Экологиялық генетика негіздері · 2013-12-12 · тигізіп, анемия, лейкемия, рак, тері ауруларымен көптеген

Экологиялық

генетика

негіздері

Дәріс

Дәріскер Нұралиева Ұлмира Әуезханқызы

Дәріс мақсаты:

Қоршаған орта өзгеруінің тұрғындардың генетикалық

саулығына әсері туралы білімді қалыптастыру


http://geografiya.biz/str.php?zag=551623785

Тақырыптың негізгі сұрақтары:

1. Экология, анықтамасы. Экология мен генетиканың байланысы.

2. Қоршаған ортаның ластаушылары, жіктелуі және әсері.

3. Адамның экологияға тәуелді аурулары, оның дамуының генетикалық

механизмдері.

4. Қазақстандағы экологиялық зардап шеккен аймақтағы (Семей ядролық

полигон, Арал және т.б. ) қоршаған орта ластануының тұрғындар

саулығына әсері.

5. ҚР халқының санитарлық – эпидемиологиялық саласындағы қызметтері (

«Денсаулық сақтау жүйесі және халық денсаулығы туралы» Қазақстан

Республикасының кодексі, 24 тарау, 2009 жыл)

6. Қоршаған ортаны қорғаудың негізі заңнамалары (Қазақстан

Республикасының Экологиялық кодексі, 2007ж. )


Мәселенің өзектілігі

Адамның өмір сүру ортасының түрлі

факторлармен ластануы мен олардың

генетикалық материалды зақымдау

механизмдері


http://www.google.ru/imgres?imgurl=http://mailset.od.ua/5/index00071.jpg&imgrefurl=http://blogs.privet.ru/community/Green__world/tags/522504&usg=__tECUXDW16zRGity1LTmb-B2BSGY=&h=527&w=670&sz=91&hl=ru&start=7&um=1&itbs=1&tbnid=qwtHedHI2bTlDM:&tbnh=109&tbnw=138&prev=/images?q=%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B8+%D1%8D%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F&um=1&hl=ru&newwindow=1&sa=X&tbs=isch:1

http://www.google.ru/imgres?imgurl=http://mytischii.ru/wp-content/uploads/%D0%AD%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F.jpeg&imgrefurl=http://mytischii.ru/?p=100&usg=__8lVgVB7TpX0fC65-g8Z5Z0BFuAg=&h=600&w=800&sz=100&hl=ru&start=10&um=1&itbs=1&tbnid=gqdihnCGvcosbM:&tbnh=107&tbnw=143&prev=/images?q=%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B8+%D1%8D%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F&um=1&hl=ru&newwindow=1&sa=X&tbs=isch:1

http://www.google.ru/imgres?imgurl=http://www.dishisvobodno.ru/pictures/eco_s_2.jpg&imgrefurl=http://www.dishisvobodno.ru/eco_s.html&usg=__3KhbocEePdMGGnIvpk7rlYGB7fY=&h=267&w=400&sz=19&hl=ru&start=8&um=1&itbs=1&tbnid=B5B9fSQ1-oGlWM:&tbnh=83&tbnw=124&prev=/images?q=%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B8+%D1%8D%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F&um=1&hl=ru&newwindow=1&sa=X&tbs=isch:1

http://www.google.ru/imgres?imgurl=http://img0.liveinternet.ru/images/attach/b/3/17/380/17380449_SSL20997.jpg&imgrefurl=http://www.liveinternet.ru/showjournal.php?journalid=1543291&tagid=3164&usg=__ydq2zlYyagxmap0ZNwa7nWh9A_s=&h=391&w=400&sz=80&hl=ru&start=36&um=1&itbs=1&tbnid=-Od_vbN1jpC7vM:&tbnh=121&tbnw=124&prev=/images?q=%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B8+%D1%8D%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F&start=20&um=1&hl=ru&newwindow=1&sa=N&ndsp=20&tbs=isch:1

http://www.google.ru/imgres?imgurl=http://seabioresources.com/files/5.jpg&imgrefurl=http://seabioresources.com/products/?path=supplements/purilam&sitelang=ru&usg=__oDK6_Q2GeyZW38Af2Vq_NJ5XGoc=&h=245&w=366&sz=43&hl=ru&start=64&um=1&itbs=1&tbnid=HmcBMA-QDNodHM:&tbnh=82&tbnw=122&prev=/images?q=%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B8+%D1%8D%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5+%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%B7%D0%BD%D0%B8&start=60&um=1&hl=ru&newwindow=1&sa=N&ndsp=20&tbs=isch:1

http://www.google.ru/imgres?imgurl=http://tana.ucoz.ru/_ld/12/78101.jpg&imgrefurl=http://tana.ucoz.ru/load/364&usg=__kjXiH-bg1s4GN57j3DLYmI-aSJE=&h=300&w=246&sz=17&hl=ru&start=5&um=1&itbs=1&tbnid=6QYY8l0NGbm0QM:&tbnh=116&tbnw=95&prev=/images?q=%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B8+%D0%B1%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%B8&um=1&hl=ru&newwindow=1&sa=G&tbs=isch:1

http://www.google.ru/imgres?imgurl=http://www.fito-gor.com.ua/public/images/product/base_70.jpg&imgrefurl=http://www.fito-gor.com.ua/catalogue/kapsuly/spirulina1.html&usg=__Tn_EfRywIeoiqJ87C0BfGl3m2Dk=&h=350&w=350&sz=50&hl=ru&start=88&um=1&itbs=1&tbnid=FY6m6QaewNV0LM:&tbnh=120&tbnw=120&prev=/images?q=%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B8+%D1%8D%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5+%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%B7%D0%BD%D0%B8&start=80&um=1&hl=ru&newwindow=1&sa=N&ndsp=20&tbs=isch:1

Экология мен генетиканың байланысы

Экогенетика екі ғылым – экология және генетика қиылысында пайда болған ғылыми бағыт болып табылады.

Экогенетика генетикалық үдерістер мен экологиялық қарым-қатынастардың өзара әсерін зерттейді.

Медицина үшін экогенетиканың және ластанудың ең маңызды аспекті қоршаған ортаның мутагендік, тератогендік және канцерогендік қасиеттері бар физикалық және химиялық табиғатты факторлармен ластанудың генетикалық салдарын зерттеу болып табылады.



Бұл факторлардың әсері тұқым

қуалайтын патологиялардың,

қатерлі ісіктердің, дамудың туа

біткен ақаулықтарының,

репродуктивті қызметтің

бұзылу жиілігінің жоғарлауымен

көрінетін популяцияның

генетикалық жүгінің көбеюіне

алып келеді.



Жүз мыңдаған жылар бойы қоршаған орта өзгеріске ұшырап отырды, эволюция барысында биологиялық табиғат қалыптасты және сол ортаға адам социальды және биологиялық түр ретінде бейімделді.

Қазіргі кезде қоршаған ортаға адамзат

ертеде кездеспеген жүздеген және мыңдаған ксенобиотиктер түседі.

Адам өмір сүру ортасының жаңа факторлармен (дәрілер, пестицидтер, тағамдық қоспалар) толығуы адам экогенетикасының проблемаларының күрт артуына алып келді.


http://www.google.ru/imgres?imgurl=http://seabioresources.com/files/5.jpg&imgrefurl=http://seabioresources.com/products/?path=supplements/purilam&sitelang=ru&usg=__oDK6_Q2GeyZW38Af2Vq_NJ5XGoc=&h=245&w=366&sz=43&hl=ru&start=64&um=1&itbs=1&tbnid=HmcBMA-QDNodHM:&tbnh=82&tbnw=122&prev=/images?q=%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B8+%D1%8D%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5+%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%B7%D0%BD%D0%B8&start=60&um=1&hl=ru&newwindow=1&sa=N&ndsp=20&tbs=isch:1


Эволюция барысында адам мұндай заттармен кездеспеді, сондықтан бұл заттардың әсеріне байланысты сұрыпталу болған жоқ. Сондықтан бұл аллельдер популяцияда кеңінен таралуы мүмкін, алайда қоршаған орта жағдайы өзгергенде олар патологиялық көрініс беруі мүмкін.

Бұл ортаның жаңа жағдайларында ғана қызметі көріне бастайтын «үндемейтін» аллельдер жайында. Мұны факторлардың экогенетикалық әсері деп атайды.

«Үндемейтін» (не нейтральды) гендер туралы ұғым шартты. Кез келген аллельдің биологиялық немесе патологиялық әсері ортаның арнайы (спецификалық) бір факторларының әсеріне байланысты (тәуелді) жарыққа шығуы мүмкін.


Экогенетиканың негізгі мақсаты

Экогенетиканың негізгі мақсаты тұқымқуалаушылыққа тәуелді патологиялық реакцияларды анықтау үшін сыртқы орта факторларының (әсіресе, жаңа) әсерін зерттеу.

Бұл уақытынан бұрын өлімге ұшыраудан, мүгедектіктен, аурушылықтан қорғайтын әрбір адам үшін адаптивті ортаны құруға (жеке диета, климат таңдау, дәрілермен уланудан сақтау, кәсіби таңдау) негіз болады.


Сыртқы ортаның ластаушылары

Сыртқы ортаның зиянды немесе қандай-да бір жаңа факторларының әсеріне байланысты адамда жағымсыз өзгерістердің қалыптасуы мүмкін.Олар:

Тұқым қуалау материалының құрлысының өзгеруі

Патологиялық геннің экспрессиялануы

Популяция генофондының өзгеруі

Сыртқы орта факторларының әсерінен аллельдердің потологиялық көрністер беруін экогенетикалық реакциялар немесе экогенетикалық аурулар деп атайды.


Сыртқы ортаның ластаушылары

Табиғи ластаушылар (табиғи апаттар)

Антропогенді ластаушылар

Физикалық

Химиялық

Биологиялық


http://www.google.ru/imgres?imgurl=http://www.kp.ru/upimg/3dbcf1e95a9df2bc3cfa526f880f3a43063654af/224674.jpg&imgrefurl=http://www.kp.ru/daily/24351/539357/&usg=__Oq-Xmw3CESpPJsudL6gxw0ZjpiI=&h=374&w=498&sz=70&hl=ru&start=9&um=1&itbs=1&tbnid=RyXwn4i6uDaGNM:&tbnh=98&tbnw=130&prev=/images?q=%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B8+%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%B9+%D0%BF%D0%BE%D1%82%D0%BE%D0%BA&um=1&hl=ru&newwindow=1&sa=G&tbs=isch:1

http://www.google.ru/imgres?imgurl=http://abc-nature.ru/wp-content/uploads/2009/12/volkano.jpg&imgrefurl=http://abc-nature.ru/2009/vulkany-chto-takoe-vulkan/&usg=__ycdhxIjrF8YCuQHuBfKNJfB3Fi0=&h=392&w=413&sz=23&hl=ru&start=1&um=1&itbs=1&tbnid=5tQDu3DLL7u7HM:&tbnh=119&tbnw=125&prev=/images?q=%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B8+%D0%B2%D1%83%D0%BB%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%8B&um=1&hl=ru&newwindow=1&sa=G&tbs=isch:1

Физикалық ластаушылардың әсері

Шудың әсері

Жылудың әсері

Жарықтың әсері

Электромагниттік әсер

Радиоактивті әсер


http://www.google.ru/imgres?imgurl=http://www.thg.ru/video/200410281/images/gmini400-5.jpg&imgrefurl=http://www.thg.ru/video/200410281/onepage.html&usg=__N2hHS6TmaoUOTgXsuPt_oOeRPfg=&h=328&w=425&sz=13&hl=ru&start=8&um=1&itbs=1&tbnid=vk3M-6YnwtoXSM:&tbnh=97&tbnw=126&prev=/images?q=%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B8+%D0%BC%D1%83%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%B0&um=1&hl=ru&newwindow=1&sa=G&tbs=isch:1

http://www.google.ru/imgres?imgurl=http://blogger.com.ua/wp-content/uploads/2009/08/%D1%8D%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F.jpg&imgrefurl=http://blogger.com.ua/2009/08/%D1%83%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D0%B0-%D0%B4%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B8%D1%80%D1%83%D0%B5%D1%82-%D0%B4%D0%B5%D1%84%D0%B8%D1%86%D0%B8%D1%82-%D0%BF%D0%B8%D1%82%D1%8C%D0%B5/&usg=___kAIdOF9Tt-pMskmAwevudp2LG8=&h=800&w=569&sz=97&hl=ru&start=14&um=1&itbs=1&tbnid=J6go_XFOrATTHM:&tbnh=143&tbnw=102&prev=/images?q=%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B8+%D1%8D%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F&um=1&hl=ru&newwindow=1&sa=X&tbs=isch:1

http://www.google.ru/imgres?imgurl=http://vladfotki.narod.ru/__google/_ships/CVN-77/nn09a.jpg&imgrefurl=http://vladfotki.narod.ru/__google/_ships/CVN-77/_page.htm&usg=__eyEj0M7rdzabMNSOq6Y7cIoCn0Y=&h=1047&w=1396&sz=452&hl=ru&start=11&um=1&itbs=1&tbnid=yERwJL_eNd8zYM:&tbnh=113&tbnw=150&prev=/images?q=%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B8+%D0%BD%D0%BE%D1%87%D0%BD%D0%BE%D0%B5+%D0%BE%D1%81%D0%B2%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5&um=1&hl=ru&newwindow=1&sa=N&ndsp=20&tbs=isch:1

http://www.google.ru/imgres?imgurl=http://images02.olx.ru/ui/1/30/17/14452317_1.jpg&imgrefurl=http://berdsk.olx.ru/nokia-tv555-iid-14452317&usg=__9RnxT7DKkDNrmwhRX3C9RT_s-RI=&h=625&w=469&sz=33&hl=ru&start=34&um=1&itbs=1&tbnid=KX20B2ow-AoOQM:&tbnh=136&tbnw=102&prev=/images?q=%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D0%B7%D0%BE%D1%80%D1%8B+%D0%B8+%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BE&start=20&um=1&hl=ru&newwindow=1&sa=N&ndsp=20&tbs=isch:1

http://www.google.ru/imgres?imgurl=http://images.astronet.ru/pubd/2006/11/15/0001217832/launch_fuse.jpg&imgrefurl=http://www.astronet.ru/db/msg/1217832&usg=__xV-VtePgTAmcGXnmoNauCpudUHA=&h=526&w=350&sz=23&hl=ru&start=7&um=1&itbs=1&tbnid=qVEa21sMeKaRIM:&tbnh=132&tbnw=88&prev=/images?q=%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D1%82%D1%8B+%D1%84%D0%BE%D1%82%D0%BE&um=1&hl=ru&newwindow=1&sa=G&tbs=isch:1

Радиацияның ағзаға әсері


Сәулеленудің әсері

Сәулелік ауру

Патологиялық үрдістің қалыптасу сатысы (клиникаға дейінгі стадиясы)

Аурудың клиникалық көрінісі

Дистрофиялық

және

гипопластикалық

Иноволюциялық және

склероздық үрдістер

Гиперпластикалық

және бласматоздық


Жедел және созылмалы

сәулелену аурулары

Онкологиялық

аурулар

Генетикалық

бұзылыстар

Стохастикалық

эффектілер

Детерминантты

эффектілер

Иондық сәулеленудің әсері



Химиялық ластаушылардың әсері

Бейорганикалық

Органикалық


Адам ағзасына қауіпті ауыр металдар үш топқа

бөлінеді:

I топ – мышьяк, кадмий, сынап, берилий, селен,

қорғасын, мырш, барлық радиоактивті металдар;

II топ – кобальт, хром, мыс, молибден, никель;

III топ – ванадий, барий, вольфрам, марганец,

стронций;


Ластаушы Адам денсаулығына әсері

Мышьяк Өкпе ісігі, әртүрлі тері аурулары, анемиядан болатын

гематологиялық эффектілер

Берилий Дерматиттер, жаралар, сілемейлі қабықшаның қабынуы

Кадмий Қатерлі жаңа түзілістер, өткір және созылмалы респираторлық

аурулар, бүйрек дисфункциясы

Сынап Жүйке жүйесіне әсері, есте сақтаудың бұзылуы, тепе-теңдік және

есту қызметінің бұзылуы, бүйрек жетіспеушілігі

Қорғасын Қанайналу процесінің бұзылуы, бауыр бүйрек зақымданулары,

неврологиялық эффектілер

Хром Өкпе ісігі, асқазан- ішек жолдарының қатерлі ісіктері, дерматиттер

Никель Респираторлық аурулар (демікпе, тыныс алу жүйесінің бұзылуы)

туылу ақаулықтары, өкпе және мұрын ісіктері


Биологиялық ластаушылардың әсері

Вирустар

Бактериялар

Қарапайымдылар мен гельменттер


Қоршаған ортаның токсикалық факторлармен

ластануынан болатын патологиялық жағдайлар

Патологиялық

жағдайы (аурулары)

Токсикалық

фактор

Клиникалық көрінісі

«Минамата» ауруы

« Итай-итай» ауруы

« Юшо» ауруы

Сынап

қосылыстары

Кадмий

қосылыстары

Полихлорлы

бифенилдер

Жүйке-салдық бұзылыстар, сал болу,

көз көруінің нашарлауы, кейде өлімге әкелуі

мүмкін.

Апатия, бүйректің зақымдануы, сүйектің

жұмсаруы, кейде өлімге әкеледі. «Кадмий

ауруы» - гипертония, жүректің ишемиялық

ауруы, бүйрек жеткіліксіздігі

Тері түсінің өзгеруі, ішкі ағзалардың (бауыр,

бүйрек, көк бауыр) ауыр түрде

зақымдануы,қатерлі ісіктердің дамуы


Патологиялық жағдайы

(аурулары)

Токсикалық фактор

Клиникалық көрінісі

«Сары балалар» ауруы

« Чернобыль ауруы»

Қатерлі ісіктер,

инфекциялық аурулар,

суицидтер, балалар

өлімінің жоғарлылығы

Симметриясыз диметилгидрозин

(гептил) азотты тетроксид (I

класты қауіпті қосылыстар)

Радионулидтер (30 жуық),

криптон-85, йод-131, цезий-137,

плутоний-239, тасталған

радиоактивті заттар

радионуклидтер

Балалардың сары ауру

белгілерімен туылуы, орталық

жүйке жүйесінің зақымдануы,

токсикалық заттармен жанасу

терінің «күйікті»- іріңді

ауруларына, кейде өлімге

әкелді.

Жүрек қан-тамырлар

ауруларының, инфекциялық

аурулардың жоғарлауы, туылу

көрсеткішінің төмендеуі, туа

біткен даму ақаулықтарының 20

% дейін өсуі, жаңа туылған

балаларда психикалық

бұзылыстар жиілігі 30 % жетті.

Онкологиялық, инфекциялық

аурулардың, хромосомалық

абберациялардың, балалар

өлімінің өсуі


Ағзаның экогенетикалық жауап кайтару реакциясы сырқы

орта факторларының түріне және әсер ету дәрежесіне

байланысты болады.

Экогенетикалық ауруларға себеп болатын факторлардың

негізгілері мыналар:

•Атмосфераның ластануы – ірі қалалардағы зауыт,

фабрикалардан, автокөліктерден бөлінетін улы газдар түрлі

химиялық қосылыстар, шаң -тозаңға байланысты.

•Биологиялық агенттерге cезімталдық – иммунитеттің

болуы тұқым қуалайтын қасиет екені белгілі.Әр адамда

иммунитеттің көріну дәрежесі әртүрлі,сол сияқты

вакциналардың бірдей дозасына сезімталдық та түрліше

болады.

Экологиялық генетикалық ауруларға

себеп болатын факторлар


•Физикалық факторлармен ластану – Ультракүлгін

сәулесіне жоғарғы сезімтадыққа байланысты адамда

Пигменттік ксеродерма ауруының дамуы.

• Бұл аурудың сирек кездесетін гені жыныстық Х-

хромосомасымен тіркес тұқым қуалап ұрпақтарына беріледі.

Күн сәулесінің әсерінен алдымен теріде күйіктер пайда болып

жараға айналады,соңынан ол жерде қатерлі ісіктің жаңа

түзілістері көрінеді.

•Пигменттік ксеродерма кезінде ДНҚ құрлысының

репарациялық жүйесі бұзылады. Өйткені ДНҚ репарациясын

қамтамасыз ететін ферменттерге жеуапты бірнеше ген

мутацияға ұшырайды.

Экологиялық генетикалық ауруларға

себеп болатын факторлар


КСРО заманында Қазақстан аумағында атом бомбалары сынақтан өтті. Ол үшін арнайы 18 млн га жер бөлініп, Семей ядролық полигоны ашылды. Бастапқысында адамдарға, жануарлар мен табиғатқа тікелей зардабын тигізген ашық сынақтар жасалды. Сосын оларды жер астына жасай бастады.

1949-1989 жылдар аралығында Семей полигонында ауада және жер бетінде 200 дей ядролық жарылыс жасалып, жер астында әрқилы қуатты 343 сынақ жүргізілгені мәлім болды.

Семей ядролық полигон зонасындағы жағымсыз

негізгі экологиялық фактордың әсері


http://go.mail.ru/frame.html?&imgurl=http://www.snews.ru/photos/20080505/1547.jpg&pageurl=http://www.snews.ru/index.php?id=9974&id=97118925&iid=8&imgwidth=136&imgheight=136&imgsize=4213

Арал өңірінің негізгі жағымсыз факторлары.

Арал теңізінің табаны соңғы 40 жылдан аса уақыттың ішінде 2003 жылдан бастап алғаш рет қайырлануын тоқтатты.

Арал - ағынды суы жоқ тұңғыйық көл болып саналады.

Оған келіп құйылған су ешқашан басқа бір көздер арқылы сыртқа ағып кетпейді.

Ал айдынның бетінен бу болып ұшқан судың орнын Әмудария мен Сырдариядан құйылған ағын әрдайым толықтырып тұрған.



. Арал теңізінің кей жерлері

жағалаудан 112 километрге кейін

шегініп, көлемі 2 миллион

гектардан астам Аққұм атты жаңа

кеңістік пайда болды. Сол жерден

жыл сайын 75 миллион тонна тұзды

дауыл көтеріп, Торғай даласына

Көкшетау, Павлодар, Солтүстік

Қазақстан облыстарына дейін

апарып шашуда.


Арал апатына себеп болған факторлар:

Жергілікті жердің тарихи табиғи

ерекшеліктерін ескермеу;

Ауыл шаруашылығын дұрыс жоспарламау;

Күріш, мақтаны барынша көбейтіп жіберу;

Жерді игерудің агротехникалық шараларын сақтамау;

Суды үнемді пайдаланбау


Өткен ғасырдың 60-шы жылдарының басына дейін теңіздің акваториясы,ондағы аралдарды алып тастағанда,64 мың шаршы шақырым атрапты алып жаткан.Мұншама алаптан жылына 60-65 миллионы текше метр су буланып кететін болған.Жоғарыдағы екі өзеннен түсетін судың жылдық мөлшері де осы көлеммен шамаласқан.Бірақ,осы кезеңнен бастап дариялар бойындағы суғармалы егіншілікке алынатын судың ауқымы жылдан –жылға көбейіп,ол көлдің балансын бұзып жіберген.


Бір замандары әлемдегі көлдердің арсында көлемі жағынан төртінші орын алып тұрған Арал теңізі қазір жирмасыншы белеске қарай сырғыған.Мұның өзіде кейінгі қырық жыл ішінде қалыптасты.Дегенмен содан бері жыл сынап қысқарып келе жатқан теңіздің 2003 жылдан бері қайырлануы тоқтап, табаны құрғай түсуіне тосқауыл қойылды.Ал,кіші теңіздің айдыны суға толатын шағы тым қышық емес.Сол кезде теңіздің табанынан ұшып жатқан тұзды тозаң да бәсеңси бермек.Осының өзі арал өңіріндегі экологиялық апатты ахуалды айтарлықтай түзете түседі.


Бұл маңдағы адамдардың

ең ауыр ауруларға:

қатерлі ісік, инфекциялық

іш ауруларына, бауыр

ауруларына, сарысу,

бүйрекке тас байлану,

туберкулез, балалардың

әр түрлі патологиялық

ақаулықтармен туылуы,

өкпе, тыныс жолдарының

қабынулары т.б.

Қазіргі Арал өңірінде адамдардың

денсаулығы


Байқоңыр Қызылорда облысының Қармақшы мен Қазалы ауданының нақ ортасында орналасқан , бұрынғы ескі аты Төретам деп аталады. 1955ж. №5 ғылыми зерттеу сынақ полигоны ретінде аса құпия түрінде салынған ғарыш айлағы бүгінгі таңда адамзат тарихындағы ең қуатты және ең қауіпті кешен болып танылуда.Бұл қалада қазіргі кезде 60 мың халық тұрады, космодромда 9 зымыран ұшыру кешені, 15 зымыран ұшыратын қондырғылар бар.

Қысы суық, жаз айлары ыстық, жауын-шашын 90-150мм – дей аз жауады. Малға азық болатын шөптердің барлығы қурап, уланып біткен. Байқоңыр космодромының көлемі 6717 шаршы шақырым. Ол солтүстікке қарай 75 шақырым, ал батыстан шығысқа қарай 90 шақырым қашықтыққа созылып жатыр. Байқоңыр космодромын салуға байланысты 20000 гектр жер шаруашылық айналымынан шығып қалған.



Балалардың ауруы

2001 жылы 1000 балаға 1800-ден, яғни әрбір бала екі аурумен аурады деген сөз. Соңғы уақытта қиялы аурулар өсіп, адамның ойлау, есте сақтау қабілеттері төмендеп кеткен. Егер 1991 жылы орта жас 61 болса, 2001 жылы 52 жас, 2003 жылы 48 жасқа дейін жеткен. Босану жасындағы әйелдердің аурушандығы 48-ден 76% ке дейін артқан.


Шаңды боран 5-8 күн бойы тұрады. Соның салдарынан облыста гепатит вирусы, ішек инфекциялары және басқа да жұқпалы аурулар көбейген.

Оттегінің ауа құрамындағы аз ғана ауытқушылығы, тек қана тыныс алуға емес, адам ағзасындағы зат алмасу процестеріне де кері әсерін тигізіп, анемия, лейкемия, рак, тері ауруларымен көптеген медицинаның шамасы келмейтін ауруларды да көбейтуде.


Қарағанды облысы – Қазақстандағы экологиялық жағынан ең ластанған, өнеркәсіптік өндіріс орындары көп

шоғырланған ірі өнеркәсіп орталығы.


Семей ядролық полигоны


Семей ядролық полигонының зардаптары


Арал аймағы


http://www.newacropol.ru/pub/Ecology/Disasters/Aral1.jpg

14 жасқа дейінгі балалардың 5 жыл ішінде жұқпалы ауруға шалдығу көрсеткіші

Ауру түрлері 5 жыл бұрын 5 жылдан кейін

Іш сүзегі 34,5% 44,9%

Паратиф-қылау 22,1% 62%

Салмонеллез 70,5% 73,1%

Жұқпалы іш-

ауруы

72,8% 82,1%

Бауыр ауруы 69,6% 81,3%


Қорытынды

Адамның тұқым қуалашылығына

тәуелді патологиялық реакцияларына

сыртқы орта факторларының ( әсіресе

жаңа) әсерін зерттеуге байланысты,

уақытынан бұрын мүгедектіктен,

аурушылықтан, өлімге ұшыраудан

сақтау және алдын-алу маңызды

болып табылады.


http://www.google.ru/imgres?imgurl=http://futureecology.ru/wp-content/uploads/2009/12/fetereecology.jpg&imgrefurl=http://futureecology.ru/&usg=__jSBhpVzIYpOXAYnPQtP4_VgVyz8=&h=599&w=511&sz=53&hl=ru&start=120&um=1&itbs=1&tbnid=QMquVtocVH5h_M:&tbnh=135&tbnw=115&prev=/images?q=%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B8+%D1%8D%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F&start=100&um=1&hl=ru&newwindow=1&sa=N&ndsp=20&tbs=isch:1

http://www.google.ru/imgres?imgurl=http://www.refiraty.ru/images/ekologiya.jpg&imgrefurl=http://www.refiraty.ru/referat-po-ekologii-9390.php&usg=__Ms0t-YqAhtaAhcL_yZE33izpRTA=&h=280&w=280&sz=31&hl=ru&start=23&um=1&itbs=1&tbnid=cciLp_WihfGLPM:&tbnh=114&tbnw=114&prev=/images?q=%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B8+%D1%8D%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F&start=20&um=1&hl=ru&newwindow=1&sa=N&ndsp=20&tbs=isch:1

Documents

Экологиялық генетика негіздері · 2013-12-12 · тигізіп, анемия, лейкемия, рак, тері ауруларымен көптеген