การเมองบนเฟซบก: วฒนธรรม-การเมองบนเครอขาย สงคมออนไลนไทย พ.ศ. 2553-2555

โดย

นายอาทตย สรยะวงศกล

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตร สงคมวทยาและมานษยวทยามหาบณฑต

สาขาวชามานษยวทยา คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร

พ.ศ. 2555

การเมองบนเฟซบก: วฒนธรรม-การเมองบนเครอขาย สงคมออนไลนไทย พ.ศ. 2553-2555

โดย

นายอาทตย สรยะวงศกล

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตร สงคมวทยาและมานษยวทยามหาบณฑต

สาขาวชามานษยวทยา คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร

พ.ศ. 2555

Facebook Politics: Culture-Politics On Thai Online Social Network (2010-2012)

By

Mr. Arthit Suriyawongkul

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Arts Program in Anthropology

Faculty of Sociology and Anthropology Thammasat University

2012

มหาวทยาลยธรรมศาสตรคณะสงคมวทยาและมานษยวทยา

วทยานพนธ

ของ

นายอาทตย สรยะวงศกล

เรอง

การเมองบนเฟซบก: วฒนธรรม-การเมองบนเครอขายสงคมออนไลนไทย พ.ศ. 2553-2555ไดรบการตรวจสอบและอนมต ใหเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตร

สงคมวทยาและมานษยวทยามหาบณฑต สาขาวชามานษยวทยา

เมอ วนท 10 สงหาคม พ.ศ. 2555

ประธานกรรมการสอบวทยานพนธ (อาจารย ดร.สายพณ ศพทธมงคล)

กรรมการและอาจารยทปรกษาวทยานพนธ (ผ ชวยศาสตราจารย ดร.ยกต มกดาวจตร)

กรรมการสอบวทยานพนธ (อาจารย ดร.จนทน เจรญศร)

กรรมการสอบวทยานพนธ (รองศาสตราจารย ดร.อบลรตน ศรยวศกด)

คณบด (ผ ชวยศาสตราจารย จราภา วรเสยงสข)

(1)

บทคดยอ

วทยานพนธ “การเมองบนเฟซบก: วฒนธรรม-การเมองบนเครอขายออนไลนไทย พ.ศ. 2553-2555” ตงค าถามวา การเคลอนไหวออนไลนเปดพนททางการเมองใหมๆ มากนอยแคไหน สงคมออนไลนแยกขาดจากออฟไลนเพยงใด ทงนเนองจากเงอนไขทางวฒนธรรมและโครงสรางทางการเมองของสงคมทเครอขายออนไลนตงอย มสวนส าคญในการก ากบทศทางความเคลอนไหวทางการเมองออนไลน วทยานพนธนจงตองการคนหาวา วฒนธรรม-การเมองบนเครอขายสงคมออนไลนของไทยเปนอยางไร เชอมโยงกบพนททางการเมองออฟไลนอยางไร และอะไรคอขอจ ากดในการเคลอนไหว การศกษานอาศยการสมภาษณทงผานอนเทอรเนตและนอกอนเทอรเนต กลมผใหขอมลคอนกศกษาและคนท างานทใชเฟซบกอาย 20-35 ป

การศกษานพบวา การเคลอนไหวออนไลนในประเทศไทยจ าเปนตองอาศยทนเชนเดยวกบการเคลอนไหวออฟไลน แตเครอขายสงคมออนไลนอนญาตใหคนทวไปสะสมและแปลงทนทางสงคมและทนทางวฒนธรรมไดสะดวกขน แมสงทเกดขนบนเครอขายสงคมออนไลนจะไมใหมไปเสยทงหมด แตกเกดการขยายวงของการสอสาร อ านาจในการควบคมพนทเคลอนไปอยในมอคนธรรมดามากขน ความคดสรางสรรคและทนทางวฒนธรรมกชวยในการแสดงออกเรองทโดยทวไปท าไดยากในสงคม ซงทายทสดแลวท าใหมเสรภาพมากขนในการแสดงออกและรวมตว

อยางไรกด ในบรบทของวฒนธรรม-การเมองไทย การเคลอนไหวออนไลนเรยกรองใหตองรกษาความสมพนธในลกษณะหนง การเปนเพอนเฟซบกจงมเงอนไขของความเปนเพอนแบบสงคมไทยเคลอบแฝงอย สวนการแสดงออกทางการเมองซงอาศยทนทางวฒนธรรมทยงคงจ ากดกลม ท าใหคนทมทนเหลานนอยเดมสามารถเขาถงและแสดงออกไดงายกวา กระนนกตาม ความเขาถงงายโดยเปรยบเทยบของเครอขายออนไลนในประเทศไทย กท าใหการแสดงออกทางการเมองเปดกวางขน ผเสนอความเหนทางการเมองทไมไดมทนทางสงคมมากอนสามารถเขารวมไดมากขน

(2)

Abstract

“Facebook Politics: Culture-Politics on Thai Online Social Network (2010-2012)” studies culture and politics on Thai online social network during the ongoing social and political conflicts of recent years. It investigates how online relationships create political spaces and how online societies and their offline counterparts connected. As the cultural conditions and political structures of the society that the online social network is built upon play important role to shape the direction of online political movement, this study raises the following questions: What are the culture and politics of Thai online social network? How online political spaces connect with offline political spaces? And what are major constraints for online political movement? Informants are university students and young professionals, aged 20-35 years old. Interviews and observations were made both on- and off-line. It is founded that fundamentally online political movements need the similar set of social and cultural capital as offline movements do. However, online social network is more convenient for the accumulation, transformation, and transactions of capitals. Although online social network is not that entirely new space, as Internet users gain higher power to create and control their communication spaces, freedom to address prohibited issues is increasing. However, being Facebook friend in the context of Thai culture-politics requires certain kind of relationship, making it a “Thai Facebook friend.” The well-received political expressions require cultural capital that limited to a small group of people. Those who already have the required capital offline can have better access to and are more capable to express their ideas on the online space. Still, the relatively accessible to online social network in Thailand provides higher opportunity for political participation. Hence, those who had not had the social capital can now also join the space.

กตตกรรมประกาศ ตงแตเมอไรไมร ผมคดค าตอบทฟงดเขาทาส าหรบค าถามทพบบอยค าถามหนงได นอกจากจะฟงมหลกการแลว มนยงเผยรองรอยบางอยางเกยวกบชวตผม ค าถามนนคอ “ท าไมถงเลอกเรยนมานษยวทยา?” ค าตอบทวาเขาทากคอ “เพราะผมสนใจเรองอนเทอรเนต” กอนหนานผมคดวาอนเทอรเนตคอคอมพวเตอรจ านวนมากเชอมตอกน ถาอยากเขาใจอนเทอรเนต กใหเรยนเกยวกบคอมพวเตอร “The Network Is The Computer.” คอคตพจนของบรษทแรกทผมท างาน เวลาผาน ผมพบผคนมากมาย ผมเรมคดวาอนเทอรเนตคอคนจ านวนมากเชอมตอกน แบบทผมเจอเพอนใหมผานเพอนเกาและขยายเครอขายของผมออกไปเรอยๆ ถาอยากจะเขาใจอนเทอรเนต กใหเรยนเกยวกบคนแลวกน นเปนค าตอบทดมเหตผลและเปรยบเทยบไดลงตวด แตเรองของเรองคอมนเปนค าตอบทถกประดษฐขนมา ในตอนแรกผมจ าไดวาสมครสาขาภาษาศาสตรกบวารสารศาสตรไวดวยซ า ดวยความทจะหาหลกสตรวฒนธรรมศกษาแตไมรวามทไหนในกรงเทพเปดบาง แตชวตก เ ตมไปดวยเรองนาประหลาดใจ ผมชอบสงทผมไดเจอตลอดสปทมานษยวทยา ทาพระจนทรน โดยเฉพาะผคน การอานงานวชาการมากๆ สรางนสยการระบชอคนแบบกระชบ ซงเปนประโยชนกบพนทจ ากดน ยกต สายพณ นฤมล หญง โจ มอน นก ปอ พ เกด พบอม พเชด และอกสองกรรมการคอ จนทน และอ.ยา ซงถาใหสม าเสมอควรจะระบวา อบลรตน แตผมกตดปากอยางแรกไปแลวจากอกแวดวง ผมระบชอตางๆ ทวาไปน กเพอขอบคณเปนการรวบยอด และเชนกนกบผคนแถวโอเพนดรม ประชาไท อารยชน ไอลอว และเครอขายพลเมองเนต

วทยานพนธนใชแนวคดเรองทนทางสงคม เลาเรองเครอขาย และเคยมค าวา “เพอน”อยในชอหวขอ ผมภมใจเปนอยางมากทตวอกษรทงหมดในวทยานพนธฉบบนผานตาเพอนรวมชนเรยนของผมไมนอยกวาหกคนทชวยกนตรวจสะกด จดหนา คนขอมล ท าบรรณานกรม และสารพดสงในสปดาหสดทายกอนก าหนดสง กตตกรรมประกาศนไมควรยาวไปกวานแลว เพราะผมจ าเปนตองจบมนเสยท พมพเปนกระดาษไปใหพวชยอาน เพอจะไดไปท าเรองเอกสารอะไรอกมากมายทเหลอ พบกนในอนเทอรเนตแลวกนครบ ไมรวาตอไปหนาตามนจะเปนยงไง

สงพมพกระดาษมความพเศษท เราแกไขมนไมได เราจะมอะไรใหเสยดาย ซงผมวามนกด อาทตย สรยะวงศกล https://www.facebook.com/tusocant 9 สงหาคม 2555

(5)

สารบญ หนา บทคดยอ ................................................................................................................... (1) กตตกรรมประกาศ ...................................................................................................... (3) สารบญตาราง ............................................................................................................ (7) สารบญภาพประกอบ ................................................................................................. (8) บทท

1. บทน า ........................................................................................................... 1

โจทยการวจย ......................................................................................... 4 กรอบทฤษฎ ............................................................................................. 5 ความเปนสาธารณะและการเขาถง: อนเทอรเนตในฐานะพนททางการเมอง 5 เครอขายสงคมและทนทางวฒนธรรม ............................................. 12 สนามและผใหขอมล ................................................................................. 17 โครงสรางของงาน ..................................................................................... 19

2. อนเทอรเนตอยตรงไหนในความเคลอนไหวทางการเมอง................................... 20 โครงสรางการใหบรการและการใชบรการอนเทอรเนตในประเทศไทย ............ 21 การเคลอนไหวทางการเมองยคกอนอนเทอรเนต ......................................... 27 การเคลอนไหวทางการเมองยคกอนเฟซบก................................................. 29 การเคลอนไหวทางการเมองยคเฟซบกรงเรอง ............................................. 37

(6)

3. ไมมคนกไมมพนท ไมมพนทกไมมคน .............................................................. 41

เฟซบก-ทวตเตอร: ทางเทาออนไลน............................................................ 44 ยนดท(ไม)รจก: การเรมความสมพนธในเครอขายสงคมออนไลน ................. 47 หมนคอยดแลและรกษาดวงใจ: การจดการพนทเพอรกษาความสมพนธ....... 51

เจบแตจบ: ยตความสมพนธออนไลนเพอรกษาความสมพนธออฟไลน? ........ 59 การจดการความสมพนธคอการจดการพนท ............................................... 62

4. มอตดดาวเทาตดดน: การสอสารออนไลนกบการเคลอนไหวบนทองถนน .......... 64

ความเคลอนไหวในพนท-ความเคลอนไหวสรางพนท ................................... 65 การเมองของพนท: ทป-ฝงความทรงจ า .......................................... 68 การเมองของชอ: การสรางจดเชคอน .............................................. 75 จากโลกออนไลนไปสการเคลอนไหวออฟไลน.............................................. 79 วนอาทตยสแดง ............................................................................ 79 กลมเสอหลากส ............................................................................ 83

5. ทนกบการสอสารออนไลน ............................................................................. 89

ทนของเซเลบออนไลน ............................................................................... 89 พดอะไรไมไดใหมมเขย: อนเทอรเนตมมกบการละเลนมวลชน ..................... 100 เลนงาย แตไมใชทกคนทเลนได .................................................................. 115

6. ไมเกา ไมใหม ไมไรความหวง .......................................................................... 118

บรรณานกรม ............................................................................................................. 124 ประวตการศกษา ........................................................................................................ 141

สารบญตาราง ตารางท หนา

2.1 การจ ากดเนอหาบนเวบไซตของกเกล อนเนองมาจากค ารองขอของรฐบาลไทย 27 2.2 จ านวนผสมครใชโทรศพทมอถอในประเทศไทยจากป 2528-2540 ............... 28 2.3 จ านวนผใชอนเทอรเนตในประเทศไทย จากการส ารวจของเนคเทค .............. 36

สารบญภาพประกอบ ภาพท หนา

2.1 ปายรณรงคหาเสยงของพรรคธรรมเพอโดม ................................................ 21 2.2 @PM_Abhisit บญชทวตเตอรของอภสทธ เวชชาชวะ .................................. 34 2.3 รายการโทรทศน “ตสบ” ............................................................................ 39 3.1 หนาโพรไฟลเฟซบกของผเขยน .................................................................. 42 3.2 หนาขาวใหม (News Feed) ในเฟซบกของผเขยน ....................................... 43 3.3 หนาแรก (Home) ในทวตเตอรของผเขยน ................................................... 43 3.4 ความสมพนธในเวบไซตเครอขายสงคมและทศทางของขาวสาร ................... 46 4.1 ค าแนะน าหรอทป (tip) ในโฟรสแควร (Foursquare) ................................... 66 4.2 แสดงเหรยญตรา (badges) ...................................................................... 67 4.3 แสดงจดตางๆ ทผเขยนเคยเชคอนในกรงเทพ บนเฟซบก ............................. 67 4.4 ทปสองอนทจดเชคอนสะพานผานฟา ......................................................... 69 4.5 มทปเพมขนทจดเชคอนสะพานผานฟา....................................................... 69 4.6 การใสทป “ทนมคนตาย” ทจดเชคอนอนสาวรยประชาธปไตย ...................... 74 4.7 ขอความพนจากสสเปรย “ฉนถกยงตายทน” บรเวณถนนขาวสาร ................. 75 4.8 ศาลอาญา รชดา มผตงชอจดเชคอนวา “ศาลอากง” .................................... 76 4.9 ศาลอาญา รชดา มผน ากระดาษเขยนค าวา “กง” ไปแปะทบปายศาลอาญา . 76 4.10 ตงชอใหมใหแยกราชประสงค .................................................................... 78 4.11 การบนทกกจกรรมวนอาทตยสแดง ............................................................ 81 4.12 เสยงสะทอนตอกจกรรมทเขาจดขนจากผทคลกถกใจเพจ บก.ลายจด ........... 82 4.13 การสงตอขอความจากเพจอนๆ ในเครอขายเพอระดมพลไปรวมชมนม ......... 84 4.14 ความคดเหนตอคนทไมสามารถมารวมชมนมได ......................................... 85 5.1 “ภาพ” จากไทมไลนเฟซบกของสมศกด เจยมธรสกล ................................... 91 5.2 ตวอยางภาพทเผยแพรในเพจ “อยเมองดดจรต ชวตตองปอป” ..................... 95 5.3 ตวอยางภาพทเผยแพรในเพจ “กkult” ........................................................ 96 5.4 งานแสดงศลปะ “Capitalism is HERE ทนนยมนมนเหยจรงๆ”.................... 96 5.5 มกเลนค า เถาแกนอย-เถาแกเยอะ ............................................................. 102

5.6 มกเลนค า บรส Excel ................................................................................ 103 5.7 มก “วนกอนครบ”1 ................................................................................... 104 5.8 มก “วนกอนครบ”2 ................................................................................... 104 5.9 คลป “ซบนรกฮตเลอร” .............................................................................. 106 5.10 การตดตอรปของสมศกด เจยมธรสกล เพอใหผใชสามารถปรบแตงงายขน ... 106 5.11 ตดตอหนาบคคลตางๆ ลงไปแทนหนาประธานสภาผแทนราษฎร ................. 107 5.12 ตวอยางภาพการตนของเพจพดอะไรไมไดใหหมเขย .................................... 108 5.13 การดดแปลงมมทสอนยทางการเมอง โดยใชตวแบบเดม ............................. 108 5.14 ขอความบนเพจในโซเวยตรสเซย ................................................................ 109 5.15 เกาอแบบตางๆ ......................................................................................... 112 5.16 เกาอพบแปะภาพท าซ าขาวหนงสอพมพจากเหตการณ 6 ตลาคม 2519 ....... 112 5.17 โปสเตอรประชาสมพนธโครงการ “ขอแชรนะคะ” ......................................... 113 5.18 รงสมา ขอ “แชร” นะคะ ............................................................................. 113

1

บทท 1

บทน า

เฟซบกกเหมอนแหลงสงคมหนง กเหมอนเรานงคยกบเพอนๆ ในกลมทมคนเยอะๆ ถามคนบางคนทหวแขงมากๆ โตตอบไปกเทานน เผลอๆ จะพาลไมชอบขหนากนเปลาๆ แตจรงๆ แลว ถาจะเปรยบเทยบ มนกไมตางกนเทาไหร ไมวาเราจะคยกนซงหนา หรอคยผานเฟซบก ถาคนๆ นน เขาไมเปดใจใหกวาง คยตรงไหน กเหมอนกนแหละ (ลลตา1 สมภาษณ กนยายน 2553)

ความตนเตนตอเครอขายสงคมออนไลนของสงคมไทยปรากฏชดเจนขนในระยะเวลาไมกปทผานมาควบคไปกบการพฒนาของเครองมอสอสารททนสมยมากขนเรอยๆ ตวอยางหนงทเหนไดชดคอ การน าเสนอขาวสารของสอมวลชน เชน โทรทศน วทย หรอหนงสอพมพทเรมใหความส าคญกบความคดเหนหรอกระแสความเคลอนไหวของผคนในโลกอนเทอรเนต เชน การพาดหวขาว ‚ชาวเนตวจารณยบรมตานแจกแทบเลต2‛ (คมชดลก 2554) ไปจนถงคลปเสยงหรอภาพเคลอนไหวทสงตอกนในอนเทอรเนตเปนจ านวนมากจนกลายเปนทกลาวถงในวงกวางไมจ ากดอยเฉพาะในเครอขายสงคมออนไลนเทานน เชน กรณคลปเสยงตลาการศาลรฐธรรมนญสนทนากนเรองการยบพรรค3 ไมเพยงแตการถกเถยงหรอเผยแพรขอมลขาวสารในดานการเมองเทานน ผคนยงใชอนเทอรเนตในการแลกเปลยนความคดเหนประเดนทางสงคมอนๆ เวบไซตเครอขายสงคม เชน เฟซบก (Facebook) และทวตเตอร (Twitter) ท าใหการถกเถยงเปนไปโดยสะดวกยงขน เชน การจดตงเพจ (Page) ในเฟซบกชอ ‚รวมพลง 1 ลานคน สนบสนนใหยบสภา‛ และเพจ ‚มนใจวาคนไทยเกน 1 ลาน ตอตานการยบสภา‛ ซงทงสองเพจนเกดขนในชวงทคน

1 ชอของผใหขอมลในวทยานพนธนเปนชอทสมมตขน ขอความบางสวนถกดดแปลงหรอเรยบเรยงขน

ใหมจากเนอความเดม เพอปกปองสทธของผใหขอมล 2 ทมาหนงสอพมพคมชดลก ฉบบวนท 1 กนยายน 2554 3 ในเดอนตลาคม-พฤศจกายน 2553 มการเผยแพรคลปเสยงทอางวาเปนการเจรจาตกลงกนของตลา

การศาลรฐธรรมนญกบแกนน าพรรคประชาธปตยตอคดยบพรรคประชาธปตย ผานเวบไซตยทบ http://www.matichon.co.th/news_detail.php?newsid=1287228593

2

เสอแดงชมนมเพอกดดนใหรฐบาลอภสทธยบสภาเมอตนป พ.ศ. 25531, เพจ ‚มนใจวาคนไทย 1 ลานคนไมพอใจ น.ส. เอ‛ จากเหตการณทนางสาวเอ (นามสมมต) ขบรถชนรถตจนท าใหมผเสยชวต 9 คนเมอปลายป พ.ศ. 2553 มจ านวนสมาชกเพมขนหลายหมนคนในเวลาไมกวน รวมทงค าวพากษวจารณทแสดงอารมณโกรธเกลยดของผคนในสงคมทมอารมณรวมตอเหตการณดงกลาวอยางกวางขวาง

ในเวลาเดยวกบทมความยนดตอโลกอนเทอรเนตทเปดโอกาสใหคนธรรมดาไดสอสารแสดงความคดเหน ยงมความกงวลตอความเปลยนแปลงท เกดขน ดงทศนะทวาอนเทอรเนตเปนเหมอนดาบสองคม2 หากถกใชไปในทางไมดกจะเปนโทษ หรอทศนะแงลบตอการใชอนเทอรเนตเพอความบนเทง การเผยแพรขอมลสวนตว การสงตอภาพทสะทอนความรนแรงหรอขดตอศลธรรม เปนตน

ปรากฏการณดงกลาวเปนตวอยางทแสดงใหเหนถงความตนตวของสงคมไทยตออนเทอรเนตในฐานะ ‚สอใหม‛ ทเปดพนทของการถกเถยงและเชอมโยงผคนไดอยางรวดเรวและสะดวกสบายยงขน การใชเครอขายสงคมออนไลนอาจมลกษณะคลายกบนงชมรายการโทรทศนเปนกลมในหองนงเลน เวบไซตเครอขายสงคมอนญาตใหผคนแสดงความคดเหนความรสกตอสงทพวกเขาพบเจอไดโดยฉบพลน เชน การรายงานขาว การบอกเลาเหตการณในชวตประจ าวน การพดคยวจารณรายการโทรทศนหรอวงเสวนาในระหวางทกจกรรมดงกลาวก าลงด าเนนอยอยางสดๆ จากการสงเกตของผเขยน พบวาในกลมผใชทวตเตอรไทยนน หวขอเดนของการสนทนาจะเปลยนไปตามหวขอขาวประจ าวนในสอกระแสหลก หรอตาม ‚ดรามา‛ รายวนในอนเทอรเนต หรอเปนบทสนทนาเกยวกบละครหรอรายการโทรทศนทก าลงแพรภาพอยในนาทนน

ปจจบนอนเทอรเนตมบทบาทเพมขนอยางมากในกจกรรมทางการเมอง ซงรวมถงการใชเพอการขบเคลอนมวลชน ระดมทรพยากร และเพอการสอสารสนบสนนและโจมตแนวคดหรอกลมทางการเมอง ความสนใจในหวขอวทยานพนธนของผเขยน เรมจากการจบตนชนปลายไม

1 ขอมลวนท 18 ต.ค. 2554 เพจ ‚รวมพลง 1 ลานคน สนบสนนใหยบสภา‛ มสมาชก 22,083 คน และ

เพจ ‚มนใจวาคนไทยเกน 1 ลาน ตอตานการยบสภา‛ ม 559,716 คน (เครอขายพลเมองเนต 2555) 2 ทเหนไดชดคอ ความวตกกงวลจากคนทท างานดานสอกบเดกและหนวยงานรฐ เชนกระทรวง

วฒนธรรมทปรากฏในขาว เชน เดกไทยตดสอไรพอแมดแล (ขาวสด 11 สงหาคม 2554) ชอบเลนเฟซบก-ทวตเตอร ท าเดกไทยไมชอบอานหนงสอ (เดลนวส 11 ธนวาคม 2554) แฉกนทาง'เฟซบก''ดาบสองคม'ทตองคดใหด! (มตชนออนไลน 16 ธนวาคม 2554)

3

ถกกบปรากฏการณตางๆ ทงออนไลนและออฟไลนระหวางการชมนมและการปราบปรามผชมนมในชวงเดอนมนาคม-พฤษภาคม 25531 ภายใตบรบทใหญของความไมลงรอยทางการเมองทมหมดหมายส าคญอยทการรฐประหาร 19 กนยายน 2549 และตอเนองมาจนถงปจจบน ปรากฏการณทผเขยนใหความสนใจเปนพเศษคอกจกรรมการสอสารในพนทตางๆ โดยเฉพาะในเครอขายสงคมออนไลนอยางเฟซบกและทวตเตอร ทระหวางเหตการณตางๆ ดงกลาวในป 2553 มทงการประกาศขอความและสอตางๆ เกยวกบการชมนมและมาตรการของรฐ, การเลอกประกาศและไมประกาศบางสง ดวยเหตผลความสมพนธกบคนในเครอขาย, การเอาเพอนออกจากรายชอ เพราะความคดเหนทไมตรงกน, และการสรางและเขารวมเปนสมาชกในกลมหรอเปนแฟนในเพจทางการเมองตางๆ

การสอสารรณรงคของพรรคการเมองและนกการเมองผานเฟซบกและทวตเตอร การทรฐจบตาและควบคมจบตาสอเหลานน การทนกขาวของสอกระแสหลกตองคอยตดตามความเคลอนไหวของนกการเมอง แกนน า นกวจารณสงคม นกกจกรรมในเครอขายสงคมดงกลาว เพอดงประเดนไปท าขาวในทวและหนงสอพมพ และการโตตอบแลกเปลยนระหวางประชาชนดวยกนผานไทมไลนและดรามารายวน ท าใหเราปฏเสธไมไดวาเครองมอสอสารทมลกษณะของเครอขายสงคมหรอสอสงคม (social media) ไดเขามาเปนสวนหนงของวฒนธรรมรวมสมย ซงรวมถงวฒนธรรมทางการเมองดวย พลงของสอสงคมดงกลาวสามารถน าไปสการรวมตวเคลอนไหวได ทงในดานบวกและลบ เชน การลารายชอและยนหนงสอเพอเปลยนแปลงนโยบาย2 และการลาแมมดเสยบประจานคนทเหนตาง (เครอขายพลเมองเนต 2553: 50-96)

ไมวาจะเปนความหวาดวตกตอพนทสอสารใหมทควบคมไมไดเทาทเคยท า หรอความคาดหวงตออนเทอรเนตในฐานะสอใหมทจะเปลยนแปลงสงคมในพรบตา ผเขยนเหนวา

1 ผเขยนไดเขาไปสงเกตการณการชมนมดงกลาวหลายครงในชวงกอนการสลายชมนม ทงบรเวณ

อนสาวรยประชาธปไตย สแยกคอกวว ถนนพระราม 1 และสแยกราชประสงค แตในขณะมการสลายชมนม ผเขยนอยทจงหวดปตตาน ชองทางหลกทใชตดตามขาวสารจงเปนทางโทรทศนในชวงค าเมอถงทพก และทางอนเทอรเนตในระหวางวน โดยเฉพาะทางทวตเตอรและเฟซบก สงทผเขยนประสบในขณะนนกคอ เพอนจ านวนมากของผเขยนสนบสนนอยางเปดเผยใหสลายการชมนมโดยใชก าลง มการโตตอบระหวางเพอนดวยกน และในเฟซบกเรมมการลบเพอนออกจากรายชอ

2 สบคนเมอวนท 9 สงหาคม 2555 จาก http://www.change.org/th/แคมเปญรณรงค/ยตการฉายหนง

รนแรงบนรถโดยสาร-และมนโยบายหนงทเหมาะกบผโดยสารเดก

4

ความเขาใจหรอทศนคตตออนเทอรเนตในลกษณะดงกลาว ซงผเขยนเชอวา ‚เกนจรง‛ ไมเปนผลดตอการสนบสนนเสรภาพในอนเทอรเนตและการใชอนเทอรเนตเพอการสนบสนนสทธเสรภาพ

โจทยของการวจย

ภายใตแนวโนมของโลกและสงคมไทยทใหความส าคญตอบทบาทของอนเทอรเนตตอการเปดกวางดานสทธเสรภาพในการแสดงความคดเหน ผเขยนเหนวาวฒนธรรมและโครงสรางทางการเมองของสงคมทเครอขายอนเทอรเนตท างานอย เปนเงอนไขส าคญในการก าหนดขอบเขตของเสรภาพในการแสดงออก ผเขยนตองการเขาใจถงวฒนธรรมและการเมองของการเคลอนไหวทางการเมองในอนเทอรเนต เขาใจความเชอมโยงของการเคลอนไหวออฟไลนและออนไลนผานเครอขายสงคมของพลเมองในอนเทอรเนต และรถงขอจ ากดในสภาพสงคมปจจบนทจะเปนอปสรรคตอเสรภาพในการเคลอนไหวดวยอนเทอรเนต ผลพลอยไดส าคญประการหนงของการศกษานกเพอน าขอคนพบไปท างานทผเขยนเชอและสนบสนนตอไป1 ทผานมาแมจะมงานศกษาการเคลอนไหวทางการเมองออนไลนและงานศกษาเครอขายสงคมออนไลนแลว แตยงไมมงานทศกษาทงสองอยางดวยกน จงเปนสาเหตใหผเขยนเรมท าการศกษาชนน

1 ตงแตกอนเขาศกษาในหลกสตรปรญญาโทมานษยวทยาจนกระทงถงขณะน ผเขยนมงานประจ าสอง

แหงทเกยวของกบอนเทอรเนต คอ บรษท โอเพนดรม จ ากด (http://opendream.co.th) และเครอขายพลเมองเนต (https://thainetizen.org) องคกรแรกนนเรยกตวเองวา “ผประกอบการทางสงคม” ท างานพฒนาเวบไซตและระบบสารสนเทศเพอการพฒนาใหกบองคกรพฒนาเอกชนหลายแหง โดยเนนการใชงานซอฟตแวรโอเพนซอรส (open source) กบมาตรฐานแบบเปด (open standards) สวนองคกรหลงนนเปนกลมรณรงคเพอเสรภาพอนเทอรเนตและสทธพลเมองทเกยวของกบขอมลขาวสาร เชน สทธในการเขาถงขอมลสาธารณะ และสทธในความเปนสวนตว นอกจากนผเขยนยงท ากจกรรมรวมกบอกหลายกลมในวาระตางๆ ทงการฝกอบรมการใชสออนเทอรเนตและเครองมอความปลอดภยออนไลนใหกบนกกจกรรม นกสทธมนษยชน และนกขาวพลเมองในหลายพนท ตลอดจนการใหค าปรกษาทางเทคนคคอมพวเตอรในคดทผใชอนเทอรเนตถกฟองจากพ.ร.บ.วาดวยการกระท าความผดเกยวกบคอมพวเตอรและกฎหมายอาญามาตรา 112 เทาทบรรยายมาน นาจะท าใหเหนไดวา จดยนของผเขยนนนสนบสนนเสรภาพในการแสดงออก การเปดเผยขอมลของรฐและการคมครองขอมลสวนบคคล

5

กรอบทฤษฎ

ความเปนสาธารณะและการเขาถง: อนเทอรเนตในฐานะพนททางการเมอง

กอนจะท าความเขาใจวฒนธรรมและกจกรรมทางการเมองทเกดขนบนอนเทอรเนต เราอาจจ าเปนตองทบทวนความเขาใจเกยวกบตวอนเทอรเนตเองเสยกอน อยางนอยทสดกคอ ส าหรบเราแลว อนเทอรเนตมหนาตาเปนอยางไร และใครคอผใชอนเทอรเนต จากนนจงไปสค าถามทวาพวกเขาเดน วง และขยบรางกายบนพนทดงกลาวอยางไร เราจะเรมจากพจารณาประเดนพนฐานในเรองของการเขาถงอนเทอรเนตกอน กอนจะไปสการอภปรายในเรองอนเทอรเนตในฐานะพนทสาธารณะและใชมนในกจกรรมทางการเมอง

ในการพจารณาอนเทอรเนตในฐานะทมนเปนสอ Allison Cavanagh (2007) ใชแนวคดอาณาบรเวณสาธารณะในแบบฮาเบอรมาส และเสนอใหพจารณาองคประกอบ 3 อยาง คอ ผชม (audiences), พนทเปดอสระ (free space), และการเขาถง (access) ทงนองคประกอบดงกลาวตงอยบนเกณฑขนต า 2 ประการท Colin Sparks เสนอวาอาณาบรเวณสาธารณะจะตองม นนคอมนจะตอง ‚รบประกนวาเขาถงไดโดยทกคน‛ และ ‚พลเมองมสทธทจะพดคยไดโดยไมถกจ ากดควบคม‛ หรอพดอกอยางกคอพจารณา คน (ผชม) พนท (พนทเปดอสระ) และความสมพนธของสองสงนน (การเขาถง)

อตราการเขาถงอนเทอรเนตถกศกษาอยางมากในฐานะตวชวดการพฒนาเศรษฐกจและสงคม จ านวนผใชอนเทอรเนต (Internet users) และจ านวนผสมครใชอนเทอรเนตความเรวสง (fixed broadband Internet subscribers) ถกนบรวมเขาเปนตวชวดการพฒนาในบญช World Development Indicators ของธนาคารโลก ตงแตราว พ.ศ. 2533 และ 2541 ตามล าดบ1 ความสนใจในการเขาถงอนเทอรเนตดงกลาวตงอยบนการถกเถยงเรอง ‚ความยากจนทางสารสนเทศ‛ (information poverty) ซงโดยทวไปแลว เปนทยอมรบกนวาปจจยทท าใหเกดชนต าชนทางดจทล (digital underclass) นน แทบจะถอดแบบมาจากปจจยทท าใหเกดชนต าชนทางเศรษฐกจ (economic underclass)

1 สบคนเมอวนท 5 สงหาคม 2555 จาก

http://data.worldbank.org/data-catalog/world-development-indicators

6

จากการส ารวจในสหรฐอเมรกา พบวาการเขาถงอนเทอรเนตนนถกแบงตามสถานะทางเศรษฐกจ การศกษา เชอชาต และอาย โดยมรปแบบไปในทางเดยวกนคอ ยงรายไดตอครวเรอนมากกยงมโอกาสทจะเขาถงอนเทอรเนตไดมาก ผจบการศกษาระดบอดมศกษามโอกาสมากกวาผจบการศกษาระดบมธยมปลาย คนขาวมโอกาสมากกวาคนด ากบผพดภาษาสเปน และคนหนมสาวเปนกลมทเขาถงอนเทอรเนตมากทสด ในภาพรวมทวโลก กลมประเทศทมรายไดสงกมการเขาถงอนเทอรเนตทสงกวา ซง Cavanagh ชวานเปนขอคนพบทไมนาแปลกใจอะไร และการพจารณาความยากจนทางสารสนเทศ โดยดเพยงวาเขาถงอนเทอรเนตไดหรอไม เปนเรองทตนเขนเกนไป (Cavanagh 2007: 64-65)

Cavanagh อภปรายถงตวแบบ ‚รอบนอก-ศนยกลาง‛ (periphery-centre) ทพฒนาโดย A.G. Wilhelm (2000 อางใน Cavanagh 2007: 65-67) ซงแสดงใหเหนถงระดบตางๆ ทละเอยดมากขนของกลมคนทอยชายขอบของสงคมสารสนเทศ ในตวแบบดงกลาว Wilhelm ชใหเหนถงอปสรรคของกลมคนทอยรอบนอกสามกลม ในการทจะเขาไปสศนยกลางของสงคมสารสนเทศ กลมท ‚ถกกดกนจากการพฒนา‛ (immune to progress) ทอยรอบนอกสดนน เขาไมถงอนเทอรเนตเลย จากอปสรรคทางเศรษฐกจ การอานออกเขยนได ทกษะคอมพวเตอรพนฐาน และทศนคตตออนเทอรเนต ในขณะทกลมท ‚เขาถงไดจากรอบนอก‛ (peripheral access) ไมมปญหาเรองทกษะการใชงาน แตการใชงานบางอยางจะถกจ ากด เนองจากอปสรรคทางเศรษฐกจทท าใหพวกเขาไมมอนเทอรเนตใชทบาน และกลม ‚ผใชจากรอบนอก‛ (peripheral users) ทมทกอยางพรอมกวา แตสงทท าใหกลมนแตกตางจากกลมทอยถดเขาไปในศนยกลาง คอการทคนกลมนใชอนเทอรเนตอยางจ ากด ไมไดสรางเนอหาออนไลน หรอไมไดใชประโยชนอยางเตมทจากสงทพวกเขาเขาถงได

Cavanagh เทยบกลมผใชจากรอบนอกนวานาจะเหมอนกบกลม ‚ออนไลนไมประจ า‛ (loosely online) ในรายงานการศกษา Pew Internet and American Life ซงแบงกลมผใชอนเทอรเนตเปนสามกลม: ออฟไลน (truly offline), ออนไลนไมประจ า (loosely online), และออนไลนเปนประจ า (highly engaged) โดยกลมออนไลนเปนประจ าหมายถงผทใชอนเทอรเนตทกวน และกลมออนไลนไมประจ าคอผใชทแมไมไดออนไลนตลอด แตกสามารถเขาถงอนเทอรเนตไดหากตองการ หรอมคนอนในบานเดยวกนเขาถงอนเทอรเนตใหได ทงงานของ Wilhelm และ Pew พยายามจะปฏเสธการตดสนดวยการเขาถงเทคโนโลยเพยงอยางเดยว หรอการจ าแนกคนออกเปนเพยงสองกลมคอ เขาถงอนเทอรเนตได กบ เขาไมถงอนเทอรเนต ซงโดยนยแลวตรรกะในแบบดงกลาวท าเหมอนกบวาผทเขาถงอนเทอรเนตไดนนมลกษณะเหมอนกนไปหมด สงท

7

Wilhelm และ Pew ท าคอ แสดงใหเหนแงมมมองของการ ‘ใช’ สารสนเทศดวย ไมใชเพยงการเขาถงไดหรอไม ซงการพฤตกรรมการใชเทคโนโลยนเปนสงท Cavanagh ใชในการแยกคนยากจนทางเทคโนโลยสารสนเทศ (information-technology poor) กบคนยากจนทางพฤตกรรมสารสนเทศ (information-behavior poor) ออกจากกน

Daniel Miller และ Don Slater เสนอวาอนเทอรเนตนนประกอบไปดวยเทคโนโลยจ านวนมากมาย-ทถกใชโดยคนหลากหลาย-ในสถานทตางๆ ความสนใจของเขาทงสองคอ ผคนเขาใจและใชเทคโนโลยเหลานนอยางไรในชวตประจ าวน และอนเทอรเนตในฐานะวตถทางวฒนธรรมไดเปลยนอตลกษณของผคนไปอยางไรบาง พวกเขาเสนอวาเราไมสามารถจะเขาใจการแชตทางอนเทอรเนตได ถาเราลดรปมนลงไปเปนเพยงโปรแกรมแชตและคนแบบแยกสวน แทนทจะมองมนอยางสมพนธกน Miller และ Slater เชอวาอนเทอรเนตไมไดเปนพนทไซเบอรทไรสถานท (placeless cyberspace) และมนไมไดแยกตางหากออกจากผใช (Miller and Slater 2000)

Miller และ Slater พบวาชาวทรนแดดแตละคนประกอบเทคโนโลยการสอสารทแตกตาง เชน เวบไซต อเมล และโปรแกรมแชต เขาดวยกนเพอสราง ‘their Internet’ ของพวกเขาเองกลาวคอมนไมม ‘the Internet’ หนงเดยว และถงจะมมนกเปลยนไปเรวมากจนเราไมสามารถตรงมนไวและพดถงมนโดยยงเขาใจวาเปนสงเดยวกนได อยางไรกตามชาวทรนแดดกยงมความคดถง ‘the Internet’ อยเชนกน ในฐานะสงแสดงถงอนาคตแหงเสรภาพในดานตางๆ Miller และ Slater จงเนนวามนส าคญทจะเขาใจอนเทอรเนตในฐานะสงหนงเดยวเมอเราพดมนในเชงสญลกษณ และในฐานะสงทแตกตางหลากหลายเมอเราพดถงมนในเชงการใชงาน

ในงานศกษาเฟซบก Miller (2011) กไดใชมมมองดงกลาวเลาเรอง ‘เฟซบก’ ทแตกตางกนไปสบหาแบบ ส าหรบชาวทรนแดดสบหาคน เฟซบกส าหรบบางคนเปนการสรางความสมพนธผานเกมฟารมวว (FarmVille) ในขณะทเฟซบกส าหรบบางคนเปนการสอสารผานโทรศพทแบลคเบอร (BlackBerry) เพอสรางภาพความส าเรจทางธรกจ หรอการกลบไปมชวตชวาอกครงกบเพอนใหมๆ ในวยหกสบ ในทางสญลกษณ มนคอเฟซบกเดยวกน และในทางประสบการณการใชงาน มนเปนคนละเฟซบกกนส าหรบคนแตละคน

จะเหนไดวาแมแตในเวบไซตเครอขายสงคมเพยง ‚แหงเดยว‛ อนทจรงแลวมนมหนาตาตางๆ กนไปมากมาย

นอกจากการใชงานทแตกตางกน ทท าใหอนเทอรเนตส าหรบแตละคนมหนาตาและความหมายแตกตางกนไป โดยตวพนทบนอนเทอรเนตเอง กไมไดมลกษณะเหมอนกนไปหมดอย

8

แลว หากมองลงไปในระดบโครงสรางพนฐาน ในแงการเชอมโยงหากนของเครอขาย (topology) พนทอนเทอรเนตนนไมไดสม าเสมอตอเนองเปนผนเดยวกนหมด เวบไซตบางแหงเชอมตอกบเวบไซตอนๆ ผานไฮเปอรลงก (hyperlink)1 มากกวาอกเวบไซต และการเชอมตอนนเปนไปในแบบอสมมาตร กลาวคอ ถาเวบไซต A เชอมไปหาเวบไซต B แลว ไมจ าเปนวาเวบไซต B จะตองเชอมมาหาเวบไซต A นกวจยพบวาเวบไซตในเวลดไวดเวบจบกลมกนเปนส ‚ทวป‛ ใหญ โดยทวปหลกนนเปนเวบไซตเชงพาณชยและเวบทารายใหญ เวบไซตเหลานมกจะเชอมโยงหากนเอง สวนทวปทสนนเปนเหมอนเกาะทกระจดกระจายหางไกลผคน (Barabasi 2003: 167 อางใน Cavanagh 2007: 51-52) ดงนนแมในทางหลกการแลว เราจะสามารถเดนทางจากเวบไซตใดๆ กตามบนเวลดไวดเวบไปยงอกเวบไซตหนงไดทนท ผานไฮเปอรลงกเพยงหนงกาว แตปญหากคอไฮเปอรลงกดงกลาวนนยงไมมคนสรางขน และมนจะสรางขนไดกตอเมอเรารทอยของเวบไซตปลายทาง เมอทอยของเวบไซตจ านวนหนงตกส ารวจไปจากแผนท (เชนไมปรากฏอยในเสรชเอนจน) ในทางปฏบตแลวพนทเหลานนจงเปนพนททเราแทบไมมโอกาสจะเขาถงไดเลย ซงกหมายความวาสารใดๆ ทถกประกาศลงในเวบไซตเหลาน มโอกาสนอยมากทจะถกอาน

ความสามารถในการสญจรผาน ปรมาณและลกษณะผคนทสญจรผานพนท รวมถงต าแหนงทตงของพนทใดๆ กท าใหพนทดงกลาวมความหมายแตกตางกนดวย Noah D. Zatz (1998) เปรยบเทยบพนทบางสวนบนอนเทอรเนตกบทางเทา ซงเชอมพนทสาธารณะและพนทสวนตวเขาดวยกน เปนพนททผคนตางๆ ใชรวมกน และลกษณะเชงพนทดงกลาวน มความส าคญตอเสรภาพในการแสดงความคดเหนในพนทสาธารณะ แมพนทเชนสวนสาธารณะไฮดปารคหรอสนามหลวง จะสามารถเปนพนทส าหรบปาวประกาศเผยแพรความคดทางการเมองได แตขอจ ากดของพนทลกษณะดงกลาวกคอ มนเปนพนทเฉพาะและไมไดเปนพนททผคนทวไปจะมโอกาสผานพบในชวตประจ าวน ความส าคญของทางเทาส าหรบ Zatz กคอ มนอนญาตใหผคนไดพบกบสงทเขาไมคาดคดมากอน ซงรวมถงขาวสารความคดเหนทางการเมองจากจดยนทตางไปจากทพวกเขาเชออย เชนเดยวกบใบปลวและปายประกาศบนทางเทา ทคนเดนถนนตองพบเจออยางเลยงไมได

1 การอางองเอกสารหรอหนาเวบ ไฮเปอรลงก (hyperlink) หรอ ลงก (link) จะเชอมโยงเอกสารบนเวบ

เขาดวยกน ในเวบเบราวเซอรผใชสามารถคลกไปบนขอความทถกท าใหเปนลงก จากนนเวบเบราวเซอรจะน าผใชไปสเอกสารอกชนหนงได

9

Zatz จ าแนกการเขาถงผฟงเปนสองชนด ตามลกษณะเชงพนท คอ 1) การเขาถงทวไป เชน ทางเทาหนาสถานรถไฟ และ 2) การเขาถงทเฉพาะ เชน ทางเทาหนารานคารานหนง เมอพจารณาความสมพนธเชงพนทในลกษณะนแลว เราจะพบวาพนทแตละแหงไมสามารถแทนกนไดเมอตองการเขาถงกลมผฟงเฉพาะ ตวอยางเชนการแจกใบปลวและท ากจกรรมเพอประทวงรานคาทขายสนคาไมเปนธรรมบนทางเทาหนารานคาดงกลาว เปรยบเทยบกบบนทางเทาทหางออกไปหลายกโลเมตรหรอทสนามหลวง ยอมเขาถงกลมผฟงไดตางกนและมความหมายทางการเมองทตางกน เชนเดยวกบการแสดงความคดเหนททายขาวในเวบไซตหนง ยอมเขาถงผฟงไดแตกตางจากการประกาศขอความเดยวกนทเวบบอรดอกแหงหนง

นอกจากการเขาถงพนททมผลตอการเขาถงกลมผฟง และต าแหนงของพนทในฐานะบรบททส าคญของการสงสารแลว ยงมอกสงส าคญทสงผลตอการด าเนนกจกรรมทางการเมองออนไลน นนคอกฎหมาย ขอตกลง และปทสถานในพนทออนไลนและพนททางกายภาพทพนทออนไลนนนตองพงพง ในแงความเปนชมชนแลว พนทออนไลนบางแหงอาจมกฎเกณฑมากกวาทอน บางพนทจดการโดยกลมคนเลกๆ บางพนทจดการโดยชมชนมสวนรวม บางพนทสามารถแทนทการตดสนใจของคนกลมใดกลมหนงดวยธรรมนญทชมชนรวมกนรางขน (O’Neil 2009) แตในทายทสดพนทออนไลนกจ าเปนจะตองตงอยบนเครองเซรฟเวอรทใดทหนงในพนททางกายภาพ เราจะพบวาระดบของความเปดกวางในพนทออนไลนนน สวนหนงขนอยกบกฎหมายและการบงคบใชกฎหมายในพนทกายภาพทเครองเซรฟเวอรตงอยหรอเขตอ านาจศาลทผใหบรการจดทะเบยนอย เชน ผใหบรการจะสามารถรบความเสยงไดแคไหนทจะเปดมการแสดงความคดเหนทอาจถกกลาวหาวาผดกฎหมายหรอแผกไปจากความเชอกระแสหลกในสงคม

ปทสถานยงเปนตวก าหนดดวยวา เรองใดทจะถอวาเปนเรองสาธารณะหรอสวนตว ประเดนทถอวาเปนเรองสวนตวในพนทหนง อาจจะถอวาเปนเรองสาธารณะในอกพนทก ได ตวอยางเชนเรองงานบานงานเรอนท Alan McKee (2005) พดถงวาเพงจะถกนบเปนเรองสาธารณะเปนครงแรกในนตยสาร Ms ราวทศวรรษ 1970 แตในชวงเวลาเดยวกน เรองดงกลาวกยงถกนบวาเปนเรองสวนตวในพนทอนๆ ดงนนความเปนพนทสาธารณะเพยงอยางเดยวกไมไดบอกกบเราวา เราสามารถพดคยเรองอะไรไดบาง เพราะยงตองขนอยกบวาสงคมจะก าหนดวาอะไรทเปน ‚เรองสาธารณะ‛ ทจะคยไดในพนททเรยกวา ‚พนทสาธารณะ‛

มขอถกเถยงทวา เมออนเทอรเนตอนญาตใหผคนสรางพนทไดงายขนเพอแลกเปลยนเรองทสนใจรวมกน กมโอกาสท าใหบทสนทนากระจดกระจายไปอยในทตางๆ รวมถงผใชเนตอาจเลอกมสวนรวมเฉพาะในเวบบอรดทมแนวความคดไปในทางเดยวกบตวเอง ลกษณะของ ‚หอง

10

สะทอน‛ (echo chambers) หรอ ‚หองปดตายของขาวสาร‛ (information cocoons) ทผคนจะไดยนเฉพาะสงทเขาอยากไดยนน (Sunstein 2007) เปนเหตใหอนเทอรเนตถกตงค าถามเสมอวา จะเปนพนทหรออาณาบรเวณสาธารณะ (public sphere) ทผคนทมประสบการณและความคดเหนทางการเมองตาง ๆ กน พดคยแลกเปลยนและน าไปสความเขาใจบางอยางรวมกนไดจรงหรอ หรอจะยงท าใหสงคมแบงขวแบงส ค าถามดงกลาวนยงเกยวของกบค าถามวาดวย ‚สอเลอกขาง‛ ซงเปนขออางส าคญในการเรยกรองใหควบคมและปดกนสอ โดยใหเหตผลวาการปลอยใหมพนทเหลาน ไมวาจะเปนเวบไซต เคเบลทว หรอวทยชมชนท ‚เลอกขาง‛ จะสรางความแตกแยกเกลยดชง และเปนอนตรายตอประชาธปไตย (สมชย 2554)

McKee เสนอวาในมมมองของทงส านกคดสมยใหมจ านวนหนงและมมมองของส านกคดหลงสมยใหม การมอาณาบรเวณสาธารณะยอยๆ ทหลากหลายนนเปนเรองทสามารถสงเสรมการเมองในภาพรวมได (แมจะดวยเหตผลทแตกตางกน นนคอ ส านกคดหลงสมยใหมนนเชอในเรองพหวฒนธรรม สวนส านกคดสมยใหมบางสวนเชอวาการมอาณาบรเวณสาธารณะเฉพาะกลมนน จะอนญาตใหกลมตางๆ สามารถกอรางความคดของตวเองขนมาได โดยไมถกความคดจากกลมอนมามอทธพลเหนอ) นอกจากน Cavanagh ยงชใหเหนอกดวยวามงานศกษาจ านวนมากทแสดงใหเหนวา ประเดนสนทนาจ านวนมากในอนเทอรเนตนนเปนหวขอจากสถานการณปจจบน (การกอการราย ความขดแยงระหวางประเทศ) ละครทว หรอขาวซบซบดารา ซงกเปนหวขอทไมไดสนใจกนเฉพาะในออนไลน อกทงเนอหาทเวบไซตใหญๆ น าเสนอกเปนเนอหาทถกผลตซ าจากรายการโทรทศนหรอหนงสอพมพ เชนเวบไซต CNN.com และ BBC.co.uk (Cavanagh 2007: 69-71)1 ซงเนอหาเหลานนกเปนหนงในเนอหาทผใชนยมแบงปนกน กลาวคอเนอหาในอาณาบรเวณสาธารณะตางๆ นนสามารถสงผานขามกนได และไมไดแยกออนไลนกบออฟไลนออกจากกน

นอกจากนพนทบนเครอขายสงคมออนไลนแบบเฟซบกและทวตเตอร ยงมลกษณะหนงทตางไปจากเวบบอรดทมหวขอเฉพาะ เชน หองตางๆ ในพนทป.คอม หรอเวบบอรดทมทศทางทางการเมองของผใชชดเจน เชน เวบบอรดคนเหมอนกน กคอการทมนเปนพนททไมไดมหวขอหรอทศทางเฉพาะ เรองราวตางๆ จ านวนมากเปนเรองในชวตประจ าวน สงท Cornel Sandvoss พบหลงจากการท าวจยดวยวธการทางชาตพนธวรรณนากบแฟนบอลและดการพดคยออนไลนของ

1 และเรากเหนแนวโนมในทศทางกลบมากขนเรอยๆ ดวย คอการทสอกระแสหลกน าประเดนจาก

อนเทอรเนตไปรายงานหรอขยายผลตอ

11

กลมคนเหลานกคอ ในบทสนทนาเรองการกฬานน มนเรองการเมองและคานยมตางๆ ฝงตวอย การพยายามมองหาพนทพดคยทางการเมองลวนๆ จะท าใหเราพลาดบทสนทนาในชวตประจ าวน ซงในบางแงมมอาจมเรองทางการเมองกได (Sandvoss 2007; อางใน Butsch 2007: 10-11)

ส าหรบการเลอกทจะตอบโตกบความคดเหนบางอน และท าเฉยๆ กบบางคนบางความคดเหนนน สะทอนขอเทจจรงทวาเราไมไดใหน าหนกขาวสารทกชนเทาๆ กน Robert Huckfeldt. Paul E. Johnson, และ John Sprague เสนอวา พลเมองไมไดรบรสภาพสงคมทงหมดในคราวเดยว พวกเขาบรโภคขอมลขาวสารทางการเมองทไดรบจากสงคมทละเลกละนอย ซงขาวสารดงกลาวมทงการโตตอบ การแสดงความคดเหนทไมใครถามถง การแสดงความเหนทไมไดเตรยมการมากอน รวมไปถงการถกเถยงทเผดรอนเปนครงคราว กระบวนการสอสารทางสงคมในเรองการเมองจงเปนเหมอนชดเหตการณทไมมวนจบของเหตการณยอยๆ ทไมตอเนองมากมาย ซงปจเจกตองเผชญหนากบผคนทอยรวมกนในสงคม และเปาหมายของปจเจกไมใชการเขาใจกบขาวสารทางการเมองทงหมด แตคอการท าความเขาใจกบการเมอง โดยจะใชขาวสารทมอยางไรกได เพอสรางความหมายความหมายหนงของเหตการณทางการเมองในแบบทเขาจะเขาใจได และใชมนในการตดสนใจทางการเมอง ผลทตามมาคอ พวกเขาจะใหความส าคญกบขาวสารบางชนมากกวาทเหลอ (Huckfeldt et al. 2004: 29) นนคอไมวาจะอยางไรการเลอกทจะท าเฉยๆ หรอการใหน าหนกกบขอมลใดมากกวาอกขอมลหนง กเปนสงทเกดขนในพนททางสงคมทกชนด ไมวาจะอนเทอรเนต หนงสอพมพ โทรทศน หรอการแลกเปลยนขาวสารระหวางบคคลในชวตประจ าวน ไมวาจะออนไลนหรอออฟไลน

กลาวโดยสรปคอผใชเนตคอคนจรงๆ ทมเลอดเนอ และพนทบนอนเทอรเนตไมไดเหมอนกนไปหมด ทงจากตวโครงสรางการเชอมตอและการใชงานอนเทอรเนตทแตละคนใชตางกนไป ความเปนสาธารณะของพนทบนอนเทอรเนตขนอยกบหลายสงทงราคาของการเขาถงอนเทอรเนต ปทสถานของสงคม กฎหมายทจ ากดการแสดงออก และต าแหนงทตงออนไลนของพนทดงกลาว ต าแหนงทตงพนทออนไลนมความส าคญอยางมากตอการแสดงออกและด าเนนกจกรรมทางการเมอง เนองจากพนททตางกนการเขาถงกลมผฟงทตางกนและมความหมายในเชงพนทซงสมพนธกบตวสารทตางกน ส าหรบความเปนหวงเรองอาณาบรเวณสาธารณะทแยกยอย การเลอกรบสอ สงเหลานไมไดเปนเรองใหมหรอเรองเฉพาะส าหรบอนเทอรเนต

12

เครอขายสงคมและทนทางวฒนธรรม ในแบบเดยวกบท เราไมสามารถแยกพนทออนไลนและออฟไลนออกจากกน

ความสมพนธของคนกเชนกน Mary Chayko เสนอวาแทนทเราจะเปรยบเทยบระหวางความสมพนธแบบพบหนา (face-to-face relationships) กบความสมพนธทเกดขนจากอนเทอรเนต หรอระหวางชมชนจรงกบชมชนเสมอน เรานาจะส ารวจวาผคนรวมเอาการเชอมตอแบบใหมเขาไปกบเครอขายและความสมพนธทมอยแลวอยางไร เพราะไมวาอยางไรกตาม การเชอมตอและชมชนทางสงคมแทบทกชนดนนตางกมชวงเวลาทสมาชกจ านวนหนงหายหนาหายตาไปกายภาพอยด (Chayko 2002 อางถงใน Kendall 2003)

ความเปนเพอนนนมกถกนยามวาเปนความสมพนธแบบ สวนตว สมครใจ และไมเปนทางการ (Paine 1969; McCall 1970; Jerrome 1984; อางใน Allan 1989) องคประกอบเหลานเปนสงส าคญ แตความเปนเพอนยงมอะไรมากกวานนในทางมโนทศนวฒนธรรม และนยามของมนกไมไดชดเจนอยางทมนดเหมอนกบวาจะเปน (Cohen and Rajkowski 1982; อางใน Allan 1989) การระบวาใครเปนเพอนหรอไมเปน อาจไมไดตรงไปตรงมาเทากบญาต เพอนรวมงาน หรอเพอนบาน1 การระบวาใครเปนญาตนนยงพอมสายเลอดหรอกฎเกณฑทางสงคมบางอยางก ากบอย สวนการระบเพอนรวมงานหรอเพอนบานกมขอบเขตทคอนขางชดเจน ในขณะทขอบเขตของเพอนนนไมไดชดเจนเทา Graham Allan (1989) ตงขอสงเกตวา เนองจากมนไมมเกณฑจากภายนอกทใชในการก าหนดความเปนเพอน ท าใหการศกษาความเปนเพอนเปนการศกษาความสมพนธระหวางคนสองคน ไมไดพจารณาถงต าแหนงแหงทของคนทงสองในขอบเขตทางสงคม นอกจากนความเปนเพอนกไมไดถกท าใหเปนสถาบน ท าใหการตงค าถามในเชงสถาบนถกละเลย การศกษาจ านวนมากเกยวกบเพอนจงไปในทางทเกยวกบความรสก ไมไดถามค าถามวาความเปนเพอนท าหนาทอะไรในสงคม การเกบขอมลวจยกถกท าใหเปนเรองทางจตวทยา และดวยเหตเหลานนกวจยจงมกพงความสนใจไปทความเปนเพอนสนทและละเลยระดบอนๆ ทเหลอของความเปนเพอน

1 สงเกตวาภาษาไทยใชค าวา ‚เพอน‛ เพอสรางค าทเกยวกบความสมพนธ เชน เพอนรวมงาน เพอน

บาน เพอนรวมทาง ในขณะทภาษาองกฤษใชค าอน เชน colleague (เพอนรวมงาน), co-worker (เพอนรวมงาน), neighbor (เพอนบาน)

13

Christopher McCarty (2002; อางใน Lewis and West 2009) พบวาคนคนหนงจะมกลมความสมพนธโดยเฉลยอยท 6 กลม ไดแก ครอบครว, เพอนบาน, คนจากทท างานปจจบน, คนจากทท างานกอนหนาน, เพอนทเรยนดวยกน, และเครอขายจากคนอนอกคน Jane Lewis และ Anne West (2009) ศกษานกศกษาระดบอดมศกษาในลอนดอนและพบวาค าขอเปนเพอนในเฟซบกนนถกสงมาจากผคนทหลากหลาย ซงรวมถง เพอนสนท , คนรจก (อาจเคยพบกนครงเดยว หรอคนหนากนแตรจกกนนอยมาก), เพอนเกาสมยโรงเรยน, สมาชกในครอบครว, และเพอนทพบระหวางการฝกอบรมหรอการเดนทาง ทงขอสงเกตของ Allan และขอคนพบของ McCarthy และ Lewis & West เตอนเราวาการศกษาความสมพนธบนเครอขายสงคมออนไลนไมควรมองขามระดบหรอประเภทตางๆ ของความเปนเพอน แมวาเครอขายสงคมออนไลนอยางเฟซบกหรอโฟรสแควรจะเรยกเหมารวมทกความสมพนธระหวางบคคลวา ‚เพอน‛ กตาม

Jacob Morgan อางงานของ Morgan Hansen เสนอวาการสรางความสมพนธใหม หรอการเชอมตอกบบคคลทเรายงไมเคยเชอมตอมากอน เปนจดเดนของสงทเรยกวาความสมพนธแบบออน (weak ties)1 หรอเพอนหางๆ ซงเมอเปรยบเทยบกบความสมพนธแบบเขม (strong ties) หรอเพอนใกลชดแลว ความสมพนธแบบออนหรอเพอนหางๆ จะมประโยชนมากกวา ‚ในการหางานใหม ความคด ผเชยวชาญ และความร‛ นอกจากนแลวความสมพนธแบบออนยงใชเวลาในการดแลรกษานอยกวาดวย (Morgan 2010) Miller อธบายวา เหตหนงทเฟซบกชวยใหคนสรางและขยายความสมพนธได เนองจากมนไดตดภาวะอลกอเหลอทคนทยงไมสนทกนจะตองมาเจอกนแบบเหนหนาคาตาออกไป ผคนสามารถทจะพฒนาความสมพนธและรจกกนและกนมากขน ผานขอความและการแบงปนลงกตางๆ โดยยงไมตองใหค ามนสญญา (Miller 2011: 165-168) La Due Lake และ Huckfeldt (1998) พบวาทนทางสงคมทเกยวของกบการเมองนนถกสรางขนในเครอขายสวนบคคล โดยเปนสงท เกดขนจากปฏสมพนธระหวางพลเมองคนหนงกบผรวมแลกเปลยนคนอนๆ และยงทนทางสงคมทเกยวของกบการเมองเพมขน โอกาสทพลเมองคนดงกลาวจะมสวนรวมในการเมองกยงสงขน

1 สมมตฐานของความสมพนธแบบออน (weak tie hypothesis) เสนอวา หากมโหนด A, B, C อยใน

เครอขาย ถา A-B เชอมกนดวยความสมพนธแบบเขม และ B-C เชอมกนดวยความสมพนธแบบเขมแลว B-C ยอมเชอมกนดวย ไมวาจะดวยความสมพนธแบบออนหรอเขมกตาม สมมตฐานนถกเสนอโดย Anatol Rapoport (1957) โหนดทมความสมพนธแบบออนทเชอมไปหากลมอนๆ จะเปนตวทชวยน าขาวสารขามกลม และขอมลบางอยางเชนขาวลอมแนวโนมจะกระจายผานความสมพนธแบบออนไดดกวาความสมพนธแบบเขม

14

แมความเคลอนไหวทางการเมองทเกยวของกบอนเทอรเนตเปนหวขอทไดรบความสนใจศกษามาอยางตอเนองตงแตป พ.ศ. 2547 เปนอยางนอย (Daorueng 2004; ชาญชย 2552; Chaisukkosol 2010) แตในความรของผเขยนพบวายงไงมงานชนใดทศกษาเจาะจงเรองวฒนธรรมการเมองกบเครอขายสงคมออนไลน งานศกษาเครอขายสงคมออนไลนทเกยวของเทาทส ารวจพบสวนใหญเปนการศกษาการสรางอตลกษณและวถการใชชวตของชนชนกลาง (นราธป 2548; แอนนรา 2552; นทธนย 2553) ทงนพบงานเพยงหนงชนทเกยวกบการเมองไทยและมเนอหากลาวถงเครอขายสงคมออนไลน คองานของชาญชย ชยสขโกศล ซงพจารณาเนอหาทเกยวของกบการเมองอนกอใหเกดความเกลยดชงและเสนอแนะการรบมอเนอหาเหลานน ชาญชยส ารวจเนอหาทงในเฟซบก เวบบอรด และยทบ และอภปรายถงการปวนวฒนธรรม (culture jamming) และการปลอยมกตลก ซงมทงการดดแปลงกราฟกสญลกษณของพรรคการเมอง การลอขอความรณรงคหาเสยง และการใชมขแบบ ‚น าเนา‛1 (ชาญชย 2555) พชญ พงษสวสด มองวาทชนชนกลางในเมองมวฒนธรรมการเมองแตกตางจากคนในชนบท ไมใชเปนเพราะมอดมการณแตกตางกน แตเปนเพราะมรสนยมในการบรโภคการเมองตางกน (“การบรโภค‛ ทพชญใช หมายถงการผลตดวย) สงทพชญสนใจคอความขดกนหรอมขประชดประชนเสยดสทปรากฏในขาวและในเวบบอรดอนเทอรเนต และชนชนกลางมความพยายามจะข ากบเรองการเมองอยางไร เพอจะด ารงชวตอยตอไปไดในสภาพการเมองทตวเองไมอยากจะเขาไปยงเกยวหรอไมรจะจดการมนอยางไร (Pongsawat 2007; พชญ พงษสวสด 2550) ปรากฏการณส าคญอยางหนงในเฟซบกตงแตชวงกลางป 2554 คอการแพรกระจายของ ‚อนเทอรเนตมม‛ ตางๆ และการเพมขนอยางมนยส าคญของปรมาณผผลต ในเดอนกมภาพนธ 2555 อนเทอรเนตมมเหลานมทงในรปแบบของแกกเลนค า ตวละครทถกก าหนดบทบาทหรอลกษณะนสยเฉพาะ และรปภาพ ความแตกตางส าคญของอนเทอรเนตมมทเกยวกบการเมองตงแตชวงกลางป 2554 กบชวงกอนหนานนคอ มนถกผลตโดยผผลตจ านวนมากขนและหลายหลายมากขนเมอเทยบกบชวงกอนหนานน David Gauntlett ใชทฤษฎทนทางสงคมเสนอวาความคดสรางสรรคทผใชอนเทอรเนตใชสรางงานลกษณะนมโอกาสเชอมโยงปจเจกกบสงคมเขา

1 ชาญชยใชค าวามก ‚น าเนา‛ และมก ‚เสยดส‛ เรยกมกสองประเภททพบในเพจลอการเมอง โดยมก

เสยดสจะพงเปาไปทตวบคคลหรอขอเทจจรงบางอยาง และมลกษณะวพากษวจารณ สวนมกน าเนาจะเปนมกทเนนความตลกเปนหลก และบางครงกความตลกกมาจากความซอหรอความกลาทจะเลนมกดงกลาว ตวอยางขอความจากเพจ ‚พรรคเพอเธอ‛ เชน ‚คดใหมท าใหม เพอเธอคนเดยว‛ ‚รถคนแรก ยงไดคนภาษเปนแสน แตรกครงแรก กลบไมไดอะไรคนมา‛ ‚ไมวาปนพระโคจะกนอะไร แตผมขอท านายวาปนตก บรบรณแนนอนครบ‛

15

ดวยกน ผานขาวสารหรอบรรทดฐานทางสงคมทมมเหลานสงตอ อยางไรกตาม Gauntlett กระบวาแมความคดสรางสรรคจะสามารถเชอมคนในสงคมได แตมนไมใชจดประสงคในการสรางงาน คนสรางสอเหลานและแบงปนมนกบเพอนกเพราะมนสนกและท าใหเขามความสข เราอาจมองการมสวนรวมในเครอขายสงคม เชนการสรางเนอหาตางๆ ผานแนวคดสองสาย สายแรกเรยกวาสายทฤษฎ ‚สอยคทสอง‛ (second media age) ซงใจความส าคญเนนถงลกษณะโตตอบของสอออนไลนและเสนแบงระหวางผชมและผผลตสอทพราเลอน (Poster 1995a อางใน Cavanagh 2007: 74) และสายทสองคอแนวคด ‚พลเมองไซเบอร‛ (cybercitizen) ทนยามวาพลเมองไซเบอรวาเปนคนหนมสาวทมความคดเสรนยม ตอตานเผดจการ เชอในการถกเถยงโดยใชเหตผล และเชอในสทธทจะสรางและมสวนรวมในสอ (Katz 1997 อางใน Cavanagh 2007: 77) ลกษณะส าคญของผใชเนตทแนวการศกษาแบบ ‚สอยคทสอง‛ และ ‚พลเมองไซเบอร‛ เหนรวมกนคอ ความตองการมสวนรวมของผใชในการตดสนใจและสรางสงตางๆ ขอแตกตางกคอ ‚สอยคทสอง‛ มองวาสงดงกลาวเกดจากลกษณะของสอเองทมลกษณะโตตอบ กลาวคอสภาพแวดลอมของไซเบอรสเปซท าใหผใชมพฤตกรรมแบบนน ในขณะท ‚พลเมองไซเบอร‛ มองวาสถานะทางสงคมออฟไลนของผใช (เชน ฐานะ การศกษา สผว) เปนสงทอนญาตใหผใชมพฤตกรรมแบบนนไดออนไลน เพอการเปรยบเทยบ แนวคดสอยคทสองมแนวโนมไปในทางทมองวาเทคโนโลยเปนตวก าหนด สวน “พลเมองไซเบอร” มแนวโนมไปในทางทมองวาสงคมเปนตวก าหนด ในอกแงหนง แนวคดสอยคทสองใหความสนใจปฏสมพนธและพฤตกรรมหรอระดบจลภาค ในขณะทแนวคดพลเมองไซเบอรสนใจสถาบนทางการเมองหรอระดบมหภาคมากกวา Gauntlett เสนอการวเคราะหวฒนธรรมการสรางสรรคในอนเทอรเนตโดยใชแนวคดทนทางสงคม เพอเชอมการวเคราะหระดบจลภาคและมหภาคเขาดวยกน โดยมองวาการสรางหรอแบงปนเนอหาเปนสงส าคญในการสรางและรกษาความสมพนธในเครอขายสงคม (Gauntlett 2011: 223-224) ทนทางสงคมเปนแนวคดทวางอยบนอปลกษณ ‚ทน‛ (capital) เชนเดยวกบทนทางกายภาพ (physical capital), ทนมนษย (human capital), และทนทางวฒนธรรม (cultural capital) ซงมความหมายโดยนยวา มนสามารถสะสม ลงทน ออกดอกผล และใชประโยชนได การใชความสมพนธทางสงคมจากเครอขายสงคมหนง (เชนเครอขายสงคมออฟไลน) เพออนญาตใหท ากจกรรมในอกเครอขายสงคม (เชนเครอขายสงคมออนไลน) ไดหรอไดสะดวกขน เปนสงทแนวคดทนทางสงคมใหความสนใจ เชน เครอขายนกเรยนเกาทเชอวามอทธพลตอบางสวนของระบบราชการและธรกจในสหราชาอาณาจกร ความสมพนธทางเครอญาตในเครอขายธรกจแชโบ

16

ลของเกาหลใต หรอบทบาทของสมาคมวชาชพในสงคม โดยความสมพนธทางสงคมนนถกใชทงเพอกนคนออกไป (exclude and disable; bonding capital) และรวมคนเขามา (include and enable; bridging capital) (Field 2008) Pierre Bourdieu (1986: 241-258) เสนอใหท าความเขาใจทนทมนษยมในรปแบบตางๆ รวมกน ส าหรบ Bourdieu แลว นอกเหนอจากทนทางสงคม ยงมทนอก 2 รปแบบคอ ทนทางเศรษฐกจ และทนทางวฒนธรรม ทนทางเศรษฐกจนนเปนทนทมาจากการครอบครองทรพยสน เชน เงน ทดน และของมคาตางๆ สวนทนทางวฒนธรรมเปนทนทมาจากคณลกษณะทางวฒนธรรมทสามารถปรากฏไดใน 3 สภาวะคอ 1) embodied state ปรากฏผานตวตนของมนษยเชน การปฏบตตว อปนสย หรอแนวโนมในการแสดงออก 2) objectified state ปรากฏผานสงของทแสดงถงลกษณะทางวฒนธรรม เชนหนงสอ หรอภาพวาด และ 3) institutionalize state ปรากฏผานลกษณะทางสถาบนทรบรองคณลกษณะ อยางเชนการถกรบรองผานความรแบบสถาบนการศกษา ลกษณะส าคญของทนเหลานคอการสามารถแปลงรปแบบขามไป-มาระหวางกนได เชน คนทมทนทางเศรษฐกจทเปนเงนกสามารถใชเปนคาใชจายในการสนบสนนการศกษาใหตนเองมทนทางวฒนธรรมแบบหนงขนมาได หรอทนทางสงคมทเปนความสมพนธกสามารถทจะชวยชกน าไปสการมโอกาสในการหาผลก าไรทเปนทนทางเศรษฐกจเปนตน ในการสรปผลการศกษาอนเทอรเนตในทรนแดด Miller และ Slater (2000) ไดเสนอถง dynamics of objectification ซงเกยวกบการใชอนเทอรเนตเพอสรางอตลกษณ ซงสามารถมองไดสองทางคอ expansive realization ซงเปนการใชอนเทอรเนตเพอท าใหสงทเคยฝนไววาอยากเปนไดเปนความจรงขนมา และ expansive potential ซงอนเทอรเนตอนญาตใหคนพบความเปนไปไดของอตลกษณใหมๆ เราอาจพดไดวาแงมมแรกนนคอการท าความฝนจากอดตใหเปนจรง สวนแงมมหลงคอการมองไปถงความฝนใหมๆ ในอนาคต สงนสอดคลองกบท Wellman และ Hampton (1999 อางใน Field 2008: 125) เสนอวาปฏสมพนธในอนเทอรเนตนนมแนวโนมทจะเปลยนจากปฏสมพนธบนฐานของสงทตดตวบคคลมาแตเดม (ascribed) ไปสปฏสมพนธบนฐานของสงทเขาอยากจะเปน (achieved) ในขณะท Gauntlett กมองวาสงส าคญของเวบ 2.0 กคอการเปนพนทใหกบความคดสรางสรรค ซงสงตางๆ ทถกสรางขนจะบอกวาผสรางอยากจะใหโลกของเขาเปนอยางไร อยางไรกตามส าหรบพชญแลวโลกดงกลาวไมจ าเปนตองเปนโลกทางกายภาพทจบตองได แตอาจเปนโลกในแบบทชนชนกลางสรางค าอธบายขนมา เพอจะแกปญหาทเกดจากค าอธบายโลกในแบบกอนหนานของตวเอง เพอจะข ากบมนและใชชวตกบมนอยตอไปไดอกหนงวน เปนการมสวนรวมโดยไมจ าเปนตองเปลยนแปลง

17

สนามและผใหขอมล กรอบเวลาของการศกษานเรมตนตงแตชวงการชมนมใหญของกลมคนเสอแดงเมอ

เดอนมนาคม พ.ศ. 2553 ซงตามมาดวยปฏกรยาโตตอบจากกลมตางๆ การปราบปรามผชมนม การสลายการชมนมในเดอนเมษายนและพฤษภาคม พ.ศ. 2553 ตามล าดบ โดยชวงหลงจากนนจนถงเดอนธนวาคม พ.ศ. 2553 เปนชวงการเตบโตขนของการเคลอนไหวทางการเมองเชงวฒนธรรม ‚แบบสรางสรรค‛ อนเนองมาจากขอจ ากดจากการประกาศใชพ.ร.ก.บรหารราชการในสถานการณฉกเฉนในเขตกรงเทพและปรมณฑล พรอมๆ กบการเตบโตขนอยางมากของเฟซบกและสอสงคมอนๆ กรอบเวลาการศกษานสนสดทสปดาหแรกของเดอนสงหาคม พ.ศ. 2555 ซงเปนชวงสดทายกอนการสอบวทยานพนธ แมสนามหลกของการศกษานคอพนทบนเครอขายสงคมออนไลน1 แตมนยงเชอมไปถงกจกรรมออฟไลน เชน การชมนม งานเสวนา นทรรศการศลปะ และการเดนทาง งานศกษานไมไดแบงพนทออนไลน-ออฟไลนออกจากกน โดยถอทงหมดเปนพนทในชวตประจ าวน ซงเกยวของกบทงวฒนธรรมและการเมอง

เมอกลาวเชนนแลว กอนจะพดถงผใหขอมล ผเขยนจ าเปนตองเปดเผยวาผเขยนประสบความยงยากในการก าหนดขอบเขตของสนามและผใหขอมลอยพอควร เนองจากเครอขายสงคมออนไลนเปนพนทในชวตประจ าวนของผเขยนเอง และผใหขอมลจ านวนหนงกเปนคนทผเขยนเองรจกมากอนในสถานะอน เสนแบงระหวางการใชชวตในเครอขายสงคมและการศกษาชวตในเครอขายสงคมจงไมไดมอยางชดเจนส าหรบผเขยน ชวงเวลาทผเขยนรสกอยางชดเจนวาตวเองก าลงท าการศกษาหาขอมลมเพยงชวงการสมภาษณเทานน ซงเกอบทงหมดเปนการสมภาษณผานเฟซบก

แมจะแยกล าบาก แตใชวาความแตกตางจะไมม สงทเปล ยนไปและวดไดอยางชดเจนกคอจ านวนเพอนในเฟซบกและระดบการเปดโพรไฟลของผเขยนตอสาธารณะ ในวนท 11 กรกฎาคม 2555 ขณะเขยนบทน าน ผเขยนมเพอนในเฟซบกจ านวน 1,345 คน หรอเพมราวสองเทาจากป 2554 และหนาโพรไฟลของผเขยนเปดใหทกคนเขาอานได ไมวาจะเปนเพอนกนหรอไม

1 ซงกมลกษณะเปนเครอขายภายในตวมนเองอยดวย ถาเราพจารณาความเชอมโยงระหวางเวบไซต

เครอขายสงคมตางๆ อยางทวตเตอร เฟซบก โฟรสแควร อนสตาแกรม และพาท หรอมากไปกวานนความเชอมโยงกบสออนๆ อยางโทรทศน วทย และหนงสอพมพ ท าใหเครอขายสงคมออนไลนไมไดมขอบเขตทก าหนดไดชดเจน

18

ตงแตประมาณเดอนตลาคม 2554 จ านวนเพอนทเพมขนเปนสองเทามาจากการหยอนเกณฑในการรบคนอนเปนเพอน (หรอ ‚รบแอด‛) ของผเขยน จากเดมทตงไววาจะตองรจกกนมากอนหรออยางนอยตองเคยเหนหนา เชนพบปะในงานสมมนา กปรบมาเปนวาถาดไวใจได (อยในกลมของเพอนสนทหรอสอบถามกบคนอนจนแนใจแลว) กจะรบเปนเพอน โดยไมจ าเปนตองรจกเหนหนากน สวนการเปดหนาโพรไฟลใหคนทวไปอานได (ตงเปน ‚สาธารณะ‛) สวนหนงเพราะไดแรงบนดาลใจการผใหขอมลรายหนงทเปดหนาโพรไฟลใหทกคนอานเพอสอสารและฟงเสยงตอบกลบจากคนทไมรจก นอกเหนอกลมเพอน ทงสองการเปลยนแปลงน คอการรบเปนเพอนมากขนและการเปดเผยตอสาธารณะมากขน ปฏเสธไมไดวามเรองวทยานพนธเขามาเกยวของดวย นนคอผเขยนตองการเขาถงขอมลและความคดเหนตางๆ ทมากขน

กลมผใหขอมลแบงเปนสองกลมใหญคอ 1) กลมทผเขยนท าการสมภาษณดวยค าถามชดเดยวกนในชวงเดอนกนยายน 2553 (เปนค าถามทเนนเรองความสมพนธ) ผใหขอมลกลมนมจ านวน 12 คน ค าอธบายโดยทวไปของคนกลมนคอ เปนชนชนกลางทอาศยในเขตเมองอายประมาณ 20-35 ป มการศกษาระดบอดมศกษาหรอสงกวา หนงในสามของคนกลมนก าลงศกษาระดบปรญญาโท และ 2) กลมทผเขยนสมภาษณเพมเตมหลงจากนนตามโอกาส หรอสงเกตจากความเคลอนไหวทปรากฏอยบนเครอขายสงคมของผเขยน ผใหขอมลบางสวนจากกลมแรกจะอยในกลมทสองดวย

ขอมลตางๆ ทสงเกตพบสวนใหญไมไดถกบนทกโดยตรงลงในวทยานพนธน แตใชเพอท าความเขาใจและตงประเดนศกษา ส าหรบขอมลทถกบนทกลงในวทยานพนธจะเปนขอมลท 1) ผโพสตเปดใหบคคลทวไปเขาดได เชน เนอหาทผโพสตตงคาเปน ‚สาธารณะ‛ เพจเฟซบกหรอทวตเตอรของบคคลสาธารณะ เชน นกการเมอง นกวชาการ นกเคลอนไหว คนดงในสงคม หนาเพจทสรางเนอหาเกยวของกบการเมองทไดรบความนยม เชน เพจทมเนอหาลอการเมอง เพจลอบคคลสาธารณะ และ 2) ขอมลทผเขยนไดขอมลจากการสมภาษณและสงเกตการณอยางมสวนรวมกบผใชเฟซบกและผดแลเพจเฟซบกจ านวนหนง โดยผเขยนมโอกาสอย (ออนไลนและออฟไลน) กบผใชเฟซบกบางคนในขณะทพวกเขาก าลงแบงปนเนอหา และไดเขาไปอยในกลมของผดแลเพจลอการเมอง1และมสวนรวมในการสรางงานเพอเผยแพรจ านวนหนง การเลอกผใหขอมลนนเลอกจากกลมผใชเฟซบกในรายชอเพอนของผเขยนทแบงปนเนอหาทอางองถงเรองสงคมการเมองอยางตอเนอง

1 สมาชกในกลมดงกลาวทราบวาผเขยนก าลงท าวทยานพนธหวขอน จงชกชวนผเขยนเขากลม

19

โครงสรางของงาน วทยานพนธนม 6 บท บทท 1 วาดวยทมาและความส าคญของปญหา และวธวจย ในบทท 2 ผเขยนตองการแสดงใหเหนถงการเปลยนแปลงของเครองมอสอสารตางๆ

ทใชเพอเคลอนไหวทางการเมอง โดยเรมจากยคทใชสอประชาสมพนธแบบดงเดม มาเปนยคสออเลกทรอนกสเรมแรกทยงมผใชจ ากด จนกระทงถงยคปจจบนทเครอขายสงคมออนไลนแพรหลายเปนสวนหนงในชวตประจ าวนและถกใชเพอการเคลอนไหวทางการเมอง

ในบทท 3 จะกลาวถงความสมพนธออนไลน ทอาจถกสรางขนหรอสนสดลง ไมตางไปจากความสมพนธออฟไลน โดยแสดงใหเหนวธการทหลากหลายของการสราง รกษา และสนสดความสมพนธในเฟซบก และความสมพนธดงกลาวสรางพนทเพอการสอสารขนมาไดอยางไร

บทท 4 จะอธบายถงความมต าแหนงทตงของขอมล การทขอมลบางอยางจ าเปนตองถกเขาใจในบรบททางภมศาสตร และการเคลอนไหวออนไลนท เชอมตอกบออฟไลน โดยยกตวอยางการ “เชกอน” ขอความทางการเมองทถกฝงลงในพนทออนไลนซงซอนทบกบสถานทเคลอนไหวออฟไลน และการระดมมวลชนสทองถนนผานกจกรรมออนไลน

บทท 5 จะกลาวถงการวธของสอสารทไดรบความนยมในเครอขายสงคมออนไลน คออนเทอรเนตมมและการลอเลยน (พาโรด, parody) ซงตองอาศยทกษะและทนทางวฒนธรรม แมพนทบนเครอขายสงคมออนไลนจะอนญาตใหคนทวไปมอ านาจในการสอสารและการเคลอนไหวไดมากขน แตกจกรรมเหลานนจะมพลงมากนอยเพยงใด กขนกบทนทางสงคมและทนทา งวฒนธรรมของแตละบคคล ไมตางจากการท ากจกรรมในพนทออฟไลนเทาใดนก จดแตกตางส าคญกคอความเปนดจทลนนไดท าใหการดดแปลงท าซ ามมหรอการสรางภาพลอเลยนเปนไปไดสะดวกขน และท าใหการแปลงทนทางวฒนธรรมมาเปนทนทางสงคมเปนไปไดงายขนตามไปดวย

ในบทท 6 กลาวถงขอสรปของงานวา วฒนธรรม-การเมองบนพนทเครอขายสงคมออนไลนไมไดเปนสงใหมทงหมด เนองจากมนแยกไมออกจากวฒนธรรม -การเมองบนพนทออฟไลน หากพจารณารปแบบของการจดการความสมพนธ/พนทและกลวธในการสอสารแลว มนยงมฐานมาจากสงท เรามอยกอนแลว มตความใหมทเกดขนคอการปรบตวใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอมหรอเพอใชประโยชนจากลกษณะพเศษของพนท ‚แบบใหม‛ ซงเกดจากเทคโนโลยอนเทอรเนตไรสายและอปกรณพกพา ทท าใหพนทออนไลนและออฟไลนผนวกเขาหากนหรออยทบซอนกนมากขนเรอยๆ และการใชงานสอและพนทตางๆ ทมบนอนเทอรเนตมาประกอบกนเพอสรางการสอสารแบบใหม

20

บทท 2

อนเทอรเนตอยตรงไหนในความเคลอนไหวทางการเมอง กอนหนานในชวงทผเขยนศกษาระดบปรญญาตรชวงปลายทศวรรษท 2530 ถงตนทศวรรษท 2540 นน แมอนเทอรเนตจะเรมเขาถงไดในสงคมไทยบางแลว แตชวงเวลานนกจกรรมทเกยวกบการระดม (mobilize) ผคนจ านวนมาก หรอการเคลอนไหวในระดบกจกรรมนกศกษาทผเขยนไดเขาไปมสวนเกยวของ มกเปนการเคลอนไหวโดยใชสอประชาสมพนธแบบดงเดม ในรปของปายผา ปายประกาศ ใบปด ใบปลว และแผนพบเปนหลก โดยยงไมมอนเทอรเนตมาเกยวของ หากเทยบกบกจกรรมนกศกษาในปจจบนทแมจะพบวา ผนงขางทางเดนเชอมระหวางอาคารเรยนตางๆ จะยงเตมไปดวยปายประกาศไมตางจากเดม แตในอกสวนหนง พนทออนไลนกไดกลายเปนอกพนทส าคญ กจกรรมเสวนาตางๆ ถกตงเปน “กจกรรม” (event)1 ในเฟซบก ชมรมตางๆ ลวนม “เพจ” (page) หรอ “กลม” (group) เปนของตนเอง ไมเพยงแตกจกรรมนกศกษาเทานน ผเขยนพบวากจกรรมการเมองในระดบทองถน ไปจนถงการเคลอนไหวทางการเมองในระดบโลก กใชพนทออนไลนโดยเฉพาะเวบไซตเครอขายสงคมเปนชองทางเคลอนไหวเพมขนอยางชดเจน

อยางไรกด ใชวาการเคลอนไหวดงกลาวจะเกดขนอยางฉบพลน บทนจะกลาวถงประวตศาสตรของการเปลยนแปลงโครงสรางการเขาถงเทคโนโลยการสอสารทสมพนธกบกจกรรมทางการเมองในสงคมไทย เพอเปนฐานในการท าความเขาใจบทบาทของเวบไซตเครอขายสงคมกบกจกรรมดงกลาวตอไป

1 เครองมอหนงในเฟซบกทใหผใชสรางก าหนดการกจกรรมไดดวยตวเอง เพอการประชาสมพนธและสง

ค าเชญใหรวมงาน

21

ภาพท 2.1 ปายรณรงคหาเสยงของพรรคธรรมเพอโดม ในการเลอกตงองคการนกศกษา มหาวทยาลยธรรมศาสตร (อมธ.) พ.ศ. 2554 บนปายมทอยเพจเฟซบกของพรรค

(6 กมภาพนธ 2554, ทางเดนหนาตกคณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ทาพระจนทร)

โครงสรางการใหบรการและการใชบรการอนเทอรเนตในประเทศไทย

การเชอมตอกบอนเทอรเนตครงแรกในประเทศไทยเกดขนใน พ.ศ. 2530 โดยเปนความรวมมอระหวางสถาบนเทคโนโลยแหงเอเชย กบมหาวทยาลยเมลเบรนและมหาวทยาลยโตเกยว ในปตอมา ดวยความชวยเหลอของ Australian International Development Plan (IDP) มหาวทยาลยสงขลานครนทรกตดตงระบบอนเทอรเนตผานโมเดม จากนนในป พ.ศ 2534 มหาวทยาลย 5 แหงของประเทศไทยกเชอมกบอนเทอรเนต และเมอถงป พ.ศ. 2538 คนทวไปกสามารถเขาถงอนเทอรเนตได (Sirin Palasri, Steven Huter and Zita Wenzel 1999) ขอมลจากธนาคารโลกพบวาจ านวนผใชอนเทอรเนตในประเทศไทยเพมขนอยางตอเนองจากประมาณ 3.5 ลานรายในป พ.ศ. 2544 มาเปนประมาณ 13.8 ลานราย ในป พ.ศ. 2553 หรอกลาวไดวาเปนจ านวนรอยละ 20.1 ของจ านวนประชากรทงหมดของประเทศไทย1 ในขณะทความแพรหลายของ

1 สบคนเมอวนท 1 กมภาพนธ 2555 จาก

http://databank.worldbank.org/Data/Views/Reports/Chart.aspx

22

โทรศพทมอถอนนมมากกวา โดยจ านวนหมายเลขโทรศพทมอถอในประเทศไทยเพมขนจากป 2552 ทม 65,952,313 เลขหมาย (รอยละ 96 ของจ านวนประชากร) เปน 71,624,172 เลขหมาย (รอยละ 103.6 ของจ านวนประชากร) ในป 25531

จ านวนผใชบรการอนเทอรเนตและอนเทอรเนตความเรวสง รวมทงผทใชผานโทรศพทมอถอยงคงเพมจ านวนขนในป พ.ศ. 2554 ดวยการพฒนาระบบโครงสรางพนฐาน โดยเฉพาะอยางยงในพนทกรงเทพฯ ขอมลจากรายงานของส านกงานคณะกรรมการกจการกระจายเสยง กจการโทรทศน และกจการโทรคมนาคมแหงชาต (กสทช.)2 ระบวา เดอนตลาคม พ.ศ. 2554 จ านวนผลงทะเบยนในระบบอนเทอรเนตความเรวสงมเกน 3.6 ลานคน สงนแสดงวามอตราการใชเพมขนเกอบรอยละ 21จากจ านวนผลงทะเบยนในปกอนหนา3 ปรากฏการณทเกดขนนเปนผลมาจากหลายปจจย ทงราคาทลดลง ความตองการบรโภคขาวสารจากสอทางเลอกอนๆ นอกจากสอกระแสหลก สาเหตสดทายคอ ปรมาณทเพมขนของการใชเครอขายสงคมออนไลนของคนไทย ผใชบรการอนเทอรเนตจ านวนมากเขาถงอนเทอรเนตความเรวสงดวยความเรวเฉลยในการดาวนโหลดประมาณ 6-7 เมกะบตตอวนาท (Mbps)4 อยางไรกตาม ผใชบรการจ านวนมากไมพอใจกบระดบความเรวในการเชอมตอ ซงบอยครงพบวาชากวาทผใหบรการโฆษณาไว (กรงเทพธรกจ 7 ตลาคม 2552: 8) ระบบอนเทอรเนตความเรวสงทมประสทธภาพมกพบอยในรานอนเทอรเนตซงวยรนนยมใชบรการเกมออนไลน

สถตจากส านกงานสถตแหงชาต ในป พ.ศ. 2544ระบวามจ านวนครวเรอนทครอบครองคอมพวเตอรเพยงรอยละ 5.75 ของจ านวนครวเรอนทงประเทศ โดยรอยละ 49.8 ของครวเรอนเหลานอยในพนทกรงเทพมหานคร (หากคดแยกตามจงหวด) และรอยละ 80ในเขตเมอง (หากคดแยกตามพนทเขตเทศบาลกบนอกเขตเทศบาล)5 ตอมาสถตป พ.ศ. 2554 ระบวาจ านวนครวเรอนทเปนเจาของคอมพวเตอรตงโตะหรอคอมพวเตอรแทบเลตเพมเปนรอยละ 24.7 โดยรอย

1 สบคนเมอวนท 1 กมภาพนธ 2555 จาก

http://databank.worldbank.org/Data/Views/Reports/Chart.aspx 2 ตงขนในเดอนเมษายน 2555 เพอก ากบดแลการประกอบกจการโทรคมนาคม 3 สบคนเมอวนท 1 กมภาพนธ 2555 จาก

http://www2.nbtc.go.th/TTID/Internet_market/broadband_subscribers/ 4 สบคนเมอวนท 21 มถนายน 2555 จาก http://www.netindex.com/download/2,23/Thailand/ 5 สบคนเมอวนท 1 กมภาพนธ 2555 จาก http://www.nectec.or.th/por/k3.php

23

ละ 15.6 ของครวเรอนเหลานอยในพนทกรงเทพมหานคร และรอยละ 47.7 อยในเขตเมอง1 จากตวเลขดงกลาวจะเหนวาในชวงสบป จ านวนครวเรอนทมคอมพวเตอรเพมมากกวา 4 เทา และมการกระจายออกไปนอกเขตเมองมากขน อยางไรกตาม จ านวนครวเรอนทมคอมพวเตอรกยงนอยกวามากอยดเมอเปรยบเทยบกบครวเรอนทมโทรทศนส โดยครวเรอนรอยละ 95.5 ในประเทศมโทรทศนส และโทรทศนยงเปนสออนดบแรกทคนไทยสวนใหญ โดยเฉพาะคนในพนทชนบทใชเปนแหลงขอมลขาวสาร (Economist 2010: 227)

การเปลยนแปลงของภมทศนทางเทคโนโลยสารสนเทศในประเทศไทย อาจมจดอางองทส าคญอยทการเพมขนของโทรศพทมอถอแบบสมารตโฟน (smart phone) ซงมยอดขายแซงหนาโทรศพทมอถอระดบกลาง (feature phone)2 ในชวงปลายป พ.ศ. 25543 การเปลยนแปลงนสวนหนงอาจมาจากราคาของสมารตโฟนทลดลงจนแตะ 3,000 บาทส าหรบบางรนในชวงตนป พ.ศ. 25554 อกสวนหนงอาจมาจากการเปดใหบรการโครงขายอนเทอรเนตระบบ 3G เนองจากสมารตโฟนจะชวยใหใชประโยชนจากระบบ 3G ไดอยางมประสทธภาพขน ตวเลขโดยประมาณของผลงทะเบยนใชระบบ 3G อยท 4 ลานคนเมอสนสดป พ.ศ. 2554 และคาดวาจะเพมเปน 10.1 ลานคนเมอสนสดป พ.ศ. 25555

1 สบคนเมอวนท 1 กมภาพนธ 2555 จาก

http://service.nso.go.th/nso/nsopublish/themes/theme_5-1-3.html 2 โทรศพทมอถอระดบกลางหรอฟเจอรโฟน (feature phone) เปนโทรศพทมอถอทในขณะเวลาหนง

ผผลตไมนบวามนเปนสมารตโฟน ฟเจอรโฟนมความสามารถนอยกวาสมารตโฟนแตมากกวาโทรศพทมอถอรนมาตรฐาน นยามของฟเจอรโฟนนนไมตายตว โทรศพททเคยนบเปนสมารตโฟนเมอหลายปกอนหนาน อาจถกนบเปนฟเจอรโฟนในตอนน

3 เพอการเปรยบเทยบ ยอดขายโทรศพทมอถอระดบกลางในสหรฐอเมรกาอยทรอยละ 60 ของยอดขาด

ทงหมดในปเดยวกน สบคนเมอวนท 4 สงหาคม 2555 จาก http://blog.nielsen.com/nielsenwire/online_mobile/40-percent-of-u-s-mobile-users-own-smartphones-40-percent-are-android/

4 สบคนเมอวนท 1 มถนายน 2555 จาก

http://www.bangkokpost.com/business/telecom/293824/smartphones-to-rule-roost 5 สบคนเมอวนท 22 มภนายน 2555 จาก http://www.marketresearch.com/Business-Monitor-

International-v304/Thailand-Telecommunications-Q3-7027556/

24

ส าหรบการใชบรการอนเทอรเนตตามราน คาใชจายอาจไมใชประเดนใหญ แตส าหรบการใชอนเทอรเนตในครวเรอนแลว คาใชจายในสวนนยงคอนขางสงส าหรบผมรายไดนอย ราคาของการใชบรการอนเทอรเนตรายเดอนคอ 599 บาท จากตวเลขนพออนมานไดวา ผทสามารถเขาถงบรการนไดตองมรายไดอยางนอย 200 บาทตอวน ราคานอยในระดบทชนชนกลางในเมองทมการศกษาสามารถจายได1

ทางฝงผใหบรการอนเทอรเนตในประเทศไทย ปจจบนมผไดรบใบอนญาตประกอบกจการโทรคมนาคม ประเภทอนเทอรเนตอย 111 ราย2 โดยสวนใหญเนนใหบรการตลาดจ าพวกกลมธรกจ โรงแรม อพารตเมนต ในจ านวนนมผใหบรการอนเทอรเนตอยเพยงประมาณ 10 รายทบรการแกลกคาทวไป เชน ผานโทรศพทบาน อนเทอรเนตความเรวสง และโทรศพทมอถอ บรษท ทร อนเทอรเนต จ ากด เปนบรษททมสวนแบงตลาดการใหบรการอนเทอรเนตความเรวสงมากทสด คดเปนรอยละ 36 ในไตรมาสทสองของป 2554 บรษทดงกลาวอยในเครอของกลมบรษท ทร คอรปอเรชน จ ากด (มหาชน)3 อนดบสองคอ บรษท ทโอท จ ากด (มหาชน) มสวนแบงรอยละ 34.42 เดมทโอทคอองคการโทรศพทแหงประเทศไทยซงเปนรฐวสาหกจ4 สวนล าดบทสามคอ บรษท ทรปเปลทร บรอดแบนด จ ากด (มหาชน) มสวนแบงรอยละ 26.475

ส าหรบตลาดของอนเทอรเนตเกตเวยระหวางประเทศ (International internet gateway; IIG) มลกษณะเปดกวางมากขน โดยมผใหบรการ 10 บรษท เพมจากเดมกอน พ.ศ. 2549 ทผกขาดเพยงรายเดยวโดยการสอสารแหงประเทศไทย (กสท.)6 อยางไรกตามกสท. ซงได

1 สบคนเมอวนท 1 กมภาพนธ 2555 จาก http://thailand-business-news.com/economics/27852-

thailand-raises-minimum-wage 2 สบคนเมอวนท 1 กมภาพนธ 2555 จาก http://apps.nbtc.go.th/license/ 3 ทร คอรปอเรชน ยงเปนผใหบรการเคเบลทวทใหญทสด (ทรวชน) และผใหบรการโทรศพทมอถอ

(ทรมฟ) อกดวย 4 ทโอทเคยมสวนแบงตลาดมากทสดจนถงป 2552 5 สบคนเมอวนท 1 กรกฎาคม 2555 จาก

http://nbtc.go.th/wps/wcm/connect/ea5448804b3ce025ae18ee19057b96c3/MKREPORT2Q2011.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ea5448804b3ce025ae18ee19057b96c3

6 สบคนเมอวนท 1 กรกฎาคม 2555 จาก

http://siteresources.worldbank.org/INTTHAILAND/Resources/333200-1177475763598/3714275-1234408023295/5826366-1234408105311/chapter4-telecommunication-sector.pdf

25

แปรรปเปน บรษท กสท โทรคมนาคม จ ากด (มหาชน) กยงคงรกษาสวนแบงตลาดสงสด และเปนผด าเนนการจดเชอมตอใหบรการระหวางผใหบรการอนเทอรเนตในประเทศ (National Internet Exchange; NIX) สองในเกาแหง โดยหนงในนนเปน NIX ทใหญทสดของไทย1

ในแงความเปนเจาของ ทงกสทและทโอท มกระทรวงการคลงถอหน 100 เปอรเซนตเตม และสงกดกระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร (กระทรวงไอซท)2 ส าหรบผใหบรการโทรศพทมอถอสามรายหลกในประเทศไทย ตางกเปนบรษทเอกชน เจาของสองในสามเปนบรษททมฐานอยทสงคโปรและนอรเวย ด าเนนกจการโดยไดรบสมปทานจากกสทและทโอท ซงระบบการจดสรรทเปนอยไมไดสนบสนนใหเกดการแขงขนอยางเสรในตลาด

โดยภาพรวมแลว กลาวไดวา ทผานมามผเขามามสวนรวมในโครงสรางการใหบรการและการใชบรการอนเทอรเนตในประเทศไทยมากขน ดานผใหบรการจากทเคยผกขาดโดยรฐเพยงฝายเดยว กเปลยนเปนมเอกชนเขามาด าเนนธรกจเปนผใหบรการมากขน แตกยงมลกษณะเปนตลาดทผกขาดโดยผขายนอยรายอย โดยเฉพาะในตลาดการใหบรการอนเทอรเนตความเรวสงทมเพยงสามรายหลกเทานน สวนดานผใชบรการ นบไดวามการใชเพมขนอยางตอเนอง อยางไรกตาม ปรมาณการเขาถงอนเทอรเนตนยงกระจกตวอยในกรงเทพฯ และเขตเมองของจงหวดตางๆ มากกวาจะกระจายไปอยางทวถงในทกพนท อกทงอตราคาบรการอนเทอรเนตรายเดอนส าหรบการใชอนเทอรเนตในครวเรอนยงนบวาอยในระดบทสง และสงผลในการจ ากดวงของผใชอนเทอรเนตทแมจะเพมขนแตกยงจ ากดอยเพยงกลมผมรายไดระดบปานกลางขนไปเปนหลก สาเหตส าคญอกประการหนงทเปนอปสรรคตอการเขาถงอนเทอรเนตในประเทศไทยกคอ การไมลงทนอยางจรงจงในการพฒนาโครงสรางพนฐานส าหรบเทคโนโลยการสอสารอยางจรงจง จงท าใหการเขาถงอนเทอรเนตยงคงกระจกตวอยทชนชนกลางทอยในเมองเสยเปนสวนใหญ

ในเรองการจ ากดการเขาถง การปดกนเวบไซตทมเนอหาวพากษสถาบนกษตรยเปนเรองทเปนทรบรทวไปในสงคม พ.ร.บ.วาดวยการกระท าความผดเกยวกบคอมพวเตอร พ.ศ. 2550 ซงใหอ านาจรฐในการปดกนเ วบไซต เปนกฎหมายฉบบแรกทผานสภานตบญญตแหงชาตซงแตงตงโดยคณะมนตรความมนคงแหงชาต (คมช.) หลงการรฐประหาร จากรายงานวจยของโครงการอนเทอรเนตเพอกฎหมายประชาชน (iLaw) ระบวาในชวงป 3 ปหลงประกาศใชพ.ร.บ.

1 สบคนเมอวนท 1 กรกฎาคม 2555 จาก

http://internet.nectec.or.th/webstats/internetmap.current.iir? Sec=internetmap_current 2 ซงเปนผบงคบใชพระราชบญญตวาดวยการกระท าความผดเกยวกบคอมพวเตอร พ.ศ. 2550

26

ดงกลาว ระหวางเดอนกรกฎาคม พ.ศ. 2550 ถงเดอนกรกฎาคม พ.ศ. 2553 มค าสงศาลใหปดกนการเขาถงเวบไซต 74,686 ยอารแอล1 และรฐมนตรวาการกระทรวงไอซทระบวาในชวง 3 เดอนปลายป พ.ศ. 2554ระหวางเดอนกนยายนถงพฤศจกายน ไดปดกนการถงเวบไซตทดหมนกษตรยไปแลวมากกวา 60,000 ยอารแอล2

ส าหรบเวบไซตหลกเชน ยทบ เฟซบก ทวตเตอร ซงไดกลายเปนพนทส าคญส าหรบการแสดงออกทางการเมอง และมเนอหาทมนยทาทายชนชนน าและโครงสรางอ านาจทางการเมองของสงคมไทย โดยภาพรวมสามารถเขาถงไดอยางเสรจากในประเทศไทย แมจะมเนอหาหรอวดโอบางชนซงเกยวของกบสถาบนกษตรยถกปดกนไมใหเขาถงกตาม โดยในเดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2554 กระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสารไดท าหนงสอขอใหเฟซบกลบเนอหาจ านวนมากกวา 10,000 ยอารแอลออกจากเฟซบก3 และจากการเปดเผยของกเกลดงตารางท 2.1 รฐบาลไทยโดยกระทรวงไอซทสงค ารองไปยงกเกลเพอขอใหลบเนอหาออกจากเวบไซตทกเกลใหบรการ ไมนอยกวา 7 ครง รวมเปนจ านวนเนอหาไมนอยกวา 417 ชน ระหวางเดอนกรกฎาคม 2552 ถงเดอนธนวาคม 2554 โดยทงหมดเทาทกเกลเปดเผยขอมล เปนคลปวดโอบนยทบทมเนอหาละเมดสถาบนกษตรยตามกฎหมายอาญามาตรา 112 ของไทย กเกลไดด าเนนการปดกนเนอหาเหลานนมากกวา 80% ไมใหผใชเนตทอยในประเทศไทยเขาถงได นอกจากนประเทศไทยยงเปนประเทศแรกในโลกทประกาศพรอมใชการปดกนเนอหาแบบเจาะจงประเทศของทวตเตอร4

1 สบคนเมอวนท 5 สงหาคม 2555 จาก http://ilaw.or.th/node/631 2 สบคนเมอวนท 5 สงหาคม 2555 จาก

http://www.manager.co.th/cyberbiz/ViewNews.aspx?NewsID=9540000153303 3 สบคนเมอวนท 5 สงหาคม 2555 จาก

http://www.bangkokbiznews.com/home/detail/it/it/20111123/421017/ไอซทสงหนงสอเฟซบคปดโพสตหมนฯ.html

4 สบคนเมอวนท 5 สงหาคม 2555 จาก http://faceblog.in.th/2012/01/thailand-ict-twitter-censor-

tweet/

27

ตารางท 2.1

การจ ากดเนอหาบนเวบไซตของกเกล อนเนองมาจากค ารองขอของรฐบาลไทย1

ชวงเวลา จ านวนค ารองจากรฐบาล

ไทยใหน าเนอหาออก จ านวนเนอหา

กเกลจ ากดไมใหผใช

จากประเทศไทยดได

ก.ค.-ธ.ค. 2552 <10 ไมมขอมล ไมมขอมล

ม.ค.-ม.ย. 2553 0 0 0

ก.ค.-ธ.ค. 2553 1 43 100%

ม.ค.-ม.ย. 2554 2 225 >90%

ก.ค.-ธ.ค. 2554 4 149 70%

การเคลอนไหวทางการเมองยคกอนอนเทอรเนต การชมนมประทวงการสบทอดอ านาจของคณะรกษาความสงบเรยบรอยแหงชาต (รสช.) ในเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2535 อาจกลาวไดวาเปนการชมนมทางการเมองครงแรกทถกกลาวถงโดยเชอมโยงกบเทคโนโลยการสอสารทางอเลกทรอนกสอยางชดเจน อปกรณสอสารแบบพกพา เชน โทรศพทมอถอและวทยตดตามตว2 ถกน ามาใชอยางแพรหลายในหมผเขารวมและผสงเกตการณการชมนมดงกลาว

1 ขอมลจาก Google Transparency Report สบคนเมอวนท 4 สงหาคม 2555 จาก

https://www.google.com/transparencyreport/removals/government/TH/ 2 วทยตดตามตว หรอ เพจเจอร (pager) เปน “อปกรณรบสญญาณวทยขนาดเลก ซงจะสงเสยง สน

หรอกระพรบเตอนผใช เมอไดรบขอความ ซงโดยปกตจะแสดงผลบนหนาจอเลกๆ” (Merriam-Webster Online) โดยทวไปการสอสารโดยวทยตดตามตวจะเปนแบบรบทางเดยว และสารทสงมกเปนหมายเลขโทรศพทตดตอกลบ หรอขอความสนๆ

28

ตาราง 2.2

จ านวนผสมครใชโทรศพทมอถอในประเทศไทยจากป 2528-2540

ป จ านวนผสมครใช โทรศพทเคลอนท

2528 0

2529 821

2530 5,882

2531 17,563

2532 39,936

2533 63,223

2534 123,551

2535 250,584

2536 413,557

2537 737,283

2538 1,297,826

2539 1,844,627

2540 2,203,905

จากสถตของธนาคารโลกพบวาผสมครใชโทรศพทมอถอในประเทศไทยในป 2535 มจ านวน 250,584 คน ซงเปนตวเลขทเพมขนเรอยๆ นบตงแตป 2529 (ปแรกทปรากฏผใชโทรศพทมอถอในประเทศไทย) เปนตนมา1 จะเหนไดวา จ านวนการใชโทรศพทมอถอขยายตวมากขนเรอยๆ ตงแตกอนทจะมการชมนมครงใหญแลว ถอไดวาเปนโครงสรางพนฐานทผคนจ านวน

1 สบคนเมอวนท 28 กรกฎาคม 2555 จาก

http://databank.worldbank.org/Data/Views/Reports/TableView.aspx

29

หนงใชและคนเคยมากอนทจะน ามาใชเพอเปนเครองมอในการสอสารภายใตบรรยากาศการตอสทางการเมอง อปกรณประเภทนนบเปนเครองมออนทรงประสทธภาพของประชาชนในสถานการณทมการปดกนขอมลขาวสารโดยรฐ ความคลางแคลงใจและความอดอดใจจากการไมสามารถเขาถงขอมลขาวสารทเกดขนในเหตการณการชมนมได ท าใหประชาชนตองหาทางออกโดยหาขอมลจากแหลงอน โทรศพทมอถอและวทยตดตามตวเปนอปกรณทตอบสนองความตองการเหลานได ผชมนมสวนหนงใชโทรศพทมอถออยเปนประจ าอยแลว และนอกจากนในสวนของนกศกษายงมการตงศนยประสานงาน เพอใหมคนเขาไปรายงานขอมลจากเหตการณโดยใชโทรศพทมอถอเปนเครองมอส าคญ เทคโนโลยการสอสารชนดนจงถกน ามาใชทงในการรายงานสถานการณ ตดตอประสานงาน และสงผานขอมลทงในวงกวางและในหมคนรจก

แมจะมการโตแยงวาผรวมชมนมประทวงในเหตการณนไมไดมแตชนชนกลางเทานน แตประกอบไปดวยคนหลากหลายกลม แตอยางไรกตาม ปฏเสธไมไดวาการใชโทรศพทมอถอนบเปนวธการใชเทคโนโลยการสอสารทโดดเดน จนกลายเปนภาพลกษณของกลมผชมนมไปแลว โดยถกเรยกวาเปน “มอบมอถอ” อปกรณสอสารแบบพกพาเชนโทรศพทมอถอมคณลกษณะส าคญทท าใหผใชสามารถตดตอสอสารผานอปกรณเชนนไดดวยตนเองในหลายๆ พนทและเคลอนยายตนเองไดอยางสะดวกและรวดเรว ทส าคญมนเปนชองทางการสอสารทรฐควบคมไดยาก ชวงเวลานแมวาจะมการใชสออนเทอรเนตบาง แตกยงไมแพรหลายนกเมอเทยบกบปรมาณการใชโทรศพทมอถอ

การเคลอนไหวทางการเมองยคกอนเฟซบก

จากการศกษาปรางทพย ดาวเรอง (Daorueng 2004) พบวาการเคลอนไหวทใชสอออนไลนเปนเครองมอ (cyber activism) ในประเทศไทยนน สามารถยอนไปไดถงเหตการณรนแรงเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2535 เปนอยางนอย สถานการณการปราบปรามและเหตการณสบเนองถกรายงานทางนวสกรป soc.culture.thai ในการศกษาดงกลาวซงเนนการเคลอนไหวในชวง พ .ศ. 2540-2547 (ตรงกบชวงประกาศใชรฐธรรมนญฉบบ พ.ศ. 2540 ซงถกรางขนหลงเหตการณรนแรงเดอนพฤษภาคม 2535 ไปจนถงชวงท พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร เปนนายกรฐมนตรและมอ านาจทางการเมองพงขนสงสด) ปรางทพยไดชใหเหนถงสถานการณทางเศรษฐกจการเมองทท าใหภาคประชาสงคมจ าเปนตองเปลยนกลยทธการใชสอและหนมาใชการเคลอนไหวทางสอใหมอยาง

30

อนเทอรเนตมากขน เนองจากสอกระแสหลกนนถกควบคมทงโดยตรงและโดยออมจากทงภาครฐและภาคธรกจ

อาจกลาวได ว าการรณรงคทางการเมองซงน าโดยพนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตยแหงชาต (พธม.) เพอขบไล พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ออกจากต าแหนงนายกรฐมนตรนนเปนขบวนการทางการเมองระดบชาตขบวนการแรกทวางอนเทอรเนตไวในต าแหนงหลกของกลยทธการใชสอ และอนเทอรเนตไมเพยงถกใชในการรายงานสถานการณทเกดขนแลวเทานน แตยงถกใชในการระดมมวลชนอกดวย เวบไซตผจดการออนไลน1 (Manager Online) เปนหนงในสอแถวหนาของการรณรงค เคยงขางโทรทศนเคเบลชองเอเอสทว (ASTV) และสอสงพมพในเครอผจดการ เชน หนงสอพมพผจดการรายวน ลงกและบทความในเวบไซตผจดการออนไลนถกผใชอนเทอรเนตคดลอกและสงตอทงทางอเมล เวบบอรด และบลอก

นอกจากเวบไซตผจดการออนไลนแลว ยงมเวบไซตแนวรวมในการขบไลอกจ านวนหนง เชน เวบไซตไทยอนไซเดอร (www.thai-insider.com) ของนายเอกยทธ อญชนบตร ทผลตเนอหาเปดเผยขอมลเชงลกของรฐบาลทกษณ และมเวบไซตจ านวนหนงทถกเรยกวาเปน “แนวรวมมมกลบ” คอ เวบไซตมหาวทยาลยเทยงคนและเวบไซตประชาไท ทผลตเนอหาไมเหนดวยกบรฐบาลทกษณและเรยกไดวาอยในขบวนการขบไลในชวงแรก แตมการเปลยนแปลงอยางชดเจนหลงการเสนอใชมาตรา 7 โดยกลมพนธมตรฯ เพอขอนายกรฐมนตรพระราชทาน เวบไซตทยกตวอยางมาทงหมดขางตน เปนเวบไซตทมการบรรณาธการเนอหาโดยคณะท างานหรอกองบรรณาธการ และแตละเวบไซตมทศทางของตวเองทเรยกไดวาเปนเอกภาพ (โดยดผานบทบรรณาธการหรอแถลงการณ) แตยงมพนทอกแหงทมความเคลอนไหวเปลยนแปลงมากทสดในขณะนน คอหองราชด าเนนในเวบไซตพนทป ทผใชอนเทอรเนตทวไปสามารถโพสตเนอหาเองได เกดกลมหลายกลมทตอสกนทางความคด (ชาญชยเรยกวา “การตอสทางการเมองโดยไรความรนแรง”) ทงสนบสนนและตอตานรฐบาลทกษณ จนกลมตอตานอยางนอยกลมหนงแตกตวออกไป

1 จากสถตจ านวนการเขาชมเวบไซตไทย 100 อนดบแรกโดยทรฮตส การเคลอนตวของอนดบของ

เวบไซตผจดการออนไลนมทศทางไปในทางเดยวกบกบความสนใจในการรณรงคเคลอนไหวของกลมพนธมตร โดยเลอนสงขนจากอนดบ 6 ในป 2546 เปนอนดบ 3 ในป 2547 และคงอนดบดงกลาวอยสามปตดกน คอในป 2547, 2548, และ 2549 (ปทมการรฐประหาร) กอนจะตกลงมาสอนดบ 4 ในป 2550 และ 2551 และอนดบ 7 ในป 2552 (Truehits) แมอนดบทเลอนสงขนของเวบไซตผจดการออนไลน ไมอาจนบวาเปนผลจากความสนใจทางการเมองของสาธารณชนเพยงอยางเดยวได เนองจากเวบไซตดงกลาวมสวนอนๆ ทไมใชขาวการเมองเชนกน แตกไมอาจปฏเสธไดวาการเขาชมจ านวนมากมาจากขาวการเมอง

31

ตงเวบบอรดใหมในชอ “เสรไทยบนเวบบอรด” (forum.serithai.net) หลงพบวาถกกลมสนบสนนรฐบาลยดพนทในหองราชด าเนน (ชาญชย 2552)

นอกเหนอจากเวบบอรดแลว อกชองทางหนงทผใชอนเทอรเนตทวไป สามารถเผยแพรเนอหาไดดวยตวเองกคอเวบลอก (weblog) หรอบลอก (blog) ทแมตองใชความสามารถทางเทคนคมากกวาการโพสตบนเวบบอรด แตกใหอสระมากกวาในการเขยนเนองจากเปนพนททผโพสตจดการเอง ไมตองกลวถกลบหรอถกแบน เรมตงแตป 2548 บลอกกลายเปนชองทางหลกชองทางหนงส าหรบการเผยแพรความคดและเชอมโยงผคนทสนใจการเมองบนอนเทอรเนต เพมเตมจากเวบบอรด คนเขยนบลอกหรอบลอกเกอร (blogger) นยมท าลงกเชอมโยงไปยงบลอกของเพอนหรอบลอกทมเนอหาทตนชอบ คนเขยนบลอกในขณะนนจ านวนหนงเปนนกเรยนทนทก าลงไปศกษาตอตางประเทศและจะกลบมามบทบาทในกจกรรมทางการเมองในประเทศไทยภายหลง เชน ปกปอง จนวทย อาจารยประจ าคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร (pinporamet.blogspot.com) และปยบตร แสงกนกกล อาจารยประจ าคณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร (etatdedroit.blogspot.com) ตวอยางบลอกสองแหงทไดรบความนยมมากในขณะนนคอ ไบโอลอวคอม (biolawcom.de) และ คนชายขอบ (fringer.org) แหงแรกนนด าเนนงานโดยกลมนกศกษาไทยในเยอรมนสามคน (ขณะนนศกษาในสาขาชววทยา นตศาสตร และคอมพวเตอร จงเปนทมาของชอเวบไซต bio-law-com) สวนแหงหลงนนด าเนนงานโดย สฤณ อาชวานนทกล (ขณะนนท าอาชพในธรกจการเงน)1 นอกจากบทความและเนอหาทวไปตามความ

1 หน งในบลอกเกอรของไบโอลอวคอม คอสาวตร สขตร อาจารยประจ าคณะนตศาสตร

มหาวทยาลยธรรมศาสตร ซงตอมาจะเปนสมาชกกอตงของกลมนตราษฎรซงมบทบาทส าคญในการเมองรวมสมยของไทย โดยเฉพาะในประเดนการปฏรปกฎหมายทเกยวของกบสทธเสรภาพและโครงสรางสถาบนทางการเมอง สมาชกกอตงของนตราษฎรยงรวมถงปยบตรบลอกเกอรอกคนหนงซงถกกลาวถงกอนหนาน และวรเจตน ภาครตน ทแมจะไมมบลอกของตวเอง แตกมขอเขยนและบทสมภาษณเผยแพรออนไลนเปนประจ าผานเวบไซตเชน pub-law.net, ประชาไท, และ onopen.com

เวบไซต onopen.com ของนตยสารโอเพน ซงมปกปอง จนวทยเปนบรรณาธการออนไลน เปนพนทออนไลนอกแหงทส าคญในชวงนน โดยเฉพาะการตพมพบทความวเคราะหวจารณสถานการณปจจบน (จ านวนหนงเปนการตพมพซ าบทความทเคยเผยแพรในสอสงพมพมาแลว ) ส านกพมพโอเพนบคสยงเปนผตพมพขอเขยนของนกวชาการรนใหมในรปแบบหนงสอ เชนชดหนงสอรวมบทความการเมองรวมสมย 3 เลม ซงมเนอหาในชวงเหตการณคาบเกยวกอนและหลงรฐประหารกนยายน 2549 โดย พชญ พงษสวสด (การเมองของไพร: จากวกฤตของระบอบทกษณสการกอรปของระบอบการเมองไทยหลงรฐประหาร 2549), ปยบตร แสงกนก

32

สนใจสวนตวหรอตามสาขาวชาชพของตวเองแลว บลอกทงสองแหงยงใชความเชยวชาญในสาขาวชาชพของตวเองผลตบทความวเคราะหวจารณนโยบายของรฐบาลทกษณ ลงกจากบลอกวพากษสงคมเชนสองบลอกน ถกสงตอและเรมถกอางองโดยสอมวลชน1

ในคนวนรฐประหาร19 กนยายน 2549 สถานการณความเคลอนไหวตางๆ ถกรายงานทางเวบบอรด ในคนเดยวกนนน มอาสาสมครกลมหนงสรางบลอก 19sep.blogspot.com ขนมาเพอแปลประกาศของคณะปฏรปการปกครองในระบอบประชาธปไตย อนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข (คปค.) และรายงานสถานการณเปนภาษาองกฤษ ถาโทรสารกบโทรศพทมอถอ เปนเทคโนโลยสอสารส าหรบการรายงานเหตการณพฤษาทมฬ 2535 บลอกกบเวบบอรดกเปนเทคโนโลยทรายงานการรฐประหาร 19 กนยายน 2549 และเฟซบกกบทวตเตอรกเปนเทคโนโลยทรายงานการสลายการชมนมเมษายน-พฤษภาคม 2553

เครอขายสงคมออนไลนหรอโซเชยลเนตเวรก ไมใชเรองใหมในสงคมไทย กอนหนา เฟซบกและทวตเตอรนน ไฮไฟว (Hi5) เปนบรการทไดรบความนยมอยางมากในหมวยรนของไทย แตหากพดถงการใชในทางทเกยวของกบการเมองและประเดนสาธารณะแลว ไฮไฟวยงไมถกใช

กล (พระราชอ านาจ องคมนตร และผมบารมนอกรฐธรรมนญ), และศโรตม คลามไพบลย (ประชาธปไตยไมใชของเรา)

สฤณบลอกเกอรจาก Fringer.org จะเขามาเปนบรรณาธการออนไลนของ onopen.com ในภายหลง และหลงจากนนจะไปมบทบาทในการกอตงส านกขาวออนไลน “ไทยพบลกา” รวมถงเปนสมาชกกอตงกลมเคลอนไหวเพอเสรภาพออนไลน “เครอขายพลเมองเนต” (ผเขยนเปนสมาชกกอตงของกลมดงกลาวดวย)

ภญโญ ไตรสรยธรรมา ผกอตงนตยสารโอเพนและส านกพมพโอเพนบคส ตอมาใน พ .ศ. 2555 จะรวมกบปกปองและทมงานคนอนๆ ท ารายการสารคดเชงวเคราะห "สยามวาระ" เผยแพรทางสถานโทรทศนไทยพบเอส

นตยสารโอเพน, เวบไซตประชาไท, เวบไซตมหาวทยาลยเทยงคน , วารสารฟาเดยวกน, เวบไซต Budpage, และนตยสาร Questionmark ถกคดเลอกในฐานะ "สออสระ" เพอเขารวมแสดงในเทศกาลศลปะ Documenta ครงท 12 ทประเทศเยอรมน โดยไดรวมกนจดท านตยสารเฉพาะกจในชอ Bangkok Documenta No. 1 มเนอหาเกยวกบการเคลอนไหวและความเปนไปของสถานการณประชาธปไตยในขณะนน มบทความจากประเทศไทยและทวโลก คดเลอกโดยภณฑารกษ เคโกะ เซย ชาวญปน และจดพมพเปนภาษาไทยโดยส านกพมพโอเพนบคส

1 ตวอยางเชน บทวเคราะหความไมชอบมาพากลในการซอหนบรษทชนคอรปทตพมพในบลอกคนชาย

ขอบ (Fringer.org 2549) ทตอมาถกรวบรวมตพมพเปนหนงสอ “25 ค าถาม: เบองหลงดลเทคโอเวอรชนคอรป” (2549) กลายเปนหนงสอขายด และเปนหนงสอส าคญเลมหนงในการเคลอนไหวขบไลรฐบาลทกษณ

33

มากนก ในขณะนนมนกการเมองไทยเพยงไมกคนททดลองใชไฮไฟวเพอการสรางภาพลกษณหรอเพอหาเสยงกบกลมคนรนใหม เชน อภสทธ เวชชาชวะ หวหนาพรรคประชาธปตย และรสนา โตสตระกล ผสมครรบเลอกตงสมาชกวฒสภาป 2551 อยางไรกตามชองทางอนเทอรเนตถอเปนเพยงชองทางรอง สวนชองทางหลกกยงคงเปนปายหาเสยงและโทรทศน ส าหรบฟากประชาสงคม แทบจะไมมการเคลอนไหวทางสงคมบนไฮไฟวหรอมายสเปซ (MySpace) เลย ยกเวนการรณรงคดวยการเปลยนรปอวตาร1ในไฮไฟวและโปรแกรมแชตเอมเอสเอน (MSN Messenger2) เปนรปทก าหนด การรณรงคลกษณะดงกลาวแคมเปญแรกๆ คอแคมเปญ “เบอมอบพนธมตรฯ” เมอป 2551 ซงรเรมโดยศนยเฝาระวงการรฐประหารแหงชาต ซงเปนกลมคนใชเนตทรวมตวกนในเวบไซต NoCoup.org แคมเปญดงกลาวแจกจายสตกเกอรตามสถานทส าคญและทารถตางๆ รวมถงรณรงคใหผใชเนตเปลยนอวตารของตน โดยสมบต บญงามอนงค ผน ากลม มองวาสงนเปนการแสดงออกอยางสนต และเปนการแสดงตวเพอไมใหพนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตยผกขาดความเปนภาคประชาชนอยฝายเดยว การรณรงคลกษณะดงกลาวจากกลมทสนบสนนพนธมตรฯ และกลมอนๆ กมเชนกน (ประชาไท 2551; Suriyawongkul 2010)

ป 2552 ทวตเตอร (Twitter) เครอขายสงคมและบรการสงขอความสน หรอทเรยกวา “ไมโครบลอก” (microblog) เปนทรจกของคนไทยโดยทวไปเปนครงแรกเมอเดอนกรกฎาคม 2552 โดยในชวงเดอนกรกฎาคมและสงหาคมของปดงกลาว มขาวความเคลอนไหวของบญชทวตเตอร @Thaksinlive ของ ทกษณ ชนวตร อดตนายกรฐมนตร อยางตอเนอง ทงการโตตอบกบบญช ทวตเตอร @PM_Abhisit ของ อภสทธ เวชชาชวะ นายกรฐมนตรในขณะนน และการท @Thaksinlive ถกผใชเนตเสนอชอในการจดอนดบมสเตอรทวตเตอร (Mr.Twitter)

เนองจากความเคลอนไหวของทกษณเปนขาวทไดรบความสนใจจากประชาชนทวไปอยแลว ขาวตางๆ ดงกลาวจงท าใหคนทวไปรจกทวตเตอรและสมครเปนสมาชก เพอทจะสามารถตดตามขาวจากทกษณ และรวมโหวตในการจดอนดบ (ทงโหวตใหทกษณ หรอใหคนอนเพอกนไมใหทกษณไดทหนง) พชร เกดศร (2552) บลอกเกอรทตดตามการเมองและเปนผใชทวตเตอร กลมแรกๆ ของไทย เลาประสบการณของเขาไวในบลอกวา “แมกระทงคนงานขางบานผมยงมาถามเลยวาจะสมคร twitter ยงไงดทรานเนทแถวนนในวนนเพราะอยากจะ follow @thaksinlive แตเนองจากเคาไมม e-mail เลยสมครไมได”

1 ภาพประจ าตวผใช (avatar) 2 ปจจบนใชชอวา Windows Live Messenger

34

ภาพท 2.2 @PM_Abhisit บญชทวตเตอรของอภสทธ เวชชาชวะ นายกรฐมนตรในขณะนน สง

ขอความหา @Thaksinlive บญชของทกษณ ชนวตร และ @Thaksinlive ตอบกลบ

(26 ก.ค. 2552, ภาพจาก dhamweb.exteen.com/20090726/pm-abhisit-vs-thaksinlive)

พชรยงรายงานถงการระดมมวลชนในเวบบอรดพนทป เพอไปโหวตใหกบ @Thaksinlive ซงการระดมมวลชนดงกลาวเกดขนกบผสนบสนนกลมการเมองอนเชนกน ในขณะทผใชเนตจ านวนหนงซงไมตองการโหวตใหทงทกษณและอภสทธ กเลอกทจะโหวตใหกบบญชชอ @sugree ซงเปนโปรแกรมเมอรและบลอกเกอรทมชอเสยงพอสมควรในแวดวงบลอกเกอรไอท อกทงยงเปนผใชทวตเตอรไทยทโพสตขอความเปนจ านวนมากทสดในขณะนน โดยผใชท วตเตอรจ านวนหนงยงไดตดรปอวตารของ @sugree เอาไวบนอวตารของตวเองเพอแสดงการสนบสนนอกดวย เมอจบการโหวต @Thaksinlive ไดอนดบทสองของโลก แพ @peterfacinella บญชของ ปเตอร ฟาซเนลล นกแสดงชายจากภาพยนตรเรอง Twilight อนดบสามคอ @chaturon บญชของ จาตรนต ฉายแสง อนดบสถงเจดเปนคนไทยทงหมดและจ านวนมากเมอดจากอวตารแลวนาจะเปนผสนบสนนกลมเสอแดง สวน @sugree ไดอนดบทเกา ในการประกาศผลเวบไซต Twitter Wall of Fame ระบถงจ านวนการโหวตอนมหาศาลจากผใชชาวไทย

35

มนเปนการแขงขนทเขมขน เนองจากแฟนๆ ของเขา (ปเตอร ฟาซเนลล) ตองสในสนามรบของการโหวตทางเมองกบประชาชนจ านวนมากของประเทศไทยทแสดงออกถงการสนบสนน ทกษณ ชนวตร นายกรฐมนตรพลดถน (เวบไซต Twitter Wall of Fame กนยายน 2552)

เหตการณลกษณะดงกลาวแสดงใหเหนวาในชวงทผานมา อนเทอรเนตไดคอยๆ ขยบเขามาเปนสอทส าคญประเภทหนงในการเคลอนไหวของภาคประชาชน นบตงแตเรมใชอยในวงทคอนขางจ ากดอยาง อเมล นวสกรป มาจนถงการสอสารกบสาธารณะอยางเชนเวบไซต เวบบอรด บลอก กระทงถงยคของเวบไซตเครอขายสงคมอยางไฮไฟวหรอทวตเตอร ขณะเดยวกนกไมไดมแตภาคประชาชนเทานนทเหนความส าคญของการใชอนเทอรเนตเปนเครองมอสอสาร ในอกทางหนงกลมสถาบนทางการเมองอยางพรรคการเมองตางๆ กเรมทจะเหนความส าคญของอนเทอรเนตและใชเปนชองทางประชาสมพนธกนมากขนเรอยๆ ทงหมดนแสดงใหเหนถงการคอยๆ เพมความส าคญขนของอนเทอรเนตในกจกรรมทางการเมอง

36

ตาราง 2.3 จ านวนผใชอนเทอรเนตในประเทศไทย จากการส ารวจของเนคเทค1

ป จ านวนผใชอนเทอรเนต

2534 30

2535 200

2536 8,000

2537 23,000

2538 45,000

2539 70,000

2540 220,000

2541 670,000

2542 1,500,000

2543 2,300,000

2544 3,500,000

2545 4,800,000

2546 6,000,000

2547 6,970,000

2548 9,909,000

2549 11,413,000

2550 13,416,000

2551 16,100,000

2552 18,300,000

1 สบคนเมอวนท 28 กรกฎาคม 2555 จาก

http://internet.nectec.or.th/webstats/internetuser.iir?Sec=internetuser

37

เมอดจากปรมาณผใชอนเทอรเนตในประเทศไทยทเพมขนอยางตอเนองในตาราง 2.3 จะเหนวาการทอนเทอรเนตขยบมาเปนสอทส าคญของกจกรรมทางการเมองนนสมพนธกบจ านวนผใชอนเทอรเนตทมากขนดวย ซงหากยอนกลบไปถงการเคลอนไหวทางการเมองชวงป 2535 ทมกถกกลาวถงวาเปน “มอบมอถอ” แลว บทบาทของอนเทอรเนตในขณะนนกยงมอยนอยมากซงกสมพนธกบจ านวนผใชอนเทอรเนตทมไมมากนก แตเมอมผใชงานอนเทอรเนตมากขน โดยเฉพาะตงแตการเคลอนไหวของกลมพนธมตรฯ เพอขบไลทกษณ มาจนถงการตอตานการรฐประหาร บทบาทของอนเทอรเนตในทางการเมองกทวความส าคญขนตามไปดวย

อยางไรกตาม ไมไดหมายความวาการใชโทรศพทมอถอจะลดลง ตรงกนขาม กลบเพมจ านวนมากขน จนลาสดหมายเลขโทรศพทมอถอกเพมขนเกนกวาจ านวนประชากรของประเทศไปเสยแลว (จากขอมลทกลาวไปในโครงสรางผใหบรการและผใชบรการอนเทอรเนตในประเทศไทย) ซงหมายความวาการเกดขนหรอการแพรหลายของเทคโนโลยใหม ไมไดท าใหเทคโนโลยเกาทใชอยลดความส าคญลงเสมอไป แตเปนไปไดวามนอาจเสรมซงกนและกน ในกรณน จะพบวาโทรศพทมอถอเองกถกพฒนามากขน จนสามารถเชอมตอกบอนเทอรเนตไดและถกใชควบคกนไป เชนเดยวกบทวตเตอรทกไมไดเสอมความนยมลงเมอเฟซบกเปนทนยมมากขน ผใชใชเวบไซตเครอขายสงคมเหลานรวมกน

การเคลอนไหวทางการเมองยคเฟซบกรงเรอง

เฟซบกเรมเปดใหคนทวไปใชงานไดในป 2549 และไดรบความนยมขนอยางรวดเรว ในสงคมไทยเองกเชนกน ชวงหลงป 2550 เฟซบกเรมไดรบความนยมมากขนเรอยๆ และกลายมาเปนเวบไซตเครอขายสงคมทไดรบความนยมทสด ขอมลจาก Socialbakers ซงเปนเวบไซตทรวบรวมสถตของเครอขายสงคมออนไลน ระบวาประเทศไทยมผใชงานเฟซบก 15.8 ลานคน (ในจ านวนนอาจมทงคนไทยและตางชาต) คดเปน 23.76% ของจ านวนประชากรทงหมด นอกจากนแลวผเขยนเหนวาความนาสนใจของสถตนคอประเทศไทยมผใชงานเฟซบกคดเปน 90.21% ของจ านวนประชากรออนไลน1 หรอ 9 ใน 10 ของผใชอนเทอรเนตไทยมบญชผใชงานเฟซบกเปนของตนเอง ซงแสดงใหเหนวาในสงคมอนเทอรเนตไทยนนเฟซบกไดรบความนยมมาก

1 สบคนเมอวนท 2 สงหาคม 2555 จาก http://www.socialbakers.com/places/country/thailand/

38

สดสวนผหญง:ผชายของผใชเฟซบกไทยคอ 52:48 โดยกลมอายทมสดสวนสงทสดคอกลมอาย 18-24 ป (33%) และ 25-34 ป (28%) ตามล าดบ1 ความนาสนใจอกประการหนงคอ การกระจกตวอยางมากของกลมผใชเฟซบก จ านวนผใชเฟซบกในกรงเทพคดเปน 55-79% ของผใชเฟซบกในประเทศไทยทงหมด2 และจดเชกอน 50 อนดบแรกของประเทศ มเพยง 6 ททอยนอกกรงเทพ ไดแก สมทรสงคราม (ตลาดน าอมพวา), ชลบร (ศนยการคาเซนทรลเฟสตวลพทยา และศนยการคาเซนทรลพลาซาชลบร), ขอนแกน (ศนยการคาเซนทรลขอนแกน), สงขลา (ทาอากาศยานนานาชาตหาดใหญ), และฉะเชงเทรา (วดหลวงพอโสธร) โดยทงหมดเปนสถานทประเภทศนยการคา ผบ โรงพยาบาล มหาวทยาลย สถานททองเทยวส าคญ และทาขนสง3

ไมเพยงแตในกลมผใชอนเทอรเนตเทานน อทธพลของความนยมในเฟซบกยงขยายวงกวางไปถงสอในรปแบบอนๆ ดงท เหนไดในโฆษณาทางโทรทศนบางชนทนอกจากจะประชาสมพนธตวสนคาแลวยงมการประชาสมพนธเพจของสนคาในเฟซบกรวมอยดวย หรอการมกจกรรมของสนคาทใหผชมตดตามรายละเอยดไดผานทางหนาเพจของสนคา กระทงสญลกษณตางๆ ทคนตาผใชงานเฟซบกกถกน ามาดดแปลงในรายการโทรทศน เชนรายการโทรทศน “ตสบ” ทใชค าวา “ไล” (ภาษาจน: มา) หมายถง เขารอบ และ “ขอ” (ไป) หมายถง ตกรอบ ในชวงการแสดงความสามารถของผสมครจากทางบาน ซงทงกราฟกและเสยงค าวา “ไล” พองกบปม Like4 (ถกใจ) ในเฟซบก ลกษณะดงกลาวแสดงใหเหนถงอทธพลของเฟซบกทมตอสงคมไทยเปนอยางมากในหลายๆ ดาน

1 สบคนเมอวนท 2 สงหาคม 2555 จาก https://www.socialbakers.com/facebook-

statistics/thailand 2 ขอมลจากเครองมอจดการโฆษณา (Ads Manager) ของเฟซบกเองระบวากรงเทพมผใชจ านวน

12,414,600 8 คน (สบคนเมอวนท 2 สงหาคม 2555 จาก https://www.facebook.com/advertising/) อยางไรกตามตวเลขดงกลาวไมตรงกบเวบไซต Socialbakers ทระบวากรงเทพมผใชเฟซบก 8,682,940 คน (สบคนเมอวนท 2 สงหาคม 2555 จาก https://www.socialbakers.com/facebook-statistics/cities/) ส าหรบตวเลขผใชเฟซบกทงหมดในประเทศไทย ทงสองเวบไซตรายงานตรงกน คอ 15,775,280 คน

3 สบคนเมอวนท 2 สงหาคม 2555 https://www.socialbakers.com/places/country/thailand/ 4 ในเฟซบกมปม Like เปนรปมอชนวโปง ซงจะปรากฏอยกบขอความ ภาพ กจกรรม การเชคอน ความ

คดเหน และเพจ เรยกไดวาผใชสามารถแสดงการ Like กบแทบทกวตถและความเคลอนไหวในเฟซบก

39

ภาพท 2.3 รายการโทรทศน “ตสบ” (10 กรกฎาคม 2555, ชอง 3)

ในสวนของกจกรรมทางการเมองเองกเชนกน ป 2553 เปนปทเฟซบกเขามามบทบาททางการเมองอยางเดนชดเปนครงแรก มกลมและแฟนเพจบนเฟซบกทเกดขนมาจากเหตการณความขดแยงทางการเมองหลายกลม เชน เบอมอบพนธมตร มนใจคนไทยเกน 1 ลานคน ตอตานการยบสภา เหตการณการชมนมของกลมคนเสอหลากสประมาณ 2,000 คน เมอวนท 17 เมษายน 2553 ทอนเสาวรยชยสมรภมซงมารวมตวกนทกวนจนกวากลมแนวรวมประชาธปไตยแหงชาต (นปช.) จะยตการชมนม สะทอนใหเหนการเคลอนไหวทางการเมองทใชเวบเครอขายสงคมออนไลนอยางชดเจนมากขน พวกเขายงแบงปนคลปวดโอทมเนอหาเพอใหรกชาต แสดงออกถงความวตกกงวลตอสถานการณความขดแยงทางการเมอง และสนบสนนการควบคมกลมผชมนมกลมแนวรวมประชาธปไตยตอตานเผดจการของรฐบาล1

...ผชมนมสวนใหญเปนสมาชกของแฟนเพจตอตานการยบสภาบนเฟซบก และเปนสมาชกของ กลมประชาชนเพอพทกษชาต ศาสน กษตรย หรอเครอขายพลเมอง

1 The Nation. 2010. Another multicoloured mass rally held at Victory Monument. The Nation.

Published 18 April 2010. Retrieved 7 October 2010. http://www.nationmultimedia.com/home/2010/04/18/politics/Another-multicoloured-mass-rally-held-at-Victory-M-30127351.html

40

อาสาปกปองแผนดน น าโดยนพ.ตลย สทธสมวงศ รวมกนรองเพลงชาต เพลงสรรเสรญพระบารม และเพลงทมเนอหาเชดชสถาบนกษตรยอกหลายเพลง ... (The Nation 18 April, 2010)

นอกจากจะมการใชเฟซบกรวมกลมในลกษณะทเปนการรวมกลมของคนทมความคดเหนทางการเมองรวมกน และขยายออกไปท ากจกรรมเคลอนไหวทางการเมองแลว เวบเครอขายสงคมออนไลนอยางเฟซบกมบทบาทอยางมากตอความขดแยงทางการเมองในชวงเมษายน – พฤษภาคม 2553 เชน การใช อนเทอร เนตจากผทอย ในพนทชมนมซงใชโทรศพทเคลอนทถายภาพและรายงานสถานการณแบบฉบพลนทนท ผานเฟซบก การแสดงความคดเหนทางการเมองดวยการเขยนขอความ ภาพเคลอนไหว หรอแบงปนรปในเครอขายเพอนฝงของตนเอง (จะกลาวถงอยางละเอยดในบทท 4)

ดวยเหตทเฟซบกไดกลายมาเปนพนทส าคญในการปฏสมพนธระหวางคนจ านวนมาก รวมถงสถานการณทางการเมองทเปนจดสนใจหลกของคนจ านวนมาก จงท าใหการแสดงหรอแลกเปลยนความคดเหนทางการเมองปรากฏขนในเฟซบกอยางเหนไดชด ไมเฉพาะการใช เฟซบกเพอเคลอนไหวทางการเมองโดยตรงอยางเชนการรายงานสถานการณ กระจายขาว หรอ นดหมายของกลมการเมองตางๆ เทานน แตในชวงของความขดแยงทางการเมองนน เฟซบกกลายมาเปนสนามตอสทส าคญอกแหงหนงในทางการเมอง หรออาจบอกไดวา เมอการเมองเปนเรองทแทรกตวในชวตประจ าวนอยเสมอ ดงนนแลวเฟซบกซงเปนพนทปฏสมพนธระหวางกนในชวตประจ าวนของคนจ านวนมากกไดกลายมาเปนพนทปะทะของความคดทางการเมองชดตางๆของผใชงานไปดวย

เวบไซตเครอขายสงคมเชนเฟซบกและทวตเตอร เปนพนทเคลอนไหวทางการเมองทส าคญในยคน เหตทเปนเชนนไมใชเพราะเฟซบกและทวตเตอร (ในมตซอฟตแวรหรอเวบไซต) มคณลกษณะพเศษทเวบไซตอนไมม แตเปนเพราะเวบไซตเครอขายสงคมเหลาน (ในมตเครอขายสงคมซงรวมถงผคนอนๆ ทเชอมอยกบมน) ไดเปนสวนหนงของชวตประจ าวนของคน เปนเครองใชประจ าวนหรอพนททตองผานทกวน เชนเดยวกบเพจเจอร โทรศพทมอถอ ทอยตดตวผใช (และนหมายความวามนกอยตดตวคนอนๆ ดวย) และถกใชเพอสอสารแสดงออก ความขดแยงทเราพบบนอนเทอรเนตนนไมไดเกดขนเพราะมอนเทอรเนต แตเพราะความขดแยงนนเปนความสมพนธระหวางตวคน มนจงปรากฏในทกททมคน ไมวาออฟไลนหรอออนไลน

41

บทท 3

ไมมคนกไมมพนท ไมมพนทกไมมคน

ดงทไดกลาวไปในบททสอง วาในปจจบน เวบไซตเครอขายสงคมมบทบาทอยางส าคญในการเคลอนไหวทางการเมอง ค าถามคอ พนทดงกลาวเกดขนและคงอยไดอยางไร และมนมลกษณะพเศษจากพนทอนอยางไร

ผเขยนพยายามหาสงมาเปรยบเทยบกบเวบไซตเครอขายสงคม และพบวาเปนการยากทจะใชสงของทเรารจกอยางหนงอยางใดมาเทยบไดอยางลงตว แตถาเราลองแยกเวบไซตเครอขายสงคมออกมาเปนสวนๆ กพอจะเทยบแตละสวนกบของแตละสงไดบาง

สองสวนหลกทเวบไซตเครอขายสงคมนาจะทกแหงมรวมกน คอสวนทเปน “พนทของผใช” แตละคน และสวนทเปน “พนทของคนอน” การใชค าวา “พนทของ” นไมไดมความหมายในแงกรรมสทธความเปนเจาของ หรอกระทงสทธในการเขาใช เพราะในแงกรรมสทธตามกฎหมาย กยงเปนทถกเถยงกนวามนเปนของผใชเองหรอเปนของบรษทเจาของเวบไซต สวนสทธในการเขาใชนนกไมไดตายตวเดดขาด เพราะผใชแตละคนสามารถเขาไปอานและเขยนในพนทของผใชคนอนได ตามทผใชเจาของพนทนนจะอนญาต ความเปน “เจาของ” ในบรบทน จงเปนเรองของความสามารถในการควบคมพนท วาจะใหใครเขามาในพนทและเขามาแลวท าอะไรไดบาง

พนทของผใช หรอเรยกวาหนาโพรไฟล (profile; ประวตบคคล) ของผใชแตละรายในเวบไซตเครอขายสงคม คงเหมอนหองสวนตวหองหนง เปนหองวางในตอนเรมตนเปนสมาชก ผนงสดานโลงขาวไมมสงประดบหรอขอความขดเขยนใด เราอาจหารปภาพ ปรญญาบตร หรอเหรยญรางวลมาแขวนประดบผนง แปะโนตขอความเตอนความจ าตวเอง ทาสผนงใหม หรอเปลยนปายหนาหองใหบอกถงตวตน แตความเปนเครอขายสงคมจะยงไมปรากฏ จะกวาเราจะมเพอน เปดใหเพอนเขามาในหองน และทงรองรอยบางอยางไวบนผนงของเรา

42

ภาพ 3.1 หนาโพรไฟลเฟซบกของผเขยน ดานบนตกแตงดวยภาพขนาดใหญ (ในเฟซบกเรยกวาภาพปกหรอ cover) มรปประจ าตว (profile picture) อยดานซาย (29 กรกฎาคม 2555)

ในขณะท “พนทของคนอน” นน เปนพนททเราสามารถตดตามขาวสารของคนอนๆ

ได โดยไมตองเดนเขาไปในหองของแตละคนทละคน ทวตเตอรเรยกพนทนวา “หนาแรก” (Home) ในความหมายวามนเปนหนากลางทจะเหนความเคลอนไหวของคนทเราตดตามทกคน สวนเฟซบกเรยกพนทนวา “ขาวใหม” (News Feed) “หนาแรก” และ “หนาขาวใหม” นอาจเทยบไดกบชองโทรทศนชองหนง ทตอนเรมตนมแตความเงยบ ไมมภาพเสยง ไมมรายการใดๆ เราสามารถจดรายการของเราเองไดในชองน ไมวาจะเปดเพลง เลนตลก รายงานขาว หรอบนทกความทรงจ าของตวเอง แตทงหมดจะมเฉพาะสงทเราออกอากาศ ไมมภาพและเสยงจากคนอน จนกวาเราจะเปดใหรายการของพวกเขามาออกอากาศในชองของเราดวย ซงท าไดผานการเปนเพอนหรอสมครตดตามขาวสาร1 เวบไซตเครอขายสงคมจะท าการถายทอดสดสงทเกดขนในหองของคนเหลานน มาสหนาขาวของเรา2

1 การตดตามขาวสารน ทวตเตอรใชค าวา “follow” (ตดตาม; ภาษาในกลมผใชทวตเตอรภาษาไทยใช

วา “ฟอล”) สวนเฟซบกใชค าวา “subscribe” และใชค าภาษาไทยวา “สมคร” 2 การออกแบบหนาจอทมรวมกนอยางหนงของเวบไซตเครอขายสงคมตางๆ กคอ ขาวสารใหมๆ จะถก

แสดงทสวนบนของจอ และขาวทเกาขาวกจะถกทบไหลลงไปขางลาง จนลบจากจอไป ทงทวตเตอรและเฟซบกเรยกหนาตาการออกแบบเชนนวา “ไทมไลน” (time line; เสนเวลา หรอเฟซบกใชค าแปลวา “ล าดบเหตการณ”)

43

ภาพ 3.2 หนาขาวใหม (News Feed) ในเฟซบกของผเขยน (29 กรกฎาคม 2555)

ภาพ 3.3 หนาแรก (Home) ในทวตเตอรของผเขยน (30 กรกฎาคม 2555)

สวนตวขาวทวงไปอยางตอเนองนน ทวตเตอรเรยกมนวา “สตรม” (stream; กระแสน า) โปรดสงเกตการใชอปลกษณเชงมโนทศนทมความหมายวาขาวสารนนไหลอยตลอดเวลา เหมอนกระแสน าหรอเหมอนเวลา

44

เฟซบก-ทวตเตอร: ทางเทาออนไลน

หนาแรกของทวตเตอรและหนาขาวใหมของเฟซบกกเหมอนทางเทา ในแงทวามนเปนพนทในชวตประจ าวนส าหรบคนจ านวนหนง 1 คนเดนถนนสามารถพบเจอสารตางๆ จากปายประกาศและการแสดงบนทางเทาในระหวางทเขาเดนทาง โดยไมจ าเปนตองไปถงแหลงก าเนดของสารโดยตรง พนทออนไลนกเชนกน เราไมจ าเปนตองเขาไปยงเวบไซตขาวโดยตรง เพยงลอกอนเขาเวบไซตเครอขายสงคมกจะพบขาวสารทเพอนของเราหรอเพจทเราตดตามน าเขามาแบงปนปรากฏอยตรงหนา พนททเปนทางผานนอนญาตใหคนทหลากหลายไดเขามาแลกเปลยนแสดงความคดเหนไดมากกวาพนทเฉพาะแบบดงทพบในเวบไซตทวไป แมผใชอาจบลอคหรอกรองเพอนหรอแหลงทมาของขาวสารบางแหง แตเชนเดยวกบสงทเกดขนออฟไลน สารบางชนจากแหลงทเราไมประสงคจะรบผานยงสามารถผานเขามาในความรบรเราไดอยด เชนผานการบอกตอ “รทวต”2 หรอการแบงปนซ าโดยเพอนทผใชไมไดบลอค

เครอขายสงคมออนไลนไมเพยงเขาไปเปนสวนหนงของชวตประจ าวนของคนจ านวนหนง แตมนยงเชอมโยงเวบไซตและแอพพลเคชนอนๆ เขาไปกบมนดวย กลไกลกษณะนท าใหผใชสามารถดงเอาทรพยากรออนไลนหลากหลายรปแบบเขามาใชรวมกน รวมทงเลอกหาทางทจะสอ

1 โดยเฉพาะผทใชเวบไซตเครอขายสงคมผานโทรศพทมอถอหรออปกรณพกพาตดตามตว ผใหขอมล

จ านวนหนงทพบ ใชอนเทอรเนตผานทางโทรศพทมอถอเปนหลก ผใหขอมลรายหนงบอกกบผเขยนวา 70% ของเวลาทใชโทรศพทเปนการใชเฟซบก

2 รทวต (retweet) หรอยอวา RT คอการท าซ าขอความบนทวตเตอร การรทวตท าไดสองแบบ 1) แบบ

code หรอ “Official Retweet” เปนการใชกลไกททวตเตอรเตรยมไวให ผใชเพยงกดปม Retweet จากนนตวระบบของทวตเตอรจะท าการท าซ าขอความให โดยจะแสดงวาใครเปนผเขยนขอความดงกลาวเมอเวลาใด พรอมกบชอของคนทรทวต 2) แบบ convention หรอแบบท ามอ วธนเกดมากอน เปนการใชรปแบบของขอความเพอบอกวาขอความนเปนการรทวต รปแบบดงกลาวคอการเตมขอความสนๆ วา “rt @ชอผเขยนขอความทถกรทวต:” ไวทดานหนาขอความตนฉบบ เชนถามผใช @one ทวตขอความตนฉบบวา “สนกจงเลย” เราสามารถรทวตขอความดงกลาวไดโดยการทวตวา “rt @one: สนกจงเลย” ความแตกตางส าคญระหวางการรทวตแบบแรกและแบบหลงคอ การรทวตแบบแรกนนตวระบบทวตเตอรนนจะไมอนญาตใหรทวตขอความจากบญชแบบ protected (ตงคาใหมเฉพาะคนทอนญาตเทานนอานได) และขอความทถกท าซ าจะเหมอนกบตนฉบบทกประการ ดรายละเอยดเพมเตมท “ท าไมเราจงควรใช Official Retweet” https://www.blognone.com/news/18419/

45

มนออกไปในแบบทตองการ ในดานเนอหา เครอขายสงคมออนไลนยงเชอมโยงกบสอประเภทอนๆ เชน วทย โทรทศน ผใชมพฤตกรรมทจะพดคย ถกเถยง แลกเปลยน บอกเลา บน เปรย ถงเนอหาของขาวสารทตนก าลงรบจากสออนในขณะนนทางเครอขายสงคมออนไลน ความเปนสาธารณะทเขาไปอยในชวตประจ าวนของเครอขายสงคมออนไลนน ท าใหมนเปนพนททเหมาะส าหรบการแลกเปลยนประเดนทางการเมอง เพราะเปนพนททเปดกวาง มผฟงหลากหลาย และเชอมโยงกบพนทการสอสารอนๆ

วารน จดเปลยนคงเปนชวงตนปทผานมา ทเรมมการเคลอนไหวทางการเมอง จากเดมทเลนข าๆ สนกๆ ไปวนๆ fb1 เรมเปนสนามในการสงเกตความคดเหนของเพอนหลายๆ คนตอเหตการณทเกดขน เหนการจดตงกลมนนกลมนเพมมากขนเปนดอกเหด เหนหลายคนเอาคลป บทความของทง 2 ฝงมาโพสตมากขน (สมภาษณ, กนยายน 2553)

ผเขยนรจกวาวารนครงแรกทางตวอกษรออนไลน และเจอตวแบบเหนหนาเหนตากนจรงๆ ในงานพบปะโปรแกรมเมอรและนกพฒนาเวบ เมอเวลาผานไปผเขยนพบวาททผเขยนพบเขาบอยๆ คองานเสวนาและงานเปดตวหนงสอ ไมวาจะทเชยงใหมหรอทกรง เทพ เขาเปนนกพฒนาเวบไซตทมความสนใจในเรองสงคมการเมองและศลปะ

การพบเจอกนของผใชในเครอขายสงคมออนไลน อาจเทยบไดกบการพบเจอกนของผคนบนทางเทาทก าลงมงดปายประกาศ หรอผคนในรานกาแฟทก าลงแลกเปลยนเรองสพเพเหระแตกแฝงทศนคตบางอยาง สงเหลานท าใหรวาใครสนใจเรองอะไร และอาจน าไปสการพดคยถงประเดนทางสงคมการเมองตางๆ กรณของเฟซบกอาจเทยบไดกบการรจกและสรางความสมพนธระหวางกนของผใชผานไทมไลนของเพอนทมรวมกน หรอผานเพจหรอกลมทตางกเปนสมาชก จากนนกอาจน าไปสการขอและรบเปนเพอนกน หรอดงเขากลมทพดคยในประเดนเฉพาะรวมกน หลงจากทพอจะรคราวๆ แลววาผใชแตละคนมทศนคตแบบใดหรอความสนใจเรองใด สงนท าใหเกดการรวมกลมออนไลน และในบางครงกน าไปสการเคลอนไหวในพนทออฟไลน

1 fb หรอ ฟบ เปนตวยอทนยมใชบทเครอขายสงคมออนไลน หมายถง Facebook (เฟซบก)

46

ภาพท 3.4: แสดงความสมพนธในเวบไซตเครอขายสงคมและทศทางของขาวสาร (เสนทบแสดงถงความสมพนธ เสนประแสดงถงขาวสาร)

จากภาพท 3.4 ภาพบนสดแสดงทศทางของความสมพนธและขาวสาร กรณเปนสมาชกของแฟนเพจหรอตดตาม (subscribe) คนในเฟซบก และตดตาม (follow) ทวตเตอรหรออนสตาแกรมของผใช อน ผท เราตดตามหรอไปเปนสมาชกไมตองใหอนญาตใดๆ กบเรา เพราะโดยกระบวนการแลวพวกเขาไดอนญาตใหผคนมาตดตามรบขาวสารอยแลวตงแตตน ขาวสารจะวงมาหาเราทนททเราตดตามโดยจะขนมาทหนา News Feed ของเรา ในทางกลบกน คนเหลานนไมจ าเปนตองตดตามเรากลบและขาวสารของเราจะไมไดวงไปหาคนเหลานน ความสมพนธนจงเปนความสมพนธแบบทศทางเดยว สวนภาพกลางแสดงกรณการเปนเพอนกนในเฟซบกและโฟรสแควร ทศทางของความสมพนธและขาวสารจะเปนแบบสองทาง เจาของบญชเฟซบกหรอโฟรสแควรฝายหนงตองขอเปนเพอนกอน จากนนอกฝายตองรบเปนเพอน เมอทงสองตางเปนเพอนกนแลว ขอมลขาวสารของทงสองฝายจะสงไปถงกนและกน

,

47

ความสมพนธอกประเภทหนง คอความสมพนธทตงอยบนความสนใจรวมกน ซงปรากฏอยในกลมในเฟซบก เมอผใชเปนสมาชกของกลมใดกลมหนงแลว กสามารถประกาศขาวสารลงในกลมดงกลาวได สมาชกทกคนในกลมสามารถเหนขาวสารนนและแบงปนตอ โดยไมจ าเปนตองตดตามหรอเปนเพอนกบผใชคนดงกลาว เนองจากขาวสารนนจะอยในกลม ซงเปนพนทกลาง และสมาชกตางๆ ตดตามขาวสารจากพนทดงกลาวอกทหนง ขาวสารจงสามารถกระจายไปสคนหลายคน โดยคนเหลานนไมจ าเปนตองเปนเพอนกน

หนาขาวของผใชแตละคนจงแตกตางกนไปตามเพอน บคคล เพจ และกลมทเขาตดตาม รวมถงแอพพลเคชนทเขาใช1 เวบไซตเครอขายสงคมในมตทางซอฟตแวรมอบโครงสรางพนฐานบางอยางใหกบเขา แตผทสรางเวบไซตเครอขายสงคมทใชไดจรงขนมาจากการประกอบเพอนแตละคนเขาไปในโครงสรางนน กคอตวผใชเอง การมเพอนหรอไดตดตามผใชคนอนจงเปนสงจ าเปน ทจะท าใหเวบไซตเครอขายสงคมของผใชแตละคน มความเคลอนไหวและอนญาตใหเกดปฏสมพนธระหวางคนได

ในบทน เราจะพดถงการรบ รกษา และเลกความสมพนธระหวางเพอนบนเวบไซตเครอขายสงคม ซงเชอมโยงกบการสราง รกษา และจบลงของพนทสอสารออนไลน

ยนดท(ไม)รจก: การเรมความสมพนธในเครอขายสงคมออนไลน

ขณะทความสมพนธบนเครอขายสงคมจ านวนหนงอยางทวตเตอรและอนสตาแกรม2

เปนความสมพนธแบบทางเดยวหรอแบบผตดตาม-ผถกตดตาม ทเราสามารถตดตามขาวของใครกไดโดยไมตองขออนญาต ความสมพนธบนเครอขายสงคมอกจ านวนหนงอยางเฟซบกและโฟรส

1 แอพพลเคชนบนเวบไซตเครอขายสงคม เชน เกม โปรแกรมอานขาว และแอพพลเคชนทเชอมตอกบ

เวบไซตเครอขายสงคม เชน โปรแกรมแนะน าสถานท โปรแกรมถายรป บนโทรศพทมอถอ สามารถสงขาวสารมาปรากฏในหนาขาวได

2 อนสตาแกรม (Instagram) เปนโปรแกรมถายภาพบนอปกรณพกพา ผใชสามารถถายภาพ ตกแตง

และแบงปนผานเครอขายสงคมของอนสตาแกรม การแตงภาพจะเนนฟลเตอรทใหความรสกเหมอนการถายภาพดวยฟลม อนสตาแกรมเปดใหบรการครงแรกเมอเดอนตลาคม 2553 โดยในชวงแรกใชไดบนไอโฟน ไอพอดทช และไอแพดเทานน ตอมาเมอเดอนเมษายน 2555 จงมรนส าหรบระบบปฏบตการแอนดรอยด ในประเทศไทยสาเหตส าคญอนหนงทอนสตาแกรมเปนทนยม เนองจากผใชตองการตดตามรปถายสวนตวของดารา หากพมพค าวา “อนสตาแกรม” ลงในชองคนหาของกเกล กเกลจะแนะน าค าวา “อนสตาแกรมดารา”

48

แควรกเปนแบบสองทางซงกนและกนหรอเรยกใหงายกวานนวา “เพอน” ทไมเพยงมแตผขอแอด1 ยงตองมผรบแอดดวย

ความสมพนธแบบเพอนบนเฟซบกไมไดเกดขนจากความวางเปลา จากขอมลการสมภาษณพบวามนอยบนฐานของความสมพนธทมอยกอนแลว ไมวาจะเปนเพอนทท างาน เพอนทเรยนดวยกน หรอเปนคนในแวดวงเดยวกน (ทงออนไลนและออฟไลน) คนจ านวนหนงเรมใชเฟซบกกเพอรกษาความสมพนธดงกลาว ดงกรณของแยม เจาหนาทแผนกมาเลเซยในมลนธแหงหนง

แยม ตอนกลบจากมาเลยสมครไปงนเพราะเพอนๆ ทนนใช (ตอนนนไฮไฟว2ก าลงถงจดอมตว) เชคเดอนละครง แตพอเพอนเกาๆ สมยมธยม+ไปแลกเปลยนเรมรบแอด กเลย active (สมภาษณ, กนยายน 2553)

เราจะเหนไดวา การเปนสมาชกเฟซบก กบการใชเฟซบกอยางสม าเสมอ (แยมใชค าวา “active” ซงพอจะแปลไดวา มความเคลอนไหวอยตลอด) เปนคนละเรองกน แมจดเรมตนในการสมครสมาชกเฟซบกของแยม จะมสาเหตจากแวดวงเพอนทท างานในตางประเทศ แตสาเหตทท าใหแยมใชเฟซบกมากขนอยางสม าเสมอคอการทเพอนเกาๆ (ซงเดมใชไฮไฟวอย) เรมเขามาใชเฟซบกดวย เฟซบกมความหมายขนส าหรบแยมตามความเคลอนไหวของเพอนทเธอมบนพนทดงกลาว ผเขยนพบวาประเภทหนงของการขอเปนเพอนกนบนเฟซบก คอการสานความสมพนธบนความสมพนธเดมทมอยแลว

แยม เคยเจอกนและอยาก keep in touch/บางทกเรองงาน (สมภาษณ, กนยายน 2553)

ออม แอดเฉพาะเพอนทรจกกนจรงๆ เทานน สวนใหญไมคอยแอดเพอนเพมเทาไร (สมภาษณ, กนยายน 2553)

สวนการรบเพอนนน เมอมคนขอมา การจะรบหรอไมนน เทาทพบ ผใชเฟซบกจะพจารณาวาเคยรจกกนมากอนหรออยในแวดวงเดยวกนหรอไม โดยอาจไมจ าเปนตองสนทกน

1 แอด (add) การเพมเปนเพอนกบสมาชกอนในเครอขายสงคม ผขอแอดจะกดปม “เพมเปนเพอน”

(Add friend) เพอ “ขอแอด” เปนเพอนกบสมาชกอกคน จากนนสมาชกคนดงกลาวสามารถเลอกไดวาจะปฏเสธหรอจะ “รบแอด” เปนเพอนตามค าขอ

2 ไฮไฟว (Hi5.com) เปนเวบไซตเครอขายสงคมทเกดขนเมอพ.ศ. 2546 หนาจอผใชคลายกบเฟซบก

สามารถใสขอความ ภาพ เสยง และเปดใหเพอนมาแสดงความความคดเหนได จดแตกตางจากเฟซบกคอ ผใชไฮไฟวสามารถปรบแตงพนหลงไดอยางอสระ เชน ใสรปภาพ ภาพเคลอนไหวแบบมลตมเดย เพลง ลงไปในหนาประวตของตวเอง เปนตน

49

ออม รบเฉพาะเพอนทรจกกน เคยคย แปลกหนาไมคอยรบ ถาจะรบจะดกอนวาเปนเพอนของเพอนหรอเปลา จะถามเพอนกอนวาคนนเปนใคร (สมภาษณ, กนยายน 2553)

แยม ไมตองสนทแตควรจะเคยเหนหนา หรอม common friends 10 คนขนไป (สมภาษณ, กนยายน 2553)

หมวย แตถาม mutual friends1 รวมกนเยอะๆ จนเยอะเกนไป กจะไมรบ (สมภาษณ,กรกฎาคม 2555)

สงทหมวยใหสมภาษณนนนาสนใจ คอในขณะทการมเพอนรวมกนจ านวนหนงถกใชเพอพจารณาวาบคคลทขอเพมเปนเพอนดงกลาวอยในแวดวงเดยวกนหรอไม แตการทมเพอนรวมกนเยอะจนเกนไป กท าใหเธอไมกลารบเปนเพอน หมวยบอกกบผเขยนวา ถามเพอนรวมกนเยอะมากๆ มนกนาสงสยวาท าไมจนปานนเราถงไมเคยรบเปนเพอนกนบนเฟซบกหรอท าไมถงนกชอนกหนาคนๆ นไมออก

การคกคามออนไลนเปนสาเหตหนงทท าใหคนจ านวนมาก โดยเฉพาะทมความคดเหนไมเขากบกระแสหลกของสงคม จ าเปนตองระมดระวงตวในการรบเพอนเขาเครอขาย เนองจากกลวอนตรายหรอผลกระทบอนทอาจเกดขนได เชนการถกลาแมมดเสยบประจาน (เครอขายพลเมองเนต 2553: 54-70) การพจารณาวาใครเปนใคร นอกจากจะปรกษาเพอนทมรวมกนทงทางออนไลนและเมอเจอหนา ยงมการปรกษาผานกลม (group) อกดวย (จะถกกลาวถงในสวนถดไป)

การขอหรอรบเปนเพอน ยงมอกประเภทคอการเปนเพอนตามประเดนความสนใจทมรวมกน โดยความสมพนธระหวางบคคลเปนเรองรองลงไป ดงตวอยางของวารน

วารน หลงๆ คนใชกนเยอะ เรมมคนมาขอ Add เราตามรสนยมทตรงกนมากขน กเลย เรมอยากขอ Add คนอนบาง แตกเกรงใจเคาอย เชนบางคนทเราอยากรจกเปนกว หากเราไปปลอยมขควายบอยๆ กเกรงใจเคา บางคนเปนซายดากราดทนนยม เหนเราลงรปรอง 'เกะกบเพอน มนกรสกแย บางคนเปน underground/thrash2 บางตอนเราอยากดรามา1โชวเพอนสลม2บาง เราก

1 mutual friends หรอ friends in common หมายถงเพอนทมรวมกน ในเฟซบกเราสามารถดไดวาคน

คนหนง มเพอนรวมกนกบเราหรอไม เปนใครบาง ไดจากหนาโพรไฟลของคนๆ นน ในหวขอ mutual friends 2 ชอแนวดนตร

50

รสกผดตอเคา … ดงนนกตองเปนคนทเรานบถอความคดหรออยากเรยนรจากเขาจรงๆ ‘เทานน’ ไมอยาก Add ดวยจดหมายเรมแรกเพออยากเปนเพอนในชวตจรงเลย ถาคนไหนนากลวมาก จะตองแนะน าตวกอนเสมอวาเราเปนใคร ขอ Add ท าไม ตอใหเคารบ Add กยงถอวาคนกลมนเปนคนทอยากศกษาจากเคามากกวาจะอยากเปนเพอน (สมภาษณ, กนยายน 2553)

บคคลทวารนอยากแอดเปนเพอนนน อาจไมใชบคคลสาธารณะ แตมการแสดงความคดเหนทนาสนใจชวนใหตดตาม ค าใหสมภาษณของวารนแสดงถงระดบและทศทางทแตกตางกนของความสมพนธสองแบบทถกเรยกเหมารวมวา “เพอน” เหมอนกนในเฟซบก ซงสามารถเปนได

1 ค าแสลงจากภาษาองกฤษวา drama (ละคร) มสองความหมาย 1) ววาทะเกยวกบเรองใดเรองหนง

ระหวางสองบคคลขนไป ซงมการตอบโตกนไปมาจนกลายเปนความขดแยง และมผสนใจเขารวมแสดงความคดเหนจ านวนมาก เปนปรากฏการณทอาจกนเวลาเพยงชวขามคนแลวเงยบหายไปเอง หรออาจขยายวงจนกอใหเกดผลกระทบทเปนรปธรรมอยางใดอยางหนง ทงน เมอรอยเรยงเหตการณเขาดวยกนสามารถน าไปท าละครได 2) ความพยายามกระตน ปลกเรา หรอบบคนอารมณผฟงใหคลอยตามหรอรสกซาบซง เบกบาน ปลาบปลม อมเอม โศกเศรา เสยใจ สะเทอนใจ สะทอนใจ หรอสะใจ ดวยวธการใดๆ ทงทเปนค าพด การกระท า หรออากปกรยาตางๆ ซงมกเปนการขยายความเกนจรงและเรยกรองอารมณรวมของผฟงมากเสยจนเสมอนการเลนละคร เชน “เมอขาพเจาไดเหนดงนน เขาของขาพเจากแทบทรดลงกบพน” เปนตน – ค านเรมแพรหลายและเปนทนยมมากขนหลงเวบไซต drama-addict.com เปดท าการในป 2552 – จากพจนานกรมศพทการเมองไทยรวมสมยสบคนเมอวนท 31 กรกฎาคม 2555 จาก http://thaipolitionary.com/2011/12/13/ดรามา/ และ http://thaipolitionary.com/2012/03/09/ดรามา-2/

2 ค าแสลงในเชงเสยดสทใชเรยก “กลมเสอหลากส” ค านเกดจากตอบโตของกลมคนเสอแดงตอกลม

เสอหลากสทน าโดย นพ.ตลย สทธสมวงศ ซงเคลอนไหวชวงตนป 2553 ระหวางการชมนมของคนเสอแดง เพจ “พจนานกรมศพทการเมองไทยรวมสมย” ซงเปนเพจลอเลยนทมทศนคตทางการเมองทถอไดวาคนละฝงกบกลมเสอหลากส อธบายความหมายและระบทมาของค านวา “สลม (น.) ความหมาย: บคคลทหลงคดวาตนมสตปญญา คณสมบต ความเชอ หรอคานยมเหนอกวาผอน ทวาแทจรงกลบไมมความคดเปนของตนเอง ไมมจดยนทชดเจน ไมสามารถใชตรรกะหรอแสดงเหตผลตามหลกวทยาศาสตรได จงมกอางสงศกดสทธหรอมความเชอทผดอยเสมอ ทงยงปากวาตาขยบ มอคตและความดดจรตสง เกลยดนกการเมอง และไมชอบประชาธปไตยแบบมผแทน, ทมา: มาจากบคคลทอางวาเกลยดเสอแดง แตไมยอมรบวาตนเปนเหลองพนธมตร บคคลเหลานเมอรวมตวกนมกสวมเสอหลากสสน แลดเหมอนของหวานประเภทหนง” สบคนเมอวนท 5 สงหาคม 2555 จาก https://www.facebook.com/photo.php?fbid=283435378344693

51

ทงความสมพนธในแบบ “เพอนในชวตจรง” กบความสมพนธในแบบ “เรยนรจากเขา” เพอตดตามความคดความเปนไปของคนๆ หนง โดยไมตองการจะมความสมพนธทใกลชดไปกวานน

ส าหรบเฟซบกแลว เดมทการบอกรบขาวสาร (เพอใหปรากฏในหนาขาวใหม) โดยไมตองเปนเพอนกนนน ไมสามารถท าได แตตอมาความสามารถในการตดตามรบขาวสาร (subscribe)1 โดยไมตองเปนเพอนกน กถกเพมเขามาในเมอเดอนกนยายน 25542 ท าใหเหตผลในการขอเปนเพอนกนนนลดลงไป

หมนคอยดแลและรกษาดวงใจ: การจดการพนทเพอรกษาความสมพนธ บส: คนรจกทรจกกนเฉพาะในเฟซบก พอเขาหายไปจากเฟซบก ใหความรสก

เหมอนเขาตายไปเลย เคยรสกประมาณนมย คอมนไมมชองทางตดตออนเลย (สถานะสาธารณะบนเฟซบก, พ.ค. 2555)

เทคโนโลยในการสงค าอวยพรปใหมในแตละปบอกอะไรบางอยางกบเรา เรามยคท

สงการดอวยพรทางอเมล สงขอความสนทางโทรศพทมอถอ และลาสดเมอตนป 2554 เปนการ

1 การตดตามรบขาวสาร หรอ “ตดตาม” (subscribe) เปนค าสงบนเฟซบก ทท าใหผใชสามารถตดตาม

บคคลโดยทไมจ าเปนตองเปนเพอนกน ผใชทเปดใหสมครรบขาวสามารถก าหนดไดวาขอมลประเภทไหนหรอชนไหนทจะเปดใหผสมครรบขาวมองเหน ขาวสารดงกลาวจะปรากฏขนบนหนาขาวใหมของผสมครรบขาว

ส าหรบผทเปนเพอนกนเฟซบกจะตงคาใหทงสองฝายตดตามรบขาวสารซงกนและกนโดยอตโนมต โดยสามารถเปลยนแปลงภายหลงได

ผใชสามารถเปลยนแปลงระดบการตดตามได 3 ระดบ ตามความถในการรบขาว ไดแก 1) “การอปเดตทงหมด” (All updates) ยนดใหทกความเคลอนไหวของบคคลนปรากฏบนหนาขาวใหมของเราทกครง เฟซบกจะตงคานใหโดยอตโนมตส าหรบเพอน 2) “การอปเดตสวนใหญ” (Most updates) รบรความเคลอนไหวเกอบทงหมด เฟซบกจะตงคานใหอตโนมตส าหรบคนทเราตดตามแตไมใชเพอน 3) “เฉพาะทส าคญ” (Only important) รบรเฉพาะเหตการณส าคญ เชน ภาพหรอขอความทมการแสดงความคดเหนมาก นอกจากนเรายงสามารถเลอกตดตามตามประเภทของขาวสารได เชนเลอกรบเฉพาะสถานะลาสด รปภาพ เพลงและวดโอ แตไมรบขาวสารจากเกม

2 Introducing the Subscribe Button สบคนเมอวนท 30 กรกฎาคม 2555 จาก

https://blog.facebook.com/blog.php?post=10150280039742131

52

อวยพรผาน WhatsApp1 สงเหลานบอกถงเทคโนโลยทเปลยนไป เหมอนเปนหมดหมายของแตละป2 พรอมๆ กนนน มนกยงแสดงใหเหนวา คนยงหาโอกาสในการรกษาความสมพนธกบคนทเคยรจกกนมานานอย แมจะไมมโอกาสไดเจอในทางกายภาพ หรอโอกาสในเชงประเดนทจะเรมบทสนทนากนได วาระพเศษอยางวนปใหมเปนโอกาสทคนสามารถรกษาและรอฟนความสมพนธได

ผใชเครอขายสงคมสามารถแชรหรอแบงปนความเปนไปและกจกรรมตางๆ ลงบนไทมไลนในหนาโพรไฟลของตวเอง ส าหรบโฟรสแควร กจกรรมตางๆ จะองอยกบสถานท เชนเดยวกบอนสตาแกรม ทกจกรรมตางๆ จะองอยกบรปถาย

ในกรณของเฟซบก สงทคนสามารถแชรได มสถานะ (status) บอกเลาเรองราวตางๆ, รปภาพหรอวดโอสงทไดพบเจอ, สถานททไดไปถง, และเหตการณในชวต เพอนฝงจะตดตามขาวสารความเปนไปของกนและกน และรกษาความสมพนธผานการปฏสมพนธเลกๆ นอยๆ ไดอยางสม าเสมอ ผานการเขยนสถานะหรออปโหลดรปพรอมกบแทก (tag) ชอเพอนๆ หรอการแสดงความเหน (comment) ตอกจกรรมของเพอนคนอน สงเหลานยนยนการมอยของคนคนนน ไมวาบญชผใชนนจะใชชอจรง ชอปลอม หรอนามแฝงกตาม พรอมๆ กนนมนยงยนยนความสมพนธระหวางกนของเพอน เหมอนกบความหมายของค าวามก ทหมายความไดทง ชอบพอ และ บอยๆ การจะบอกวายงมความสมพนธทดตอกนอย กตองการหมนมกจกรรมเลกๆ นอยๆ ดวยกนอยางสม าเสมอ เฟซบกและเวบไซตเครอขายสงคมตางๆ อนญาตใหคนแสดงความ “ชอบ” กนไดอยางสะดวกขน และตนทนในการรกษาความสมพนธต าลง ในแงนแลว คนทไมไดอยในเวบไซตเครอขายสงคมทก าลงไดรบความนยมในขณะหนง กมโอกาสทจะหายไปจากกลมเพอน ดวยตนทนในการรกษาความสมพนธนนสงกวา

การพมพขอความเพอแสดงความคดเหนตอเรองหนงๆ นนเหมอนการแสดงความเหนในทสาธารณะหรอการอภปรายในสภา ทจ าตองยกขอแถลงของตนขนมา แตเครอขายสงคมแทบทกทยงมชองทางใหแสดงความเหนไดสะดวกและรวบยอดมากยงขน ผานการกดปมไลก (like)3

1 วอทสแอพพ (WhatsApp) เปนโปรแกรมสนทนาบนโทรศพทมอถอหรอแทบเลต ใชสงขอความ

รปภาพ เสยง และวดโอ สามารถสนทนาพรอมกนหลายคนเปนกลม การใชงานวอทสแอพพจะตองเชอมตอกบอนเทอรเนต (ผาน GPRS, EDGE, 3G, หรอ WiFi)

2 ขอสงเกตจากสมบต บญงามอนงค โรงเรยนพ(ล)บค า 4 : วเคราะหพาย Social Network กบ บก.

ลายจด สบคนเมอวนท 1 สงหาคม 2555 จาก http://prachatai.com/journal/2012/05/40675 3 กด ”ไลก” (like) ความหมายตรงตวคอการแสดงออกวาชอบใจ อยางไรกตามการกดไลกหรอปม

ลกษณะเดยวกนในเวบไซตเครอขายสงคมมไดหลายความหมาย กเกลพลสยกตวอยาง 50 ความหมายของการ

53

หรอการใหหวใจ หรอการใหดาว สงเหลานคลายการโหวต ผใชเครอขายสงคมอาจไมจ าเปนตองแสดงความเหนดวยขอความเชงบรรยาย แตสามารถสะทอนความหมายบางอยางผานการกดไลกได

แตการกดไลกอาจไมไดมความหมายตรงตววา “ชอบ” เสมอไป เชนเดยวกบการลงคะแนนเสยงเลอกตง ทผลงคะแนนใหบคคล/พรรคหนงๆ อาจเพราะตองการลงคะแนนใหคนนน หรอเพยงตองการแสดงออกวาไมเลอกบคคล/พรรคอนกไดเชนกน การกดไลกบางครงเปนเพยงการรายงานวาไดเหนหรอไดอานแลว ไมจ าเปนวาตองเหนดวย ในแงนกอาจเหมอนการไปลงคะแนนเสยงเลอกตง ทผลงคะแนนเพยงแสดงตววาไดมาใชสทธแลว

การแสดงออก การปฏสมพนธระหวางกนในเฟซบก ชวยสะทอนตวตนเจาของบญชได และมนกยอมน าไปสการพฒนาความสมพนธใหเกดความรสกอคตทงแงนยมชมชอบ ชนชมและรงเกยจ และยอมน าไปสความพยายามในการจดการความสมพนธดวยเชนกน

ดวยความทมนเปนพนททใชรวมกน นอกจากเจาของไทมไลนจะตองค านงถงวาจะใหใครเขามาในพนทนไดบาง เพอความสะดวกและสบายใจของคนอนๆ ในไทม ไลน เขาเองกตองใครครวญเชนกน กอนจะประกาศความคดเหนใดลงไทมไลน จากการสมภาษณพบวาการประกาศลงไทมไลน มการเลอกทจะพดหรอไมพดอะไร และหากตองการพดบางสงทรวาเพอนไมอยากฟงหรอจะไมสบายใจ กมการใชวธทางภาษา หรอใหสออนหรอคนอนพดแทน เชน การใชมวสควดโอแทนความรสก การใชคลปวดโอหรอยกค าพดของนกวชาการหรอผมชอเสยงทรวาเพอนจะยอมรบ

ถาเปรยบหนาโพรไฟลของผใชแตละคนเปนหองของเขา (อาจเปนหองทมคนเขาออกเยอะหนอย) ชวตของคนๆ หนงกไมไดอยแตในหอง ยงมสถานทอนๆ ทเขาใชชวตทางสงคมกบคนกลมตางๆ มนอาจเปนสนามเดกเลนหนาคอนโด โรงเรยน ทท างาน หางสรรพสนคา รานอาหาร ผบ หรอคอนเสรต กลมหรอกรป (group) ในเฟซบกกเปรยบไดกบสถานทเหลานน ทๆ เราสามารถพบเจอคนแปลกหนาทอาจจะสนใจเรองเดยวกบเรา

เดมทกลมในเฟซบกนนมลกษณะคลายเมลกลม (electronic mailing list) หรอนวสกรปในยสเนต (Usenet newsgroup) คอเปนพนทส าหรบคนทความสนใจในเรองเดยวกนไดมโอกาสแลกเปลยนกน แมมนจะเปนพนททถกแบงเปนสดสวนออกมา แตใครๆ กสามารถเหนและ

กด +1 (เหมอนกบการกดไลกบนเฟซบก) ท 50 Things a +1 Can Mean สบคนเมอวนท 1 สงหาคม 2555 จาก https://plus.google.com/101560853443212199687/posts/gGYEL9BxLX2

54

เขารวมบทสนทนาได ในแงนมนจงเปนพนททเปดสสาธารณะ เมลกลมเปนพนททเรยกไดวาเกดขนมาแทบจะพรอมๆ กบอนเทอรเนต มนท าใหผใชอเมลสามารถสงขอความไปหาคนจ านวนมากทสนใจในเรองเดยวกนได โดยไมจ าเปนตองมทอยอเมลของคนเหลานน ในลกษณะเดยวกน กลมในเฟซบกกเปดโอกาสใหคนทไมไดแอดเปนเพอนกนมพนทกลางทสามารถใชรวมกนได

เดอนมนาคม 2552 เฟซบกเปดใหมกลมพเศษส าหรบใชกบครอบครว (Extended Family) ผใชสามารถเชญญาตๆ มาอยในกลมนได โดยการแบงปนตางๆ จะเหนกนเฉพาะในกลมนเทานน นเปนครงแรกทเฟซบกม “พนทลบ” โดยในตอนนนผใชสามารถมกลมแบบนไดแคกลมเดยวเทานน

หนาตาของเฟซบกเปลยนไปในเดอนตลาคม 25531 เมอเฟซบกเปดใหผใชมกลมไดไมจ ากด ถงตอนนเฟซบกมกลมสามชนดใหเลอกใช คอ กลมเปด กลมปด และกลมลบ (หรอเรยกวา “หองลบ”) เฟซบกอธบายกลมทงสามแบบไวดงน

เปด – ทกคนสามารถมองเหนกลม สมาชกกลม และสงทสมาชกโพสต

ปด – ทกคนสามารถดกลมและสมาชกกลม เฉพาะสมาชกเทานนทสามารถดโพสตได

ลบ – เฉพาะสมาชกเทานนทสามารถมองเหนกลม สมาชกกลม และสงทสมาชกโพสต ดวยความตองการจดการพนทใหเปนสดสวน เหมอนกบทท าไดออฟไลน ผใชเฟซบก

อาแขนตอนรบกลมแบบใหมน และใชมนเพอจดประสงคตางๆ ทลบและทแจงปรากฏขนบนภมประเทศของเฟซบก พนททเปนสดสวนกบแวดวงผคนทจ ากด ท าใหตวตนตางๆ ของผใชหนงคน มกาลเทศะทเหมาะสมจะแสดงตว

นท ส าหรบเราใชนะ การมกรปท าใหเราใชเฟซบกเปลยนไปอยางเหนไดชดเลย โพสตหนาวอลลนอยลง เรองและลกษณะภาษาทโพสตกเปลยนจรงๆ กอนหนาการมกรป มนจะมใหตงคาความเปนสวนตวอะไรสกระดบนงกอน (ถาจ าไมผด แรกสด มนเลอกไดแตวา เวลาโพสต จะเปน สาธารณะ – เพอนของเพอน – เฉพาะเพอน แคสามแบบ มง???) คอสามารถท าใหเปนอยางทเราก าหนด (custom) ได แตไอฟงกชนนเนย เราไมไดใช (คอเรากใชแค เพอนของเพอน กบ เฉพาะเพอน สองระดบ ไมไดท ากรปแบบก าหนดเอง)

1 New Groups: Stay Closer to Groups of People in Your Life สบคนเมอวนท 28 กรกฎาคม 2555

จาก https://blog.facebook.com/blog.php?post=434700832130

55

ดวยความสามารถในการสอสารแบบจ ากดวง ซงใหทงความสะดวกในการตดตอระหวางคนในกลมและสามารถหลกเลยงความขดแยงกบคนนอกกลม กลมลบจงถกใชเปนพนทส าหรบการท างาน ทงการท างานคนเดยว การท างานรวมกบทม และการท างานรวมกบกลมเปาหมายในวงจ ากด

หนง กรปลบ ท าใหเราสามารถสอสารและรบสารกบผคนไดตรงจดมากขน ท าใหชมชนของคนทมความสนใจ หรอมระบบความสมพนธในวงทใกลเคยงกน ใหมาเจอกนไดงายขน ซงเราใชกรปพวกนในรปแบบทหลากหลายได เชนเพอนคนหนง ตงกรปมาเพอคยกบเเฟนสองคน เพราะไมอยากใหเพอนหมนไส หรอทะเลาะกนตอหนาชมชน บางครงเราเองกใชกรปเพอคยงาน หรอไวเกบลงกขอมลบนอนเทอรเนต เอาไวพดคยกบคนทตดตามงาน เพอจดมตตง สอบถามความเหนผบรโภค

นท จ าไมไดวาเรมใชกรปตอนไหน แตจ าไดวา ตอนมเคนชโรแรกสดกมกรปแลว เปนฐานทพ วางแผน

นทเปนสมาชกของกลมลบ “เคนชโร” ซงประสานงานกบผใชเฟซบกและเพจอนๆ ในการสรางกราฟกและโพสตขอความเสยดสลอสงคม (ซงเราจะกลาวถงในบทท 5) อาจดวยความเสยงทางกฎหมายหรอแคไมอยากมเรองทะเลาะเบาะแวงกบคนใกลชด พวกเขาไมตองการเปดเผยตวตอสาธารณะ กลมลบอนญาตใหพวกเขาประสานงานกนไดในวงจ ากด บนความเชอใจวาสมาชกคนอนๆ ในกลมเดยวกนจะไมไปบอกคนอนวาเกดอะไรขนในกลม หรอมใครอยในกลมบาง

หลงการสลายชมนมในเดอนเมษายนและพฤษภาคม 2553 ในกระแสของการระลกถงความสญเสย การจดกจกรรมทางการเมองเชงสญลกษณตางๆ ในภาวะประกาศสถานการณฉกเฉน การพบปะเพอนรวมอดมการณใหมๆ และความรสกไมปลอดภยหรอไมสะดวกใจในการแชรขอมลบางอยางบนหนาวอลลทเปดตอบคคล “ทวไป” (ซงหมายถงครอบครว เพอนรวมงาน เพอนสมยเรยน และคนใกลชดอนๆ) คนเสอแดงและนกกจกรรมบนเฟซบกกอาแขนตอนรบกลมลบเชนกน (พรอมๆ กบการใชงานกลมไมลบในงานทเหนวาเหมาะสม)

ลลตา แตทเปลยนแปลงนาจะเปน มการแอดกลมนน กลมนเยอะขน เชนกลมเรารกในหลวง กลมคนไทยลานคนมนใจวา บลา ๆ ๆ ฯลฯ (สมภาษณ, ก.ย. 2553)

ความแครหรอเอาใจเขามาใสใจเรา ประกอบกบความเปนเครอขายทคนหนงคนจะเปนประตเชอมโยงไปสคนอนๆ และการทเฟซบกอนญาตใหจ ากดการเขาถงขอมลในลกษณะเปน

56

ชนๆ ตามล าดบความใกลชด เชน “อนญาตเฉพาะเพอน” และ “อนญาตเฉพาะเพอนของเพอน” ท าใหส าหรบบางคนการพจารณาเลอกเกบใครไวในรายชอเพอน จ าเปนตองคดถงเพอนคนอนๆ ในรายชอของตวเองดวย ดงเชนกรณของใบตองแหง คอลมนสตหนงสอพมพรายหนง

ใบตองแหง ผมลบ_______1ออกจาก “เพอน” แลวนะครบ เพราะความจรงกไมใช‘เพอน’ แมผมม ‘เพอน’ เปนพนธมตรหลายคน แตกไมมใครท าตวเหมอน_______ ทลบออกไมใชเพราะความร าคาญ แมยอมรบวาร าคาญทพแกมาโพสตในเพจผมมากกวาเพจตวเองซะอก แตสาเหตเพราะพอ_______เปนเพอนผม กสามารถเชอมไปยงเพจของอกหลายๆ คนทเขาไมยนดตอนรบ เกรงใจเขาทตองมาผจญ_______เพราะผม อยางไรกดถาเปนเพอนของเพอน_______นาจะยงเขามาอานเพจผมได และเมนทได สวนนกปลอยไป (สถานะสาธารณะบนเฟซบก, เม.ย. 2555)

โดยสรปแลว กลไกในเฟซบกไดคอยๆ ปรบเปลยนเพมความสามารถในการจดการความสมพนธไดละเอยดขน ท าใหผใชมความสะดวก(ใจ)มากขน สามารถก าหนด “แวดวง” ของคนทรจกกนผานหลายวธ นอกจากการ “ขอ-รบ” เปนเพอนจากความยนยอมของทงสองฝาย (โดยททงสองฝายนนอาจรจกหรอไมรจกกนในชวตจรงกได) ยงมวธการอนๆ ทท าใหคนรจกกน เชน การสรางกลม น ามาสการพาเพอนเขากลมและพบเจอคนใหมๆ ทมความสนใจคลายกน รวมไปถงการเปดใหรบขาวสารโดยไมตองเปนเพอนกน

ไมมความลบในโลก แตกลมทวาลบกยงมรรว ซงกคอสมาชกในกลมลบเอง การเปดเผยเรองราวสวนตว

ในกลมลบเพอปรบทกขหรอขอค าปรกษา ดวยความเขาใจวามนเปนพนททสามารถควบคมการกระจายของขอมลได การถกน าเรองในกลมลบไปบอกตอ ท าใหแทนทกลมลบจะเปนตวจดการความขดแยงอยางทเขาใจแตแรก มนเองกลบเปนพนทก าเนดความขดแยง เมอพบวาความลบท

1 ผใชเฟซบกรายนมประวตฟองรองผใชอนเทอรเนตทวพากษวจารณสถาบนกษตรย โดยใชกฎหมาย

อาญามาตรา 112 (“หมนพระบรมเดชานภาพ”) และพ.ร.บ.วาดวยการกระท าความผดเกยวกบคอมพวเตอร พ.ศ. 2550 ฟองผใชอนเทอรเนตหลายรายอยางตอเนอง ในกรณนจงเปนเรองเขาใจไดอยางมาก วาใบตองแหงมความตองการจะปกปองเพอนในเฟซบกของเขาเทาทเขาสามารถจะท าได

57

นาจะรกนเฉพาะในกลมมคนนอกร ท าใหเกดความผดหวง และน าไปสความระแวงไมเชอใจกนอกตอไป

มกรณหนงทเกดขน คอผใชเฟซบกรายหนงน าปญหากฎหมายไปปรกษาในกลมลบแหงหนง วาควรจะท าอยางไรตอไปดเมอมความเสยงวาจะถกฟอง โดยก าชบวาเรองนอยาเพงบอกใคร เรองจากจะมผลตอการสคด อยางไรกตาม ความลบดงกลาวกรวไหลออกมานอกหอง ท าใหผใชเฟซบกดงกลาวเขาไประบายความนอยใจในหองลบ วาท าไมท ากนไดลง และขอออกจากหองไปกอนจนกวาจะจบเรอง เนองจากสงสยวาในหองจะม “หนอน1” โดยสมาชกอนในหองกมาแสดงความคดเหนตอวา ท าไมเปลยนหองแลวยงมหนอนอก และคงตองยบหองนทงเสยแลว แสดงใหเหนวาปญหา “หนอน” นไมไดเกดขนเปนครงแรก

โดยพนฐาน ความเชอใจกนภายในกลม เปนการเชอใจแบบตอๆ กน คอถาเพอนทเราเชอใจนนเชอใจใคร เรากคดวาเรานาจะเชอใจคนนนไดดวย หองลบบางหองทส ารวจพบ มสมาชกถง 140 คน และนอกจากการตกลงกนทางวาจาหรอตวอกษรแลว สมาชกไมสามารถควบคมไดวาผดแลหองเพมใครเขามาบาง พดงายๆ กคอ สมาชกคนหนงในกลมลบไมจ าเปนตองรจกเปนการสวนตวกบทกคนในกลม และแมจะรจกหมดกตาม แตอาจจะมคนไมรจกกนมากอนถกเพมเขามาในกลมเมอใดกได ความลบของกลมลบจงเปราะบางมาก อยางไรกตาม โดยเปรยบเทยบแลว กยงถอวาเปนพนททควบคมไดมากกวาพนทอนของเฟซบก ยงเมอเทยบกบ “หองมดแดงลมชาง” กลมเปดของคนเสอแดง ทมสมาชกมากกวา 13,000 คน

แมคนจะระแวงหนอน แตดเหมอนวาคนยงเชอในกลมลบ วธทผใชเฟซบกเหลานนใชรบมอกบหนอน คอการเปดกลมลบอนใหม ทมสมาชกทกคนจากกลมเดมยกเวนคนทถกสงสยวาเปนหนอน วงจรนวนซ า และปรมาณกลมลบกยงเพมขน

กนต อกหนอยปรมาณหองลบจะเยอะเทาปรมาณคนเลนเฟซบกแน หองอะไรไมรเตมไปหมด วงจรเปดหองลบทมสมาชกคอ A B C D E F G เพอนนทา H .. มคนในหองเอาไปบอก H .. เกดเรอง หองลบปนปวน คาดวาจะมหนอน .. ปดหอง .. เปดหองใหมทมสมาชกคอ A B C D E F เพอนนทา G และ H (คดวา G เปนหนอน) .. มคนเอาไปบอก G และ H .. เกดเรอง หองลบปนปวน ม

1 ยอมาจากส านวนทวาหนอนบอนไส แปลวา ฝายตรงขามทเขามาท าทเปนพวกเพอบอนท าลาย

(พจนานกรมไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542)

58

หนอนแนๆ .. ปดหอง เปดใหม ความแตก ปนปวนอก มหนอนแนๆ ไมกประสาทเสยคดไปเองวาโดนแฮก ปดหอง เปดใหม ..วนลป

สถานการณการเมองระดบชาตและการจดความสมพนธของคนรจก ทงออฟไลนและออนไลน ท าใหเกดภาวะกดดนใหผใชเฟซบกจ านวนหนงตองใชหองลบ ในหองลบนนพวกเขาพดคยถงการเมองระดบชาตและความสมพนธของผคนทไมสามารถพดนอกหองได และหองลบโดยตวมนเองกสรางโอกาสใหเกดหวขอใหมขนมาส าหรบการสนทนา เมอเกดประเดนใหมขนและสมาชกในหองลบรสกไมสบายใจหรอเหนวาไมเหมาะทจะคยในหองลบเดมกจะน าไปสการตงหองลบใหมเพอใหพดคยในประเดนไดอยางสะดวกใจมากขน เกดการจดความสมพนธใหมทเกยวเนองจากประเดนทคย เมอเปนเชนนจงท าใหเกดกลมลบเพมมากขนเรอยๆ ดงนน พนทเชนหองลบจงเปนทงผลผลตจากการเมองและผลตการเมองไปพรอมๆ กน

จ ากดขอบเขต

หนง วนนกพยายามยกของขนหองเหมอนปกต กยกไมได ไมมแรง ทงทเมอกอนเคยท าไดสบายๆ กอยากจะบอกกบตวเองเหมอนทกครงวา กไมไดเปนอะไรหรอก มความกงวลหลายอยางทกไมอยากใหใครรบร หรอหลอกตวเองเพอใหชวตด าเนนตอไปได สเตตสนกกนไมใหคนในครอบครวกเหน นเปนสงทกไมอยากใหพวกเขารเกยวกบตวกทสด ใครรจกกบครอบครวก กรณาอยาบอกกบพวกเขา กจะพยายามหาทางกลบมาเปนปกต ให เ ร วทสด (สถานะ “สาธารณะ” บนเฟซบก, มถนายน 2555)

นอกจากกลมลบแลว เฟซบกยงอนญาตใหผใชจ ากดวงผสนทนาไดอกทางหนง คอการก าหนดคาความเปนสวนตวของขาวสารแตละชนวาจะใหเพอนคนไหนหรอวงไหนเหนไดบาง ดงตวอยางของหนงทไมตองการใหคนในครอบครวรถงปญหาสขภาพของตนเอง จงตงคาความเปนสวนตวส าหรบสถานะนไมใหคนในครอบครวเหน

แมจะเปนการจ ากดวงสนทนาหรอขอบเขตของผไดรบสารเหมอนกน แตความแตกตางของการใชกลมลบกบการประกาศสถานะบนไทมไลนของตวเองโดยก าหนดกลมเปาหมายกมอย การจ ากดวงสนทนาแบบแรกนน ใชส าหรบเรองทไมสามารถคยในพนทสาธารณะได โดยมนอาจเปนไดทงเรองซบซบนนทาถงบคคลทสามและประเดนการเมอง

59

สาธารณะทอาจสมเสยงตอความปลอดภยของผอยในวงสนทนา1 สวนการจ ากดวงสนทนาแบบหลงนน ใชกบเรองสวนตว ทนาสนใจคอเรองสวนตวในตวอยางน กลบเปนเรองทสามารถแบงปนกบ “สาธารณะ” หรอผคนจ านวนมากบนไทมไลนได แตไมสามารถแบงปนกบคนใกลตวเชนครอบครวได ความเปนสาธารณะและความเปนสวนตวจงไมไดเปนเรองตรงไปตรงมา ทจะดไดจากเพยงพนท แตยงขนอยกบคนในพนท และสารแตละชนในแตละชวงเวลา

ตวอยางขอความของหนงทยกมาสงเกตไดวา หนงยงจ าเปนทจะตองย ากบเพอนคนอนๆ ทสามารถเหนสถานะนวา อยาเลาเรองราวนใหคนในครอบครวของเธอร นนหมายความวา ตอใหกลไกซอฟตแวรจะชวยใหเราสามารถจ ากดวงผรบสารไวได แตกยงมความเปนไปไดทเรองราวนนจะรวไหลออกไปสคนทเราไมตองการใหร ขนอยกบวาคนทเขามาอาน (ทเราจ ากดวงไวแลว) จะเอาขอมลไปกระจายตอหรอไม ในกรณของหนงจงยงตองใชวธรองขอแบบทใชในระบบความสมพนธปกต ประกอบเขาไปกบวธการทางเทคโนโลยดวย

จงน ามาสขอสรปทวา เมอคนจะพดหรอสงสารใดๆ ออกไป เขากจะเลอกพนททจะสอสารและเลอกกลมของผฟง เพราะผใชเฟซบกยอมรวาภมทศนของพนทตางๆ ในเฟซบกเปนอยางไร และจะพดอะไรในทไหนไดบาง ซงกไมไดตางไปจากการสงสารในพนทออฟไลน เจบแตจบ: ยตความสมพนธออนไลนเพอรกษาความสมพนธออฟไลน?

เชนเดยวกบความสมพนธทวไป ความสมพนธออนไลนกมจดสนสดได การ ‘เลกเปนเพอน’ หรอลบเพอนออกจากรายการนนมหลายสาเหต ทงเรองความสมพนธทไมไดสานตอ หรอไมสามารถทนตอพฤตกรรมบางอยางของอกฝายไดอกตอไป กรณของใบตองแหงทกลาวถงกอนหนานเปนการยตความสมพนธออนไลนกบ “เพอน” คนหนง เพอรกษาความสมพนธกบเพอนคนอนๆ ผเขยนพบวาสาเหตหนงของการตดสนใจยตความสมพนธนนมาจากเรองจดยนหรอการแสดงความคดเหนทางการเมองอกดวย

ออม สวนใหญคนท delete ออกไปจะเปนคนทเคยรบแอดไปเมอตอนเรมเลน (ตอนนนรบแบบมนๆ) แลวไมไดคยกน กเลย delete (สมภาษณ, กนยายน 2553)

1 เชนการอภปรายถงบทบาทของสถาบนกษตรยกบสงคมไทย ซงมความเสยงทจะถกฟองโดยใครกไดท

พบเหนขอความ ตามกฎหมายอาญามาตรา 112

60

แยม เอม ชวงมาค1จดๆ มคนสองคน ยนยนหนกแนนวา แมจะไมเหนดวยกบเสอแดงกไม mind มเพอนเปนเสอแดงนะ คนเราไมตองคดเหมอนกนกได แตทลบคนเหลานนออกเพราะเกดการทาวา ถาไมเหนดวยกบผมกลบตวเองออกไป ผมละอายทมเพอนแบบน สรปคอพวกแยกคห.ทางการเมองกบความสมพนธกบคนรอบขางออกจากกนไมได (สมภาษณ, กนยายน 2553)

โฮม แนวคดทางการเมองของคนบางคน ทท าใหรสกวาไมเปนเพอนกนกได ;) เพราะเปนเพอนกนกคงคยกนไมรเรอง ก unfriend2 ไป แตคนทจ าเปนตองแครบางก hide3 ไป (สมภาษณ, กนยายน 2553)

อด ชวงน าทวมน unfriend สะดวกขนมาก ใครขนรป “เอาปญญาชนไปตกทราย เอาควายมาเปนนาย” ถาไมรจกกนมากอน ลบทนท (สถานะแบงปนกบเพอน, ตลาคม 2554)

ในรายของโฮม เธอเสรมวาตงแตชวงเหตการณชมนมใหญเมอเดอนมนาคม 2553 แมพฤตกรรมการใชเฟซบกของเธอจะเปนไปตามปกต คอใชเลนเกมเปนหลก แตกเรมลบเพอนออกจากรายชอมากขน และเรมใชความสามารถ hideของเฟซบก เพอซอนไมใหเพอนบางคน “ทจ าเปนตองแครบาง” เหนกจกรรมบนหนาโพรไฟลของเธอ โดยทไมไดลบเพอนกลมดงกลาวออกจากรายชอ สงนสอดคลองกบท Graham Allan (1989:17) เสนอวาในบางกรณ การทคนยงเปนเพอนกนอย ก เพราะวามนงายกวาทจะท าอยางนน พดอกอยางคอ ตนทนของการเลกความสมพนธกนนนสงกวาการคงความสมพนธไว กรณเชนนการเลกความสมพนธกนจงอาจท าได

1 บรรยากาศมาค หรอ มาค หมายถงสถานการณทตงเครยด กลนไมเขาคายไมออก หรอก าลงจะม

เรองรายเกดขน คลายมเมฆด าปกคลม ค านมาจากภาพยนตรญปน “ต ารวจอวกาศเกยบน” (ออกอากาศทญปน พ.ศ. 2525-2526) ในเรองดงกลาวสตวประหลาดจะสรางบรรยากาศมาคขนเมอตอสกบต ารวจอวกาศ

2 ปมเลกเปนเพอน ในกรณทเปนเพอนกนทางเฟซบกแลว หากไมตองการเปนเพอนกบเขาอกตอไป เฟ

ซบกมค าสง unfriend ทใหผใชบรการเขาไปกดปมนทหนาของเพอน จากนนความสมพนธระหวางกนกสนสดลง ตางฝายจะไมสามารถรบรความเคลอนไหวของกนและกนได หากไมมการเปดสาธารณะไว ทงนเฟซบกจะไมแจงตอผทถกเลกเปนเพอน จนกวาเขาจะพบดวยตวเองเมอไมสามารถเขาถงหนาของคนทเคยเปน “เพอน” ได

3 ค าสง hide (ซอน) ในเฟซบกมไวเพอใหเราซอนความเคลอนไหวของบคคลทเปนเพอนกบเราจากหนา

ขาวใหม (newsfeed) ของเรา โดยทอกฝายไมรตว ขณะเดยวกนการซอนยงท าใหเราสามารถรกษาความเปนเพอนกนไวได

61

ยากกวา จงเลอกทจะรกษาความสมพนธเบองหนาเอาไว แตกไมไดปฏสมพนธกนตามปกตแบบเพอนคนอนๆ ในเฟซบก

ครส เคยนงคดกนบางมยวา เฟซบคอาจท าใหเราไดเจอคนหรอรจกคนมากมายกจรง แตในมมกลบ ระหวางทาง เรากอาจจะสญเสยเพอนเหลานไปไดเชนกน

มานงคดๆ ด สงทเราแสดงความเหนในน บางทมนกอาจจะปะทะเขากบผคนทมความหลากหลายมากๆ ซงเปนเพอนเราในน

เราเองกมคนทหายๆ ไปหลงจากใชเฟซบคเชนกน ทงทเราตดสนใจลบเขาเอง หรอเราถกลบออกจากพนทของเขา มนกมาจากหลายปจจย เชน ตวตนเราจรงๆ อาจจะไมเปนทถกอกถกใจใครสกคน หรอเราเองไมถกใจเขา หรอแมกระทงทศนคตตอเรองตางๆ โดยเฉพาะเรองการเมอง หรอ สถาบนศกษา ทเราเคยแสดงความเหนอยางไมเปนทางการ กท าใหหลายคนหลดออกไปจากชวตเรา

แตกชางแมงเถอะ นคอชวตจรง ชวตจรงมเรองทตองรบมอและจดการความสมพนธกนอกแบบหนง ซงมนสงผลกระทบโดยตรงมากกวา การมานงประสาทแดกกบเพอในโลกไซเบอรทหลดหายไป (สถานะสาธารณะบนเฟซบก, มถนายน 2555)

ผเขยนพบวา เมอผใชเฟซบกมประสบการณการใชงานเครอขายสงคมออนไลนมากขน กจะพบวาการจดการความสมพนธออนไลนนน ไมไดตางการความสมพนธออฟไลนหรอ “โลกจรง” นก เพราะถงอยางไรเสยมนกเปนความสมพนธกบคนจรงๆ เครอขายสงคมออนไลนอาจท าใหเราไดรจกกบคนจ านวนมากขน แตความไวเนอเชอใจระหวางกนกยงตองอาศยเวลาในการพฒนาอยด ในแงนจะเหนวาระดบของ “เพอน” นนมมากกวาหนงระดบ และการเลอกคบหรอเลกคบกเปนกระบวนการปกต “โดยธรรมชาต” ดงทกองตอบสถานะขางตนของครส

กอง มนเปนกระบวนการคดกรองโดยธรรมชาตนะ ในโลกจรง เรากเลอกคบคนเปนปกตอยแลว แคในทท างานหรอหองเรยนเองเรายงเลอกเลยวาจะกนขาวกลางวนกบใคร ใครไวใจได ใครรบฟงปญหาเราได แตสภาพแวดลอมนนมนจ ากดใหเราเจอคนอยไมกคนเทานน เอาเขาจรงๆ หลงเรยนจบ ลองนบดได

62

เลย วาเพอนทเราไปมาหาสหรอยงโทรหาอยางสม าเสมอยงเหลออยกคน

ส าหรบตวเองนะ กลายเปนวาโซเชยลเนตเวรกท าใหเรามเพอนมากขน โลกทรรศนกวางขนกวาเดม สวนเรองความไววางใจเราวาเปนเรองทตองพฒนาในระดบบคคลมากกวา (สถานะสาธารณะบนเฟซบก, มถนายน 2555)

การจดการความสมพนธคอการจดการพนท

จากขอมลทสงเกตพบ ท าใหผ เขยนสรปวา การสรางและรกษาอาณาบรเวณสาธารณะยอยๆ ทคนแตละคนเขาไปมสวนรวมนน มอยสามสงทคนในพนทจะตองพยายามจดการ คอ 1) ตวเอง (เชน ฟงหรอไมฟงอะไร พดหรอไมพดอะไร หรอพดอยางไร -ดงค าใหสมภาษณของวารนตอจากน), 2) เพอน (เชน เลกเปนเพอน ซอน หรอบลอค), และ 3) พนท (เชน โพสตในกลมลบ) โดยทงสามสงนเชอมโยงกน

วารน พยายามเงยบ หรอไมกเลอกเฉพาะสงทคดวานาสนใจจรงๆ คอนขางจ าเปน และถาเปนไปไดกจะใชอบายดวย (เชนอางพระไพศาลหรอนกคดดงๆ ทตอนนคนสวนใหญยอมรบอยางคานธ) (สมภาษณ, กนยายน 2553)

นท คอกอนหนานทเฟซบกจะมอะไรทละเอยดแบบน ส าหรบเราแลวมนเหมอนเปนพนทอกพนทนง ทแยกออกมาจากชวตปกตของเรา เชน มาระบายบางเรองบนคางไว อาจจะมคนมาตอบหรอไมมกชางมน แตพอมนละเอยดซบซอนขน เราพบวามนไปกนไดกบกบชวตนอกเฟซบกของเรา คอสดทายเรากจะคยจรงๆ จงๆ เฉพาะกบคนทสนทกนระดบนง หรอพดอกแบบกคอ หนาวอลล เฟซบกเราเรม “เรยบรอย” ขน พยายามจะตลกขน ลดความเกรยวกราด ตรงไปตรงมา แตจะมาปลอยในกลมลบแทน อยางไรกด มนไมใชแคเรอง function ของเฟซบก แตเพราะตวเราดวย จนถงตอนน เรากไมไปเกรยวกราดในกลมลบแลว 555 เรากบนคนเดยวใน notepad ทไมตองมใครอาน ยกเวนตวเราเอง (สมภาษณ, เมษายน 2555)

การเลอกวาจะรบขอมลใดหรอไมรบขอมลใด จะสอสารกบเพอนในเฟซบกอยางไร จะแสดงทศนคตของเราในลกษณะไหนใหเพอนรบไดโดยคงสงทเราตองการสอเอาไว จะพดถงสงทคดอยางตรงไปตรงมาในพนทแบบไหน จะใหใครเหนหรอไมเหนสงทเราโพสต ฯลฯ ลวนตองมการ

63

จดการบางอยางกบสารทจะสอและรบ กบผคนทเราจะสอและผคนทเราจะรบ รวมทงกบพนททเราจะเขาไปมสวนรวมหรอสรางมนขนมา ดงนน กระบวนการตงแตการเรมตนสราง, รกษา, และยตความสมพนธจงตองการ “การจดการ” อยเสมอ การจดการความสมพนธกบผคนในเฟซบกจ าเปนทผใชจะตองจดการพนทในเฟซบก ขณะเดยวกน การจดการพนทในเฟซบกกสงผลตอการจดการความสมพนธกบผคนในนนเชนกน ซงกคลายกบการจดการความสมพนธและการจดการพนทในโลกออฟไลน และถงทสดแลวพนทบนเครอขายสงคมออนไลนกเหมอนกบทกๆ พนททมคนเขาไปเกยวของ คอมนมการเมองของการเลอกรบเขาและกนออกไปจากพนทอยเสมอ

64

บทท 4

มอตดดาวเทาตดดน: การสอสารออนไลนกบการเคลอนไหวบนทองถนน

พนทบางแหงจะมสอประชาสมพนธในรปแบบตางๆ ปรากฏอยเสมอ ทงประกาศรบสมครงาน โฆษณาสนคา ใบปดประชาสมพนธงานแสดงดนตร ปายไฟรานอาหาร สอรณรงค หรอกระทงประกาศแมวหาย สอหลากหลายเหลานมจดประสงครวมกนคอตองการสอสารกบผคน ดงนนเกณฑส าคญอนดบตนๆ ในการเลอกพนทเพอการสอสารกคอ ความเปนพนทสาธารณะทมคนจ านวนมากสญจรผานไปมา เพอทจะสามารถกระจายสารออกไปในวงกวางไดอยางรวดเรว และหวงวาสวนหนงจะไปถงกลมเปาหมาย จนกอใหเกดปฏกรยาหรอการเคลอนไหวตางๆ อยางไรกตามยงพนทเปดกวางและมศกยภาพในการสอสารมากเทาใด สอประชาสมพนธกจะยงมปรมาณมากขนตามไปดวย สอทจะท าใหผคนเหลยวมองกระทงหยดอานไดจงตองโดดเดนมากพอ

สงเดยวกนนเกดขนในพนทออนไลนเชนกน เมอผคนมปฏสมพนธกนออนไลน พนทรปรางหนาตาตางๆ ตามความสนใจของคนกเกดขน พนทเหลานอนญาตใหเกดการเคลอนไหวออนไลนและหลายครงทการเคลอนไหวดงกลาวเชอมโยงไปสการเคลอนไหวออฟไลนดวย เชนเดยวกบพนทออฟไลน นกเคลอนไหวออนไลนกจ าเปนตองอาศยทกษะหลายรปแบบเพอสรางความโดดเดนใหกบสารของคน

ในบทนผเขยนจะอธบายวา หลงจากความสมพนธของคนไดสรางพนทออนไลนแบบตางๆ ขนแลว กลไกของเฟซบกและแอพพลเคชนทเชอมโยงกบต าแหนงและพนทนน สมพนธกบการเคลอนไหวทางวฒนธรรม-การเมองอยางไร และพนทเหลานนสงผลตอการเคลอนไหวออนไลนและออฟไลนอยางไร

65

ความเคลอนไหวในพนท-ความเคลอนไหวสรางพนท

อนเทอรเนตไมไดไรสถานท อนทจรง มนยงท าใหเราเหนสถานทไดชดขนดวย ความจรงขอนถกสงเกตไดชดเจนขนเมอบรการทผกกบต าแหนงทอยหรอ location-based service (LBS) มมากขน ทงเปนแอพพลเคชนตางหากอยางโฟรสแควร (Foursquare)1 หรอเขาไปเปนสวนหนงของบรการทมอยแลวอยางการระบต าแหนงของรปหรอขอความทโพสตเฟซบก ทส าคญคอความแพรหลายมากขนของอปกรณพกพาทใชบรการเหลานนได

การใชอปลกษณเสนเวลาหรอไทมไลน (timeline) ในหนาจอของเฟซบกและทวตเตอร สมพนธกบการใชงานหลกของบรการทงสอง คอเพอแบงปนเหตการณในชวตและขาวสารรายวน เชนการวพากษวจารณขาวประจ าวน แสดงอารมณรวมกบละครทว หรอรายงานสดการเสวนา บรบทส าคญของขอมลประเภทนคอ เวลา ผอานจ าเปนตองอานในหวงเวลานน (หรออานเรยงตามล าดบเวลาในกรณของทวตเตอร ทสงขอความไดทละสนๆ) จงจะสามารถเขาใจสารได อยางไรกตาม ยงมขอมลอกประเภททบรบทส าคญของมนคอ สถานท

ถาในเฟซบกมสวนประกอบพนฐานคอหนาโปรไฟล แฟนเพจ และกลมแลว สวนประกอบพนฐานของโฟรสแควรกคอ จดเชกอน2 ซงสวนใหญแลวจะเปนสถานทหรอเหตการณส าคญตางๆ เชน รานอาหาร คอนเสรต งานแสดงสนคา กจกรรมตางๆ ทผใชโฟรสแควรสามารถท าไดจะมจดเชกอนเปนศนยกลาง เชน การโหวตวาชอบหรอไมชอบจดเชกอน การแบงปนรปของจดเชกอน การแบงปนค าแนะน า ซงกมทงการแนะน าเมนอาหารวาอะไรอรอย พนกงานเสรฟ

1 โฟรสแควร (Foursquare) https://foursquare.com เปนเครอขายสงคมออนไลนทใชไดผานมอถอ

และเวบเบราเซอร ชวยใหผใชคนหาสถานทนาสนใจรอบตวได เชน รานอาหาร ปมน ามน โรงพยาบาล ฯลฯ ผใช

สามารถ ‚เชกอน‛ (check-in) เพอบอกวาตอนนตนเองอยทใด ขอมลในโฟรสแควรทงทบอกวาผเชกอนอยทไหน

และค าแนะน าทเรยกวา ‚ทป‛ (tips) มาจากการใสขอมลของผใชทกคน ขอมลเหลานสามารถเชอมตอกบ

เครอขายสงคมออนไลนอนๆ เชน เฟซบก ทวตเตอร ได

2 การระบต าแหนงของผใชผานเครอขายสงคมออนไลนใหผอนเหนวาตนเองอยในสถานทใด สามารถ

ท าไดโดยผานคอมพวเตอรทวไป แทบเลตคอมพวเตอร โทรศพทสมารตโฟน และโทรศพทมอถออนๆ ทใชเวบ

เบราวเซอรได แตการใชผานอปกรณมอถอทมระบบระบต าแหนง (GPS) จะสะดวกทสด

66

มารยาทดไหม ควรเลยงสแยกนในชวงเวลาไหน ไปจนถงวธการประหยดเวลาในการบรจาคเลอดทเปนทปทงไวในจดเชกอน ‚ศนยบรการโลหตแหงชาต‛ เปนตน

ภาพท 4.1 ค าแนะน าหรอทป (tip) ในโฟรสแควร (Foursquare)

(5 พฤษภาคม 2555, ศนยบรการโลหตแหงชาต)

การเขาไปสจดเชกอน (ออนไลน) ท าใหเราสามารถเขาถงขอมลเกยวกบเหตการณหรอสถานท (ออฟไลน) นนๆ ได และการเชกอนกท าใหเพอนๆ ของเราทราบไดวาเราอยทไหน รวมถงบอกเปนนยวาเราสามารถเขาถงสถานทนนได ซงในทางหนงกเปนการบอกสถานะของคนเชกอนดวย เชนการเชกอนท ‚First Class Fast Track Immigration Gate” (ชองทางดวนพเศษ ดานตรวจคนเขาเมอง) ทสนามบนสวรรณภม กแสดงวาคนเชกอนนาจะมสถานะทางการเงนหรอสถานะทางสงคมทสงกวาคนเดนทางทวไป นอกจากนในโฟรสแควรเองยงมระบบสะสมแตมทจะมอบ ‚เหรยญตรา‛ (badge) ใหกบผทเชกอนเปนประจ าในจดเชกอนประเภททก าหนด หรอมอบต าแหนง ‚เจาถน‛ (mayor) ใหกบผทเชกอนอยางสม าเสมอทสดในชวงเวลาหนงทจดเชกอนหนงๆ และในขณะทการเชกอนสรางตวตนของผเชกอน มนกสรางตวตนของจดเชกอนเองดวยเชนกน ผานเนอหาตางๆ ทผเชกอนแบงปนทจดเชกอน

67

ภาพท 4.2 แสดงเหรยญตรา (badges) ทผเขยนไดรบจากโฟรสแควร เหรยญ Bento หมายถงเชกอนทรานอาหารญปนบอย, Mall Rat คอไปเดนหางบอย, และ Trainspotter คอเดนทางดวยรถไฟ

เปนประจ า (13 กรกฎาคม 2555, จากแอพพลเคชนโฟรสแควรบนโทรศพทของผเขยน)

ภาพท 4.3 แสดงจดตางๆ ทผเขยนเคยเชกอนในกรงเทพ บนเฟซบก วงกลมใหญหมายถงใน

บรเวณนนอาจมจดเชกอนยอยๆ อยใกลเคยงกน ซงจะเหนรายละเอยดถาซมเขาไป (13 กรกฎาคม 2555, จากเฟซบกบนคอมพวเตอรโนตบกของผเขยน)

68

อยางไรกตาม จดเชกอนกไมใชสถานทอยางทเราเคยรจกเสยทเดยว มนสามารถเปนไดมากกวานน นอกเหนอไปจากการสรางพนทขอมลขาวสารขนมาซอนกบสถานททางกายภาพแลว เรายงสามารถสรางจดเชกอนทไมไดเปนสถานททางกายภาพไดดวย ผเขยนจะกลาวถงการสรางเนอหาภายในจดเชกอนกอน จากนนจะกลาวถงการสรางจดเชกอน

การเมองของพนท: ทป-ฝงความทรงจ า1

“ตองจดจ าไววาเมองนความยตธรรมไมมประโยชนจรงๆๆ”2

(ทปทจดเชกอนอนสาวรยประชาธปไตย 10 เมษายน 2554)

การใสขอความลงไปทจดเชกอน โดยเฉพาะจดทมเรองราวประวตศาสตรการเมอง เปนสงทสงเกตพบไดอยางชดเจนหลงเหตการณการชมนมของกลมคนเสอแดงป 2553 เชน ทสะพานผานฟาลลาศและทอนสาวรยประชาธปไตย ซงเปนสถานทส าคญในการชมนมและมการปะทะระหวางกลมผชมนมกบทหาร

1 “ฝงความทรงจ า‛ เปนชอนทรรศการศลปะทจดระหวางวนท 11 กมภาพนธ-6 มนาคม 2554 ท

สถาบนปรด พนมยงค ซอยทองหลอ ขอมลจากเพจ ‚ฝงความทรงจ า‛ บนเฟซบกระบวา ‚Siam Inception Art &

Culture Club (SIACC) เปนการรวมกลมของศลปน, คนท าหนง, คนท าละคร และนกวจารณสงคมรนใหม ท

รวมกนจดงาน ‘ฝงความทรงจ า’ เพอตรวจสอบทวางทางสงคม และความทรงจ าของเดอนพฤษภาคมปทผานมา

โดยภายในงานจะมทงการฉายภาพยนตรสนจากนกท าหนงเลอดใหม, ภาพยนตรหาดยากจากตางประเทศ, การ

แสดงจากคนละครทงรนเลกและรนใหญ, การแสดงดนตรหลากหลายแนว, งานแสดงภาพถาย รวมไปถงงาน

เสวนาแบบเขมขน‛ สบคนเมอวนท 3 สงหาคม 2555 จาก https://www.facebook.com/siaminception/info

2 ทปทถกใสลงไปในจดเชกอนอนสาวรยประชาธปไตย ในวนท 10 เมษายน 2554 ซงเปนวนทมการจดชมนมร าลกร าลกครบรอบ 1 ป เหตการณสลายการชมนมกลมคนเสอแดงในบรเวณดงกลาว

69

ภาพท 4.4 ทปสองอนทจดเชกอนสะพานผานฟา เมอเดอนมนาคม 2553 (กอนสลายการชมนม) และสงหาคม 2553 (หลงการสลายการชมนม)

(12 ตลาคม 2553, หนาจอโทรศพทแสดงทปในโฟรสแควร ทจดเชกอนสะพานผานฟาลลาศ)

ภาพท 4.5 มทปเพมขนทจดเชกอนสะพานผานฟา (6 กรกฎาคม 2555, หนาจอโทรศพทแสดงทปในโฟรสแควร ทจดเชกอนสะพานผานฟาลลาศ)

70

ทจดเชกอนอนสาวรยประชาธปไตย มทงทปประเภททเปนการใหขอมลทวๆ ไปทเกดขนเฉพาะหนาหรอทปในลกษณะเปนค าแนะน าเกยวกบสถานท เชน

“รถตดโฮก โฮก‛ (31 สงหาคม 2553)

“Waiting to watch the Red Bull F1 street showcase” [รอดโชวรถแขงเรดบลเอฟวน] (18 ธนวาคม 2553)

“รถตดจงเวลาน‛ (25 ธนวาคม 2553)

“รไมวาวนอาทตยจอดรถบนถนนน จะโดนลอคลอนะ‛ (19 มถนายน 2555)

แตเนองจากอนสาวรยประชาธปไตยไมไดเปนเพยงวตถธรรมดาทตงอยบนถนน ความหมายทางการเมองถกวางลงบนอนสาวรยดงกลาวชนแลวชนเลาในระหวางประวตศาสตร อนสาวรยประชาธปไตยถกสรางขนเมอป 2482 หลงการเปลยนแปลงการปกครองเมอป 2475 สญญะหลายประการปรากฏอยในอนสาวรย เชน ความสง 24 เมตร แทนวนท 24 มถนายน มรปปนปนใหญปลายกระบอกปนคว าลง 75 กระบอก แทนปพทธศกราช 2475

จากความหมายของพนท ท าใหพนทอนสาวรยประชาธปไตยเปนพนททประชาชนใชชมนมทางการเมองบอยครง โดยเฉพาะเมอสถานการณการเมองท าใหประชาชนรสกวาก าลงเกดเหตการณทคกคามประชาธปไตย เชน การรฐประหาร

ไมเพยงแตการออกมาชมนมทางการเมองทอนสาวรยประชาธปไตยเทานน หลงจากทแอพพลเคชนโฟรสแควรเรมเปดใหใชบรการไดทวโลกเมอตนป 2553 ผเขยนพบวาคอยๆมการใสทปในโฟรสแควรในเรองทเกยวกบการเมองทจดเชกอนอนสาวรยประชาธปไตยมากขนเรอยๆ โดยเฉพาะในการชมนมและกจกรรมร าลกการชมนมของคนเสอแดงทเกดขนในชวงทมการเปดใหบรการโฟรสแควรแลว ซงแสดงใหเหนวาประชาชนเองกมวธในการใหความหมายของค าวาประชาธปไตยตามแบบของตน ผานการใสทปบนโฟรสแควร

การใสทปในโฟรสแควรเปนชองทางหนงในการใสสญญะจากพลเมองทวไป ทสะทอนใหเหนถงการตความหมายของพนท ‚ประชาธปไตย‛ ในชวงเวลาหนงๆ ตามมมมองของตน โดยองจากบรบททางการเมองในชวงเวลานนๆ ประชาชนทไดแตมองดการทรฐบาลทพวกเขาสนบสนนถกโคนลมมาโดยตลอดจากการเคลอนไหวประทวงของฝายตรงขามและกระบวนการตดสนจากศาล ท าใหพวกเขาเรมทจะออกมาประทวง โดยการชมนมครงใหญครงแรกเรมตนในเดอนมนาคม 2552 และชมนมครงใหญอกในปตอมา จนกระทงเกดเหตการณสลายการชมนมท

71

บรเวณสแยกคอกวว ใกลกนกบอนสาวรยประชาธปไตย ในวนท 10 เมษายน 2553 และการสลายการชมนมทแยกราชประสงคในอกหนงเดอนถดมา เปนเหตใหมผเสยชวตกวา 90 ราย1 ในชวงเวลานนมทปทเกยวของกบนยทางการเมองทเชกอนในพนทนเพยงทปเดยวคอ ‚สถานททมประชาชนมาเรยกรองประชาธปไตยกนอยบอยครง‛ (17 เมษายน 2553)

ในปตอๆ มา วนท 10 เมษายน (หรอใกลเคยง) ไดกลายเปนวนส าคญเพอร าลกถงผเสยชวตจากเหตการณสลายการชมนมบรเวณน เชนวนดงกลาวในป 2554 กลมคนเสอแดงรวมชมนมกนเพอร าลกครบรอบ 1 ปการสลายการชมนม ทวงถามถงความคบหนาในการคนหาความจรง เรยกรองความเปนธรรมใหกบผเสยชวตและครอบครว รวมทงเรยกรองความรบผดชอบจากรฐบาล ผชมนมไดใชบรเวณฐานอนสาวรยประชาธปไตยเปนเวทตงแตชวงเชา มผเขารวมประมาณ 5 หมนคน (ขาวสด 12 เมษายน 2554: 1, 14) ทปทปรากฏทจดเชกอนอนสาวรยประชาธปไตยในวนนคอ ‚ตองจดจ าไววาเมองนความยตธรรมไมมประโยชนจรงๆๆ‛ (10 เมษายน 2554) แสดงออกถงความไมพอใจตอความคบหนาในกระบวนการยตธรรม บางทปทแมไมไดใสลงไปในชวงเดอนเมษายน แตกเกยวของกบความทรงจ าในชวงเวลาดงกลาว เชน ‚10 เมษายน 53 ม ฮ.โปรยแกสน าตา จากทองฟา ใสประชาชน‛ (29 สงหาคม 2554) “ทนมคนตาย‛ (29 สงหาคม 2554)

ตลอดป 2553 ทจดเชกอนอนสาวรยประชาธปไตยไมปรากฏทปอนทเกยวของกบเรองราวทางการเมองนอกจากทปเดยวทกลาวไปขางตน จนกระทงวนท 9 มกราคม 2554 ถอเปนวนทมการชมนมใหญครงแรกหลงจากการยกเลกการบงคบใชพระราชก าหนดบรหารราชการในสถานการณฉกเฉน โดยมการก าหนดเสนทางเคลอนจากบรเวณอนสาวรยประชาธปไตยไปยงสแยกราชประสงค เพอร าลกครบรอบ 10 เดอนเหตการณของการสลายการชมนมทแยกคอกวว (ไมปรากฏชอผแตง 2554: 10-11) การนดรวมตวครงน นางธดา ถาวรเศรษฐ ประธานกลมแนวรวมประชาธปไตยตอตานเผดจการแหงชาต (นปช.) แถลงไวลวงหนาตงแตวนท 29 ธนวาคม 25532 เมอคนจากทปทถกทง เอาไวทจดเชกอนอนสาวรยประชาธปไตย พบขอความวา ‚Dear

1 สบคนเมอวนท 27 กรกฎาคม 2555 จาก http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-pacific-

13294268

2สบคนเมอวนท 27 กรกฎาคม 2555 จาก http://music.voicetv.co.th/voice-music/1375

72

Democracy … for all Thai Citizen.” ในวนท 6 มกราคม 2554 ซงเปนวนกอนการชมนมใหญสามวน

ถดจากเหตการณครงนน ในเดอนเดยวกนมการชมนมใหญอกครงในวนท 23 และมคนเสอแดงกวาสหมนคนมาชมนมร าลกถงผเสยชวตจากเหตการณสลายการชมนม โดยเรมตงหวขบวนมาจากแยกประตน าทายขบวนสดทแยกราชประสงค และเคลอนมายงอนสาวรยประชาธปไตย เมอมาถงถนนราชด าเนน กลมผชมนมไดปรบอนสาวรยประชาธปไตยเปนเวทใหญ ทางดานถนนดนสอกลมวนอาทตยสแดงทน าโดยนายสมบต บญงามอนงค กท ากจกรรมโดยพนสสเปรยสแดงลงบนพนถนนเปนรปคนนอนเสยชวตเพอร าลกถงผเสยชวตและเรยกรองความรบผดชอบจากรฐบาล สวนทางฝงรานเมธาวลยศรแดงกมการตงเตนทจดนทรรศการภาพเหตการณสลายการชมนม และเปดวดโอเหตการณในเดอนพฤษภาคม ซงไดรบความสนใจจากผชมนมจ านวนมาก (ขาวสด 24 มกราคม 2554: 1, 11) ทปทนาสนใจในชวงเดอนดงกลาวกเชน ‚มารวมพลกบเสอแดงดมยยยย‛ (25 มกราคม 2554) และ ‚ประชาธปไตยเปนเพยงอนสาวรย หามอยางแทจรงและยงคงจบตองไมไดจรงๆ ส าหรบคนไทย‛ (28 มกราคม 2554)

คนเสอแดงไดชมนมกนอกในวนท 12 มนาคม 2554 เนองในวนครบรอบ 1 ปของการเรมชมนมครงแรกทสะพานผานฟาลลาศ ประเดนหนงทนางธดา ถาวรเศรษฐ ซงขนเวทปราศยในชวงค า เสนอบนเวทกคอ ยทธศาสตร 2 ขา โดยขาหนงอยในระบบรฐสภา อกขาหนงเปนการตอสบนทองถนน และ 5 เขต นนคอ กรงเทพฯ ชนบท เมอง ตางประเทศ และพนทไซเบอร (มตชน 13 มนาคม 2554: 1, 13) ทปทพบจากจดเชกอนอนสาวรยประชาธปไตยในชวงดงกลาวไดแก ‚มอนสาวรยน กควรมประชาธปไตย‛ (13 มนาคม 2554) และ ‚สถานท ทคนทคณกรวาใครมาชมนมกนบอยครง ="=” (18 มนาคม 2554) ถาดจากน าเสยงของทปหลงสดเปนไปไดวามาจากกลมคนทไมไดสนบสนนกลมคนเสอแดง แสดงใหเหนวาในสถานทเดยวกนนสามารถถกฝงความทรงจ าทตางกนได เนองจากคนมความทรงจ าตอสถานทตางกน เชนเดยวกนกบเหตการณทคนเสอแดงชมนมกนในวนท 18 กนยายน 2554 ทบรเวณอนสาวรยประชาธปไตย ในโอกาสครบรอบ 5 ปการรฐประหาร 19 กนยายน 2549 และในการครบรอบ 1 ป 4 เดอน ของเหตการณสลายการชมนม มผชมนมเขารวมประมาณ 5 หมนคน จนถนนราชด าเนนแนนขนด (ขาวสด 19 กนยายน 2554: 1, 15) กมทปทถกใสไวในวนเดยวกนนในจดเชกอนอนสาวรยประชาธปไตยวา "ไอพวกเฮยเสอสเขมกวาสชมพ พวกเหนแกเงน พวกเมงท ารถตดมากรมย" (18 กนยายน 2554)

นอกจากการร าลกในวนครบรอบการสลายการชมนมและวนรฐประหารแลว ยงมวนส าคญอนทเกยวของกบสถานทแหงน นนคอวนท 10 ธนวาคม ซงถอเปนวนรฐธรรมนญของไทย

73

ในวนดงกลาวเมอป พ.ศ. 2554 ทอนสาวรยประชาธปไตย กลมคนเสอแดงประมาณ 500 คนมาชมนมกน น าโดยนางพะเยาว อคฮาด แมของ น.ส.กมนเกด อคฮาด พยาบาลอาสาทเสยชวตจากเหตการณสลายการชมนม รวมกนท ากจกรรมเชงสญลกษณเพอร าลกถงผเสยชวตเหตการณสลายการชมนม ถามถงความรบผดชอบจากรฐบาลและทหาร การชมนมครงนมการเรยกรองใหน ารฐธรรมนญฉบบป 2540 กลบมาใชดวย (ขาวสด 11 ธนวาคม 2554: 1, 15) ถดมา วนท 18 ธนวาคม มการจดเทยนร าลก 1 ป 7 เดอน ทบรเวณแยกราชประสงค นางพะเยาว อคฮาด รวมกบคนเสอแดงประมาณ 500 คน กไดท ากจกรรม เลยงพระ และปราศย รวมทงถามถงความรบผดชอบจากผมสวนเกยวของในการสลายการชมนมอกครง (ขาวสด 20 ธนวาคม 2554: 1, 15) ทปทปรากฏทจดเชกอนอนสาวรยประชาธปไตยในชวงนนกมความสอดคลองกบเนอหาของการชมนมทผชมนมตระหนกถงความไมคบหนาในการน าคนหาความจรงและน าคนผดมาลงโทษ ทปทถกทงไวคอ ‚รองรอยของกระสนปน ยงคงอย ไมมใครสามารถปกปดหลกฐานการฆาตกรรมประชาชนตงแตป 2516, 2519, 2535, 2552, 2553 และอกหลายปทเงยบหาย ไมมใครพดถงอกเลย‛ (18 ธนวาคม 2554)

อนสาวรยประชาธปไตยยงมความสมพนธกบเหตการณชวงการเปล ยนแปลงการระบอบปกครองของไทยในวนท 24 มถนายน 2475 และกลมแนวรวมประชาธปไตยตอตานเผดจการแหงชาต ไดจดงานร าลก 80 ปเปลยนแปลงระบอบการปกครอง ‚80 ป ยงไมมประชาธปไตย‛ ทอนสาวรยแหงนในวนท 24 มถนายน 2555 ดวย กลมคนเสอแดงมาชมนมกนเตมพนทตงแตบรเวณแยกผานฟาจนถงอนสาวรยประชาธปไตยรวม 4 หมนคน (ขาวสด 26 มถนายน 2555: 1, 15) ในวนดงกลาวมขอความจากทปทฝากไว ณ จดเชกอนนวา ‚ยสบสมถนายนมหาศรสวสด ปฐมฤกษของรฐธรรมนญของไทย เรมระบอบแบบอารยะประชาธปไตยทวราษฎร ไทยไดสทธเสร http://t.co/OistE6K (@KNIntelligence)” (24 มถนายน 2555) เหตการณทางการเมองทผานมาในสงคมไทยยงน าไปสการตงค าถามถงความเปนประชาธปไตยวามจรงหรอไม เดอนเดยวกนทจดเชกอนนมทปทงไววา ‚ทน . . มประชาธปไตยจรง ๆ หรอ?” (30 มถนายน 2555)

74

ภาพท 4.6 การใสทป ‚ทนมคนตาย‛ ทจดเชกอนอนสาวรยประชาธปไตย

(6 กรกฎาคม 2555, จดเชกอนอนสาวรยประชาธปไตย)

จากตวอยางทปเหลาน จะเหนวาทปจ าพวก "ฝนตก-รถตด‛ เปนทปทวๆ ไปทพบไดตามจดเชกอนบนถนน สะพาน หรอทางแยก แต ‚อมาตยาจงสาบสญไป ประชาชนตองเปนใหญ ในแผนดน‛ ‚ทแหงนทเราเคยมาเสยงตาย‛ และ ‚เรารกพระเจาอยหว‛ รวมถงอกหลายทปทกลาวมาขางตนอาจจะเปนทปทดผดฝาผดตวกบสถานทอยางมาก ถาเราไมพจารณาวาเคยเกดอะไรขนในบรเวณดงกลาว และอะไรคอศนยกลางของความขดแยงในการเมองไทยปจจบน

ดงนน การฝากทปไวในจดเชกอน นอกจากจะมลกษณะในเชงทใหขอมลทวๆ ไปเกยวกบสถานทแลว ยงมการฝากทปในลกษณะทเปนความพยายามทจะฝงหรอบรรจความทรงจ าลงไปในสถานทหรอจดเชกอนนนดวย ตวอยางทปทยกขนมากอนหนานท าใหเหนวาคนตางขวการเมองตางพยายามทจะเขามามสวนฝงความทรงจ าทางการเมองในพนทแหงเดยวกน การกระท าแบบออนไลนทมตอพนทออฟไลนไดท าใหพนทนนๆ ไมไดถกผกขาดความหมายไวโดยฝายใดฝายหนงเทานน แตยงถกสราง ให เพม หรอเปลยนแปลงความหมายของททางเสยใหม เราจะเหนการ ‚เลน‛ กบความทรงจ าหลายๆ แบบ ทงการชมนมแบบออฟไลนเพอร าลกตอเหตการณทางการเมองทผานมา และการร าลกโดยฝงความทรงจ าทางออนไลนลงไปในจดเชกอนทอดมไปดวยความหมายอยางอนสาวรยประชาธปไตยแหงน

75

การเขยนขอความฝงความทรงจ าเชนนมใหพบเหนตามสถานทออฟไลนมากอนทอปกรณโทรศพทมอถอทเชอมตออนเทอรเนตไดจะแพรหลาย กอนหนานเราอาจเคยพบเหนการสอสารขอความ ภาพ และสญลกษณตางๆ ผานโปสเตอร กราฟต ค าประกาศบนทองถนน ฯลฯ ดงตวอยางในภาพท 4.7 ทปรากฏขอความวา ‚ฉนถกยงตายทน‛ ทถกพนดวยสสเปรยบรเวณถนนขาวสาร เพอย าเตอนความทรงจ าในเหตการณสลายการชมนมบรเวณแยกคอกวว ดงนน การใหความหมายกบสถานทดวยวธการออนไลนเชนนไมไดเปนสงใหมโดยสนเชง อาจกลาวไดวาการฝงความทรงจ าผานทปบนจดเชกอนเปนพฒนาการอกขนหนงของการใหความหมายตอพนทออฟไลนนนเอง

ภาพท 4.7 ขอความพนจากสสเปรย ‚ฉนถกยงตายทน‛ บรเวณถนนขาวสารใกลสแยกคอกวว

(3 กรกฎาคม 2554, บรเวณถนนขาวสาร)

การเมองของชอ: การสรางจดเชกอน

ดวยความทใครๆ กสามารถสรางจดเชกอนขนมาใหมได ท าใหเปนไปไดทจะท าการแสดงออกดวยตวจดเชกอนเอง เชนเดยวกบการแสดงออกดวยตวขาวสารในจดเชกอนทฝากไวเปนทป

76

ภาพท 4.8 บรเวณศาลอาญา รชดา มผตงชอจดเชกอนวา ‚ศาลอากง‛ (7 มถนายน 2555, หนาศาลอาญา ถนนรชดา)

ภาพท 4.9 บรเวณศาลอาญา รชดา มผน ากระดาษเขยนค าวา ‚กง‛ ไปแปะทบปายศาลอาญา เพอใหอานเปนค าวา ‚ศาลอากง‛

(8 พฤษภาคม 2555, หนาศาลอาญา ถนนรชดา ภาพจากประชาไท โดย จามร รกในหลงในสนตภาพ และ Kim Chai http://prachatai.com/journal/2012/05/40411)

77

การตงชอจดเชกอนทศาลอาญาวา ‚ศาลอากง‛ เกดขนหลงนายอ าพล (สงวนนามสกล) หรอทเรยกกนวา ‚อากง‛ หรอ ‚อากง SMS” ชายวยหกสบปซงถกตดสนจ าคก 20 ป ในคดหมนพระบรมเดชานภาพ ตามประมวลกฎหมายอาญามาตรา 112 แมจะมขอกงขาหลายประเดนวาเขาเปนผสงขอความทเขาขายหมนสถาบนไปยงโทรศพทมอถอของนายสมเกยรต ครองวฒนสข เลขานการสวนตวนายอภสทธ เวชชาชวะ (ขณะด ารงต าแหนงนายกรฐมนตร) จรงหรอไม รวมทงมความพยายามขอประกนตวถง 8 ครง แตกถกปฏเสธ ตอมานายอ าพลไดเสยชวตลงระหวางการถกคมขงดวยโรคประจ าตว หลงการเสยชวตของนายอ าพล เกดกระแสวพากษวจารณถงความไมเปนธรรมทเขาไดรบ ค าของวนทเขาเสยชวตมประชาชนไปรวมตวกนทหนาศาลอาญาเพอไวอาลย รวมทงจดกจกรรมเคลอนไหวเรยกรองใหมการทบทวนกฎหมายมาตรา 112 ในกรณน การระบชอจดเชกอนวา ‚ศาลอากง‛ ในต าแหนงของศาลอาญา จงเปนทงการเลนค าและการฝงความทรงจ าถงการเสยชวตของเขาอนเกดจากปญหาของกระบวนการยตธรรมลงไปยงต าแหนงเดยวกบกบศาลอาญา

เชนเดยวกบการฝากทป การตงชอจดเชกอนใหมเพมลงไปจากชอจดเชกอนเดมในพนทออนไลน รวมทงเพมลงในสถานทออฟไลนกไมใชสงใหม การเลนกบค าเรยกสถานท เชน ‚แยกราชประสงค‛ เปน ‚ราษฎรประสงค‛ หรอ ‚ถนนราชด าเนน‛ เปน ‚ถนนราษฎรด าเนน‛ เปนการใหความหมาย-ความทรงจ าใหมกบสถานททไมจ าเปนตองอาศยพนทออนไลน ดงเชนภาพท 4.10 แสดงใหเหนการตงชอใหมใหกบแยกราชประสงค โดยเขยนมนลงไปในปายจราจรซงพนทออฟไลน เปนตวอยางหนงทท าใหเหนวาวธคดทจะฝงความทรงจ าลงไปในสถานทตางๆ นนมอยในอาณาบรเวณอนๆ ดวยเชนกน

78

ภาพท 4.10 ตงชอใหมใหแยกราชประสงค ‚แยกมารค 100 ศพ‛ (26 มถนายน 2554, ใตรถไฟฟาบทเอส หนาโรงพยาบาลต ารวจ)

การเชกอนจงมหลายนย ทงเพอบอกวาผเชกอนเปนใคร สามารถเขาถงสถานทอะไรไดบาง ท ากจกรรมอะไรอย มสถานะอะไร นอกจากนยงมการเชกอนเพอฝงความทรงจ าเกยวกบตวผเชกอนลงไปในสถานทนน เพอสงตอความทรงจ าดงกลาวไปใหคนอนทอาจ ‚เดนผาน‛ มาในสถานทน คนเหลานไมไดเชกอนเพยงเพอบอกวา เขาเคยอย ณ สถานทใด แตยงเพอประกาศวา เขาวางต าแหนงแหงทของเขาไวทจดไหนในสงคม-การเมอง

กลไกทางเทคโนโลยทเครอขายสงคมออนไลนเองและแอพพลเคชนทเชอมโยงกน เปดโอกาสใหผใชเขาไปเลนกบความหมายและความทรงจ าตอสถานทตางๆ ได ท าใหความทรงจ าและเนอหาทมตอสถานท สามารถเคลอนทและโยกยายไปมาระหวางพนทออนไลนกบออฟไลน ทงสองพนทไดเชอมโยงเขาดวยกน อยางไรกด การเชกอนโดยตงชอใหจดเชกอนเสยใหม หรอใสทปฝงความทรงจ าหรอเนอหาใดๆ ลงไปในจดเชกอนนน กไมไดเปนเรองใหมทมเฉพาะแตในพนทเครอขายสงคมออนไลนเทานน เพยงแตการมเครอขายสงคมออนไลนและอปกรณสอสารททนสมยไดชวยใหการใสความหมายตางๆ ลงไปในสถานทออฟไลนโดยปจเจกเปนไปไดอยางสะดวกและรวดเรวขน และคนทมอปกรณดงกลาวกสามารถเขารวมในกจกรรมการสรางความหมายไดมากขน

79

จากพนทออนไลนไปสการเคลอนไหวออฟไลน

แมแตคลกกเปลยนแปลงสงคมได การคลกมผลท าใหคนลงไปบนทองถนนมากขน

มหลายคนทเคลอนไหวหนาจอคอมแตกลงไปบนถนนดวย1 (บก.ลายจด 2555)

การแสดงออกทางการเมองทปรากฏในพนทออนไลนไมไดแยกขาดจากสงคมออฟไลนโดยสนเชง ในสวนแรกของบทน จะเหนวาสถานทแหงประวตศาสตรเชนอนสาวรยประชาธปไตยไดถกบรรจความหมายความทรงจ าเขาไปเรอยๆ เปนระยะๆ ดวยการกระท าทงแบบออฟไลนและออนไลน ซงตางกเชอมโยงอยกบบรบททของสถานทจรงทกจกรรม/การกระท านนไดเขาไปสมพนธดวย ในสวนนจะกลาวถงการเชอมโยงเครอขายสงคมออนไลนกบออฟไลนในอกลกษณะหนง นนคอการรณรงคและระดมคนโดยใชเครองมอทางออนไลนเพอน าไปสปฏบตการทางการเมองในพนทออฟไลน การใชเครอขายสงคมออนไลนเพอเชอมโยงกบกจกรรมทางการเมองในพนทออฟไลนทเหนชดเจนในชวง 3-4 ปทผานมาคอ กรณของกลมเสอหลากสทน าโดย นพ.ตลย สทธสมวงศ และกรณของ บก.ลายจด ทรณรงคเรองวนอาทตยสแดง

วนอาทตยสแดง

สมบต บญงามอนงค หรอชอทใชในเวบเฟซบกวา บก.ลายจด ใชพนทบนเฟซบกของเขาเชญชวนใหประชาชนเขารวมกจกรรมทางการเมองทมเขาเปน ‚แกนนอน2‛ โดยจดขนทกวน

1โรงเรยนพ(ล)บค า 4: วเคราะหพาย Social Network กบ บก.ลายจด สบคนเมอวนท 29 กรกฎาคม

2555 จาก http://prachatai.com/journal/2012/05/40675

2บก.ลายจดอธบายความหมายของค าวาแกนนอนวา ‚แกนนอน ไมใช แกนน า ใหความส าคญกบ

มวลชนสงสด ขบเคลอนในแนวระนาบ (แกนนอน - มวลชน) (แกนนอน - แกนนอน) ท าหนาทเชอมประสาน เปน

หลกใหมวลชนไดมโอกาสมสวนรวม แสดงศกยภาพของตนเอง สรางภาวะผน า ตองจดตงกลมของตนเองขนมา

ซงมขนาดเลก 5-15 คน เพอสรางเปนองคกรปฏบตการ ชดเจนเรองเปาหมายยทธศาสตร และสามารถคนหา

ยทธวธของกลม เพอตอบสนองยทธศาสตรได ตองพยายามเชอมโยงกบแกนนอนคนอนๆ เมอมภารกจรวม และ

80

อาทตยภายใตหวขอ ‚วนอาทตยสแดง‛ กจกรรมวนอาทตยสแดงเรมตนขนหลงจากการสลายการชมนมของกลมคนเสอแดงทสแยกราชประสงค ในวนท 11 กรกฏาคม 2553 โดยการผกผาสแดงกบปายสแยกราชประสงคเพอเปนการร าลกถงเหตการณสลายการชมนม มคนเขารวมประมาณ 50 คน (ขาวสด 12 กรกฎาคม 2553: 1, 14) การรวมกลมครงใหญทสดครงหนงคอ งานทใชชอวา ‚4 ปรฐประหาร 4 เดอนราชประสงค‛ จดขนทแยกราชประสงควนท 19 กนยายน 2553 มผเขารวมประมาณ 10,000 คน (Fuller and Mydans 2010)

กจกรรมของ บก.ลายจด ผสานทกษะทางการสอสาร ศลปะ และประเดนทางการเมองเขาไวดวยกนโดยเรยกวาเปนการแสดงออกเชงสญลกษณ1 เขาเขยนขอความเชญชวนบนหนาเฟซบกของเขาซงมเพอนเกอบ 5,000 คน บนเพจ ‚วนอาทตยสแดง‛ และเพจ ‚บก.ลายจด‛ ซงมผกดถกใจเกอบสองหมนคน ใหเขารวมท ากจกรรมทแตกตางกนไปในแตละครง เขาใชขอความ รป หรอสรางหนากจกรรม เพอดงดดความสนใจใหผคนไปพบปะและท ากจกรรมรวมกนในพนทออฟไลน เชน การเตนแอโรบกทสวนลมพน การใสเสอสแดงทกวนอาทตย เปนตน

สามารถตดสนใจเพอสรางฉนทมตรวมกบกลมอนๆ ได ไมท างานโดดเดยว เปนนกเรยนร ถอดบทเรยน ศกษา

คนควา พฒนาปรบปรงการด าเนนงานของตนอยางตอเนอง ตองสอสารเปน และทส าคญ ตองฟงเปน และเปน

นกฟงตวยง‛ (บก.ลายจด 2553) สบคนเมอวนท 30 กรกฎาคม 2555 จาก

https://www.facebook.com/note.php?note_id=160741693951264

1สมบตออกแถลงการณวนอาทตยสแดง ฉบบท 1 เมอวนท 25 พฤษภาคม 2553 วา ‚...เปนการตอส

เชงสญลกษณทลดการเผชญหนา แตยงสามารถแสดงออกทางการเมองผานวฒนธรรมของประชาชนอยางสนต

วธ นนคอ การก าหนดใหวนอาทตยเปนวนทประชาชนทเรยกรองประชาธปไตยสวมเสอสแดง แมไมไดมกจกรรม

ทางการเมองใดๆ ในวนนน กขอใหทานสวมใส และอาจนดหมายมตรสหาย ญาตพนอง ออกไปใชชวตภายนอก

เชนเดนหาง ไปวด ทานขาวกลางวน ฯลฯ การสวมเสอแดงวนอาทตย จะเปนการย าเตอนเจตจ านงคในการตอส

และปลกขวญพนองทจมอยในความโศกเศราใหยงทราบวาเรายงมกนและกนทงแผนดน ...” จาก คกออฟ

แคมเปญเชงสญลกษณ ‚วนอาทตยสแดง‛ สบคนเมอวนท 20 กรกฎาคม 2555 จาก

http://prachatai.com/journal/2010/05/29773

81

มเวลา 10 อาทตยกอนเลอกตง ผมขอเสอแดง 2 ขอ 1. ใสเสอแดงทกวนอาทตย 2. บอกคนอนใสเสอแดงวนอาทตย ใสทงหมด 10 วน จนเลอกตง1 (บก.ลายจด 19 เมษายน 2554)

กจกรรมทดทสดในปกนคสวนลมคอ การ workshop แบงกลมยอยคยการเมอง คราวน จะพฒนากระบวนการตอ ใหคยนานขน และสนกขน2 (บก.ลายจด 25 เมษายน 2554)

ส าหรบผไมสามารถเขารวมกจกรรมได หรอตองการขอมลประกอบการตดสนใจในการเขารวมกจกรรมครงตอไปกสามารถตดตามยอนหลงไดจากคลปวดโอหรอภาพเหตการณทบนทกไวในแตละครงดวย

ภาพท 4.11 คลปวดโอ ‚วนอาทตยสแดง @ ราชประสงค3‛

1สบคนเมอวนท 29 กรกฎาคม 2555 จาก

https://www.facebook.com/photo.php?fbid=206275529402907

2สบคนเมอวนท 29 กรกฎาคม 2555 จาก

https://www.facebook.com/redbuff/posts/167373816654464

3 สบคนเมอวนทวนท 30 กรกฎาคม 2553 จาก http://youtu.be/1TgR1ghJ_nM

82

ภาพท 4.12 เสยงสะทอนตอกจกรรมทเขาจดขนจากผทคลกถกใจเพจ บก.ลายจด

การเคลอนไหวทางการเมองของ บก.ลายจด เรมตนจากเฟซบกซงเปนพนทออนไลนทงายตอการกระจายขาวสารและสรางความสมพนธแบบฉบพลนทนท ดวยกระแสบอกเลาแบบปากตอปาก กอนทจะมาสการเคลอนไหวในพนทออฟไลน ซงเปนทนาสงเกตวาพนทของการท ากจกรรมมกแฝงความหมายบางอยางทเชอมโยงกบประเดนความเคลอนไหวดวยเสมอ1 เชน สแยกราชประสงค หรอเลอกพนทซงอนญาตใหกาวพนขอจ ากดหรอเลดรอดการควบคม โดยยงสมพนธกบรปแบบกจกรรม เชน การเตนแอโรบกทสวนสาธารณะ ในชวงทหลายพนทในประเทศไทยยงอยภายใตสถานการณฉกเฉนและหามชมนมเกน 5 คน แตบก.ลายจดกใชวธการนดใหคนไป ‚ออกก าลงกาย‛ รวมกน

นอกจากนยงมการใชสอมลตมเดยกบเครอขายสงคมออนไลนในรปแบบใหมทไมเคยถกใชมากอนในการเคลอนไหวทางการเมองในประเทศไทย คอการจดท าคลปวดโอสอนเตนแอโร

1 ตวอยางกจกรรม เชน ผกผาแดงทปายแยกราชประสงค (11 กรกฎาคม 2553 และ 18 กรกฎาคม

2553), เตน แอโรบกทสนามหญาสวนลมพน (25 กรกฎาคม 2553), เสวนาและกจกรรมทนมคนตาย ท

อนสาวรยประชาธปไตย (1 สงหาคม 2553), แดงเขมแขง วงรอบสวนสนตภาพ (8 สงหาคม 2553), ปกนกขาว

แดงและจบกลมพดคย ณ สวนวชรเบญจทศ (15 สงหาคม 2553), แดงทองเหนอ ชอปหมเฮา จงหวดเชยงใหม

(22 สงหาคม 2553), แดงเดนหาง ชอปชวยชาต ทหางสรรพสนคาอมพเรยลเวรล ลาดพราว (29 สงหาคม

2553), แดงลงทะเล ทหาดจอมเทยน จงหวดชลบร, แดงลงทะเล จงหวดชลบร (5 กนยายน 2553), 4 ป

รฐประหาร 4 เดอนราชประสงค (19 กนยายน 2553) ฯลฯ

83

บก1 อปโหลดขนยทบ และเผยแพรไปตามเฟซบก เพอนดแนะและซกซอมกอนวนรวมตวทสวนสาธารณะ เปนการพฒนาการใชสอใหมทมอยใหเตมศกยภาพมากขน ซงนาจะถอไดวาเปนความใหมประการหนงในการเคลอนไหว จากการใชเครอขายสงคมออนไลนทสามารถเชอมตอกบเวบไซตและแอพพลเคชนตางๆ

กลมเสอหลากส

ถาทานไมเหนดวยกบการนรโทษทกษณ ไดโปรดสละเวลา มารวมชมนมกบหมอตลยทหนาสภา วนท 4 เมษายน 55 เวลา 9.00-18.00 น. มาแสดงพลงกนใหคนชวยแมวไดรวาเราไมเอาดวยกบมน ไมยอมปรองดองกบโจร นคอการซอมใหญ กอนสงครามครงสดทายหลงสงกรานต มากนเยอะๆ นะครบ ผมจะลางานมาชมนมทงวน มาใหไดนะครบ พบกนครบ2 (ตลย สทธสมวงศ 29 มนาคม 2555)

การชมนมของกลมคนเสอหลากสหรอกลมพลเมองอาสาปกปองแผนดน เมอวนท 13 เมษายน 2553 ทอนสาวรยชยสมรภม เกดขนจากการชกชวนกนผานเครอขายสงคมออนไลนโดยเฉพาะเฟซบกจากเพจทชอวา ‚มนใจวาคนไทยเกน 1 ลาน ตอตานการยบสภา‛ เพอเรยกรองใหนายกรฐมนตร (อภสทธ เวชชาชวะ) บรหารราชการแผนดนตอไป และเรยกรองใหกลมคนเสอแดงคนพนทใหกบคนกรงเทพฯ (กรงเทพธรกจ 14 เมษายน 2553: 3) โดยม ผศ.นพ.ตลย สทธสมวงศ เปนผน าการชมนม ในระยะดงกลาวกลมเสอหลากสนดรวมตวกนทกวนตลอดเวลาหนงเดอน ในชวงเวลา 16.00 -18.00 น. กจกรรมทท ารวมกนคอ รองเพลงชาตไทย เพลงสดดมหาราชา และเพลงสรรเสรญพระบารม ระหวางนพวกเขายงรวมตวกนไปแสดงจดยนทางการเมองและสนบสนน

1วนอาทตย สแดง : สมบต บญงามอนงค ชวนเตนแอโรบค ท สวนลม (บนทกจากขาว Voice TV)

สบคนเมอวนท 9 สงหาคม 2555 จาก http://youtu.be/JoP_mRi8sOk

2สบคนเมอวนท 3 กรกฎาคม 2555 จาก

https://www.facebook.com/DrTul/posts/10150631021187135

84

การท างานของรฐบาลและทหารอกหลายครง ภายหลงการสลายการชมนมเมอวนท 19 พฤษภาคม 2553 กลมเสอหลากสไดยตการชมนมในลกษณะดงกลาว เปลยนมาเปนการชมนมตามวาระแทน

พวกเขาใชเฟซบกในการสอสารระหวางกลมผทมความคดเหนในทศทางเดยวกนโดยการเขยนขอความเชญชวนใหเครอขายไปรวมชมนมตามสถานทส าคญตางๆ เชน หนารฐสภา ศาลรฐธรรมนญ ตวอยางกจกรรมของเสอหลากส ไดแก กจกรรมท าบญเลยงพระเพออทศสวนกศลแดผทเสยชวตและไดรบบาดเจบ พระราชวงพญาไท (30 พฤษภาคม 2553) เขายนรายชอประชาชนจ านวน 20,000 รายชอ ตอประธานวฒสภาเพอถอดถอน ส.ส.พรรคเพอไทย (31 พฤษภาคม 2553) คดคาน พ.ร.บ.นรโทษกรรม (24 กนยายน 2553) ชมนมคดคานการแกไขรฐธรรมนญ 2550 (24 กมภาพนธ 2555) ยนหนงสอประทวงทสถานทตสหรฐอเมรกาและองคการสหประชาชาต คดคานการแกรฐธรรมนญมาตรา 112 (13 ธนวาคม 2554) ชมนมคดคานการแกไขรฐธรรมนญ 2550 (24 กมภาพนธ 2555)

ออกมา ออกมา ออกมา รวมกนตอตานพรบ.นรโทษทกษณอยางถงทสด

(ตลย สทธสมวงศ 30 พฤษภาคม 2555)

ภาพท 4.13 การสงตอขอความจากเพจอนๆ ในเครอขายเพอระดมพลไปรวมชมนม1

1 สบคนเมอวนท 29 กรกฎาคม 2555 จาก

https://www.facebook.com/Multicolor.Shirts/posts/313896065359169

85

ภาพท 4.14 ความคดเหนตอคนทไมสามารถมารวมชมนมได

ปฏสมพนธระหวางเฟซบกกบการเคลอนไหวทางการเมองในพนทออฟไลนของกลมคนเสอหลากสมกเปนไปเพอประกาศระดมพลชมนม เพอแสดงออกวาพวกเขาความคดเหนอยางไรตอประเดนทางการเมองทเกดขน รปแบบของการรณรงคบนเฟซบกมกเปนขอความ ขาว ภาพทเปนประโยชนตอการประชาสมพนธ ไมเพยงแตการชมนมประทวงเทานน กลมเสอหลากสยงมกจกรรมทางการเมองอนๆ ดวย ไดแกการยนหนงสอรองเรยน1 การรวบรวมรายชอเพอถอดถอนผด ารงต าแหนงทางการเมอง2 หรอมอบดอกไมใหก าลงใจบคคลตางๆ เพอเปนสญลกษณของ

1 เมอวนท 30 เมษายน 2553 นสพ.ไทยรฐรายงานวากลมเสอหลากส โดยผน ากลมมนใจคนไทยเกน

หนงลานคนตอตานการยบสภาและสมาชก 60 ยนหนงสอตอนายกรฐมนตรและผบญชาการทหารทกเหลาทพ ท

กรมทหารราบท 11 เพอใหจดการกบกลมผชมนม นปช. สบคนเมอวนท 29 กรกฎาคม 2555 จาก

http://www.thairath.co.th/content/pol/80066

230 พฤษภาคม 2553 กลมเสอหลากสรวบรวมรายชอถอดถอนส.ส.พรรคเพอไทย สบคนเมอวนท 29

กรกฎาคม 2555 จาก http://www.thairath.co.th/content/pol/86271

86

การสนบสนนการกระท าของพวกเขา เชน มอบดอกไมใหก าลงใจศาลรฐธรรมนญตอค าวนจฉยของศาลรฐธรรมนญทไมใหแกรฐธรรมนญ พ.ศ. 25501 ทงฉบบ

นอกจากนยงมการกระตนใหผคนออกไปท ากจกรรมทนอกเหนอไปจากการคลกไลก หรอแสดงความคดเหนในเวบเฟซบกเทานนดวย

ขณะทเราเรยกรองใหทหารออกมาปฏวต แตตวเราเองกลบนงๆ นอนๆ อยกบบาน หยด like แลวออกไป fight ใหชาตกนดกวา เสยสละกนสกนด ลางานสกครงวนกสามารถมสวนรวมชวยชาตไดแลว2 (เพจ พลเมองอาสาปกปองแผนดน (เสอหลากส) 30 มนาคม 2555)

อาจกลาวไดวาการใชเฟซบกทน าไปสการท ากจกรรมทางการเมองของทงสองกลมมความเหมอนและแตกตางกนหลายประการ ทง บก.ลายจด และกลมเสอหลากสตางใชเครองมอและพนทของเฟซบกเพอระดมพลใหคนออกมาเคลอนไหว ไมวาจะเปนการเขยนขอความ การแบงปนรปซงอาจจะมขอความสนๆ เพอใหสงตอในวงกวางไดงายขน การสรางเพจ และการสรางหนากจกรรม (event) จากนนมการรายงานภาพและภาพเคลอนไหวของกจกรรม อยางไรกตาม จะเหนไดวามความแตกตางระหวางการเคลอนไหวของสองกลมน ขณะทกจกรรมทชกชวนผานเฟซบกของกลมเสอหลากสมรปแบบไมตางกนมากนกในแตละครง ไดแก การชมนม ฟงการปราศรยของแกนน า รองเพลงชาต-เพลงปลกใจ ยนหนงสอรองเรยน มอบดอกไมใหก าลงใจ ขนอยกบประเดนทพวกเขาสนใจซงจะเปลยนแปลงไปตามสถานการณทางการเมองในชวงเวลานน แตกจกรรมของ บก .ลายจด จะหยบยกเอาประเดนท ตองการสอสารมาใชรวมกบวธการทเปลยนแปลงอยเสมอ เพอสรางความสนใจตอคนในวงกวาง และท าใหผเขารวมรสกรวมไปดวย

113 กรกฎาคม 2555 นพ.ตลย สทธสมวงศตวแทนของกลมเสอหลากสมอบดอกไมเพอแสดงความ

พอใจตอค าวนจฉยของศาลรฐธรรมนญ สบคนเมอวนท 29 กรกฎาคม 2555 จาก

http://www.thairath.co.th/content/pol/275844

2 สบคนเมอวนท 31 กรกฎาคม 2555 จาก

https://www.facebook.com/photo.php?fbid=218843454889970

87

ความมสสนของกจกรรมในลกษณะท บก.ลายจด และกลมวนอาทตยสแดงรวมกนประชาสมพนธและจดขนนน อาจเปนสาเหตส าคญประการหนงทท าใหมคนเขารวมเปนจ านวนมาก และแมวากจกรรมในครงหนงๆ จะสนสดไปแลว สญลกษณทใชสอออกมาในกจกรรมทน าโดย บก.ลายจด กยงคงเปนทจดจ าและถกหยบมาใชในตางทตางเวลาซงไมจ าเปนจะตองกระท าในการชมนมกได เชน ขอความทบอกวา ‚ทนมคนตาย‛1 หรอ ‚เอยง‛2 ทถกน าไปใชในโอกาสอนๆ ดวย เชน การน าไปกลาวถงหรอเพมเขาไปในรปโพรไฟลของเฟซบก การใสเปนทปในโฟรสแควร การแทกในทวตเตอร การน าไปแตงเพลง ฯลฯ

จากตวอยางเหลานท าใหเหนวา พนทในเครอขายสงคมออนไลนสามารถใชเพอระดมผคนในการแสดงออกทางการเมองในพนทออฟไลนได ยงมความสามารถในสอสารและน าเสนอทนาสนใจ กยงท าใหคนสนใจและเขามามสวนรวมมากขน และการเคลอนไหวในพนทออฟไลนนน กอาจกลบมาขยายความสนใจและขยายเครอขายในพนทออนไลนไดเชนกน

อยางไรกตาม กจกรรมของกลมวนอาทตยสแดงและกลมเสอหลากส แมจะมความเชอมโยงระหวางออนไลนและออฟไลนเหมอนกน แตหากดจ านวนผเขารวมออฟไลนแลว กจกรรมของกลมวนอาทตยสแดงนนมผเขารวมมากกวามาก ผเขยนมขอสงเกตสองประการในกรณ ทอาจอธบายความแตกตางดงกลาวได ประการแรกคอ บก.ลายจด “แกนนอน” ของกลมวนอาทตยสแดง นนมทนทางสงคมคอมวลชนออฟไลนอยเปนทนเดมอยแลวตงแตกอนเคลอนไหวบนเฟซบก มวลชนทเขารวมกจกรรมวนอาทตยสแดงจ านวนมากมาจากการรบทราบผานสออน อกทงบก.ลายจดยงมทนทางวฒนธรรมท เปนประโยชนกบการสอสารมากกวา คอประสบการณกบกลมละครมะขามปอมและกจกรรมรณรงคเชงวฒนธรรมตางๆ ท าใหกจกรรมวนอาทตยสแดงมทงสาร

1ขอความทเปนทรจกมากขนจากการทกลมวนอาทตยสแดงน ามาใชในการจดกจกรรมเชงสญลกษณ

เชน การตะโกนค านไปพรอมๆ กน การนอนลงไปกบพนในลกษณะเหมอนคนตาย เพอตองการย าเตอนสงคมวา

เคยมการสลายการชมนมและมผเสยชวตจากเหตการณดงกลาวในสถานททจดกจกรรม

2ขอความทนายสมบต บญงามอนงค และกลมวนอาทตยสแดงใชในการแสดงกจกรรมเชงสญลกษณท

ศาลรฐธรรมนญ ในวนท 4 กรกฎาคม 2555 โดยท าในลกษณะเปนการแจกใบแดงทมขอความวา ‚เอยง‛ ใหกบ

การท าหนาทของตลาการ เพอแสดงใหเหนวา การสงชะลอการแกรฐธรรมนญและการวนจฉยของศาล

รฐธรรมนญเปนการท าเกนขอบเขตหนาทของศาล

88

ทางการเมองและความสนกสนานทมวลชนเขาถงได ประการทสองคอ ส าหรบมวลชนเสอแดงแลว ทงพนทออนไลนและพนทการชมนม เปนพนททส าคญส าหรบพวกเขาในการสราง คนหา และยนยนอตลกษณ เปนพนทในแบบท Miller และ Slater (2000) เสนอวาม dynamics of objectification ทงการใชพนท ดงกลาวเพอท าใหสงท เคยฝนไวเปนจรงขนมา (expansive realization) และเพอพบความฝนใหมๆ (expansive potential) ในกรณนเราอาจพดไดวาความฝนรวมกนของคนกลมนคอประชาธปไตย ความเทาเทยม และความเปนธรรมทางสงคม ซงในการอภปรายประเดนตางๆ ดงกลาวจ าเปนตองวพากษถงบทบาทของสถาบนทางการเมองทส าคญในสงคมไทย เมอพนทสวนใหญในสงคมทงออนไลนและออฟไลนถกจ ากดและควบคม ไมสามารถพดถงประเดนตางๆ ดงกลาวไดอยางสะดวก พนทพเศษทถกสรางขนในหองลบบนเฟซบกหรอพนทออฟไลนทถกสรางขนชวคราวทกวนอาทตยหรอทกวาระพเศษ จงเปนพนททมวลชนเสอแดงแสวงหาและตองการจะเขารวม แตกตางจากกลมเสอหลากส ทส าหรบพวกเขาแลว พนทสวนใหญในสงคมกเปนพนททเขาสามารถแสดงออกถงความคดของพวกเขาไดอยางเปดเผยอยแลว ความส าคญของพนทพเศษเพอการแสดงออกจงมนอยกวา และมผสนใจเขารวมนอยกวา

การประทบความทรงจ าดวยวธทางออนไลนในต าแหนงของสถานทออฟไลน เชน การเชกอน ตงชอจดเชกอน และฝากทปลงในจดเชกอน และการแสดงออกทางการเมองรวมทงการระดมคนทางออนไลนเพอน าไปสการแสดงออกในพนทออฟไลน ลวนท าใหเหนวาพนทออนไลนกบพนทออฟไลนเชอมโยงและสงผลซงกนและกน ส าหรบการเชกอนผใชไดท าใหพนทสามญกลายเปนพนททางการเมองขนมา (politicized space) สวนกจกรรมวนอาทตยสแดงและการระดมพลของกลมเสอหลากสซงเรมตนจากพนทออนไลนกไดท าใหเกดปฏบตการทางการเมองในพนทออฟไลน สงเหลานจ าเปนตองอาศยความเขาใจในเทคโนโลย ทกษะและกลวธในการเคลอนไหว ซงจะน าไปสการเคลอนไหวออฟไลนดวย ขอสงเกตกคอ ขณะทบรบทเชงต าแหนงทตงหรอสภาพแวดลอมของการชมนมออฟไลนไดปพนความเขาใจและก าหนดทศทางของสารท าใหการสอความเปนไปไดอยางสะดวกและมพลงมากขน แตในอกแงหนงมนกเปนขอจ ากดใหสารดงกลาวไมสามารถถกเขาใจไดอยางชดเจนนอกบรบท ซงจะสงผลตอการแพรกระจายของสารบนพนทอน ในบทตอไปเราจะพดถงการเคลอนไหวซงมลกษณะพเศษมากขนส าหรบพนทออนไลนซงเออตอการแพรกระจายและมสวนรวมโดยคนจ านวนมาก

89

บทท 5

ทนกบการสอสารออนไลน

จากทกลาวมาในบทกอนหนาวาความสมพนธระหวางบคคลนนสรางพนททาง

สงคมซงเออใหผใชมอ านาจสรางความหมายของกจกรรมทางการเมองบนพนทดงกลาว กระทงน าไปสการระดมพลงดงกลาวจากออนไลนไปสออฟไลน หรออาจกลาวไดวาความสมพนธออนไลนไมเพยงกอใหเกดพนททางการเมอง แตเครอขายความสมพนธนนกยงเปนทนทางสงคม (social capital) ใหกบการเคลอนไหวทางการเมองตอไปได กระนนกตาม ทนทางสงคมดงกลาวกไมไดเกดขนจากสญญากาศ เพราะหากมองไปถงทมาทไปของมนกจะพบวา ในกระบวนการสะสมทนทางสงคมนนกยงตองการทกษะในการจดการและการสอสารจากทนรปแบบอนๆ มาประกอบดวย

ทนของเซเลบออนไลน1

ในสวนนเราจะพจารณาการสอสารบนเฟซบ๏กเปนการเฉพาะ เพอจะดความซบซอนของกลวธการ “สอ” และเนอหาใน “สาร” เนองจากเฟซบ๏กนนคอนขางยดหยนตอการสงสารหลากหลายรปแบบ เชน ขอความ ภาพ และเสยง

ตวอยางซงชดเจนทสดของผใชงานเฟซบ๏กทมกจกรรมทางการเมองโดยใชเนอหาเปนสวนส าคญคอ “สมศกด เจยมธรสกล”2 ทมกเขยนขอความแสดงความเหนทางการเมองเปนประจ า ทงความคดเหนเกยวกบขาวสารและเหตการณปจจบน วพากษหรอปรทรรศนขอเขยนทไดอานมา และวพากษความคดเหนของผใชเฟซบ๏กอนๆ สงเหลานท าใหเขาไดรบความสนใจจากผใชเฟซบ๏กจ านวนมากและความคดเหนทเขาเผยแพรผานเฟซบ๏กถกน าไปอางองหลายครงในสอกระแสหลก

1 เซเลบ มาจากค าวา celebrity หรอผมชอเสยง 2 สมศกด เจยมธรสกลมเพอน (friends) 5,335 ผใชงาน และผตดตาม 19,754 ผใชงาน

90

สมศกดอยในเครอขายของผกระตอรอรนทางการเมองมาตงแตสมยเรยนมธยมศกษา เขาท ากจกรรมทางสงคมการเมองมาตงแตครงยงเรยนทโรงเรยนสวนกหลาบวทยาลย โดยมต าแหนงเปนประธานนกเรยน และเปนหนงในกลมทท าหนงสอ “ศก” หรอหนงสอสมานมตร 2517 ทเปนหนงสออนสรณประจ าโรงเรยน 1 เขามกถกจดจ าในฐานะหนงในแกนน านกศกษาในเหตการณ 6 ตลาคม 2519 และถกจบกมจากการลอมปราบในครงนน2 หลงจบการศกษาจากประเทศออสเตรเลย สมศกดกลบมาเปนอาจารยประจ าภาควชาประวตศาสตร คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ความสนใจประวตศาสตรการเมองไทยรวมสมย และศกษาประเดนสถาบนกษตรยกบการเมองของเขา ประกอบกบการวพากษอยางตรงไปตรงมา ท าใหเขาเปนทรจกอยางกวางขวางในแวดวงผสนใจการเมอง กอนใชเฟซบ๏ก สมศกดแสดงความคดเหนเปนประจ าทเวบบอรดฟาเดยวกนและมบลอกรวบรวมบทความ เชน http://somsakj.blogspot.com และ http://somsakcoup.blogspot.com บลอกลาสดของสมศกดชอ “ประวตศาสตร รายสะดวก” อยท http://somsakjeam.blogspot.com/3 อาจกลาวไดวาสมศกดเปนทรจกมากขนตงแตในยคทเวบบอรดและบลอกรงเรอง และยงขยายวงออกไปเมอมเฟซบ๏ก อยางไรกตาม การสะสมทนทางสงคมและทนทางวฒนธรรมของเขาเรมมาอยางนอยกตงแตสมยมธยมศกษาแลว

ผเขยนสงเกตพบความเปลยนแปลงในวธการใชสอของสมศกด จากชวงแรกทแสดงความเหนดวยตวอกษรในสถานะ (status) หรอในบนทกขอความ (notes) เปนหลก ตอมากเรมใช “รปภาพ” มากขน โดยท ารปภาพทมขอความขนาดใหญในภาพและเขยนรายละเอยดเพมเตมใน

1 เนอหาในหนงสอวพากษระบบการศกษาอยางรนแรง และมรปแบบทตางไปจากหนงสอรนเลมอนๆ ท

เคยท ากนมาตามประเพณ จงสงผลใหเกดกระแสตอบโตทลกลามไปถงขนทะเลาะววาทกนในโรงเรยน และขยายเปนขาวในหนาหนงสอพมพหลายฉบบ คนทมสวนเกยวของกบการผลตหนงสอเลมนและเกยวของกบการปะทะกนทเปนทรจกอยในปจจบนกเชน ประชา สวรานนท พชย พชมงคล กตตศกด ปรกต สวช อศวไชยชาญ เปนตน (หลง ใสลายสอ 2548)

2 คนอนๆ ทถกจบกมไดแก นายสธรรม แสงประทม, นายอภนนท บวหภกด, นายธงชย วนจจะกล, นายประพนธ วงศรพทกษ, นายวโรจน ตงวาณชย, นายมหนทร ตนบญเพม, นายประยร อครบวร, นายอรรถการ อปถมภากล, นายสรชาต พชรสรวฒ, นายอนพงศ พงศสวรรณ, นายโอรสสา ไอยราวณวฒน, นายเสร ศรนพงศ, นายอารมณ พงศพงน, น.ส.เสงยม แจมดวง, น.ส.สชลา ตนชยนนท, นายสรชาต บ ารงสข, นายบญชาต เสถยรธรรม

3 สบคนเมอวนท 29 กรกฎาคม 2555 จาก http://www.facebook.com/somsakjeam

91 ค าอธบายภาพ1 หรอบางครงกพมพขอความทงหมดลงภาพแทน วธนมขอดคอ เฟซบ๏กอนญาตใหแกไขค าอธบายภาพได (ในขณะทไมอนญาตใหแกไขขอความในสถานะ) นอกจากนยงมขอคนพบวาผใชเฟซบ๏กมกใหความสนใจกบรปภาพมากกวาสถานะหรอบนทกขอความ และยงมโอกาสถกแชรมากกวาอกดวย2 การเปลยนแปลงนอาจแสดงใหเหนวาสมศกดกใหความส าคญกบการถกมองเหน และพยายามปรบเปลยนวธสอสารเพอใหสารถกมองเหนไดมากทสด

ภาพท 5.1 “ภาพ” จากไทมไลนเฟซบ๏กของสมศกด เจยมธรสกล3

1 สจตต วงษเทศ นกเขยนดานศลปวฒนธรรม เปนผใชเฟซบ๏กอกรายหนงทโดดเดนในการใชรปทม

ขอความขนาดใหญเพอดงดดความสนใจ 2 How to Get More Likes, Comments and Shares on Facebook สบคนเมอวนท 3 สงหาคม 2555

จาก http://danzarrella.com/infographic-how-to-get-more-likes-comments-and-shares-on-facebook.html

3 สบคนเมอวนท 3 สงหาคม 2555 จาก https://www.facebook.com/photo.php?fbid=387881157931836

92

นอกจากเนอหาแลวความสามารถในการ “เลน” กบรปแบบของ “สาร” ทใช กเปนสวนส าคญอกสวนหนงทงในรปแบบของตวขอความหรอเทคนคดานอนๆ อยางเชนเพจ “ศาสดา”1 ซงมเนอหาทมงวพากษตอลกษณะเชงจารตของสงคมไทยโดยเฉพาะในประเดนเรองเพศ การเมอง และศาสนา2 นอกจากเนอหาททาทายความเชอแบบจารตในประเดนตางๆ แลว จดเดนประการหนงของศาสดาคอ การใชภาษาในแบบทเขาอธบายวาเปน “ภาษาชาวบาน” ทใชกนอยทวไปในชวตประจ าวนในการวพากษประเดนทางสงคม เชน

ผมอานขาวทนายวนชยออกมาพดวา “คลปคนห” เปนตนตอท าใหเดกเอาเยยงอยาง (และท าใหสงคมเสอม) แลวรสกข ามาก ผมคดวานสะทอนภาพสงคมไทยชดทสดเลยวาถงทสดแลว เราไมเคยยอมรบความจรงเลยวาหลายๆ เรองในสงคม (ทเราชอบมองวามนเปนปญหานน) มนมรากเหงาทมาและเปนเรองธรรมดาพนๆ ทมอยทวไปในสงคมเรา ภาพของนอง นร.หญงทโพสตทาทางยวนแลวเปนขาวเนย ถามจรงๆ เหอะ ไอการโพสตทาแบบน มนเปนเรองแปลกประหลาดทใครๆ ท าไมเปนเลยหรอครบ?? ไมเคยมมากอนในประวตศาสตรชาตนเลยหรอครบ??

เฮยคณทนายครบ เวลาคนเราเอากบผวกบเมยเนย ทงรอยทา พนทา นมนตองมใครสอนหรอเปนตนแบบหรอครบ? ทงออกสเต๏ปทงครางกนแมงสะเดายงกวานอก แลวอกเรองคอ กอนทจะมคลปอนองจ๏ะเนย สงคมหานไมเคยมภาพน๏ด ไมเคยมการโพสตยวกนมากอนเลยใชมยครบ? ทกวนกอนหนานเรานงพบเพยบ เวลาถายรปเลนเรากโพสตทาเตรยมกราบเบญจางคประดษฐกนหรอครบ?

1 เพจศาสดามผกดถกใจ 47,406 ผใชงาน สบคนเมอวนท 29 กรกฏาคม 2555 จาก

https://www.facebook.com/sasdha 2 เดมทนนเพจศาสดามทมาจากเพจชอ ‚ธเนศ เขตยานนาวา‛ ซงดดแปลงมาจากชอของ ธเนศ วงศ

ยานนาวา อาจารยประจ าคณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร กอนจะมาตงเพจชอ ‚ศาสดา‛ ซงศาสดาอธบายถงทมาทไปไววา ‚ผมเปนลกศษย อาจารยธเนศ ชอบลลาการสอนทน า ‘ความรยากๆ ’ มาอธบายแลวใชภาษาชาวบานยกตวอยาง ผมวามนเขาใจงาย จงเรมท าเพจ ‘ธเนศ เขตยานนาวา’ กมคนชอบสไตลน มคนคลกไลกแฟนเพจถง 5,000 คน ภายใน 10 วน โดยเรมมนกวชาการ นกศกษา นกเรยน เขามาอานดวย แลวจ านวนมากกเขาใจผด คดวาเปน ธเนศ วงศยานนาวา ตวจรงมาเปนแอดมน ผมกเลยปดเพจ ‘ธเนศ เขตยานนาวา’ เพราะกลววาอาจารยจะเสยหาย‛ ดบทสมภาษณของศาสดาเพมไดท เปดใจแอดมนเพจ"ศาสดา" ผตงค าถามเรองSEX-การเมอง-ศาสนา หลงยตศกออนไลนกบ"สมาคม Report" สบคนเมอวนท 29 กรกฏาคม 2555 จาก http://www.matichon.co.th/news_detail.php?newsid=1330956846

93

ยงถาคณศกษาประวตศาสตรศลปเนย แลวคณไปดภาพวาดในวดน บางรปจบนม ลวงหอย เอากนกม นมนเรองปกตเลยของสงคมน หรออยางทผมเคยบอกใหคณไปด "วรรณคดไทย" สมยกอนเวลามนออกเดทกนแนเนย แมงลวงกนเยมเลยนะครบ แลวบางคน นางเอกเปนลกขนนางลกเจาซะดวย เชน นางพมพลาไลย ลกพนศรโยธา หรอ นางแกวเกษราลกทาวทศวงศาน คณไปดเลย เวลามนออกเดทกบผวมนเนย มนท าไงกนบาง นนอาย 14-15 นะ แลวลก“ผด”กนทงนน

ทผมก าลงสอทงหมดคอ สงคมแมงเปนงแหละ มนไมไดเสอมลงหรอก แมงเปนงกนมานานแลว เพยงแตโลกทศนของคนปจจบน ไปมองวาเพศมนเลวราย นารงเกยจ และไอทมนผดเพยนไป นนคอการทคนสมยหลง โดยเฉพาะชนชนทเกดขนใหม อยางชนชนกลางทพยายามจะ “ดดจรต” เพอถบตวเองขนไปเปน “คนเมอง” หรอบอกตวเองวาเปนชนชน “สง” จงรบเรอง “ต าๆ ” เชนเรองเพศไมได นตางหากหละทเปนเรองแปลกประหลาด และเปนความวปรตของสงคมน (ศาสดา 19 มกราคม 2555)1

หรอวลทเปนเสมอนเครองหมายการคาของศาสดาวา “ความเงยนไมเคยปราณใคร”2 การใชภาษาดงกลาวนเปนสวนหนงทท าใหศาสดาไดรบความนยมจากผใชงานจ านวนมาก และมบทสมภาษณศาสดาเผยแพรในนตยสาร way และมตชนออนไลน3

ตวอยางของสมศกดและศาสดา มความเหมอนกนในแงรปแบบการสอสารทน าเสนอดวยขอความเปนหลก (หรอรปทมขอความเปนองคประกอบหลก) ทงสองมทนทางวฒนธรรมคลายกนดวยภมหลงทางการศกษาและความรทางประวตศาสตรสงคม (แมสมศกดจะมความลกหรอประสบการณมากกวากตาม) และเนอหาทสอสารกเปนการวพากษสงคมเหมอนกน อยางไรกตามเนอหาทศาสดาน าเสนอนน กมความเปนกระแสหลกมากกวา ดวยการพดถงประเดนทวไปทสงคมในขณะนนก าลงสนใจอย ในขณะทสมศกดจะเนนประเดนทเกยวของกบโครงสรางทางการเมอง ขอกฎหมาย และสถาบนกษตรย ซงคนทวไปในสงคมใหความสนใจนอยกวา

1 สบคนเมอวนท 29 กรกฏาคม 2555 จาก

https://www.facebook.com/sasdha/posts/176714379095912 2 ศาสดาเขยนหนงสอชอ ‚ค.ง.ม.ค.ป.น.ค.” ซงมาจากวลดงกลาว จ าหนายทางหนาเพจของตวเองดวย 3 เปดใจแอดมนเพจ"ศาสดา" ผตงค าถามเรองSEX-การเมอง-ศาสนา หลงยตศกออนไลนกบ"สมาคม

Report" สบคนเมอวนท 29 กรกฏาคม 2555 จาก http://www.matichon.co.th/news_detail.php?newsid=1330956846

94

ในแงการขยายเครอขายหรอสะสมทนทางสงคมในเฟซบ๏กของสมศกดและศาสดานนกแตกตางกน ในขณะทสมศกดมฐานแฟนๆ อยบางแลวจากเวบบอรดฟาเดยวกน แตศาสดานนพดไดอยางชดเจนวาเตบโตขนมาดวยเฟซบ๏ก ขอแตกตางอกประการทเกยวของกบทงเนอหาและการขยายเครอขายกคอ แมประเดนการสอสารของสมศกดจะไมใชกระแสหลกในสงคมทวไป แตกถอเปน “กระแสหลก” ในกระแสรองหรอในหมกลมคนเสอแดงจ านวนหนง ท าใหชอและความคดของเขาถกกลาวถงบนเวทชมนมและงานเสวนาตางๆ บอยครง ประกอบกบการรวมเสวนาของเขาเองดวย ท าใหการขยายเครอขายของสมศกดจงมลกษณะทงออนไลนและออฟไลนมากกวาของศาสดา

สมศกดและศาสดาอาจถอไดวาเปนการสอสารโดยเนนขอความเปนหลก แตกลไกของเฟซบ๏กยงมลกเลนการน าเสนออกหลายแบบ เชน ภาพซงไดความนยมมาก ความสามารถในการสอสารดวยภาพจงเปนทกษะทส าคญอกประการหนง ซงน าไปใชในการแสดงความคดเหนทางการเมอง โดยเฉพาะตงแตชวงป 2554 มเพจทเนนการสอสารผานรปภาพกราฟกปรากฏขนมาเปนจ านวนมาก และสวนหนงเปนมเนอหาทแสดงใหเหนถงการวพากษสงคม เพจลกษณะนทโดดเดน เชน “อยเมองดดจรต ชวตตองปอป”1 และ “กkult”2

ภาพ 5.2 เปนภาพทเผยแพรในเพจ “อยเมองดดจรต ชวตตองปอป” เมอวนท 11 กรกฎาคม 2554 โดยมขอความประกอบวา “อยเมองดดจรต ชวตตองแดกอะไรดวนๆ ” นอกจากภาพกระปองทมขอความวา “คนดส าเรจรป” ทยกมานแลว ในชวงเดยวกนอยเมองดดจรตฯ กไดเผยแพรภาพในลกษณะเดยวกนแตเปลยนขอความบนกระปองอกหลายขอความ เชน “สอสารมวลชนส าเรจรป” “หนงรกชาตส าเรจรป” และ “พระอรหนตส าเรจรป” ในการแสดงความเหนของรปหนงอยเมองดดจรตฯ อธบายวาภาพนตงใจลอเลยนผลงานศลปะของ Andy Warhol ชด Campbell's Soup Cans3 โดยอยเมองดดจรตฯ น าภาพกระปองซปท Warhol ใช มาเปลยนขอความบนกระปองเพอวพากษตอความ “ส าเรจรป” ของสงคมไทย ในลกษณะเดยวกนกบ

1 เพจอยเมองดดจรตชวตตองปอปมคนกดถกใจ 21,057 ผใชงาน สบคนเมอวนท 29 กรกฎาคม 2555

จาก https://www.facebook.com/pages/อยเมองดดจรต-ชวตตองปอป/202507109794135 2 เพจกkultมผกดถกใจ 11,050 ผใชงาน สบคนเมอวนท 29 กรกฎาคม 2555 จาก

https://www.facebook.com/gukult 3 งานชด Campbell’s Soup Cans ของ Andy Warhol ผลตขนในชวงครสตศตวรรษ 1960 และถก

ตความวาเปนการวพากษวถชวตคนในสงคมอเมรกาทเตมไปดวยการบรโภคสนคาส าเรจรปจากการผลตแบบอตสาหกรรม ผานภาพซปกระปองซงเปนสนคาทเปนตวแทนของการผลตแบบระบบอตสาหกรรมอยางชดเจน

95 ผลงานโดยรวมของอยเมองดดจรตฯ ทคอนขางชดเจนวาเปนการมงวพากษวถชวตแบบชนชนกลางของสงคมไทย

ภาพท 5.2 ตวอยางภาพทเผยแพรในเพจ “อยเมองดดจรต ชวตตองปอป”1

ภาพ 5.3 เผยแพรในเพจกkult เมอวนท 15 มกราคม 2555 พรอมกบขอความประกอบภาพวา “ปนไมไดฆาคน บหรตางหากทฆาคน” ซงเปนการน าภาพในเหตการณ 6 ตลาคม 2519 มาดดแปลง ทงการเพมสจากภาพตนฉบบทเปนขาวด า เพมภาพซองบหรและขอความซอนทบลงไป ภาพนของกkult ไดรบความสนใจจากผใชงานเฟซบ๏กจ านวนมาก ขอมล ณ วนท 29 กรกฎาคม 2555 มผใชงานกดถกใจ 420 ผใชงาน และแชร (share) ไป 86 ครง

1 สบคนเมอวนท 29 กรกฎาคม 2555 จาก

https://www.facebook.com/photo.php?fbid=2172009216580875

96

ภาพท 5.3 ตวอยางภาพทเผยแพรในเพจ “กkult”1

ภาพท 5.4 งานแสดงศลปะ “Capitalism is HERE ทนนยมนมนเหยจรงๆ ”2

1 สบคนเมอวนท 29 กรกฎาคม 2555 จาก

https://www.facebook.com/photo.php?fbid=364624580220709 2ภาพถายโดยผเขยน

97

เพจอยเมองดดจรตฯ และกkult ไดรบความสนใจจากผใชงานเฟซบ๏กจ านวนมาก และมกจกรรมทเคลอนตวไปยงพนทออฟไลนอยางเชนการจดงานแสดงศลปะรวมกบเพจกkult ชองาน “Capitalism is HERE ทนนยมนมนเหยจรงๆ ” ท WTF Bar&Gallery เมอวนท 28 เมษายน – 5 พฤษภาคม 2555 รวมถงอยเมองดดจรตฯ ไดเขยนคอลมนประจ าในนตยสาร way

การสอสารของอยเมองดดจรตฯ และกkult นนมลกษณะทคลายกนอยบางประการคอเปนการสอสารดวยภาพเปนหลก ซงนอกจากความรเกยวกบประวตศาสตรศลปะ (เชนกรณภาพดดแปลงจาก Campbell's Soup Cans ของอยเมองดดจรตฯ) หรอความรเกยวกบประวตศาสตรทางการเมองไทย (เชนกรณภาพดดแปลงจากภาพตนแบบของเหตการณ 6 ตลาคม 2519 ของกkult) การสอสารดวยภาพนนจ าเปนตองมทกษะทางคอมพวเตอรในการ “ตดตอ” ภาพ รวมไปถงการใชอารมณขนในแบบลอเลยน (parody) ทเปนจดเดนของเพจทงสอง

ขอมล ณ วนท 29 กรกฎาคม 2555 สมศกด เจยมธรสกลมเพอน 5,335 ผใชงาน และผตดตาม 19,745 ผใชงาน เพจศาสดาม 47,406 ผใชงาน อยเมองดดจรตฯม 21,057 ผใชงาน และกkult ม 11,050 ผใชงาน ผคนจ านวนมากทกลาวมานเปนเครอขายความสมพนธขนาดใหญ ในดานหนงนนการใชงานเฟซบ๏กท าใหผใชงานสามารถเปนผผลตขอมล -ขาวสารได (ผานการเผยแพรขอมลทงในรปแบบขอความ รปภาพ รวมไปถงลกษณะอนๆ ) แตในอกทางหนงผใชงานกสามารถทจะเลอกรบหรอไมรบขอมล-ขาวสารจากผใชงานอนไดดวยเชนกน (ผานการกดชนชอบ ขอเปนเพอน และตดตาม) จงไมไดหมายความวาทกผใชงานจะสามารถสงสารไปถงผคนจ านวนมากไดเหมอนๆ กน เพราะเงอนไขส าคญประการหนงคอ ผรบสารนนเปนฝายทเลอกไดวาจะรบขอมลใดและจากใคร ดงนนแลวความนาดงดดใจจงเปนปจจยส าคญทจะท าใหมเพอน ผตดตาม หรอผกดชนชอบจ านวนมาก ซงปจจยทจะสามารถดงดดใจไดกมาจากทงเนอหาและรปแบบทพวกเขาผลต1

1 อยางไรกตาม ไมอาจกลาวไดวาคนหรอเพจทเปนทนยมมากในโลกออนไลนนน เปนเพราะสารทพวก

เขาผลตเพยงประการเดยว ดงกรณของคนทมชอเสยงในโลกออฟไลนซงมทนทางสงคมหรอเครอขายมาตงแตกอนทจะเขาสเครอขายสงคมออนไลน ทสามารถน าทนทางสงคมในเครอขายสงคมออฟไลนมาใชในออนไลนได หรอในกรณการตดตามเพจหรอขอความของคนอนๆ ดวยสาเหตวาเขาเปนเพอนของเพอน และเพอนในเฟซบ๏กของเราแชรหรอไลก เมอเราเหนกจะวางใจไดวาสารดงกลาวไดถกกลนกรองโดยเพอน (ซงเรายอมรบ) มาแลวทอดหนง จากนนเพอนคนอนๆ ของเรากอาจยอมรบดวยเหนวาเรากลนกรองมาแลว และเปนอยางนไปเปนทอดๆ กระบวนการเชนนแสดงใหเหนวา การมทนทางสงคมชวยใหสามารถเอาทนทางวฒนธรรมของหลายๆ คนมาเสรมซงกนและกนได

98

บทวเคราะหทางการเมองทนาสนใจของสมศกด ขอเขยนททาทายลกษณะจารตดวยภาษาชาวบานของศาสดา รปภาพกราฟกทเสยดสสงคมดวยอารมณขนของอยเมองดดจรตฯ และกkult ท าใหมผสนใจเลอกรบสารจากพวกเขาเปนจ านวนมาก ผลผลตเหลานสรางความแตกตางใหพวกเขาโดดเดนขนมาจากผใชงานอนๆ และกใชวาใครๆ จะมทกษะทสรางผลผลตอยางพวกเขาได ในแงนจงหมายความวา ถงทสดแลวสงทลกษณะการเปนเครอขายทางสงคมของเฟซบ๏กใหกบผใชงานคอโอกาสในการ “สอ” ทกวางและเรวขน แตทกษะในการผลต “สาร” กยงคงขนอยกบทกษะของผใชงานเอง หรอกลาวในอกแบบหนงคอเฟซบ๏กเพมโอกาสในการสรางทนทางสงคม แตศกยภาพในการสรางกยงขนอยกบตวผใชงาน และศกยภาพทวานกมไมเทากนในแตละคน

เพอทจะเขาใจความแตกตางในศกยภาพทางการผลตเนอหาของผใชงานดงกลาว ในสวนนจะพจารณาผานมโนทศน “ทน” ท Pierre Bourdieu (1986: 241-258) เสนอใหท าความเขาใจทนทมนษยมอยางครอบคลมกวาการสนใจเฉพาะทนในเชงเศรษฐกจ เพราะนอกจากคณลกษณะทางเศรษฐกจแลว มนษยยงมทนในรปแบบอนทสามารถสะสม น าไปใช และแปลงทนขามรปแบบไป-มาได โดยแบงทนออกเปน 3 รปแบบคอ ทนทางสงคม (social capital) ทนทางเศรษฐกจ (economic capital) และทนทางวฒนธรรม (cultural capital)

1) ทนทางสงคมเปนทนทมาจากเครอขายความสมพนธ (network) ทมนษยมตอกน ซงจะแสดงบทบาทผานการเ ออโอกาสในการเขาถงและสนบสนนจากผคนในเครอขายความสมพนธนน ยงขนาดของเครอขายใหญและหลากหลายกจะยงมทนมาก เชน กลมเพอนบาน กลมเพอนรวมงาน หรอสมาคมตางๆ เปนตน ในแงนเองเครอขายความสมพนธทเกดขนผาน เฟซบ๏กจงนบเปนทนทางสงคมรปแบบหนง 2) ทนทางเศรษฐกจเปนทนทมาจากการครอบครองทรพยสน เชนเงน ทดน และของมคาตางๆ และ 3) ทนทางวฒนธรรมเปนทนทมาจากคณลกษณะทางวฒนธรรมทสามารถปรากฏไดใน 3 สภาวะคอ embodied state ปรากฏผานตวตนของมนษยเชน การปฏบตตว อปนสย หรอแนวโนมในการแสดงออก objectified state ปรากฏผานสงของทแสดงถงลกษณะทางวฒนธรรม เชนหนงสอ หรอภาพวาด และ institutionalize state ปรากฏผานลกษณะทางสถาบนท ร บรอง คณลกษณะ อย าง เช นการถ กรบรองผ านความร แบบสถาบนการศกษา

ลกษณะส าคญของทนเหลานคอ การสามารถแปลงรปแบบขามไป-มาระหวางกนได เชน คนทมทนทางเศรษฐกจทเปนเงนกสามารถใชเปนคาใชจายในการสนบสนนการศกษาใหตนเองมทนทางวฒนธรรมแบบหนงขนมาได หรอทนทางสงคมทเปนความสมพนธกสามารถทจะชวยชกน าไปสการมโอกาสในการหาผลก าไรทเปนทนทางเศรษฐกจได เปนตน

99

เมอพจารณาการแปลงรปของทนในลกษณะดงกลาว จะเหนไ ดวาเครอขายความสมพนธขนาดใหญของทงสมศกด ศาสดา อยเมองดดจรตฯ และกkult กมทมาจากการแปลงทนในรปแบบอนใหกลายมาเปนทนทางสงคมนนเอง

ในระดบพนฐาน ลกษณะทางเศรษฐกจเปนปจจยส าคญ เพราะอยางนอยทสดการจะใชเครอขายสงคมออนไลนไดกตองการการเชอมตออนเทอรเนตและอปกรณทสามารถใชอนเทอรเนตได เชนคอมพวเตอรหรออปกรณพกพาอนๆ หรอหากมองถงปรมาณและความสม าเสมอในการใชงาน กท าใหการใชรานอนเทอรเนตดจะไมเ ออตอการสรางเครอขายความสมพนธทผสานไปถงระดบชวตประจ าวนนก ในแงนแลวทนทางเศรษฐกจจงเปนทงปจจยพนฐานและเปนทนทจ าเปนทจะแปลงไปสการสรางทนทางสงคมผานเครอขายสงคมออนไลน อยางไรกด เพยงแคการเขาถงอนเทอรเนตกยงไมใชปจจยทท าใหคนจ านวนหนงมความโดดเดนขนมาจากผใชคนอนๆ สงทเปนการจ าแนกความโดดเดนของคนเหลานออกมาจงอยททนทางวฒนธรรม

ปจจยส าคญทท าใหผมชอเสยงบนโลกออนไลนสามารถสรางผลผลตทโดดเดนกวาผใชงานทวๆ ไปคอ ทนวฒนธรรมทพวกเขาม ทงความรในเชงเนอหาของสารและทกษะในการผลตสาร ความโดดเดนของบทวเคราะหทางการเมองของสมศกดเกดขนมาไดจากความรทางดานการเมองไทยรวมสมยทเขาสะสมมาเปนเวลานาน ความโดดเดนในการวพากษลกษณะจารตและการใชภาษาของศาสดากไมใชเรองทเกดขนมาเอง แตศาสดากผานการศกษามาจากคณะทางสงคมศาสตรคณะหนงของมหาวทยาลยธรรมศาสตร คนท าเพจอยเมองดดจรตเองกท างานในวงการโฆษณา มความสนใจเรองศลปะ การเมอง และมทกษะทางการใชโปรแกรมตดตอภาพ สวนกkult นนแมวาผผลตจะไมเปดเผยตวตนวาเปนใคร แตเนอหาในผลผลตของเขาทมลกษณะเฉพาะตวอนเลยนแบบไดยาก กแสดงใหเหนวาผสรางมความรจ านวนมากทงในทางประวตศาสตร การเมอง วฒนธรรมทเปนทนในการผลตงานของพวกเขา รวมไปถงทกษะในการใชโปรแกรมคอมพวเตอรตดตอรปภาพทเมอดจากผลงานแลว กพออนมานไดวาตองมทกษะอยในระดบสงพอสมควร ลกษณะดงกลาวเกดขนไดเพราะคนเหลานมทนทางวฒนธรรมในระดบทมากกวาคนทวๆ ไป ทงความรในดานตางๆ รวมไปถงจรตในการวพากษสงคมอยางนาตนตาตนใจ ในแงนจงแสดงใหเหนวา ความแตกตางทท าใหคนกลมนโดดเดนออกมาจากผใชงานทวๆ ไป คอทนทางวฒนธรรมทพวกเขาม และทนทางวฒนธรรมนกถกแปลงออกมาเปนผลงานทพวกเขาเผยแพร อนน ามาซงผตดตามจ านวนมากจนกลายเปนเครอขายความสมพนธขนาดใหญทเปนทนทางสงคม

100 หรอกลาวโดยสรปกคอ ทนทางสงคมหรอการเปนผชอเสยงบนโลกออนไลนไมไดเกดขนมาจากสญญากาศ เพราะพวกเขาใชทนทางวฒนธรรมจากตวตนออฟไลนของพวกเขาสรางมนขนมา

ดงทกลาวมาแลวแสดงใหเหนวาผลผลตทผมชอเสยงในโลกออนไลนอยางสมศกด ศาสดา อยเมองดดจรตฯ หรอกkult สรางนนตองการทนทางวฒนธรรมทสง ในดานหนงมนท าใหพวกเขาโดดเดนและไดรบความสนใจจากผตดตามจ านวนมาก แตอยางไรกด ในอกดานหนงนนความตองการทนทางวฒนธรรมทจะท าใหผลตไดท าใหผลงานในลกษณะดงกลาวดจะยากเกนกวาผใชงานทวไปจะท าในแบบเดยวกนหรอเขามามสวนรวมไดมากนก การสะสมทนทางสงคมผานผลงานในลกษณะนจงดจะจ ากดอยในเฉพาะกลมผใชงานทมทนทางวฒนธรรมมากเปนพเศษเทานน1

อยางไรกดผเขยนพบวา แมผใชงานทวๆ ไปจะไมสามารถมสวนรวมในการสรางผลงานทมความซบซอนอยางทกลาวมา แตกยงมลกษณะการสอสารในอกรปแบบหนงทแพรหลายในเฟซบ๏กทเปดโอกาสใหคนจ านวนมากสามารถเขามามสวนรวมในการสะสมทนทางสงคมและ “พด” สงทเขาตองการจะพดได คอการแพรหลายของ “อนเทอรเนตมม” ซงเปนแมแบบความเขาใจรวมกนทลดขอจ ากดทงในทางเทคนคการผลตสอและการลดทอนความซบซอนของตวสาร2

พดอะไรไมไดใหมมเขย: อนเทอรเนตมมกบการละเลนมวลชน

ขณะทผมชอเสยงบนโลกออนไลนเปนทจดจ าในฐานะผมความเชยวชาญเฉพาะทาง เชน มความรดานสงคมศาสตรและการเมอง เขาใจวธการสอสารกบผคนทใชเฟซบ๏ก ส าหรบคนธรรมดาทไมมชอเสยงหรอสถานะทางสงคมแลว ความกาวหนาทางเทคโนโลย อนเทอรเนต และ เฟซบ๏กเปดโอกาสใหพวกเขามเครองมอในการถายทอดความคดเหนทางการเมองในกลมเพอนทใกลชด และคอยๆ ขยายไปสเครอขายทกวางไกลออกไปไดอก หากวาสงทเขาสอสารออกมาสอด

1 อยางไรกดแมวาผใชงานทวไปจะไมสามารถสะสมทนทางสงคมดวยการสรางผลผลตทซบซอนได แต

การบรโภคผลผลตเหลานกยงมสวนทชวยใหพวกเขาสามารถสะสมทนทางวฒนธรรมไดอย 2 อนทจรงแลวกลมผมชอเสยงออนไลนเหลานเองกใชมมในการสรางผลผลตอยบอยๆ แตพวกเขาจะ

น าไปใชในรปแบบทซบซอนกวา ขณะทผใชงานทวไปจะใชในแบบทไมซบซอนนกตามทนทพวกเขาม

101 รบกบความตองการของผรบสาร อนเทอรเนตมม (Internet memes) เปนตวอยางการละเลนแบบหนงทท าใหคนธรรมดาสามารถสอสารความคดเหนของตนเองออกสสาธารณะและไดรบความสนใจไดงายขน ในสวนนผเขยนจะกลาวถงการใชอนเทอรเนตมมในกจกรรมทางการเมองของผใชเฟซบ๏ก ซงเปนการ “เลน” การเมองแบบหนง

Richard Dawkins เสนอไวในหนงสอ The Selfish Gene (1976) วา มม (meme) มาจากค าวายน (gene) ซงหมายถงพนธกรรม รวมกบ mimic ซงหมายถงการเลยนแบบ โดยเขาเสนอวากลไกของการถายทอดลกษณะทางพนธกรรมใชไดกบขอมลทางวฒนธรรมดวย ความคด นสย และประเพณเปนการสอสารจากบคคลหนงไปยงอกบคคลหนง ซงระหวางนจะมการตความท าซ า ลอกเลยน (ซงมกจะเกดขอผดพลาด) ทท าโดยบคคลทสอง Dawkins เรยกกระบวนการผลตซ าทางวฒนธรรมนวา ‚มม‛ ในทางปฏบตแลว สงตางๆ ทางวฒนธรรมลวนแตเปนมม เชน รปภาพ หนงสอ บทกว ทฤษฎ ศาสนา ภาษา ท านองเพลง ขาวลอ ฯลฯ การท าซ าทางวฒนธรรมเกดขนเมอคนเลยนแบบพฤตกรรมหรอลกษณะนสยของอกคนหนง การเรยนรความคดของคนอน หรอการผลตซ าผลงานศลปะ คลายๆ กบยน มมทประสบความส าเรจกคอ มมทคนเหนวาส าคญหรอเปนประโยชน คลายกบการคดเลอกสายพนธตามธรรมชาต ยนสามารถสงตอไดจากพอแมสลกและใชเวลาเปนรนคน ขณะทมมเปนการสงตอระหวางคน 2 คน และใชเวลานอยกวา เชน ไมกนาทในการท าซ าหรอเลยนแบบ ในทางกลบกน ความแมนย าของมมกจะนอยกวายน การเลาเรองใหคนฟงตอกนเปนทอดๆ จะแตกตางกนไปเรอยๆ และเรองเลาของคนสดทายกจะตางจากคนแรกมากทสด ความแตกตางหลากหลายของแตละบคคลนเองทท าใหรปแบบทางวฒนธรรม (cultural pattern) แตกตางจากโครงสรางของดเอนเอ เพราะทกคนตางมความคดความเชอของตวเองทแตกตางกน

เหตผลหนงทท าใหมมแพรหลายเปนเพราะอนเทอรเนตท าใหการสงตอขอมลขาวสารแพรกระจายและมประสทธภาพมาก จนสงผลตอพลวตของการลอกเลยน (replication) การสงตอมมผานเครอขายอนเทอรเนต1เปนการท าซ าทเตมไปดวยความคดสรางสรรค พรอมกบทการ

1 ตวอยางของอนเทอรเนตมมในยคแรก คอ ‚Hampster Dance” (1998) โดยนกศกษามหาวทยาลย

ชาวแคนาดาคนหนงทท าเวบของตวเองเพอแสดงความรกตอหนแฮมสเตอรทเธอเลยงไว ในหนาแรกของเวบไซตนจะเปนรปการตนแฮมสเตอรและผองเพอนเตนซ าไปซ ามา โดยใสเพลง "Whistle Stop" จากการตนเรอง Robin Hood ของวอลท ดสนยทถกเรงใหเรวขนประกอบลงไปดวย ในชวงหกเดอนแรกมผเขาชมเพยง 800 กวาคน แตเพมขนเปน 15,000 คนตอวน จนกระทงเวบนไดรบความนยมแบบปากตอปากผานทางอเมล บลอก และการ

102 พฒนาของเทคโนโลยท าใหการลอกแบบตนฉบบโดยไมผดเพยนไปและใชเวลานอยลงมาก (Heylighen 1996)1

ส าหรบมมทแพรหลายในสงคมออนไลนในไทยโดยทวไปแลว หากพจารณาจากประเดนจะมทงมมทเปนเรองทางการเมองและเรองทวไปในชวตประจ าวน หากพจารณาจากรปแบบกมทงทเปนคลปวดโอ ภาพนง การตน ขอความ เพจ และบางกรณชอเพจเองกสามารถเปนมมในในตวเองได (เชน ‚มนใจเกนคน 1 ลานคน...”) ตวอยางของเพจมมทเปนเรองทวๆ ไปทไดรบความนยมมากไดแก เพจ 9GAG in Thai2 ณ วนท 5 สงหาคม 2555 มผกดถกใจจ านวน 813,709 ผใชงาน เพจ IGag Message Thai3 มผกดถกใจ 90,847 ผใชงาน

ภาพท 5.5 มกเลนค า เถาแกนอย-เถาแกเยอะ4

แนะน าจากรายการโทรทศน ใน Top 10 Web fads สบคนเมอ 2 สงหาคม 2555 จาก http://www.cnet.com/1990-11136_1-6268155-1.html

1 สบคนเมอ 2 สงหาคม 2555 จาก http://pespmc1.vub.ac.be/Papers/Memesis.html 2 สบคนเมอวนท 5 สงหาคม 2555 จาก http://www.facebook.com/9gaginthai 3 สบคนเมอวนท 5 สงหาคม 2555 จาก http://www.facebook.com/igagmessage 4 สบคนเมอวนท 5 สงหาคม 2555 จาก

https://www.facebook.com/photo.php?fbid=186504394787455

103

ภาพท 5.6 มกเลนค า บรส Excel ซงตองอาศยความรเกยวกบโปรแกรมไมโครซอฟทออฟฟศ1

ภาพท 5.5 และ 5.6 เปนตวอยางมมจากเพจ 9GAG in Thaiในภาพประเภท ‚มกเลนค า‛ ทงสองภาพทยกมามผคลกไลกภาพในหลกหมน แสดงถงความนยมทมสงมากทงตอเพจและภาพ วธการส าหรบการสรางมขเหลานคอ การเลนกบค าซ าๆ หรอภาพซ าๆ ทมลกษณะเปนแมแบบและมการเปลยนแปลงเนอหาไปเรอยๆ โดย 9GAG in Thai จะมแมแบบอยหลายอน เพจนยงไดใหความส าคญกบการใชมมอยางมาก โดยไดท าสารบญมมเอาไว ประกอบกบอธบายเพมเตมในหนา ‚สารบญMeme” วา ‚รวบรวมหนา Meme ทเหนใชกนบอยๆ ชอตวอะไร แปลวาอะไร มความหมายวายงไง ใชเมอไหร เราจะไดรกนจา ปกตเวบ9gagจะใชตวmemeเปนหลกในน าการเสนอ ซงถาไมม memeกไมใช 9gag ของมนมาคกนอะ 555 (จดท า+รวบรวม แอดมนแพทรค) ปล.มตวไหนตกหลนเพมเตมกเสนอกนเขามาไดโนะ จะคอยๆ หาคอยๆ ท าคอยๆ แปล ขอมลจาก knowyourmeme.com และทอนประกอบอกนดหนอย‛2 นาสงเกตวา ไมเพยงแตเรองการใหความส าคญกบมมเทานน แต 9GAG in Thai ยงใหความส าคญกบการเขามามสวนรวมของผใชเฟซบ๏กทเขามากดไลกเพจนดวย โดยเปดโอกาสใหผใหเสนอมมตวอนๆ เขามาได

อกเพจหนงทมการใชมมทชดเจนและไดรบความนยมมากคอ IGag Message Thai

1 สบคนเมอวนท 5 สงหาคม 2555 จาก

https://www.facebook.com/photo.php?fbid=18657613811361 2 สบคนเมอวนท 5 สงหาคม 2555 จาก

http://www.facebook.com/media/set/?set=a.167992766638618.30004.160866484017913

104

ภาพท 5.7 มก “วนกอนครบ” ไปกนขาวในหาง1

ภาพท 5.8 มก “วนกอนครบ” จะกนแบรนด2

จากภาพท 5.7 และ 5.8 จะเหนวา IGag Message Thai มรปแบบมมทชดเจน ทงภาพหนาจอ จงหวะการสนทนาของสองฝาย ซงใชรปแบบของหนาจอโทรศพทมอถอไอโฟน

1 สบคนเมอวนท 5 สงหาคม 2555 จาก

https://www.facebook.com/photo.php?fbid=352604254817768 2สบคนเมอวนท 5 สงหาคม 2555 จาก

https://www.facebook.com/photo.php?fbid=346835705394623

105 ในขณะสงขอความสน (sms) เปนแมแบบส าหรบทกๆ มก และชอเพจตวแรกกเรมตนดวยอกษรไอ (i) เหมอนกบการตงชอผลตภณฑหลายชนของบรษทแอปเปลซงเปนตราสนคาทมภาพลกษณทนสมย ส าหรบเนอหาแลวคนรบสารจะรสกข าได กตองอาศยความเขาใจรวมกนบางอยาง ซงอาจเกดจากประสบการณหรอรปแบบการด าเนนชวตทคลายกน

ทามกลางอนเทอรเนตมมมากมายทปรากฏอยบนสงคมเฟซบ๏กไทยซงไดรบการสงตอระหวางเครอขายตางๆ ในบทนผเขยนจะเนนไปทการใชอนเทอรเนตมมในทางการเมอง เพอชวาเฟซบ๏กไดเปดพนทใหผใชสามารถแสดงความคดเหนทางการเมองทแพรหลายไดงายขนกวาเดม ขณะเดยวกนการสรางมมและการท าใหความคดเหนของตนเองเปนทนยมขนมานนเกยวของกบความร ทกษะในการสอสารและใชเครองมอซงสมพนธกบปจจยอนๆ ของแตละบคคลดวย เชน สถานะทางสงคม ชนชน เปนตน

“ท ามมใหคนข า แตอยาท าเฮทสปช” มม (meme) ทถกใชในเพจน ถงแมอาจมความเกยวของกบบคคลทมตวตนอยจรงในสงคม แตการสอความจากมมอาจไมจ าเปนตองหมายความถงค าพดหรอการกระท าของบคคลนนโดยตรงกได จดประสงคหลกของมมกคอการสราง"สญลกษณ"ทมความหมายเจาะจง เพอความเขาใจรวมกนระหวางคนในกลม” (เพจมมการเมองไทย1)

ขอความขางตนเปนการอธบายตวเองของเพจมมการเมองไทยซงเรมกอตงเพจอยางเปนทางการเมอ 2 เมษายน 2555 ความนยมในการใชขอความ รปภาพ หรอคลปวดโอเพอแสดงออกทางการเมองในลกษณะของมมเพงปรากฏขนในระยะเวลาไมเกน 5 ปพรอมกบการแพรหลายของเวบไซตยทบและเฟซบ๏ก

การใชมมการเมองไทยมหลายประเภทซงโดยมากจะเกยวของกบความขดแยงทางการเมองในชวง 5-6 ปทผานมา เชน ฮตเลอรซบนรก ซงน าตอนหนงของภาพยนตรเรอง “Downfall” (Der Untergang) ภาพยนตรเยอรมนป 2548 ทเลาถงวาระสดทายของ อดอลฟ ฮตเลอร มาตดตอและใสค าบรรยาย (subtitle) ตามความตองการของผตดตอวาตองการน าเสนอประเดนอะไร2 ดงภาพท 5.9 คลปฮตเลอรยมตงคทกษณ1 มผเขาชม 270,653 คน ในเวลา 2 ป

1 สบคนเมอวนท 5 สงหาคม 2555 จาก https://www.facebook.com/Thai.Political.Memes/info 2 คลป "ฮตเลอรซบนรก" เปนการละเลนทแพรหลายในหมผใชอนเทอรเนตทวโลก นตยสารไทมจดคลป

ชอ Hitler's angry reaction to the iPad ซงมผเขาชม 1 ลานกวาคนอยในอนดบท 10 จาก 50 อนดบคลปทด

106

’ ภาพท 5.9 คลป “ซบนรกฮตเลอร” นน าภาพวดโอทพ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร

กลาวกบผชมนมเสอแดงมาแทรกในคลป

ภาพท 5.10 โปรแกรม Meme Generator ซงใชงานผานเวบไซต ชวยใหสรางมมรปภาพงายขน

การละเลนดวยมมบนอนเทอรเนตเปนไปอยางสะดวกเนองจากมเครองมอชวยใหการลอกเลยนแบบและปรบแตงท าไดงายยงขน มเวบไซตทเปดพนทใหผใชน าภาพมาใสและตกแตงตามทตองการ เชน เวบ Meme Generator2 ดงภาพท 5.10 จากนนภาพทแตงเสรจจะ

ทสดของเวบไซตยทบในป 2553 สบคนเมอวนท 3 สงหาคม 2555 จาก http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,1974961_1974925_1970501,00.html

1 สบคนเมอวนท 3 สงหาคม 2555 จาก http://youtu.be/VTWWtLcYE5Y 2สบคนเมอวนท 3 สงหาคม 2555 จาก http://memegenerator.net

107 กลายเปนตนแบบใหผใชอนๆ น าไปใสขอความตางๆ ไดโดยสะดวก การใชภาพแบบเดยวกนจะสรางการจดจ าไดมากขนดวย

มมอนเทอรเนตการเมองไทยมกลอไปกบสถานการณทเกดขนจรงในชวงเวลานน ซงกลายเปนกระแสท กล าวถ งอย างมากในส งคม เช น กรณนางสาวร งสมา รอดรศม สมาชกสภาผแทนราษฎรพรรคประชาธปตยขนไปแยงเกาอประธานสภาผแทนราษฎรในการประชมสภา เมอวนท 30 พฤษภาคม 2555 มการท าซ าภาพขาวทเผยแพรออกมาและเตมแตงขอความลงไป แลวสงตอกนทางเฟซบ๏ก

ภาพท 5.11 ตดตอหนาบคคลตางๆ ลงไปแทนหนาประธานสภาผแทนราษฎร1

นอกจากการพดถงความขดแยงทางการเมองอยางตรงไปตรงมาแลว ยงมการกลาวถงการเมองในชวตประจ าวนทผคนประสบพบเจอดวย เชน เพจพดอะไรไมไดใหหมเขย

1 ภาพจากเพจมมการเมองไทย สบคนเมอวนท 2 สงหาคม 2555 จาก

https://www.facebook.com/photo.php?fbid=238373662943343 และ https://www.facebook.com/photo.php?fbid=238370496276993

108

ภาพท 5.12 ตวอยางภาพการตนของเพจพดอะไรไมไดใหหมเขย1 ซงผสรางใชรปการตนสอสาร

ประเดนทางการเมองทมโครงรางซ าๆ แตเปลยนเนอหาบทสนทนาใหมลงไป

นอกจากนยงมผใชปรบแตงภาพเปนขอความของตนแลวน ามาแบงปนในเพจดวย

ภาพท 5.13 การดดแปลงมมทสอนยทางการเมอง1 โดยใชตวแบบเดมเพอสรางการรบรและจดจ า

1 รวบรวมภาพจากเพจพดอะไรไมไดใหหมเขย สบคนเมอวนท 3 สงหาคม 2555 จาก

https://www.facebook.com/photo.php?fbid=129569180517499 , https://www.facebook.com/photo.php?fbid=107343059406778 และ https://www.facebook.com/photo.php?fbid=10151075162532277

109

ขณะเดยวกน ทามกลางมมอนๆ ทเชอมโยงกบประเดนทวไปและอาจจะไมไดม

วตถประสงคโดยตรงเพอสอนยทางการเมองเทานน กมความพยายามจากคนบางกลมทสอดแทรกประเดนทางการเมองลงไปดวย ตวอยางเชน มม “ในโซเวยตรสเซย”2 ทจะเปนการเรมตนขอความวา “ในโซเวยตรสเซย...”

ภาพท 5.14 ขอความบนเพจในโซเวยตรสเซย เมอเดอนตลาคม 2554

1 สบคนเมอวนท 3 สงหาคม 2555 จาก

https://www.facebook.com/photo.php?fbid=428628033848343

2 วล ‚ในโซเวยตรสเซย‛ (In Soviet Russia) เปนมกตลกทเรมใชโดยนกพดเชอสายยเครนชอ Yakov Smirnoff ซงโดงดงในทศวรรษ 1980 ทตองการเสยดสชวตในสหภาพโซเวยต บานเกด หลงจากทเขายายมาอยทสหรฐอเมรกา สงทเกดขนในสหภาพโซเวยตมกจะตรงกนขามกบความเปนจรงเสมอ ตวอยางเชน ‚ในโซเวยตรสเซย รถจะขบคณ‛ เปนตน สบคนเมอวนท 3 สงหาคม 2555 จาก http://knowyourmeme.com/memes/in-soviet-russia

110

การใชอนเทอรเนตมมเพอสอนยทางการเมองตองอาศยขอมลเกยวกบความเคลอนไหวทางการเมอง ทกษะการใชภาษา ภาพหรอภาพเคลอนไหว ขณะเดยวกนผรบสารกจ าเปนตองมประสบการณ/ความรรวมกนกบผสงสารดวยจงจะเขาใจสงทบอกเลาผานมม

เกาอมยสาด เกาอ (น.) ความหมาย: อาวธหนกประเภทหนงซงมอบเปนรางวลแดคนชางฝน หรอใชเปนบทลงทณฑส าหรบผทเหนตางทางการเมอง นยมใชฟาดขณะทรางกายลอยอยบนอากาศและมเชอกแขวนคอ โดยมากผทใชอาวธหนกประเภทนมกมองวาผทถกใชไมใชคน โดยเฉพาะไมใชคนไทย ทมา: เหตการณลอมปราบนกศกษา ณ มหาวทยาลยธรรมศาสตร เมอวนท 6 ตลาคม 2519 (เพจพจนานกรมศพทการเมองไทยรวมสมย1)

เมอวนท 6 ธนวาคม 2553 ผเขยนไดเขารวมกจกรรมทอลกโชว ของบก.ลายจดทชอวา ‚วอน นอน คก‛ เปนเวลา 2 ชวโมง ทหางอมพเรยลเวลด ลาดพราวซงมผชมทเกอบทงหมดเปนคนเสอแดงมากนจนเตมความจ 1,500 ทนง แตเดมบก.ลายจดตงใจจะจดงานวนท 5 ธนวาคมซงตรงกบวนอาทตยดวย แตเนองจากมเสยงทกทวงจากผบญชาการทหารบกและผบญชาการส านกงานต ารวจแหงชาตวาไมเหมาะสม เพราะตรงกบวนเฉลมพระชนมพรรษา อกทงยงมค าขจากหลายฝาย ท าใหเขาตดสนใจยกเลกรอบการแสดงของวนท 5 เนอหาของทอลกโชวนเกยวกบประเดนทางการเมอง โดยเฉพาะเหตการณรฐประหาร 2549 วาท าใหประชาชนไดรบความเดอดรอนอยางมาก ความทกขใจของคนเสอแดงทไดรบการปฏบตอยางไมเปนธรรม มการพดพาดพงถงบคคลชนน าทางการเมอง รวมทงการเปลยนแปลงทางการเมองในชวง 3-4 ปทผานมา เขายงไดอาน ‚ประกาศคณะปฏเสธการปกครองประชาธปไตย‛ ทมเนอหาลอเลยนคณะปฎรปการปกครองในระบอบประชาธปไตย2 มเนอความตอนหนงทกลาวถงการควบคมการแสดงความ

1 เพจพจนานกรมการเมองไทยรวมสมยสบคนเมอวนท 3 สงหาคม 2555 จาก

http://www.facebook.com/photo.php?fbid=284444534910444 2 “...คณะปฏเสธการปกครองประชาธปไตยประกาศใหทราบทวกนเพอรกษาความสงบเรยบรอย คปค.

จงประกาศใช พ.ร.ก.ฉกเฉน ประเมนความมนคงและกฎอยการศกทวราชอาณาจกร เพอความสงบเรยบรอยจงก าหนดให ยกตวอยาง คปค.หรอคณะปฏเสธการปกครองระบอบประชาธปไตย มอ านาจสงสดอยเหนอ

111 คดเหนของประชาชนวา ‚หามใชเฟซบ๏ก ทวตเตอร ไฮไฟฟ แบลกเบอร หามเสยดสหรอโจมตโดยเดดขาด‛ นอกจากนบก.ลายจดยงกลาวถงค าพดทผใชอนเทอรเนตมกใชบอยๆ ดวย คอ ‚เกาอไมสก‛ เขาอธบายวามาจากประโยคทวา ‚เกาอมยสาด‛ เพอลอเลยนกบภาพเหตการณในชวง 6 ตลาคม 2519 ทชายผหนงท าทาเอาเกาอฟาดไปทชายอกคนหนง สวนส านวนทวา ‚...มยสาด‛ เปนส านวนทนยมในหมผเลนเกมวา ‚วนนงไหมสาด1‛

วลนยงมความซบซอนมากขนอก เมอเวบเฟซบ๏กไดรบความนยมแพรหลาย เพราะค าวาเกาอในภาษาองกฤษ (chair) พองเสยงกบค าวาแชร (share) ทเปนเครองมอหลกอยางหนงของเฟซบ๏กดวย วลทวา ‚ขอแชรนะคะ‛ จงเกดขนตามมา บนสงคมเฟซบ๏กมผใชวลนในหลายบรบททงในความหมายโดยตรง และความหมายโดยนย มเพยงผทรบรเหตการณทางการเมองเทานนทจะเขาใจความหมายโดยนยทซอนอย

นอกจากนยงมการขามไปมาระหวางโลกออฟไลน-ออนไลนของวล ‚ขอแชรนะคะ‛ ตอไปอก เมอมผจดนทรรศการศลปะรวมสมยทน าเสนอประเดนเกยวกบ เกาอและวลขอแชรนะคะขน ในชอกจกรรมวา ‚ขอแชรนะคะ‛ (มไมเอกทค.ควาย) ซงเรมตนจากพนทโลงๆ ในหอศลปกรงเทพฯ แลวขอรบบรจาคเกาอ ภาพท 5.12 เปนหนงในเกาอทไดรบบรจาค ซงเปนเกาอทรงเดยวกบเกาอในภาพถายชวงเหตการณ 6 ตลาคม 2519 เกาอตวนถกปดทบดวยภาพขาวหนงสอพมพทเกยวกบเหตการณดงกลาว

รฐธรรมนญและกฎหมายอยางอน ยกเลกรฐธรรมนญฉบบปจจบนและใหพ .ร.ก.ฉกเฉนเปนกฎหมายสงสดของประเทศ หามใสรองเทาแตะทมรปหนาคนท คปค . สนบสนนเปนรฐบาล คปค.ถกเสมอ และ ประชาชนทสนบสนน คปค.ถกเสมอ คปค.เหนวาการบรหารของนายกฯทมาจากเสยงขางมากของประชาชน ท าใหเกดความปรองดองเกนไป ประชาชนกนดอยดเกนไป พชผลเกษตรกรรมลนประเทศเกนไป ประชาชนเขาถงเทคโนโลยมากเกนไป สะดวกสบายเกนไป ฯลฯ สงเหลานท าใหประชาชนร ารวยผดปกต จนสนคลอนอ านาจของเราได รฐบาลเขมแขงทยากตอการปกครอง จงจ าเปนตองยดอ านาจการปกครองในระบอบประชาธปไตย...” สบคนเมอวนท 1 สงหาคม 2555 จาก http://www.matichon.co.th/mtc-flv-window.php?newsid=1291634083

1 วนนง เปนชอเรยกสนๆ ของ Winning Eleven ซงเปนเกมฟตบอลทไดรบความนยมมาก จนมการน าเอาเพลง ‚นองเปลนารก‛ ของวงพาราดอกซ มาแปลงเปนเพลง ‚วนนงไหมสาด‛ และเผยแพรทางอนเทอรเนตและไดรบความนยมอยางแพรหลาย

112

ภาพท 5.15 เกาอแบบตางๆ ทผจดงานไดรบแบงปนมาเพอใชในสวนแสดงงาน Debate Room ซง

เปนสวนหนงของนทรรศการศลปะ Politics of ME1 ภาพท 5.16 เกาอพบแปะภาพท าซ าขาวหนงสอพมพจากเหตการณ 6 ตลาคม 2519 ภาพขาวเปน

ชายคนหนงก าลกยกเกาอพบเพอฟาดไปทรางของชายอกคนหนงทถกแขวนอยกบตนไม

1 ภาพ 5.11 -5.13 ถายโดยผเขยน, งานนจดแสดงทชน 9 หอศลปวฒนธรรมแหงกรงเทพมหานคร

ระหวางวนท 28 ม.ย.-29 ก.ค. 2555 ผจดงานอธบายนทรรศการดงกลาววา ‚นทรรศการศลปะเพอมมมองระดบปจเจก‛ สบคนเมอวนท 3 สงหาคม 2555 จาก https://www.facebook.com/PoliticsOfMe

113

ภาพท 5.17 โปสเตอรประชาสมพนธโครงการ “ขอแชรนะคะ” ของ DEBATE ROOM ค าวา “ขอแชร” (share) เปนค าพดทพบทวไปในเฟซบ๏กไทย ค านพองเสยงกบ chair ทแปลวาเกาอ จงถกน ามาเลนในชอกจกรรมน โปรดสงเกตวธการสะกด “นะคะ” ซงเปนการสะกดทผดหลกภาษาและ

พบบอยในอนเทอรเนต ภาพท 5.18 รงสมา ขอ “แชร” นะคะ

ผเขยนเสนอวาเหตทมมถกน ามาใชเปนเครองมอในการ “เลน” การเมองผานหนา

เวบไซตเครอขายสงคมอยางเฟซบ๏ก เปนเพราะลกษณะ 2 ประการของมมทสมพนธอยกบบรบททางการเมองของสงคมไทย

114

ในดานแรกนน แมวาอนเทอรเนตจะดราวกบวามอบอสรภาพในการแสดงออก ทผใชงานสามารถแสดงความคดเหนไปยงสาธารณะไดสะดวกขนมาก แตภายใตการควบคมการแสดงออกทางความคด ดวยกฎหมายเชนกฎหมายหมนพระบรมเดชานภาพหรอพ.ร.บ.วาดวยการกระท าความผดเกยวกบคอมพวเตอร หรอกระทงบทบาทของ “ต ารวจศลธรรม” จ านวนมากในสงคมไทย ท าใหถงทสดแลวอสรภาพนนกเปนเพยง “อสรภาพภายใตการควบคม” ทคนสามารถพดบางอยางไดแตบางอยางกพดไมได ในแงนสภาวะความก ากวม (อนเกดมาจากความเขาใจรวม) ของมมจงเปดความเปนไปไดในการพด ผานการท าใหเปนเรองตลกทไมเปนเพยงเรองตลก เพราะมนสอดแทรกไปดวยทศนคตทางการเมองทพวกเขาอยากพด และในอกแงหนงนนการเอาอ านาจมาท าใหเปนเรองตลกกแฝงนยของการทาทายตออ านาจไปดวยในตว

ในดานทสองนน การผลตทงายไมตองอาศยทกษะในเชงเทคนคและการลดทอนความซบซอนในเนอหาของมมชวยใหผใชงานทวๆ ไปทไมมทนทางวฒนธรรมในระดบสงสามารถทจะมสวนรวมในการแสดงออกทางการเมองไดมากขน เพราะเมอหากเทยบกบกลมผมชอเสยงออนไลนทกลาวในสวนแรกของบทนแลว ความแตกตางระหวางผใชงานทวๆ ไปกบคนกลมนคอทนทางวฒนธรรมโดยเฉพาะในดานของความรทผมชอเสยงเหลานนสะสมมาจากชวตออฟไลนอยกอนแลวจงท าใหสามารถเผยแพรความคดทางการเมองผานขอเขยนทมการวเคราะหอยางเปนระบบรวมถงสรางรปภาพทตองอาศยเทคนคระดบสงได แตส าหรบการท ามมนน ผใชงานทวๆ ไปเองกสามารถท าไดโดยไมตองอาศยเทคนคในการท ารปภาพมากนก อยางเชนการใชเวบไซตส าหรบท ามม หรอแคการเตมตวอกษรลงไปในภาพทมท าเปนแมแบบมากอนแลว โดยเฉพาะลกษณะของตวมมเองทมลกษณะเปนสญญะทแฝงความหมายโดยนยมาอยแลว ท าใหการขยายความมมนนสามารถท าไดโดยไมจ าเปนตองอาศยการเรยบเรยงอยางเปนระบบมากเทากบการสรางมนขนมาใหมทงหมด ในแงนมมจงชวยใหสามารถสอความหมายทซบซอนไดดวยกระบวนการสรางทไมซบซอนมากนก

จากทกลาวมาทงหมดนแสดงใหเหนวา แมผใชงานทวๆ ไปจะไมมทนทางวฒนธรรมมากพอทจะมสวนรวมในการผลตสารทตองอาศยกระบวนการคดทเปนระบบหรอเทคนคในการผลตสารทซบซอนมากนกอยางทผมชอเสยงออนไลนซงมทนทางวฒนธรรมจ านวนมากสามารถท าได แตมมกชวยใหพวกเขาสามารถทจะแสดงความเหนทางการเมองผานการเลนกบมมทชวยลดรปของสารใหเรยบงายลงเปนประโยคสนๆ โดยทยงคงความซบซอนของเนอหาบางสวนไวในความหมายแฝงของตวมม และชวยลดขอจ ากดทางดานเทคนคทผใชงานสามารถท าไดงายขนผานโครงแบบกงส าเรจรปทมมมมาให ในแงนตวมมเองจงท าหนาทเปนทนทางวฒนธรรมทชวย

115 เพมเตมใหกบทนทางวฒนธรรมเดมของผใชงาน และในทายทสดมนกจะชวยใหผใชงานทวๆ ไปสามารถทจะสะสมทนทางสงคมไดดวย (แมจะไมเทากบผใชงานทมทนทางวฒนธรรมสงมากอนกตาม) นอกจากนนแลวลกษณะการใชงานของเฟซบ๏กทเออใหมการแชรหรอสงตอสารไปไดอยางรวดเรวกชวยใหมมทมลกษณะไมซบซอนเหลานกระจายไปไดเรว เกดผรบสารจ านวนมาก และน าไปสการสรางเครอขายความสมพนธหรอทนทางสงคมดวยเชนกน ดงนนแลวจงพอทจะกลาวไดวาลกษณะการเลนมมในเฟซบ๏กชวยเปดความเปนไปไดใหมๆ ใหกบผใชงานทไ มมทนทางวฒนธรรมในระดบทสงมากนกสามารถแปลงทนทางวฒนธรรมทพวกเขามใหน าไปสการสะสมทนทางสงคมในสงคมออนไลนไดดวยเชนกน

เลนงาย แตไมใชทกคนทเลนได

แมในดานหนงผใชเฟซบ๏กบางกลมจะมความพยายามท าใหการเมองเปนเรองสนก รวมถงพยายามพดถงสงทพดถงอยางตรงไปตรงมาไมไดดวยการเลอกสอสารผานมมทเปนเหมอนรปแบบการใชภาษาทมลกษณะเฉพาะของตวมนเองแตในอกทางหนงนนความเฉพาะของภาษาทใชกเปนการจ ากดกรอบการมสวนรวมของคนไปดวยในทางกลบกน ในสวนนจะเปนการกลาวถงกรอบนน วาใครบางทจะสามารถมสวนรวมได ดวยทนในลกษณะใด เพอทจะชใหเหนวาแมลกษณะการใชงานของเฟซบ๏กและมมจะชวยใหผใชงานทวๆ ไปสามารถผลตสารทไมตองการทนทางวฒนธรรมจ านวนมากอยางทผมชอเสยงออนไลนมเพอสอสารทางการเมองได แตในทายทสดแลวกยงมกรอบทจ ากดการมสวนรวมในการใชมมอย

ในดานแรกสดคอทนทางเศรษฐกจ เงอนไขเบองตนของการมสวนรวมในการเขาใจและใชมมแสดงความเหนทางการเมองไดกคอเงอนไขของทนทางเศรษฐกจ เพราะผใชงานกตองการอปกรณในการเชอมตออนเทอรเนตและใชเฟซบ๏ก

เงอนไขประการทสองคอทนทางสงคม เพราะการทจะเขาใจมมทเปนระบบการใชภาษาทมลกษณะเฉพาะตวนน จ าเปนทจะตองท าความเขาใจผานการไดรบขอมลและพบเหนการใชมมบอยๆ ดงนนแลวผใชงานทจะคนเคยกบการใชมมไดจงจะตองอยในเครอขายความสมพนธทมการใชมมเปนประจ าดวยเชนกน

116

เงอนไขประการทสามคอทนทางวฒนธรรม ซงเปนปจจยส าคญในการเขาไปมสวนรวมในการใชมมแสดงออกทางการเมอง รวมไปถงเปนเงอนไขทแยกกลมผใชมมทางการเมองกบผใชมมในเรองทวๆ ไป

เพราะหากพจารณาจากปรมาณผกดถกใจเพจทใชมมในการเผยแพรเนอหาทางการเมองชดเจนเปรยบเทยบกบเพจทใชมมเลนมกทวๆ ไปแลว จะพบไดวาเพจทใชมมในเรองทวๆ ไปจะมจ านวนผกดถกใจทสงกวามาก เชน ณ วนท 5 สงหาคม 2555 เพจทเปนใชมมในเรองทวๆ ไปอยางเพจ 9GAG in Thai มผกดถกใจจ านวน 813,709 ผใชงาน เพจ IGag Message Thai มผกดถกใจ 90,847 ผใชงาน แตทใชมมในเรองการเมองอยางเพจ มมการเมองไทย (Thai Political Memes)1 มผกดถกใจ 11,132 ผใชงาน สวนเพจ 9GAG การเมอง2 มผกดถกใจ 14,631 ผใชงาน จ านวนผกดชนชอบทแตกตางกนอยมากของเพจทงสองกลมนแสดงใหเหนวากลมผทใชมมในทางการเมองนนเปนเพยงสวนหนงของผทมความเขาใจในการใชมมเทานน และเงอนไขทจะท าใหพวกเขาเลอกทจะใชมมในทางการเมองคอตองมความสนใจในการเมอง ไมเพยงเทานนยงตองมความรเกยวกบบรบททางการเมองและประวตศาสตรการเมองไทยในระดบหนงดวย

เกาอไมสก คออะไรเหรอครบ? งงครบเกาอไมสก พอดผมเขาไปเฟซบ๏กอนหนงอะครบ เกาอไมสก??? ปล. ผมไมรจรงๆ ครบผมจงถาม3 (เวบบอรด เดกด.คอม พฤษภาคม 2553)

ค าถามดงกลาวในเวบบอรดเดกด.คอม4ซงเปนเวบไซตยอดนยมของนกเรยนมธยมสะทอนใหเหนวาวล ‚เกาอไมสก‛ นน ไมไดเปนค าพดทรบรกนโดยทวไป แตทงผใชและผรบสารจ าเปนตองมความเขาใจเกยวกบประวตศาสตรการเมองดวย ในแงนแลวจงหมายความวาผทจะมสวนรวมในการใชมมสอสารทางการเมองไดนนจงตองมทนทางวฒนธรรมทเปนทงความรเกยวกบ

1 สบคนเมอวนท 5 สงหาคม 2555 จาก https://www.facebook.com/Thai.Political.Memes 2 สบคนเมอวนท 5 สงหาคม 2555 จาก

https://www.facebook.com/pages/9GAG-การเมอง/318921584825829 3 เกาอไมสก คออะไรเหรอครบ? สบคนเมอวนท 3 สงหาคม 2555 จาก

http://www.dek-d.com/board/view.php?id=1799747 4 เวบไซตเดกด.คอม http://www.dek-d.com เดอนกรกฎาคม 2555 มผชม 8,189,474 ราย ดหนาเวบ

133,722,516 ครง คดเปนอนดบ 4 ของเวบไซตไทย (อนดบ 1-3 คอ sanook.com, kapook.com, และ mthai.com ตามล าดบ) ขอมลจากทรฮตส สบคนเมอวนท 8 สงหาคม 2555 จาก http://truehits.net/topsite/index.php?_month=07&_year=2012

117 การเมองไทย และลกษณะนสยทสนใจเรองการเมอง รวมไปจนถงอารมณขนทจะ ‚เลน‛ กบเรองการเมองได

แมวามมจะชวยใหผใชงานทวไปสามารถมสวนรวมแสดงออกทางการเมองไดงายขน แตกไมไดหมายความวาทกคนจะสามารถท าไดเทาๆ กน เพราะถงมมเปนเครองมอทชวยใหสอสารทางการเมองไดดวยความรและทกษะในการสอสารอยางเปนระบบทนอยกวาการสอสารโดยตรง แตความรพนฐานทางการเมองรวมถงท าความเขาใจในโครงสรางการท างานของตวมมเองกยงเปนเงอนไขในการมสวนรวม การจะมสวนรวมนจงตองการเวลาในการใชงานอนเทอรเนตและสะสมทนในหลายๆ แบบ รวมถงเงอนไขทางเศรษฐกจในการเขาถง ซงเมอพจารณาประกอบกบลกษณะทนในแตละดานทเปนเงอนไขดงทกลาวมาแลว กลมคนทสามารถ ‚เลน‛ การเมองดวยมมกยงคงจ ากดอยเฉพาะในกลมชนชนกลางทสนใจเรองการเมองเทานน

118

118

บทท 6

ไมเกา ไมใหม ไมไรความหวง

วฒนธรรมและโครงสรางทางการเมองของสงคมทเครอขายอนเทอรเนตท างานอย เปนเงอนไขส าคญในการก าหนดขอบเขตของเสรภาพในการแสดงออก การศกษานพยายามท าความเขาใจการเคลอนไหวทางการเมองออนไลนและความเชอมโยงกบออฟไลนผานเครอขายสงคม ผเขยนพบวาการสอสารทางการเมองจ าเปนตองอาศยทนทางสงคมและทนทางวฒนธรรม โดยเครอขายสงคมออนไลนอนญาตใหคนทวไปสะสมและแปลงทนเหลานนไดสะดวกขน อนญาตใหสอสารในรปแบบใหมๆ ทเขากบทนทมอย สามารถจดการพนทสอสารได ดวยตวเอง และสามารถแปลงทนมาเพอการเคลอนไหวออฟไลนได

วฒนธรรมและการเมองบนเครอขายสงคมออนไลนไมไดเปนสงใหมทงหมด เนองจากมนอยบนฐานวฒนธรรมและการเมองออฟไลน อยางไรกด ความเปลยนแปลงก าลงคอยๆ ปรากฏบนพนทน ซงผเขยนเชอวาจะชดเจนมากขนๆ ตามประสบการณและจ านวนผคนในพนท ดงกลาว การศกษาน คนพบแนวโนมความเปลยนแปลงจ านวนหนง ท เกยวของกบความสมพนธระหวางผคน การเกดพนทสอสารใหม การกระจายตวของอ านาจในการใหความหมาย และวธการแสดงออกในรปแบบใหมๆ ทคนจ านวนมากขนสามารถมสวนรวมได

ในแงของความสมพนธระหวางผคน ปฏเสธไมไดวา ถงอยางไรเสยคนทเราคยดวยออนไลน กยงเปนคนทมเลอดเนอ แตดวยเทคโนโลยทท าใหเราไมจ าเปนตองอยในสถานทและเวลาเดยวกบคนทเราอยากคยดวย และการทเราสามารถสงขอความเดยวกนออกไปหาคนจ านวนมากได ทงทเปนเพอนของเรา หรอเครอขายของเพอนของเราอกท พรอมก าหนดไดวาใครควรจะไดหรอไมไดรบขอความใด สงเหลานท าใหเราสามารถจดการบรหารความสมพนธไดอยางมประสทธภาพมากขน ดงจะเหนไดจากตวอยางของการจดการพนท-การจดการความสมพนธในบทท 3 พดอกอยางคอมนท าใหเราบรหารและสะสมทนทางสงคมไดงายขน และจะเสรมความเขมแขงของการเคลอนไหวทางการเมองตอไป

นอกจากการชมนมหรอกจกรรมทางการเมองแบบชดเจน กจกรรมออฟไลนในเชงวชาการและศลปะทเกยวของกบการเมอง ซงเพมมากขนตงแตชวงหลงการสลายการชมนม อยางนทรรศการศลปะ การฉายหนงสน งานแสดงตามทองถนน และงานเสวนาตางๆ ทประชาสมพนธ

119

ผานชมชนอยางกลมและเพจในเฟซบก กเปดโอกาสใหผใชเฟซบกไดพบปะเหนหนากน ซงจะย าความสมพนธ-ขยายเครอขายออนไลนและออฟไลน

ในแงของพนทการสอสารนน เรายงสอสารดวยวธเดมๆ ไดบนพนทใหมเหลาน แตนนไมไดหมายความวาไมมความเปนไปไดในการสอสารแบบใหมๆ เลย วดโอคลปสอนเตนกอนการไปรวมตวกนทสวนลมพนโดยกลมวนอาทตยสแดงทกลาวถงในบทท 4 เปนตวอยางหนงของการผสมผสานสอหรอพนททมอยแลว ใหท างานในแบบใหมทไมเคยมมากอน ซงสวนหนงจ าเปนตองอาศยความคดสรางสรรคและความกลาในการลองผดลองถก อกสวนกจ าเปนตองมเครอขายทงออนไลนและออฟไลนเพอการระดมผคนออกมาบนทองถนน ความเปลยนแปลงในเชงแนวคดทส าคญของตวอยางคลปสอนเตนดงกลาวคอ ตวแบบของการน าการชมนม ทมลกษณะแนวราบและจดการตวเองมากขน ดวยพนทการสอสารทคนจ านวนมากเขาถงได ผจดการชมนมไมจ าเปนตองน าผเขารวมการชมนมในทกขนตอน แตสามารถแบงปนแผนงานและภาพทอยากใหเกดกบผทจะเขารวมชมนมไดลวงหนา ในรปแบบมลตมเดย ผตองการเขารวมสามารถท าความเขาใจลวงหนา เลอกบทบาทหนาททตวเองอยากจะท าในการชมนม และทนททอยในพนทชมนมกสามารถเลนบทบาทดงกลาวไดแทบจะทนท สงนอาจจะเปนการเปลยนแปลงของการเคลอนไหว ทเชอมทงออนไลนและออฟไลนเขาดวยกนพรอมกบใชลกษณะพเศษของพนทแตละแบบ

ในแงของอ านาจ การตงชอสถานทและฝากรองรอยความทรงจ าบนพนทออนไลนซอนไปบนสถานทตางๆ ดวยโฟรสแควรในสวนแรกของบทท 4 แมไมใชเรองใหม แตหากพจารณาถงความเปนไปไดในพนทออฟไลน จะเหนวาเปนเรองยากกวามาก เนองจากพนทดงกลาวมการจบจองหรอถกควบคมโดยรฐหรอเจาของพนท ตวอยางเชนการตงชอถนนหรอส แยกทปกตเปนอ านาจของสวนปกครองทองถน แตดวยความสามารถในการสรางและตงชอจดเชกอนไดเองของผใชเนตทกคน บวกกบการรบรถนนหนทางในเมองของคนจ านวนมากขนๆ ทท าผานแผนทออนไลนหรอแอพพลเคชนทเชอมกบบรการเชกอน ท าใหอ านาจในการก าหนดชอหรอเขยนความทรงจ าเกยวกบสถานทเคลอนมาอยทคนทวไปมากขน นอกจากนแลว อ านาจยงถกคลายลงในพนทการสอสารดวย ดวยความทอนเทอรเนตมพนทแทบไมจ ากด การตรวจสอบใหหมดเปนเรองใชเวลาและมตนทนสงจนอาจไมคมคา1 ประกอบกบเทคโนโลยใหมๆ ในการเขารหสหรอปกปดตวตนซงจะเพมความเปนสวนตว ท าใหมความเปนไปไดมากขนทจะพดในสงทเดมไมสามารถพด

1 “ราคา” ของการปดกนอนเทอรเนตไทย: ประเภทตนทนและประเมนตนทนทางตรง (เบองตน) สบคน

เมอวนท 9 สงหาคม 2555 จาก https://thainetizen.org/2012/07/cost-of-censorship-31july2012/

120

ไดในทสาธารณะ ดวยขอจ ากดทางกฎหมายหรอปทสถานทางสงคม พนทอนเทอรเนตอนญาตใหผคนสามารถรบรไดดวยตวเองถงเสรภาพดงกลาว

นอกเหนอจากตวเทคโนโลยแลว พนททอนญาตใหสอหลายชนดถกสงผานและท าซ าไดอยางรวดเรว ยงท าใหมความเปนไปไดมากขนในการดดแปลงหรอเลนกบสอ เพอสรางสารทจะถกกระจายผานเครอขาย ตวอยางของอนเทอรเนตมมในบทท 5 เปนการรปแบบการสอสารทอนญาตใหคนจ านวนมากขนมอ านาจในการผลต มมจ านวนมากเปนมกข าขน และจ านวนไมนอยกแฝงนยทางการเมองหรอทศนคตทางสงคม ในแงหนง เราอาจมองมมเปนดงทรพยากรกลางททกคนสามารถน าไปใชเปนวตถดบตงตนในการผลตสอเพอแบงปนในเครอขายสงคมออนไลน1 ในอกแงหนง อนเทอรเนตมมมอบไวยากรณทางภาษาเพอการสอสารบนพนทใหมน มกตลกท าลายความทรงอ านาจของสถาบน และความไมตรงไปตรงมาของมกตลกท าใหมนเลดลอดการควบคมเนอหาได เชนเดยวกบตวอยางของคลปสอนเตน ทความคดสรางสรรคไดน ามาซงเสรภาพในการชมนม ความคดสรางสรรคจากมมและมกตลกกสามารถน ามาซงเสรภาพในการพด อยางไรกตาม ความไมตรงไปตรงมาของมมหรอมกบางแบบ โดยตวมนเองกเปนขอจ ากดในการสอสารไปดวยในเวลาเดยวกน เนองจากผคนทไมไดมประสบการณ ความร หรอทนทางวฒนธรรมรวมกบผสงสาร กจะไมสามารถจะเขาใจสงทตองการสอได

ดงทไดกลาวแลววา วฒนธรรม-การเมองบนเครอขายสงคมออนไลนนนมฐานมาจากวฒนธรรม-การเมองบนเครอขายสงคมออฟไลน ขอจ ากดของมนกเชนกน สทธเสรภาพบนอนเทอรเนตเองกอยบนขอก าจดน

ในทางหนงเราพบวาเซเลบออนไลนและผดแลเพจทมเนอหาการเมองชอดงในเฟซบก ลวนเปนผมทนทางวฒนธรรมสงกวาคนทวไป พวกเขาสามารถสอสารไดอยางคลองแคลวในเรองหนงๆ และท าใหมคนตดตามมากมาย ในอกทางหนง กเปนไปไดวาทนทางวฒนธรรมทสงกวาคนทวไปน จะเปนขอจ ากดในการขยายเครอขายของพวกเขาเสยเอง หากไมระมดระวง การอางองศลปะตะวนตกของเพจอยเมองดดจรตฯ เรยกรองใหผรบสารตองมทนทางวฒนธรรมในแบบทผจบการศกษาระดบปรญญาตรจากมหาวทยาลยในประเทศไทยกอาจจะยงไมมเสยดวยซ า เหลานเปนสงทนกเคลอนไหว ซงในหลายครงกเปนบคคลทถอวาม “การศกษาสง” กวามวลชน หรอเตบโตขนมาในคนละวฒนธรรม อานหนงสอคนละเลม ใชภาษาและอปลกษณคนละแบบ ทตางไปจากกลมเปาหมาย จ าเปนตองเขาใจ หากตองการประสบความส าเรจในการสอสารกบมวลชน

1 และสราง/รกษาความสมพนธดวยการผลตนน (Gauntlett 2011)

121

ขอจ ากดอนๆ ยงรวมถงทกษะในการจดการพนท เครอขายสงคมออนไลน ทจ าเปนตองสรางใหกบพลเมองผใชเนต เพอใหแตละคนสามารถมพนทในการสอสาร, ขอจ ากดจากกฎเกณฑทางสงคมทงกฎหมายและปทสถาน เชน กฎหมายทเกยวของกบเสรภาพในการแสดงออก และขบวนการลาแมมดออนไลน ซงจ าเปนตองมการปรบปรงกฎหมายและมาตรการทเกยวของ, ความจ ากดของขนาดเครอขายสงคมส าหรบผใชเนตทไมไดมทนทางสงคมตงตนมาจากออฟไลน ซงกจกรรมทางศลปวฒนธรรมและวงเสวนาตางๆ เปนสวนหนงทจะสามารถเชอมและขยายเครอขายเหลานได , ขอจ ากดทางเศรษฐกจส าหรบการเขาถงอปกรณและโครงขายอนเทอรเนต ซงในขอนรฐบาลบางประเทศ1ไดตระหนกและก าหนดใหการเขาถงโครงขายอนเทอรเนตเปนสทธพลเมองตามรฐธรรมนญ ขอจ ากดตางๆ ขางตนเปนสงจ าเปนทจะตองพจารณาและหาทางแกไข เพอรบประกนสทธและขยายเสรภาพดานตางๆ ของพลเมอง

ความเปลยนแปลงทกลาวมาทงหมดนเปนสงทคอยๆ เกดขนทละเลกทละนอย ผานการลองผดลองถก และการสะสมประสบการณและทกษะทจ าเปนในการใช การพฒนาโครงขายสอสารไรสายทรวดเรวขนและครอบคลมมากขน ท าใหความรบรตอสภาพแวดลอมของเราจะมผสสะเชงขอมลดานตางๆ ทรบรผานทางออนไลนเขามาเสรมดวย พนทออนไลน/ออฟไลนเองกก าลงคอยๆ เปลยนหนาตาไป แนนอนวาผคนทอยในพนทดงกลาวกก าลงมประสบการณตรงกบการเปลยนแปลงทงหมดทเกดขนเชนกน

ผเขยนขอจบวทยานพนธนดวยตวอยางสองชนทผเขยนพบจากหนาเฟซบกของผเขยนในคนหลงสอบ ซงอาจจะท าใหคดถงความเปนไปไดของเครอขายสงคมออนไลนในสรางส านกทางการเมองและการเปลยนแปลงอตลกษณไปสพลเมอง ซงเปนประเดนทวทยานพนธนยงไมไดกลาวถง

การเรยกหรอระบคนทอยากใหเขามาอยในบทสนทนาดวยวธ “เมนชน” (mention)2 บนทวตเตอร หรอการตดแทกชอ (name tagging) ผใชเฟซบก เปนวธหนงทผเขยนพบวาถกใชมากในการสนทนาบนเครอขายสงคมออนไลน ทงเพอชวนคยปกต แซว3 อางถง ถามถง หรอเพอทาทายทศนคตบางอยาง

1 ประเทศเอสโตเนยใน พ.ศ. 2547 และประเทศฟนแลนดใน พ.ศ. 2552 2 การพมพเครองหมาย @ แลวตามดวยชอบญชผใช เมอมผใชคนใดสงขอความทมขอความวา @ชอ

บญชผใช ผใชตามชอดงกลาวกจะถกแจงเตอนวามคนพดถง เชนถามคนสงขอความวา “@bact เปนไงบาง” ระบบทวตเตอรกจะแจงผเขยนซงใชบญชทวตเตอรชอ bact ใหไปอานขอความดงกลาว

3 ในทวตเตอรไทยเรยกวา “แซะ”

122

อม เอาค าถามขามสไปอกอน ท าไมคนเสอแดงเกลยดหมอประเวศครบ? มมมมองเรองนไหมครบ? cc Art Bact' (สถานะสาธารณะบนเฟซบก, 8 สงหาคม 2555)

Art Bact' คอชอบนเฟซบกของผเขยน อมซงเปนพทผเขยนนบถอคนหนง จากการท างานในวงการซอฟตแวรโอเพนซอรสมายาวนานของเขา พอมเขยนสถานะนบนวอลลของพเขาเอง และ “cc”1 หรอแจงมาใหผเขยนทราบดวย เปนท านองเชญชวนใหรวมสนทนา (ชอ Art Bact' เมอพมพในเฟซบกจะเปนการตดแทกชอของผเขยน ซงจะท าใหความเคลอนไหวในบทสนทนานถกแจงเตอนมายงผเขยนตลอด) ผเขยนสามารถเลอกทจะเพกเฉยไมเขารวมบทสนทนาดงกลาวได อยางไรกตาม ดวยความทผเขยนตองการรกษาความสมพนธกบพอมไวจงเขาไปตอบ ทงนกดวยความสบายใจในระดบหนงวา ถงอยางไรเสยพอมกเปนคนทเราสามารถคยดวยไดแมจะเหนไมตรงกนกตาม และการคยโดยไมเหนหนาคาตากนและไมจ าเปนตองโตตอบทนท กนาจะลดการเผชญหนาและท าใหมเวลาไตรตรองมากขน

แมจะยงไมมขอมลประกอบทหนกแนนชดเจน แตผเขยนเชอวา ตราบใดทผใชเครอขายสงคมออนไลน ยงเปดพนทตรงกลาง (หนาขาวใหม, หนาหลก, News Feed ฯลฯ) ซงเปนเหมอนพนทกลางของเครอขายสงคมออนไลนเอาไว ดวยลกษณะของพนทดงกลาวทเปนเหมอนทางเทาทอนญาตใหขอมลจากทตางๆ และเพอนคนตางๆ ไหลเขามาไดเรอยๆ กนาจะมโอกาสทขอมลทแตกตางหลากลาย ทผใชแตละคนอาจจะไมอยากรบรหรอไมสนใจจะเขาไปอานดวยตวเอง จะไดผานตาเขาบาง ประกอบกบการเรยกใหเขาไปสนทนาดวยคนทเรารจกกนดงทกลาวไปกอนหนาน กนาจะชวย “บงคบ” ใหผ ใชแตละคนจ าเปนตองเขาไปตอบบาง เพอรกษาความสมพนธในเครอขายเอาไว ซงเมอสงเหลานประกอบกน กนาจะพอสะกดใหตงค าถามขอสงสยกบความเชอทเคยมอยเดมไดเปนระยะ สงทผเขยนเหนวานาสนใจคอ ถาการสะกดนเกดขนอยางสม าเสมอในกระแสขาวทไหลมาตามไทมไลนและเกาะตดกบชวตประจ าวนของเรามากขนเรอยๆ โดยไมจ าเปนตองเปนเรองการเมองโดยตรง กนาจะสงผลตอการตงค าถามสงรอบๆ ตวมากขน คอมองเหนความเปนการเมองอยในทกสง

ในวนเดยวกบทพอมเขยนสถานะขางตน ในหนาขาวใหมของผเขยนกมคนแบงปนภาพสนขสามตวก าลงขามสะพานลอย ดานลางของภาพเปนศพคนทถกรถชนตายกลางถนน

1 carbon copy หรอส าเนากระดาษคารบอน ซงเปนค าทตดมาจากยคการสอสารดวยกระดาษ

123

พรอมกบค าโปรยท านองวาอายสนขมนไหม ถาขามสะพานลอยกไมตองตายแลว เพอนของผเขยนคนหนงเขยนความเหนตอบทายภาพดงกลาว

หมวย สะพานลอยเปนตวอยางสงกอสรางไรสาระ และแกปญหาแบบคนเหนแกตวอะ คาดวาคนสรางไมเคยใช พนๆ เลยคอ คดไดไงวะ วาใหคนขามถนนโดยใชสะพานลอย

หมวยตงใจจะสอความหมายวา คนเดนถนนควรจะไดรบความสะดวกในการเดนทางซงรวมถงการขามถนน การบงคบใหคนเดนถนนขามสะพานลอยเพอใหรถวงไดอยางตอเนองไมตองหยดจอด นนสะทอนแนวคดยดรถเปนศนยกลาง และเชอวาคนเดนถนนตองปรบตวใหเขากบแนวคดและสถาปตยกรรมของเมองทเกดจากแนวคดดงกลาว ความเหนของเพอนผเขยนนท าใหเกดบทสนทนาตามมาบนหนาวอลล ถงแนวคดการออกแบบเมองและนโยบายสาธารณะ ผเขยนเชอวาถาเราสามารถมพนทและบทสนทนาในลกษณะดงกลาวไดอยางตอเนองในชวตประจ าวน สงนสามารถเปนสวนหนงของกระบวนการสรางพลเมองได

แนนอนวากระบวนการดงกลาวไมไดเกดขนในชวขามคน ถาเราเชอวาส านกความเปนพลเมองทพนจากความเปนไพร เปนสงส าคญตอการเมองททกคนมสทธอยางเทาเทยมกน ผเขยนกเหนวามนส าคญทจะรกษาพนทออนไลนนเอาไว – เพอวาวนนนจะมาถง.

บรรณานกรม

หนงสอและบทความในหนงสอ

เครอขายพลเมองเนต2555 รายงานประจำปเครอขายพลเมองเนต เสรภาพและวฒนธรรมอนเทอรเนตไทย

พ.ศ. 2554. กรงเทพฯ: เครอขายพลเมองเนต.นทธนย ประสานนาม

2553 มายาชนชนกลางในเวบไซตเครอขายสงคม ใน มมมอง: สหวทยาการ. พทยา สวคนธ, บรรณาธการ. หนา 185-212. ลำปาง: วทยาลยสหวทยาการ มหาวทยาลยธรรมศาสตร ศนยลำปาง. (รวบรวมบทความในโอกาสครบรอบ 10 ป แหงการสถาปนาวทยาลยสหวทยาการ มหาวทยาลยธรรมศาสตร).

พชญ พงษสวสด2550 ชนชนกลางกบการเสพการเมอง. ใน ศกษา รจก วพากษ คนชนกลาง.

นลน ตนธวนตย, บรรณาธการ. หนา 104-118. กรงเทพฯ: มสเตอรกอปป. (รวมบทความจากการสมมนาทางวชาการ คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร).

บทความวารสาร หนงสอพมพ

กรงเทพธรกจ2553 นพ.ตลย นำทมพลงเงยบยนรฐ 3 ขอไมยบสภา (14 เมษายน 2554)

กรงเทพธรกจ,น.3.ขาวสด

2553 บก.ลายจดผกผาแดงอกราชประสงค. (12 กรกฏาคม 2553) ขาวสด,น. 1,14.2554 ก ตาน 19 กย. 'แดง' ลนถนนราชดำเนน. (19 กนยายน 2554). ขาวสด,น. 1,15.2554 ข พสษฐขนเวทแฉโกงบอลเทยบการเมองไทย. (12 เมษายน 2554). ขาวสด,น.

1,14.2554 ค มารคชน-แฉ พธม. ไลรฐบาลเอมโอย บงหนา. (24 มกราคม 2554). ขาวสด,น.

1,11.2554 ง มารครบตงศอฉ.เซนเองแตซดถงอนพงษ. (11 ธนวาคม 2554) ขาวสด,น. 1,15.2554 จ เสอแดงครงแสนพรบ-เตม 'ราชดำเนน'. (24 มกราคม 2554). ขาวสด,น. 1,11.2554 ฉ เสอแดงชมนมขอคน รธน. 40. (11 ธนวาคม 2554). ขาวสด,น. 1,15.

124

125

2555 พรบกรงแดงชมนมตามนด. (26 มถนายน 2555). ขาวสด,น. 1,15.เดลนวส

2554 ชอบเลนเฟซบก-ทวตเตอร ทำเดกไทยไมชอบอานหนงสอ (11 ธนวาคม 2554). เดลนวส,น. 18.

มตชน2554 ก แดง 5 หมนรำลกมอบ 1 ป ลนราชดำเนน. (13 มนาคม 2554). มตชน,น. 1,13.2554 ข แดงเยยหนปว. ยบตนพ.ค.-เลอกตง 26 ม.ย. (13 มนาคม 2554) มตชน,น. 1,13.

ไมปรากฏชอผแตง2554 เสนทาง 'มอบเสอแดง' จาก 9 ถง 23 ม.ค. จากแยกราชประสงคถงอนสาวรย

ประชาธปไตย. มตชนสดสปดาห 1587(14-20 มกราคม 2554): 10-11.หลง ใสลายเสอ

2548 ศก สวนกหลาบ. ศลปวฒนธรรม 26(8):46-48.

เอกสารอน ๆ

ชาญชย ชยสขโกศล2552 เทคโนโลยกบการตอสทางการเมองโดยไรความรนแรง: ศกษากรณอนเทอรเนต

ในประเทศไทย. วทยานพนธรฐศาสตรดษฎบณฑต จฬาลงกรณมหาวทยาลย.นราธป วรฬหชาตะพนธ

2548 การสรางอตลกษณในอลบมภาพออนไลน. วทยานพนธนเทศศาสตรมหาบณฑต (สาขาวชาการสอสารมวลชน) จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ปตย ศรอรณ. 2553. ความหมายของ ‘ปฎสมพนธ’ ใน ขวงเฮอน และ Facebook. ใน เอกสารประกอบ

การสมมนา “ออนไลนศกษา” วนท 29 พฤศจกายน 2553 ณ คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร ทาพระจนทร กรงเทพฯ.

แอนนรา นราช2552 เครอขายสงคมออนไลนกบการแนะแนวการดาเนนชวตของผใชงานเวบไซต

hi5.com. วทยานพนธนเทศนศาสตรมหาบณฑต (สาขาวชาการสอสารมวลชน) จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

126

สออเลกทรอนกส

9GAG in Thai2555 ก “มกเลนคำ เถาแกนอย-เถาแกเยอะ,” Facebook, 11 กมภาพนธ 2555, สบคน

เมอวนท 5 สงหาคม 2555, จาก https://www.facebook.com/photo.php?fbid=186504394787455&set=a.186504368120791.33316.160866484017913&type=3&theater

2555 ข “มกเลนคำ บรส Excel,” Facebook, 11 กมภาพนธ 2555, สบคนเมอวนท 5 สงหาคม 2555, จาก https://www.facebook.com/photo.php?fbid=186576138113614&set=a.186476481456913.33314.160866484017913&type=3&permPage=1

ม.ป.ป. “[หนาเพจ 9GAG in Thai],” Facebook, สบคนเมอวนท 5 สงหาคม 2555, จาก http://www.facebook.com/9gaginthai

ม.ป.ป. “สารบญมม,” Facebook, สบคนเมอวนท 5 สงหาคม 2555, จาก http://www.facebook.com/media/set/?set=a.167992766638618.30004.160866484017913

กรงเทพธรกจออนไลน2554 “ไอซทสงหนงสอเฟซบคปดโพสตหมนฯ,” 23 พฤศจกายน 2554, สบคนเมอวนท

5 สงหาคม 2555, จาก http://www.bangkokbiznews.com/home/detail/it/it/20111123/421017/ ไอซ ท สงหนงสอเฟซบคปดโพสตหมนฯ .html

กkult2555 “ปนไมไดฆาคน บหรตางหากทฆาคน,” Facebook, 15 มกราคม 2555, สบคน

เมอวนท 29 กรกฎาคม 2555, จาก https://www.facebook.com/photo.php?fbid=364624580220709&set=a.248743445142157.80997.248303255186176&type=3

ม.ป.ป. “[หนาเพจกkult],” Facebook, สบคนเมอวนท 29 กรกฎาคม 2555, จาก https://www.facebook.com/gukult

ขาวสด2554 “เดกไทยตดสอไรพอแมดแล,” 11 สงหาคม 2554, สบคนเมอวนท 29 กรกฎาคม

2555, จาก http://www.khaosod.co.th/view_news.php?newsid=TUROd01EVXdOakV4TURnMU5BPT0=&sectionid=TURNek5RPT0=&day=TWpBeE1TMHdPQzB4TVE9PQ ==

127

คมชดลก2554 “ชาวเนตวจารณยบรมตานแจกแทบเลต,” 1 กนยายน 2554, สบคนเมอวนท 29

กรกฎาคม 2555, จาก http://www.komchadluek.net/detail/20110901/107736/ ชาวเนตวจารณยบรม ตานแจกแทปเลต .html#.UCMnLEJQ221

โครงการอนเทอรเนตเพอกฎหมายประชาชน (iLaw)2553 “รายงานสถานการณการควบคมและปดกนสอออนไลนดวยการอางกฎหมาย

และแนวนโยบายแหงรฐไทย พ.ศ. 2550-2553,” สบคนเมอวนท 5 สงหาคม 2555, จาก http://ilaw.or.th/node/631

ชาญชย ชยสขโกศล2555 “ความเกลยดชงออนไลนในความขดแยงทางการเมองของไทย,” สบคนเมอวนท

10 กรกฎาคม 2555, จาก https://chaisuk.wordpress.com/2012/06/06/online-hate-in-thai-political-conflict/

ทรฮตส2553 “สถตภาพรวมทงประเทศ,” สบคนเมอวนท 26 กนยายน 2553, จาก

http://truehits.net/index_stat.phpไทยรฐออนไลน

2553 “กลมเฟชบก-เสอหลากส บกราบ 11 พบนายกฯ,” 30 เมษายน 2553, สบคนเมอวนท 31 กรกฎาคม 2555, จาก http://www.thairath.co.th/content/pol/80066

2553 “เครอขายหลากสยนถอดถอน 10 ส.ส.เพอไทย,” 30 พฤษภาคม 2555, สบคนเมอวนท 31 กรกฎาคม 2555, จาก http://www.thairath.co.th/content/pol/86271

2555 “‘กลมเสอหลากส’ พอใจคำวนจฉยศาลรธน.,” 14 กรกฎาคม 2555, สบคนเมอวนท 29 กรกฎาคม 2555, จาก http://www.thairath.co.th/content/pol/275844

บก.ลายจด2553 “ความหมายของแกนนอน,” Facebook, 29 กนยายน 2553, สบคนเมอวนท 30

กรกฎาคม 2555, จากhttps://www.facebook.com/note.php?note_id=160741693951264

2554 “มเวลา 10 อาทตยกอนเลอกตง,” Facebook, 19 เมษายน 2554, สบคนเมอวนท 30 กรกฎาคม 2555, จาก https://www.facebook.com/photo.php?fbid=206275529402907&set=a.130041700359624.15548.130038987026562&type=1

2554 “DNN รายงานกจกรรมปกนคทสวนลม,” สบคนเมอวนท 30 กรกฎาคม 2555, จาก https://www.facebook.com/redbuff/posts/167373816654464

128

ประชาไท2551 “รณรงคตดสตกเกอร-ดสเพลย MSN-hi5 ‘เบอมอบพนธมตร’ เพอแสดงออกวาไม

เหนดวยกบพนธมตรฯ,” สบคนเมอวนท 12 กรกฎาคม 2555, จาก http://prachatai.com/journal/2008/09/18036

2553 “คกออฟแคมเปญเชงสญลกษณ ‘วนอาทตยสแดง’,” 26 เมษายน 2553, สบคนเมอวนท 30 กรกฎาคม 2555, จาก http://prachatai.com/journal/2010/05/29773

2555 ก “‘เฟซบก’ คาดมผใชปลอมมากกวา 83 ลานชอ,” 2 สงหาคม 2555, สบคนเมอวนท 2 สงหาคม 2555, จาก http://prachatai.com/journal/2012/08/41870

2555 ข “รวมตวจดเทยนไวอาลย ‘อากง’ หนาศาลอาญา,” สบคนเมอวนท 2 สงหาคม 2555, จาก http://prachatai.com/journal/2012/05/40411

2555 ค “โรงเรยนพ(ล)บคำ 4: วเคราะหพาย Social Network กบบก.ลายจด,” สบคนเมอวนท 1 สงหาคม 2555, จาก http://prachatai.com/journal/2012/05/40675

พจนานกรมไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน2542 “หนอนบอนไส,” สบคนเมอวนท 31 กรกฎาคม 2555, จาก

http://rirs3.royin.go.th/new-search/word-search-all-x.aspพจนานกรมศพทการเมองไทยรวมสมย

2554 ก “เกาอ,” Facebook, 22 ตลาคม 2554 สบคนเมอวนท 3 สงหาคม 2555, จาก http://www.facebook.com/photo.php?fbid=284444534910444&set=a.284444521577112.71328.283012088387022&type=3&theater

2554 ข “ดรามา,” 13 ธนวาคม 2554, สบคนเมอวนท 31 กรกฎาคม 2555, จาก http://thaipolitionary.com/2011/12/13/ ดรามา

2555 ก “ดรามา,” 9 มนาคม 2555, สบคนเมอวนท 31 กรกฎาคม 2555, จาก http://thaipolitionary.com/2012/03/09/ ดราม า -2/

2554 ข “สลม,” Facebook, 20 ตลาคม 2554, สบคนเมอวนท 5 สงหาคม 2555, จาก https://www.facebook.com/photo.php?fbid=283435378344693&set=a.283435365011361.71041.283%20012088387022

พลเมองอาสาปกปองแผนดน (เสอหลากส)2555 ก “ดวนคะ ชวยออกมา ชวยแชรใหมากทสดคะ,” Facebook, 31 พฤษภาคม 2555,

สบคนเมอวนท 29 กรกฎาคม 2555 จาก https://www.facebook.com/Multicolor.Shirts/posts/313896065359169 http://www.thairath.co.th/content/pol/80066

129

2555 ข “ถาทานไมเหนดวยกบการนรโทษกรรมทกษณ,” Facebook, 30 มนาคม 2555, สบคนเมอวนท 31 กรกฎาคม 2555 จาก https://www.facebook.com/photo.php?fbid=218843454889970&set=a.120541641386819.23484.119614701479513&type=1&relevant_count=1

พดอะไรไมไดใหหมเขย2555 ก “คนด,” Facebook, 14 กรกฎาคม 2555, สบคนเมอวนท 3 สงหาคม 2555, จาก

https://www.facebook.com/photo.php?fbid=10151075162532277&set=o.105451792929238&type=3&theater

2555 ข “แยงเกาอ,” Facebook, 31 พฤษภาคม 2555, สบคนเมอวนท 3 สงหาคม 2555, จาก https://www.facebook.com/photo.php?fbid=107343059406778&set=a.105452629595821.5760.105451792929238&type=3&theater

2555 ค “ไอตมอำมาตย,” Facebook, 10 กรกฎาคม 2555, สบคนเมอวนท 3 สงหาคม 2555, จาก https://www.facebook.com/photo.php?fbid=129569180517499&set=a.105452629595821.5760.105451792929238&type=3&theater

ฟารง ศรขาว255 “เปดใจแอดมนเพจ ‘ศาสดา’ ผตงคำถามเรอง SEX-การเมอง-ศาสนา หลงยตศก

ออนไลนกบ ‘สมาคม Report’,” มตชนออนไลน, 5 มนาคม 2555. สบคนเมอวนท 29 กรกฎาคม 2555, จาก https://www.matichon.co.th/news_detail.php?newsid=1330956846&grpid=01&catid=0201

มตชนออนไลน2553 ก “บก.ลายจดอานประกาศ คปค. ฉบบ ‘วอนนอนคก’ เสนอให พ.ร.ก.ฉกเฉนเปน

กฎหมายสงสด-ถกเสมอ,” 6 ธนวาคม 2554, สบคนเมอวนท 3 สงหาคม 2555, จาก http://www.matichon.co.th/mtc-flv-window.php?newsid=1291634083&grpid=02&catid=&subcatid=

2553 ข “เปดคลปลบ!ลอบบคดยบพรรค ปชป. ทาง Youtube ม 5 ตอน อางมผใหญเดนเกมเจรจาให โฆษกพท.คยโชววนน,” 17 ตลาคม 2553, สบคนเมอวนท 28 กรกฎาคม 2555, จาก http://www.matichon.co.th/news_detail.php?newsid=1287228593

2554 "‘แฉ’ กนทาง ‘เฟซบก’ ‘ดาบสองคม’ ทตองคดใหด!,” 16 ธนวาคม 2554, สบคนเมอวนท 29 กรกฎาคม 2555, จาก http://www.matichon.co.th/news_detail.php?newsid=1323999267&grpid=01&catid=&subcatid=

130

มมการเมองไทยม.ป.ป. “ทำมมใหคนขำ แตอยาทำเฮทสปช,” สบคนเมอวนท 3 สงหาคม 2555, จาก

https://www.facebook.com/Thai.Political.Memes/infoม.ป.ป. “[หนาเพจมมการมองไทย],” Facebook, สบคนเมอวนท 5 สงหาคม 2555,

https://www.facebook.com/Thai.Political.Memes2555 ก “ความฝนของรงสมา,” Facebook, 2 มถนายน 2555, สบคนเมอวนท 2 สงหาคม

2555, จาก https://www.facebook.com/photo.php?fbid=238373662943343&set=a.161170660663644.33139.161019180678792&type=3&theater

2555 ข “และแลวเคากมา,” Facebook, 2 มถนายน 2555, สบคนเมอวนท 2 สงหาคม 2555, จาก https://www.facebook.com/photo.php?fbid=238370496276993&set=a.161170660663644.33139.161019180678792&type=3&theater

วอยซทว2554 “ธดา ลน 9 ม.ค.54 เสอแดงนดชมนมใหญ,” สบคนเมอวนท 27 กรกฎาคม

2555, จาก http://music.voicetv.co.th/voice-music/1375ศาสดา

2555 “ผมอานขาวทนายวนชยออกมาพดวา ‘คลปคนห’ เปนตนตอทำใหเดกเอาเยยงอยาง,” Facebook, 19 มกราคม 2555, สบคนเมอวนท 29 กรกฎาคม 2555, จาก https://www.facebook.com/sasdha/posts/176714379095912

ม.ป.ป. “[หนาเพจศาสดา],” Facebook, สบคนเมอวนท 29 กรกฎาคม 2555, จาก https://www.facebook.com/sas dha

ศนยเทคโนโลยอเลกทรอนกสและคอมพวเตอรแหงชาต2555 “แผนทการเชอมตออนเทอรเนต,” สบคนเมอวนท 1 กรกฎาคม 2555, จาก

http://internet.nectec.or.th/webstats/internetmap.current.iir?%20Sec=internetmap_current

ม.ป.ป. ก “จำนวนผใชอนเทอรเนตในประเทศไทย,” สบคนเมอวนท 28 กรกฎาคม 2555, จาก http://internet.nectec.or.th/webstats/internetuser.iir?Sec=internetuser

ม.ป.ป. ข “จำนวนและรอยละของเครองคอมพวเตอรทมอยในครวเรอน จำแนกตามประเภทของเครองคอมพวเตอร, ภาค และเขตการปกครอง พ.ศ. 2544,” สบคนเมอวนท 1 กมภาพนธ 2555, จาก http://www.nectec.or.th/por/k3.php

131

สมชย สวรรณบรรณ2554 “การเลอกตงครงประวตศาสตร กบ ปญหาสอชนเผา (partisan press),” ศนย

ขอมลขาวสารปฏรปประเทศไทย สถาบนอศรา, 18 พฤษภาคม 2554, สบคนเมอวนท 1 สงหาคม 2554, จาก http://www.thaireform.in.th/component/flexicontent/item/5861--partisan-press-.html

สมศกด เจยมธรสกล2549 ก “กระทรฐประหารของ สมศกด เจยมธรสกล,” Blogger, สบคนเมอวนท 29

กรกฎาคม 2555, จาก http://somsakcoup.blogspot.com2549 ข “บทความของ สมศกด เจยมธรสกล,” Blogger, สบคนเมอวนท 29 กรกฎาคม

2555, จาก http://somsakj.blogspot.com2555 “ไหนๆ วนนกเปนวนอาสาฬหบชา,” Facebook, 2 สงหาคม 2555, สบคนเมอวน

ท 3 สงหาคม 2555, จาก https://www.facebook.com/photo.php?fbid=387881157931836&set=a.137616112958343.44289.100001298657012

ม.ป.ป. “ประวตศาสตรรายสะดวก,” Blogger, สบคนเมอวนท 29 กรกฎาคม 2555, จาก http://somsakjeam.blogspot.com

ม.ป.ป. “[หนาวอลลสมศกด เจยมธรสกล],” สบคนเมอวนท 29 กรกฎาคม 2555, จาก https://www.facebook.com/somsakjeam

สฤณ อาชวนนทกล2549 “เมอความถกตองทางกฎหมายอยเหนอความถกตองทางศลธรรม ฉบบปรบปรง

ณ 14 กมภาพนธ 2549,” คนชายขอบ, สบคนเมอวนท 11 กรกฎาคม 2555, จาก http://www.fringer.org/wp-content/writings/shindeal-v2.pdf

2555 "'ราคา' ของการปดกนอนเทอรเนตไทย: ประเภทตนทน และประเมนตนทนทางตรง (เบองตน),” เครอขายพลเมองเนต, 31 กรกฎาคม 2555, สบคนเมอวนท 9 สงหาคม 2555, จาก https://thainetizen.org/2012/07/cost-of-censorship-31july2012/

สวสด2553 “เกาอไมสก คออะไรเหรอครบ?,” Dek-D, 26 พฤษภาคม 2553, สบคนเมอวนท

3 สงหาคม 2555, จาก http://www.dek-d.com/board/view.php?id=1799747

132

สำนกงานคณะกรรมการกจการกระจายเสยง กจการโทรทศนและกจการโทรคมนาคมแหงชาต2554 “รายงานสภาพตลาดโทรคมนาคม ณ สนไตรมาสท 2 ป 2554,” สบคนเมอวนท 1

กรกฎาคม 2555, จาก http://nbtc.go.th/wps/wcm/connect/ea5448804b3ce025ae18ee19057b96c3/MKREPORT2Q%202011.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ea5448804b3ce025ae18ee19057b96c3

ม.ป.ป. “รายชอผไดรบใบอนญาต ประกอบกจการโทรคมนาคม,” สบคนเมอวนท 1 กมภาพนธ 2555, จาก http://apps.nbtc.go.th/license/

สำนกงานสถตแหงชาต2555 “สำรวจการมการใชเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสารในครวเรอน พ.ศ.

2554,” สบคนเมอวนท 1 กมภาพนธ 2555, จาก http://service.nso.go.th/nso/nsopublish/themes/theme_5-1-3.html

อยเมองดดจรตชวตตองปอป2555 “อยเมองดดจรต ชวตตองแดกอะไรดวนๆ,” Facebook, 11 กรกฎาคม 2554,

สบคนเมอวนท 29 กรกฎาคม 2555, จาก https://www.facebook.com/photo.php?fbid=217200921658087&set=a.202962323081947.54496.202507109794135

ม.ป.ป. “[หนาเพจอยเมองดดจรตชวตตองปอป],” Facebook, สบคนเมอวนท 29 กรกฎาคม 2555, จาก http://www.facebook.com/pages/ อยเมองดดจรต - ชวต ตองปอป /202507109794135

เอกสทธ หนนภกดม.ป.ป. “ปรด อม เกษยร สมศกด และคนอนๆ,” ประชาไท, 17 พฤษภาคม 2555, สบคน

เมอวนท 13 กรกฎาคม 2555, จาก http://prachatai.com/journal/2012/05/40553

Art Bact’ม.ป.ป. “แผนท,” Facebook, สบคนเมอวนท 13 กรกฎาคม 2555, จาก

https://www.facebook.com/arthit/mapASTV ผจดการออนไลน

2554 “อนดษฐ” เปรยใกลไดตวมอโพสตเวบหมน,” 1 ธนวาคม 2554, สบคนเมอวนท 5 สงหาคม 2555, จาก http://www.manager.co.th/cyberbiz/ViewNews.aspx?NewsID=9540000153303

133

Bluemoon2555 “เตรยมใจ…ระบบเซนเซอรทวตมาเยอนประเทศไทยแน ดวยรกจาก ICT,” Thai

Social Network Information Blog, 30 มกราคม 2555, สบคนเมอวนท 5 สงหาคม 2555, จาก http://faceblog.in.th/2012/01/thailand-ict-twitter-censor-tweet/

Dhamweb2552 “@PM_Abhisit VS @Thaksinlive,” สบคนเมอวนท 26 กรกฏาคม 2555, จาก

http://dhamweb.exteen.com/20090726/pm-abhisit-vs-thaksinliveFoursquare

N.d. “ศนยบรการโลหตแหงชาต (National Blood Centre),” สบคนเมอวนท 5 พฤษภาคม 2555, จาก https://foursquare.com/v/ ศนยบรการโลหตแหงชาต - national-blood-centre/4bc579d26c26b713e55cebf3

N.d. “สะพานผานฟาลลาศ (Phan Fa Lilat Bridge),” สบคนเมอวนท 12 ตลาคม 2553 และ 6 กรกฎาคม 2555, จาก https://foursquare.com/v/ สะพานผานฟาล ลาศ -phan-fa-lilat-bridge/4b9d06f9f964a520968936e3

N.d. “อนสาวรยประชาธปไตย (Democracy Monument),” สบคนเมอวนท 2 สงหาคม 2555, จาก https://foursquare.com/v/ อนสาวรยประชาธปไตย - democracy-monument/4b0587f9f964a52003aa22e3

IGag Message Thaiม.ป.ป. “[หนาเพจ IGag Message Thai],” Facebook, สบคนเมอวนท 5 สงหาคม

2555, จาก http://www.facebook.com/igagmessage2555 ก “มก ‘วนกอนครบ’ จะกนแบรนด,” Facebook, 18 สงหาคม 2555, สบคนเมอวน

ท 5 สงหาคม 2555, จาก https://www.facebook.com/photo.php?fbid=346835705394623&set=a.345269235551270.7%208800.345268598884667

2555 ข “มก ‘วนกอนครบ’ ไปกนขาวในหาง,” Facebook, 2 สงหาคม 2555, สบคนเมอวนท 5 สงหาคม 2555, จาก https://www.facebook.com/photo.php?fbid=352604254817768&set=a.345269235551270.7%208800.345268598884667

Ko Natnatee Dokmai2555 “พดอะไรไมไดใหสมศกดเขย,” Facebook, 11 กรกฎาคม 2555, สบคนเมอวนท

3 สงหาคม 2555, จาก https://www.facebook.com/photo.php?fbid=428628033848343&set=a.410208619023618.100842.100001034494300&type=3

134

Pittaya2553 “ทำไมเราจงควรใช Official Retweet,” Blognone, 7 กนยายน 2553, สบคนเมอ

วนท 30 กรกฎาคม 2555, จาก https://www.blognone.com/news/18419/ ทำไมเราจ งควรใช -official-retweet

POM: Politics of MEม.ป.ป. “[หนาเพจ POM: Politics of ME],” Facebook, สบคนเมอวนท 3 สงหาคม

2555, จาก https://www.facebook.com/PoliticsOfMeSiam Inception Art & Culture Club (SIACC)

2554 “ฝงความทรงจำ,” Facebook, สบคนเมอวนท 3 สงหาคม 2555, จาก http://www.facebook.com/siaminception/info

Sumosamoir2553 “ฮตเลอรยมตงคทกษณ(พากษไทย).wmv,” YouTube, 15 เมษายน 2553,

สบคนเมอวนท 3 สงหาคม 2555, จาก http://www.youtube.com/watch?v=VTWWtLcYE5Y&feature=youtu.be

Thailandmirror2553 “วนอาทตยสแดง @ ราชประสงค,” YouTube, 12 กรกฎาคม 2553, สบคนเมอวน

ท 30 กรกฎาคม 2555, จาก http://www.youtube.com/watch?v=1TgR1ghJ_nM&feature=youtu.be

Tul Sittisomwong2555 “ถาทานไมเหนดวยกบการนรโทษทกษณ,” Facebook, 29 มนาคม 2555, สบคน

เมอวนท 3 กรกฎาคม 2555, จาก https://www.facebook.com/DrTul/posts/10150631021187135

Books

Allan, Graham 1989 Friendship: Developing a Sociological Perspective. Hemel

Hempstead: Harvester Wheatsheaf.Bourdieu, Pierre

1986 The Form of Capital. In Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education. John Richardson, ed. Pp. 241-258. Westport, CT: Greenwood.

Butsch, Richard, ed. 2007 Media and Public Spheres. Hampshire: Palgrave Macmillan.

135

Cavanagh, Allison2007 Sociology in the Age of the Internet. Maidenhead : McGraw Hill/Open

University Press.Economist

2010 Pocket World in Figures: 2010 Edition. London: Economist Newspaper Limited.

Field, John2008 Social Capital. 2nd edition. Routledge: New York.

Gauntlett, David2011 Making is Connecting: The Social Meaning of Creativity, from DIY and

Knitting to Youtube and Web 2.0. Cambridge: Polity Press. Huckfeldt, Robert, Paul E. Johnson, and John Sprague

2004. Political Disagreement: The Survival of Diverse Opinions within Communication Networks. Cambridge: Cambridge University Press.

McKee, Alan 2005 The Public Sphere: An Introduction. Cambridge: Cambridge University

Press.Miller, Daniel

2011 Tales from Facebook. Cambridge: Polity Press.Miller, Daneil, and Don Slater

2000 The Internet: An Ethnographic Approach. Oxford: Berg.O’Neil, Mathieu

2009 Cyberchiefs: Autonomy and Authority in Online Tribes. New York: Pluto Press.

Prangtip Daorueng2004 Thai Civil Society and Government Control: A Cyber Struggle? In Asian

cyberactivism: Freedom of Expression and Media Censorship. S. Gan, J. Gomez, and U. Johannen, eds. Pp. 406-440. Bangkok: Friedrich Naumann Foundation in associaton with Journalism and Media Studies Centre, University of Hong Kong.

Sirin Palasri, Steven Huter, and Zita Wenzel1999 The History of the Internet in Thailand. Oregon: University of Oregon

Books.Sunstein, Cass R.

2007 Republic.com 2.0. Princeton: Princeton University Press.

136

Articles

Chaisukkosol, Chanchai2010 The Internet & Nonviolent Struggle: The Anti-government Movement in

Thailand 2005-06. Social Alternatives. 29(3):49-55.Kendall, Lori

2003 Review of Connecting: How We Form Social Bonds and Communities in the Internet Age. American Journal of Sociology 108(5):1166-1168.

La Due Lake, Ronald, and Robert Huckfeldt1998 Social Capital, Social Networks, and Political Participation. Political

Psychology 19(3):567-584.Lewis, Jane, and Anne West

2009 ‘Friending’: London-based Undergraduates’ Experience of Facebook. New Media & Society. 11(7):1209–1229.

Pongsawat, Pitch2007 Middle-class Ironic Electoral Cultural Practices in Thailand: Observing

the 2005 National Assembly Election and Its Aftermath. In Elections as Popular Culture in Asia. Chua Beng Huat, ed. Pp. 94-114. London: Routledge.

Rapoport, Anatol1957 Contribution to the Theory of Random and Biased Nets. Bulletin of

Mathematical Biology 19 (4):257-77.Zatz, Noah D.

1998 Sidewalks in Cyberspace: Making Space for Public Forums in the Electronic Environment. In Harvard Journal of Law & Technology. Vol. 12 No.1 (Fall 1998).

137

Other Materials

Arthit Suriyawongkul2010 Informed Citizen under the State of Always-Emergency: Crowdsourcing

the Crowddestroying. An unpublished paper presented at “Becoming Mobilized and Networked!: Technology, Gender, and Inter-Asia Popular Culture in the South”, an international conference hosted by Graduate Institute of Mass Communication, National Taiwan Normal University. October 30, 2010.

Electronic Media

BBC News2012 “Profile: Thailand's reds and yellows,” July 13, 2012, Retrieved July 28,

2012, from http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-pacific-13294268Berkowitz, Ben

2011 “From a Single Hashtag, a Protest Circled the world,” Reuters, October 17, 2011, Retrieved August 6, 2011, from http://www.reuters.com/article/2011/10/17/us-wallstreet-protests-social-idUSTRE79G6E420111017

Business Monitor International2012 “Thailand Telecommunications Report Q3 2012,” MarketResearch.com,

June 12, 2012, Retrieved June 22, 2012, from http://www.marketresearch.com/Business-Monitor-International-v304/Thailand-Telecommunications-Q3-7027556/

Daniel Chai2010 “New Groups: Stay Closer to Groups of People in Your Life,” The

Facebook Blog, October 7, 2010, Retrieved July 28, 2012, from https://blog.facebook.com/blog.php?post=434700832130

FacebookN.d. “Advertise on Facebook,” Retrieved August 2, 2012, from

https://www.facebook.com/advertising/Foursquare

N.d. “Arthit's expertise Badges,” accesses July 13, 2012, from https://foursquare.com/bact/badges/expertise

138

Freidman, Megan2010 “YouTube's 50 Best Videos,” Times Special, March 29, 2010, Retrieved

August 3, 2012, from http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,1974961_1974925_1970501,00.html

Fuller, Thomas and Seth Mydans2010 “Protesters Return to Bangkok Streets,” The New York Times, September

19, 2010, Retrieved July 29, 2012, from http://www.nytimes.com/2010/09/20/world/asia/20thai.html

GoogleN.d. “Google Transparency Report,” Retrieved August 4, 2012, from

https://www.google.com/transparencyreport/removals/government/TH/Google+

2012 “50 Things a +1 Can Mean,” Retrieved August 1, 2012, from https://plus.google.com/101560853443212199687/posts/gGYEL9BxLX2

Heylighen, Francis1996 “Evolution of Memes on the Network: From Chain-letters to the Global

Brain,” Retrieved August 2, 2012, from http://pespmc1.vub.ac.be/Papers/Memesis.html

Kellogg, Don2011 “40 Percent of U.S. Mobile Users Own Smartphones; 40 Percent are

Android,” Nielsen Wire, September 1, 2011, Retrieved August 4, 2012, from http://blog.nielsen.com/nielsenwire/online_mobile/40-percent-of-u-s-mobile-users-own-smartphones-40-percent-are-android/

Meme GeneraterN.d. Retrieved August 3, 2012, from http://memegenerator.net

Menning, Chris2010 “In Soviet Russia...,” Know Your Meme, Retrieved August 3, 2012, from

http://knowyourmeme.com/memes/in-soviet-russiaMorgan, Jacob

2010 “Why Dunbar's Number is Irrelevant,” Social Media Today, January 25, 2010, Retrieved August 3, 2012, from http://socialmediatoday.com/index.php?q=SMC/169132 ,

139

Office of The National Broadcasting and Telecommunications CommissionN.d. “Thailand Broadband Internet Subscribers,” Retrieved February 1, 2012,

from http://www2.nbtc.go.th/TTID/Internet_market/broadband_subscribers/

Ookla2012 “Thailand,” Retrieved June 21, 2012, from

http://www.netindex.com/download/2,23/Thailand/Petchanet

2010 “Thailand Raises Minimum Wage,” Thailand Business News, December 10, 2010, Retrieved February 1, 2012, from http://www.netindex.com/download/2,23/Thailand/

Rait, Zach2011 “Introducing the Subscribe Button,” The Facebook Blog, September 15,

2011, Retrieved July 30, 2012, from https://blog.facebook.com/blog.php?post=10150280039742131

Socialbakers2012a “Facebook Places,” Retrieved August 2, 2012, from

https://www.socialbakers.com/places/country/thailand/2012b “Facebook Statistics by City (Beta),” Retrieved August 2, 2012, from

https://www.socialbakers.com/facebook-statistics/cities/2012c “Thailand Facebook Statistics,” Retrieved August 2, 2012, from

http://www.socialbakers.com/facebook- statistics/thailand Suchit Leesa-nguansuk

2012 “Smartphones to rule roost,” Bangkok Post, May 18, 2012, Retrieved June 1, 2012, from http://www.bangkokpost.com/business/telecom/293824/smartphones-to-rule-roost

The Nation2010 “Another multicoloured mass rally held at Victory Monument,” April 18,

2010, Retrieved October 7, 2010, from http://www.nationmultimedia.com/home/2010/04/18/politics/Another-multicoloured-mass-rally-held-at-Victory-M-30127351.html

140

The World Bank2008 “Thailand Infrastructure Annual Report 2008 - Telecommunications

Sector 2008,” Retrieved July 1, 2012, from http://siteresources.worldbank.org/INTTHAILAND/Resources/333200-1177475763598/3714275-1234408023295/5826366-1234408105311/chapter4-telecommunication-sector.pdf

N.d. a “Explore. Create. Share - Development Data,” Retrieved February 1, 2012, from http://databank.worldbank.org/Data/Views/Reports/Chart.aspx

N.d. b “Explore. Create. Share - Development Data,” Retrieved July 28, 2012, from http://databank.worldbank.org/Data/Views/Reports/TableView.aspx

N.d. c “World Development Indicators,” Retrieved August 5, 2012, from http://data.worldbank.org/data-catalog/world-development-indicators

Wood, MollyN.d. “Top 10 Web fads,” Retrieved August 2, 2012, from

http://www.cnet.com/1990-11136_1-6268155-1.htmlZarrella, Dan

N.d. “How to Get More Likes, Comments and Shares on Facebook,” Retrieved August 3, 2012, from http://danzarrella.com/infographic-how-to-get-more-likes-comments-and-shares-on-facebook.html

141

ประวตการศกษา ชอ อาทตย สรยะวงศกล วนเดอนปเกด 22 เมษายน 2522 วฒการศกษา

- วท.บ. เทคโนโลยสารสนเทศ สถาบนเทคโนโลยนานาชาตสรนธร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

- วท.ม. ปรชานศาสตรและภาษาธรรมชาต มหาวทยาลยเอดนบะระ ผลงานทางวชาการ

อาทตย สรยะวงศกล 2554 ไมใชเพอนก ‘Like’ กนได” ใน รวมบทความน าเสนอ การสมนา

เครอขายนกศกษาระดบบณฑตศกษา สาขาสงคมวทยาและมานษยวทยา ครงท 10 ประจ าป 2553. หนา 763-778. เชยงใหม: คณะสงคมศาสตรและคณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

Arthit Suriyawongkul 2010 Informed Citizen under the State of Always-Emergency:

Crowdsourcing the Crowddestroying. An unpublished paper presented at “Becoming Mobilized and Networked!: Technology, Gender, and Inter-Asia Popular Culture in the South”, an international conference hosted by Graduate Institute of Mass Communication, National Taiwan Normal University. October 30, 2010.

ประสบการณท างาน - บรษท ซน ไมโครซสเตมส (ประเทศไทย) จ ากด - สถาบนเทคโนโลยนานาชาตสรนธร มหาวทยาลยธรรมศาสตร - สถาบนภาษาศาสตร มหาวทยาลยพอทสดม ประเทศเยอรมน - ID Information und Dokumentation im Gesundheitswesen GmbH & Co. KGaA - บรษท โอเพนดรม จ ากด - เครอขายพลเมองเนต