ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ 70Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΚΑΝΟΝΙΚΗΣ ΦΟΙΤΗΣΗΣ

ATOMIKH ΔΙΑΤΡΙΒΗ

«ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΝΗ ΚΑΙ ΥΦΑΛΟ-ΚΡΗΠΙΔΑ. ΠΟΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΔΥΟ ΖΩΝΕΣ ΘΕΩΡΕΙΤΕ ΟΤΙ ΕΞΥΠΗΡΕΤΕΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΥΜΦΕ-

ΡΟΝΤΑ;»

ΑΠΟ TON

ΣΧΗ (ΠΖ) ΠΑΝΤΕΛΗ ΚΑΠΡΑΛΟ

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2018

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ……………………………………………………………………………… 1 ΣΚΟΠΟΣ……………………………………………………………………………...... 2 ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ……………………………………………………………………... 2

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α: ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ

1. Ιστορική Εξέλιξη……………………………………………………………………. 3 2. Στάδια Εξέλιξης Δικαίου της Θάλασσας…………………………………………. 3 2.1 Το κλασικό (εθιμικό) δίκαιο της Θάλασσας………………………………... 3 2.2 Το «γραπτό» (κωδικοποιημένο) Δίκαιο της Θάλασσας………………….. 5 2.3 Η Τρίτη Συνδιάσκεψη των ΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (1973-1982) 6

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β :ΣΗΜΕΙΑ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1. Αιγιαλίτιδα Ζώνη (ΑΖ) [ή Χωρικά Ύδατα (ΧΥ) ή Χωρική Θάλασσα (ΧΘ)…….. 8 2. Συνορεύουσα Ζώνη (ΣΖ)………………………………………………………….. 9 3. Γραμμές Βάσης (ΓΒ)……………………………………………………………….. 10 4. Εσωτερικά Ύδατα…………..……………………………………………………… 11 5. Αβλαβής Διέλευση…………………………………………………………………. 12 6. Στενά Διεθνούς Ναυσιπλοΐας (ΣΔΝ)……………………………………………… 12 7. Ανοιχτή Θάλασσα………………………………………………………………….. 13 8. Νησιά………………………………………………………………………………… 13 9. Κλειστές – Ημίκλειστες Θάλασσες………………………………………………... 13 10. Γεωγραφικώς Μειονεκτούντα Κράτη……………………………………………. 13 11. Επίλυση διαφορών……………………………………………………………….. 14 12. Καλή πίστη και κατάχρηση δικαιώματος……………………………………….. 14 13. Ειρηνικές χρήσεις των θαλασσών………………………………………………. 15 14. Περιοχή Πληροφορίων Πτήσεων (Flight Information Region, FIR)………….. 15 15. Κυριαρχικό Δικαίωμα……………………………………………………………... 15 16. Ευθυδικία………………………………………………………………………….. 15 17. Σχετικές/Ειδικές Περιστάσεις……………………………………………………. 16

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ: ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑ 1. Ιστορική Εξέλιξη Δικαίου Υφαλοκρηπίδας………………………………………. 17 2. Ορισμός Υφαλοκρηπίδας και προβλέψεις σύμφωνα με ΣΔΘ…………………. 18 3. Οριοθέτηση Υφαλοκρηπίδας……………………………………………………… 19 4. Εφαρμογή Δικαίου Υφαλοκρηπίδας στον Ελλαδικό Χώρο…………………….. 20

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ: ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΝΗ (ΑΟΖ) 1. Ιστορική Εξέλιξη Θεσμού της ΑΟΖ……………………………………………….. 23 2. Ορισμός ΑΟΖ και προβλέψεις σύμφωνα με ΣΔΘ………………………………. 24 2.1 Κυριαρχικά Δικαιώματα……………………………………………………….. 25 2.2 Δικαιώματα και υποχρεώσεις των άλλων κρατών στην ΑΟΖ……………... 25 2.3 Θέματα αλιείας………………………………………………………………… 26 3. Οριοθέτηση ΑΟΖ…………………………………………………………………… 27

4. Εφαρμογή Θεσμού ΑΟΖ στον Ελλαδικό Χώρο…………………………………. 28

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε: ΣΧΕΣΗ ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑΣ ΚΑΙ ΑΟΖ 1. Ομοιότητες ΑΟΖ και Υφαλοκρηπίδας……………………………………………. 31 2. Διαφορές ΑΟΖ και Υφαλοκρηπίδας………………………………………………. 31

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ: Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΑΛΙΕΙΑΣ

1. Η αλιεία στη ΣΔΘ…………………………………………………………………… 33 2. Η Αλιεία στην περίπτωση της Ελλάδας………………………………………….. 34 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ: ΤΟ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟ ΣΥΜΠΛΕΓΜΑ ΜΕΓΙΣΤΗΣ (ΚΑΣΤΕΛΟΡΙΖΟ) ΣΤΗΝ

ΑΟΖ/ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑ 1. Γεωγραφικά – Ιστορικά Στοιχεία………………………………………………….. 37 2. Σκοπός απομόνωσης συμπλέγματος Μεγίστης………………………………… 38

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η: ΕΛΛΑΔΑ: ΑΟΖ Η΄ ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑ; 1. Στατιστικά Στοιχεία για την ΑΟΖ………………………………………………….. 40 2. Επιλογή ζώνης μεταξύ ΑΟΖ και Υφαλοκρηπίδας………………………………. 40 3. Το παράδειγμα της Κύπρου………………………………………………………. 41

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Θ: ΑΟΖ: Η ΕΜΜΕΣΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ 1. Έμμεση Προσέγγιση……………………………………………………………….. 43 2. Χωρικά Ύδατα: Επιβαλλόμενη Υποχρέωση…………………………………….. 45

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 1. Συμπεράσματα……………………………………………………………………... 47 2. Προτάσεις…………………………………………………………………………… 48

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ «Α» Βιβλιογραφία…………………………………………………………………… Α-1 Ελληνική………………………………………………………………………... Α-1 Διαδίκτυο…………………………………………...………………………...... Α-1 «Β» Σχεδιαγράμματα...…………………………………………………………….. Β-1 Εικ. 1: Παράδειγμα Φυσικής Ακτογραμμής…………………………………. Β-1 Εικ. 2: Παράδειγμα Ευθείων Γραμμών Βάσεων……………………………. Β-1 Εικ. 3: Παράδειγμα Αρχιπελαγικών Γραμμών Βάσεων……………………. Β-2 Εικ. 4: Οι ευθείες γραμμές βάσεις Τουρκίας στο Αιγαίο…………………... Β-2 Εικ. 5: Το Αιγαίο Πέλαγος με Χωρική Θάλασσα 6 και 12 ν.μ. αντίστοιχα.. Β-3 Εικ. 6: Συνολική Παράσταση Μεγεθών ΣΔΘ……………………………….. Β-3 Εικ. 7: Υφαλοκρηπίδα………………………………………………………… Β-4 Εικ. 8: Η ΑΟΖ της Ελλάδας σύμφωνα με τη ΣΔΘ…………………………. Β-4 Εικ. 9: Η ΑΟΖ της Τουρκίας σύμφωνα με τη ΣΔΘ…………………………. Β-5 Εικ. 10: Η πρόταση της Τουρκίας για την οριοθέτηση τα ελληνικής ΑΟΖ.. Β-5 «Γ» Λατινική Ορολογία……………………………………………………............. Γ-1

ΣΥΝΟΨΗ

Το υγρό στοιχείο και συγκεκριμένα οι θάλασσες και οι ωκεανοί, καλύπτουν το 71% της επιφάνειας της γης. Ταυτόχρονα όμως είναι και το στοιχείο εκείνο που η χρήση του συνέβαλλε στην ανακάλυψη νέων ηπείρων και στην ανάπτυξη πολιτισμών. Η κυριαρχία σε αυτό αποτέλεσε έναν διαχρονικό αγώνα με διάφορες εκφάνσεις. Άλ-λοτε στρατιωτικές και άλλοτε νομικές για να επιτευχθεί ένα δίκαιο, που να ρυθμίζει τον τρόπο χρήσης της, ικανοποιώντας τόσο τα παράκτια κράτη όσο και τη διεθνή κοινό-τητα. Η ανάγκη για την δημιουργία ενός νομικού πλαισίου κατέληξε στην Σύμβαση του Δικαίου για τη Θάλασσα (UNCLOS III), που συγκέντρωσε και επικαιροποίησε προη-γουμένους κανόνες και θεσμούς ενώ δημιούργησε νέους. Η παρούσα μελέτη εξετάζει δυο από αυτούς. Συγκεκριμένα την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) και την Υ-φαλοκρηπίδα προκειμένου να εξακριβώσει ποια από τις δύο θαλάσσιες ζώνες εξυπη-ρετεί καλυτέρα τα συμφέροντα της Ελλάδας. Στα κεφάλαια της παρούσας εργασίας επιχειρείται η συνολική εξέταση όλων των παραμέτρων μεταξύ των οποίων και η δράση της Τουρκίας; που επηρεάζουν τις δύο ζώνες προκειμένου να διαμορφωθεί μια ολοκληρωμένη απάντηση. Στο πρώτο κεφάλαιο διενεργείται μια ιστορική επισκόπηση στην εξέλιξη του δι-καίου της θάλασσας ενώ στο δεύτερο επιχειρείται μια συνοπτική αναφορά στα σημεία εκείνα που ενδιαφέρουν περισσότερο την Ελλάδα και επηρεάζουν τη λειτουργία των δυο προς εξέταση ζωνών. Στα τρίτο και τέταρτο κεφάλαια περιγράφονται οι διατάξεις που αφορούν τις δύο ζώνες ενώ στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η σχέση που έχουν οι εξεταζόμενές ζώνες μεταξύ τους, δηλ. οι ομοιότητες και οι διαφορές τους που θα μας οδηγήσουν στο να εξακριβώσουμε τα πλεονεκτήματα της μιας έναντι της άλλης. Στα επόμενα κεφάλαια, έκτο και έβδομο, εξετάζονται οι παράμετροι που επι-δρούν στις δύο ζώνες στην ελληνική περίπτωση. Έτσι, αναλύεται η επίδραση της α-λιείας και του νησιωτικού συμπλέγματος της Μέγιστης (Καστελόριζου). Στο όγδοο κεφάλαιο καταλήγουμε στην επιλογή της συμφέρουσας ζώνης που τελικά είναι η ΑΟΖ ενώ στο ένατο κεφάλαιο αναλύουμε τον τρόπο με τον οποίο μπορεί η Ελλάδα να προβεί αρχικά στην κήρυξη της και στη συνέχεια στην οριοθέτηση της. Στο δέκατο κεφάλαιο καταλήγουμε με τα συμπεράσματα και τις προτάσεις που αφορούν την επιλογή μας. Επίσης, για την διευκόλυνση της ανάγνωσης στο Παράρ-τημα «Β» παρατίθενται σχηματικές παραστάσεις που αφορούν στις ζώνες αλλά και στις επιδιώξεις της Ελλάδας και της Τουρκίας, του κύριου εμπόδιου στην θέσπιση της ΑΟΖ.

Σχης (ΠΖ)

Παντελής Καπράλος του Παναγιώτη (ΑΜ:49732) Σπουδαστής ΣΕΘΑ Αθήνα, 01 Απρ 2018

ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ

ΘΕΜΑ: «Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη και Υφαλοκρηπίδα. Ποια από τις δυο ζώνες θεωρείται οτι εξυπηρετεί περισσότερο τα ελληνικά συμφέροντα;». ΕΙΣΑΓΩΓΗ «Μέγα το της Θαλάσσης κράτος», ήταν η φράση που αποτέλεσε το βασικό επι-χείρημα του Περικλή στην δημηγορία του προς τους Αθηναίους, στην προσπάθεια του να τονίσει την σημασία της κυριαρχίας στην θάλασσα, ενώ στον Αριστοτέλη η φράση «ἄρχων γῆς καὶ θαλάσσης» χρησιμοποιείται για να δείξει τον πλούσιο και τον δυνατό.1 Οι παραπάνω αναφορές είναι τα πρώιμα σημάδια της επιθυμίας του ανθρώ-που να αποκτήσει ισχύ μέσω της θάλασσας καθώς η εκμετάλλευση της, επέτρεψε την ανάπτυξη πληθώρας ειρηνικών και στρατιωτικών δραστηριοτήτων και ήταν ο θε-μελιώδης λίθος πάνω στον οποίο αρχικά δημιουργήθηκαν η πόλη – κράτος και εν συνέχεια με την πάροδο του χρόνου και τη συμβολή της εξέλιξης, μια σειρά αυτοκρα-τοριών. Ο αγώνας για την απόκτηση της κυριαρχίας στις θάλασσες, δημιούργησε ταυτό-χρονα την ανάγκη ύπαρξης ενός συστήματος κανόνων, προκειμένου να ρυθμίζονται οι σχέσεις των υποκείμενων της εκάστοτε διεθνούς κοινωνίας.2 Η ανάγκη αυτή κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους ικανοποιήθηκε με την μορφή εθιμικού δικαίου, έχοντας ως βασική αρχή την Ελευθερία των Θαλασσών και εξελίχτηκε ως τις μέρες μας με την Σύμβαση των Η.Ε. για το Δίκαιο της Θάλασσας (εφεξής ΣΔΘ) που υπογράφηκε στις 10 Οκτωβρίου 1982 στο Μοντέγκο Μπέι της Τζαμάικα.3 Η ΣΔΘ περιέλαβε το σύνολο των εθιμικών και συμβατικών κανόνων που προϋ-πήρχαν, διαμόρφωσε νέους4 και ήταν απότοκο της τεχνολογικής ανάπτυξης, που έ-δωσε τη δυνατότητα στα κράτη να εκμεταλλεύονται τον βυθό και το υπέδαφος της θάλασσας. Στο πλαίσιο αυτό η επέκταση των θαλάσσιων ζωνών από τις 4 στις 85 ήταν η αναμενόμενη κατάληξη της. Η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (εφεξής ΑΟΖ) ήταν μια από τις καινοτομίες και έγινε τόσο ισχυρή που κατά μια άποψη, ίσως και καθ’

1 www.ojs.unito.it/index.php/historika/article/download/1927/1690 , Ιωάννης Περισυνάκης, «Μέγα τὸ τῆς θαλάσσης κράτος» (Θουκ. Ι 143, 5):αρχαιολογία της ιδέας, 2016, Πρόσβαση 11 Ιαν 2018. 2 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Δίκαιο της Θάλασσας και Ανθρωπιστικό Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 341. 3 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 342, 356. 4 Παύλος Φωτίου: Περί Διεθνούς Δικαίου – Δίκαιο Θαλάσσης – Ορισμοί και Έννοιες Εθνικά Θέματα 2013, σελ. 11 5 http://www.foreignaffairs.gr/articles/68831/giannis-balinakis/to-sxedio-%C2%ABellas-epi-tessera%C2%BB?page=2, Γιάννης Βαληνάκης, Το σχέδιο «Ελλάς επί Τέσσερα», 12/06/2012, Πρόσβαση 11 Ιαν 2018.

-2-

υπερβολή, έχει υπερκεράσει μια παλαιότερη ζώνη, την Υφαλοκρηπίδα6 που καθιερώ-θηκε με την Διακήρυξη του Αμερικανού προέδρου Τρούμαν το 1945.7 ΣΚΟΠΟΣ Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να εξετάσει ποια από τις δύο ζώνες ΑΟΖ ή Υφαλοκρηπίδα εξυπηρετεί καλύτερα τα συμφέροντα της Ελλάδας. Η εργασία θα λάβει υπόψη τη γεωγραφική θέση της χώρας αλλά και την συμπεριφορά των γειτόνων της, ειδικότερα της Τουρκίας, που θέτουν εμπόδια στην οριοθέτηση των υπαρχόντων ζωνών και συνεπώς στην εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών τους. ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ Για την σύνταξη της παρούσας διατριβής τίθενται οι παρακάτω προϋποθέσεις: Δεν θα υπάρξει καμία μεταβολή στις προβλέψεις της Συμβάσης των Η.Ε για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982. Δεν θα μεταβληθεί η γεωπολιτική κατάσταση στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου η οποία αποτελεί περιοχή ενδιαφέροντος της Ελλάδας. Δεν θα παραιτηθεί η Ελλάδα από το δικαίωμα της να κηρύξει την ΑΟΖ ή την Υφαλοκρηπίδα, στα προβλεπόμενα/επιτρεπόμενα, από την ΣΔΘ, όρια. Δεν θα υφίσταται το φοβικό σύνδρομο της Ελλάδας έναντι της Τουρκίας.8 6 Θεόδωρος Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, Εκδόσεις Λιβάνη, 2014, σελ. 50. 7 Θεόδωρος Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, Εκδόσεις Λιβάνη, 2014, σελ. 25. 8 Θεόδωρος Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, Εκδόσεις Λιβάνη, 2014, σελ. 58 και Άγγελος Συρίγος, Ελληνοτουρκικές σχέσεις, Εκδόσεις Πατάκη, Β Έκδοση, 2016, σελ. 745.

-3-

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α

ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ

1. Ιστορική Εξέλιξη Οι έννοιες της ΑΟΖ και της Υφαλοκρηπίδας είναι μέρος του διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας (εφεξής ΔΘ) που αφορά «…στην κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώ-ματα του κράτους επί των τμημάτων της θάλασσας που το περιβάλλουν, τον βυθό αυτής, το υπέδαφος και σε ορισμένες περιπτώσεις, τον υπερκείμενο εναέριο χώρο».9 Ενός δικαίου που καλύπτει τις ανάγκες των κατά χρονικές περιόδους οργανωμένων δρώντων (πόλεις–κράτη, αυτοκρατορίες, έθνη–κράτη) σε ισχύ και στην ύπαρξη νομι-μοποιητικής βάσης για την επιβολή της. Βασικοί παράγοντες της ανάπτυξής του ΔΘ ήταν ο άνθρωπος και η τεχνο-λογία. Ο άνθρωπος γιατί ορισμένα αρνητικά χαρακτηριστικά της φύσεως του, όπως ο εγωκεντρικός του χαρακτήρας, η επιθετικότητα, η πλεονεξία, η ιδιοτέλεια και η κακία του, έπρεπε να τεθούν υπό έλεγχο10, αρχικά στο σχήμα άνθρωπος–κράτος και ακο-λούθως μεταξύ των κρατών στο διεθνές περιβάλλον. Η τεχνολογία, γιατί επηρέασε την διαμόρφωση των ζωνών επιβολής της ισχύς των δρώντων στην θάλασσα. Έτσι, από τον προσδιορισμό των ζωνών μέσω της «βολής των κανονιών» και από τα 3 ναυτικά μίλια11 φτάσαμε ως τις μέρες μας όπου η τεχνολογία δίνει την δυνατότητα για εκμετάλλευση του θαλάσσιου πλούτου, υπό προϋποθέσεις, μέχρι και 400 ν.μ. από τις ακτές του παράκτιου κράτους. 2. Στάδια Εξέλιξης Δικαίου της Θάλασσας Η εξέλιξη του ΔΘ διακρίνεται σε 3 περιόδους: 2.1 Το κλασικό (εθιμικό) δίκαιο της Θάλασσας12 Η περίοδος αυτή σε πρώτη φάση βασίστηκε στο έθιμο. Είναι η μεγαλύ-τερη σε διάρκεια (4 αιώνες) και ίσως η σημαντικότερη, καθώς αποτελεί το οικοδόμημα της περαιτέρω εξέλιξής του ΔΘ, διότι στην επόμενη φάση της, αυτή της καταγραφής, καθόρισε τρεις θεμελιώδης αρχές. Οι πρώτες υποψίες θέσπισης ενός δίκαιου για την θάλασσα ανάγονται στην Ρόδο, περίπου το 800 π.Χ., με τον υποτυπώδη κώδικα Rex Rhodia που σύμ-φωνα με ορισμένους ιστορικούς είχε επεκταθεί και σε πεδία πέραν της διαχείρισης

9 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 341. 10Τα μειονεκτήματα αυτά περιεγράφηκαν από τον Νικολό Μακιαβέλι (1469- 527) στον «Ηγεμόνα» και τον Τόμας Χομπς (1588-1679) στον «Λεβιάθαν». Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο….., σελ. 53, 57 11 http://www.miliarakispetros.gr/index.php/articlewriting/61 ,Πέτρος Μηλιαράκης, Το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας με αναφορά στην ΑΟΖ, 7 Ιουν 2012, Πρόσβαση 14 Ιαν 2018. 12 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 342.

-4-

φορτίων (cargo)13 ενώ ακολουθήσαν οι Αιγύπτιοι και οι Φοίνικες, ο καθένας με διαφο-ρετική αντίληψη για το τότε ΔΘ. Οι Ρωμαίοι ήταν οι πρώτοι που έθεσαν την νομιμο-ποιητική βάση μιας μορφής δικαίου με την αρχή του, της Ελευθερίας των Θαλασ-σών.14 Επιδίωξη τους ήταν η Μεσόγειος (mare nostrum) να μην γίνει μια ρωμαϊκή λίμνη αλλά να επιτρέπεται η ελεύθερη χρήση από όλους. Η αρχή αυτή ενισχυμένη με την έννοια της κοινοκτημοσύνης της θάλασσας καταγράφεται στο Corpus Juris Civi-lis,15 τον κώδικα που προσπάθησε να οργανώσει το Ρωμαϊκό Δίκαιο. Κατά τον Μεσαίωνα, υλοποιούνται οι πρώτες συστηματικότερες προ-σπάθειες καταγραφής των μέχρι τότε νόμων και εθίμων με χαρακτηριστική αυτή του Καταλανικής προέλευσης βιβλίου Consolato del mare (1320-1330).16 Κατόπιν, ο πατέρας του διεθνούς δικαίου Ούγκο Γκρότιους (1583-1645) με το έργο του Mare Liberum καθορίζει την πλήρη νομιμοποίηση της Αρχής της Ελευ-θερίας των Θάλασσων. Η ενέργεια αυτή αποσκοπούσε στην υποστήριξη της ανεμπό-διστης λειτουργίας του εμπορίου της Ολλανδικής εταιρίας «Ανατολικές Ινδίες» μέσω της Μάγχης, σε μια εποχή όπου η άνοδος της Ινδίας ως ναυτιλιακής δύναμης, δη-μιουργούσε ανησυχίες. Η άποψη του Γκρότιους ότι οι θάλασσες πρέπει είναι ελεύθε-ρες σε χρήση για όλους προς όφελος της ανάπτυξης του εμπορίου, ήρθε σε σύ-γκρουση με την ακριβώς αντίθετη άποψη που εκφράστηκε μέσω του Βρετανού δια-νοούμενου Τζον Σέλντεν. Το βιβλίο του Mare Clausum (Η Κλειστή Θάλασσα) υποστή-ριξε την κυριαρχία των παράκτιων κρατών στους ωκεανούς. Το έργο του στηρίχθηκε στη θεωρία ότι η κυριαρχία του Άγγλου βασιλιά στη θάλασσα είναι απαραίτητο συ-μπλήρωμα της κυριαρχίας του στο έδαφος.17 Με αυτόν τον τρόπο, εξασφάλιζε τον αποκλεισμό της εταιρίας των Ανατολικών Ινδιών από θάλασσες που έλεγχε η Αγ-γλία.18 Στην παραπάνω ιδιότυπη «Μάχη των Βιβλίων»19 επικράτησε η άποψη του Γκρότιους στην οποία σημαντικό ρόλο έπαιξε η ανακάλυψη της Αμερικής. Ενώ, ο προσδιορισμός της ως κοινόχρηστου αγαθού (res communis usus), ήταν το αποτέλε-σμα της συζήτησης που άνοιξε περί του νομικού της χαρακτήρα.20 Σπουδαίο ρόλο στη διαμόρφωση του ΔΘ διαδραματίζουν τα περιλαμβα-νόμενα στη Συνθήκη των Βεστφαλιών (1648), που αφορούν την έννοια της κυριαρχίας του κράτους. 21 Στην περίπτωση των παράκτιων κρατών, και ειδικότερα στην αιγιαλί-τιδα ζώνη ή τα χωρικά ύδατα η κυριαρχία τους είναι πλήρης. Το χαρακτηριστικό αυτό

13 https://eclass.duth.gr/modules/units/?course=KOM01136&id=3389 , Ευθύμιος Παπασταυρίδης, Δίκαιο Θάλασσας, 2015 και http://www.duhaime.org/LawMuseum/LawArticle-383/Lex-Rhodia-The-Ancient-Ancestor-of-Maritime-Law--800-BC.aspx , Lloyd Duhaime, Lex Rhodia The Ancient Ancestor of Maritime Law 800 BC, 19 Νοε 2012, Πρόσβαση 14 Ιαν 2018. 14Θεόδωρος Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, Εκδόσεις Λιβάνη, 2014, σελ. 23 και Σιούσουρας, Δημόσιο…, 2015, σελ. 342. 15 Γρηγόρης Ι. Τσάλτας- Μαριάνθη Κλάδη, Το Διεθνές Καθεστώς…… Τόμος Πρώτος, Εκδόσεις Σιδέρης, Ιούλιος 2003, σελ. 76. 16 https://eclass.duth.gr/modules/units/?course=KOM01136&id=3389 , Ευθύμιος Παπασταυρίδης, Δίκαιο Θάλασσας, 2015 και https://en.wikipedia.org/wiki/Book_of_the_Consulate_of_the_Sea, Πρόσβαση 15 Ιαν 2018. 17 Γρηγόρης Ι. Τσάλτας- Μαριάνθη Κλάδη, Το Διεθνές Καθεστώς…… Τόμος Πρώτος, Εκδόσεις Σιδέρης, Ιούλιος 2003, σελ. 80. 18 Θεόδωρος Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, Εκδόσεις Λιβάνη, 2014, σελ.24. 19 https://eclass.duth.gr/modules/units/?course=KOM01136&id=3389 , Παπασταυρίδης, Δίκαιο….…, Πρόσβαση 15 Ιαν 2018. 20 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 343. 21 Η κυριαρχία των κρατών διακρίνεται σε εσωτερική και εξωτερική. Η εσωτερική κυριαρχία αφορά στο δικαίωμα του κράτους να εφαρμόζει τη δική του έννομη τάξη εντός της επικράτειας του ως απόρροια της λαϊκής κυριαρχίας ενώ η εξωτερική κυριαρχία αφορά στη δυνατότητα του κράτους να ενεργεί ελευθέρα στις διεθνείς σχέσεις του. Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 64, 86, 88.

-5-

αποτελεί την δεύτερη βασική αρχή του ΔΘ που αποσκοπεί στην εξασφάλιση της άμυ-νας και της ασφάλεια τους.22 Η κυριαρχία αυτή ταυτίζεται εδαφικά με τον κανόνα «της βολής του κανονιού» που καθιέρωσε ο Ολλανδός νομικός Cornelius Van Bynker-shoek. Το εύρος της κυριαρχίας εκτεινόταν μέχρι τα 3 ν.μ., που αντιστοιχούσε στο μέγιστο βεληνεκές των παράκτιων κανονιοβολιών.23 Η τρίτη αρχή που θεμελιώθηκε την αναφερόμενη περίοδο είναι αυτή της αβλαβούς διέλευσης. Εδώ, υποχωρεί η κυριαρχία του κράτους στα ύδατα που ελέγχει προς διευκόλυνση της ελευθερίας της ανοικτής θάλασσας. Η αρχή αυτή λειτούργησε ως έθιμο με βάση την αμοιβαιότητα, καθώς τα κράτη παραχωρώντας το δικαίωμα της αβλαβούς διέλευσης ανέμεναν αντάλλαγμα ιδίου μεγέθους.24 2.2 Το «γραπτό» (κωδικοποιημένο) Δίκαιο της Θάλασσας Το δεύτερο στάδιο εξέλιξης του ΔΘ είναι σύντομο και μεταβατικό. Κύρια χαρακτηριστικά του είναι η υπογραφή τεσσάρων συμβάσεων και η συνεχής επιθυμία των αναπτυσσόμενων κρατών, των κρατών της αποαποικιοποίησης και του Τρίτου κόσμου να εκμεταλλευτούν αποκλειστικά τα ίδια, και όχι τα ανεπτυγμένα κράτη, τον θαλάσσιο πλούτο τους. Το μέχρι τότε υπάρχον δίπολο της αρχής των ανοικτών θαλασσών και της κυριαρχίας των κρατών στα ύδατα που αυτό ελέγχει, δημιούργησε την ανάγκη προσδιορισμού των ζωνών που αυτό ασκεί την κυριαρχία του. Μια πρώτη απόπειρα πραγματοποιήθηκε στη Συνδιάσκεψη της Χάγης (1930) με βασικό θέμα την οριοθέ-τηση των χωρικών υδάτων αλλά δεν είχε αίσια έκβαση.25 Εκεί που απέτυχε η Συνδιά-σκεψη, πέτυχε ο πρόεδρος Τρούμαν το 1945 με την Διακήρυξη που αφορούσε την δικαιοδοσία των ΗΠΑ στην εκμετάλλευση των πόρων της αμερικανικής υφαλοκρηπί-δας, που τώρα επεκτείνονταν πέραν των 3 ν.μ., χωρίς να θίγεται η ελευθερία της α-νοικτής θάλασσας. Η ενέργεια αυτή ακολουθήθηκε από την Χιλή και το Περού το 1947, που κατά όμοιο τρόπο (Διακήρυξη) επέκτειναν την νέα ζώνη στα 200 ν.μ.26 Το ίδιο έτος τα Η.Ε. εξουσιοδοτούν την Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου να εξετάσει τα επίμαχα ζητήματα της θάλασσας. Η χρονιά αυτή θεωρείται και η αφετηρία του δευτέρου σταδίου που κατέληξε στην Πρώτη Συνδιάσκεψη για το Δίκαιο της Θά-λασσας (UNCLOS I) το 1958 στη Γενεύη και την υπογραφή των παρακάτω συμβά-σεων:

Τη Σύμβαση για την Χωρική Θάλασσα και τη Συνορεύουσα Ζώνη. Τη Σύμβαση για την Ανοικτή Θάλασσα.

22 http://www.miliarakispetros.gr/index.php/articlewriting/61 , Πέτρος Μηλιαράκης, Το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας με αναφορά στην ΑΟΖ, 7 Ιουν 2012, Πρόσβαση 14 Ιαν 2018. 23 Γρηγόρης Ι. Τσάλτας- Μαριάνθη Κλάδη, Το Διεθνές Καθεστώς των Θάλασσων και των Ωκεανών, Σιδέρης, 2003, σελ. 222. 24 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ.343-345. 25 https://eclass.duth.gr/modules/units/?course=KOM01136&id=3389 , Ευθύμιος Παπασταυρίδης, Δίκαιο Θάλασσας, 2015, Πρό-σβαση 14 Ιαν 2018. 26 Θεόδωρος Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, Εκδόσεις Λιβάνη, 2014, σελ. 25.

-6-

Τη Σύμβαση για την Υφαλοκρηπίδα. Τη Σύμβαση για την Αλιεία και την Προστασία των Ζωντανών Πηγών

στην Ανοικτή Θάλασσα.27 Όμως η Συνδιάσκεψη δεν κατάφερε να προσδιορίσει με ακρίβεια το εύ-ρος της χωρικής θάλασσας και των ζωνών αλιείας καθώς απαιτούνταν η πλειοψηφία των 2/3 των μελών της, η οποία τελικά δεν επετεύχθη. Το γεγονός αυτό οδήγησε στη Δεύτερη Συνδιάσκεψη για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS IΙ), πάλι στη Γενεύη, το 1960.28 Η ημερήσια διάταξη της UNCLOS II, αν και περιορισμένη, αδυνατούσε και αυτή να βρει λύσεις, σε αντίθεση με την αμέσως επόμενη και τελευταία μέχρι στιγμής Συνδιάσκεψη. 2.3 Η Τρίτη Συνδιάσκεψη των ΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (1973-1982) H εξέλιξη της τεχνολογίας έδωσε τη δυνατότητα στα παράκτια ανεπτυγ-μένα κράτη να εκμεταλλεύονται τον υποθαλάσσιο πλούτο που βρίσκεται πέραν των ηπειρωτικών ακτών τους.29 Ταυτόχρονα αποτέλεσε την κεντρική ιδέα της περίφημης ομιλίας του Μαλτέζου πρέσβη στα ΗΕ Άρβιντ Πάρντο στην Γενική Συνέλευση το 1967 και οδήγησε στην σύσταση μιας ad hoc επιτροπής που θα προέβαινε στην ανανέωση του ΔΘ.30 Οι προσπάθειες ανανέωσης συνεχίστηκαν και κατέληξαν στην Τρίτη Συν-διάσκεψη των ΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS IΙΙ), το τελικό στάδιο της εξέλιξης του ΔΘ. Η ευρεία συμμετοχή σε συνάρτηση με την υιοθέτηση της λήψης των α-ποφάσεων μέσω consensus δηλ. της σύνθεσης μεταξύ διαφορετικών απόψεων είναι από τα αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά των εργασιών. Οι εργασίες ξεκίνησαν το 1973 στην Ν. Υόρκη, με τη παρουσία 165 κρατών, 3 εδαφών, 8 εθνοαπελευθερωτικών κι-νημάτων, 26 ειδικευμένων οργανισμών και 57 μη κυβερνητικών οργανώσεων.31 Η ευ-ρεία συμμετοχή ανέδειξε την θέληση να υπάρξει τάξη στις θάλασσες και στους ωκεα-νούς, την ανάγκη ύπαρξης δικαιοσύνης, την μετατόπιση από τη συνείδηση του έ-θνους- κράτους σε αυτήν της διεθνούς κοινωνίας και τέλος την διάθεση των εμπλεκο-μένων για συμβιβασμό.32 Οι 9ετείς διαπραγματεύσεις κατέληξαν στην υπογραφή της ΣΔΘ η οποία αποτελείται από 320 άρθρα και 9 παραρτήματα και στη τελική της μορφή έλαβε 130 θετικές ψήφους, 4 κατά (ΗΠΑ, Τουρκία, Βενεζουέλα και Ισραήλ) και 17 αποχές (ση-μαντικότερες από τις οποίες ήταν των Γερμανίας, Αγγλίας και Σοβιετικής Ένωσης).33 Τέθηκε σε ισχύ την 16 Νοεμβρίου 1994 (12 μήνες μετα την επικύρωσή της από 60

27 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 344-345. 28 http://legal.un.org/avl/ha/gclos/gclos.html , Tullio Treves, 1958 Geneva Conventions on the Law of the Sea, Geneva, Πρό-σβαση 14 Ιαν 2018. 29 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 345. 30 http://legal.un.org/avl/ha/gclos/gclos.html , Tullio Treves, 1958 Geneva…..the Sea, Geneva, Πρόσβαση 14 Ιαν 2018. 31 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 352, 353. 32 Θεόδωρος Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, Εκδόσεις Λιβάνη, 2014, σελ.27-28. 33 Θεόδωρος Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, Εκδόσεις Λιβάνη, 2014, σελ.50.

-7-

κράτη, με το 60ο να την επικυρώνει την 16 Νοεμβρίου 1993) και σύμφωνα με το αρ. 311, παρ.1, υπερισχύει των Συμβάσεων της Πρώτης Συνδιάσκεψης για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS I).34 Μέχρι την 1η Απριλίου 1998 την επικύρωσαν 125 από τα 158 κράτη που την είχαν υπογράψει, μεγάλος αριθμός των οποίων ήταν μικρά ή ανα-πτυσσόμενα.35 Για την Ελλάδα η ΣΔΘ θεωρείται αρκετά ευνοϊκή καθώς:

Αναγνωρίζει το δικαίωμα κάθε χώρας να επεκτείνει την Αιγιαλίτιδα Ζώνη της στα 12 ν.μ.

Αναγνωρίζει ότι τα νησιά έχουν πλήρη δικαιώματα ΑΟΖ και Υφαλοκρη-πίδας.

Δεν θέτει ιδιαίτερους περιορισμούς για θάλασσες όπως το Αιγαίο, για το οποίο η Τουρκία αγωνίσθηκε να ισχύσει καθεστώς ειδικών περιστάσεων.

Το μοναδικό ίσως σημείο που δεν ευνοεί την Ελλάδα είναι αυτό των στενών διεθνούς ναυσιπλοΐας, λόγω της δυνατότητας ελεύθερης διέλευσης. Η λύση που βρέ-θηκε, γνωστή ως transit passage, παρέχει μεγαλύτερες ευχέρειες διέλευσης σε σχέση με την αβλαβή διέλευση έστω και με κάποιους περιορισμούς. Ένας αναγκαίος συμβι-βασμός στο γενικότερο πλαίσιο της εύνοιας των εθνικών θέσεων που παρέχει η ΣΔΘ.36

Στην ενότητα αυτή είδαμε ότι η αέναη προσπάθεια του ανθρώπου να θέσει κα-νόνες στην χρήση των θαλασσών και των ωκεανών, μέσω της διαμάχης του δίπολου Mare Clausum και Mare Liberum, σε μια έκταση που καλύπτει το 71% της επιφάνειας της γης, κατέληξε έπειτα από αιώνες, σε αυτό που σήμερα ονομάζεται Δίκαιο της Θά-λασσας.

34 http://legal.un.org/avl/ha/gclos/gclos.html , Treves, 1958 Geneva....... of the Sea Geneva, Πρόσβαση 14 Ιαν 2018. 35Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ.356. 36 Θεόδωρος Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, Εκδόσεις Λιβάνη, 2014, σελ.30, 31, 48 και 49.

-8-

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β

ΣΗΜΕΙΑ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Στο κεφάλαιο αυτό θα διενεργηθεί μια επισκόπηση στα σημεία της ΣΔΘ που έχουν σχέση με το αντικείμενο που διαπραγματεύεται η παρούσα εργασία, πλην της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ που θα εξεταστούν στα επόμενα κεφάλαια. 1. Αιγιαλίτιδα Ζώνη (ΑΖ) [ή Χωρικά Ύδατα (ΧΥ) ή Χωρική Θά-λασσα (ΧΘ)]37 Είναι η θαλάσσια ζώνη που αποτελεί την προέκταση της ξηράς στη θάλασσα και εκτείνεται σε απόσταση έως 12 ν.μ. από τις γραμμές βάσεως, όπως αυτές καθο-ρίζονται στην ΣΔΘ, (Αρ. 3, ΣΔΘ). Η ζώνη αυτή περιλαμβάνει τον βυθό, το υπέδαφος καθώς και τον υπερκείμενο εναέριο χώρο, (Aρ. 2, ΣΔΘ). Κύρια χαρακτηριστικά της ζώνης αυτής είναι ότι:

Το παράκτιο κράτος ασκεί πλήρη κυριαρχία (Αρ. 2, ΣΔΘ), όμοια με την κυριαρχία που ασκεί στο χερσαίο έδαφος (εκτελεστική, νομοθετική, δικαστική).38

Αποτελεί δικαίωμα του παράκτιου κράτους να καθιερώσει ΑΖ, (Αρ. 3 ΣΔΘ), συνεπώς η κήρυξη της είναι μια νόμιμη μονομερής ενέργεια του.

Υφίσταται το δικαίωμα της αβλαβούς διέλευσης πλοίων τρίτων κρατών, που όμως θα πρέπει να είναι σύμφωνη με τις προϋποθέσεις που προβλέπονται στη ΣΔΘ, (Αρ. 17- 32, ΣΔΘ).

Εάν δεν υπάρχει συμφωνία για την οριοθέτηση της μεταξύ κρατών με α-πέναντι ή παρακείμενες ακτές, τότε η ΑΖ θα καθορίζεται με βάση την μέση γραμμή, εκτός αν συντρέχουν λόγοι ιστορικού τίτλου (historic title) ή ειδικές περιστάσεις, οπότε η οριοθέτηση θα υλοποιείται με διαφορετικό τρόπο (Αρ 15, ΣΔΘ).

Υφίσταται στα νησιά και στους βράχους που μπορούν να συντηρήσουν ανθρώπινη διαβίωση ή δική τους οικονομική ζωή, (Αρ. 121, παρ. 2-3, ΣΔΘ). Αξίζει να σημειωθεί ότι τις ευνοϊκές προβλέψεις του υπόψη άρθρου, έχουν εκμεταλλευτεί 148 από τα 149 παράκτια κράτη που μπορούν να επεκτείνουν τα χω-ρικά τους ύδατα, εξαιρουμένης της Ελλάδας.39 Η διστακτικότητα της Ελλάδας να προ-βεί στην πλήρη εφαρμογή του άρθρου 3 της ΣΔΘ εξηγείται λόγω της πίεσης της Τουρ-κίας η οποία: 37 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 417, 423, Θεόδωρος Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, Εκδόσεις Λιβάνη, 2014, σελ. 30, και Άγγελος Συρίγος,…, Β Έκδοση, 2016, σελ. 254. 38 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 417. 39 Άγγελος Συρίγος, Ελληνοτουρκικές σχέσεις, Εκδόσεις Πατάκη, Β Έκδοση, 2016, σελ. 254.

-9-

Δεν ψήφισε την ΣΔΘ και έκτοτε υποστηρίζει ότι για αυτήν είναι μια συν-θήκη res inter alias acta. Όμως, ο υπόψη θεσμός πλέον του συμβατικού έχει από καιρό και εθιμικό χαρακτήρα, με αποτέλεσμα να δεσμεύει και την Τουρκία.40

Έχει υιοθετήσει ΑΖ 12 ν.μ. στην Μαύρη Θάλασσα και στην Μεσόγειο στηριζόμενη στην ΣΔΘ.

Θεωρεί αιτία πολέμου (casus belli) την οποιαδήποτε επέκταση των χω-ρικών υδάτων της Ελλάδας πέραν των 6 ν.μ., κατόπιν σχετικού ψηφίσματος στην Τουρκική εθνοσυνέλευση (1995). Ενέργεια που έρχεται σε αντίθεση τόσο με την ΣΔΘ όσο και με τον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ (Άρθρο 2.4) σύμφωνα με τον οποίο: «...Όλα τα Μέλη στις διεθνείς τους σχέσεις θα απέχουν από την απειλή ή τη χρήση βίας, που εκδηλώνεται εναντίον της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτη-σίας οποιουδήποτε κράτους είτε με οποιαδήποτε άλλη ενέργεια ασυμβίβαστη προς τους Σκοπούς των Ηνωμένων Εθνών».41 Η Ελλάδα εφαρμόζει τον ΑΝ 230/1936 περί καθορισμού της ΑΖ στα 6 ν.μ. Παρόλα αυτά, η μη επέκταση της ΑΖ στα 12 ν.μ., δεν οδηγεί στην ipso facto απώλεια του δικαιώματος αυτού, καθώς η Ελλάδα με δήλωση του υπουργείου εξωτερικών έχει διατυπώσει την πρόθεση της να ασκήσει τα δικαιώματα που προβλέπονται στην ΣΔΘ σε χρόνο που θα κρίνει η ίδια.42 Μια ομολογουμένως παγκόσμια πρωτοτυπία διότι με δική της ευθύνη και λόγω φόβου, δεν επιθυμεί να αποκτήσει το 71% της έκτασης του Αιγαίου, (με ΑΖ στα 12 ν.μ.), και παραμένει στο 43,3% (με ισχύουσα ΑΖ στα 6 ν.μ.).43 2. Συνορεύουσα Ζώνη (ΣΖ)44 Είναι η ζώνη που ακολουθεί τα ΧΥ και μπορεί να επεκταθεί μέχρι τα 24 ν.μ. από τις γραμμές βάσεις (αρ.33, ΣΔΘ). Στη ζώνη αυτή το κράτος μπορεί να:

Εμποδίζει την παραβίαση των τελωνειακών, δημοσιονομικών, μετανα-στευτικών ή υγειονομικών νόμων και κανονισμών στο έδαφος τους ή την ΑΖ.

Τιμωρεί τις παραπάνω παραβιάσεις που διαπράχθηκαν στο έδαφος του ή την ΑΖ.

Προστατεύει τους υπάρχοντες στο βυθό της ιστορικούς και αρχαιολογι-κούς θησαυρούς, ( Αρ. 303, παρ.2 , ΣΔΘ). Η ζώνη αυτή δίνει το δικαίωμα σε κράτη που δεν έχουν επεκτείνει τα χωρικά τους ύδατα στο μέγιστο δυνατό που προβλέπει η ΣΔΘ (12 ν.μ.), να επεκτείνουν την 40 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 425. 41 https://powerpolitics.eu/ , Μαριάννα Χαλικιά, Το δικαίωμα επεκτάσεως της αιγιαλίτιδας ζώνης και το “casus belli” της Τουρκίας, 17 Νοε 2017, Πρόσβαση 20 Ιαν 2018. 42 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 428. 43 Άγγελος Συρίγος, Ελληνοτουρκικές σχέσεις, Εκδόσεις Πατάκη, Β Έκδοση, 2016, σελ.256-257. 44 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 429-430, 443.

-10-

δικαιοδοσία τους σε απόσταση μέχρι τα 24 ν.μ. Για παράδειγμα η Ελλάδα, με ΧΥ 6 ν.μ. μπορεί να υιοθετήσει ΣΖ εύρους 18 ν.μ. (6+18=24). Επιπλέον, δεν απαιτείται η οριοθέτηση της, αλλά ούτε η καταγραφή και η ανακοίνωση της όπως συμβαίνει με την ΑΖ. Στην πραγματικότητα, η ΣΖ αποσκοπεί στην προστασία των ΧΥ των παράκτιων κρατών διότι επεκτείνει την δικαιοδοσία τους και αποτελεί μέρος είτε της ΑΟΖ (εάν έχει κηρυχθεί) είτε της ανοικτής θάλασσας (σε περίπτωση που δεν υφίσταται ΑΟΖ). Στην περίπτωση μη κήρυξης ΑΟΖ, η συνορεύουσα ζώνη επιτρέπει την ελεύθερη ναυσι-πλοΐα, καθώς σύμφωνα με το Αρ.86 της ΣΔΘ αποτελεί μέρος της ανοικτής θάλασσας. Μέχρι το 2005, 74 κράτη έχουν υιοθετήσει συνορεύουσα ζώνη 24 ν.μ. με-ταξύ των οποίων και η Κύπρος, ενώ υπάρχει και αριθμός κρατών που διαθέτουν συ-νορεύουσα ζώνη από 15 έως 18 ν.μ. Εξυπακούεται ότι και εδώ η Ελλάδα δεν έχει προβεί σε αντίστοιχη υιοθέτηση. 3. Γραμμές Βάσης (ΓΒ)45 Είναι οι γραμμές μεταξύ ακτής και θάλασσας από τις οποίες μετριούνται οι θαλάσσιες ζώνες (Αιγιαλίτιδα, Συνορεύουσα, ΑΟΖ και Υφαλοκρηπίδα). Η ΣΔΘ καθο-ρίζει τρεις κατηγορίες γραμμών βάσεις: Φυσική Ακτογραμμή (normal baseline) η οποία λαμβάνει υπόψη της την γραμμή της κάτω ρηχίας (low water line) που περιέχεται σε επίσημα αναγνωρισμέ-νους από το παράκτιο κράτος χάρτες, (Αρ.5, ΣΔΘ). Υστερεί στο ότι πρόκειται για χερ-σαία γραμμή και ακολουθεί τις διακυμάνσεις της ακτογραμμής δυσχεραίνοντας με αυ-τόν τον τρόπο την ναυσιπλοΐα.46 Ευθείες Γραμμές Βάσης (straight baselines) εφεξής (ΕΓΒ), οι οποίες προσδιορίζονται από τη σύνδεση «κατάλληλων σημείων» και χρησιμοποιούνται όταν:

Διακόπτεται η ακτογραμμή από βαθιές κολπώσεις και όταν υπάρχει συ-στάδα νήσων κατά μήκος της ακτής σε άμεση γειτνίαση με αυτή, (Αρ.7, παρ.1, ΣΔΘ). Η διάταξη αυτή καλύπτει την έννοια των πολυσχιδών ακτών.

Διαμορφώνεται μια «άκρως ασταθή» ακτογραμμή, συνεπεία παρουσίας «δέλτα ποταμού ή άλλων φυσικών συνθηκών», (Αρ.7, παρ.2, ΣΔΘ).

Η χάραξη δεν πρέπει να αφίσταται σημαντικά από την κατεύθυνση των ακτών, (Αρ.7, παρ.3, ΣΔΘ).

Υπάρχουν εγκατεστημένοι φάροι ή παρόμοιες εγκαταστάσεις, που βρί-σκονται μόνιμα πάνω από το επίπεδο της θάλασσας, (Αρ.7, παρ.4, ΣΔΘ). 45 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 412-416 και Άγγελος Συρίγος, Ελληνοτουρκικές σχέσεις, Εκδόσεις Πατάκη, Β Έκδοση, 2016, σελ. 300-301. 46 Γρηγόρης Ι. Τσάλτας- Μαριάνθη Κλάδη, Το Διεθνές Καθεστώς των Θάλασσων και των Ωκεανών, Σιδέρης, 2003, σελ. 178.

-11-

Στην υπό χάραξη περιοχή υφίστανται ιδιαίτερα οικονομικά συμφέροντα του παράκτιου πληθυσμού, (Αρ.7, παρ.5, ΣΔΘ).

Το παράκτιο κράτος επιθυμεί να «κλείσει» το στόμιο ενός κόλπου που έχει άνοιγμα μέχρι 24 ν.μ. στην κατώτατη ρηχία του, (Αρ.10, παρ.4, ΣΔΘ). Ενώ, δεν χρησιμοποιούνται όταν υπάρχει περίπτωση να αποκοπεί η ΑΖ άλ-λου κράτους από την ανοιχτή θάλασσα ή την ΑΟΖ, (Αρ.7, παρ.6, ΣΔΘ). Οι ΕΓΒ επομένως, χρησιμοποιούν ως αφετηρία και τέρμα χερσαία σημεία της ηπειρωτικής ή νησιωτικής ακτογραμμής. Η χάραξη τους είναι θαλάσσια, διαχωρί-ζουν τα εσωτερικά με τα ΧΥ και «κλείνουν» τους κόλπους σε εύρος 24 ν.μ. Επιπλέον, δίνουν την δυνατότητα προσπορισμού μεγαλύτερων θαλάσσιων ζωνών (αιγιαλίτιδα κλπ.) καθώς τα σημεία που την χαράσσουν δύναται να επιλέγουν σε απόσταση εκεί-θεν των ακτογραμμών.47 Κατά συνέπεια, η χρήση τους αυξάνει την κυριαρχία του πα-ράκτιου κράτους. Το γεγονός αυτό έχουν αντιληφθεί 80 κράτη μέχρι σήμερα και έχουν υιοθετήσει τη μέθοδο των ΕΓΒ στις οριοθετήσεις τους. Εξαιρείται φυσικά η Ελλάδα που ακολουθεί την μέθοδο της φυσικής ακτογραμμής (Α.Ν. 230/1936 περί καθορι-σμού ΑΖ) 48 ενώ «κλείνει» τους κόλπους στα 10 ν.μ. Απεναντίας, η Τουρκία ακολουθεί τη μέθοδο των ΕΓΒ και σε συνδυασμό με το «κλείσιμο» των κόλπων στα 24 ν.μ., αποκόπτει τα ελληνικά ΧΥ σε ορισμένα σημεία κατά παράβαση του αρ.7 παρ.6 της ΣΔΘ. Τέλος, έχει εκτιμηθεί ότι σε περίπτωση υιοθέτησης της μεθόδου των ΕΓΒ η ελ-ληνική κυριαρχία θα αυξηθεί σε επιπλέον 3,3% ή στα 6.250 τ.χλμ. του θαλασσίου χώρου και θα ενσωματώσει την περιοχή που βρίσκονται τα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου στη θέση Μπάμπουρας στην Θάσο.49 Ευθείες αρχιπελαγικές γραμμές βάσεις (straight archipelagic base-lines) οι οποίες περικλείουν όλες τις νήσους του αρχιπελαγικου κράτους προσδιορί-ζοντας με τον τρόπο αυτό την επικράτεια του. Το μήκος τους ανέρχεται σε 100 ν.μ. και υπό προϋποθέσεις σε ορισμένα σημεία 125 ν.μ. έχοντας αναλογία εμβαδών ύδα-τος–ξηράς μεταξύ 1 προς 1 και 1 προς 9, (Αρ.47, ΣΔΘ). 4. Εσωτερικά Ύδατα Είναι τα ύδατα εκείνα που βρίσκονται προς το εσωτερικό των ευθειών γραμ-μών βάσης της χωρικής θάλασσας (κόλποι, λιμένες, εκβολές ποταμών) και στα οποία είναι πλήρης η κυριαρχία του παράκτιου κράτους. Στα υπόψη ύδατα δεν προβλέπεται δικαίωμα αβλαβούς διέλευσης, πλην της περίπτωσης καθορισμού εσωτερικών υδά-των θαλάσσιων περιοχών που πριν ήταν ΑΖ, (Αρ. 8, ΣΔΘ).

47 Άγγελος Συρίγος, Ελληνοτουρκικές σχέσεις, Εκδόσεις Πατάκη, Β’ Έκδοση, 2016, σελ.300. 48 https://eclass.duth.gr/modules/units/?course=KOM01136&id=3389 , Παπασταυρίδης, Δίκαιο…….,Πρόσβαση 18 Ιαν 2018. 49 Άγγελος Συρίγος, Ελληνοτουρκικές σχέσεις, Εκδόσεις Πατάκη, Β’ Έκδοση, 2016, σελ.301.

-12-

5. Αβλαβής Διέλευση50 Σύμφωνα με τη ΣΔΘ, «Η διέλευση είναι αβλαβής εφόσον δεν διαταράσσει την ειρήνη, την τάξη ή την ασφάλεια του παράκτιου κράτους» (Αρ.19, ΣΔΘ) ενώ στις επόμενες διατάξεις καθορίζονται οι προϋποθέσεις κάτω από τις οποίες δεν είναι α-βλαβής. Όσον αφορά την ΑΖ, υφίσταται η έννοια της αβλαβούς διέλευσης για όλα τα πλοία και εδώ υπό προϋποθέσεις, (Αρ.17, ΣΔΘ). Ωστόσο, ο μη προσδιορισμός της κατηγορίας του πλοίου (εμπορικού ή στρατιωτικού) οδήγησε τα κράτη να ακολουθούν διαφορετικές τακτικές για τη διέλευση των ξένων πολεμικών πλοίων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα κάποια κράτη να αποδέχονται την χωρίς περιορισμούς διέλευση, απαι-τώντας ωστόσο μια απλή γνωστοποίηση ενώ αλλά απαιτούν την συγκατάθεση τους. Ο θεσμός τη αβλαβούς διέλευσης αφορά τα πλοία και δεν ισχύει για την πτήση αεροσκαφών (πολιτικών-στρατιωτικών) καθώς στον υπερκείμενο των χωρικών υδάτων εναέριο χώρο, το κράτος ασκεί αρμοδιότητες όμοιες με αυτές στο έδαφος. Συνεπώς, η συναίνεση του κράτους για την πτήση ξένων αεροσκαφών είναι απαραί-τητη. Εξαίρεση αποτελούν τα ΣΔΝ στην περίπτωση που αυτά ευρίσκονται εντός χω-ρικών υδάτων 12 ν.μ. Εδώ, καθιερώνεται ο θεσμός του transit passage για τα αλλο-δαπά αεροσκάφη. Ο υπόψη θεσμός επιτρέπει την υπερπτήση των αεροσκαφών μέσα από τον εναέριο χώρο των ΧΥ από διαδρόμους που το παράκτιο κράτος υποδεικνύει. 6. Στενά Διεθνούς Ναυσιπλοΐας (ΣΔΝ) Αφορά στενά που χρησιμοποιούνται για «διεθνή πλεύση μεταξύ ενός τμήμα-τος της ανοικτής θάλασσας ή μιας αποκλειστικής οικονομικής ζώνης και άλλης μέρος της ανοικτής θάλασσας ή μια αποκλειστική οικονομική ζώνη». Είναι μια διάταξη οι προβλέψεις της οποίας δεν ευνοούν την Ελλάδα καθώς επιτρέπουν τον πλου διέλευ-σης (transit passage) μεταξύ άλλων των υποβρυχίων σε κατάδυση και την ελεύθερη υπερπτήση στρατιωτικών αεροσκαφών, (Αρ.37-39, ΣΔΘ). Η Ελλάδα σε μια προσπάθεια ύστατης αντίδρασης υπέβαλλε ερμηνευτική δήλωση η οποία μεταξύ άλλων καταλήγει «….το οικείο παράκτιο κράτος, έχει την ευ-θύνη όπως προσδιορίζει τον ή τους διαδρόμους εκείνους, μέσω των εναλλακτικών τούτων στενών, διά των οποίων τα πλοία και αεροσκάφη τρίτων χωρών θα δύνανται να διακινούνται υπό καθεστώς πλου διέλευσης, κατά τρόπο ώστε αφενός μεν να ικα-νοποιούνται οι απαιτήσεις της διεθνούς ναυσιπλοΐας και αεροπλοΐας μέσω της εν λόγω περιοχής, αφετέρου δε να πληρούνται οι ελάχιστες απαιτήσεις ασφαλείας τόσο των διερχόμενων πλοίων, όσο και του παράκτιου κράτους».51 Η δήλωση όμως αυτή στην ουσία ενισχύει το επιχείρημα της Τουρκίας περί ειδικών περιστάσεων στο Αιγαίο Πέ-λαγος και κατά περίεργο τρόπο ταυτίζεται με την ελληνική άποψη για τα ΣΔΝ. 50 Γ. Τσάλτας- Μαριάνθη Κλάδη, Το Διεθνές Καθεστώς των Θάλασσων και των Ωκεανών, Σιδέρης, 2003, σελ. 237-243. 51 Χαριτίνη Δίπλα- Χρήστος Ροζάκης, Το Δίκαιο της Θάλασσας και η Εφαρμογή του στην Ελλάδα, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης, Πρώτη Έκδοση, Αθήνα, 2004, σελ. 40-45.

-13-

7. Ανοιχτή Θάλασσα Είναι η περιοχή της θάλασσας που δεν περιλαμβάνεται στην αποκλειστική οικονομική ζώνη, στη χωρική θάλασσα ή στα εσωτερικά ύδατα ενός κράτους, ή στα αρχιπελαγικά ύδατα ενός αρχιπελαγικού κράτους και είναι ελεύθερη για όλα τα κράτη, παράκτια ή άνευ ακτών, (Αρ.86, ΣΔΘ). 8. Νησιά Είναι φυσικά διαμορφωμένη περιοχή ξηράς «που περιβρέχεται από ύδατα και βρίσκεται πάνω από την επιφάνεια των υδάτων κατά τη μέγιστη πλημμυρίδα» και διαθέτει τις θαλάσσιες ζώνες, όπως προβλέπεται για τις ηπειρωτικές περιοχές (ΧΘ, ΣΖ, ΑΟΖ και Υφαλοκρηπίδα). Επομένως στην ΣΔΘ de jure νήσοι είναι όλα τα φυσικά νησιά ανεξάρτητου μεγέθους και όχι τα τεχνητά, με την προϋπόθεση της υπερκάλυ-ψης από την μέγιστη πλημμυρίδα. Εξαιρούνται οι βράχοι που δεν «μπορούν να συ-ντηρήσουν ανθρώπινη διαβίωση ή δική τους οικονομική ζωή» και για τους οποίους προβλέπονται αιγιαλίτιδα και συνορεύουσα ζώνη, (Αρ.121, ΣΔΘ). Εξόχως σημαντική διάταξη για την Ελλάδα, αφού διαθέτει 8.550 νησιά και βραχονησίδες έναντι 450 της Τουρκίας με κατοικήσιμα τα 100 έναντι 3 της Τουρκίας και πληθυσμό 1.375.385 κατοίκων έναντι 12.682 των Τουρκικών νησιών.52 Στα προ-αναφερθέντα, θα πρέπει να προστεθεί και το σύμπλεγμα της Μεγίστης που μπορεί να απέχει 1,5 ν.μ., από την Τουρκία και 72 ν.μ., από την Ρόδο αλλά έχει οικονομική ζωή η οποία ξεκινά ήδη από την νεολιθική εποχή.53 Όσον αφορά την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών μεταξύ νησιών και κράτους με απέναντι ακτές (π.χ. Ελλάδα - Τουρ-κία) ισχύει ότι η ΑΖ διατηρείται και οροθετείται με βάση τη μέθοδο της μέσης γραμ-μής/ίσης απόστασης και τις προϋποθέσεις που καθορίζονται στο Αρ.15 της ΣΔΘ, ενώ για τις λοιπές ζώνες ισχύουν ότι και για τα ηπειρωτικά εδάφη.54 9. Κλειστές – Ημίκλειστες Θάλασσες Είναι περιοχές όπως «..κόλπος, λεκάνη ή θάλασσα που περιβάλλεται από δύο ή περισσότερα κράτη και συνδέεται με μια άλλη θάλασσα ή τον ωκεανό από μια στενή έξοδο ή αποτελούνται εξ ολοκλήρου ή κυρίως από τις χωρικές θάλασσες και τις αποκλειστικές οικονομικές ζώνες δύο ή περισσοτέρων παράκτιων κρατών» όπου τα παράκτια κράτη θα πρέπει να συνεργάζονται σε θέματα σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος και της επιστημονικής έρευνας, (Αρ.122, ΣΔΘ). 10. Γεωγραφικώς Μειονεκτούντα Κράτη

52Στοιχεία του 2011, Άγγελος Συρίγος, Ελληνοτουρκικές σχέσεις, Εκδόσεις Πατάκη, Β Έκδοση, 2016, σελ. 255. 53 https://el.wikipedia.org/wiki/ , Καστελόριζο, Πρόσβαση 20 Ιαν 2018. 54 Γ. Τσάλτας- Μαριάνθη Κλάδη, Το Διεθνές Καθεστώς των Θάλασσων και των Ωκεανών, Σιδέρης, 2003, σελ. 315-316.

-14-

Είναι «τα παράκτια κράτη συμπεριλαμβανομένων των κρατών που παρα-κτιούν σε κλειστές ή ημίκλειστες θάλασσες, η γεωγραφική μορφολογία των οποίων τα καθιστά εξαρτώμενα από την εκμετάλλευση των ζωντανών πόρων των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών άλλων κρατών στην υπό-περιοχή ή περιοχή προκειμένου να έ-χουν την επαρκή τροφοδότηση τους σε ψάρια για τις ανάγκες διατροφής των πληθυ-σμών τους ή μερών αυτών, καθώς και παράκτια κράτη τα οποία δεν μπορούν να διεκ-δικήσουν δικές τους αποκλειστικές οικονομικές ζώνες», (Αρ. 70, Παρ 2, ΣΔΘ). 11. Επίλυση διαφορών Η ΣΔΘ προβλέπει την επίλυση των διαφορών με ειρηνικά μέσα, σύμφωνα με το άρθρο 2, παράγραφος 3 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Τα μέσα αυτά ανα-φέρονται στο άρθρο 33 παράγραφος 1 του Χάρτη και περιλαμβάνουν το Διεθνές Δι-καστήριο Δικαίου της Θάλασσας (Αμβούργο), το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, ένα διαιτητικό δικαστήριο που συγκροτείται σύμφωνα με το Παράρτημα VII, και ένα ειδικό διαιτητικό δικαστήριο συγκροτούμενο σύμφωνα με το Παράρτημα VIII, (Αρ.279-299, ΣΔΘ). Η Ελλάδα έχει επιλέξει το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ΔΔΧ) για ζητήματα που αφορούν την υφαλοκρηπίδα.55 Παράλληλα με την από 14 Ιανουαρίου 2015 δή-λωση της στον ΟΗΕ αποκλείει από την υποχρεωτική δικαιοδοσία του ΔΔΧ διαφορές που αφορούν στα «σύνορα ή την κυριαρχία της Ελληνικής Δημοκρατίας, περιλαμβα-νομένης κάθε διαφοράς επί του εύρους και των ορίων των χωρικών υδάτων και του εναέριου χώρου αυτής». Με την ενέργεια αυτή, η Ελλάδα εξακολουθεί να δέχεται την υποχρεωτική δικαιοδοσία του ΔΔΧ για διαφορές που αφορούν σε ζώνες όπου ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα, όπως η υφαλοκρηπίδα και η ΑΟΖ και όχι κυριαρχία. Παράλ-ληλα αποκλείει από τη δικαιοδοσία του υπόψη δικαστηρίου περιπτώσεις, όπως η ύ-παρξη γκρίζων ζωνών, η επέκταση των ΧΥ και το εύρος του εναέριου χώρου οι οποίες δεν θα εκδικαστούν αν η Τουρκία ή άλλο κράτος προσφύγει μονομερώς σε αυτό.56 12. Καλή πίστη και κατάχρηση δικαιώματος Σύμφωνα με το άρθρο αυτό «…Τα κράτη-μέρη εκπληρώνουν με καλή πίστη τις υποχρεώσεις που αναλαμβάνονται με την παρούσα Σύμβαση και θα ασκούν τα δικαιώματα, τη δικαιοδοσία και τις ελευθερίες που αναγνωρίζονται από τη παρούσα Σύμβαση κατά τρόπο που δεν αποτελεί κατάχρηση δικαιώματος», ( Αρ.300, ΣΔΘ).Η σημασία του άρθρου αυτού έγκειται στην παρερμηνεία του από την Τουρκία καθώς θεωρεί ότι στην περίπτωση που η Ελλάδα επεκτείνει τα ΧΥ σε απόσταση πέραν των 6 ν.μ. τότε θα προβεί σε καταχρηστική χρήση του δικαιώματος αυτού.57

55 http://www.mfa.gr/zitimata-ellinotourkikon-sheseon/eidikotera-keimena/oriothetisi-yfalokripidas.html Υπουργείο Εξωτερικών, Ζητήματα Ελληνοτουρκικών σχέσεων, Ελληνοτουρκική διαφορά ως προς την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, 24 Οκτ 2016, Πρόσβαση 21 Ιαν 2018. 56 http://diethnes-dikaio.blogspot.gr/2015/01/ypoxrewtiki-dikaiodosia-xagh.htm , ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟ! Η Ελλάδα αίρει την υποχρεω-τική δικαιοδοσία του Διεθνούς Δικαστηρίου για γκρίζες ζώνες!, 17 Ιανουαρίου 2015, Πρόσβαση 04 Φεβρ 2018. 57 Θεόδωρος Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, Εκδόσεις Λιβάνη, 2014, σελ.189-190.

-15-

13. Ειρηνικές χρήσεις των θαλασσών Συμφώνα με τη διάταξη αυτή «..τα κράτη-μέρη απέχουν από κάθε απειλή ή χρήση βίας κατά της εδαφικής ακεραιότητας ή πολιτικής ανεξαρτησίας οποιουδήποτε κράτους, ή (από άλλες πράξεις) κατά οποιοδήποτε άλλο τρόπο ασυμβίβαστο προς τις αρχές του διεθνούς δικαίου που περιέχονται στο Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών», (Αρ. 301, ΣΔΘ), κάτι που έρχεται σε αντίθεση με το casus belli της Τουρκίας, όπως ανα-φέρθηκε παραπάνω. 14. Περιοχή Πληροφορίων Πτήσεων (Flight Information Region, FIR) Είναι περιοχή στην οποία ρυθμίζεται και ελέγχεται η εναέρια κυκλοφορία με την υποβολή σχεδίου πτήσης με την ευθύνη των παράκτιων κρατών [Αρ. 87, παρ1(β), ΣΔΘ] και περιλαμβάνει και το διεθνή εναέριο χώρο, πέρα από τη ζώνη του εθνικού εναέριου χώρου. Τα όρια του FIR Αθηνών, όπως έχουν οριστεί από τον Διεθνή Ορ-γανισμό Πολιτικής Προστασίας (International Civil Aviation Organization) περιλαμβά-νουν όλη την ελληνική επικράτεια και όλο το Αιγαίο (ελληνικά εθνικά και διεθνή ύδατα) μέχρι τη μέση γραμμή μεταξύ των ελληνικών νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και των απέναντι τουρκικών παραλίων και συναντάει νοτιοανατολικά το FIR Λευκωσίας. Νό-τια, τη μέση γραμμή μεταξύ Κρήτης και αφρικανικών ακτών. Δυτικά, τη μέση γραμμή με τις απέναντι ιταλικές ακτές και την προέκτασή της. Στην περίπτωση της Ελλάδας υφίσταται και εδώ προβληματική εφαρμογή καθώς η Τουρκία αμφισβητεί τα όρια του FIR Αθηνών58 τα οποία θεωρεί ότι εκτείνονται μέχρι τα όρια του εθνικού εναέριου χώ-ρου (10 ν.μ σύμφωνα με το ΦΕΚ Α 430/1936) και όχι αυτά του ICAO τα οποία συμπί-πτουν με τη γραμμή της ΑΖ της Τουρκίας.59 15. Κυριαρχικό Δικαίωμα Το δικαίωμα ενός κράτους να εκμεταλλεύεται τους πόρους του βυθού που δεν ανήκει στην κυριαρχία του αλλά ούτε και σε τρίτο κράτος.60 16. Ευθυδικία Η αρχή αυτή προβλέπεται από το Καταστατικό του Διεθνούς Δικαστηρίου και είναι αντίστοιχη με την καλή πίστη. Εφαρμόζεται όταν είναι αναγκαία η επιλογή μεταξύ διαφορετικών ερμηνειών του δικαίου (infra legem), η διευκρίνιση κανόνων δι-καίου με περιεχόμενο γενικό ή με κενά (praetor legem) και σε περίπτωση απάλυνσης της εφαρμογής ενός κανόνα δικαίου (contra legem).61 Καθορίζεται ως βάση για την 58 http://www.mfa.gr/zitimata-ellinotourkikon-sheseon/eidikotera-keimena/ethnikos-en aerios-horos.htm, Υπουργείο Εξωτερι-κών, Ζητήματα Ελληνοτουρκικών σχέσεων, Εθνικός Εναέριος χώρος, Πρόσβαση 21 Ιαν 2018. 59 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 454-457. 60 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 373. 61 Άγγελος Συρίγος, Ελληνοτουρκικές σχέσεις, Εκδόσεις Πατάκη, Β Έκδοση, 2016, σελ.252.

-16-

επίλυση διαφορών στο πλαίσιο των σχετικών περιστάσεων, (Αρ.59, ΣΔΘ) και την ε-πικαλείται η Τουρκία προκειμένου να αμφισβητήσει τις προβλεπόμενες από την ΣΔΘ θαλάσσιες ζώνες των ελληνικών νησιών στο Αιγαίο Πέλαγος και την κυριαρχία της Ελλάδας σε αυτά.62 17. Σχετικές/Ειδικές Περιστάσεις

Ειδικές είναι οι περιστάσεις εκείνες «οι οποίες μπορούν να διαστρεβλώσουν

το αποτέλεσμα το οποίο προκύπτει από μια ανεπιφύλακτη εφαρμογή της μεθόδου της ίσης απόστασης» και σχετικές είναι οι περιστάσεις που πρέπει να «ληφθούν υπόψη στην οριοθέτηση στο μέτρο που επηρεάζουν τα δικαιώματα των κρατών σε θαλάσσιες περιοχές υποκείμενες σε οριοθέτηση».63

Στην ενότητα αυτή, επιχειρήθηκε όχι μόνο η απλή αναγραφή άρθρων της ΣΔΘ που αφορούν την Ελλάδα και τις εξεταζόμενες ζώνες αλλά και μια πρώτη επαφή με τις ενέργειες της Τουρκίας. Οι ενέργειες της Τουρκίας σκοπό έχουν την μη εφαρμογή της υπόψη συνθήκης, καθώς εκτιμά ότι θα απωλέσει μεγάλο μέρος από την κυριαρχία της στο Αιγαίο Πέλαγος. Από την άλλη, παρουσιάζονται οι πρώτες ενδείξεις υποχω-ρητικότητας της Ελλάδας που ενώ έχει υπογράψει μια κατά γενική ομολογία ευνοϊκή συνθήκη εντούτοις δειλιάζει να εφαρμόσει τις προβλέψεις της, επηρεασμένη από τις απειλές της Τουρκίας. Στοιχεία που θα μας βοηθήσουν στο να κατανοήσουμε αν συμ-φέρει η ΑΟΖ ή η Υφαλοκρηπίδα αλλά και τον τρόπο που θα πρέπει να υιοθετηθεί η επιλεγόμενη ζώνη.

62 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 469. 63 Γρηγόρης Ι. Τσάλτας- Μαριάνθη Κλάδη, Το Διεθνές Καθεστώς των Θάλασσων και των Ωκεανών, Σιδέρης, 2003, σελ.221.

-17-

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ

ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑ Στο παρόν κεφάλαιο, θα αναφερθούμε στην έννοια της Υφαλοκρηπίδας σε συν-

δυασμό με τον τρόπο που εφαρμόζεται στην περίπτωση της Ελλάδας. Ο θεσμός προηγείται χρονικά της ΑΟΖ και αποτελεί την κύρια διαμάχη με την Τουρκία όσο α-φορά τις θαλάσσιες ζώνες.

1. Ιστορική Εξέλιξη Δικαίου Υφαλοκρηπίδας Η πρώτη υποτυπώδης καταγραφή της έννοιας της υφαλοκρηπίδας συντε-λείται με το Σύμφωνο της Παρίας (1942) μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου (Νήσος Τρι-νιντάντ) και Βενεζουέλας και αφορούσε στην εκμετάλλευση κοιτασμάτων πετρελαίου στον ομώνυμο κόλπο. Το Σύμφωνο, μεταξύ άλλων, πρωτοπορεί στην αναγνώριση δικαιωμάτων στο βυθό και στο υπέδαφος της παρακείμενης στην ΑΖ θαλάσσιας πε-ριοχής των εμπλεκόμενων κρατών και στην χρήση της μεθόδου της μέσης γραμμής για τον διαχωρισμό των θαλάσσιων ζωνών.64 Η δεύτερη και σημαντικότερη καταγραφή γίνεται με αφορμή πάλι το πετρέ-λαιο λόγω της εξαντλητικής κατανάλωσης του κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Η ανά-γκη για εξεύρεση νέων πηγών πετρελαίου, οδήγησε στην Διακήρυξη Νο 2667 του Αμερικανού προέδρου Τρούμαν (1945). Η διακήρυξη θέτει υπό την δικαιοδοσία και τον έλεγχο των ΗΠΑ την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων του υπεδάφους και του βυθού της υφαλοκρηπίδας. Αποσκοπούσε στη νομική και πολιτική κατοχύρωση της εκμετάλλευσης κοιτασμάτων πετρελαίου που ανακαλυφθήκαν στην θαλασσιά πε-ριοχή που βρισκόταν στην ανοιχτή θάλασσα, συνόρευε με τις ακτές των ΗΠΑ και ήταν εκτός της δικαιοδοσίας της. Η καινοτομία του κειμένου έγκειται στο ότι οι όροι «δικαι-οδοσία» και «έλεγχος» δεν συνδέονται με την κυριαρχία του κράτους αλλά με το δι-καίωμα της εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων που ευρίσκονται στο βυθό και του υπεδάφους που «εγγίζει» το βυθό αυτό. Ένα σημαντικό γεγονός που οδήγησε με την σειρά του στην έννοια του κυριαρχικού δικαιώματος. 65 Επακόλουθο της πράξης αυτής ήταν η περίοδος των μονομερών διακηρύ-ξεων καθώς και άλλα κράτη ακολούθησαν το παράδειγμα των ΗΠΑ. Όμως, η ενέργεια αυτή δεν αποτελούσε κανόνα διεθνούς δικαίου. Έγινε κανόνας με την UNCLOS I (1958) που υιοθετεί τη Σύμβαση για την Υφαλοκρηπίδα. Εδώ υφίσταται πλέον ο ορι-σμός του νέου θεσμού που περιλαμβάνει το μετρικό κριτήριο (200 ν.μ.) και το κριτήριο εκμεταλλευσιμότητας, της δυνατότητας δηλ. του παράκτιου κράτους να εκμεταλλεύεται

64 Γ. Τσάλτας- Μ. Κλάδη, Το Διεθνές Καθεστώς των Θάλασσων και των Ωκεανών, Σιδέρης, 2003, σελ. 271. 65 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 459-461.

-18-

τους υποθαλάσσιους πόρους της υφαλοκρηπίδας του.66 Όμως η ασάφεια του κριτη-ρίου της εκμεταλλευσιμότητας για περιοχές πέραν του ισοβαθούς των 200 ν.μ., σε συνδυασμό με την ανάπτυξη της τεχνολογίας στα ανεπτυγμένα κράτη που επεδίωκαν την εκμετάλλευση των περιοχών αυτών έναντι των αναπτυσσόμενων, δημιούργησε αίσθημα ανασφάλειας. Αποτέλεσμα ήταν η Σύμβαση για την Υφαλοκρηπίδα να υπο-γραφεί από 54 μόνο κράτη.67 Μολαταύτα, η έννοια της υφαλοκρηπίδας εξελίχθηκε περισσότερο μέσω της νομικής διαμάχης που διεξήχθηκε με βάση την υπόψη Σύμ-βαση. Σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη αυτή διαδραμάτισε η απόφαση του ΔΔ για την Υφαλοκρηπίδα της Βορείου Θάλασσας (1969). Η απόφαση συνέδεσε το γεωλογικό χαρακτηριστικό της υφαλοκρηπίδας με τα κυριαρχικά δικαιώματα του παράκτιου κρά-τους, θεωρώντας ότι αυτά υφίστανται αυτοδικαίως (ipso facto) και εξ υπαρχής (ab initio).68 Η τελευταία φάση της εξέλιξης της έννοιας της Υφαλοκρηπίδας είναι η ΣΔΘ η οποία διατήρησε την αυτονομία του υπόψη θεσμού για δύο λόγους. Πρώτον, λόγω του διευρυμένου ορίου που αποφασίστηκε, προς άρση των ανισοτήτων που προκύ-πταν εξαιτίας της γεωλογικής ιδιομορφίας του βυθού (πχ. βάθη 2.000 έως 3.000 μ. εντός του ορίου της αιγιαλίτιδας ζώνης). Δεύτερον, λόγω της φύσης των δικαιωμάτων του παράκτιου κράτους που είναι αποκλειστικά και «κληρονομικώ δικαιώματι».69 2. Ορισμός Υφαλοκρηπίδας και προβλέψεις σύμφωνα με ΣΔΘ Η ΣΘΔ ορίζει ότι: « Η υφαλοκρηπίδα ενός παράκτιου κράτους αποτελείται από το θαλάσσιο βυθό και το υπέδαφός του που εκτείνεται πέραν της χωρικής του θάλασσας καθ' όλη την έκταση της φυσικής προέκτασης του χερσαίου του εδάφους μέχρι του εξωτερικού ορίου του υφαλοπλαισίου ή σε μια απόσταση 200 ναυτικών μι-λίων από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράται το πλάτος της χωρικής θάλασσας όπου το εξωτερικό όριο του υφαλοπλαισίου δεν εκτείνεται μέχρι αυτή την απόσταση», (Αρ. 76, παρ.1). Ενώ στις επόμενες διατάξεις καθορίζεται/ονται:

Η γεωλογική έννοια της υφαλοκρηπίδας μέσω του ορισμού του υφαλο-πλαισίου που είναι η «προέκταση της χερσαίας μάζας του παράκτιου κράτους και α-ποτελείται από το θαλάσσιο βυθό και υπέδαφος της υφαλοκρηπίδας, του υφαλοπρα-νούς και του ηπειρωτικού ανυψώματος. Δεν περιλαμβάνει το βυθό του ωκεανού με τις ωκεάνιες ράχες του και το υπέδαφος του», (Αρ 76, Παρ.3, ΣΔΘ).

Περιπτώσεις των εξωτερικών ορίων της υφαλοκρηπίδας. Έτσι, όταν το υφαλοπλαίσιο εκτείνεται πέραν των 200 ν.μ. μπορεί να επεκταθεί έως τα 350 ν.μ., ή μέχρι τα 100 ν.μ. από την ισοβαθή καμπύλη των 2.500 μέτρων, (Αρ. 76, Παρ. 5, ΣΔΘ). Με τον τρόπο αυτό το κριτήριο της απόστασης (200 ν.μ.) λαμβάνεται υπόψη όταν το

66 Γ. Τσάλτας- Μ. Κλάδη, Το Διεθνές Καθεστώς των Θάλασσων και των Ωκεανών, Σιδέρης, 2003, σελ. 275, 276. 67 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 461,463. 68 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 463. 69 Γ. Τσάλτας- Μ. Κλάδη, Το Διεθνές Καθεστώς των Θάλασσων και των Ωκεανών, Σιδέρης, 2003, σελ. 281.

-19-

υφαλοπλαίσιο εκτείνεται σε απόσταση μικρότερη των 200 ν.μ., ενώ όταν επεκτείνεται σε απόσταση μεγαλύτερη των 200 ν.μ. και μέχρι τα 350 ν.μ. λαμβάνεται υπόψη το γεωλογικό κριτήριο.70 Επιπρόσθετα, για την περίπτωση που η υφαλοκρηπίδα είναι πέραν των 200 ν.μ., καθορίζεται και ο τρόπος πληρωμών και εισφορών στο παράκτιο κράτος σχετικά με την εκμετάλλευση της, (Αρ. 82, ΣΔΘ).

Η δυνατότητα του παράκτιου κράτους να ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα ως προς την εξερεύνηση και εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, (Αρ. 77, Παρ. 1, ΣΔΘ), όπου φυσικοί πόροι νοούνται οι μεταλλευτικοί και άλλοι μη-ζώντες οργανισμοί που ανήκουν στα καθιστικά είδη, (Αρ. 77, Παρ. 4, ΣΔΘ).

Η αποκλειστική φύση των κυριαρχικών δικαιωμάτων «υπό την έννοια ότι αν το παράκτιο κράτος δεν εξερευνά την υφαλοκρηπίδα ή δεν εκμεταλλεύεται τους φυσικούς της πόρους, κανείς δεν μπορεί να αναλάβει αυτές τις δραστηριότητες χωρίς ρητή συναίνεση του παράκτιου κράτους», (Αρ. 77, Παρ.2, ΣΔΘ), Συνεπώς υφίστανται ipso facto και ab initio71, δηλ. «δεν εξαρτώνται από την πραγματική ή ιδεατή κατοχή ή από οποιαδήποτε ρητή διακήρυξη», (Αρ. 77, Παρ.3, ΣΔΘ). Επίσης, είναι ανεξάρτητα από την καθιέρωση ΑΟΖ,72 δεν θίγουν το νομικό καθεστώς των υπερκείμενων της υφαλοκρηπίδας υδάτων και αέρα και επιτρέπουν την πλήρη εφαρμογή του καθεστώ-τος της ανοικτής θάλασσας για τα τρίτα κράτη, (Αρ. 78, ΣΘΔ).

Το δικαίωμα τρίτων κρατών για την υπό προϋποθέσεις τοποθέτηση υπο-βρύχιων καλωδίων και αγωγών, (Αρ.79, ΣΔΘ), για την εγκατάσταση τεχνητών νήσων, εγκαταστάσεων και κατασκευών (Αρ. 80, ΣΔΘ), για την ρύθμιση θεμάτων γεωτρή-σεων (Αρ. 81, ΣΔΘ), την κατασκευή σηράγγων ανεξαρτήτου βάθους, (Αρ. 85, ΣΔΘ) και την διεξαγωγή θαλάσσιας επιστημονικής έρευνας, (Αρ. 245, ΣΔΘ) που έχουν σχέση με την υφαλοκρηπίδα κατόπιν όμως συναίνεσης του παράκτιου κράτους.

Ο τρόπος προσδιορισμού της, ο οποίος διενεργείται στην επιφάνεια της θάλασσας με αφετηρία μέτρησης τη γραμμή βάσης. Έτσι, για εξωτερικό όριο υφαλο-κρηπίδας π.χ. 190 ν.μ. και χωρικά ύδατα 12 ν.μ., η υφαλοκρηπίδα είναι 178 ν.μ.73 3. Οριοθέτηση Υφαλοκρηπίδας Η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας μεταξύ κρατών με όμορες ή παρακείμενες ακτές καθορίζεται με το άρθρο 83 της ΣΔΘ το οποίο αφενός εγκαταλείπει την μέθοδο της μέσης γραμμής/ίσης απόστασης που προβλεπόταν στο άρθρο 6 της Σύμβασης του 1958 και αφετέρου υιοθετεί την αρχή της ευθυδικίας. Η αρχή αυτή στην πράξη έχει τεχνικό χαρακτήρα καθώς προσθέτει διορθώσεις ενώ δεν ξεφεύγει από την λογική

70 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 464. 71 https://www.mfa.gr/zitimata-ellinotourkikon-sheseon/eidikotera-keimena/oriothetisi-yfalokripidas.html, Ελληνοτουρκική διαφο- ρά ως προς την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, 24 Οκτ 2016, Πρόσβαση 19 Φεβρ 2018. . 72 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 471. 73 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 464.

-20-

της μέσης γραμμής όταν αυτή αποτελεί την οριοθετική αφετηρία.74 Όταν δεν υπάρχει συμφωνία τότε τα εμπλεκόμενα κράτη μπορούν να προσφύγουν στις διαδικασίες που καθορίζονται στο XV μέρος της ΣΔΘ, (Αρ 83, Παρ.2, ΣΔΘ) και αφορούν στην ειρηνική επίλυση των διάφορων με την χρήση ένδικων μέσων. Επίσης, τα προτρέπει να συνά-ψουν διευθετήσεις πρακτικής φύσης και προσωρινού χαρακτήρα όταν καθυστερεί η επίτευξη συμφωνίας (Αρ. 83, Παρ.3, ΣΔΘ). Τέλος, η απαραίτητη δημοσιοποίηση των εξωτερικών ορίων και των γραμμών οριοθέτησης ώστε αυτά να γίνουν ευρύτερα γνω-στά, πραγματοποιείται μέσω χαρτών ή πινάκων γεωγραφικών συντεταγμένων, (Αρ.84, ΣΔΘ). 4. Εφαρμογή Δικαίου Υφαλοκρηπίδας στον Ελλαδικό Χώρο Ο θεσμός της υφαλοκρηπίδας στην περίπτωση της Ελλάδας υφίσταται πε-ριορισμούς στην εφαρμογή του οι οποίοι έχουν σχέση με την «πολιτική της γεωγρα-φία» και με τις προβλέψεις της ΣΔΘ. Πρώτος περιορισμός είναι η γεωγραφική της θέση της χώρας καθώς λόγω του αριθμού των κρατών που βρίσκονται στην περιοχή, είναι χωρικά περιορισμένη. Την ίδια στιγμή, τα δικαιώματα και οι διεκδικήσεις των συνορευόντων κρατών έρχονται σε σύγκρουση με αυτά της Ελλάδας. Αυτό έχει ως επακόλουθο τη μείωση του διαθέ-σιμου προς οριοθέτηση πλάτους της υφαλοκρηπίδας, καθώς η απόσταση στο Αιγαίο και το Ιόνιο Πέλαγος μεταξύ των κρατών με αντικείμενες ακτές είναι μικρότερη των 400 ν.μ. Δεύτερος περιορισμός είναι η αναγκαιότητα ύπαρξης συμφωνίας με τα γειτνιάζοντα κράτη για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας ή ρύθμισης μέσω παρέμ-βασης τρίτου μέρους στην περίπτωση που δεν υπάρξει από κοινού συμφωνία, (Αρ.83, ΣΔΘ), που αποτρέπει κάθε προσπάθεια μονομερούς οριοθέτησης. Τρίτος και τελευταίος περιορισμός είναι η διεθνής νομολογία και συγκε-κριμένα η προσπάθεια της να αποδώσει μια δίκαιη λύση στο πλαίσιο εφαρμογής της αρχής της ευθυδικίας. Ειδικότερα για την επίτευξη μιας ευθύδικης λύσης στην περί-πτωση οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας των νησιών, αν και η ΣΔΘ τα εξισώνει με το ηπειρωτικό έδαφος, το ΔΔ ακολουθεί διαφορετική τακτική. Συγκεκριμένα, σε εκδικά-σεις προσφυγών περιέλαβε διάφορες τεχνικές όπως της μερικής επήρειας (υπόθεση Ηνωμένου Βασιλείου-Γαλλίας, 1977), της «μισής–επήρειας» ή του μισού αποτελέσμα-τος (υπόθεση Τυνησίας-Λιβύης, 1982), την αναλογικότητα των ακτών (υπόθεση Λι-βύης – Μάλτας, 1985), την ύπαρξη ειδικών συνθηκών/σχετικών περιστάσεων (υπό-θεση Δανίας – Νορβηγίας). Οι τεχνικές αυτές σε συνδυασμό με την αρχή της ίσης απόστασης/μέσης γραμμής, δημιουργούν ένα βαθμό απροσδιοριστίας ως προς το αποτέλεσμα, κάτι που φυσικά λαμβάνεται υπόψη από την Ελλάδα.75

74 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 466-467. 75 Χ. Δίπλα- Χρ. Ροζάκης, Το Δίκαιο της Θάλασσας και η Εφαρμογή του στην Ελλάδα….., Αθήνα, 2004, σελ. 209-225.

-21-

Την παραπάνω απροσδιοριστία έχει αντιληφθεί η Τουρκία η οποία παρερ-μηνεύει την αρχή της ευθυδικίας και των σχετικών/ειδικών περιστάσεων. Θεωρεί ότι τα νησιά του Αιγαίου πρέπει να εξαιρεθούν από τις ρυθμίσεις της ΣΔΘ όσο αφορά τον προσδιορισμό των θαλάσσιων ζωνών (ΑΖ, υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ) και πρέπει να υπάρξει μια ad hoc συμφωνία με την Ελλάδα σχετικά με το καθεστώς στη θάλασσα. Αν δεν επιτευχθεί συμφωνία, τότε κρίνει αναγκαία την προσφυγή σε δικαιοδοτικό όρ-γανο, που στο πλαίσιο εφαρμογής της αρχής της ευθυδικίας θα καταλήξει σε μια δί-καιη λύση. Η λύση να συμπεριλαμβάνει ως γραμμή οριοθέτησης τη μέση γραμμή με-ταξύ των ηπειρωτικών ακτών των δυο χωρών, χωρίζοντας με αυτό τον τρόπο στη μέση το Αιγαίο Πέλαγος, στον 25ο μεσημβρινό,76 στερώντας το δικαίωμα των νησιών του Αν. Αιγαίου για υφαλοκρηπίδα.

Η αδιάλλακτη στάση της Τουρκίας έχει οδηγήσει στην μη οριοθέτηση της

υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο και συνεπώς στην απώλεια χρήσης μιας λειτουργικής ζώ-νης από την Ελλάδα, η οποία επιθυμεί την παραπομπή του θέματος στο ΔΔΧ. Ω-στόσο, για την προσφυγή απαιτείται η εκ των προτέρων ύπαρξη συνυποσχετικού με-ταξύ των δυο χωρών, κάτι που μέχρι στιγμής η Τουρκία αρνείται να συνάψει.77

Το πρόβλημα αυτό δεν είναι σύγχρονο. Εντάσσεται στο ενδιαφέρον της

Τουρκίας για την περιοχή του Αιγαίου Πελάγους, ήδη από το 1973, και αφετηρία την:

Τότε πετρελαϊκή κρίση και την ανεύρεση κοιτασμάτων πετρελαίου στην περιοχή της Θάσου.

Αναζήτηση νέων πηγών ενέργειας για κάλυψη των ενεργειακών αναγκών

της.

Προσπάθεια της να θέσει τα ζητήματα προσδιορισμού της ΑΖ και της υ-φαλοκρηπίδας σε διμερές επίπεδο και όχι σε συμβατικό, θέλοντας να προκαταλάβει τις αποφάσεις της Τρίτης Συνδιάσκεψης για το Δίκαιο της Θάλασσας.

Μειωμένη διαπραγματευτική ικανότητα της Ελλάδας λόγω της διεθνούς

απομόνωσης συνεπεία της δικτατορίας.78 Παρόλα αυτά, στην περίπτωση που η διαφορά τεθεί στην διεθνή δικαιοσύνη

η Ελλάδα θα πρέπει να βασισθεί στο ότι η ειδική/σχετική περίσταση στο Αιγαίο Πέλα-γος είναι η πυκνότητα και η συνέχεια των ελληνικών νησιών79 τα οποία αποτελούν μέρος του ενιαίου και αδιαίρετου ηπειρωτικού κορμού της χώρας. Συνεπώς, τα νησιά δικαιούνται τις προβλεπόμενες από τη ΣΔΘ θαλάσσιες ζώνες με αποτέλεσμα να υφί-σταται ανάλογη ενότητα στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας. Με αυτόν τον τρόπο, 76 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 469, 508. 77 http://www.mfa.gr/zitimata-ellinotourkikon-sheseon/eidikotera-keimena/oriothetisi-yfalokripidas.html , Υπουργείο Εξωτερικών, Ελληνοτουρκική διαφορά ως προς την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας,24 Οκτ 2016, Πρόσβαση 25 Ιαν 2018. 78 Άγγελος Συρίγος, Ελληνοτουρκικές σχέσεις, Εκδόσεις Πατάκη, Β Έκδοση, 2016, σελ.236-237. 79 Χ. Δίπλα- Χρ. Ροζάκης, Το Δίκαιο της Θάλασσας και η Εφαρμογή του στην Ελλάδα, Σιδέρης, Αθήνα, 2004, σελ.224-225.

-22-

θα αποφευχθεί η διάσπαση του ελλαδικού χώρου και η αμφισβήτηση των δικαιωμά-των της Ελλάδας στην υφαλοκρηπίδα που υπάρχουν ipso jure και ab initio.Επιπλέον, θα αποκρουσθεί η θεωρία της Τουρκίας περί μη διάθεσης υφαλοκρηπίδας για τα νη-σιά του Αιγαίου Πελάγους διότι αυτά «επικάθονται στην υφαλοκρηπίδα της Ανατο-λίας». 80 Μια θεωρία που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το διεθνές δίκαιο και την ίδια την αρχή της ευθυδικίας.

Το παραπάνω αποτελεί ένα ακόμα σημείο στο οποίο η Ελλάδα υποχωρεί

έναντι της Τουρκίας, η οποία όμως στην Μαύρη Θάλασσα και λόγω της παρουσίας της Σοβιετικής Ένωσης το 1978 (Ρωσίας τώρα) οριοθέτησε υφαλοκρηπίδα (και χω-ρικά ύδατα 12 ν.μ) με βάση την αρχή της ευθυδικίας («δεδικασμενο» για μελλοντική οριοθέτηση με την Ελλάδα) και της μέσης γραμμής, σε εφαρμογή της ΣΔΘ που δεν έχει υπογράψει.81

Η μοναδική οριοθέτηση που υφίσταται στον ελλαδικό χώρο είναι με την Ιτα-

λία η οποία υπογράφηκε το 1977, τέθηκε σε ισχύ το 1980 και στηρίχθηκε στην αρχή της μέσης γραμμής.82

80 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 470,471. 81 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 507. 82 Χ. Δίπλα- Χρ. Ροζάκης, Το Δίκαιο της Θάλασσας και η Εφαρμογή του στην Ελλάδα, Σιδέρης, Αθήνα, 2004, σελ. 225.

-23-

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΝΗ (ΑΟΖ)

Στο κεφάλαιο αυτό θα ασχοληθούμε με το έτερο σκέλος των εννοιών που εξετά-ζονται δηλ. την ΑΟΖ, που είναι πρόσφατη της Υφαλοκρηπίδας και έφερε στο διεθνές δίκαιο την αποκλειστικότητα σε οικονομικές δραστηριότητες που αφορούν στη χρήση της.

1. Ιστορική Εξέλιξη Θεσμού της ΑΟΖ

Η ανάγκη ελέγχου, διαχείρισης και συντήρησης των αλιευμάτων που βρί-

σκονταν στην ανοικτή θάλασσα, αλλά σε παρακείμενα της ΑΖ ύδατα, ανάγκασε αρ-κετά κράτη να συνάψουν σχετικές συμφωνίες ήδη από τον 19ο αι. Η τακτική αυτή συνεχίστηκε και στις αρχές του 20ου αι. Το αρχικό έναυσμα για μια λεπτομερή κωδι-κοποίηση των αρχών που πρέπει να διέπει την διαχείριση και τον έλεγχο των αλιευ-μάτων δόθηκε από μια νέα Διακήρυξη (2668), του προέδρου Τρούμαν (1945), για την «Πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών σχετικά με την Παράκτια Αλιεία σε Ορισμένες Περιοχές της Ανοικτής Θάλασσας». Με την υπόψη διακήρυξη οι ΗΠΑ καθιέρωσαν κανόνες για την αλιευτική δραστηριότητα που λαμβάνει χώρα σε οριοθετημένες πε-ριοχές της ανοικτής θάλασσας, παρακείμενες στην ΑΖ, υπό την αποκλειστική χρήση των Αμερικανών πολιτών χωρίς να θίγεται το δικαίωμα της αλιείας στις περιοχές αυτές σε πολίτες άλλων κρατών, υπό την προϋπόθεση όμως ύπαρξης συμφωνίας μεταξύ του ενδιαφερόμενου κράτους και των ΗΠΑ.83

Και εδώ, όπως με την υφαλοκρηπίδα, ακολουθήσε μια σειρά διακηρύξεων

παρόμοιας φύσης από άλλα κράτη όπως των Χιλής (1947), Περού (1947), Κόστα Ρίκα (1948), Ελ Σαλβαδόρ (1950), Ονδούρας (1950,1951). Τελευταία και σημαντικότερη ήταν του Σαντιάγκο (1952) κατά την οποία Χιλή, Ισημερινός και Περού υιοθετούν μια σχεδόν αποκλειστικής κυριαρχίας θαλάσσια ζώνη (zona maritima) μέχρι την από-σταση των 200 ν.μ.84 έχοντας ως βάση τη φιλοσοφία της πατρογονικής θάλασσας (patrimonial sea, mer patrionale).85 Η συγκεκριμένη φιλοσοφία πήγαζε από την ανά-γκη διατροφής των παράκτιων πληθυσμών, από την προστασία της θαλάσσιας χλω-ρίδας και πανίδας και από την ανάγκη επέκτασης της θαλάσσιας ζώνης μέσα στην οποία θα ασκούνταν η εθνική κυριαρχία και η αποκλειστική δικαιοδοσία των παρά-κτιων κρατών στους φυσικούς πόρους του βυθού και του υπεδάφους του, χωρίς να αποτρέπεται το δικαίωμα της αβλαβούς διέλευσης.86 Κοινά χαρακτηριστικά των δια-κηρύξεων είναι η γεωγραφική προέλευση των κρατών (Λατινική Αμερική), η ισχύς των κρατών αυτών (υποδεέστερα αυτών του δυτικού κόσμου, φυσικά ούτε και υπερδυνά-μεις), η κατοχύρωση των αποκλειστικών δικαιωμάτων αλιείας και προστασίας των 83 Χ. Δίπλα- Χρ. Ροζάκης, Το Δίκαιο της Θάλασσας και η Εφαρμογή του στην Ελλάδα, Σιδέρης, Αθήνα, 2004, σελ.146. 84 Χ. Δίπλα- Χρ. Ροζάκης, Το Δίκαιο της Θάλασσας και η Εφαρμογή του στην Ελλάδα, Σιδέρης, Αθήνα, 2004, σελ.147. 85 Γ. Τσάλτας- Μ. Κλάδη, Το Διεθνές Καθεστώς των Θάλασσων και των Ωκεανών, Σιδέρης, 2003, σελ. 291. 86 Γ. Τσάλτας- Μ. Κλάδη, Το Διεθνές Καθεστώς των Θάλασσων και των Ωκεανών, Σιδέρης, 2003, σελ. 291-292.

-24-

αλιευτικών πόρων και τέλος το εύρος των 200 ν.μ. της θαλάσσιας ζώνης. Το συγκε-κριμένο εύρος ικανοποιούσε εκείνα τα παράκτια κράτη που λόγω γεωλογικών συνθη-κών (βάθος ύδατος) δεν μπορούσαν να κατοχυρώσουν δικαίωμα υφαλοκρηπίδας.

Ακολούθως, η UNCLOS I μέσω της Συνθήκης για την Αλιεία και τη Διατή-

ρηση των Ζώντων Πόρων στην Ανοικτή Θάλασσα (1958), έδωσε τη δυνατότητα στα παράκτια κράτη να ρυθμίζουν θέματα σχετικά με τους ζώντες πόρους σε περιοχές όπου χρησιμοποιούνταν από τους πολίτες τους και κατοχύρωνε την έννοια του «ειδι-κού συμφέροντος» στις περιοχές αυτές. Η μικρή αποδοχή της συμβάσης εφόσον δεν προέβλεπε αποκλειστικά δικαιώματα αλιείας σε συνδυασμό με την αποτυχία και της Δεύτερης Συνδιάσκεψής (1960), οδήγησε στις Διακηρύξεις του Μοντεβίδεο και της Λίμα (1970) με τη συμμετοχή όλων σχεδόν των κρατών της Λατινικής Αμερικής. Εδώ, κατοχυρώνονται πλέον τα αποκλειστικά δικαιώματα των παράκτιων κρατών όσο α-φορά την αλιεία, σε μια ζώνη αμέσως μετα την Αιγιαλίτιδα αλλά ταυτόχρονα αναγνω-ρίζουν το δικαίωμα στην ελευθερία της ναυσιπλοΐας, της αεροπλοΐας και της πόντισης υπόγειων καλωδίων και αγωγών. 87

Η τελική φάση της εξέλιξης του θεσμού της ΑΟΖ είναι η UNCLOS III (1973-

1982). Κατά την διάρκεια των εργασιών ο Κινέζος εκπρόσωπος επεκτείνει τα κράτη που επιθυμούν «μια ΑΟΖ συνολικής έκτασης 200 ν.μ.» συμπεριλαμβάνοντας πλέον αυτών της Λατινικής Αμερικής αυτά της Ασίας και της Αφρικής. Ενώ, η διαφορετική χρήση του όρου «πατρογονική θάλασσα» από τα λατινοαμερικάνικα κράτη και του όρου «οικονομική ζώνη» από τα αφρικανικά κράτη κατέληξε στην υιοθέτηση του όρου «Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης» που χρησιμοποιήθηκε το 1972 από τον εκπρό-σωπο της Κένυα.88

Εν τέλει, η μακροχρόνια προσπάθεια των παράκτιων κρατών να εξασφαλί-

σουν τα δικαιώματα τους σε μια περιοχή εκτός των χωρικών τους υδάτων, κατέληξε στην δημιουργία μιας sui generis89 ζώνης όπου μπορούν να εκμεταλλεύονται τους πόρους τους ενώ παράλληλα να επιτρέπουν σε τρίτα κράτη να ασκούν τα κύρια δι-καιώματα της ανοικτής θάλασσας. Ονομάστηκε Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) και έγινε κανόνας δικαίου με την ενσωμάτωση της στη ΣΔΘ.

2. Ορισμός ΑΟΖ και προβλέψεις σύμφωνα με ΣΔΘ

Σύμφωνα με την ΣΔΘ ως ΑΟΖ «ορίζεται η πέραν και παρακείμενη της χωρι-κής θάλασσας περιοχή», (Αρ. 55, ΣΔΘ) η οποία «δεν εκτείνεται πέραν των 200 ναυτι-κών μιλίων από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράται το εύρος της χωρικής θά-λασσας», (Αρ. 57, ΣΔΘ). Συνεπώς, το πλάτος της ΑΖ επηρεάζει το αντίστοιχο της

87Γ. Τσάλτας- Μ. Κλάδη, Το Διεθνές Καθεστώς των Θάλασσων και των Ωκεανών, Σιδέρης, 2003, σελ. 293-294. 88 Χ. Δίπλα- Χρ. Ροζάκης, Το Δίκαιο της Θάλασσας και η Εφαρμογή του στην Ελλάδα, Σιδέρης, Αθήνα, 2004, σελ.147. 89 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 484.

-25-

ΑΟΖ, όπως συμβαίνει και στην υφαλοκρηπίδα. Για παράδειγμα, οι ΗΠΑ με AZ 12 ν.μ. έχουν ΑΟΖ πλάτους 188 ν.μ., (188 ν.μ.+12 ν.μ.=200 ν.μ.).90

2.1 Κυριαρχικά Δικαιώματα Η ΣΔΘ δίνει τη δυνατότητα στα παράκτια κράτη να ασκούν κυριαρχικά δικαιώματα και δικαιοδοσίες. Συγκεκριμένα, η ΣΔΘ ορίζει ως κυριαρχικά δικαιώματα αυτά «που αποσκοπούν στην εξερεύνηση, εκμετάλλευση, διατήρηση και διαχείριση των φυσικών πόρων, ζωντανών ή μη, των υπερκειμένων του βυθού της θάλασσας υδάτων του βυθού της θάλασσας και του υπεδάφους αυτού, ως επίσης και με άλλες δραστηριότητες για την οικονομική εκμετάλλευση και εξερεύνηση της ζώνης όπως η παραγωγή ενέργειας από τα ύδατα, τα ρεύματα και τους ανέμους». Ορίζει επίσης δι-καιοδοσίες σχετικές με την εγκατάσταση και χρησιμοποίηση τεχνητών νήσων, εγκα-ταστάσεων και κατασκευών, τη θαλάσσια επιστημονική έρευνα, την προστασία και διατήρηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος, (Αρ. 56, ΣΔΘ). Τα κυριαρχικά όμως δικαιώματα του παράκτιου κράτους αποκτώνται μόνο όταν υπάρξει ρητή διακήρυξη για την ΑΟΖ σε αντίθεση με την υφαλοκρηπίδα που υπάρχουν ab initio και ipso facto, ενώ δεν έχουν εξολοκλήρου την αυστηρή έν-νοια της «αποκλειστικότητας» διότι «λαμβάνουν υπόψη τους τα δικαιώματα και τις υ-ποχρεώσεις των άλλων κρατών», (Αρ.56, Παρ.2, ΣΔΘ), ειδικότερα σε θέματα αλιείας. Παρά ταύτα, η «αποκλειστικότητα» αποκαθίσταται στην παρ. 3, που ορίζει ότι τα δι-καιώματα του παράκτιου κράτους στον βυθό και στο υπέδαφος της ΑΟΖ είναι όμοια με αυτά της υφαλοκρηπίδας. Δηλαδή, δεν υφίστανται περιορισμοί στην άσκηση τους χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι δύο ζώνες ταυτίζονται, αλλά η κάθε μία διατηρεί την αυτονομία της.91 Το άρθρο συνολικά αν και αποδίδει κυριαρχικά δικαιώματα και όχι κυ-ριαρχία.92 Ταυτόχρονα φανερώνει το ποσό σημαντική είναι η σημασία της ΑΟΖ. Αφε-νός διατηρεί τα κυριαρχικά δικαιώματα στους πόρους του βυθού και του υπεδάφους του, αφετέρου μετατρέπει την ζώνη αυτή σε μια περιοχή αποκλειστικής οικονομικής εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων των υπερκείμενων υδάτων, καθιστώντας την μια διευρυμένη ζώνη αλιείας.93 2.2 Δικαιώματα και υποχρεώσεις των άλλων κρατών στην ΑΟΖ Σύμφωνα με το άρθρο 58 παρ.1 της ΣΔΘ «όλα τα κράτη, παράκτια ή χωρίς ακτές, απολαμβάνουν, τις ελευθερίες της ναυσιπλοΐας και υπερπτήσης καθώς και τα δικαιώματα τοποθέτησης υποβρυχίων καλωδίων και αγωγών». Σχετικά με τα υπόγεια καλώδια και αγωγούς ισχύουν τα καθοριζόμενα στο άρθρο 79 που αφορά

90 Θεόδωρος Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, Εκδόσεις Λιβάνη, 2014, σελ.41. 91 Χ. Δίπλα- Χρ. Ροζάκης, Το Δίκαιο της Θάλασσας και η Εφαρμογή του στην Ελλάδα, Σιδέρης, Αθήνα, 2004, σελ.153. 92 Θεόδωρος Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, Εκδόσεις Λιβάνη, 2014, σελ.40. 93 Γ. Τσάλτας- Μ. Κλάδη, Το Διεθνές Καθεστώς των Θάλασσων και των Ωκεανών, Σιδέρης, 2003, σελ. 295-296.

-26-

την υφαλοκρηπίδα. Επίσης, στην παρ. 2, γίνεται αναφορά στα άρθρα 88 μέχρι και 115, που αφορούν τις ρυθμίσεις με θέματα σχετικά με την ελεύθερη ναυσιπλοΐα κλπ. Το άρθρο αυτό είναι μια προσπάθεια του διεθνούς νομοθέτη να δώσει στα τρίτα κράτη συγκεκριμένες ελευθέριες ώστε να διατηρήσει, στα πλαίσια του εφικτού, την φύση της ανοικτής θάλασσας, εξαιρουμένου του τομέα της αλιείας. Τέλος, παρέχεται η δυνατότητα διεξαγωγής θαλάσσιας επιστημονικής έρευνας και σε τρίτα κράτη ή οργανισμούς κατόπιν συναίνεσης του παράκτιου κρά-τους, (Αρ. 245, ΣΔΘ) 2.3 Θέματα αλιείας Η ΣΔΘ έχει αποδώσει στα παράκτια κράτη ευρύτατες δικαιοδοσίες στο τομέα αυτό. Συγκεκριμένα: Σύμφωνα με το άρθρο 61, παρ.1, το παράκτιο κράτος «καθορίζει το ε-πιτρεπτό όριο αλίευσης των ζωντανών πόρων στην αποκλειστική οικονομική ζώνη» σε μια προσπάθεια να αποτραπεί ο κίνδυνος μείωσης τους στην ΑΟΖ μέσω της υπε-ρεκμετάλλευσης. Όμως η μη ύπαρξη μιας σαφούς μεθόδου προσδιορισμού του προ-αναφερόμενου ορίου δίνει τη δυνατότητα της υποκειμενικότητας όσο αφορά τον κα-θορισμό του όγκου του, σε όφελος φυσικά του παράκτιου κράτους.94 Με το άρθρο 62 παρ. 2, δίδεται η δυνατότητα στο παράκτιο κράτος στην περίπτωση που αδυνατεί «να αλιεύει τον συνολικό επιτρεπόμενο όγκο αλιεύματος», να επιτρέπει στα κράτη χωρίς ακτές και στα γεωγραφικώς μειονεκτούντα κράτη (Αρ. 69-70, ΣΔΘ) να συμμετέχουν στην αλιεία του καθορισθέντος περισσεύματος. Ωστόσο, και εδώ η υποκειμενικότητα του προσδιορισμού του πλεονάσματος είναι δεδομένη. Αν όμως η οικονομία του παράκτιου κράτους εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εκμετάλλευση των ζώντων πόρων της ΑΟΖ του (Αρ.71, ΣΔΘ), τότε ο αποκλεισμός της συμμετοχής τρίτων κρατών είναι σχεδόν σίγουρος. Με τα άρθρα 64-68, κατοχυρώνεται η ΑΟΖ ως μια ζώνη αλιείας που το παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα επι των ζώντων βιολογικών πόρων και όχι στην ζώνη αυτή καθαυτή95 και αναφέρονται στη διατήρηση και διαχείριση ορισμέ-νων ειδών όπως τα μεταναστευτικά, τα θαλάσσια θηλαστικά, τα ανάδρομα και κατά-δρομα είδη. Στα άρθρα 69, 70 καθορίζονται οι προϋποθέσεις που τα κράτη χωρίς ακτές και στα γεωγραφικώς μειονεκτούντα κράτη δύνανται να εκμεταλλεύονται τους ζωντανούς πόρους της ΑΟΖ του γειτονικού παράκτιου κράτους αλλά όπως αναφέ-ραμε παραπάνω υφίστανται περιορισμοί ως προς τη συμμετοχή τους σχετικά με τον

94 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 491. 95 Γ. Τσάλτας- Μ. Κλάδη, Το Διεθνές Καθεστώς των Θάλασσων και των Ωκεανών, Σιδέρης, 2003, σελ. 297-299.

-27-

προσδιορισμό του πλεονάζοντος προς αλίευση ορίου, τη μη συμμετοχή τους στη δια-δικασία προσδιορισμού του επιτρεπόμενου ορίου και το βαθμό εξάρτησης του παρά-κτιου κράτους από την αλιεία.96 Τέλος, τα χωρίς ακτές και των γεωγραφικώς μειονεκτούντα κράτη δεν δύνανται να μεταβιβάσουν τα δικαιώματα που προβλέπονται στα άρθρα 69 και 70 «σε τρίτα κράτη αμέσως ή εμμέσως ή στους υπηκόους τους…. εκτός εάν συμφωνήθηκε άλλως από τα ενδιαφερόμενα κράτη», (Αρ. 72, Παρ. 1, ΣΔΘ). Μια ακόμη διάταξη που ενισχύει τα κυριαρχικά δικαιώματα του παράκτιου κράτους. 3. Οριοθέτηση ΑΟΖ Σύμφωνα με το άρθρο 74 παρ. 1 της ΣΔΘ, η οριοθέτηση ΑΟΖ μεταξύ κρα-τών με έναντι ή προσκείμενες ακτές «πραγματοποιείται κατόπιν συμφωνίας με βάση το διεθνές δίκαιο όπως ορίζεται στο άρθρο 38 του Καταστατικού του Διεθνούς Δικα-στηρίου, με σκοπό την επίτευξη δίκαιης λύσης». Συνεπώς και εδώ όπως και στο άρ-θρο 83 που αφορά την υφαλοκρηπίδα, υφίστανται πανομοιότυπα τα στοιχεία που συνθέτουν τον κανόνα της οριοθέτησης που είναι η σύναψη συμφωνίας, το διεθνές δίκαιο και η δίκαιη λύση. Ειδικότερα:

Η ανάγκη ύπαρξης συμφωνίας για την οριοθέτηση της ΑΟΖ δεν μπορεί να είναι αποτέλεσμα μονομερούς ενέργειας, σε αντίθεση με την κήρυξη της που προη-γείται και είναι μονομερής ενέργεια.

Η παραπομπή στο διεθνές δίκαιο εξετάζει την οριοθέτηση υπό το πρίσμα συμβατικών, εθιμικών και γενικών διατάξεων. Επομένως και στην περίπτωση της ΑΟΖ, το διεθνές δίκαιο μέσω της ευθυδικίας καθιερώνει ως βασικό οριοθετικό κανόνα την εφαρμογή της μέσης γραμμής.97

Η επίτευξη δίκαιης λύσης έχει να κάνει με το αποτέλεσμα στο οποίο πρέ-πει να καταλήξει η συμφωνία. Οι επόμενες παράγραφοι του άρθρου εστιάζουν στον τρόπο με τον οποίο τα ενδιαφερόμενα κράτη θα ενεργήσουν όταν δεν είναι δυνατή η επίτευξη συμφωνίας. Στην δεδομένη συνθήκη, οφείλουν να χρησιμοποιήσουν ειρηνικά μέσα για την επί-λυση των διαφορών τους, Μέρος XV της ΣΔΘ, (παρ.2) και να υιοθετήσουν προσωρι-νές διευθετήσεις μέχρι να υπάρξει συμφωνία, (παρ.3). Αναφορικά με την οριοθέτηση της ΑΟΖ σε σχέση με την υφαλοκρηπίδα, η διεθνής πρακτική καθορίζει ότι η οριοθετική γραμμή της υφαλοκρηπίδας συμπίπτει με αυτήν της ΑΟΖ και αντίστροφα. Συνεπώς, κατά την οριοθέτηση της ΑΟΖ θα πρέπει

96 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 490-491. 97 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 501.

-28-

να υπάρχουν οι ίδιοι κανόνες που ακολουθήθηκαν κατά την οριοθέτηση της υφαλο-κρηπίδας ώστε να υπάρξει ταύτιση των οριοθετικών γραμμών, διότι στην ΑΟΖ ανα-γνωρίζονται κυριαρχικά δικαιώματα στο βυθό όπως αυτά υφίστανται στην υφαλοκρη-πίδα. Συμπερασματικά, «η νομική φύση των δυο καθεστώτων επιβάλλει την υπεροχή της οριοθετικής γραμμής της υφαλοκρηπίδας», χωρίς να αποκλείονται εξαιρέσεις αν και στις περιπτώσεις οριοθέτησης ΑΟΖ το μεγαλύτερο μέρος συνέπιπτε με την οριο-θετική γραμμή της υφαλοκρηπίδας. Για παράδειγμα, το 1985 από τις 30 περιπτώσεις οριοθέτησης ΑΟΖ οι 29 υιοθέτησαν την οριοθετική γραμμή της υφαλοκρηπίδας.98 Αξίζει να επισημάνουμε ότι τα άρθρα 74 και 75 που καθορίζουν την οριοθέ-τηση της ΑΟΖ αντιστοιχούν verbatim στα άρθρα 83 και 84 που αφορούν την οριοθέ-τηση της Υφαλοκρηπίδας, σε μια προσπάθεια του νομοθέτη να απομακρύνει συγκε-κριμένες μεθόδους οριοθέτησης των δύο ζωνών προς επίτευξη μεγαλύτερου consen-sus κατά την διάρκεια της συνδιάσκεψης.99 4. Εφαρμογή Θεσμού ΑΟΖ στον Ελλαδικό Χώρο Από την άποψη του ΔΘ η Ελλάδα έχει κάθε δικαίωμα να υιοθετήσει ΑΟΖ μέχρι του ανώτατου επιτρεπτού εύρους των 200 ν.μ. Φυσικά και εδώ όπως στην πε-ρίπτωση της υφαλοκρηπίδας, η δυνατότητα επίτευξης του μέγιστου εύρους είναι εφι-κτή μόνο στην περιοχή του Λιβυκού πελάγους. Εξαιρουμένου της απόστασης, η ΣΔΘ δεν θέτει κανέναν άλλο περιορισμό και δεν απαιτεί καμία άλλη ρύθμιση για την υιοθέ-τηση θαλάσσιων ζωνών σε περιπτώσεις παράκτιων κρατών που ευρίσκονται σε κλει-στές ή ημίκλειστες θάλασσες, όπως συμβαίνει στην ημίκλειστη θάλασσα του Αιγαίου Πελάγους. Άλλωστε η ΣΔΘ στο άρθρο 123 που αφορά στη συνεργασία κρατών που συνορεύουν με κλειστές ή ημίκλειστες θάλασσες, δεν προβαίνει σε καμία αναφορά σε σχέση με το κυριαρχικό δικαίωμα των κρατών να θεσπίζουν θαλάσσιες ζώνες. Αντί-θετα τα προτρέπει και δεν τα υποχρεώνει σε συνεργασία σε ορισμένους τομείς σχετι-κούς με την διατήρηση, διαχείριση, εκμετάλλευση των ζώντων πόρων, την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και την επιστημονική έρευνα. Χαρακτηριστική είναι και η λεκτική διατύπωση της προτροπής που χρησιμοποίησε ο διεθνής νομοθέτης. Συ-γκεκριμένα αναγράφει: «States bordering an enclosed or semi-enclosed sea should cooperate with each other…», θέλοντας να συστήσει και όχι να υποχρεώσει τα κράτη σε συνεργασία. 100 Οι γεωγραφικοί περιορισμοί, εκτός του εύρους, υποχρεώνουν την Ελλάδα να οριοθετήσει ΑΟΖ με έξι κράτη που έχουν παρακείμενες ή αντικείμενες ακτές δηλ. με τις Τουρκία, Κύπρο, Αίγυπτο, Λιβύη, Ιταλία και Αλβανία, ενώ σύμφωνα με την ΣΔΘ δικαίωμα, υπό προϋποθέσεις, στην εκμετάλλευση της ΑΟΖ έχει και το κράτος της

98 Χ. Δίπλα- Χρ. Ροζάκης, Το Δίκαιο της Θάλασσας και η Εφαρμογή του στην Ελλάδα, Σιδέρης, Αθήνα, 2004, σελ.175,176 και Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 501, 502. 99 Γ. Τσάλτας- Μ. Κλάδη, Το Διεθνές Καθεστώς των Θάλασσων και των Ωκεανών, Σιδέρης, 2003, σελ. 301,302. 100 Χ. Δίπλα- Χρ. Ροζάκης, Το Δίκαιο της Θάλασσας…, σελ.188-190 και United Nations Convention on the Law of the Sea, PART IX., Article 123, Cooperation of States bordering enclosed or semi-enclosed seas, 1982, σελ.64.

-29-

ΠΓΔΜ ως περίκλειστο κράτος. 101 Όμως μέχρι σήμερα η Ελλάδα δεν έχει θεσπίση ΑΟΖ υπό την απειλή της Τουρκίας, η οποία τηρεί μια επιλεκτική ερμηνεία του διεθνούς δίκαιου. Η πολιτική της Τουρκίας στο θεσμό της ΑΟΖ είναι όμοια με αυτή στην υφα-λοκρηπίδα. Συνεπώς κατά την άποψη της, το Αιγαίο αποτελεί «ειδική περίσταση», απαιτείται μια ad hoc συμφωνία για το καθεστώς των νησιών και αν δεν υπάρξει συμ-φωνία τότε να επιληφθεί διεθνές δικαιοδοτικό όργανο το οποίο σε εφαρμογή της ευ-θυδικίας να καταλήξει σε απόφαση. Σε όλα αυτά αν προσθέσουμε την τουρκική ά-ποψη ότι τα νησιά δεν δικαιούνται καμία θαλάσσια ζώνη και ότι η οποιαδήποτε οριο-θέτηση θα πρέπει να υλοποιηθεί μεταξύ των ηπειρωτικών ακτών των δύο χωρών (και όχι μεταξύ των νησιών του Αιγαίου Πελάγους και των Τουρκικών ακτών) φθάνουμε στη σχεδόν πλήρη διαστρέβλωση της ερμηνείας της ΣΔΘ. Η υπόψη διαστρέβλωση λαμβάνει ολοκληρωτικό χαρακτήρα αν συνυπολογίσουμε το ότι θεωρεί την τυχόν ε-πέκταση των ελληνικών ΧΥ πέραν των 6 ν.μ. ως κατάχρηση δικαιώματος που παρα-βιάζει την αρχή της ευθυδικίας.102 Από την άλλη πλευρά, η Τουρκία έχοντας καταψη-φίσει τη ΣΔΘ, υιοθέτησε το 1986 ΑΟΖ με την Σοβιετική Ένωση, στη Μαύρη Θάλασσα, χρησιμοποιώντας στην πράξη τη μέθοδο της μέσης γραμμής ως οριοθετικό κανόνα, υπό το «κάλυμμα» της ευθυδικίας, προς «μελλοντική χρήση» σε περίπτωση οριοθέ-τησης με την Ελλάδα. Αργότερα την ίδια τακτική εφάρμοσε και για την υιοθέτηση ΑΟΖ με τις Ρουμανία και Βουλγαρία,103 σε μια περιοχή η οποία αποτελεί κυριολεκτικά τον ορισμό της κλειστής θάλασσας. Η Ελλάδα έχει το δικαίωμα να οριοθετήσει ΑΟΖ και δεν θα πρέπει να κατέ-χεται από κανένα φοβικό σύνδρομο ακόμα και με ενδεχόμενη προσφυγή της Τουρκίας στην διεθνή δικαιοσύνη, έστω και αν οι αποφάσεις που εκδίδονται ενδεχομένως να τη βάζουν σε σκέψεις ειδικότερα σε σχέση με τα δικαιώματα των νησιών. Ωστόσο, η αρχιπελαγική δομή του Αιγαίου Πελάγους με το πλήθος και τη διάταξη των νησιών καθώς και η έκταση των ακτών τους εξασφαλίζουν την ενότητα του νησιωτικού με τον ηπειρωτικό χώρο. 104 Τα παραπάνω στοιχεία λαμβάνονται υπόψη από τη διεθνή νομολογία. Χα-ρακτηριστική είναι η παράγραφος της απόφασης του ΔΔ στην υπόθεση της υφαλο-κρηπίδας στην Βόρεια Θάλασσα, το 1969 όπου αναφέρονται τα εξής: « Δικαιοσύνη δεν σημαίνει απαραίτητα ισότητα. Δεν μπορεί ποτέ να τεθεί ερώτημα ολικής αναμόρ-φωσής της φύσης και η δικαιοσύνη δεν απαιτεί ότι σε μια χώρα χωρίς πρόσβαση στη θάλασσα θα πρέπει να παραχωρηθεί μια περιοχή υφαλοκρηπίδας, όπως δεν μπορεί να τεθεί ερώτημα να θεωρηθεί η κατάσταση μιας χώρας με εκτεταμένες ακτές όμοια με την κατάσταση μιας χώρας με περιορισμένες ακτές». Όπως και η παράγραφος από-

101 Θεόδωρος Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, Εκδόσεις Λιβάνη, 2014, σελ.200 και Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 495. 102 Θεόδωρος Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, Εκδόσεις Λιβάνη, 2014, σελ.189-190. 103 Θεόδωρος Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, Εκδόσεις Λιβάνη, 2014, σελ.61. 104 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 518.

-30-

φασης του Δικαστηρίου της Γάλλο-Βρετανικής Διαιτησίας για τα νησιά που ήταν απο-κομμένα από τον βρετανικό ηπειρωτικό κορμό ότι η περίπτωση αυτή : «…είναι πολύ διαφορετική από την περίπτωση που πολυάριθμα νησιά απλώνονται το ένα μετά το άλλο, σε μεγάλη απόσταση από την ηπειρωτική χώρα».105 Στην πραγματικότητα πρό-κειται για μια περιγραφή της κατάστασης το Αιγαίο Πέλαγος. Παρ ’όλα αυτά, η Ελλάδα αρχικά με τον Ν. 2289/1995 και στη συνέχεια τον Ν. 4001/2011 αναφέρεται στον θεσμό της ΑΟΖ ως «..αποκλειστικής οικονομικής ζώ-νης (αφ’ης κηρυχθεί) μέχρι την απόσταση των 200 ν.μ. από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράται το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης» ενώ όταν δεν υπάρξει συμφωνία οριοθέτησης «… με γειτονικά κράτη των οποίων οι ακτές είναι παρακείμενες ή αντικεί-μενες με τις ελληνικές ακτές, το εξωτερικό όριο της υφαλοκρηπίδας και της αποκλει-στικής οικονομικής ζώνης (αφ’ης κηρυχθεί) είναι η μέση γραμμή, κάθε σημείο της ο-ποίας απέχει ίση απόσταση από τα εγγύτερα σημεία των γραμμών βάσης (τόσο ηπει-ρωτικών όσο και νησιωτικών) από τις οποίες μετράται το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώ-νης.».106 Μια κίνηση που προφανώς αποτελεί απόρροια της δήλωσης για την άσκηση των δικαιωμάτων που προβλέπει η ΣΔΘ σε χρόνο που θα εξυπηρετεί την «εθνική στρατηγική».107 Όμως και εδώ η Ελλάδα λόγω της ατολμίας της δεν προβαίνει στην θέσπιση της ΑΟΖ γεγονός που την στερεί από την εκμετάλλευση μιας έκτασης 147.300 τετρ. χλμ., δηλαδή μιας θαλάσσιας έκτασης παραπάνω από την ηπειρωτική της. Ο θεσμός της ΑΟΖ αποτέλεσε μια «επανάσταση» στο διεθνές δίκαιο καθώς μέσα από τα 20 συνολικά άρθρα (55-75) επιτυγχάνεται η προσπάθεια των αναπτυσ-σόμενων κρατών να κατοχυρώσουν τις οικονομικές τους διεκδικήσεις στον χώρο της θάλασσας και σε μεγάλη απόσταση από τον ηπειρωτικό κορμό. H AOZ στην ουσία αποτελεί μια sui generis ζώνη που δίνει σημαντικές δυνατότητες στα παράκτια κράτη. Για την Ελλάδα ως παράκτιο κράτος η ΑΟΖ είναι ένας θεσμός που θα συμβάλλει ση-μαντικά στην οικονομίας της, αν και εφόσον προβεί στην θέσπιση της.

105 Θεόδωρος Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, Εκδόσεις Λιβάνη, 2014, σελ.54,55. 106 Ν.4001/2011, ΦΕΚ Υπ αριθμ.179/22Αυγουστου 2011, Κεφάλαιο Β Τροποποίηση Διατάξεων του Ν. 2289/1995 περι «Αναζή-τησης, Έρευνας και Εκμετάλλευσης Υδρογονανθράκων και Άλλες Διατάξεις», Αρ.156. 107 Χ. Δίπλα- Χρ. Ροζάκης, Το Δίκαιο της Θάλασσας…, σελ.199.

-31-

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε

ΣΧΕΣΗ ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑΣ ΚΑΙ ΑΟΖ

Στην ενότητα αυτή, θα επιχειρηθεί η παρουσίαση της σχέσης μεταξύ των δυο θαλασσίων ζωνών η οποία θα συμβάλλει στην επίλυση του ζητήματος για το ποια εκ των δυο εξυπηρετεί καλύτερα τα ελληνικά συμφέροντα. 1. Ομοιότητες ΑΟΖ και Υφαλοκρηπίδας

Τόσο η υφαλοκρηπίδα όσο και η ΑΟΖ αποδίδουν στα παράκτια κράτη κυριαρχικά δικαιώματα, (Αρ. 56 και 77, ΣΔΘ).

Είναι λειτουργικές ζώνες, υπό την έννοια ότι ο χαρακτήρας τους είναι οι-κονομικός διότι αφορά στην εκμετάλλευση των φυσικών πόρων που βρίσκονται στην περιοχή τους.

Οι δύο ζώνες καλύπτουν μια περιοχή βυθού και υπεδάφους, 200 ν.μ. από τις γραμμές βάσεις. (Αρ. 56, 57 και 77, ΣΔΘ), όπου τα δικαιώματα των παράκτιων κρατών είναι ταυτόσημα, (Αρ.56, Παρ.3 και Μέρος VI, ΣΔΘ).

Τα καθοριζόμενα στο άρθρο 60 που αφορούν τεχνητές νήσους εγκατα-στάσεις και κτίσματα στην ΑΟΖ ισχύουν mutatis mutandis και για την υφαλοκρηπίδα, (Αρ. 80, ΣΔΘ).

Υπάρχουν και στις δύο ζώνες τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις που αφορούν τα υπόγεια καλώδια και τους υπόγειους αγωγούς, (Αρ. 58, 79 και 87).

Η οριοθέτηση και στις δύο ζώνες λαμβάνει χώρα με τον ίδιο τρόπο καθώς το άρθρο 74 που αφορά την οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ κρατών με έναντι ή προσκεί-μενες ακτές είναι ταυτόσημο με το άρθρο 83 που αφορά την οριοθέτηση της υφαλο-κρηπίδας.

Και στις δυο ζώνες το παράκτιο κράτος δύναται να συναινέσει στην διε-ξαγωγή θαλάσσιας επιστημονικής έρευνας είτε από αλλά κράτη είτε από αρμόδιους οργανισμούς, (Αρ. 245, ΣΔΘ).

Και στις δυο ζώνες δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη σχετικά με την συμμε-τοχή τρίτων κρατών στην εκμετάλλευση των μη ζώντων φυσικών πόρων.

Και στις δύο ζώνες το καθεστώς των νήσων είναι το ίδιο, (Αρ. 121). 2. Διαφορές ΑΟΖ και Υφαλοκρηπίδας

-32-

Τα κυριαρχικά δικαιώματα του κράτους στην υφαλοκρηπίδα ισχύουν α-

ποκλειστικά υπό την έννοια ότι αν το παράκτιο κράτος δεν προβεί στην άσκηση τους τότε κανένα άλλο κράτος δεν έχει συμμετοχή σε αυτά χωρίς τη συναίνεση του, (Αρ. 77, παρ.2 ΣΔΘ). Στην περίπτωση της ΑΟΖ, εκτός του παράκτιου κράτους και τρίτα κράτη έχουν δικαίωμα «σε ισότιμη βάση» στην εκμετάλλευση του πλεονάσματός των ζώντων πόρων της έστω και αν η συμμετοχή αυτή είναι υπό προϋποθέσεις και όρους (Αρ. 56 Παρ. 2, 69 και 70, ΣΔΘ).

Τα δικαιώματα στην υφαλοκρηπίδα υπάρχουν ipso facto και ab initio κα-θώς «δεν εξαρτώνται από την πραγματική ή ιδεατή κατοχή ή από οποιαδήποτε ρητή διακήρυξη», (Αρ. 77, Παρ.3). Αντίθετα τα δικαιώματα και οι δικαιοδοσίες του παρά-κτιου κράτους στην ΑΟΖ αποκτούνται μόνο μετα από την κήρυξη της από αυτό. Συ-νεπώς, ένα κράτος μπορεί να έχει υφαλοκρηπίδα χωρίς ΑΟΖ.

Το εύρος της υφαλοκρηπίδας εκτείνεται μέχρι την απόσταση των 200 ν.μ. και υπό προϋποθέσεις διευρύνεται μέχρι την απόσταση των 350 ν.μ. ενώ λαμβάνεται υπόψη το γεωλογικό κριτήριο της «φυσικής προέκτασης» του εδάφους της ξηράς στη θάλασσα, (Αρ. 76, ΣΔΘ). Σε αντίθεση με την ΑΟΖ όπου το εύρος της ανέρχεται μέχρι τα 200 ν.μ. και δεν παρεμβαίνει κανένα φυσικό γεγονός της προς οριοθέτηση θαλάσ-σιας περιοχής, (Αρ.57).

Η ΑΟΖ καλύπτει το βυθό της θάλασσας, το υπέδαφος του και τα υπερκεί-μενα ύδατα ενώ η υφαλοκρηπίδα το βυθό της θάλασσας και το υπέδαφος του (Αρ.56, 76).

Στην ΑΟΖ υφίστανται «κυριαρχικά δικαιώματα που αποσκοπούν στην ε-ξερεύνηση, εκμετάλλευση, διατήρηση και διαχείριση των φυσικών πόρων, ζωντανών ή μή, των υπερκειμένων του βυθού της θάλασσας υδάτων του βυθού της θάλασσας και του υπεδάφους αυτού». Κατά συνέπεια, στην εκμετάλλευση της περιλαμβάνονται μη ζώντες (ορυκτά) όσο και ζώντες οργανισμοί (πχ αλιεία), (Αρ.56, Παρ.1). Στην υφα-λοκρηπίδα η εξερεύνηση και η εκμετάλλευση αφορά τους μη ζώντες πόρους ενώ από τους ζώντες περιλαμβάνονται μόνο τα καθιστικά είδη, ( Αρ. 77, Παρ.2).

Στην ΑΟΖ οι δραστηριότητες ενός παράκτιου κράτους περιλαμβάνουν τη κατασκευή τεχνητών νησιών, την προστασία από την ρύπανση κλπ., (Αρ. 56, Παρ.1,ΣΔΘ), στην υφαλοκρηπίδα οι δραστηριότητες περιορίζονται μόνο στην κατα-σκευή τεχνητών νησιών εγκαταστάσεων και κατασκευών, (Αρ. 80, ΣΔΘ).

Στην υφαλοκρηπίδα τα υπερκείμενα σε αυτήν ύδατα διατηρούν το καθε-στώς της ανοικτής θάλασσας (Αρ. 78) εφόσον δεν έχει ορισθεί ταυτόχρονα και ΑΟΖ. Στην ΑΟΖ τέτοιο καθεστώς είναι υπό προϋποθέσεις.(Αρ.56 Παρ.1, 86, 87).

-33-

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΑΛΙΕΙΑΣ Στο κεφάλαιο που ακολουθεί θα ασχοληθούμε με τον ρόλο της αλιείας στην ΣΔΘ και ειδικότερα στην ΑΟΖ και τα οφέλη που έχει για την ελληνική οικονομία. Η αναφορά εστιάζεται αποκλειστικά στην ΑΟΖ καθώς στην υφαλοκρηπίδα ο θεσμός της αλιείας είναι περιορισμένος. 1. Η αλιεία στη ΣΔΘ Η ενσωμάτωση της αλιείας στη ΣΔΘ είναι απότοκο της προσπάθειας των παράκτιων κρατών που θεωρούσαν ότι «οι θαλάσσιες ακτές ενός κράτους αποτελούν δώρο της φύσης». Αποτέλεσμα ήταν η άσκηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων στις περιοχές αυτές όσο και στις πηγές τους να είναι ενέργεια που δεν επιδέχονταν αμφι-σβήτηση. 108 Επομένως, δεν προκαλεί καμία έκπληξη το ότι ο κύριος λόγος για την θέσπιση του θεσμού της ΑΟΖ ήταν η επιθυμία των αναπτυσσόμενων κρατών να προ-στατεύσουν την αλιεία τους.109 Όπως είδαμε και στο κεφάλαιο Δ της παρούσας μελέτης, η ΣΔΘ περιέλαβε στα άρθρα 61-73 τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των παράκτιων κρατών, των γεωγραφικώς μειονεκτούντων και χωρίς ακτές κρατών στην αλιεία. Οι προβλέψεις των άρθρων αυτών είναι προς όφελος του παράκτιου κράτους καθώς αυτό:

Καθορίζει το επιτρεπτό όριο αλίευσης των ζωντανών πόρων.

Διασφαλίζει ότι οι ζωντανοί πόροι δεν κινδυνεύουν από την υπερεκμετάλ-λευση.

Λαμβάνει μέτρα για τη διατήρηση και αποκατάσταση των πληθυσμών των αλιευμάτων σε επίπεδα που να καθιστούν δυνατή τη μεγίστη διαρκή απόδοση.

Παρέχει σε γεωγραφικώς μειονεκτούντα και χωρίς ακτές κράτη της «ιδίας υπό-περιοχής ή περιοχής», πρόσβαση στο πλεόνασμα του επιτρεπόμενου αλιεύμα-τος, όταν η αλιευτική του ικανότητα δεν επιτρέπει την πλήρη εκμετάλλευση του. Η πρόσβαση όμως τίθεται στην διακριτική ευχέρεια του παράκτιου κράτους διότι: Υπάρχει ασάφεια ως προς τη μέθοδο προσδιορισμού της αλιευτικής ικα-νότητας του παράκτιου κράτους και συνεπώς του επιτρεπόμενου πλεονάσματος, με αποτέλεσμα να εισέρχεται και ο παράγοντας της υποκειμενικότητας όσο αφορά τον υπολογισμό του. 108 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 490. 109 Θεόδωρος Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, Εκδόσεις Λιβάνη, 2014, σελ. 138.

-34-

Η πρόσβαση στην εκμετάλλευση του πλεονάσματος είναι δυνατή εφό-σον επιτευχθεί συμφωνία μεταξύ του παράκτιου κράτους και των γεωγραφικώς μειο-νεκτούντων και χωρίς ακτών κρατών. Στην περίπτωση που αυτή δεν ευοδωθεί τότε δεν υπάρχει καμία δεσμευτική συνέπεια για το παράκτιο κράτος. Δεν υπάρχει ακριβής προσδιορισμός της έννοιας «περιοχής ή υπό-πε-ριοχής» οπού ανήκουν τα γεωγραφικώς μειονεκτούντα και χωρίς ακτές κράτη, προ-κειμένου να έχουν δικαίωμα πρόσβασης στο πλεόνασμα των αλιευτικών πόρων της ΑΟΖ. Έτσι, για παράδειγμα, στην περίπτωση της Ελλάδας και της ΠΓΔΜ δεν είναι σαφές αν η τελευταία ανήκει στην υπό-περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, ή του Αιγαίου ή της Αδριατικής ή και στις τρείς. Δεν καθορίζεται αν ένα γεωγραφικώς μειονεκτούν ή χωρίς ακτές κράτος όταν συμμετέχει στην εκμετάλλευση του πλεονάσματος στην ΑΟΖ ενός γειτονικού πα-ράκτιου κράτους έχει δικαίωμα στο πλεόνασμα της ΑΟΖ ενός δεύτερου παράκτιου κράτους που βρίσκεται στην ίδια υπό-περιοχή ή περιοχή. Αν σε όλα τα παραπάνω, προσθέσουμε και τον αποκλεισμό των γεω-γραφικώς μειονεκτούντων και χωρίς ακτών κρατών, στην περίπτωση όπου η οικονο-μία ενός παράκτιου κράτους εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εκμετάλλευση των ζώντων πόρων του, τότε γίνεται εύκολα αντιληπτή η ισχύς των προνομίων που δίνει η ΣΔΘ στο παράκτιο κράτος, όσο αφορά την αλιεία.110 2. Η Αλιεία στην περίπτωση της Ελλάδας Η αλιεία ως οικονομική δραστηριότητα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην Ελλάδα ήδη από το 2.000 π.χ. σύμφωνα με αρχαιολογικά ευρήματα, γραπτά και ανα-φορές συγγραφέων της εποχής,( όπως του Αισχύλου, του Ησίοδου και του Ξενο-κράτη). Από τότε μέχρι σήμερα, η παρουσία της αλιείας είναι διαρκής αλλά ο ρόλος της μεταβαλλόμενος. Έτσι, σε κάποιες περιόδους, όπως η Ομηρική, θεωρείται υποτι-μητικό να ασχολείται κάποιος με την αλιεία και τείνει προς εξαφάνιση. Ενώ σε κάποιες άλλες, όπως στα χρόνια πριν από την Ελληνική Επανάσταση, αποτελεί την αποκλει-στική πηγή διατροφής. Στον 20ο αι. η βελτίωση των αλιευτικών μεθόδων καθώς και των σκαφών φέρνει αντίστοιχη αύξηση στην παραγωγή. Η δυναμική της αλιείας είναι τέτοια που το 1989 ο αλιευτικός στόλος ανέρχεται στα 12.000 πλοία με 39.000 απασχολουμένους στον τομέα αυτό. Παράλληλα, αυξάνεται η παρουσία των Ελλήνων αλιέων σε περιο-χές εκτός Ελλάδας όπως αυτές της βόρειας και δυτικής Αφρικής αλλά και σε μερικές

110 Π. Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 487-494, Θ. Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, Εκδόσεις Λιβάνη, 2014, σελ.135-146, και Χ. Δίπλα- Χρ. Ροζάκης, Το Δίκαιο της Θάλασσας…, σελ.194.

-35-

περιπτώσεις στην Αργεντινή. Εκείνη την περίοδο, η ετήσια παραγωγή αλιευμάτων ανέρχεται στους 154.000 τόνους από του 8.000 τόνους το 1922. Όμως η τάση των παράκτιων κρατών να προστατεύσουν την αλιεία τους σε συνδυασμό με την μετά το 1982 εφαρμογή του θεσμού της ΑΟΖ, την ρύπανση των ελληνικών ακτών, την υπεραλίευση και την παλαιότητα των σκαφών είχαν σαν απο-τέλεσμα την πτώση τόσο της υπερπόντιας όσο και της εγχώριας παραγωγής. Οι δυ-σκολίες αυτές οδήγησαν στην αναμενομένη εισαγωγή αλιευτικών προϊόντων των ο-ποίων τώρα οι τιμές αυξήθηκαν με επακόλουθο την απώλεια εθνικού εισοδήματος. Η κατάσταση βελτιώθηκε με την αλιευτική πολιτική που καθιέρωσε η τότε ΕΟΚ και με-τέπειτα η ΕΕ με την Κοινή Αλιευτική Πολιτική( ΚΑΠ).111 Η αλιεία όμως είναι τομέας που συνεισφέρει στην εθνική οικονομία της Ελλάδας. Το μέγεθος της αξίας φαίνεται στα συμπεριλαμβανόμενα στο Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης της Αλιείας (2007-2013) σύμφωνα με τα οποία «ο τομέας της αλιείας συμβάλλει: α. Στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής σε μεγάλες παράκτιες και νησιω-τικές περιοχές. β. Στην εξασφάλιση ζωικών πρωτεϊνών υψηλής βιολογικής αξίας. γ. Στην αειφόρο και βιώσιμη αξιοποίηση τοπικών πλουτοπαραγωγικών πό-ρων. δ. Στην εξασφάλιση θέσεων εργασίας για σημαντικό αριθμό ατόμων σε πα-ράκτιες περιοχές, στις οποίες δεν υπάρχουν ενναλακτικές λύσεις για εργασία. ε. Στην ανάπτυξη κλάδων (όπως της υδατοκαλλιέργειας) που έχουν επι-δείξει σημαντικές εξαγωγικές επιδόσεις (μειώνοντας το εμπορικό ισοζύγιο)».112 Παρά ταύτα, από το 2012 και μετά παρουσιάζεται μια εκ νέου πτώση και από τα 16.031 σκάφη που διαθέτει ο αλιευτικός στόλος φτάσαμε στα 14.975 το 2016 και από τους 39.000 απασχολούμενους το 1989 στους 21.600 το 2016. Επιπλέον αντίστοιχη μείωση επήλθε και στην ποσότητα των αλιευμάτων και έτσι από 81.821,4 τόνους το 2009 η παραγωγή μειώθηκε στους 74.372,5 τόνους το 2016. 113 Στα προ-αναφερόμενα προβλήματα, πρέπει να προσθέσουμε την Τουρκία και τις δραστηριό-τητες της στο Αιγαίο Πέλαγος. Εκεί όπου οι Έλληνες έρχονται αντιμέτωποι με τους Τούρκους συναδέλφους τους. Οι Τούρκοι αλιείς δεν υπόκεινται στο αυστηρό κοινοτικό δίκαιο σχετικά με την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και ανενόχλητοι συ-ντελούν, μέσω της υπεραλίευσης, στην καταστροφή των ήδη βεβαρημένων αλιευτι-

111 Θεόδωρος Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, Εκδόσεις Λιβάνη, 2014, σελ.147-150. 112 Θεόδωρος Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, Εκδόσεις Λιβάνη, 2014, σελ.151-152. 113 http://www.statistics.gr/el/statistics/, Ελληνική Στατιστική Αρχή, Στατιστικές, Αλιεία, Πρόσβαση 01 Φεβρ 2018.

-36-

κών πεδίων. Τα πεδία αυτά βρίσκονται εκτός των ελληνικών ΧΥ και η Ελλάδα αδυνα-τεί να προστατεύσει.114 Ωστόσο, η καταστροφή των ζώντων οργανισμών στην εκτε-ταμένη περιοχή του Αιγαίου όπου βρίσκονται και τα μεγαλύτερα αλιευτικά πεδία, στε-ρεί την Ελλάδα από μια πηγή εθνικού εισοδήματος. Εν αντιθέσει με την Ελλάδα, η Τουρκία έχει αντιληφθεί πλήρως την αξία της αλιείας. Η Τουρκική πολιτική επιδιώκει μέσω της κυβερνητικής υποστήριξης, των ι-διωτικών επενδύσεων, της παράνομης αλιευτικής συμπεριφορά και συνεπικουρού-μενη από την παθητική στάση της Ελλάδας, να αυξήσει την παραγωγή κατά 65% (από 600.000 τόνους σε 1.000.000 τόνους), αναδεικνύοντας την Τουρκία από τις πρώτες χώρες στην Ευρώπη σε παραγωγή στην αλιεία. 115 Στο κεφάλαιο αυτό μελετήσαμε τη σημασία που έδωσε η ΣΔΘ στο τομέα της αλιείας στην περιοχή της ΑΟΖ. Τα προνομία που δίνει στα παράκτια κράτη είναι από-τοκο της θέλησης τους για την προστασία της αλιείας και τα καθιστούν βασικό πρω-ταγωνιστή στην εκμετάλλευση της. Η συνεισφορά της αλιείας στην οικονομία, οποιου-δήποτε κράτους είναι σημαντική. Το ίδιο ισχύει και για την Ελλάδα που όμως δεν εκ-μεταλλεύεται τα οφέλη της στο βαθμό που θα έπρεπε. Αιτία η μη υιοθέτηση ΑΟΖ λόγω του φοβικού συνδρόμου έναντι της Τουρκίας. Και η ΑΟΖ σε σχέση με την υφαλοκρη-πίδα προστατεύει αποτελεσματικότερα την αλιεία. Η Τουρκία αντιθέτως βοηθουμένη από την αδυναμία της Ελλάδας αδιαφορεί για την προστασία των ζώντων θαλάσσιων οργανισμών. Έτσι, είναι απαλλαγμένη από την υποχρέωση να ακολουθήσει τους κοι-νοτικούς κανονισμούς. Ενώ, εκδηλώνει παραβατική συμπεριφορά στο Αιγαίο, και στον τομέα της αλιείας ενισχύοντας παράλληλα την παραγωγή της συνεπώς την οι-κονομία της. 114 Άγγελος Συρίγος, Ελληνοτουρκικές σχέσεις, Εκδόσεις Πατάκη, Β Έκδοση, 2016, σελ.210, 747-748. 115 Θεόδωρος Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, Εκδόσεις Λιβάνη, 2014, σελ.157.

-37-

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ

ΤΟ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟ ΣΥΜΠΛΕΓΜΑ ΜΕΓΙΣΤΗΣ (ΚΑΣΤΕΛΟΡΙΖΟ) ΣΤΗΝ ΑΟΖ/ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑ

Στην παρούσα ενότητα θα εξετάσουμε την επίδραση που έχει στην οριοθέτηση της ΑΟΖ/Υφαλοκρηπίδας το ανατολικότερο τμήμα της ελληνικής επικράτειας, αυτό του νησιωτικού συμπλέγματος της Μεγίστης, ευρύτερα γνωστό ως Καστελόριζο (εφε-ξής σύμπλεγμα ή Καστελόριζο) ,καθώς αποτελεί αντικείμενο ακόμα μιας διαφοράς με την Τουρκία. 1. Γεωγραφικά – Ιστορικά Στοιχεία Το νησιωτικό σύμπλεγμα της Μεγίστης βρίσκεται 75 μίλια από τη Ρόδο και μεταξύ 0,5 έως 3 μίλια από την Τουρκία και αποτελείται από 19 νησιά και βράχους. Τα μεγαλύτερα νησιά είναι η Μεγίστη (Καστελόριζο), η Ρω και η Στρογγύλη (Υ-ψηλή).116 Κατοικείται από τη νεολιθική εποχή και κατά την ιστορική του διαδρομή α-νέπτυξε πλούσιο πολιτισμό αλλά και οικονομική δραστηριότητα. Ο πληθυσμός στην ακμή του ανήλθε στους 14.000 κατοίκους ενώ σήμερα κατοικείται από περίπου 400. Η κατοχή του άλλαξε αρκετά χέρια ξεκινώντας από τους Δωριείς, τους Ρωμαίους, τους Ιππότες του Αγίου Ιωάννη της Ρόδου (οι οποίοι του έδωσαν και την ονομασία «Κα-στέλο Ρόσο» παράφραση της οποία είναι το Καστελόριζο), τους Τούρκους, τους Ιτα-λούς και τους Έλληνες.117 Το 1929 έρχεται για πρώτη φορά στο διεθνές προσκήνιο καθώς ο προσδιο-ρισμός της κυριαρχίας σε μια σειρά νησίδων και βράχων, αποτελεί σημείο τριβής με-ταξύ Τουρκίας και Ιταλίας. Οι δύο χώρες προσέφυγαν στο Διαρκές Δικαστήριο Διε-θνούς Δικαιοσύνης το οποίο όμως δεν εξέτασε το ζήτημα. Στη συνέχεια, η συμφωνία μεταξύ των εναγόμενων μελών το 1932 έδωσε τέλος στην διένεξη τους118 ενώ το 1947 μεταβιβάστηκε στη Ελλάδα με την Συνθήκη των Παρισίων μαζί με τα υπόλοιπα Δω-δεκάνησα όπου και διοικητικά ανήκει. Η ενσωμάτωση αυτή προκύπτει ως συνέχεια των προηγούμενων συμφωνιών μεταξύ Ιταλίας και Τουρκίας, τη συνθήκη της Λωζάν-νης (1923) και των πρωτόκολλων του 1932. Επιπλέον, είναι σε πλήρη συμφωνία με τη Σύμβαση της Βιέννης (1969), που κωδικοποίησε τους εθιμικούς κανόνες για το δίκαιο των συνθηκών και ρητά αποκλείει (άρθρο 11) την περίπτωση λήξης συνθήκης ή τη δυνατότητα αποχώρησης μέρους της, όταν καθορίζει «μεθοριακή γραμμή».119

116 Άγγελος Συρίγος, Ελληνοτουρκικές σχέσεις, Εκδόσεις Πατάκη, Β Έκδοση, 2016, σελ.210, σελ. 725. 117http://www.elzoni.gr/html/ent/471/ent.6471.asp , Ηρακλής Καλογεράκης, ΑΟΖ: Το Καστελόριζο δικαιούται να έχει και η Ελλάδα τώρα την χρειάζεται, Πρόσβαση 03 Φεβρ 2018. 118 Άγγελος Συρίγος, Ελληνοτουρκικές σχέσεις, Εκδόσεις Πατάκη, Β Έκδοση, 2016, σελ.210, σελ. 725. 119 http://www.elzoni.gr/html/ent/471/ent.6471.asp , Καλογεράκης, ΑΟΖ: Το Καστελόριζο…., Πρόσβαση 03 Φεβρ 2018.

-38-

Έκτοτε, το σύμπλεγμα δεν απασχόλησε ιδιαίτερα τις σχέσεις Ελλάδας–Τουρκίας, μέχρι το 1973 οπότε η Τουρκία για τους λόγους που αναφέρθηκαν στο Κεφ. Γ της παρούσας μελέτης, στρέφει το ενδιαφέρον της στο Αιγαίο Πέλαγος. Το ενδιαφέ-ρον αυτό σε συνδυασμό με την ΣΔΘ που ευνοεί το καθεστώς των νησιών, έφερε την Τουρκία σε σημείο να θεωρεί ότι το Καστελόριζο ανήκει στη Μεσόγειο. Η άποψη αυτή διατυπώθηκε το 2011 από τον τότε τούρκο υπουργό Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτο-γλου σε συνέντευξη του σε ελληνική εφημερίδα και βασίζεται στον Διεθνή Υδρογρα-φικό Οργανισμό που περιγράφει την περιοχή του Καστελόριζου ως Μεσόγειο.120 Η Ελλάδα αντέδρασε σωστά και μέσω του εκπροσώπου του υπουργείου εξωτερικών έκανε σαφές ότι οι οποιεσδήποτε συζητήσεις για το θέμα της υφαλοκρηπίδας, θα α-φορούν την οριοθέτηση από τη Θράκη μέχρι το Καστελόριζο.121 2. Σκοπός απομόνωσης συμπλέγματος Μεγίστης122 Η Τουρκία εκμεταλλευόμενη την ασάφεια της ΣΔΘ, διότι δεν καθορίζει μια συγκεκριμένη μέθοδο οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών καθώς και τις αποφάσεις της διεθνούς νομολογίας για τα νησιά, επιδιώκει να απομονώσει το σύμπλεγμα και να το τοποθετήσει στη λάθος μεριά της μέσης γραμμής. Με την ενέργεια της αυτή επιχει-ρεί να αποδείξει ότι το σύμπλεγμα έχει μειωμένη επήρεια και επομένως δεν δικαιούται ΑΟΖ/Υφαλοκρηπίδα. Η άποψη αυτή ενισχύεται περισσότερο από το κριτήριο της αναλογίας των ακτών. Στην περίπτωση που το σύμπλεγμα βρεθεί αποκομμένο τότε οι ακτές του θα είναι δυσανάλογες με τις πολλαπλάσιες τουρκικές ακτές, άρα δικαιολογείται η μειω-μένη επήρεια. Σε αντίθετη περίπτωση οι θαλάσσιες ζώνες που θα αποδοθούν με τη μέθοδο της μέσης γραμμής θα είναι σε βάρος της Τουρκίας συγκριτικά με το μήκος των ακτών της. Πράγματι, οι αποφάσεις του Διεθνούς Δικαστηρίου στις υποθέσεις των νησιών στη Μάγχη (1977) μεταξύ Γαλλίας και Βρετανίας, των νησιών Σεν Πιερ και Μικελόν μεταξύ Γαλλίας και Καναδά (1992), της νήσου Σεν Μάρτιν μεταξύ Μπαγκλα-ντές και Μυανμάρ (2012) και τέλος της νήσου Σέρπεντ στην Μαύρη Θάλασσα μεταξύ Ουκρανίας και Ρουμανίας (2009) τείνουν προς την άποψη της μειωμένης επήρειας. Η Τουρκία γνωρίζει τις αποφάσεις αυτές και θέτει ένα ακόμα ζήτημα στις διενέξεις με την Ελλάδα. Επίσης γνωρίζει ότι με την απομόνωση του συμπλέγματος και τη μειωμένη επήρεια στις θαλάσσιες ζώνες αποφεύγονται τα κοινά όρια των ΑΟΖ μεταξύ Κύπρου και Ελλάδας στην υπόψη περιοχή, ιδιαίτερα λόγω της νήσου Στρογγύλης. Βέβαια υπάρχει και ο αντίλογος σύμφωνα με τον οποίο:

120 Άγγελος Συρίγος, Ελληνοτουρκικές σχέσεις, 2016, σελ.210, σελ. 725. 121https://www.mfa.gr/epikairotita/enimerosi-syntakton/enemerose-diplomatikon-suntakton-apo-ton-ekprosopo-tou-upeks-delab ekoura-160311.html, Ενημέρωση διπλωματικών συντακτών από τον Εκπρόσωπο του ΥΠΕΞ Γ. Δελαβέκουρα, 16 Μαρ 2011, Πρόσβαση 18 Φεβρ 2018. 122Άγγελος Συρίγος, Ελληνοτουρκικές σχέσεις, Εκδόσεις Πατάκη, Β Έκδοση, 2016, σελ. 725-730 και http://www.elzoni.gr /html /ent/471/ent.6471.asp ,Καλογεράκης, ΑΟΖ: Το Καστελόριζο…., Πρόσβαση 03 Φεβρ 2018.

-39-

Οι αποφάσεις εξετάζουν κάθε υπόθεση κατά περίπτωση και δεν αποτε-λούν «δεδικασμενο».

Οι ακτές του συμπλέγματος είναι κείμενες με την Τουρκία και όχι αντικρι-στές για να θεωρηθεί ότι τα νησιά του είναι στη λάθος πλευρά.

Η απόσταση του συμπλέγματος από τα υπόλοιπα νησιά, ειδικότερα από τη Ρόδο δεν είναι τέτοια ώστε να απομονωθεί το σύμπλεγμα.

Ιστορικά, τα νησιά του συμπλέγματος υποστηρίζουν τη διαβίωση των κα-τοίκων τους και την οικονομία τους.

Η Ελλάδα ακολουθεί την τακτική των Ιταλών με τους Τούρκους από το 1932 που είχαν συνδέσει γεωγραφικά το σύμπλεγμα με τα Δωδεκάνησα. Η οριοθέ-τηση διενεργήθηκε με γραμμή από το Καστελόριζο στη Ρόδο, κάτι που ενισχύει το επιχείρημα της ενότητας του με τον υπόλοιπο ελληνικό χώρο.

Ο διεθνής οργανισμός που τοποθετεί το Καστελόριζο στη Μεσόγειο ανα-φέρει ότι τα εκδιδόμενα από αυτόν όρια θαλασσίων περιοχών αποσκοπούν στην διευ-κόλυνση της ναυσιπλοΐας και δεν έχουν καμία πολιτική ή νομική σημασία. Στο κεφάλαιο αυτό είδαμε τη σημασία που έχει το νησιωτικό σύμπλεγμα της Με-γίστης στην οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών και τους λόγους για τους οποίους η Τουρκία επιθυμεί την απομόνωση του από τον εθνικό κορμό. Είδαμε επίσης και τον αντίλογο που είναι υπερ της Ελλάδας και είναι στην φαρέτρα των επιχειρημάτων σε περίπτωση που το όλο ζήτημα τεθεί και αυτό στην διεθνή δικαιοσύνη.

-40-

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η

ΕΛΛΑΔΑ: ΑΟΖ Η΄ ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑ;123 Στο παρόν κεφάλαιο θα καταλήξουμε στο κύριο ερώτημα της εργασίας. Πριν ο-δηγηθούμε σ ’αυτό, θα εξετάσουμε ορισμένα στοιχεία καθώς μπορεί οι ιδέες να αμφι-σβητούνται, τα στοιχεία όμως όχι. 1. Στατιστικά Στοιχεία για την ΑΟΖ

Από τα 149 κράτη που είναι γεωγραφικά δυνατό να υιοθετήσουν ΑΟΖ μέχρι το 2014 τα 139 έχουν προχωρήσει στην διαδικασία με το μεγαλύτερο εύρος της, που είναι τα 200 ν.μ.

Στη Μεσόγειο 9 κράτη έχουν θεσπίσει ΑΟΖ μεταξύ των οποίων η Κύπρος, και το Ισραήλ.

Η Τουρκία έχει θεσπίσει ΑΟΖ στην Μαύρη Θάλασσα με τις Ρωσία, Βουλ-γαρία και Ρουμανία.

Ο θεσμός της υφαλοκρηπίδας έχει ατονήσει και αυτό φαίνεται από το γε-γονός ότι στις προσφυγές των κρατών στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης ζητείται όχι μόνο η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας αλλά ταυτόχρονα και της ΑΟΖ.

Η ΑΟΖ είναι αποτέλεσμα της επιθυμίας των λιγότερο ισχυρών κρατών με σκοπό την προστασία του θαλάσσιου πλούτου τους έναντι των ισχυρών. 2. Επιλογή ζώνης μεταξύ ΑΟΖ και Υφαλοκρηπίδας Τα στοιχεία της προηγούμενη παραγράφου και ότι αναλύθηκε στα προηγού-μενα κεφάλαια, στηρίζουν την άποψη του γράφοντος ότι από τις δύο ζώνες εκείνη που εξυπηρετεί καλυτέρα τα συμφέροντα της Ελλάδας είναι η ΑΟΖ, διότι:

Επιβεβαιώνει την πολιτική και οικονομική ενότητα του ηπειρωτικού χώ-ρου και των νησιών της καθώς στην ΑΟΖ ασκούνται κυριαρχικά δικαιώματα και στα υπερκείμενα ύδατα, κάτι που δεν συμβαίνει στην υφαλοκρηπίδα. Αποτέλεσμα αυτού είναι τα υπερκείμενα ύδατα στην ΑΟΖ να μην είναι εξολοκλήρου ύδατα ανοικτής θά-λασσας και επομένως, το παράκτιο κράτος να τα ελέγχει και να αντιδρά σε ενέργειες που αντίκειται στο συμφέρον του, όπως γίνεται και στον ηπειρωτικό χώρο. Για παρά-

123 Άγγελος Συρίγος, Ελληνοτουρκικές σχέσεις, Εκδόσεις Πατάκη, Β Έκδοση, 2016, σελ. 744,749, Θεόδωρος Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, Εκδόσεις Λιβάνη, 2014, σελ.79, 82 και Χ. Δίπλα- Χρ. Ροζάκης, Το Δίκαιο της Θάλασσας…, σελ.194-196. Π. Σιού-σουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 514-516.

-41-

δειγμα, όταν η Β. Κορέα εκτοξεύει βαλλιστικό πύραυλο ο οποίος καταπίπτει στα θα-λάσσια ύδατα της Ιαπωνίας, τότε η Ιαπωνία διαμαρτύρεται ότι ο πύραυλος καταπίπτει στην ΑΟΖ της και όχι στην υφαλοκρηπίδα.124

Επεκτείνεται η δικαιοδοσία της σε θέματα αλιείας καθώς έχει την αποκλει-στική κυριότητα στον τομέα αυτό, ενώ η συμμετοχή άλλου κράτους στην αλιεία γίνεται κατόπιν άδειας της, προστατεύοντας έτσι τα αλιευτικά πεδία από την υπεραλίευση. Εδώ αξίζει να επαναλάβουμε ότι η αλιεία ήταν ο κύριος λόγος που τα αναπτυσσόμενα κράτη θέσπισαν την ΑΟΖ. Για την Ελλάδα η συνεισφορά της αλιείας είναι μείζονος σημασίας διότι ενισχύει την οικονομία της αλλά και την κοινωνική συνοχή των κάτοι-κων στα νησιά. Αντίθετα, στην υφαλοκρηπίδα η ισχύ της αλιείας είναι σχεδόν ανύπαρ-κτη.

Έχει τον πρώτο λόγο στην επιστημονική έρευνα και στην προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Ειδικότερα, το θαλάσσιο περιβάλλον παίζει σημαντικό ρόλο στον τουρισμό, που έχει θεαματική δυναμική στην οικονομία. Οι καθαρές θά-λασσες είναι σημαντική παράμετρος στην προσέλκυση τουριστών οι οποίοι για το 2016 συνείσφεραν κατά 18% στην οικονομία.125 Για να είναι όμως καθαρές οι θάλασ-σες πρέπει να ελέγχονται και αυτό γίνεται μέσω της ΑΟΖ και όχι της υφαλοκρηπίδας. Για παράδειγμα, αν η Ελλάδα είχε θεσπίσει ΑΟΖ τότε θα είχε αποτρέψει την κατα-στροφή των χημικών όπλων της Συρίας «κάπου στη Μεσόγειο», όπου Μεσόγειος ή-ταν το τρίγωνο Κρήτη – Μάλτα-Ιταλία.

Επεκτείνει την εκμετάλλευση φυσικών πόρων όπως τα ρεύματα, και τους άνεμους για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας κάτι που δεν συμβαίνει με την υφα-λοκρηπίδα.

Διαθέτει το ίδιο καθεστώς για την εκμετάλλευση του βυθού και του υπε-δάφους με αυτό της υφαλοκρηπίδας. Συνεπώς, δεν υφίσταται πρόβλημα στην εκμε-τάλλευση των υδρογονανθράκων και γενικά του ορυκτού πλούτου.

Η οριοθέτηση της είναι απαλλαγμένη από το γεωλογικό κριτήριο και βα-σίζεται σε αυτό της απόστασης. Σε αντίθεση με την υφαλοκρηπίδα όπου το γεωλογικό είναι βασικό κριτήριο και το χρησιμοποιεί η Τουρκία στα επιχειρήματα της για να ε-μποδίσει την οριοθέτηση στο Αιγαίο Πέλαγος. 3. Το παράδειγμα της Κύπρου Η Κύπρος αποτελεί ένα έξοχο παράδειγμα που απαντά στο ερώτημα περί ΑΟΖ ή Υφαλοκρηπίδα. Αντιλαμβανόμενη έγκαιρα τις προβλέψεις της ΣΔΘ υιοθέτησε

124 https://www.thinknews.gr/diethni/iaponia-v-korea-ektoxefse-pyravlo-pou-epese-ento s-iaponikis-aoz/, News Room, Ιαπωνία: Η Β. Κορέα Εκτόξευσε Πύραυλο που έπεσε εντός Ιαπωνικής ΑΟΖ, 28 Ιουλ. 2017, Πρόσβαση 03 Φεβρ 2018. 125 https://www.mfa.gr/usa/en/about-greece/tourism/for-sustainable-tourism-industry.html, For a sustainable Tourism Industry, 06 Μαρ 2017, Πρόσβαση 03 Φεβρ 2018.

-42-

ΑΟΖ και όχι υφαλοκρηπίδα, προκειμένου να εκμεταλλευτεί τα κοιτάσματα υδρογοναν-θράκων και φυσικού αερίου στην περιοχή της. Ήδη από το 2003, ανακήρυξε ΑΟΖ με τη Αίγυπτο και ακολούθησαν οι συμφωνίες με Λίβανο (2006) και Ισραήλ (2010). Η Κύπρος, των 9.251 τετρ. χλμ., των 648 χλμ. μήκος ακτών, και του ενός σκάφους α-νοικτής θαλάσσης που το ένταξε στη δύναμη της το 2017 (αναμένει αλλά δυο),126 με σχεδόν το μισό νησί υπό κατοχή, έχουσα και αυτή ως κύριο αντίπαλο την Τουρκία έχει θεσπίσει ΑΟΖ. Η Ελλάδα με μήκος ακτών 13.676 τετρ. χλμ., όμως όχι. Το άκρως εντυπωσιακό είναι ότι οι Κύπριοι αναμένουν «τα σχόλια της Αθήνας για την οριοθέ-τηση της ΑΟΖ».127 Βέβαια αν θα γίνει αυτό και πως, είναι ένα ζήτημα προς διερεύ-νηση. Όμως η Κύπρος δείχνει κάτι που η Ελλάδα ακόμα δεν μπορεί. Απαράμιλλο θάρρος στην διεκδίκηση των δικαιωμάτων που της δίνει η ΣΔΘ και μεθοδική στρατη-γική. Η έξυπνη τακτική της, συμπεριλαμβάνει όλους τους κατοίκους του νησιού. Λαμ-βανομένου υπόψη ότι η de jure κυριαρχία του νησιού δεν επηρεάζεται από την de facto κατοχή του βορείου μέρους από τους Τούρκους, η ΑΟΖ επεκτείνεται σε ολό-κληρο το νησί. Με τον τρόπο αυτό η Κύπρος νομιμοποιεί τις πράξεις της κάτι που λαμβάνεται υπόψη από τις δύο κοινότητες και τους διεθνείς δρώντες (οργανισμούς και πετρελαϊκές εταιρίες). Επιπλέον, η συνεργασία με πετρελαϊκούς κολοσσούς από ΗΠΑ, Ολλανδία και Ιταλία, έχει δημιουργήσει μια ισχυρή ασπίδα αποτροπής έναντι της Τουρκίας που μέχρι και σήμερα δεν έχει εμποδίσει ουσιαστικά τις ενέργειες της Κύπρου. Όλα τα παραπάνω συνηγορούν στην άποψη ότι σαφώς η ΑΟΖ προσφέρει συ-γκριτικά με την υφαλοκρηπίδα περισσότερα και σημαντικότερα πλεονεκτήματα. Χρειάζεται όμως αποφασιστικότητα και μεθοδική προσπάθεια για την κήρυξη και την οριοθέτηση της κάτι που το έχει δείξει με τον καλύτερο τρόπο η Κύπρος. Άλλωστε αν ίσχυε το αντίθετο τότε όχι μόνο η Κύπρος, αλλά η Αίγυπτος, ο Λίβανος και το Ισραήλ θα κατέληγαν στο θεσμό της υφαλοκρηπίδας. 126 https://www.thinknews.gr/defence/kypros-tria-plia-aniktis-thalassis-gia-polemiko-naftiko/ Άμυνα, Κύπρος: Τρία Πλοία Ανοι-κτής Θαλάσσης για το Πολεμικό Ναυτικό, 06 Δεκ 2017, Πρόσβαση 04 Φεβρ 2018. 127http://www.protothema.gr/politics/article/747727/anastasiadis-perimenoume-ta-sholia-tis-athinas-gia-tin-oriothetisi-tis-aoz/, Πρώτο Θέμα, Αναστασιάδης: Περιμένουμε τα σχόλια της Αθήνας για την οριοθέτηση της ΑΟΖ, 06 Ιαν 2018, Πρόσβαση 04 Φεβρ 2018.

-43-

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Θ

ΑΟΖ: Η ΕΜΜΕΣΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Έχοντας καταλήξει ότι η ΑΟΖ και όχι η υφαλοκρηπίδα είναι συμφέρουσα θα επι-χειρήσουμε να αναλύσουμε τον τρόπο που η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να προβεί στην κήρυξη και στην οριοθέτηση της. 1. Έμμεση Προσέγγιση Το θλιβερό προνόμιο της Ελλάδας είναι ο φόβος της ελληνικής πολιτικής ηγεσίας έναντι της Τουρκίας. Σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση η Ελλάδα θα είχε τη δυνατότητα να κηρύξει και να οριοθετήσει τις προβλεπόμενες από τη ΣΔΘ θαλάσσιες ζώνες είτε κατόπιν συμφωνίας είτε με προσφυγή στη διεθνή δικαιοσύνη, όπως συμ-βαίνει στη διεθνή σκηνή. Με αφορμή της δεδομένης στάσης της Ελλάδας, μια λύση για την οριοθέ-τηση της ελληνικής ΑΟΖ, είναι η έμμεση προσέγγιση128 μέσω της εκ νέου εφαρμογής του σχεδίου «Ελλάς επι Τέσσερα». Το σχέδιο αυτό επιχειρούσε τη θέσπιση ΑΟΖ με όλες τις συνορεύουσες με την Ελλάδα χώρες, εκτός της Τουρκίας και αποδέχθηκε την ισχύ της ΑΟΖ. Ο λόγος ήταν ότι για την οριοθέτηση της απουσιάζει το γεωλογικό κρι-τήριο και χρησιμοποιεί τη μέθοδο της μέσης γραμμής μεταξύ των ακτών των διάδικων κρατών (με τις αναγκαίες προσαρμογές). Επιπλέον υιοθέτησε το ενιαίο όριο υφαλο-κρηπίδας και ΑΟΖ, σε εναρμόνιση με τη σύγχρονη εξέλιξη του διεθνούς δικαίου.129 Η επαναπροσέγγιση του σχεδίου, προσαρμοζόμενο στα σύγχρονα δεδομένα μπορεί να υλοποιηθεί ως εξής: α. Με την Ιταλία όπου ήδη υπάρχει έδαφος λόγω και της ύπαρξης συμ-φωνίας για την υφαλοκρηπίδα. Οι καλές σχέσεις με τη συγκεκριμένη χώρα ενισχύο-νται και στο τομέα της ενέργειας. Αμφότερες συμμετέχουν στο πρόγραμμα μεταφοράς φυσικού αερίου μέσω του αγωγού East Med, που θα εξυπηρετεί τις Αίγυπτο, Ισραήλ, Κύπρο, Ελλάδα και Ιταλία.130 Ένα διαπραγματευτικό ακόμα χαρτί, είναι και η ενδεχο-μένη συμμετοχή ιταλικών εταιρειών στην εκμετάλλευση των ελληνικών κοιτασμάτων υδρογονανθράκων131 (όπως συμβαίνει με την ιταλικής ιδιοκτησίας εταιρία ΕΝΙ, για τα

128 Έμμεση προσέγγιση: Η παράκαμψη του κύριου αντιπάλου με κατεύθυνση της πολεμικής προσπάθειας εναντίον δευτερευό-ντων αντιπάλων, αναβάλλοντας το καίριο πλήγμα για εύθετο χρόνο. Όρος δάνειος από την στρατηγική. Κωνσταντίνος Κολιό-πουλος, Η Στρατηγική σκέψη από την αρχαιότητα έως σήμερα, Εκδόσεις Ποιότητα, Β΄ Έκδοση, 2008, σελ.11. 129 http://www.foreignaffairs.gr/articles/68831/giannis-balinakis/to-sxedio-%C2%ABellas-epi-tessera%C2%BB?page=show For-eign Affairs, Γιάννης Βαληνάκης, Το σχέδιο «Ελλάς επί Τέσσερα» Πώς εξελίχθηκαν οι προσπάθειες για τις ΑΟΖ και… σταμάτη-σαν το 2009, 12 Ιουν 2012, Πρόσβαση 04 Φεβρ 2018. 130 http://www.huffingtonpost.gr/2017/11/07/politiki-pos-diamorfonetai-to-energeiako-pazl-stin-anatoliki-mesogeio-o-east-med-kai-i-energean-stin-aoz-tou-isreael_n_18490628.html , Νίκος Άγουρος To ενεργειακό παζλ στην Ανατολική Μεσόγειο. Ο αγωγός East Med, οι πιθανότητες να υλοποιηθεί και ο ρόλος της ελληνικής Energean στην ΑΟΖ του Ισραήλ, 07 Νοε 2017, Πρόσβαση 04 Φεβρ 2018. 131 http://www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=jFBkHtqbLsA%3d&tabid=875&language=el-GR Προκήρυξη Διεθνούς Διαγωνι-σμού για παραχώρηση δικαιώματος έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων σε είκοσι (20) θαλάσσιες περιοχές στη ∆υ-τική Ελλάδα (Ιόνιο) και νοτίως της Κρήτης., Πρόσβαση 17 Φεβρ 2018.

-44-

κυπριακά κοιτάσματα υδρογονανθράκων).132 Επιπρόσθετα, η ύπαρξη μιας συμφω-νίας μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας αναπόφευκτα θα επηρεάσει την πολιτική της Αλβα-νίας στο ζήτημα αυτό, λόγω της γειτνίασης της με τις δύο χώρες. β. Με την Αλβανία. Με τη συγκεκριμένη χώρα αν και επετεύχθη αρχικά συμφωνία το 2009, εντούτοις λόγω παρεμβάσεων της Τουρκίας, αυτή ακυρώθηκε από την αλβανική δικαιοσύνη το 2010. Τώρα όμως η Αλβανία στρέφεται προς την ΕΕ,133 κάτι που σημαίνει πως ίσως απαλλαγεί από την επίδραση των Τούρκων, ειδι-κότερα αν η επιθυμία για ένταξη γίνει έντονη. Και τη στροφή αυτή η Ελλάδα μπορεί να της την εξασφαλίσει, φυσικά με ανταλλάγματα. Ήδη προς την κατεύθυνση αυτή κινούνται ειδήσεις περί «κλεισίματος» σχετικής συμφωνίας, η οποία επιπρόσθετα θα αποδίδει πλήρη επήρεια στην υφαλοκρηπίδα των νήσων Οθωνών και Ερεικούσσας. Γεγονός που ευνοεί την ελληνική θέση σε σχέση με την ελληνο-τουρκική διένεξη για το Καστελόριζο.134 γ. Με τις Αίγυπτο και Κύπρο. Η Κύπρος όπως αναφέραμε στο Κεφ. Η, αναμένει την πρόταση της Ελλάδας. Όσο αφορά την Αίγυπτο, και εδώ στην αρχική προσπάθεια επεμβατικό ρόλο είχε η Τουρκία. Όμως το νέο πολιτικό καθεστώς είναι απαλλαγμένο από την τουρκική επιρροή και υπάρχει πλαίσιο συνεργασίας λόγω του αγωγού East Med και της Αίγυπτο-Κυπριακής ΑΟΖ. Η δε επιτυχία της οριοθέτησης ΑΟΖ μεταξύ των χωρών αυτών είναι το σημείο-κλειδί και η σημαντικότερη από όλες, εξαιτίας της γεωγραφικής θέσης αλλά και του διπλωματικού βάρους της Αιγύπτου. δ. Η παραπάνω ενέργεια θα ήταν πλήρης αν υπήρχε η δυνατότητα οριο-θέτησης ΑΟΖ και με τη Λιβύη όπως είχε επιχειρηθεί το διάστημα 2007-2009 ως μέρος του σχεδίου, αλλά η όλη προσπάθεια διεκόπει λόγω των πολιτικών εξελίξεων στην Ελλάδα (εκλογές-οικονομική κρίση) και του εν ισχύ εμφυλίου πολέμου στη Λιβύη. Ο προαναφερθείς τρόπος θέσπισης ΑΟΖ απομονώνει διπλωματικά την Τουρκία καθώς δημιουργεί ένα τόξο οριοθετήσεων μεταξύ 5 κρατών (6 με τη Λιβύη), που ξεκινά από την Αδριατική και καταλήγει στην Αν. Μεσόγειο. Ενώ, θεωρείται ανα-γκαία η υιοθέτηση της μεθόδου των ΕΓΒ και της μέσης γραμμής καθώς επίσης και της πλήρους επήρειας των νησιών στις υπόψη περιοχές. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός σοβαρού προηγούμενου σε περίπτωση που επιχειρηθεί η οριοθέ-τηση ΑΟΖ με την Τουρκία, και αυτή θελήσει να προσφύγει στην διεθνή δικαιοσύνη. Τότε τα επιχειρήματα της Τουρκίας, σε συνδυασμό με την θέσπιση από την ίδια ΑΟΖ στη περιοχή της Μαύρης Θάλασσας σε συμφωνία με τις προβλέψεις της ΣΔΘ που καταψήφισε, αποδυναμώνονται προς όφελος της Ελλάδας. 132 http://www.iefimerida.gr/news/378087/kypros-nees-geotriseis-tis-eni-stin-kypriaki-aoz Κύπρος: Νέες γεωτρήσεις της ΕΝΙ στην κυπριακή ΑΟΖ, 23 Νοε 2017, Πρόσβαση 04 Φεβρ 2018. 133 http://www.consilium.europa.eu/el/policies/enlargement/albania/ , Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Διεύρυνση της ΕΕ, Αλβανία,15 Ιαν 2018, Πρόσβαση 04 Φεβρ 2018. 134 https://energypress.gr/news/kleidose-i-symfonia-me-tin-alvania-gia-ton-kathorismo-tis-aoz-apeleytheronetai-i-axiopoiisi-gia , Δημήτρης Κοιλάκος, «Κλείδωσε» η συμφωνία με την Αλβανία για τον καθορισμό της ΑΟΖ - «Απελευθερώνεται» η αξιοποίηση για τα οικόπεδα 1 και 2, 09 Φεβρ 2018, Πρόσβαση 18 Φεβρ 2018.

-45-

2. Χωρικά Ύδατα: Επιβαλλόμενη Υποχρέωση

Πριν τη κήρυξη της ΑΟΖ, η Ελλάδα πρέπει να κάνει ίσως το σημαντικότερο βήμα. Να ασκήσει το δικαίωμα της επέκτασης των ΧΥ στα 12 ν.μ. Η ενέργεια αυτή είναι σύμφωνη με τη ΣΔΘ, και μάλιστα νομικά κατοχυρωμένη. Η διεθνής νομολογία μπορεί να αποδίδει στα νησιά μειωμένη επήρεια, τους δίδει όμως το μέγιστο των ΧΥ. Έτσι, πλέον της απόφασης για το νησί Serpent της Ουκρανίας στην Μαύρη Θάλασσα που δίδει ΧΥ 12 ν.μ.,135 υπάρχει και η πρόσφατη απόφαση του Μονίμου Διαιτητικού Δικαστηρίου (ΜΔΔΧ) της Χάγης της 12 Ιουλίου 2016, στην προσφυγή των Φιλιππίνων έναντι της Κίνας. Το ΜΔΔΧ: «δέχθηκε ως απόλυτο κανόνα του διεθνούς δικαίου ότι όλοι οι γεωγραφικοί σχηματισμοί, ασχέτως του εάν χαρακτηρισθούν νησιά ή βράχοι και ασχέτως μεγέθους, έχουν υποχρεωτικώς χωρικά ύδατα 12 μιλίων».136 Επίσης εί-ναι μονομερής ενέργεια, συνεπώς δεν απαιτείται η συμφωνία με έτερο κράτος. Επι-πλέον, θα προσδώσει στην Ελλάδα το 71% του Αιγαίου Πελάγους ενώ η Τουρκία θα λάβει το 8,7%. Το υπόλοιπο προς οριοθέτηση ποσοστό, δύναται να διευθετηθεί μέσω διαπραγματεύσεων.137 Τέλος και σε επίπεδο διαπραγματεύσεων, η επέκταση αυτή είναι η μοναδική ενέργεια που θα αναγκάσει την Τουρκία να έλθει σε ουσιαστικό διά-λογο με τη Ελλάδα. Αν η κήρυξη της ΑΟΖ διενεργηθεί χωρίς την επέκταση των ΧΥ και το ζήτημα της οριοθέτησης έλθει στην διεθνή δικαιοσύνη, τότε θα εξεταστεί από τα υφιστάμενα 6 ν.μ. και όχι από τα 12 ν.μ., που σημαίνει ότι η Ελλάδα θα απωλέσει κυριαρχία.

Η επέκταση πρέπει να υλοποιηθεί για όλη την ελληνική επικράτεια ταυτό-

χρονα. Εάν επιχειρηθεί η παραπάνω προσέγγιση με την επέκταση των ΧΥ τμηματικά με τελευταία την επέκταση στο Αιγαίο Πέλαγος, υπάρχει ο κίνδυνος να ισχυροποιηθεί το επιχείρημα των Τούρκων περί ειδικών περιστάσεων. Διότι τότε, η Τουρκία θα θε-ωρήσει τη μη ταυτόχρονη επέκταση ως ειδική περίσταση και θα της δώσει το δικαίωμα να ζητήσει διαπραγμάτευση για ένα ζήτημα κυριαρχικών δικαιωμάτων. Στην ουσία, καταργούμε το ενιαίο του ελλαδικού χώρου που επίσημα έχουμε διακηρύξει για τις διαπραγματεύσεις όπως είδαμε στο κεφ. Ζ. Προκειμένου να αποφευχθούν αντιρρή-σεις από διεθνείς δρώντες που χρησιμοποιούν το Αιγαίο Πέλαγος είτε εμπορικά είτε στρατιωτικά (χώρες Μ. Θάλασσας, ΗΠΑ κ.α) μπορεί η Ελλάδα να τις ενημερώσει εκ των προτέρων και να καθορίσει διόδους εντός των ΧΥ ώστε να μην κωλύεται η διε-θνής ναυσιπλοΐα. Μια ενέργεια που κρίνεται απαραίτητη καθώς με την επέκταση στα 12 ν.μ. περιορίζονται τμήματα της ανοικτής θάλασσας μειώνοντας τα ΣΔΝ, ειδικότερα στην περιοχή των Κυκλάδων.138

Από την άλλη, κάποιοι θα ισχυριστούν ότι αν επεκταθούν τα ελληνικά ΧΥ

ενιαία και όχι σαν σύνολο τότε η Τουρκία ίσως κάνει πράξη την απειλή της για πόλεμο. Η απάντηση είναι ότι η αντίδραση της Ελλάδας θα πρέπει να είναι δυναμική ακόμα 135 Π. Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 517-519. 136 https://slpress.gr/ethnika/dikastiko-chastouki-stin-tourkia-meso-kinas/ , Άγγελος Συρίγος, Δικαστικό «χαστούκι» στην Τουρκία μέσω Κίνας, 29 Ιουλίου 2017, Πρόσβαση 27 Μαρ 2018. 137 Άγγελος Συρίγος, Ελληνοτουρκικές σχέσεις, Εκδόσεις Πατάκη, Β Έκδοση, 2016, σελ. 789. 138 Χ. Δίπλα- Χρ. Ροζάκης, Το Δίκαιο της Θάλασσας και η Εφαρμογή του στην Ελλάδα…, Αθήνα, 2004, σελ. 209-225.

-46-

και στο πλαίσιο ενός γενικευμένου πολέμου. Η μη λύση δεν μας ευνοεί. Αν η λύση οδηγήσει σε ένοπλη σύγκρουση τότε θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι να ανταπεξέλ-θουμε. Άλλωστε η ομολογουμένως συγκινητική και συνεχής επίκληση από μέρους της ελληνικής πολιτικής ηγεσίας περί των αρχών του διεθνούς δικαίου και της καλής γει-τονίας στους διεθνείς οργανισμούς, μέχρι στιγμής είναι άνευ αντικρίσματος. Ήδη από το 1973 υφιστάμεθα ταπεινωτικές ήττες (Κύπρο 1974, Ίμια 1996, Ίμια 2018) και στην ουσία στρέφουμε το «μάγουλο» στους Τούρκους για το επόμενο «οθωμανικό χα-στούκι».139

139 http://www.trt.net.tr/greek/tourkia/2018/02/13/erntogan-den-ekhoun-phaei-othomaniko-khastouki-ste-zoe-tous-909895 Η έκ-φραση «οθωμανικό χαστούκι» διατυπώθηκε από τον Τούρκο πρόεδρο Ερντογάν σε μια απόπειρα να δείξει την ισχύ της χώρας του.TRT Ελληνικά, Ερντογάν: Δεν έχουν φάει οθωμανικό χαστούκι στη ζωή τους, 13 Φεβρ 2018, Πρόσβαση 18 Φεβρ 2018.

-47-

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 1. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η διαχρονική προσπάθεια της εκάστοτε εξουσίας (Πόλη- Κράτος/Αυτοκρα-τορίας/Έθνους- Κράτους) να περιχαρακώσει τα δικαιώματα της στην περιοχή της θά-λασσας, καθώς η εκμετάλλευση του πλούτου της συμβάλλει στην ισχύ της, κατέληξε στη ΣΔΘ. Μια σύμβαση που είναι αποτέλεσμα τόσο της επιθυμίας για προστασία των θαλάσσιων περιοχών των κρατών όσο και αμοιβαίου συμβιβασμού μεταξύ τους. Στο σύνολο της η ΣΔΘ είναι ευνοϊκή για τα παράκτια κράτη ειδικότερα όσο αφορά τις προβλέψεις για την αφετηρία μέτρησης (ΕΓΒ) αλλά και για τις θαλάσσιες ζώνες στις οποίες ασκούν κυριαρχία (ΧΥ) και κυριαρχικά δικαιώματα (ΣΖ, υφαλοκρη-πίδα, ΑΟΖ).Ταυτόχρονα, κατοχυρώνει και το καθεστώς των νήσων, το οποίο έχει την ίδια βαρύτητα με αυτή των ηπειρωτικών ακτών. Εξαίρεση αποτελεί η διάταξη για τα ΣΔΝ στα οποία επιτρέπεται η αβλαβής διέλευση ξένων πολεμικών πλοίων και η υπερπτήση αεροσκαφών. Από τις δύο προς εξέταση ζώνες, η υφαλοκρηπίδα παρέχει κυριαρχικά δι-καιώματα στο παράκτιο κράτος στο βυθό και στο υπέδαφος αυτού, σε αντίθεση με την ΑΟΖ που τα δικαιώματα επεκτείνονται και στα υπερκείμενα ύδατα, καθιστώντας τη θαλάσσια περιοχή που περιέχεται σε αυτή, άμεσα ελεγχόμενη από το παράκτιο κράτος περιορίζοντας σημαντικά την ανοικτή θάλασσα. Από τις διαφορές μεταξύ των δυο ζωνών αξίζει να επισημάνουμε ότι τα κυ-ριαρχικά δικαιώματα του παράκτιου κράτους στην υφαλοκρηπίδα υφίστανται εξ υπαρ-χής και αυτοδικαίως, σε αντίθεση με την ΑΟΖ που απαιτείται η κήρυξη της προκειμέ-νου να τεθούν σε ισχύ. Όμως ο προσδιορισμός της ΑΟΖ απαλλάσσεται από το γεω-λογικό κριτήριο, σε αντίθεση με την υφαλοκρηπίδα που αποτελεί βασικό παράγοντα στην οριοθέτηση της. Τα καθεστώτα της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ υπάρχουν αυτόνομα αλλά η παγκόσμια τακτική δείχνει ότι επιδιώκεται η συνύπαρξη τους με αφορμή και τα όρια τους δηλ. τα 200 ν.μ. Η οριοθέτηση των δυο ζωνών έφερε συνεπακόλουθα και την ανάγκη προ-σφυγής στη διεθνή δικαιοσύνη προκειμένου να επιληφθεί σε διαφωνίες μεταξύ των κρατών. Οι αποφάσεις της, δεδομένου ότι στη ΣΔΘ δεν υφίσταται μια σαφής μέθοδος προσδιορισμού των ζωνών αυτών, αποβλέπουν σε ένα δίκαιο αποτέλεσμα. Ωστόσο,

-48-

δημιουργούν σκέψεις, καθώς προσπαθώντας να εξισορροπήσουν ανάμεσα στους ε-νάγοντες περιορίζουν την επήρεια των νησιών. Εντούτοις, η τακτική των κρατών δείχνει ότι η επιλογή της ΑΟΖ έναντι της υφαλοκρηπίδας ή σε συνδυασμό με αυτήν, είναι μονόδρομος. Για την οριοθέτηση α-κολουθούν τον κανόνα των ΕΓΒ, της μέσης γραμμής. Στο ίδιο μήκος κύματος κινού-νται και τα κράτη της Αν. Μεσογείου όπως η Κύπρος, η Αίγυπτος, ο Λίβανος και το Ισραήλ. Στην περίπτωση της Ελλάδας είναι συμφέρουσα η επιλογή της ΑΟΖ διότι εκτός των πλεονεκτημάτων που παρέχει (αλιεία, προστασία περιβάλλοντος και εκμε-τάλλευση υδρογονανθράκων), η οριοθέτηση της βασίζεται στο κριτήριο της απόστα-σης και καταργεί το γεωλογικό κριτήριο, που υπάρχει στην υφαλοκρηπίδα. Το κριτή-ριο αυτό παρερμηνεύει η Τουρκία και δεν επιτρέπει στην Ελλάδα να προβεί στην υιο-θέτηση της υφαλοκρηπίδας των νησιών του Αιγαίου Πελάγους. Η κατάργηση της μεθόδου της φυσικής ακτογραμμής και της διάταξης για τα ΣΔΝ, η επέκταση στα 12 ν.μ. σε όλη την θαλάσσια επικράτεια, η έμφαση στο ενιαίο του ελληνικού χώρου (Έβρος μέχρι Καστελόριζο) και η οριοθέτηση ΑΟΖ με τα γειτο-νικά κράτη με κοινές μεθόδους, τοποθετεί την Ελλάδα σε σχέση ισχύος και απομονώ-νει τόσο διπλωματικά όσο και σε επίπεδο επιχειρημάτων την Τουρκία σχετικά με το καθεστώς των νησιών και τις ειδικές περιστάσεις στο Αιγαίο. Η εκμετάλλευση στο έπακρο των προνομίων της ΣΔΘ από την Ελλάδα, της δίνει τη δυνατότητα απωλειών από το μέγιστο και όχι από το ελάχιστο, σε περίπτωση που κάποιο κράτος ή η Τουρκία προσφύγουν στη διεθνή δικαιοσύνη και αυτή λειτουρ-γήσει στο πλαίσιο της δίκαιης λύσης. Προς την υιοθέτηση της ΑΟΖ συγκλίνει το παράδειγμα της Κύπρου. Η Κύ-προς επιδεικνύοντας θάρρος και οξύνοια έχει ήδη θεσπίσει συμφωνίες με άλλες χώ-ρες για ΑΟΖ και όχι για υφαλοκρηπίδα. Αντίθετα, η Ελλάδα αρκείται 17 χρόνια μετα την εφαρμογή της ΣΔΘ σε νομικές διατάξεις, με τις οποίες επιφυλάσσεται του δικαιώ-ματος άσκησης των προβλεπόμενων της ΣΔΘ σε χρόνο που θα κρίνει η ίδια. 2. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Με βάση τα παραπάνω συμπεράσματα μπορούν να διατυπωθούν οι παρα-κάτω προτάσεις, η Ελλάδα : Να καταργήσει τον Α.Ν. 230/1936 περί καθορισμού αιγιαλίτιδας ζώνης και του Ν. 1182/1972 για τα όρια της Υφαλοκρηπίδας που προβλέπει στις οριοθετήσεις τη μέθοδο της φυσικής ακτογραμμής και όχι των ΕΓΒ, όπως ακολουθεί η διεθνής πρακτική και η Τουρκία.

-49-

Να καταργήσει τη δήλωση για τα ΣΔΝ καθώς ενισχύουν το επιχείρημα της Τουρκίας που αφορούν τις ειδικές περιστάσεις για το Αιγαίο Πέλαγος. Να προβεί στην επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 ν.μ. διότι προβλέ-πεται από τη ΣΔΘ, και είναι νομικά κατοχυρωμένο δικαίωμα. Να έρθει σε επαφή με τους διεθνείς δρώντες ειδικότερα με τις ΗΠΑ και Ρω-σία, προκειμένου να τους γνωστοποιήσει ότι η επέκταση των ΧΥ στα 12 ν.μ. δεν θα τους στερήσει την πρόσβαση στα ύδατα του Αιγαίου, καθώς είναι εφικτή η υπό προ-ϋποθέσεις παροχή διευκολύνσεων που αφορούν την ελεύθερη ναυσιπλοΐα. Να επιδιώξει τη κήρυξη ΑΟΖ για όλη την επικράτεια της. Στη συνέχεια να προβεί στην οριοθέτηση της με τα συνορεύοντα κράτη, εκτός Τουρκίας, εκμεταλλευ-όμενη τα προνόμια της ΣΔΘ στην πλήρη έκταση τους. Να οριοθετήσει ΑΟΖ με την Τουρκία έχοντας ως προηγούμενο τις συμφω-νίες με τα γειτονικά κράτη. Επιλογικά, οφείλουμε να μην λησμονήσουμε το σημαντικότερο όλων. Να πιστέ-ψει η Ελλάδα στις δυνάμεις της και να διεκδικήσει τα δικαιώματα που της δίνει η ΣΔΘ. Τα δικαιώματα δεν δωρίζονται, αλλά αποκτώνται. Για τους δειλούς υπάρχουν πολλές δικαιολογίες για να μην διεκδικούν. Για παράδειγμα, η άποψη ότι το υπάρχον status quo μας εξυπηρετεί είναι μια από αυτές. Για τα κράτη που σέβονται τον εαυτό τους υπάρχει ένας δρόμος, αυτός της διεκδίκησης. Τα 139 κράτη που απέκτησαν ΑΟΖ, μικρά και μεγάλα, το έχουν αποδείξει.

ΥΠΟΓΡΑΦΗ Παντελής Καπράλος

Σχης (ΠΖ) ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ «Α» Βιβλιογραφία «Β» Σχεδιαγράμματα «Γ» Λατινική Ορολογία

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ 70Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ Αθήνα, 01 Απρ 2018 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Α» ΣΤΗ ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΤΟΥ ΣΧΗ(ΠΖ) ΠΑΝΤΕΛΗ ΚΑΠΡΑΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ελληνική Γρηγόρης Ι. Τσάλτας- Μαριάνθη Κλάδη, Το Διεθνές Καθεστώς των Θάλασσων και των Ωκεανών, Τόμος Πρώτος, Εκδόσεις Σιδέρης, Ιούλιος 2003. Χαριτίνη Δίπλα-Χρήστος Ροζάκης, Το Δίκαιο της Θάλασσας και η εφαρμογή του στην Ελλάδα, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Νοέμβριος 2004. Κωνσταντίνος Κολιόπουλος, Η Στρατηγική σκέψη από την αρχαιότητα έως σήμερα, Εκδόσεις Ποιότητα, Β΄ Έκδοση, 2008. Παύλος Φωτίου: Περί Διεθνούς Δικαίου – Δίκαιο Θαλάσσης – Ορισμοί και Έννοιες Εθνικά Θέματα, 2013. Θεόδωρος Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, Εκδόσεις Λιβάνη, 2014. Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ια-νουάριος 2015. Άγγελος Συρίγος, Ελληνοτουρκικές σχέσεις, Εκδόσεις Πατάκη, Β Έκδοση, Φεβρουά-ριος 2016. Διαδίκτυο www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf, United Na-tions Convention on the Law of the Sea, 1982, Πρόσβαση 11 Ιαν-30 Μαρ 2018. www.ojs.unito.it/index.php/historika/article/download/1927/1690, Ιωάννης Περισυνά-κης, «Μέγα τὸ τῆς θαλάσσης κράτος» (Θουκ. Ι 143, 5):αρχαιολογία της ιδέας, 2016, Πρόσβαση 11 Ιαν 2018. http://www.foreignaffairs.gr/articles/68831/giannis-balinakis/to-sxedio-C2%ABellas-epi-tessera%C2%BB?page=show, Foreign Affairs, Γιάννης Βαληνάκης, Το σχέδιο «Ελλάς επί Τέσσερα» Πώς εξελίχθηκαν οι προσπάθειες για τις ΑΟΖ και… σταμάτη-σαν το 2009, 12 Ιουν 2012,.Πρόσβαση 11 Ιαν 2018 και 04 Φεβρ 2018

Α-2

http://www.miliarakispetros.gr/index.php/articlewriting/61, Πέτρος Μηλιαράκης, Το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας με αναφορά στην ΑΟΖ, 7 Ιουν 2012, Πρόσβαση 14 Ιαν 2018. https://eclass.duth.gr/modules/units/?course=KOM01136&id=3389, Ευθύμιος Παπα-σταυρίδης, Δίκαιο Θάλασσας, 2015, Πρόσβαση 14 Ιαν 2018. http://www.duhaime.org/LawMuseum/LawArticle-383/Lex-Rhodia-The-Ancient-An-cestor-of-Maritime-Law--800-BC.aspx, Lloyd Duhaime, Lex Rhodia The Ancient An-cestor of Maritime Law 800 BC, 19 Νοε 2012, Πρόσβαση 14 Ιαν 2018. https://en.wikipedia.org/wiki/Book_of_the_Consulate_of_the_Sea, Πρόσβαση 15 Ιαν 2018. http://legal.un.org/avl/ha/gclos/gclos.html, Tullio Treves, 1958 Geneva Conventions on the Law of the Sea Geneva, Πρόσβαση 14 Ιαν 2018. https://powerpolitics.eu/, Μαριάννα Χαλικιά, Το δικαίωμα επεκτάσεως της αιγιαλίτιδας ζώνης και το “casus belli” της Τουρκίας, 17 Νοε 2017, Πρόσβαση 20 Ιαν 2018. https://el.wikipedia.org/wiki/, Καστελόριζο, Πρόσβαση 20 Ιαν 2018. http://www.mfa.gr/zitimata-ellinotourkikon-sheseon/eidikotera-keimena/oriothetisi-yf alokripidas.html, Υπουργείο Εξωτερικών, Ζητήματα Ελληνοτουρκικών σχέσεων, Ελ-ληνοτουρκική διαφορά ως προς την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, 24 Οκτ 2016, Πρόσβαση 21 Ιαν 2018 και 25 Ιαν 2018. http://diethnes-dikaio.blogspot.gr/2015/01/ypoxrewtiki-dikaiodosia-xagh.htm, ΑΠΟΚ- ΛΕΙΣΤΙΚΟ! Η Ελλάδα αίρει την υποχρεωτική δικαιοδοσία του Διεθνούς Δικαστηρίου για γκρίζες ζώνες!, 17 Ιανουαρίου 2015, Πρόσβαση 04 Φεβρ 2018. http://www.mfa.gr/zitimata-ellinotourkikon-sheseon/eidikotera-keimena/ethnikos-en aerios-horos.htm, Υπουργείο Εξωτερικών, Ζητήματα Ελληνοτουρκικών σχέσεων, Ε-θνικός Εναέριος χώρος, Πρόσβαση 21 Ιαν 2018. http://www.statistics.gr/el/statistics/, Ελληνική Στατιστική Αρχή, Στατιστικές, Αλιεία, Πρόσβαση 01 Φεβρ 2018. http://www.elzoni.gr/html/ent/471/ent.6471.asp, Ηρακλής Καλογεράκης, ΑΟΖ: Το Κα-στελόριζο δικαιούται να έχει και η Ελλάδα τώρα την χρειάζεται, Πρόσβαση 03 Φεβρ 2018.

Α-3

https://www.thinknews.gr/diethni/iaponia-v-korea-ektoxefse-pyravlo-pou-epese-ento s-iaponikis-aoz/, News Room, Ιαπωνία: Η Β. Κορέα Εκτόξευσε Πύραυλο που έπεσε εντός Ιαπωνικής ΑΟΖ, 28 Ιουλ. 2017, Πρόσβαση 03 Φεβρ 2018. https://www.mfa.gr/usa/en/about-greece/tourism/for-sustainable-tourism-industry. Ht ml, For a sustainable Tourism Industry, 06 Μαρ 2017, Πρόσβαση 03 Φεβρ 2018. https://www.thinknews.gr/defence/kypros-tria-plia-aniktis-thalassis-gia-polemiko-na ftiko/, Άμυνα, Κύπρος: Τρία Πλοία Ανοικτής Θαλάσσης για το Πολεμικό Ναυτικό, 06 Δεκ 2017, Πρόσβαση 04 Φεβρ 2018. http://www.protothema.gr/politics/article/747727/anastasiadis-perimenoume-ta-sholi a -tis-athinas-gia-tin-oriothetisi-tis-aoz/, Πρώτο Θέμα, Αναστασιάδης: Περιμένουμε τα σχόλια της Αθήνας για την οριοθέτηση της ΑΟΖ, 06 Ιαν 2018, Πρόσβαση 04 Φεβρ 2018. http://www.huffingtonpost.gr/2017/11/07/politiki-pos-diamorfonetai-to-energeiako-pa zl-stin-anatoliki-mesogeio-o-east-med-kai-i-energean-stin-aoz-tou-isreael_n_1849 0628.html, Νίκος Άγουρος, To ενεργειακό παζλ στην Ανατολική Μεσόγειο. Ο αγωγός East Med, οι πιθανότητες να υλοποιηθεί και ο ρόλος της ελληνικής Energean στην ΑΟΖ του Ισραήλ, 07 Νοε 2017, Πρόσβαση 04 Φεβρ 2018. http://www.iefimerida.gr/news/378087/kypros-nees-geotriseis-tis-eni-stin-kypriaki-aoz, Κύπρος: Νέες γεωτρήσεις της ΕΝΙ στην κυπριακή ΑΟΖ, 23 Νοε 2017, Πρόσβαση 04 Φεβρ 2018. http://www.consilium.europa.eu/el/policies/enlargement/albania/, Συμβούλιο της Ευ-ρωπαϊκής Ένωσης, Διεύρυνση της ΕΕ, Αλβανία,15 Ιαν 2018, Πρόσβαση 04 Φεβρ 2018. http://slideplayer.com/slide/10498662/, Arie Afriansyah 2015,States and Territory in International Law, Πρόσβαση 16 Ιαν 2018. https://www.slideshare.net/lancergrindley/maritime-law-lrg, Πρόσβαση 16 Ιαν 2018. https://www.dur.ac.uk/resources/ibru/publications/full/bsb4-1_pratt.pdf, Πρόσβαση 01 Φεβρ 2018. https://el.wikipedia.org/, Περιγραφή ΑΟΖ, Πρόσβαση 21 Ιαν 2018. http://www.foreignaffairs.gr/articles/68746/grigoris-i-tsaltas/i-pagida-ton-aoz, Γρηγό-ρης Ι. Τσάλτας, Η παγίδα των ΑΟΖ Γιατί τὸ «κλειδί» είναι η υφαλοκρηπίδα, 13 Απρ 2014, Πρόσβαση 01 Φεβρ 2018.

Α-4

http://www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=jFBkHtqbLsA%3d&tabid=875&language=el-GR, Προκήρυξη Διεθνούς Διαγωνισμού για παραχώρηση δικαιώματος έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων σε είκοσι (20) θαλάσσιες περιοχές στη Δυτική Ελλάδα (Ιόνιο) και νοτίως της Κρήτης, Πρόσβαση 17 Φεβρ 2018. http://www.trt.net.tr/greek/tourkia/2018/02/13/erntogan-den-ekhoun-phaei-otho maniko-khastouki-ste-zoe-tous-909895, TRT Ελληνικά, Ερντογάν: Δεν έχουν φάει ο-θωμανικό χαστούκι στη ζωή τους, 13 Φεβρ 2018, Πρόσβαση 18 Φεβρ 2018. https://energypress.gr/news/kleidose-i-symfonia-me-tin-alvania-gia-ton-kathorismo-tis-aoz-apeleytheronetai-i-axiopoiisi-gia, Δημήτρης Κοιλάκος, «Κλείδωσε» η συμφω-νία με την Αλβανία για τον καθορισμό της ΑΟΖ - «Απελευθερώνεται» η αξιοποίηση για τα οικόπεδα 1 και 2, 09 Φεβρ 2018, Πρόσβαση 18 Φεβρ 2018. https://www.mfa.gr/epikairotita/enimerosi-syntakton/enemerose-diplomatikon-suntakton-apo-ton-ekprosopo-tou-upeks-delab ekoura-160311.html, Ενημέρωση δι-πλωματικών συντακτών από τον Εκπρόσωπο του ΥΠΕΞ Γ. Δελαβέκουρα, 16 Μαρ 2011, Πρόσβαση 18 Φεβρ 2018. http://www.wordreference.com/engr/verbatim, Πρόσβαση 19 Φεβρ 2018. https://slpress.gr/ethnika/dikastiko-chastouki-stin-tourkia-meso-kinas/, Άγγελος Συρί-γος, Δικαστικό «χαστούκι» στην Τουρκία μέσω Κίνας, 29 Ιουλίου 2017, Πρόσβαση 27 Μαρ 2018.

ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ 70Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ Αθήνα, 01 Απρ 2018 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Β» ΣΤΗ ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΤΟΥ ΣΧΗ(ΠΖ) ΠΑΝΤΕΛΗ ΚΑΠΡΑΛΟΥ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ

Εικ. 1: Παράδειγμα Φυσικής Ακτογραμμής

Πηγή: http://slideplayer.com/slide/10498662/ , Arie Afriansyah 2015,States and Ter-ritory in International Law, Πρόσβαση 16 Ιαν 2018.

Εικ. 2: Παράδειγμα Ευθείων Γραμμών Βάσεων

Πηγή: https://www.slideshare.net/lancergrindley/maritime-law-lrg, Πρόσβαση 16 Ιαν 2018.

Β-2

Εικ. 3: Παράδειγμα Αρχιπελαγικών Γραμμών Βάσεων

Πηγή: http://slideplayer.com/slide/10498662/ , Arie Afriansyah 2015,States and Ter-ritory in International Law, Πρόσβαση 17 Ιαν 2018.

Εικ. 4: Οι ευθείες γραμμές βάσεις Τουρκίας στο Αιγαίο Πηγή: UN Office for Ocean Affairs and the Law of the Sea, The Law of the Sea Base-lines: National Legislation With Illustrative Maps, 1989, σελ. 313.

Β-3

Εικ. 5: Το Αιγαίο Πέλαγος με Χωρική Θάλασσα 6 και 12 ν.μ. αντίστοιχα

Πηγή:https://www.dur.ac.uk/resources/ibru/publications/full/bsb4-1_pratt.pdf, Προσ-βαση 01 Φεβρ 2018. Στις εικονες αυτές φαίνεται η ισχυ που αποκτα η Ελλάδα στο Αιγαίο Πελαγος στην περιπτωση των 12 ν.μ. Επισης πιστοποιει την αναγκη επαφής της χώρας με τους διεθνείς δρώντες προς καθορισμο σήμειων διελευσης για την διεθνή ναυσιπλοϊα.

Εικ. 6: Συνολική Παράσταση Μεγεθών ΣΔΘ

https://el.wikipedia.org/, Περιγραφή ΑΟΖ, Πρόσβαση 21 Ιαν 2018 με προσαρμογή όσο αφορά την κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματα.

Κυριαρχικά δικαιώματα Κυριαρχία

Β-4

Εικ. 7 : Υφαλοκρηπίδα

Πηγή : Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκ-δοση, Ιανουάριος 2015 σελ. 458, με προσαρμογή όσο αφορά την γεωλογική και νο-μική έννοια.

Εικ. 8 : Η ΑΟΖ της Ελλάδας σύμφωνα με τη ΣΔΘ

Πηγή: Θ. Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, σελ.53.

Β-5

Εικ. 9: Η ΑΟΖ της Τουρκίας σύμφωνα με τη ΣΔΘ

Πηγή: Θ. Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, σελ.62.

Εικ. 10: Η πρόταση της Τουρκίας για την οριοθέτηση τα ελληνικής ΑΟΖ

Η υπόψη πρόταση δεν δίνει καμία επήρεια στο Καστελόριζο με αποτέλεσμα η Ελλη-νική ΑΟΖ να μην έχει κοινά σύνορα με την Κυπριακή. Επιπλέον η πρόταση αυτή νο-μιμοποιεί την παράνομη κατοχή της Κύπρου αφού καταχωρεί ΑΟΖ ξεχωριστά στο βόρειο τμήμα αυτής. Πηγή:http://www.foreignaffairs.gr/articles/68746/grigoris-i-tsaltas/i-pagida-ton-aoz Γρηγόρης Ι. Τσάλτας, Η παγίδα των ΑΟΖ Γιατί τὸ «κλειδί» είναι η υφαλοκρηπίδα, 13 Απρ 2014, Πρόσβαση 01 Φεβρ 2018.

ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ 70Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ Αθήνα, 01 Απρ 2018 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Γ» ΣΤΗ ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΤΟΥ ΣΧΗ(ΠΖ) ΠΑΝΤΕΛΗ ΚΑΠΡΑΛΟΥ

ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΟΡΟΛΟΓΙΑ140

Ad hoc: Στη συγκεκριμένη περίπτωση, για αυτό το σκοπό. Ab Initio: Εξ υπαρχής, από την αρχή. Contra legem: Ενάντια στο νόμο. De jure: Αυτοδικαίως, δικαιωματικά. Infra legem: Εντός νόμου Ιpso facto: (Δια) το γεγονός αυτό. Ipso jure: Από τον ίδιο το νόμο, αυτοδικαίως. Mutatis mutandis: Με τις αναγκαίες αλλαγές να έχουν γίνει. Praetor legem: Δίπλα στο νόμο. Res communis usus: Αντικείμενο κοινής χρήσης Res inter alias acta: Κάτι που γίνεται μεταξύ άλλων. Status quo: Υφιστάμενη κατάσταση. Sui generis: Του δικού του (μοναδικού) γένους/είδους. Verbatim: αυτολεξεί, λέξη προς λέξη 141(

140 Πέτρος Σιούσουρας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρη, Πρώτη Έκδοση, Ιανουάριος 2015, σελ. 21-23. 141 http://www.wordreference.com/engr/verbatim ,Πρόσβαση 19 Φεβρ 2018.