Јубилеен календар за егејскиот дел на Македонија во 2011 година - Д-р Александар Литовски

D-R ALEKSANDAR LITOVSKI

JUBILEEN KALENDAR ZA EGEJSKIOT DEL NA MAKEDONIJA VO

2011 GODINA

d-r Aleksandar Litovski

JUBILEEN KALENDAR ZA EGEJSKIOT DEL NA MAKEDONIJA VO 2011 GODINA

izdava~: Organizacija na Makedoncite-potomci od Egejskiot del na Makedonija (OMPEM)

Za izdava~ot:Goce Petrovski

Kompjuterska podgotovka:Aleksandar Litovski

Pe~atnica:Kiro Dandaro-Bitola

PREDGOVOR Egejskiot del na Makedonija kako del od nacionalno-geografskata celina na Make-donija i Makedoncite od tie krai{ta kako del od makedonskata nacija, niz protokot na vremeto sozdale mno{tvo na istoriski fakti koi neminovno ja pretstavuvaat su{tinata na ovoj del od Makedonija, no se i neraskinliv del od su{tinata i likot na cela Makedonija! Da se zabeleàt jubilejnite datumi za nas-tani i lu|e od Egejskiot del na Makedonija vo 2011 godina, zna~i da se napravi obid mnogu-mina da se potsetat deka imaat poteklo od tie makedonski krai{ta, a pak nekoi drugi da se potsetat deka Makedoncite od Egejskiot del na Makedonija se sostaven i neraskinliv del od makedonskiot narod! Sekako toa e obid i da se otkrijat nekoi novi fakti, da se potvr-dat i populariziraat nekoi ocenki za nastani i li~nosti od makedonskata istorija.

Imeno, i makedonskata istorija, kako i sekoja druga istorija, se sostoi i od svetli i herojski migovi i od mra~ni i tragi~ni slu~ki. Egejski del na Makedonija, voop{to ne e isklu~ok! Zatoa, iako na slavnite, svetlite, herojskite, doblesnite nastani i li~nosti im davame predimstvo vo ovoj jubileen kal-endar, sepak, nastojuvame da zabeleìme nekoi zna~ajni datumi od temnata, lo{ata, predavni~kata strana na makedonskoto mi-nato! Smetavme deka selekcijata i bri{eweto na nekoi nemakedonski i antimakedonski nas-tani i li~nosti, kako i na nekoi navistina tragi~ni nastani za makedonskiot narod od Egejski del na Makedonija, samo bi go skrile vistinskiot predavni~ki ili zlostorni~ki lik na nekoi istoriski ~initeli. Jubilejniot kalendar nema pretenzija da gi opfati i na{iroko da gi obrazloì site zna~ajni datumi od minatoto na Egejski del na Makedonija, a na koi 2011 godina im e jubilej-na. Vo nego se pomesteni samo datumi od XIX i XX vek i toa onie za koi smetavme deka se zna~ajni i za koi imavme dovolno informacii za da bide oformena hronolo{ka odrednica. Nekoi odrednici se odnesuvaat na li~nosti koi ne se po poteklo od ovoj del na Makedoni-ja, no smetavme deka nivniot direkten pri-

dones ili direktno vlijanie za ovoj del od Make-donija, odnosno za Makedoncite od Egejskiot del na Makedonija e dovolna pri~ina i tie da najdat svoe mesto vo trudot. So iskrena nade` deka ovoj istoriograf-ski trud }e bide lesno ~itliv i informativno korisen za naj{irokiot krug na ~itateli, navis-tina smetame deka barem malku }e pridonese i za zajaknuvawe na makedonskata nacionalna svest, odnosno za zacvrstuvawe na makedonskot nacio-nalno edinstvo.

avtorot,Bitola, januari 2011

1821,Zapo~nalo VOSTANIETO NA GR^KIOT NAROD za osloboduvawe od tursko-osmanskata vlast. U{te od po~etokot na vostanieto Make-doncite se priklu~ile vo borbata na gr~kiot narod za osloboduvawe. Brojot na Makedon-cite vo vostani~kite redovi, osobeno na onie od Egejskiot del na Makedonija, se zgolemil po zadu{uvaweto na Negu{koto vostanie vo 1822 g. Nekoi od makedonskite u~esnici se zdobile so visoki voeni pozicii vo gr~kata vostani~ka vojska. Taka, na primer, Anastas od Pijanec do-bil visok voen ~in, sinot na Angel Gaco, Mico, se istaknal vo voenite dejstva i stignal do vi-soki pozicii, a Haxi Hristo i Ko~o Jovan dale golem pridones vo razvojot na gr~kata vostani~ka kowica. Mnozina od makedonskite u~esnici vo vostanieto, vo periodot {to sleduval po nego ostanale da izvr{uvaat razni voeni i adminis-trativni zadolènija vo gr~kata dràva.

EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA JUBILEEN KALENDAR 2011

1

2


1841,Vo selo Zarovo, Solunsko, e roden Petar DI-MITROV, poznat i kako pop Petar Solunski, sve{tenik, makedonski prerodbenski deec. Okolu 1864 g. stanal gr~ki sve{tenik vo Ser, no nabrzo se opredelil za borba protiv grcizmot. Sorabotuval so Stefan Verkovi}. Blagodare-nie na negovata li~na angaìranost, Solunskata op{tina razvila {iroka duhovna i kulturno-prosvetna aktivnost. Po negova zasluga vo Solun na 11 maj 1873 g., Makedoncite za prvpat go praznu-vale denot na slovenskite prosvetiteli Kiril i Metodij. Negova glavna preokupacija bila da soz-dade nezavisna makedonska crkovna institucija, zaradi {to vo eden period bil privrzanik na un-ijatskoto dvièwe vo Makedonija. Pod pritisok na golemobugarskata propaganda se otkaàl od unijatstvoto i stanal sve{tenik na Egzarhijata. Odreden kratok period vo vreme na Rusko-tur-skata vojna 1877-1878 g., bil uapsen od turskite vlasti i zatvoren vo Mala Azija. Po oslobodu-vaweto emigriral vo Bugarija i bil sve{tenik vo Sofija, kade i po~inal na 2 dekemvri 1895 g.

1851,Vo Gumenxe e roden Ivan ALEV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvièwe, lekar. Diplomiral medicina vo Atina i stanal lekar vo rodnoto mesto. Aktivno bil vklu~en vo Make-

3


donskata revolucionerna organizacija (MRO). Osobeno bil angaìran vo davaweto medicin-ska pomo{ na borcite od revolucionerno-oslo-boditelnoto dvièwe vo vreme na Ilindenskoto vostanie. Po~inal vo 1919 g. vo Nevrokop, Pi-rinski del na Makedonija.

1861, juni,Vo selo Papadija, Lerinsko, e roden Ilija PAPADIJSKI, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvièwe, lerinski vojvoda. Vo redovite na Makedonskata revolucionerna or-ganizacija (MRO) bil od 1895 g. Najprvo bil ko-mita, a od 1904 g. stanal vojvoda vo Lerinsko. Vo oktomvri 1906 g. negovata ~eta zaedno so ~etata na vojvodata Najdo Bendev, celosno razbile edna golema andrtska ~eta vo seloto Setina, Lerin-sko. Nema podatoci koga i kako po~inal.

1861, dekemvri, 24,Vo Kuku{ e roden Ivan HAXI NIKOLOV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvièwe, osnovopolo`nik na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO) i ~len na prviot Centraleni komitet, kniàr. Zavr{il Trgovska akademija vo Linc, Avstrija. Bil u~itel vo Kostenec, Bugarija, a potoa vo Make-donija, odnosno vo Kuku{, Voden i vo Solun. Eden period bil aktiven sorabotnik na Mla-

4


data makedonska kniòvna druìna vo Sofija, Bugarija i na spisanieto „Loza“. Otvoril sop-

stvena kniàrnica vo Solun vo 1893 g. Bil eden od inicijatorite za sozdavawe na MRO vo 1893 g. i bil ~len na nejziniot Centralen komitet od 1894 do 1901 g. Vo vremeto na So-lunskata afera vo 1901 g., poradi strav deka }e bidat otkrieni i zapleneti od turskite vlasti, gi predal pe~atot i {if-rite od Centralniot komitet na

MRO na Ivan Garvanov. Bil osuden i ispraten na zato~enie vo Podrum Kale, Mala Azija. Vo avgust 1902 g. bil amnestiran. U~estvuval na sovetu-vaweto na MRO vo Sofija vo januari 1903 g. Po Ilindenskoto vostanie se preselil vo Sofija, kade {to se zanimaval so izdava{tvo i so trgo-vija. @ivotot go zavr{il so samoubistvo na 24 dekemvri 1861 g. vo bugarskata prestolnina.

1861, Vo Kuku{ e roden Nikola BU^KOV, pripad-nik na makedonskoto revolucionerno dvièwe, rakovoditel na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO) vo Kuku{. Bil bakal po pro-fesija. Vo MRO bil primen od Goce Del~ev vo 1895 g. i bil eden od osnova~ite na Organizaci-jata vo rodniot grad. Kako ~len na Okoliskiot

5


revolucioneren komitet na MRO vo Kuku{, bil nekolkupati apsen od turskite vlasti. Po~inal od fizi~kata tortura primeneta vrz nego za vreme na edno ispra{uvawe vo turskite zandani na 2 oktomvri 1899 g.

1861,Vo selo D’mbeni, Kostursko, e roden Apostol Dimitrov GRE@OV, pripadnik na makedon-skoto revolucionerno dvièwe, vojvoda i ra-kovoditel na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO). Bil u~itel po profesija i eden od prvite agitatori na MRO vo Kostur-sko. Kako vojvoda na ~eta na MRO u~estvuval vo Ilindenskoto vostanie. Na ]ustendilskiot kongres na MRO od 1908 g. bil izbran za ~len na Zadgrani~noto pretstavni{tvo na Centralniot komitet. Po~inal vo Sofija, Bugarija, na 15 fe-vruari 1935 g.

1861,Vo selo Gorno Brodi, Sersko, e roden Ivan @ILEV, pripadnik na makedonskoto revolu-cionerno dvièwe, rakovoditel na Makedonskata revolucionerna or-ganizacija (MRO) vo Ser. Zavr{il egzarhiska gimnazija vo Ser, a rabo-tel kako {iva~ i trgovec vo rodnoto selo. Vo tek na celi petnaeset godini

6


bil pretsedatel na revolucionerniot komitet vo seloto. Vo 1906 g. bil izbran za ~len na Okru`niot komitet na MRO vo Ser. Bil uapsen i osuden na smrt od strna na turskite vlasti, pre-sudata bila izvr{ena so besewe na At-pazar vo Ser na 12 oktomvri 1907 g.

1861,Vo Belgrad, Srbija, po~ina Dimitar KARATA[O-CAMI, u~esnik vo borbata na makedonskiot narod za osloboduvawe od tur-skata vlast. Roden bil vo Negu{, vo 1798 g. Bil u~esnik vo Negu{koto vostanie od 1822 g., a po negovoto zadu{uvawe i vo Gr~koto vostanie za osloboduvawe od turskata vlast i sozdavawe na gr~ka dràva. Imal ~in polkovnik vo gr~kata vostani~ka vojska, a podocna bil a|utant na gr~kiot kral Oton. Go organiziral vostanieto na Halkidik vo 1854 g., koga na dokumentite se potpi{uval kako „Glaven {ef na Makedonija“. U~estvuval i vo borbata za osloboduvawe i obed-inuvawe na Italija. Vo tekot na 1860 g. se obidel da organizira novo vostanie vo Makedonija vo Solunskiot region.

1871, januari, 25,Vo selo Ostrovo, Vodensko, e roden Grigor COCEV, pripadnik na makedonskoto revolu-cionerno dvièwe, tikve{ki vojvoda. Bil ~len

7


na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO) od 1896 g. @iveel vo Carigrad i bil te-rorist na MRO. Potoa bil komita vo ~etite na P. Gramatikov, Marko Lerinski i Hristo Sara-kinov. Po Ilindenskoto vostanie emigriral vo Soedinetite Amerikanski Dràvi. Vo vremeto na Balkanskite vojni bil vo ~etata na \or|i [kornov-\akon Evstati. Vo 1915 g. kratko vreme bil vojvoda vo Tikve{ko. Ne e poznato koga i kade po~inal.

1871, mart, 25, Vo Kuku{ e roden Hristo Janakiev VLAHOV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvièwe, rakovoditel na Makedonskata revo-lucionerna organizacija (MRO) vo Kuku{. Bil brat na Dimitar Vlahov. U~el vo Solun i Sofija, a po profesija bil trgovec. Bil ~len na prviot revolucioneren komitet vo Kuku{ vo 1895 g., a od 1901 g. bil i negov pretsedatel. Prisustvuval na Solunskiot kongres na MRO vo januari 1903 g. Proletta 1903 g. bil uapsen i osuden na petnae-set godini zatvor, no vo 1904 g. bil amnestiran. Po Balkanskite vojni emigriral vo Sofija, Bu-garija, kade i po~inal na 11 april 1957 g.

08, april, 1871, Vo Kumanovo, e roden Zahari \OREV, pripad-nik na makedonskoto revolucionerno dvièwe,

8


rakovoditel na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO) vo Enixe-Vardar. Zavr{il Egzarhiska gimnazija vo Solun i bil u~itel po profesija. Kako u~itel rabotel vo selata Grubevci i Kriva vo Enixevardarsko. Vo peri-odot 1897-1907 g. bil prv i glaven organiza-tor na mreàta na MRO vo Enixevardarsko. Ja izvr{uval funkcijata reonski na~alnik na MRO za Enixevardarsko. Vo 1903-1904 g. bil vo ~etata na Apostol Petkov Terziev i u~estvuval vo Il-indenskoto vostanie i site golemi bitki na ovaa ~eta. Po 1904 g. emigriral vo Bugarija kade dolgi godini rabotel kako u~itel. Po~inal vo Sofija, Bugarija na 8 mart 1943 g.

1871, oktomvri,Vo selo Vrtokop, Vodensko, po~ina Pavel Haxi BO@IGROPSKI, makedonski prerodbenski deec, arhimandrit, avtor, preveduva~, pretse-datel na pove}e crkovnou~ili{ni op{tini vo Makedonija. Roden bil vo seloto Konikovo, Vodensko, po 1800 g. Po monahuvaweto i {kolu-vaweto vo Zografskiot manastir na Aton, sta-nal u~itel vo seloto Pati{ka Reka, Skopsko, od kade {to oti{ol vo Erusalim i go dobil ~inot arhimandrit i titulata axija. Kako misioner na erusalimskiot patrijarh zaminal vo Rusija, od kade {to donel sve{teni~ki ode`di i kirilski knigi, od koi del podaril na rodnoto selo. Rano

9


po~nal da se zanimava i so knièvna dejnost. Vo 1841 g. ve}e go imal prepi{ano na crkovnoslov-enski i podgotveno za pe~at „Apostolot“ (otpe~aten vo Carigrad vo 1856 g.). Od 1847 g. bil protosingel vo Solun, glaven pretstavnik na erusalimskite manastirski taksidioti vo Make-donija i postojano gi krstosuval makedonskite gradovi. Ja poddrùval borbata za slovenski jazik vo crkvite i naroden jazik vo u~ili{tata. Za taa cel go prevel „Nedelnoto evangelie“ od gr~ki na makedonski jazik. Rakopisot (paralel-no na gr~ki i na makedonski, so 124 stranici) bil delumno pronajden (74 stranici) od finski istraùva~i (2003/04) vo Bib-liotekata na Gr~kata pravo-slavna patrijar{ija na Alek-sandrija i cela Afrika vo Egipet. Za potrebite na crk-vata go objavil vo Solun „Ko-nikovskoto evangelie“ vo 1852 g., {to bilo kratka verzija so prevedeni samo 4 veligdenski evangelija na makedonski, no so gr~ki bukvi. Vo mart 1856 g. erusalimskiot patrijarh go nazna~il za igumen na manastirot Kaluga, kaj Krajova, Romanija. Vo oktomvri 1860 g. preku Bukure{t bil nazna~en na slu`ba vo Carigrad. Pravel obid vo gr~kata pe~atnica na Krijak Drìlovi~ da se pe~atat i knigi na slov-

10


enski, no bil nakleveten od patrijar{iskite pretstavnici, pa turskite vlasti ja zatvorile pe~atnicata. Naskoro patuval po nekoi evrop-ski slovenskite zemji (Belgrad, Praga i dr.) i se sre}aval so vidni li~nosti od naukata i kulturata, sobiraj}i pomo{ za erusalimskiot manastir „Sv. Mihail“. Vo 1866 g. se vratil vo Voden, vo Gumenxe otvoril slovensko u~ili{te, a vo Solun, finansiski go pomagal u~ili{teto na Slavka Dinkova. Vo 1867 g. stanal upravnik na Lesnovskiot manastir kaj Kratovo. Vo juni 1870 g., pak bil pokanet vo Voden za pretsedatel na Crkovnata op{tina, no naskoro odnovo bil progonet i se zasolnil vo Solun. Me|uvremeno, Narodniot sobor na novoosnovanata Bugarska egzarhija, po mnogu otpori, na 1 juni 1871 g. go izbral za vladika i go pokanil da otide vo Cari-grad. Po dvomese~en prestoj bil nazna~en za pret-sedatel na Crkovnata op{tina vo Bitola. Na pat za opredelenoto mesto se razbolel i po~inal vo vodenskoto selo Vrtokop.

1871, dekemvri, 06,Vo Kuku{ e roden Ivan MANOLEV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvièwe, ra-kovoditel na Makedonskata revolucionerna or-ganizacija (MRO) vo Gevgelija. Vo 1891 g. zavr{il egzarhiska gimnazija vo Solun, a vo 1896 g. diplo-miral slovenska filologija na Univerzitetot

11


vo Sofija, Bugarija. Kako u~itel vo Gevgelija vo 1898 i 1899 g. bil i ~len na Okoliskiot komitet. Vo 1901 g. go pridruùval Goce Del~ev pri nego-vata poznata obikolka niz Makedonija. Po~inal vo Sofija na 9 januari 1930 g.

1871, dekemvri, 12, Roden e Boìn PRODANOV, pripadnik na make-donskoto revolucionerno dvièwe, rakovoditel na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO) vo Solun. Bil u~itel po profesija i ak-tiven ~len na MRO vo Egejskiot del na Make-donija, a pred s# vo Solun. Najprvo bil ~len na Gradskiot komitet na MRO vo Solun, a vo 1907 g. stanal ~len i na Okoliskiot komitet. Vo juli 1945 g. bil izbran vo rakovodstvoto na Ilin-denskata organizacija vo Sofija i vo toj period bil eden od najgolemite poddrùva~i na novo-formiranata makedonska nacionalna dràva vo ramkite na novata Demokratska Federativna Ju-goslavija.

1871, Vo selo Kosinec, Kostursko, e roden Deqo Dinev MARKOVSKI, pripadnik na makedonskoto re-volucionerno dvièwe, kosturski selski vojvoda. Bil ~len na Makedonskata revolucionerna orga-nizacija (MRO) od 1898 g. Vo 1900 g. bil uapsen od turskata vlast vo vrska so Ivan~ovata afera

12


i dve godini zatvor odleàl vo Kor~a, Albanija. Po osloboduvaweto bil u~esnik vo Ilindensko-to vostanie. Vo vreme na Balkanskite vojni bil vo razuznava~ka slu`ba na bugarskata armija i prestojuval vo Podgradec, Albanija, koj bil pod francuska vlast. Po~inal vo Sofija, Bugarija, na 31 dekemvri 1939 g.

1871, Vo selo Dikawa, Radomirsko, Bugarija, e roden Mihail APOSTOLOV-Popeto /M. Apostolov Rajnov/, pripadnik na makedonskoto revolu-cionerno dvièwe, vojvoda. Negovite roditeli bile makedonski begalci od selo Bistrica, Gor-noxumajsko (den. Blagoevgradsko), Pirinski del

na Makedonija. Zavr{il gim-nazija vo Sofija. Bil ~len na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO). Kako blizok sorabotnik na Goce Del~ev bil negov pridru`nik vo obikolkata na Pirinsko vo 1899 g. So svojata ~eta, sedum godini dejstvuval vo Gevgelisko, Vodensko, Gornoxu-

majsko, Demirhisarsko (Valovi{ko), Enixevard-arsko, Kuku{ko, Male{evsko, Pijanec, Porojsko, Sersko, Solunsko i Strumi~ko. Imal neposred-na uloga vo formiraweto na ~etite na vojvodite Marko Lerinski, Hristo êrnopeev, Krsto Ase-

13


nov i dr. Otkako dobil nalog od Centralniot komitet na MRO da zamine za Petri~ko, patem bil ubien od potera na osmanliskata vojska na 21 mart 1902 g. kaj seloto Gavaljanci, Kuku{ko.

1871,Vo selo Bore{nica, Lerinsko, e roden Atanas POPOV, pripadnik na makedonskoto revolu-cionerno dvièwe, lerinski selski vojvoda. Imal samo osnovno obrazovanie i bil ~len na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO) od 1898 g. Vo vreme na vostanieto bil vojvoda na ~eta od 14 komiti. Po vostanieto emigriral vo Soedinetite Ameri-kanski Dràvi. Podocna se vratil i kako vojvoda na ~eta u~estvuval vo Prvata balkanska vojna. Vo 1925 g. gr~kite vlasti go uapsile i zatvorile, pod ob-vinuvawe deka u~estvuval vo bomba{ki atentat vo Lerin. Bil osuden na smrt i strelan zaedno so P. Mav~ev vo blizina na Koàni na 14 dekemvri 1925 g.

1871,Vo selo Kroncelovo, Vodensko, e roden Hristo ÎÔV, pripadnik na makedonskoto revolu-cionerno dvièwe, vodenski okoliski vojvoda. Bil ~len na Makedonskata revolucionerna or-

14


ganizacija (MRO) od 1899 g., a do 1905 g. bil ra-kovoditel na selskiot revolucioneren komitet vo rodnoto selo. Vo 1905 g. stanal komita, a od 1906 g. do Mladoturskta revolucija bil okoliski vojvoda vo Vodensko. Ne e poznato koga i kade po~inal.

1871, Vo Dupnica, Bugarija, e rodena Ana MALE[EVSKA, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvièwe, u~itelka. Bila od-gledana vo patriotski duh vo domot na svojot tatko, berov~anecot Nikola Male{evski, koj bil dolgogodi{en punktov na~alnik na Make-donskata revolucionerna organizacija (MRO) vo Dupnica. Gimnazija zavr{ila vo Solun. U~itelstvuvala vo Kuku{, kade {to se vklu~ila vo MRO. Vlegla vo ~etata na kuku{kiot okruèn vojvoda Krsto Asenov vo proletta 1903 g. Taa bila edna od retkite èni-komiti vo ilinden-skiot period. Na Ilinden 1903 g., pri osvetu-vaweto na vostani~koto zname, se ven~ala so vojvodata Krsto Asenov, vo crkvata vo seloto Korni{or, Vodensko. Poradi toj „avangarden“ ~in za toa vreme, vojvodata Asenov bil ubien od eden negov komita. Po ovoj dramati~en i nemil nastan, Ana zaminala od ~etata i $ se posvetila na u~itelskata dejnost. Po~inala vo Bugarija vo 1942 g.

15


1881, januari, 06, Vo selo Oraovec, Vele{ko, e roden Todor OROVÂNOV, pripadnik na makedonskoto re-volucionerno dvièwe, solunski okruèn vojvo-da na Makedonskata revolucionerna organizaci-ja (MRO). Go zavr{il pedago{koto u~ili{te vo Skopje i stanal u~itel vo Veles, kade vo 1901 i 1902 g. bil ~len na Okoliskiot komitet na MRO. Vo tekot na 1905 g. bil komita vo ~etata na svo-jot bratu~ed, vojvodata Ivan Naumov-Aqabakot, a narednata godina sekretar vo ~etata na Boris Sarafov. Vo 1907 g. bil naimenuvan za okruèn vojvoda vo Solunsko. So Mladoturskata revolu-cija se legaliziral. Vo vreme na Balkanskite vojni bil vojvoda na ~eta koja dejstvuvala vo Vele{ko. Po~inal vo Sofija, Bugarija, na 25 de-kemvri 1927 g.

1881, januari, 14,Vo Kuku{ e roden Milan STOILOV, ~len-os-nova~ na Tajniot makedonsko-odrinski kruòk (TMOK) vo Rusija (1900-1903) i ~len-osnova~ i sekretar na Makedonskoto nau~no-literatutno drugarstvo (MNLD) vo Sankt-Peterburg vo 1902-1903 g. Po zavr{uvaweto na osnovnoto u~ili{te vo 1892 g., na triklasno-to u~ili{te vo Kuku{ vo 1895 g. i Bugarskata duhovna seminarija vo

16


Carigrad vo juli 1902 g., se re{il da studira vo Rusija. Vo septemvri 1902 g. se zapi{al na Voeno-medicinska akademija vo Sankt-Peterburg. Ved-na{ stanal ~len na TMOK, a me|u prvite i pot-pisnik na osnova~kiot akt na MNLD. Na vtoroto zasedanie na Drugarstvoto od 29 dekemvri 1902 g. bil izbran i za sekretar-zapisni~ar. Po ob-javuvaweto na Ilindenskoto vostanie, zaminal vo Makedonija i zaginal kako vostanik vo borba so Turcite na 6 septemvri 1903 g. kaj ko~anskoto selo Vito{a.

1881, fevruari, 08,Vo selo Gorno Brodi, Sersko, e roden Geor-gi BA@DAROV, pripadnik na Makedonska-ta revolucionerna organizacija (MRO) i na avtonomisti~kata VMRO, novinar, publicist, istori~ar. Zavr{il istorija na Sofiskiot univerzitet. U{te kako u~enik vo Bitolskata gimnazija vlegol vo redovite na MRO. Bil sek-retar na ~etata na Ilija Kr~ovalijata od 1901 do 1903 g. i u~estvuval vo Ilindenskoto vos-tanie. Vo periodot od 1908 do 1913 g. bil u~itel vo Solunskata egzarhiska gimnazija. Bil eden od osnova~ite i rakovoditelite na Sojuzot na bugarskite konstitucioni klubovi vo Turcija. Bil redaktor na vesnikot „U~itelski glas“ od 1910 do 1912 g. Po 1913 g. emigriral vo Bugarija i bil u~itel najprvo vo Varna, a potoa vo Sofija.

17


Angaìran bil vo aktivnostite na Izvr{niot komitet na makedonskite bratstva i bil glaven redaktor na vesnikot „Makedonija“. Direktno u~estvuval vo obnovuvaweto na vrhovisti~kata VMRO na Todor Aleksandrov i bil nejzin zadgrani~en pretstavnik, zadolèn za informa-tivno-propagandna dejnost. Po ubistvoto na ge-neralot Aleksandar Protogerov, stanal eden od voda~ite na negovoto krilo vo VMRO i ogor~en protivnik na van~omihajlovistite. Bil eden od osnova~ite na Makedonskiot nau~en institut vo Sofija, negov potpretsedatel vo 1927 g. i eden od osnova~ite i sorabotnicite na negoviot pi{an organ, nau~noto spisanie „Makedonski pregled“. Napi{al i objavil nekolku knigi koi se odne-suvaat na Makedonija i na revolucionernata borba. Bil ubien od lu|eto na Van~o Mihajlov vo Varna, Bugarija, na 19 septemvri 1929 g.

1881, mart, 07, Vo Prilep e roden Milan KONEV, /M. K. Milanov/, pripadnik na makedonskoto revolu-cionerno dvièwe, rakovoditel na Makedonskata revolucionerna orga-nizacija (MRO) vo Kuku{. Roden bil vo semejstvo na sve{tenik. Zavr{il gimnazija vo Solun i Duhovna semi-narija vo Carigrad. U~estvuval vo Ilindenskoto vostanie. Bil u~itel

18


vo Kuku{ vo periodot od 1904 do 1906 g. Vo 1905 g. bil delegat na Okoliskiot kongres na MRO za Kuku{ko odràn kaj Arxanskoto ezero. Vo 1906-1907 g. bil u~itel vo Dojran. Vo 1907 g. zavr{il pravo vo Lozana, [vajcarija. Od 1908 g. bil u~itel i sve{tenik vo Radovi{ i Nevrokop (den. Goce Del~ev), Pirinski del na Makedonija, a bil aktivno vklu~en vo rabotata na mesniot komitet na MRO vo gradot. Po akcijata na vrhovisti~ka VMRO vo Nevrokop vo 1922 g. protiv t.n. „fede-ralisti“, bil proteran i se preselil vo Sofija, no nabrzo potoa i tuka bil pronajden i ubien od teroristi isprateni od Todor Aleksandrov na 23 juni 1923 g.

1881, maj, 08, Vo selo Mokreni, Kostursko, e roden Nikola MI-LEV, pripadnik Makedonskata revolucioner-na organizacija (MRO) i na avtonimisti~kata VMRO, istori~ar i publicist. U~el vo rodnoto

selo i na licejot „Galata Serez“ vo Carigrad. Bil ~len na MRO od 1898 g. Vo 1902-1903 g. bil u~itel vo Carigrad. Zavr{il studii na Sofiskiot univerzitet, a speci-jaliziral nova bugarska istorija vo Viena. Bil urednik na vesnikot „Ilinden“ koj izleguval dvapati nedelno vo periodot od noemvri

19


1907 do septemvri 1908 g. i koj, vsu{nost, pret-stavuval glasilo na desni~arskite vrhovisti~ki krugovi na MRO i zastapuval stavovi protiv rakovodstvo na VMRO izbrano na Rilskiot kongres vo oktomvri 1905 g. Vo vreme na Bal-kanskite vojni bil vo bugarskata delegacija na Londonskata mirovna konferencija. Od 1915 do 1922 g. bil profesor na Sofiskiot univerzitet. U~estvuval vo sozdavaweto na politi~koto dvièwe „Naroden sgovor“ (sojuz) i bil direktor na negoviot pe~aten organ, vesnikot „Slovo“. Bil pratenik vo bugarskoto Narodno sobranie i bil sovetnik na postojanata bugarska delegacija pri Ligata na narodite vo @eneva, [vajcarija. Kako eden od najistaknatite vrhovisti, bil bli-zok sorabotnik na Todor Aleksandrov, a potoa i na Van~o Mihajlov. Ureduval i sorabotuval so pogolem broj na bugarski vesnici i bil pretse-datel na organizacijata na sofiskite novinari od 1923 do 1925 g. Osven {to bil antimakedonski angaìran, bil i izrazito antikomunisti~ki orientiran. Bil ~len na Makedonskiot nau~en institut vo Sofija od 1924 g., a pi{uval knigi so istoriska tematika. Bil ubien od bugarskite anarhisti Georgi [ejtanov i @equ Grozev, vo Sofija na 13 fevruari 1925 g. Od strana na mihajlovisti~kata VMRO, za ubistvoto bil ne-pravedno obvinet i yverski izma~uvan i svirepo ubien Milan Manolev.

20


1881, maj, 19,Vo Solun e roden Mustafa KEMAL-Ataturk, prv pretsedatel na Republika Turcija. Se {koluval

vo Voenoto u~ili{te „Ru`die“ vo Solun, vo Voenata akademi-ja (Askeri idadisi) vo Bitola i vo Carigrad. Bil na slu`ba vo Solun, kako voen inspektor na ̀ elezni~kata linija Solun-Skopje i Solun-Bitola (1907-1910). U~estvuval vo Mlado-turskata revolucija vo 1908 g., vo Otomansko-italijanskata

vojna (1911-1912), vo Balkanskite (1912-1913) i vo Prvata svetska vojna (1914-1918). Po~inal vo Carigrad (Istanbul), Turcija, na 10 noemvri 1938 g.

1881, dekemvri, 27,Vo selo Gorno Brodi, Sersko, e roden Stojan KARAMIHAJLOV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvièwe, rakovoditel na Make-donskata revolucionerna organizacija (MRO) vo Voden. Vo 1901 g. bil komita vo ~etata na vojvoda-ta Stojan Nikolov (Kalfa). Potoa bil na~alnik na oddelenie vo ~etata na Boris Sarafov. Vo vreme na Ilindenskoto vostanie bil ~len na Gorskoto na~alstvo vo Vodensko. Ne e poznato kade i kako zaginal.

21


1881,Vo selo Negovan, Solunsko, e roden Atanas MAXAROV, prosveten deec i rakovoditel na avtonomisti~kata VMRO. Od petgodi{na voz-rast bil sirak i bil odgledan vo semejstvoto na ~i~ko mu, poznatiot crkovno-prosveten deec Ivan Maxirov. Ja zavr{il Solunskata egzarhis-ka gimnazija i stanal u~itel vo Solun. Od 1910 do 1912 g. bil egzarhiski u~ili{en inspektor vo Dojransko i Demirhisarsko (Valovi{ko). Po Balkanskite vojni semejstvoto mu se preselilo vo Stara Zagora, Bugarija, a potoa vo seloto Le{ko, Gornoxumajsko (den. Blagoevgradsko), Pirinski del na Makedonija, kade {to toj sta-nal u~itel. Vo vreme na Prvata svetska vojna bil nazna~en za okoliski na~alnik vo Radovi{. Vo 1919 g. se naselil vo Petri~ i bil direktor na progimnazijata. Bil vklu~en vo vrhoviziranata avtonomisti~ka VMRO i bil punktov na~alnik vo Petri~. Vo 1923 g. bil izbran za pratenik vo Narodnoto sobranie na Bugarija. Do 1930 g. ìveel vo Sofija, a potoa povtorno se vratil vo Petri~, kade i po~inal na 14 juli 1935 g.

1881,Vo Mehomija (den. Razlog), Pirinski del na Makedonija, e roden Vladimir Kiprev MAK-SEV /Mir~o Kiprev/, pripadnik na makedon-skoto revolucionerno dvièwe, dramski reon-

22


ski vojvoda na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO). U~el vo Mehomija i Sev-lievo. Go zavr{il Pedago{koto u~ili{te vo Ser. Bil u~itel vo Mehomija. Bil ~len na MRO i komita vo ~etata na Goce Del~ev, a podocna i vo ~etata na Jane Sandanski. Otkako stanal vojvoda na reonskata ~eta vo Dramsko, do krajot na svojot ìvot dejstvuval vo isto~nite reoni od Egejskiot del na Makedonija. Na predilin-denskiot Kongres na Serskiot revolucioneren okrug, bil pretstavnik od Dramsko. Vo vreme na Ilindenskoto vostanie na 16 septemvri 1903 g., negovata ~eta vodela borba so turskata vojska kaj selo Kalapot, Zihensko i vo nea toj bil te{ko ranet, pa so posledniot kur{um se samoubil. Vo 1913 g. posmrtnite ostanki mu bile preneseni vo Mehomija. Vo negovata rodna ku}a, po Vtorata svetska vojna, bila otvorena muzejska zbirka na zanaetite vo Razlo{ko.

1881,Vo Bal~ik, Bugarija, e roden Mihail Todo-rov DAEV, pripadnik na makedonskoto revolu-cionerno dvièwe, dramski okoliski vojvoda na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO). Bil Bugarin po nacionalnost. U~el gimnazija vo Varna i bil vklu~en vo MRO. Vo 1900 g. go prekinal {koluvaweto i stanal ko-mita vo ~etata na Hristo êrnopeev. Od janua-

23


ri 1903 g. bil vo ~etata na Mihail Gerxikov i u~estvuval vo Ilindenskoto vostanie. Od 1905 g. bil nazna~en za okoliski vojvoda vo Dramsko, pa podolg period dejstvuval vo ovie reoni od Egejskiot del na Make-donija. Odreden period bil ~len na najtesnoto rakovodstvoto na Serskiot revolucioneren okrug. Bil u~esnik na Prviot kongres na Serskiot revolucioneren okrug od 1905 g. i na Vtoriot kongres od 1906 g. Vo toj period pripa|al na vrhoviziranata desnica vo makedonskoto oslo-boditelno dvièwe i u~estvuval vo organizaci-jata na zagovorot za ubistvo na Jane Sandanski. Otkako zagovorot bil otkrien, od privrzani-cite na Sandanski, toj bil ubien na 28 oktomvri 1907 g., vo seloto Libjahovo (den. Ilinden), Nev-rokopsko (den. Gocedel~evsko), Pirinski del na Makedonija.

1881,Vo Dobri~, Dobruxa, Bugarija, e roden Pa-vel @EQASKOV, pripadnik na Vrhovniot makedonski komitet, porojski vojvoda. Bil Bu-garin po nacionalnost. Najprvo bil komita vo ~etata na vrhovisti~kiot vojvoda Todor Saev i u~estvuval vo vrhovisti~koto Gornoxumajsko-to vostanie vo 1902 g. Podocna od Vrhovniot

24


komitet bil nazna~en za vojvoda vo Porojsko i vo taa funkcija podolg period se dvièl i dejst-vuval vo isto~nite krai{ta na Egejskiot del na Makedonija. Zaginal so celata ~eta vo borba so turskata vojska vo seloto Ramna, Demirhisarsko (Valovi{ko), na 4 mart 1906 g.

1881,Vo selo D’mbeni, Kostursko, e roden Andon POP[TERJEV-Dono D’mbenski, pripadnik na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO) i na avtonomisti~kata VMRO, kosturski

vojvoda. Imal samo osnovno obra-zovanie. Bil komita vo ~etata na vojvodata Lazar Pop Trajkov, a vo vreme na Ilindenskoto vostanie bil vojvoda na ~etata na MRO vo rodnoto selo. Vo maj 1906 g. bil te{ko ranet vo edna prestrelka so potera na turskata vojska. Ot-kako se oporavil bil vo ~etata na

Atanas Kr{akov i so nea u~estvuval vo pove}e borbi so turskata vojska i so gr~kite andrtski ~eti. Po Mladoturskata revolucija zaminal vo Soedinetite Amerikanski Dràvi. Se vratil vo 1912 g. i u~estvuval vo Balkanskite vojni kako komita vo ~etata na Vasil âkalarov. Vo 1913 g. bil zaroben od gr~kite vojski i leèl zatvor vo Beaz-kule vo Solun. Vo Prvata svetska vojna

25


sluèl vo bugarskata vojska. Od 1920 do 1929 g., bil vojvoda na ~eta na vrhovisti~kata VMRO koja dejstvuvala vo Kostursko i Lerinsko. Po rascepot na VMRO od 1928 g., bil pripadnik na protogerovisti~koto krilo i punktov na~alnik na Plovdivskiot okrug. Bil ubien vo Stanimaka (den. Asenovgrad), Bugarija, na 3 januari 1932 g., od Petar Gulev i Vasil Lambanov, pripadnici i teroristi na VMRO na Van~o Mihajlov.

1881,Vo selo Gorno Brodi, Sersko, e roden Dimitar TRENDAFILOV /D. T Kotev/, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvièwe, rako-voditel na Makedonskata revolucionerna or-ganizacija (MRO) vo Ser. U~el vo egzarhiskata duhovna seminarija vo Carigrad, a bil u~itel vo rodnoto selo i Ser. Bil ~len na Selskiot revo-lucioneren komitet vo rodnoto selo, a vo 1906 g. bil izbran za ~len na Okru`niot komitet na Serskiot revolucioneren okrug na MRO. Vo 1907 g. bil uapsen od turskite vlasti, bil osuden na smrt i obesen na At-pazar vo Ser na 12 oktomvri 1907 g., zaedno so svojot vujko Ivan @ilev.

1881, Vo Veles e roden Jordan (Orceto) POPJOR-DANOV, pripadnik na makedonskoto revolu-cionerno dvièwe, anarhista, voda~ na solunski-

ot zagovorni~ki kruòk Gemixii. Se {koluval vo Solunskata egzarhiska gimnazija kade {to gi prifatil anarhisti~kite pogledi. Gi odrùval vrskite so stranstvo i raspolagal so finansiite na gemixiite. U~estvuval vo akciite od 28 do 30 april 1903 g. vo Solun, a negovata zada~a bilo uni{tuvaweto na Otomanskata banka. Bidej}i bilo planirano da zagine, si go osigural ìvo-tot na 10.000 franci, so zave{tanie parite da mu bidat predadeni na Boris Sarafov kako vra- }awe na zaemot {to toj im go dal za potrebite na kruòkot. Otkako uspe{no go izvr{il svojot del od zada~ata i ja uni{til Otomanskata banka, neo~ekuvano ostanal ìv, pa vo gnev zapo~nal da frla bombi od balkonot na svojata ku}a kon prisutnite turski policajci otsprotiva. Po kratkotrajnata borba na 30 april 1903 g., se samoubil, a ne{to podocna parite od osiguru-vaweto bile isplateni na Sarafov.

1881,Vo Solun bila otvorena EGZARHISKA GIM-NAZIJA. Taa bila prva polna gimnazija vo Makedonija. Bila osnovana od Bugarskata eg-zarhija, pod imeto Bugarska ma{ka gimnazija „Sv. Kiril i Metodij“. Vsu{nost, neoficijalno zapo~nala so rabota u{te vo u~ebnata 1879/80 g. Za prv direktor bil nazna~en u~itelot i u~ebnikar Kuzman [apkarev, koj po samo edna godina, pora-

26


di sudir so Egzarhijata i nejzinata politika, bil prinuden da si podnese ostavka. Polna gimnazija stanala vo u~ebnata 1885/86 g. so otvoraweto na VII klas. Vo ramkite na gimnazijata, rabotelo i Pedago{ko oddelenie za podgotovka na u~iteli. Zaedno so ma{kata, bila otvorena i @enska gim-nazija. I ma{kata i ènskata gimnazija imale svoi internati. Vo periodot 1885/86-1911/12 g. Solunskata (ma{ka i èn-ska) gimnazija ja zavr{ile okolu 600 u~enici od Make-donija, me|u koi i poznati makedonski revolucioner-ni dejci od vremeto na revolucienerno-oslo-boditelnoto dvièwe. Egzarhijata bila posebno zainteresirana za razvojot i rabotata na ovaa gimnazija, bidej}i vo nea gledala vlijatelen faktor za realizacija na nejzinite nacionalno-politi~ki interesi, odnosno zna~aen faktor za realizirawe na golemobugarskite pretenzii vo Makedonija.

1891, mart, 22, Vo Lerin e roden Blagoja BOJAXIEV, pripad-nik na Makedonskoto nacionalnoosloboditel-no dvièwe. Vo 1914 g. ja zavr{il Visokata komercijalna {kola vo Pariz, a ekonomski fakultet zavr{il vo Cirih kade i doktoriral na ekonomski nauki vo 1919 g. Vo [vajcarija, im

27


se priklu~il na makedonskite intelektualci {to ìveele tamu i politi~ki se aktiviral vo odbrana na makedonskata nacionalna samobit-nost. Vo Cirih vo dekemvri 1918 g. bil pretse-datel na politi~koto dru{tvo „Makedonija na Makedoncite“. Od 1920 do 1927 g. ìveel i rabo-tel vo Skopje vo Trgovskoto zdruènie. Vo 1927 g. emigriral vo Bugarija. Po~inal vo Sofija, Bugarija, na 10 oktomvri 1970 g.

1901, januari, 23,Vo Solun, so apseweto na Milan Mihajlov koj rabotel kako sluìtel na Centralniot komitet, zapo~nala t. n. SOLUNSKATA PROVALA VO MAKEDONSKATA REVOLUCIONERNA OR-GANIZACIJA (MRO). So nea, golem del od ~lenovite na Centralniot komitet na MRO, no i drugi istaknati aktivisti na MRO se na{le vo turskite zatvori. Imeno, so celata provala bile uapseni 188 lica, a osudeni 101 lice, od koi 9 na smrt. Podocna najgolemiot del od uapsenite bile amnestirani od strana na turskata dràva i otkako bile oslobodeni i ja prodolìle svojata revolucionerna aktivnost.

1901, fevruari, 04,Kaj selo Bajalci, Gevgelisko, zagina Dimitar (Mico) DELÊV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvièwe, pomlad brat na Goce

28


Del~ev. Roden bil vo Kuku{ vo 1879 g. Se {kolu-val vo rodniot grad i vo egzarhiskata gimnazija vo Solun, kade {to stanal ~len na Makedonskata revolucionerna or-ganizacija (MRO). Kako organizator na buntot na u~enicite protiv samo-volijata na direktorot, bil isklu~en od gimnazijata vo 1896 g., pa so pomo{ na bratot Goce, obrazovanieto go prodolìl vo Dupnica, ìveej}i vo semejstvoto na Nikola Male{evski. No i tuka ne go dovr{il obrazovanieto i stanal komita vo letoto 1900 g. Zaginal kako borec vo ~etata na vojvodata Hristo êrnopeev po 12-~asovna borba so osmanliskata vojska.

1901, maj, 20,Vo Nevrokopsko, Pirinski del na Makedonija, ubien e Ko~o MUSTRUKOV-Mustruko, vojvoda na Vrhovniot makedonski komitet od Sofija. Roden bil vo seloto Trstenica (Tre{tenica), Zi-hensko, vo 1873 g. Najprvo bil ajdutin, a podocna stanal vojvoda na Vrhovniot makedonski komitet od Sofija. Vo 1895 g. bil eden od glavnite vojvo-di koi gi predvodele silite na ovoj komitet vo takanare~enoto Melni~ko vostanie. Posle ovaa vrhovisti~ka akcija, povtorno so svoja ~eta se dvièl vo Sersko. Zaradi samovolnoto dejstvu-vawe i bespravnoto zemawe potkup od nasele-

29


nieto, bil ubien na 20 maj 1901 g., od strana na reonskata nevrokopska ~eta na MRO na ~elo so vojvodata Atanas Te{ovski-Te{ovalijata.

1901, maj,Se slu~ila t.n. NUREDINOVA PROVALA VO MAKEDONSKATA REVOLUCIONERNA OR-GANIZACIJA (MRO). Taa zapo~nala koga Ata-nas Petrov so svoite sorabotnici po nalog na MRO go ubil Nuredin-beg od Hrupi{ta. Imeno, rakovoditel na MRO vo Kostursko, Pavel Hris-tov, go zadolìl Atanas Petrov da go organizira ubistvoto na eden od najgolemite ma~iteli na narodot vo toj kraj, Nuredin-beg. Otkako grupata na Atanas Petrov uspe{no go izvr{ila atenta-tot na patot za Hrupi{ta, bila zabeleàna od turska policiska potera i vo povlekuvaweto pred nea, eden od grupata atentatori frlil do-kumenti koi sodrèle podatoci za ~lenovi na MRO i za planirani aktivnosti. Atanas Petrov i grupata uspeale da se spasat i da ne bidat fate-ni, no od frlenite dokumenti koi policijata gi zaplenila bil razotkrien Pavel Hristov, koj bil uapsen na 16 maj 1901 g. i drugi 7 lica povr-zani so MRO. Me|u niv bil uapsen i eden od na-jaktivnite kosturski revolucioneri vo predil-indenskiot period, Kuzo Stefov, no toj nabrzo, pri sproveduvaweto vo zatvorot vo Kor~a, uspeal da im izbega na turskite policajci.

30


1901, juni, 07,Vo Solun zaginal Jakim IGNATIEV /J. I. Zlat-kov/, pripadnik na makedonskoto revolucioner-no dvièwe, ~len na Centralniot komitet na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO). Roden bil vo Kratovo, na 14 avgust 1870 g. Vo 1889 g. ja zavr{il Solunskata egzarhiska gimnazija, a vo 1893 g. zavr{il matematika na Sofiskiot univerzitet. Bil u~itel vo Ser, Odrin i na drugi mesta niz Makedonija. Bil ~len na Serskiot revolucioneren komitet, a vo mart 1901 g. bil izbran vo Centralniot komitet na MRO. Nabrzo po negoviot izbor vo Centralniot komitet, zaginal vo nesre}en slu~aj pri priemot na pratka na nelegalno oru`je.

1901, juni, 28, Vo selo Kalinovo, Kuku{ko, zagina Ta{ko MICEV, /T M. Trajkov/, pripadnik na makedon-skoto revolucionerno dvièwe, kuku{ki vojvoda na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO). Roden bil vo seloto [lopinci, Gumen-xisko, vo 1876 g. Bil u~itel po profesija. Vo fevruari 1901 g. pred opasnosta da bide zatvoren od turskata vlast, se ilegaliziral i stanal ko-mita vo ~etata na ko~anskiot okoliski vojvoda Krsto B’lgarijata. Vo mart 1901 g. bil nazna~en za vojvoda vo Kuku{ko. Zaginal vo borba so tur-skata vojska.

31


1901, juni,Vo selo GERMAN, Lerinsko, se slu~ila PROV-ALA vo Makedonskata revolucionerna orga-nizacija (MRO), koja bila predizvikana od grko-manite vo seloto. Tie iritirani od prestojot na ~etata na MRO predvodena od vojvodata Atanas Petrov, prijavile za toj prestoj kaj turskata vlast. So brza reakcija na turskata policija, bile uapseni devet aktivisti na MRO od seloto, a selskiot u~itel i rakovoditel na MRO, Vel-jan Iliev-Pen~o, bil primoran da go napu{til seloto i da premine vo ilegalnost.

1901, juli, 15, Vo selo D’mbeni, Kostursko, e roden Atanas BLIZNAKOV, makedonski emigrant vo Soedi-netite Amerikanski Dràvi (SAD), osnova~ na

Fondacijata „Atanas Bliznakov“ pri Univerzitetot „Kiril i Meto-dij“ vo Skopje, publicist, pisatel, donatorot i humanist. Kako emigrant vo SAD od 1920 g., bil aktiven ~len na Makedonsko-amerikanskiot naro-den sojuz (MANS) i eden od glavnite

inicijatori za izgradba na prvata makedonska pravoslavna crkva vo Geri. Se zbogatil preku berzanska trgovija so akcii. Bil pretsedatel na Komitetot vo Geri za sobirawe pari~ni sredstva za izgradba na Dràvnata bolnica vo Skopje. Vo

32


1976 g. so soprugata se preselil vo Skopje i zaed-no so nea vo 1977 g., so del od steknatiot kapital, odnosno so 800.000 dolari, ja osnoval Fondaci-jata „Atanas Bliznakov“ za stipendirawe na-dareni studenti. Avtor bil na delata: „D’mbeni i revolucionernoto minato na Kostursko, Skop-je, 1982.“; „Spomeni za nacionalno-politi~kata i kulturnata dejnost na Makedoncite vo SAD i Kanada, Skopje, 1985.“ Bil nositel na najvisoka-ta republi~ka nagrada „11 oktomvri“. Po~inal vo Skopje na 10 juli 1998 g.

1901, juli, 27,Zapo~nala IVANÔVA PROVALA, koja bila najgolemata provala vo redovite na Makedon-skata revolucionerna organizacija (MRO) vo Kostursko vo predilindenskiot period. Nea ja predizvikal Dimitar Georgiev-Ivan~o od ki~evskoto selo Belica. Toj bil eden od prvite vooruèni komiti vo Kostursko i se oddelil od MRO zaedno so Kote Hristov. MRO se obidela vo 1901 g. da go likvidira, no toj bil samo ranet i pobegnal na gr~ka teritorija. Vo Larisa stapil vo kontakt so turskiot konzul koj so preporaki go pratil vo Bitola, od kade bil prepraten vo Kor~a. Ottamu preoble~en vo osmanski vojni~ki ali{ta, so stotina turski vojnici predvodeni od tamo{niot binba{a Muhtar-aga, do{ol vo Kos-tursko i na verskiot praznik „Sv. Pantelejmon“


33

ja zapo~nal provalata. So nea bile zasegnati gradot Kostur i 22 sela. Najprvo bilo poseteno seloto D’mbeni, a potoa i drugi sela, vo koi od strana na Ivan~o bile poso~eni okolu 400 lica kako sorabotnici na MRO. Od niv 78 lica bile uapseni i izma~uvani i morale da dadat golem potkup za da bidat po{tedeni. Vo tekot na avgust i septemvri 1901 g., turski poteri krstosuvale niz Kostursko i apsele i maltretirale nedol`no naselenie. Posle obikolkata so Muhtar-aga, Ivan~o se povlekol vo Kostur pod za{tita na turskata vlast, a ottuka zapo~nal i samiot da ucenuva ~lenovi na MRO i nedol`ni lu|e. Od svoja strana, MRO preku Koqo od seloto Vrbnik i Lambro Braov od seloto Aposkep, se obidela da go likvidira Ivan~o, no tie obidi zavr{ile bez uspeh. Sepak, Ivan~o nastradal od turskata vlast, koja zaradi prekumernoto zemawe potkup i davawe na la`ni podatoci, go upasila i zatvo-rila vo noemvri 1901 g. So Ivan~ovata provala, vsu{nost najgolemata {teta bila napravena na avtoritetot na MRO, pa predavstvata od Ivan~o, pottiknale vo Kostursko da se javat i drugi ot-voreni predavnici protiv nea, kako {to bile, na primer, Vasil Cemanov od seloto D’mbeni, popot Ilija od seloto @upani{ta, Lazo Kolev od selo-to Konomladi i dr. Ne{to podocna, najgolem del od ovie predavnici, MRO vo Kostursko uspeala da gi likvidira.

34


1901, juli, Vo seloto Trnovo, Lerinsko, zapo~nala t. n. TRNOVSKA PROVALA vo Makedonskata revo-lucionerna organizacija (MRO). Taa bila pre-dizvikana od vojvodata Kote Hristov i negovata ~eta, koja vo ovoj period ve}e celosno bila od-delena od MRO i bila vo slu`ba na golemogr~kata propaganda. Sepak, zaradi nejzinoto nekonspi-rativno dvièwe turskite vlasti uapsile lica pripadnici na MRO, najprvo, od seloto Trnovo, a potoa apsewata se pro{irile i vo selata Konom-ladi i Besvina.

1901,Na planinata Belasica zaginal Mihail SIMOV-Porojlijata, pripadnik na makedonskoto revo-lucionerno dvièwe, porojski vojvoda na Make-donskata revolucionerna organizacija (MRO). Roden bil vo seloto Gorni Poroj, Demirhisarsko (Valovi{ko). Najprvo bil terorist na MRO, a od 1899 g. stanal komita. Vo 1900 g. bil imenuvan za vojvoda vo Sersko. Zaradi samovolie i samovolni ubistva, bil osuden na smrt od organite na MRO. Presudata bila izvr{ena od Ivan Anastasov-Gr~eto i eden negov komita.

1901,Vo Kuku{ po~ina Hristo HAXIDEQOV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno


35

dvièwe, rakovoditel na Makedonskata revolu-cionerna organizacija (MRO) vo Kuku{. Po pro-fesija bil ~evlar i bil eden od prvite ~lenovi na MRO vo Kuku{. Vo 1895 g. bil ~len na Oko-liskiot komitet na MRO za Kuku{ko i eden od glavnite agitatori na osloboditelnoto delo.

1901, Vo Kuku{ e roden Dino ]OSEV, pripadnik na makedonskoto nacionalnoosloboditelno i komunisti~ko dvièwe vo Bugarija, pisatel, novinar, publicist. Diplomiral medicina vo Viena, Avstrija. Dejstvuval kako aktivist na VMRO (Obedineta) i bil eden od urednicite na nejziniot pi{an organ, vesnikot „Makedonsko delo“. Vo 1933 g. emigriral vo Sovetskiot So-juz, a od tamu se vratil vo Bugarija vo 1938 g. Gi napi{al knigite: „Borbite na makedonskiot nar-od za osloboduvawe“, „Ilindenskoto vostanie“ i „Istorijata na makedonskoto revolucionerno dvièwe i Goce Del~ev“. Vo site ja zastapuval idejata za formirawe na samostojna makedonska dràva. Po~inal vo Bugarija vo 1977 g.

1911, fevruari, 12,Kaj selo Nisi, Enixevardarsko, e ubien Georgi (Gono) JOTOV, pripadnik na gr~koto andrtsko dvièwe vo Makedonija. Bil roden vo Enixe-Vardar vo 1880 g. Spored nekoi izvori bil prv

36


bratu~ed na vojvodata na Makedonskata revolu-cionerna organizacija (MRO) Apostol Petkov Terziev i najprvo bil komita vo negovata ~eta. Vo 1904 g. bil kapetan na andrtska ~eta vo reonot na Enixevardarsko Ezero. Kako ~ovek koj poteknu-val od ovoj teren, gi koordiniral akciite na po-docna dojdenite od Grcija drugi gr~ki ~eti. Na 14 noemvri 1906 g., ~etata na kapetan Gono i ~eta-ta na kapetan Agras go napadnale seloto @ervo-hor, koe bilo baza na ~etata na Apostol Petkov Terziev i vo borbata {to se razvila andrtskite ~eti bile razbieni i imale 9 mrtvi, me|u koi i kapetan Agras. Vo 1907-1908 andrtskata ~eta na Gono od 35 ~etnici, vodela pove}e borbi so ~eti na MRO vo Enixevardarsko. Vo vreme na Mlado-turskata revolucija najprvo zaminal vo Atina, a se vratil vo Enixevardarsko vo 1910 g., so cel povtorno da oformi andrtska ~eta. Me|utoa, nabrzo bil predaden od svoi nekoga{ni najblis-ki sorabotnici (doktorot Antonaki i kapetanot Apostolis Matopulos), po {to turskiot asker mu postavil zaseda i toj bil ubien.

1911, mart, 07, Vo Lerin po~inal Tego K’NEV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvièwe, rako-voditel na Makedonskata revolucionerna or-ganizacija (MRO) vo Lerin i lerinski vojvoda. Roden bil vo Lerin vo 1881 g. Kako ~len na MRO

37



38

i ~len na Okoliskiot revolucioneren komitet, vo 1905 g. bil cel na atentat od privrzanik na gr~kata propaganda. Iako bil te{ko ranet, se-pak go preìveal napadot i ja prodolìl svojata revolucionerna dejnost. Vo 1908 g. bil vojvoda na ~eta na MRO vo Lerinsko. Vo septemvri 1910 g. vo ramkite na obezoruìtelnata akcija na mla-doturskata vlast, bil uapsen i podloèn na ès-toka fizi~ka tortura od koja podocna po~inal.

1911, juni, 21,Vo selo Ek{i-su (Vrbeni), Lerinsko, po~ina \or|i VEZENKOV (VEZANKOV), pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvièwe, le-rinski vojvoda na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO). Roden bil vo selo Ek{i-su vo 1871 g. Poradi u~estvoto vo makedonskoto revolucionerno dvièwe, vo 1902 g. bil zatvo-ren i izma~uvan od strana na turskata vlast. Po amnestijata u~estvuval vo Ilindenskoto vost-anie kako vojvoda na ~eta koja bila vo sostav na odredot na vojvodata Aleko Xorlev.

1911, juni,Vo Sozopol, Bugarija, zagina Luka POPTEO-FILOV /L. P. Nikolov-Melij~in/, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvièwe, ra-kovoditel na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO) vo Ser. Roden bil vo selo


39

Belica, Razlo{ko, Pirinski del na Makedonija, vo 1865 g. Vo 1887 g. zavr{il sredno obrazovanie vo egzarhiskata gimnazija vo Solun. Bil u~itel vo Bansko, Melnik i Ser i sekade bil aktiven ~len i rakovoditel na MRO. Vo Ser bil pretse-datel na tamo{niot Okoliski komitet na MRO. Vo zatvorot Edi-kule vo Solun na dvapati bil zatvoran po devet meseci. Zaginal vo nesre}en slu~aj.

1911, avgust, 02,Vo selo Kru{ari, Enixevardarsko, zagina Apostol Petkov TERZIEV, narekuvan „Enix-evardarsko sonce“, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvièwe, eni-xevardarski vojvoda na Makedon-skata revolucionerna organizacija (MRO). Roden bil vo seloto Bojmica, Gevgelisko, na 6 maj 1869 g. Stapil vo MRO vo 1897 g., i bil komita vo prvata ~eta na MRO vo Solunskiot revolucioneren okrug. Vo 1898 g. stanal vojvoda vo Enixe-vardarsko. Vo vreme na Ilindenskoto vostanie na 12 septem-vri 1903 g., so svojata ~eta izvojuval sjajna pobeda nad turskiot asker vo borbata na vrvot Ganda~ na Pajak Planina. Po vostanieto dejstvuval vo reonot na Enixevardarskoto Blato i tuka vodel niza borbi so andrtskite ~eti. Osobeno zna~ajni


40

bile bitkite kaj seloto Smol, Gevgelisko na 1 mart 1905 g. i kaj Enixevardarskoto ezero vo maj 1907 g. Kaj nego prestojuval amerikanskiot novi-nar i publicist Albert Soniksen, koj podocna vo svojata kniga „Ispoved na eden makedonski ~et-nik“ zabeleàl deka koga kaj vojvodata do{ol da pregovara pratenik od turskiot sultan, so name-ra da go potkupi za da se otkaè da bide komita, ovoj mu odgovoril: „Izlegov komita ne za pari i po~esti, tuku da se boram za narodni pravdini.“ So Mladoturskata revolucija od 1908 g. se deak-tiviral, no razo~aran od situacijata, vo 1910 g. povtorno formiral ~eta. Zaedno so vojvodite Georgi Mu~itano i Vasil Pufkata, bil otruen od svojot komita Todor îfteev, koj preminal na strana na golemogr~kata propaganda i stanal andrtski vojvoda.

1911, avgust, 02,Vo selo Kru{ari, Enixevardarsko, zagina Georgi MUÎTANO-Kasap~eto, pripadnik na

makedonskoto revolucionerno dvièwe, berski vojvoda na Makedonskata revolu-cionerna organizacija (MRO). Roden bil vo Kru{evo, vo 1882 g. Po nacionalnost bil Vlav i zavr{il romansko u~ili{te vo Sofija. Vo vreme na Ilindenskoto vostanie bil vo ~etata na \or~e Petrov. Po vostanieto stanal vojvoda vo Bersko,


41

Negu{ko i Enixevardarsko. Bil otruen zaedno so vojvodite Apostol Petkov Terziev i Vasil Pufkata, od strana na komitata Todor îfteev, koj preminal na strana na golemogr~kata propa-ganda i po ova ubistvo stanal andrtski vojvoda. 1911, avgust, 05,Vo selo German, Lerinsko, e ubien Ivan ÂKU-LEV, pripadnik na makedonskoto revolucioner-no dvièwe, prespanski vojvoda na Makedonska-ta revolucionerna organizacija (MRO). Roden bil vo Ohrid i bil komita od 1904 g., a vo 1907 g. stanal vojvoda na MRO vo Prespa. Vo 1910 g. pred opasnosta da bide uapsen od turskata vlast povtorno stanal vojvoda na ~eta koja dejstvuvala vo Prespa. Zaginal vo borba so turska vojska.

1911, avgust, 11,Vo selo Mokreni, Kostursko, zagina Nikola Simeonov ANDREEV-Mokrenski (Alaj-bej), pri-padnik na makedonskoto revolu-cionerno dvièwe, kosturski reonski vojvoda na Makedonska-ta revolucionerna organizaci-ja (MRO). Roden bil vo seloto Mokreni, Kostursko, vo april 1879 g. Zavr{il {esti klas vo Bitolskata klasi~na gimnazi-ja, a potoa Voeno u~ili{te vo


42

Sofija. Vo maj 1902 g. se vratil vo vo Kostursko, kade bil nazna~en za vojvoda na reonskata ~eta. Zel u~estvo vo Ilindenskoto vostanie vo 1903 g. i posebno se istaknal pri osloboduvaweto na Neveska i Klisura. Po vostanieto dejstvuval so ~eta vo Kostursko i Lerinsko. Po Mladotur-skata revolucija bil u~itel vo rodnoto selo, a potoa pak oformil ~eta vo 1911 g. i, nabrzo po-toa, zaginal vo borba so osmanliskata vojska vo neposredna blizina na rodnoto selo.

1911, dekemvri, 01,Vo Solun izlegol prviot broj na vesnikot „ISKRA“, op{testveno-politi~ko i litera-turno spisanie. Izleguvalo dvapati mese~no. Odgovoren urednik i sopstvenik bil Georgi Ba`darov, a go ureduvala i Boris Mon~ev, Ata-nas Razbojnikov, Stojan Simeonov i Kiril Prli~ev. Bilo pe~ateno vo pe~atnicata na Kone Samarxiev. Kako sopstvena zada~a definiral deka }e razgleduva „vo kakvi politi~ki i soci-jalni uslovi }e bide moèn slobodniot razvoj na sekoja narodnost...“ vo Otomanskata imperija. Imal bogata sodrìna od napisi za vnatre{no-politi~ki pra{awa, aktuelna hronika, litera-turni prilozi, recenzii, bibliografija i dr. Se zalagal za zgolemuvawe na samoupravnite prava na op{tinite, kazite i vilaetite. Objaveni bile vkupno 15 broja.


43

1911, Po~inal Ivan POP MAXAROV, prerodbenski deec. Bil roden vo selo Negovan, Lagadinsko, vo 1849 g. U~el gr~ko u~ili{te vo rodnoto selo i gr~ka gimnazija vo Ser. Bil dolgogodi{en u~itel, sve{tenik i crkoven pevec vo rodnoto selo, potoa, u~itel i sve{tenik vo Ser, vo Voden i vo Solun. Isto taka, dolgi godini bil pretse-datel na crkovnite op{tini vo Ser i vo Solun. Od 1910 g. bil proizveden vo arhimandrit na Bu-garskata egzarhija pod imeto Joan. Vo rakopis ostavil ceneta avtobiografija.

1911, Vo Solun po~inal \or|e \ER\IKOVI], pripad-nik na makedonskoto revolucionerno dvièwe, srpski oficer, razlo{ki vojvoda na Makedon-skata revolucionerna organizacija (MRO). Roden bil vo Gevgelija, vo 1880 g. Go zavr{il fran-cuskoto trgovsko u~ili{te vo Solun. Kratko vreme bil u~itel vo seloto Ma~ukovo, a potoa se zapi{al i ja zavr{il Voenata akademija vo Bel-grad. Kako srpski poru~nik dvapati so svoja ~eta vleguval vo Makedonija, no bil ranet vo borbite so Turcite. Vo vreme na Ilindenskoto vostanie bil razlo{ki vojvoda. Po vostanieto, odnosno vo 1905 g. podnel ostavka na oficerskata slu`ba vo Srbija i stanal sopstvenik i odgovoren urednik (zaedno so Grigorie Haxita{kovi}) na organot

44

na obnoveniot Makedonski klub vo Belgrad vesnikot „Avtonomna Makedonija“, koj kako svoe moto go imal: „Balkanot na balkanskite narodi. Makedonija na Makedoncite“. So Haxita{kovi} pregovarale vo Sofija so „levoto krilo“ na MRO za u~estvo na Rilskiot kongres vo 1905 g. Nabrzo, kako opasen za srpskite interesi vo Makedonija vesnikot „Avtonomna Makedonija“ bil zabranet, a samiot toj bil interniran vo Poàrevac. Ot-tamu pobegnal, najprvo vo Avstro-Ungarija, a po-docna vo Crna Gora i vo Bugarija. Odreden period rabotel kako slu`benik vo Bugarskata narodna banka vo Sofija. Po Mladoturskata revolucija se vratil vo Makedonija, bil blizok sorabotnik na Jane Sandanski i vo tekot na 1908 i 1909 g. vo Solun bil administrator na vesnikot „Konsti-tuciona zarja“. Potoa bil turski slu`benik vo rodniot grad, a po~inal od tuberkuloza.

1911,Vo Ser po~ina Nikola AVRAMOV, zograf od rodot Ko{evski. Roden bil vo selo Lazaropole, vo 1856 g. Toj bil sin na Avram Ko{evski (1805-1880), za kogo ima podatoci deka podolgo vreme rabotel niz razni mesta vo Egejskiot del na Makedonija. Pokraj {to rabotel zaedno so tatko si vo Egejskiot del na Makedonija, Nikola Avra-mov rabotel i vo Tetovsko, Gostivarsko, Debar-sko, Ohridsko i vo Skopsko.


45

1911, Vo selo Drenoveni, Kostursko, e roden Vasil ALEKSOVSKI, pripadnik na makedonskoto nacionalnoosloboditelno i komunisti~ko dvièwe vo Egejskiot del na Makedonija i u~esnik vo Antifa{isti~kata vojna vo Grcija. Bil ~len na gr~kata komunisti~ka mladinska or-ganizacija (OKNE) od 1933 g. i na Komunisti~kata partija na Grcija (KPG) od 1936 g. Vo 1936 g. bil i prateni~ki kandidat za parlamentarnite izbori na KPG. Poradi komunisti~kata dejnost bil uap-sen vo 1939 g., a kako voen obvrznik, u~estvuval vo Gr~ko-italijanskata vojna (1940-1941). Po trojnata fa{isti~ka okupacija, kako aktiven pripadnik na KPG i gr~kata antifa{isti~ka borba, podgotvuval radio-vesti i drug propagan-den materijal. Vo letoto 1943 g. od Okru`niot komitet na KPG za Kostursko bil nazna~en za odgovoren kadar za rabotata na razbivaweto na kontra~etni~koto dvièwe vo reonot na selata Vi{eni, Blaca, êre{nica i Oli{ta. Podocna, vo dekemvri 1943 g., bil eden od osnova~ite i ~len na Oblasniot komitet na Slavjanomakedonskiot narodnoosloboditelen front (SNOF) vo Kos-tursko i sekretar na Reonskiot komitet za sela-ta severozapadno od Kostur. Bil osobeno aktiven vo borbata protiv golemobugarskata propaganda, zaradi {to bil ubien na 4 mart 1944 g., kaj seloto Trepi{ta, (Trebi{ta), Kaljarsko, od strana na


46

Stavro Temo od selo Setoma, Kostursko, pri-padnik na probugarskoto kontra~etni~koto dvièwe.

1921, april, 12,Vo selo Butkovo, Demirhisarsko (Valovi{ko), e roden Sokrat MARKILOV, makedonski nacio-nalen deec vo Bugarija po Vtorata svetska vojna. Vo Vreme na Vtorata svetska vojna dezertiral

od bugarskata armija i stapil vo antifa{isti~koto dvièwe na Bugarija. Poradi svojata make-donska nacionalna opredelba po 1956 g., bil konstantno progonu-van od bugarskite dràvni or-gani. Osnoval tajna Nezavisna

makedonska organizacija - „Ilinden“ vo 1968 g., koja dejstvuvala vo Pirinskiot kraj i me|u make-donskata emigracija vo Bugarija. Bil uapsen vo 1973 g. i osuden bil na 5 godini zatvor vo 1974 g. Bil eden od osnova~ite na legalnata Obedineta makedonska organizacija (OMO) - „Ilinden“ vo april 1990 g. Po~inal vo Strumica na 4 avgust 1993 g.

1921, juni, 23,Vo Kru{evo e roden Dimitar BERBEROVSKI, pripadnik na makedonskoto nacionalnooslo-boditelno i komunisti~ko dvièwe i u~esnik


47


vo Antifa{isti~kata vojna vo Vardarskiot del na Makedonija. Vo fevruari 1942 g. stanal ~len na Komunisti~kata partija na Jugoslavija (KPJ) i preminal vo ilegalstvo. Od 16 april do kra-jot na noemvri 1942 g. bil borec na Kru{evskiot partizanski odred „Pitu Guli“. Bil borec i vo bataljonot „Mir~e Acev“. Podocna bil naimenu-van za komandir na ~eta vo Vtorata makedonska brigada. Bil ubien vo Egejskiot del na Make-donija vo borba so germanskite sili na 18 janu-ari 1944 g. kaj selo Tu{in, Meglensko.

1921, juli, 28,Vo selo Trabotivi{te, Del~evsko, e roden Voislav KU[EVSKI, pripadnik na makedon-skoto nacionalnoosloboditelno i komunisti~ko dvièwe i u~esnik vo Antifa{isti~kata vojna vo Vardar-skiot del na Makedonija, istori~ar, redoven profesor na Filozofskiot fakultet vo Skopje. Bil inspektor po istorija za srednite u~ili{ta (1949-1959). Potoa bil asistent na Filozof-skiot fakultet od 1959 g., predava~ po predme-tot Metodika na nastavata po istorija od 1961 g. Doktoriral vo 1965 g. na tema „Makedonija pred Dru{tvoto na narodite“. Bil izbran za docent vo 1967 g., vonreden vo 1972 g. i redoven profesor vo 1977 g. Od pove}eto studiski prestoi vo stran-

48


stvo go zbogatil arhivskiot fond na na{ata po-nova istorija, me|u koi i so retkiot primerok na „Abecedarot“, odnosno so bukvarot od 1925 g., izraboten po barawe na Dru{tvoto na narodite i po nalog na Ministerstvoto za prosveta na Gr-cija, napi{an na lerinsko-bitolski govor, koj vedna{ po pe~atewteo bil uni{ten. Za ova ot-kritie napi{al argumentirani nau~ni raspravi vo koi i so koi go potenciral negovoto zna~ewe kako neporeklivo svedo{tvo za postoeweto na makedonskiot jazik vo Egejskiot del na Make-donija i za reagiraweto na Dru{tvoto na nar-odite vo vrska so negovata zabrana. Bil eden od osnova~ite na Sojuzot na istori~arite na Make-donija i na spisanieto „Istorija“. Po~inal vo Skopje na 3 januari 1999 g.

1921, avgust, 19,Vo selo Rakovo, Lerinsko, e roden Traj~e GRUJOSKI, pripadnik na makedonskoto na-

cionalnoosloboditelno i ko-munisti~ko dvièwe i u~esnik vo Antifa{isti~kata vojna vo Vardarskiot del na Makedonija, op{testvenik, politi~ar, sudija i univerzitetski profesor. Bil ~len na Komunisti~kata partija

na Jugoslavija (KPJ) vo 1939 g. Bil borec na Bi-tolskiot partizanski odred „Jane Sandanski“

49


(1942), instruktor na Lerinskiot partizanski odred „Vi~o“, politi~ki komesar na ~eta vo Bitolskiot partizanski odred „Goce Del~ev“ (1943), ~len na Vtoriot oblasten komitet na Komunisti~kata partija na Makedonija (KPM) vo 1943 g. i zamenik-politi~ki komesar na Vto-rata operativna zona na Narodnoosloboditel-nata vojska i partizanskite odredi na Make-donija (NOV i POM). Po osloboduvaweto bil redoven profesor i na Ekonomskiot fakultet i na Fakultetot za bezbednost i op{testvena samoza{tita vo Skopje. Bil i direktor na Ure-dot za statistika na Narodna Republika Make-donija (NRM), sekretar na Izvr{niot sovet na NRM, sojuzen sekretar za zakonodavstvo i orga-nizacija na vlasta na Sojuzniot izvr{en sovet (SIS), pretsedatel na Republi~kiot sovet na Sobranieto na Socijalisti~ka Republika Make-donija (SRM), sudija na Ustavniot sud na SRM, ~len na Centralniot komitet na Sojuzot na ko-munistite na Makedonija (SKM) i republi~ki pratenik. Nositel na Partizanska spomenica 1941.

1921, septemvri, 15,Na planina Vito{a, Bugarija, zagina Ivan POPOV /Iv. Popkostantinov/, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvièwe, kos-turski vojvoda. Roden bil vo seloto Leski, Nev-

50


rokopsko, Pirinski del na Makedonija, vo 1871 g. Vo 1902 g. od strana na Goce Del~ev bil is-praten vo Egejskiot del na Makedonija za vojvoda

vo Kostursko. U~estvuval vo Il-indenskoto vostanie, vo glavnite bitki za prezemawe na grad~iwata Neveska i Klisura i go predvodel pohodot na kosturskite ~eti kon Mariovo kon krajot na vostani-eto. Vo Prvata balakanska vojna so svojata ~eta dejstvuval vo Kostur-

sko. Vo Vtorata balkanska vojna bil vo ~etata na Vasil âkalarov koja dejstvuvala vo Kostur-sko. Vo Prvata svetska vojna bil komandir na razuznava~ko oddelenie na bugarskata armija. Vo krajna siroma{tija i razo~aran se samoubil vo mesnosta „Pa{a bunar“ na planinata Vito{a vo blizina na Sofija, Bugarija.

1921,Vo Buf, Lerinsko, e roden Dim~e HAXI POP-OVSKI, pripadnik na makedonskoto nacional-noosloboditelno i komunisti~ko dvièwe vo

Vardarskiot del na Makedonija. Po profesija bil advokatski pisar. Bil ~len na Komunisti~kata partija na Jugoslavija (KPJ). Po okupacijata bil regrutiran vo bugarskata armija, od kade do{ol na otsustvo vo mesec april

51


1942 g. i ne se vratil nazad, tuku se prefrlil vo Partizanskiot odred „Pelister“. Bidej}i dobro ja poznaval voenata ve{tina, toj bil odgovoren za podgotvuvaweti na svoite soborci od parti-zanskiot odred za rakuvaweto so oru`jeto i za partizanskiot na~in na vojuvawe. Zaginal vo neramnata borba, vodena kaj seloto Lavci, Bi-tolsko na 3 maj 1942 g. protiv bugarskata okupa-torska policija.

1921,Vo selo Baovo, Meglensko, e roden Koqo PRO[EV-\uro, pripadnik na makedonskoto nacionalnoosloboditelno i komunisti~ko dvièwe vo Egejskiot del na Makedonija, u~esnik vo Antifa{isti~kata i Gra|anskata vojna vo Grcija. Kako pripadnik na Gr~kata narodnoosloboditelna vojska (ELAS) se borel vo antifa{isti~kata i antiokupatorska borba. Vo vreme na Gra|anskata vojna bil komandir na ~eta vo Demokratskata armija na Grcija (DAG). Vojuval, re~isi, niz cela Grcija. So svojata hra-brost i ve{to rakovodewe bil primer za svoite soborci i zaradi toa od Privremenata vlada na Grcija pod kontrola na Komunisti~kata partija na Grcija (KPG) bil proizveden vo ~in major. Zaginal vo borbata na vrvot Bukovi} na plani-nata Gramos vo 1948 g.

52


1921,Vo selo Kroncelevo, Vodensko, e roden Van-gel [AMARDANOV-Ilindenski, pripadnik na makedonskoto nacionalnoosloboditelno i

komunisti~ko dvièwe vo Egej-skiot del na Makedonija, u~esnik vo Gra|anskata vojna vo Grcija. Od po~etokot na 1945 g., bil ~len na Tajnata osloboditelna makedonska organizacija (TOMO) vo Vodensko. Na Prvata okru`na konferencija na NOF za Vodensko odràna na 20 juni 1945 g., bil izbran za orga-

nizacionen sekretar na Okru`noto rakovodstvo. Od krajot na 1946 do maj 1947 g. bil politi~ki sekretar na Okru`niot odbor na NOF za Voden-sko. Od maj 1947 g. bil politi~ki komesar na edi-nica na Demokratskata armija na Grcija (DAG) na Kajmak~elan. Zaginal vo borbite so nadmo}nite neprijatelski sili na planinata Gramos na 10 avgust 1948 g.

1931, januari, 01,Vo Sofija, Bugarija, po~ina Ivan DALKALÊV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvièwe, rakovoditel na Makedonskata revolu-cionerna organizacija (MRO) vo Voden. Roden bil vo seloto Vladovo, Vodensko, na 1 januari 1872 g. Zavr{il petti klas na egzarhiskata gim-

53


nazija vo Bitola. Bil ~len na MRO od 1898 g. Bil rakovoditel na revo-lucionerniot komitet na MRO vo rodnoto selo do 1903 g. Od maj 1903 g. bil komita vo Vodenskata ~eta na MRO i bil izbran za ~len na Gorskoto na~alstvo vo Vodensko. Kako nelegalen dejstvuva vo Vodensko do 1904 g. posle {to emigriral vo Bugarija.

1931, mart, 21,Vo Sofija, Bugarija, po~ina Nikola HROLEV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvièwe, rakovoditel vo Kavadarci. Roden bil vo seloto Gorno Brodi, Sersko, vo 1873 g. Vo 1892 g. ja zavr{il egzarhiskata gimnazija vo Solun. Bil u~itel vo Drama, Kuku{, Lerin, Gevgelija, Kavadarci i na drugi mesta niz Makedonija. Vo 1895 g. bil pretsedatel na Tikve{kiot okoliski revolucioneren komitet, a kako ~len na Gevge-liskiot okoliski revolucioneren komitet vo 1903 g. bil delegat na Solunskiot kongres na koj bilo doneseno re{enieto za krevawe na vostanie protiv turskata vlast.

1931, noemvri, 01,Objaveno e OTVORENOTO PISMO na Izvr{niot komitet (IK) na Komunisti~kata internacionala (KI, Kominterna) do ~lenstvo-


54

to i rakovodstvoto na Komunisti~kata partija na Grcija (KPG), vo koe se kritikuvala rabotata vo odnos na nacionalnoto pra{awe i se upatu-vala Partijata i ~lenovite na „borba za pra-voto na slobodno samoopredeluvawe na naciite do otcepuvawe“, borba protiv „nacionalnoto potisnuvawe i progonuvawe na Makedoncite i Turcite“. Pi{uvaweto na pismoto na najviso-kiot organ na Kominternata, bilo predizvikano od dotoga{nata pogre{na politika kon pravata i slobodite na pripadnicite na nacionalnite malcinstva vo Grcija, vodena od rakovodstvo-to na gr~kata komunisti~ka partija. Pismoto bilo od golema va`nost za natamo{noto akti-virawe na makedonskiot narod od Egejskiot del na Makedonija vo nacionalnoosloboditelnata borba preku KPG i VMRO (Obedineta), no bilo zna~ajno i zaradi jasnoto i precizno definirawe na oddelnata makedonska nacionalna posebnost.

1931, dekemvri, 03,Vo selo Gloène, Orahovsko, Bugarija, po~ina Dimitar NAUMOV-êmberot, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvièwe, kos-turski selski vojvoda na Makedonskata revolu-cionerna organizacija (MRO). Roden bil vo selo-to Bap~or, Kostursko, vo 1868 g. Se zanimaval so zemjodelie. Bil komita vo ~etite na kosturskite vojvodi Ivan Popov i Vasil ̂ akalarov. Vo vreme


55

na Ilindenskoto vostanie bil vojvoda na ~etata na MRO od rodnoto selo i u~estvuval vo pohodot na kosturskite ~eti kon Mariovo. Vo vreme na Prvata svetska vojna sluèl vo Edinaesettata makedonska divizija na bugarskata armija.

1941, januari, 16,Vo selo Gali{ta, Kostursko, e rodena Vangelija DESPODOVA, filolog, nau~en sovetnik vo In-stitutot za staroslovenska kultura od Prilep. Kako dete-begalec deset godini ìveela vo êhoslova~ka (1948-1958), kade {to zavr{ila osnovno obrazovanie i klasi~na gimnazija. Po doa|aweto vo Skopje vo 1958 g., diplomirala na Katedrata za slav-istika na Filolo{kiot fakultet vo Skopje vo 1963 g. Na istiot fakultet magis-trirala vo 1973 g., a potoa i doktorirala vo 1981 g. Podolgo vreme bila asistent, nau~en i vi{ nau~en sorabotnik vo Institutot za makedonski jazik vo Skopje, a potoa nau~en sovetnik i direk-tor na Institutot za staroslovenska kultura vo Prilep. Bila ~len na Makedonskiot slavisti~ki komitet, ~len na Balkanolo{kiot sovet pri MANU i ~len na Redakcijata na spisanieto „Balkanoslavika“. Imala objaveno okolu 160 nau~ni i stru~ni trudovi, od koi 15 monografii (samostojno ili kako koavtor).


56

1941, januari, 28,Vo Sofija, Bugarija, po~ina Damjan Konstan-tinov MARKOV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvièwe, rakovoditel na Make-donskata revolucionerna organizacija (MRO) vo Kostur. Roden bil vo seloto Vi{eni, Kostursko, vo 1858 g. Bil dolgogodi{en kmet vo rodnoto selo i tamu go rakovodel komitetot na MRO. Vo 1900 g. bil ~len na Okoliskiot komitet za Kos-tursko. Vo 1902 g. bil uapsen i edna godina zatvor odleàl vo Kor~a, Albanija. Po osloboduvaweto bil u~esnik vo Ilindenskoto vostanie. Vo 1912 g. od gr~kite vojski bil uapsen i zatvoren na os-trovot Trikeri. Po osloboduvaweto emigriral vo Bugarija.

1941, fevruari, 17,Vo Sofija, Bugarija, po~ina Dimitar QAPOV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvièwe, ~len na Makedonskata revolucioner-na organizacija (MRO) i Vrhovniot makedono-odrinski komitet od Sofija. Roden bil vo selo Bobi{ta, Kostursko, vo 1870 g. Vo periodot od 1894 do 1896 g. bil rakovoditel na Revolu-cionerniot komitet na MRO vo Carigrad. Vo toa svojstvo ja odrùval glavnata vrska na MRO so revolucionerite od Ermenija. Na Tretiot kongres na makedonskite dru{tva vo Bugarija od 1896 g., bil izbran za ~len na Vrhovniot make-


57

donski komitet od Sofija, a pak vo periodot od 1899 do 1905 g. u~estvuval vo redaktiraweto na pi{aniot organ na ovaa organizacija, na vesnikot „Reformi“.

1941, fevruari, 25,Vo Voden e roden Georgi AJANOVSKI, novinar i pisatel. Diplomiral novinarstvo vo Skopje. Vo periodot 1962-1966 g. bil sorabotnik a potoa i urednik vo vesnicite „Ve~er“, „@urnal“ i „Nova Makedonija“. Bil glaven i odgo-voren urednik i zamenik generalen direktor na „Nova Makedonija“. Bil osnova~ i direktor na dnevniot vesnik „Makedonija denes“ i nedel-nikot „Denes“. Od 1974 g. stanal ~len na Dru{tvoto na pisateli na Makedonija (DPM). Bil avtor na publicisti~kite trudovi: „Mirka Ginova“, „Si-birskite godini na Krasnaja“, „Priznavaweto na Makedonija“, „Bitka za demokratija“ i avtor na romanot „Vani“.

1941, fevruari, 28,Vo selo V’mbel, Kostursko, Egejskiot del na Makedonija, e roden Endrju ROSOS /Andrew Ros-sos, doma{no ime: Andreja /Diko/ Ro{ovski/, univerzitetski profesor, istori~ar, ~len na MANU nadvor od rabotniot sostav od 2009 g.


58

Poradi Gra|anskata vojna vo Grcija, kako dete-begalec, od 1948 do 1954 g. ìveel vo detskiot dom vo Sobotin, ê{ka, kade {to go zavr{il os-

novnoto obrazovanie), a potoa u~el vo Tehni~kata gimnazija vo Praga vo periodot od 1954 do 1957 g. Vo 1958 g. se preselil vo Toronto, Ka-nada, kade ja dozavr{il gimnazijata. Gi zavr{il studiite po istorija na Mi~igenskiot dràven univerzitet

vo 1963 g., a magistriral i doktoriral na Uni-verzitetot vo Stanford vo 1971 g. Se vrabotil na Katedrata po istorija na Univerzitetot vo Toronto i tuka predaval sovremena istorija na Rusija i na Isto~na i Centralna Evropa i gi prou~uval rusko-balkanskite vrski i odnosi, ~e{kata istorija, balkanskite nacionalizmi i posebno makedonskoto pra{awe i istorijata na Makedonija i na Makedoncite.

1941, mart, 01,Vo selo V’mbel, Kostursko, e roden Naum GAP-KOVSKI, inèner geolog, redoven profesor

na Grade`niot fakultet vo Skopje od 1990 g. po inènerska geologija i me-hanika na karpi. Po proteruvaweto od Grcija vo 1948 g., ìveel i se {kolu-val vo êhoslova~ka i vo Polska, a od 1956 g. vo Jugoslavija. Zavr{il Ru-


59

darsko-geolo{ki fakultet vo Belgrad, po {to, do doa|aweto vo Skopje vo 1968 g., rabotel vo firmata „Geosond“ od Belgrad, od kade se zdobil so bogato prakti~no iskustvo, osobeno vo izgrad-bata na hidrotehni~ki objekti, pati{ta, tuneli i industriski objekti.

1941, april, 05,Vo selo Bap~or, e roden Kole MANEV, slikar i filmski reìser. Kako dete-begalec pove}e godini, odnosno od 1948 do 1956 g. ìveel vo dets-ki domovi vo Romanija, kade {to go zavr{il osnovnoto u~ili{te, a potoa, se vratil vo tatkovinata i vo periodot od 1956 do 1960 g., go zavr{il Umetni~koto u~ili{te vo Skopje i studiral na Likovnata ak-ademija vo Belgrad od 1960 do 1964 g. Bil ~len na Dru{tvoto na likovni umetnici na Makedonija (DLUM) i negov pretsedatel vo 2006 g. Priredil pove}e samostojni izlo`bi (Pariz, Skopje i dr. mesta). Negoviot film „Baskavskite izvori“ ja osvoil prvata nagrada na TV festi-valot vo Bled vo 1972 g., a so dolgometra`niot dokumentaren film „Tulge{“ osvoil Gran-pri vo Belgrad vo 1977 g. Bil dobitnik na priznani-eto “Po~esen vitez” od oblasta na umetnosta i naukata na Ministerstvoto za kultura na Repub-lika Francija.


60

1941, april, 06,Zapo~na napadot na Germanija i nejzinite fa{isti~ki sojuznici vrz Kralstvoto Grcija, {to rezultira{e so OKUPACIJA I PODEL-BA NA EGEJSKIOT DEL NA MAKEDONIJA VO VTORATA SVETSKA VOJNA. Germanskata vojska navlegla na teritorijata na Egejskiot del na Makedonija od pove}e razli~ni pravci i so ofanzivni dejstva gi zazela vitalnite objekti i strategiski pravci. Do krajot na april 1941 g. celosno bile razbieni i gr~kite vojski i britan-skite trupi stacionirani vo Grcija. So toa pred-voenata dràva „Kralstvo Grcija“, prestanala da egzistira, a nejzinata teritorija bila podelena pome|u Germanija, Italija i Bugarija. Vsu{nost, podelbata na teritorijata na Egejskiot del na Makedonija se slu~ila na Vienskata konferen-cija pome|u ministrite za nadvore{ni raboti na Germanija i Italija, odràna na 21 i 22 april 1941 g. So taa podelba Germanija gi obezbedila ne samo svoite ekonomski i politi~ki prioriteti, tuku bil zadovolen i nejziniot osnoven voeno-strategiski interes za kontrolirawe na bregot na Egejsko More i aktivnostite vo Mediteranot. Na okupiranite teritorii vo Egejskiot del na Makedonija, bil vospostaven bugarski, itali-janski i germanski okupaciski sistem na voena, policiska, dràvno-administrativna i crkovna vlast.


61

1941, april, 18,Vo Gorna Xumaja, Pirinski del na Makedonija, po~ina Goce Tolev ME\URE^KI, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvièwe, kuku{ki okoliski vojvoda. Roden bil vo seloto Me|urek, Kuku{ko, vo 1877 g. U~estvuval vo Ilindensko-to vostanie. Vo 1907 g. bil komita vo ~etata na Kimo Georgiev, a potoa stanal okoliski vojvoda vo Kuku{ko. Vo vreme na Prvata balkanska vojna bil vojvoda na ~eta.

1941, maj, 01,Vo Solun se odràlo osnova~ko sobranie i bil formiran BUGARSKI KLUB, politi~ko-pro-pagandna institucija i voenorazuznava~ki cen-tar na bugarskata dràva. Ovaa razuznava~ko-iz-vestitelna dejnost ja rakovodele visoki oficeri na bugarskata armija. Klubot bil formiran od Makedonci po rod od Egejskiot del na Make-donija. Rakovodstvoto go so~inuvale: Nedelko âu{ev-pretsedatel, Kosta Bogdanov-zamenik, Krum Popov-sekretar, Nestor Angelov-kasier, Stojan Jurukov-domakin i tri drugi sovetnici. Klubot izdaval „li~ni karti“ za svoite ~lenovi, vo koi kako nacionalna pripadnost se zapi{uvala bugarskata, a so tie ~lenski karti se uìvale niza privilegii pred germanskite i bugarskite vlasti. Zaradi toa, takvi „li~ni karti“ zemale i ~isti Grci po nacionalnost. Vo politi~ko-pro-


pagandnata dejnost bile angaìrani probugar-ski opredeleni Makedonci, koi dejstvuvale za sozdavawe probugarsko politi~ko raspoloènie i oruèno komitsko dvièwe za borba protiv makedonskoto i gr~koto partizansko dvièwe. Bil rasformiran vo 1944 g. so povlekuvaweto na germanskite okupacioni vojski od Solun.

1941, maj, 03, Centralniot komitet na Komunisti~kata parti-ja na Grcija izdal MANIFEST ZA VOJNATA I SITUACIJATA VO ZEMJATA. Vo nego bile konstatirani sostojbite i bile nabeleàni zada~ite koi stojat pred komunistitite i site slobodoqubivi gr~ki gra|ani. Sosema jasno se povikuvalo na borba za osloboduvawe na zemjata od tu|iot jarem. Sepak, s# u{te, nemalo otvoren povik na vooruèna borba, tuku se povikuvalo na organizirawe i sproveduvawe na {trajkovi, demonstracii, barawe na materijalna pomo{ za ekonomski najzagrozenite kategorii na nasele-nie, pred s#, za invalidite i neposredno nastrada-nite od vojnata. Vo ovoj kontekst, bile nabeleàni i standardnite komunisti~ki barawa: borba za osum~asoven raboten den i zgolemuvawe na pla-tite, op{ta politi~ka amnestija, sindikalna sloboda, sloboda na govorot i pe~atot, sloboda na sobirawa, sorabotka so Sovetskiot Sojuz. Se objasnuvalo deka sekoj „onoj {to so skrsteni

62


63

race ~eka i o~ekuva da n# oslobodi Anglija ili go ~eka ‚dobroto‘ raspoloènie na okupatorot, toj im sluì na predavnicite“. Istovremeno se deklariralo deka borbata treba da dovede do ot-frlawe na monarhijata i do formirawe na „nar-odna republika“. Makedoncite od Egejskiot del na Makedonija i ostanatite malcinstva vo Gr-cija, voop{to ne bile spomenati vo dokumentot, {to sekako negativno se odrazuvalo vrz nivnata mobilizacija vo redovite na antiokupatorskoto dvièwe vo Grcija.

1941, juni, 01,Vo Solun e roden Simeon GUGULOVSKI, oper-ski peja~, tenor, prvenec na Operata na Make-donskiot naroden teatar (MNT). Diplomiral vo 1976 g., a podocna i magistriral na Muzi~kata aka-demija vo Qubqana. Vo periodot od 1973 do 1977 g., bil solist na Qubqanskata opera, a od 1978 g. preminal vo Operata na Make-donskiot naroden teatar (MNT). Ostvaril pove}e od 20 ulogi od klasi~niot, sovremeniot i doma{niot operski repertoar. Pozna~ajni negovi ulogi bile: Don Hoze (Kar-men), Ismael (Nabuko), Manriko (Trubadur), Ma-rio Kavaradosi (Toska) i dr. Po~inal vo Sofija, Bugarija, na 13 avgust 1995 g.


1941, juni, 18, Vo Solun bila formirana politi~ko-voenata organizacija ZA[TITNICI NA SEVERNA GRCIJA (IVE), so izrazito antikomunisti~ka i antimakedonska orientacija. Konstitutivniot sostanok se odràl vo crkvata „Sveta Elefteri-ja“ i na nego prisustvuvale ~etvorica oficeri na predvoenata gr~ka armija: majorot Joanis Papata-nasiu, majorot Evangelos Dortas, majorot Tomas Barmbas i kapetanot Anastasios Sakelaridis. Sozdavaweto na ovaa kvislin{ka organizacija bilo so znaewe i pod kontrola na Atanasios Hrisoku, kowani~ki polkovnik na propadnatata gr~kata armija i rakovoditel na Generalnata up-rava na Makedonija na kvislin{kata gr~ka vlada na ôlakoglu. Dejstvuvala, pred s#, na teririto-rijata na Egejskiot del na Makedonija i vo nea najmnogu se za~lenuvale antikomunisti~ki oren-tiranite oficeri na porane{nata gr~ka armija. Organizacijata nemala dolg vek na traewe i vo po~etokot na 1942 g. se raspadnala.

1941, juli, 01-03,Vo Atina, Grcija, se odràl [ESTIOT PLENUM na Centralniot Komitet na Komunisti~kata partija na Grcija (KPG). Prisustvuvale Hrisa Haxivasiliu, Petros Ru-sos, Pandelis Karagicis, Andrej îpov, Andreas Ximas i Kostas Lazaridis (koj bil pretseda-

64


65

tel na Tutunorabotni~kata federacija). Bila razgledana novosozdadenata situacija vo Grcija so trojnata okupacija na zemjata i bila razgle-dana kadrovskata sostojba vo partijata. Make-donecot Andrej îpov bil izbran za generalen sekretar na Centralniot komitet na KPG. Vo usvoenata Rezolucija na Plenumot, kako osnovna zada~a pred Partijata se postavilo isteruvawe-to na okupatorite od Grcija. Vo nea se poviku-val „gr~kiot narod, site politi~ki partii i organizacii vo eden nacionalen front na oslo-boduvaweto“ na zemjata i vo podgotovka na edno „senarodno vostanie za nacionalno i socijalno osloboduvawe na Grcija“. Na krajot plenumot go zadolì Kostas Lazaridis da sozdade edinstven sindikalen centar na Grcija, a Lefteris Apos-tolu i Tanasis Haxis da go organiziraat soz-davaweto na Nacionalnoosloboditelniot front na Grcija (EAM).

1941, juli, 01,Vo mesnosta „Sveti Vra~“ vo blizina na seloto Smrde{, Kostursko, pri odrùvawe na tradi-cionalniot selski sobir, grupa antifa{isti i komunisti od seloto, reagirale i PROTESTI-RALE protiv prisustvoto na dojdenite od Bu-garija propagatori na golemobugarskata ideja. Vo taa prigoda do{lo duri do fizi~ka presmet-ka na makedonskoto naselenie koe protestiralo


i golemobugarskite emisari, a incidentot bil prekinat od italijanskite karabineri, koi pri-toa upotrebile ne samo fizi~ka sila, tuku i pu-kale vo vozduh od ogneno oru`je.

1941, juli, 23,Vo selo Smrde{, Kostursko, e roden Tanas Bori-sov VRA@INOVSKI, folklorist, istraùva~ na makedonskiot prozen folklor, posebno na narodnite predanija i mitologijata. Vo vreme

na Gra|anskata vojna vo Grcija vo 1948 g. kako dete bil odnesen vo detskiot dom vo Tulge{, Romanija, kade {to go zapo~nal osnovnoto obrazovanie, a potoa se preselil vo Polska, kade {to go zavr{il os-novnoto, srednoto i visokoto obra-

zovanie. So semejstvoto se preselil vo Skop-je, kade {to bil asistent, nau~en i vi{ nau~en sorabotnik i v.d. direktor (1988 - 30 april 1989) na Institutot za folklor vo Skopje. Dokto-riral na Filolo{kiot fakultet vo Skopje na tema „Socijalno-klasnite odnosi vo makedon-skite narodni prikazni“. Bil glaven i odgovoren urednik na spisanieto „Makedonski folklor“. Vr{el folkloristi~ki terenski istraùvawa niz Republika Makedonija i sred makedonskoto iseleni{tvo vo Kanada i SAD. Bil glaven i odgovoren urednik na spisanieto „Balkanosla-

66


67

vika“ i direktor od 2001 do 2005 g. na Institutot za staroslovenska kultura vo Prilep. Bil avtor na pove}e monografii, a prevel i nekolku knigi od polski na makedonski jazik i obratno.

1941, juli,Formirano e vla{ko avtonomisti~ko dvièwe LEGIJA NA VLASITE. Toa bilo kvislin{ko etnopoliti~ko i oruèno dvièwe na Vlasite od oblasta Tesalija, oblasta Lamija vo centralna Grcija, od zapadniot Egejski del na Makedonija i od severozapaden Epir. Na ~elo na ova dvièwe bil Alkivijadis Dijamandis, a bilo organizira-no so poddr{ka od italijanskata divizija „Flo-ri“. Dvièweto vo 1941 g. proglasilo sozdavawe na Vla{ko kneèvstvo, nare~eno „Principat na Vlasite“, pod protektorat na Italija i so sedi{te vo gradot Samarina. Po kapitulacijata na Italija vo septemvri 1943 g., Dvièweto se raspadnalo, a kneèvstvoto propadnalo.

1941, avgust, 22,Vo selo Ezerec, Kostursko, e roden Risto MI-NOVSKI, elektro inèner, doktor na tehni~ki nauki, redoven profesor na Univerzitetot „Sv. Kiril i Metodij“ vo Skopje. Bil rakovoditel na Institutot za prenosni elektroenergetski sistemi, prodekan i dva mandata dekan na Elek-tro-tehni~kiot fakultet (ETF) vo Skopje. Vo


1982 g. ja dobil najvisokata republi~ka nagrada za nauka „11 Oktomvri“. Bil avtor na pove}e knigi.

1941, septemvri, 19,Vo Bitola po~ina Ace DOREV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvièwe, rako-voditel na Makedonskata revolucionerna orga-nizacija (MRO) vo Bitola. Roden bil vo seloto

Patele, Lerinsko, vo 1871 g. Progimnazisko obrazovanie zavr{il vo Bitola. Rabotel kako kniàr. Bil ~len na MRO od 1897 g. i, ne{to podocna, ~len na Bitolskiot okruèn revolucioneren komitet, kade ja vr{el funkcijata kasier. Vo Ilindenskoto vostanie go rakovodel Informativnoto biro na Glavniot vostani~ki

{tab so sedi{te vo Bitola i gi informiral stranskite konzuli i novinari za nastanite koi se slu~uvale. Ja podgotvil informacijata za po~etokot na Vostanieto i ja dostavil do Centralniot komitet na MRO vo Solun i do Zadgrani~noto pretstavni{tvo vo Sofija. Vo tekot na 1907 i 1908 g. bil zadgrani~en pret-stavnik na Centralniot komitet na MRO vo Sofija. Po 1908 g. se vratil vo Bitola, a vo 1910

68


69

g. bil uapsen, zatvoren i ispraten na zato~enie vo Mala Azija. Od zarobeni{tvo bil osloboden vo 1913 g. Potoa, do krajot na ìvotot, ìveel glavno vo Bitola, a tamu i po~inal na 19 septem-vri 1941 g.

1941, septemvri, 27,Formiran e NACIONALNO OSLOBODITEL-EN FRONT (EAM) NA GRCIJA, koja bila najgolema i najzna~ajna antifa{isti~ka i an-tiokupatorska organizacija {to dejstvuvala vo tekot na Vtorata svetska vojna na teritori-jata na Grcija. Bila sozdadena na inicijativa na Komunisti~kata partija na Grcija (KPG), a se priklu~ile i Socijalisti~kata partija, Sojuzot na narodna demokratija i Zemjodelskata parti-ja. Kako osnovni programski celi na EAM bile notirani, osloboduvaweto na zemjata, vosposta-vuvawe na nejziniot teritorijalen integritet i duri potoa sproveduvawe na slobodni i fer demokratski izbori. Vo redovite na EAM ma-sovno i dobrovolno u~estvuvale i Makedoncite od Egejskiot del na Makedonija. EAM od svoeto formirawe kako svoja vooruèna sila ja izgradu-val Gr~kata nacionalnoosloboditelna vojska-ELAS, koja do krajot na okupacijata izrasnala i se pretvorila vo dominantna voena sila vo Grci-ja koja, fakti~ki, go izvr{ila osloboduvaweto na zemjata od fa{isti~kite okupatori.


1941, septemvri, 28,Zapo~nalo DRAMSKOTO VOSTANIE protiv bugarskata vlast, organizirano od Okru`niot komitet na Komunisti~kata partija na Grcija (KPG) za Dramsko. Najprvo se sli~il napad od strana na vooruènoto naselenie od seloto Proso~en vrz op{tinata, policiskata stanica i kasarnata. Nabrzo, vostanieto se pro{irilo vo Doksat, Karlikovo, âli, Silindruk i vo drugi mesta od toj kraj na Egejskiot del na Makedonija. Sekade vo tie mesta bugarskata okupatorska vlast bila uni{tena i otstraneta. No, nabrzo bugar-skite voeni sili, so brza i energi~na intervenci-ja, go zadu{ile vostanieto i ja vospostavile pre-thodnata okupaciona sostojba. Pri zadu{uvawe na vostanieto, bile ubieni okolu 2. 000 lica, a golem broj pobegnale vo germanskata okupaciona zona.

1941, oktomvri, 10, Centralniot komitet na Komunisti~kata parti-ja na Grcija upatil PROGLAS do „celiot gr~ki narod“ ZA ANTIOKUPATORSKA VOORU@ENA BORBA. Najprvo se konstatirala sostoj-bata na izgladnetost na naselenieto i katastro-falnata ekonomska situacija vo zemjata. Vo ovoj kontekst se predupreduvalo deka situacijata dopolnitelno }e se vlo{uva so ogled na zimata {to doa|ala. Se povikuvalo na „obedinuvawe

70


71

na site vo osloboditelna borba i nejzino orga-nizirano vodewe.“ Kako forma za obedinuvawe i vodewe na borbata se povikuvalo za~lenuvawe vo Nacionalnoosloboditelniot front (EAM). Pokraj proteruvawe na okupatorite i promena na kvislin{kata vlada, kako cel na borbata se deklariralo „formirawe na privremena vlada koja }e sprovede izbori za ustavotvorno so-branie, taka {to narodot suvereno da se proiz-nese za op{testvenoto ureduvawe.“ Osnovnata parola za mobilizacija na narodot bila „slobod-na Grcija“, no iako poedina~no se povikuvale vo borba razni socijalni i politi~ki kategorii od naselenieto, sepak ne bil upaten povik do Make-doncite i ostanatite nacionalni malcinstva vo Grcija.

1941, oktomvri, 24,Od germanskite okupatorski vojski e izvr{en MASAKROT VO SELOTO KRMSKO, KA-LJARSKO. Vo seloto, od samiot po~etok na okupacijata, postoelo silno antifa{isti~ko raspoloènie, pa u{te vo juni 1941 g. grupa antifa{isti, vo blizina na seloto, napravile neuspe{no minirawe na èlezni~kata linija kon Voden. Vo juli 1941 g., selanite odbivale da im go predadat sobranoto ìto na german-skite okupatorski vlasti, pa im bilo odzemeno nasila. Vo po~etokot na oktomvri 1941 g., grupa


antifa{isti od seloto go ubile selskiot kmet koj bil sorabotnik na germanskite okupatori. Koga na 11 oktomvri 1941 g. od policiskata stani-ca vo seloto se obidele da gi upsat osomni~enite za ubistvoto, selanite se pobunile i gi napad-nale i obezoruìle policajcite. Germanskite vojski nabrzo ostro i nemilosrdno reagirale, pa go opkolile i napadnale seloto i pritoa ubile 165 lica, odnosno site ma{ki lica od 15 do 65 godi{na vozrast. Pokraj toa seloto bilo celosno opoàreno, a preìveanite ìteli proterani. Podocna naselenieto se vratilo i gi obnovilo domovite vo seloto, no vo 1944 g. sledel nov masa-kar i site preostanati ìteli na ova selo bile ubieni.

1941, oktomvri, Vo Atina, Grcija, e formirana antikomunisti~ka gr~ka voeno-politi~ka organizacija NACIO-NALEN DEMOKRATSKI GR^KI SOJUZ (EDES). Na nejzino ~elo se nao|al polkovnikot na biv{ata gr~ka vojska Napoleon Zervas. Pri formiraweto voop{to nemala programa za orga-nizirawe i vodewe na antiokupatorska vooruèna borba. Dejstvuvala glavno na podra~jeto na Epir. Bila proteìrana od Velika Britanija kako os-loboditelna i antiokupatorska organizacija, iako u{te vo tekot na Vtorata svetska vojna, pos-toele niza na dokazi deka sorabotuva so gr~kata

72


73

kvislin{ka vlada i direktno so germanskiot okupator. Vo tekot na celata vojna ne uspeala da razvie nekoja stabilna organizaciona struktura ili vooruèni sili, osobeno ne vo Egejskiot del na Makedonija, tuku preìvuvala blagodarenie, pred s#, na finansiskata i politi~kata poddr{ka na britanskata politika.

1941, dekemvri, 20,Vo selo Nestram, Kostursko, e roden Georgi DI-MIROVSKI, redoven profesor po avtomatika i sistemsko inènerstvo na Elektrotehni~kiot fakultet (ETF) na Univerzitetot „Sv. Kiril i Metodij“ vo Skopje i profesor po kompjuterska nau-ka i informacioni tehnologii na Istanbulskiot tehni~ki univerzitet. Bil ~len na aka-demijata po tehni~ki nauki vo Belgrad. Na Univerzitetot vo Bradford (Anglija) odbranil doktorat vo 1977 g. i bil viziting-profesor od 1984 do 1986 g. Gos-tuval na Slobodniot univerzitet vo Brisel vo 1994 g., na Univerzitetot vo Linc vo 2000 g., i na Univerzitetot „Dogus“ vo Istanbul, Turcija, vo 2001 g. Bil nositel na pove}e nagradi za nauka. Vo 1985 g. go osnoval Institutot po avtomatika i sistemsko inènerstvo na ETF vo Skopje.


1941,Vo Sofija, Bugarija, bila izdadena knigata „BU-GARITE VO MAKEDONIJA POD GR^KA VLAST“ od kru{ev~anecot VLADIMIR RU-MENOV. Knigata bila posmrtno oddeleno prepe~aten prilog na avtorot vo spisanieto „Makedonski pregled“ kn. 4 od 1941 g. Knigata nastojuvala vo soglasnost so golemobugarskata oficijalna i neoficijalna politika da go pret-stavi makedonskoto naselenie vo Egejskiot del na Makedonija kako bugarsko. Me|utoa, polem-iziraj}i so golemogr~kite stavovi okolu make-donskoto pra{awe, avtorot vo knigata priloìl dokumenti i stavovi koi go potvrduvale pos-toeweto na Makedoncite kako oddelen nacio-nalen identitet. Taka, na primer, toj prenel podatoci od oficijalniot popis na naselenieto vo Grcija vo 1928 g., vo koj imalo grafa „Make-donoslavjanski“ jazik i vo nea se zapi{ale 81. 994 lica, odnosno tolku lica se izjasnile deka go govorat toj jazik, {to ne samo {to e dosta vi-soka brojka vo uslovi na silna golemogr~ka pro-paganda, tuku pokaùva i direktno prisustvo na ~ista makedonska nacionalna svest. Podatokot e u{te pove}e zna~aen ako se ima vo predvid deka toa pretstavuvalo 13, 2 % od vkupniot broj na naselenieto vo Grcija i ako se sporedi so faktot deka vo grafata za „Bugarski“ jazik se izjasnile samo 16. 775 lica ili samo 2,7 % od vkupniot broj.

74


75

Pokraj seto toa, spored istiot popis, kako svoja nacionalna „Makedonskoslavjanska“ priipad-nost se izjasnile 1, 31 % od vkupnoto naselenie i tie zaedno so Turcite (3, 8 %) i Evreite (1, 02 %) bile edinstveno oficijalno priznaeni malcin-stva vo Kralstvoto Grcija. Sekako, Vladimir Rumenov kako dokaàn vrhovista, ja kritikuval upotrebata na terminot „Makedonoslavjani“ kako „izmislen“ termin koj nema podloga vo re-alnata situacija, no sepak negovata kritika vte-melena vrz golemobugarskata ideja ne samo {to bila neosnovana, tuku i ne moèl da ja promeni fakti~kata situacija vo odnos na makedonskata nacionalna svest kaj slovenskoto naselenie vo Egejskiot del na Makedonija.

1951, fevruari, 19,Vo Zgrozelec, Polska, zapo~na so rabota SOVETUVAWE na 72 makedonski politi~ki rakovodni aktivisti od êhoslova~ka, Romani-ja, Polska i Ungarija. Sovetuvaweto traelo do 21 fevruari 1951 g. Vo glavniot referat koj go podnel Stavro Ko~ov (Ko~opulos), bila naprave-na analiza na aktuelnata situacija i bile zabeleàni zada~ite pred makedonskata emi-gracija vo isto~noevropskite zemji. Vsu{nost, referatot na Stavro Ko~ov bil vo nasoka na opravduvawe i poddrùvawe na politikata na rakovodstvoto na KPG po makedonskoto nacio-


nalno pra{awe. Vakiot politi~ki kurs bil pot-vrden i vo usvoenite dokumenti na Sovetuvaweto: vo zaklu~ocite i rezolucijata. Bilo prifateno re{enieto na Centralniot komitet na KPG za ukinuvawe na dotoga{nite makedonski naciona-lnoosloboditelni organizacii i za formirawe na nova organizacija pod imeto „Ilinden“, {to se slu~ilo narednata godina.

1951, fevruari, 28,Vo Sofija, Bugarija, po~ina Aleksandar RA-DOSLAVOV, pripadnik na makedonskoto revo-lucionerno dvièwe, rakovoditel na Makedon-

skata revolucionerna organizacija (MRO) vo Ser. Roden bil vo gradot Trnovo, vo Bugarija, na 20 juli 1878 g. Zavr{il studii vo Sofija vo 1902 g. i narednata godina se vklu~il kako sekretar vo ~etata na Jane Sandanski. Na Kongresot na Serskiot revolucioneren okrug

od 1903 g. bil izbran vo Okru`niot komitet. Po vostanieto se vratil vo Bugarija i bil u~itel vo Sofija i Caribrod, a eden period rabotel vo Ministerstvoto za prosveta na Bugarija. Speci-jaliziral fitopatologija (nauka za bolestite na rastenijata) vo Berlin, Germanija i vo nared-niot period se zanimaval so nau~noistraùva~ka rabota.

76


77

1951, april, 08,Vo Skopje e roden Vasil TUPURKOVSKI, uni-verzitetski profesor na Pravniot fakultet vo Skopje, politi~ar. Diplomiral na Pravniot fakultet vo Skopje, magistriral na Pravniot fakultet na Univerzite-tot vo Mi~igen, SAD i doktoriral na Pravniot fakultet vo Skopje. Vodi poteklo od Egejski del na Makedonija, odnosno negoviot tat-ko Dimitar bil od selo O{tima, Lerinsko i bil istaknat makedonski revolu-cioner od periodot na Vtorata svetska vojna. Bil pretsedatel na Sojuzot na socijalisti~kata mladina na Jugoslavija (SSMJ) od 1979 do 1980 g., ~len na Politbiroto na Centralniot komitet na Sojuz na komunistite na Makedonija (SKM) od 1982 do 1986 g., na Politbiroto na Centralniot komitet na Sojuz na komunistite na Jugoslavija (SKJ) od 1986 do 1989 g., na Pretsedatelstvoto na Socijalisti~ka Federativna Republika Jugo-slavija (SFRJ) od 1989 do 1992 g. Bil specijalen pretstavnik na Pretsedatelot na Republika Makedonija (RM) vo procesot na me|unarodno priznavawe na dràvata. Bil osnova~ i pretse-datel na Demokratskata alternativa (1998-2006); potpretsedatel na Vladata na RM (1998-2000). Napi{al pove}e knigi od oblasta na pravoto i istorijata.


1951, juni, 02, Vo Skopje, vesnikot „Nova Makedonija“ objavil natpis so naslov „OPUSTEA SELATA VO EGEJSKA MAKEDONIJA“, vo koj se pravela op{irna analiza na noviot metod na gr~kata vladea~ka desnica za pritisok i iseluvawe na Makedoncite i denacionalizacija i etni~ko obezmakedon~uvawe na Egejskiot del na Make-donija. Kako nadnaslov bilo opredeleno: „Tero-rot nad makedonskoto naselenie vo Grcija“, a vo tekstot se zboruvalo za prezemenite sistematski i seopfatni merki za pottiknuvawe na ekonom-skoto emigrirawe na Makedoncite. Imeno, gr~kata vlast, spored tekstot, zapo~nala so ole-snuvawa na procedurite za dobivawe na paso{i vo Egejskiot del na Makedonija, gi poevtinila potrebnite dokumenti za iseluvawe, davala duri i pari~na pomo{ za iseluvawe vo stran-stvo. Se davale informacii i se kritikuvala prodolènata primena na metodot na sprovedu-vawe na teror i seewe strav, koj isto taka bil pri~ina za napu{tawe na rodnite ogni{ta na mnogu Makedonci. Zna~eweto na statijata i iz-nesenata osuda na odnesuvaweto na gr~kata vlada, treba da se ocenuva vo kontekst na faktot deka vesnikot „Nova Makedonija“ vsu{nost gi izra-zuval stavovite na rakovodstvoto na Narodna Republika Makedonija (NRM) i, respektivno na jugoslovenskoto rakovodstvo.

78


79

1951, juni, 10, Vo Skopje se odrà Plenaren sostanok na ZDRU@ENIETO NA BEGALCITE OD EGE-JSKA MAKEDONIJA vo Narodna Republika Makedonija (NRM). Voveden referat podnel Naum Pejov koj ja vr{el funkcijata pretsedatel na Zdruènieto, a izve{taj za rabotata podnel sekretarot Mi~o Trpovski. I vo ovie dva refe-rati i vo diskusiite na prisutnite delegati, cen-tralno mesto zazemala situacijata vo Egejskiot del na Makedonija i kritikata na antimakedon-skite merki na gr~kata vlada, koi odele vo naso-ka na pritisokot vrz Makedoncite vo Egejskiot del na Makedonija za ekonomsko iseluvawe vo prekuokenskite zemji. Od Plenarniot sostanok bilo isprateno „pozdravno pismo“ do makedon-skite iselenici vo stranstvo, a po poteklo od Egejskiot del na Makedonija, so izrazi na dlabo-ka blagodarnost za nivnata dotoga{na nesebi~na pomo{ do begalcite vo NRM.

1951, juni, Vo Skopje, Vladata na Narodna Republika Make-donija (NRM) donela zakonski akt nare~en „UREDBA ZA IZGRADBA NA STAMBENI ZGRADI ZA LICATA PREBEGNATI OD EGEJSKA MAKEDONIJA“. So nea se predvidu-valo na proteranite Makedonci od Egejskiot del na Makedonija, koi }e se re{at da izgradat


80

svoi ìveeali{ta, besplatno da im se dodeluva zemji{te od „Fondot na op{tonarodniot imot“, a samoto dodeluvawe na zemju{teto operativno da se vr{i od strana na mesnite, gradskite i okoliskite narodni odbori. So uredbata bilo propi{ano onoj koj gradi da bide sopstvenik i da moè ìveeali{teto da go zapi{e kako svoja sopstvenost vo katastarskite (tapiskite) knigi. Za izgradba na poedine~nite ili kolektivnite stambeni zgradi, bil obezbeden kredit preku In-vesticionata banka na Federativna Narodna Re-publika Jugoslavija (FNRJ), a Vladata na NRM so Uredbata se obvrzuvala deka }e pokrie t.e. }e is-plati 80% od sekoj kredit za ovaa namena, dodeka ostanatite 20% bile beskamatni i so rok na ot-plata do 30 godini i trebalo da gi isplatat samite graditeli. Se predviduvalo pokonkretni pravi-la za sproveduvawe na Uredbata da bidat izrabo-teni od Sovetot za narodno zdravje i socijalna politika i od ministerot za finansii na NRM, {to pak bilo napraveno vo sosema kratok period od donesuvaweto na Uredbata, {to se gleda i od brzoto otpo~nuvawe na gradba na ìveali{ta vo soglasnost so uslovite propi{ani vo nea. Moè da se konstatira deka so ovaa Uredba, Vladata obezbeduvala isklu~itelno povolni uslovi za kreditirawe na izgradbata na stanovi i ku}i za Makedoncite od Egejskiot del na Makedonija proterani vo NRM i deka toa bilo eden pozitiv-

80


81

en nacionalen ~in od gledna to~ka na makedoniz-mot. Kako {to prenela „Nova Makedonija“, ve}e vo juli 1951 g. vo Skopje, vo blizina na skopskata fabrika „Mi~urin“, zapo~nala izgradbata na pr-vite {est dvokatni stambeni zgradi vrz osnova na ovaa Uredba, a se planiralo samo vo Skopje vo tekot na istata godinata da se izgradat okolu 230 stanovi.

1951, juli, 16, Na vrvot „Noòt“ na planinata Babuna, sve~eno bila otkriena SPOMEN POLOÂ vo ~est na herojskoto zaginuvawe na 54 makedonski revo-lucioneri od Ilindenskiot period, prete`no od ~etite na Kosturskiot revolucioneren reon vo Egejskiot del na Makedonija. Spomen plo~ata bila postavena od Sojuz na zdruènijata na borcite od Narodnoosloboditelnata vojna (SZBNOV) i od nivno ime ja otvoril i odràl kratok pozdraven govor potpretsedatelot na Prezidiumot na Narodnoto sobranie na Naro-dna Republika Makedonija (NRM) i pretseda-tel na Gradskiot narodnoosloboditelen odbor (GNO) Prilep, Tode No{pal. Pred prisutnite ìteli od okolnite sela i gosti, me|u koi imalo mnogubrojni preìveani revolucioneri od Il-indenskiot period, od imeto na vladata na NRM referat pro~itala Vera Aceva, ~len na Cen-tralniot komitet na Komunisti~kata partija


na Makedonija (KPM). Na krajot, spomeni evo-ciral ilindenskiot revolucioner od Prilep Mir~e Ilievski, koj i samiot u~estvuval vo bit-kata na „Noòt“. So Spomen plo~ata i golemata op{tonarodna manifestacija, im se oddavala dostojna po~it na tamu zaginatite ilindenski makedonski revolucioneri od Egejskiot del na Makedonija i se pokaùvala posvetenosta na toga{nata makedonska vlast na ilindenskite tradicii.

1951, noemvri, 04,Vo Sofija, Bugarija, po~ina Toma Kuzmanov BAKRAÊV, pripadnik na makedonskoto revo-lucionerno dvièwe, rakovoditel na Make-donskata revolucionerna organizacija (MRO)

vo Carigrad. Roden bil vo seloto Vi{eni, Kostursko, na 9 oktomvri 1877 g. Bil trgovec po profesija. Vo 1901 g. bil rakovoditel na Kostursko-lerinskoto dru{tvo vo Carigrad i bil ~len na Carigradskiot revolucio-

neren komitet na MRO. Preku nego bil ispra}an dinamit vo Solun za potrebite na Gemixiite. Vo vrska so atentatite vo 1903 g. bil upasen od tur-skata vlast i osuden na smrt. Podocna bil pomi-luvan i emigriral vo Bugarija. Tuka, vo 1914 g. ja osnoval i otvoril prvata brodska kompanija vo zemjata.

82


83

1951,Vo Veles po~ina Pan~e Nikolov VASKOV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvièwe, lekar. Roden bil vo Veles na 10 juni 1870 g. Diplomiral vo Carigrad vo 1896 g. Lekar-skata praktika ja zapo~nal vo Kostur, kade {to i pokraj turskiot teror i gr~kata propaganda gi postavil temelite na Makedonskata revolu-cionerna organizacija (MRO). Koga go otkrile, go osudile na doìvotna robija i go ispratile vo Mala Azija. Zaradi zaslugite vo zdravstvenoto pole, vo 1900 g. bil amnestiran i vraten vo Veles, kade {to ja prodolìl lekarskata praktika. Vo ilindenskiot period gi snabduval revolucioner-nite ~eti so lekovi i prevrzo~en materijal.

1951,Vo Skopje izlegla od pe~at knigata „EGEJSKA MAKEDONIJA“ od Hristo Andonovski. Kniga-ta bila zamislena kako eden {irok publicisti~ki pogled kon Egejskiot del na Makedonija od razni aspekti: geografski karakteristiki, stopanski i zemjodelski resursi, kulturen, politi~ki i istoriski razvoj. Knigata, vsu{nost, za prvpat davala eden op{t pregled za zapoznavawe na ovoj okupiran del od Makedonija pred makedonskata javnost i bila zna~ajna bidej}i ispolnuvala edna kulturno-istoriska praznina koja postoela vo makedonskoto op{testvo.


1961, januari,Vo Ta{kent, SSSR, izlegla od pe~at poetska kniga na Vasko Karaxa so naslov „STIHOVI“. Vo knigata bile pomesteni 48 pesni na makedon-ski literaturen jazik. Tematikata, pred s#, bila povrzana so negovoto rodno selo D’mbeni i par-tizanskite borci Lazo Trpovski i Ta{ko Kara-xa, no imalo pesni tematski posveteni na Mirka Ginova i drugi legendarni komunisti~ki likovi od Egejskiot del na Makedonija, a del od pesnite bile posveteni na Ilindenskoto vostanie i Goce Del~ev. Istovremeno vo prevod na Vasko Karaxa na gr~ki jazik bila prepeana i otpe~atena, vo Ta{kent, knigata „Beli mugri“ na Kosta Solev Racin. Pe~atena bila vo tira` od 1. 000 pri-meroci. Predgovorot bil na gr~kiot pisatel Ko-stas Golfinos, koj glorifikatorski pi{uval za likot i deloto na Racin kako makedonski poet.

1961, mart, 03,Vo Sofija, Bugarija, po~ina Lazar TOMOV /L. T. Krajnov/, pripadnik na makedonskoto revolu-cionerno dvièwe, rakovoditel vo Ser. Roden bil vo selo Godlevo, Razlo{ko, Pirinski del na Makedonija, na 12 noemvri 1878 g. Zavr{il pedago{ko u~ili{te vo ]ustendil, Bugarija, filozofija i pedagogija na Univerzitetot vo Sofija i bil u~itel vo Razlog i Bansko. Vo 1896 g. bil ~len na prviot Revolucioneren komitet vo

84

Razlog. Vo vreme na Ilindenskoto vostanie bil vojvoda vo Razlo{ko. Vo 1904-1905 g. bil u~itel vo Ser i istovremeno bil ~len na Okru`niot komitet na Makedonskata revolucionerna or-ganizacija (MRO) za Serskiot revolucioneren okrug. Vo 1905 g. bil delegat na Rilskiot kon-gres na MRO. Iako bil rakovoditel vo Serskiot okrug imal razli~ni stavovi i pogledi od Jane Sandanski i pripa|al na vrhoviziranata desnica na MRO. Do Mladoturskata revolucija rabotel kako u~itel vo Burgas, a po nea kako u~itel vo Ser, Skopje i na krajot vo Sofija, Bugarija. Bil avtor na knigata „Spomeni za revolucionernata dejnost vo Sersko“, izdadena vo Sofija vo 1955 g., a u~estvuval vo redakcijata na „Album-almanah Makedonija“ izdaden vo Sofija vo 1931 g.

1961, april, 28,Vo Krxali, Bugarija, po~ina Goce Atanasov IMOV, pripadnik na makedonskoto revolu-cionerno dvièwe, rakovoditel na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO) vo Kuku{. Bil roden vo Kuku{ na 28 april 1870 g. U~el vo Solunskata egzarhiska gimnazija „Sv. Kiril i Metodij“, no ne ja zavr{il tuku emigriral vo Sofija i se zapi{al vo Voenoto u~ili{te, kade bil sou~enik i drugar so Goce Del~ev. Od Sofija se vratil vo rodniot grad i


85


88

se zanimaval so trgovija. Bil ~len na MRO od 1898 godina, a podocna stanal ~len na Okoliski-ot komitet na MRO. Vo 1902 godina bil vojvoda na ~eta vo Kuku{ko. Po Prvata svetska vojna se naselil vo Krxali, Bugarija.

1961, juni, 29,Vo Skopje po~ina Ilija DIMOVSKI-Goce/Go~e/, pripadnik na makedonskoto nacional-noosloboditelno i komunisti~ko dvièwe vo

Egejskiot del na Makedonija, u~esnik vo antifa{isti~kata borba i vo Gra|anskata voj-na vo Grcija. Roden bil vo seloto Statica, Lerinsko, vo 1909 g. Bil predvoen ~len na Komunisti~kata partija na Gr-cija (KPG) i na VMRO (Obedi-neta). Vo 1941 g. se vklu~il vo antifa{isti~kata borba. Od 28 fevruari 1943 g., bil komandant na Partizanskiot odred „Vi~o“ na gr~kata Narodnoosloboditel-na vojska (ELAS), a vo juli 1943 g. komandant na Partizanskiot

odred „Kajmak~alan“. Vo septemvri 1943 g. stanal komandant na makedonskiot partizanski odred „Lazo Trpovski“. Vo avgust 1944 g., bil naimenu-van za politi~ki komesar na makedonskiot Ler-


87

insko-kosturski bataljon na ELAS, a podcna bil komandant na Lerinsko-kosturskata brigada pri nejzinoto formirawe na 22 oktomvri 1944 g, vo seloto Grae{nica, Bitolsko. Na 18 noemvri 1944 g., stanal komandant na Prvata udarna brigada na Makedoncite pod Grcija (poznata kako Egejska brigada) vo sostav na Narodnoosloboditelnata vojska i partizanskite odredi na Makedonija (NOV i POM). Vo septemvri 1946 gi komanduval partizanski edinici na makedonskaiot Naro-dnoosloboditelen front (NOF) na planinata Vi~o, a vo po~etokot na 1947 g. bil komandant na bataljon na Demokratskata armija na Grcija (DAG). Bil ~len na Glavniot odbor na NOF na Makedoncite od Egejskiot del na Makedonija. Otkako se vratil vo Narodna Republika Make-donija (NRM), dobil ~in major na Jugosloven-skata narodna armija (JNA) i eden period bil i na~alnik na brigada na JNA.

1961, juli, Vo Skopje, vo izdanie na Izdava~koto pret-prijatie „Kultura“, izleze od pe~at knigata na HRISTO ANDONOVSKI, so naslov „MEGLEN-SKATA OBLAST VO NOB“. Vo nea avtorot dokumentirano i izdràno go opi{al razvo-jot na antiokupatorskata i antifa{isti~kata borba vo Egejskiot del na Makedonija, a pred s# vo Meglenskata oblast. Plasti~no i uverli-


88

vo bila prikaàna i situacijata po Dogovorot vo Varkiza vo 1945 g., koga terorot vrz Maked-oncite dostignuval ogromni razmeri. Avtorot faktografski ja prikaàl i borbata na make-donskite i gr~kite komunisti, demokrati i pa-trioti vo vreme na Gra|anskata vojna vo Grcija, a pritoa akcentot go stavil vrz nastanite vo Meglenskata oblast.

1971, Vo Sofija, Bugarija, po~inal Atanas PEJK-OV, pripadnik na makedonskoto komunisti~ko dvièwe vo Egejskiot del na Makedonija i ~len na Komunisti~kata partija na Grcija (KPG). Roden bil vo seloto Bap~or, Kostursko. Zavr{il gim-nazija vo Kostur, rabotel kako novinar, a objavu-val stihovi pod psevdonim vo nekolku predvoeni vesnici vo Solun. Kako aktiven ~len na KPG i VMRO (ob.) vo triesettite godini na XX vek bil ~esto apsen i leèl zatvor na ostrovite Fole-gandros i Akronavplija. Vo vreme na diktatura-ta na Metaksas bil na zloglasniot ostrov Akro-navplija. Po ofa{isti~kata okupacija na Grcija i Egejskiot del na Makedonija, se vrabotil kako slu`benik vo fabrika za tutun vo Drama, koja toga{ bila pod bugarska okupacija. Vo 1945 g. se naselil vo Sofija i rabotel kako novinar vo Ra-dio-Sofija (emisija za Grcija). Vo 1947 g. stanal redaktor i novinar vo Informacionoto biro na


89

KPG vo Sofija. Vo 1951 g. se iselil vo Bukure{t i rabotel vo makedonskiot oddel na izdava~kata ku}a „Nova Elada“ na Centralniot komitet na KPG. Ja pi{uval i makedonskata stranica na gr~kiot emigrantski vesnik „Nea Zoi“. Vo 1952 g. po nalog na Centralniot komitet na KPG, sozdal nova makedonska azbuka i objavil „Grama-tika na makedonskiot jazik“.

1971, Snimen e igraniot film „CRNO SEME“. Toj bil edno od najzna~ajnite ostvaruvawa vo make-donskata kinematografija. Dejstvoto bilo locirano vo vremeto na Gra|anskata vojna vo Grcija 1946-1949 g. Filmot pret-stavuval potresna slika za psiho-fizi~kite torturi od grupa gr~ki uniformirani vojnici vrz zatvorenici od Egejskiot del na Makedonija so makedonsko etni~ko poteklo. Bil proizvod-stvo na „Vardar film“ od Skopje. Snimen bil spored istoimeniot roman na Ta{ko Georgievs-ki, vo reìja na Kiril Cenevski. Ekipata koja go izrabotila bila vo sostav: kamera-Qube Pet-kovski, scenografija-Nikola Lazarevski, kosti-mografija-Elena Don~eva-Tan~eva, vo glavnite ulogi - Darko Damevski, Aco Jovanovski, Risto


90

[i{kov i Pavle Vuisi}. Toa bil prv makedon-ski igran film prikaàn na eden me|unaroden festival. Kako oficijalen pretstavnik na ju-goslovenskata kinematografija bil vklu~en vo oficijalnata programa na Me|unarodniot moskovski filmski festival i ja dobi nagradata kako najdobar debitantski film. Ja dobil nagra-data „Zlatnata arena za reìja“ na filmskiot festival vo Pula, Hrvatska i istata godina bil i jugoslovenski pretstavnik vo konkurencija za amerikanskata nagrada „Oskar“ za najdobar stranski film.

1981, fevruari, 03,Vo Skopje po~ina Dimitar TUPURKOVSKI-Titan, pripadnik na makedonskoto naciona-lnoosloboditelno i komunisti~ko dvièwe

vo Egejskiot del na Makedonija i u~esnik vo Antifa{isti~kata vojna vo Grcija. Roden bil vo selo O{tima, Lerinsko, vo 1911 g. Bil ~len na Komunisti~kata partija na Grcija (KPG) od pred Vtorata svetska vojna. Vo juli 1943 g. bil komandant na Partizanskiot odred

„Bigla“ na ELAS. Potoa bil komandant na Pr-viot bataljon na Lerinsko-kosturskata brigada pri nejzinoto formirawe na 22 oktomvri 1944 g. vo seloto Grae{nica, Bitolsko. Na 18 noemvri


91

1944 g., stanal komandant na Vtoriot lerinski bataljon vo Prvata udarna brigada na Makedon-cite pod Grcija (poznata kako Egejska brigada) vo sostav na Narodnoosloboditelnata vojska i partizanskite odredi na Makedonija (NOV i POM). Zavr{il voena akademija na Jugosloven-skata narodna armija (JNA). Imal ~in na major vo JNA i bil na~alnik na brigada.

1981, maj, 31,Vo Skopje po~ina Mihajlo KERAMITÎEV-Bistricki, pripadnik na makedonskoto naciona-lnoosloboditelno i komunisti~ko dvièwe vo Egejskiot del na Makedonija i u~esnik vo Antifa{isti~kata borba i Gra|anskata vojna vo Grcija. Roden bil vo selo Ga-bre{, Kostursko, 1915 g. Bil ~len na Komunisti~kata parti-ja na Grcija (KPG) od 1935 g. Vo vreme na Metaksasovata dik-tatura bil zatvoren vo 1939 g. U~estvuval vo Gr~ko-itali-janskata vojna od 1940-1941 g. Od 1941 do 1944 g. aktivno u~estvuval vo makedonskoto i gr~koto antifa{isti~ko i antiokupatorsko oslo-boditelno dvièwe. Bil aktivista i sekretar na rakovodstvoto na Slavjanomakedonskiot narod-noosloboditelen front (SNOF) i pratenik na


92

Politi~kiot komitet za nacionalno oslobodu-vawe (PEEA) na Grcija od Kosturskata okolija. Podocna, vo noemvri 1944 g. stanal politi~ki sekretar na Prvata udarna brigada na Maked-oncite od Egejskiot del na Makedonija (poznata kako Egejska brigada), vo sostav na Narodnooslo-boditelnata vojska i partizanskite odredi na Makedonija (NOV i POM). Vo 1944 i 1945 g. bil ~len na Politi~kata komisija na Makedoncite pod vlasta na Grcija. Od april 1945 g. bil ~len na Glavniot odbor na Narodnoosloboditelnot front (NOF). Bil u~esnik vo Gra|anskata voj-na na Grcija od 1946 do 1948 g. i imal ~in pot-polkovnik na Demokratskata armija na Grcija (DAG). Na Prvata (Zemska) konferencija na NOF za Egejski delot na Makedonija odràna na 20 maj 1947 na Kajmak~elan, bil izbran za sek-retar na Centralno rakovodstvo na NOF. Na Prviot kongres na NOF odràn vo selo V’mbel na 13 januari 1948 godina, bil izbran za pretse-datel na Izvr{niot odbor na NOF. Vsu{nost, vo ovoj period bil eden od glavnite ideolozi i rakovoditeli na makedonskoto nacionalnooslo-boditelno dvièwe vo Egejskiot del na Make-donija. Bidej}i ne se soglasuval so politikata na KPG kon makedonskoto nacionalno pra{awe bil primoran kon krajot na 1948 g. da prebegne vo Narodna Republika Makedonija (NRM). Bil ~len na rakovodstvata na Sojuzot na zdruènijata na


93

borcite od Narodnoosloboditelnata vojna (SZ-BNOV) i Socijalisti~kiot sojuz na rabotniot narod na Makedonija (SSRNM). Eden period bil Glaven direktor na Direkcijata za sobra}aj na NRM. Bil ~len na Inicijativniot odbor za formirawe na Matica na iselenicite od Make-donija. Umrel vo Skopje kako ~len na Sovetot na Socijalisti~ka Republika Makedonija (SRM).

1981, juni, 13,Vo Sofija, Bugarija, po~ina Tu{e Hristov VLA-HOV, pripadnik na makedonskoto komunisti~ko dvièwe i u~esnik vo antifa{isti~kata borba vo Bugarija, istori~ar, publicist, univerzitetski profesor, dopisen ~len na Bugarskata akademija na naukite (BAN) od 1967 g. Roden bil vo Kuku{, na 3 juni 1899 g. Po Vtorata balkanska vojna vo 1913 g., emigriral vo Bugarija. Diplomiral isto-rija na Sofiskiot univerzitet vo 1926 g. i speci-jaliziral vo Berlin i vo Pariz (1929-1932). Kako ~len na Bugarskata komunisti~ka partija (BKP) vo 1934 g. i gimnazijalen profesor vo Karlovo, Sliven, Kopriv{tica i Sofija (1934-1944), pos-tojano bil presleduvan, apsen i teroriziran od vlastite. Po Vtorata svetska vojna bil glaven inspektor po istorija vo Ministerstvoto na nar-odnata prosveta (1945-1949), a potoa profesor po Nova op{ta istorija na Sofiskiot univerzitet (1961-1968). Poseben interes mu bile nacional-


94

no-osloboditelnite borbi vo Makedonija, koj gi obrabotuval od aspekt na golemobugarskata dràvna ideja. Bil proglasen za zasluèn deec na naukata vo 1966 g. i za heroj na socijalisti~kiot trud na Narodna Republika Bugarija (NRB) vo 1974 g. Me|u mnogubrojnite dela kako pozna~ajni se izdvojuvale: „Vrhovizmot i golemobugarskite {ovinisti - poddrùva~i na bugarskiot monar-hizam“ otpe~ateno vo Sofija vo 1947 g. i „Kuku{ i negovoto istorisko minato“ otpe~ateno vo Sofija vo 1962 g.

1981, juli, 26, Vo selo Trnovo, Bitolsko, se odrà PRVA LE-RINSKA SREDBA. Sobirot bil pograni~na sredba na Makedoncite od Egejskiot del na Makedonija koi ìveat vo Socijalisti~ka Re-publika Makedonija (SRM) i Republika Grcija, no sekako, sredbata imala otvoren karakter, odnosno bila zamislena kako op{tonarodna veselba na koja moè da prisustvuvaat site gra|ani. Odrùvaweto na sredbata bilo vo ram-kite na odbeleùvaweto na proslavata „êtiri-eset godini od NOV i revolucijata, ASNOM i Ilinden“. Pokraj obra}awata do prisutnite, sredbata bila zbogatena so raznovidna kultur-no-zabavna programa koja bila izvedena od Kul-turno umetni~koto dru{tvo (KUD) „Ilinden“ od Bitola.


95

1981,Vo Bitola po~inal Trajko TRPÊVSKI, make-donski sportist, pioner na hokejot na mraz vo Makedonija. Roden e vo selo Setina, Lerinsko, vo 1931 g. So grupa entuzijasti i hokeari od Egej-skiot del na Makedonija, vrateni vo tatkovina-ta od êhoslova~ka i od drugi isto~noevropski zemji, vo 1958 g. go formiral Hokearskiot klub „Vardar“ i bil negov prv trener. Vo 1968 g. bil glaven organizator na Svetskiot {ampionat vo hokej na mraz - grupa C vo Skopje. Toj so pravo moè da se smeta za osnovopolo`nik na ovoj sport vo Makedonija i, sekako, za ~ovek koj e najzasluèn za negoviot podem. Pokraj seto ova, bil istaknat prosvetno-op{testven rabotnik, a vo eden mandat bil i pratenik vo Sobranieto na Socijalisti~ka Republika Makedonija (SRM).

1991, januari, 16,Vo Belgrad, Srbija, po~ina Gustav VLAHOV, pripadnik na makedonskoto nacionalnooslo-boditelno i komunisti~ko dvièwe, inèner tehnolog, voen i dràvno-politi~ki deec, op{testvenik i diplomat. Roden bil vo Istanbul, Turcija, na 18 septemvri 1912 g. Po potek-lo bil od Kuku{ i bil sin na Dimitar Vlahov. Osnovnoto


96

u~ili{te go zavr{il vo Varna vo periodot 1919 do 1923 g., srednoto vo Viena vo 1932 g., a potoa vo 1933-1934 g. ìveel vo Pariz i stanal ~len na Komunisti~kata partija na Francija (KPF). Preku London i Leningrad, stignal vo Moskva vo 1935 g., kade {to se zapi{al na Voenohemiskata akademija. Go zavr{il Hemisko-tehnolo{kiot fakultet i se vrabotil kako inèner-tehnolog vo moskovska fabrika. Kako ~len na Sovetska-ta komunisti~ka partija (SKP bol{evici), po Hitleroviot napad na Sojuzot na Sovetskite Socijalisti~ki Republiki (SSSR) se prijavil dobrovolec vo Crvenata armija vo 1941 g. i kako pripadnik na Posebniot odred so specijalni zada~i i politi~ki zamenik na komandantot na Internacionalnata brigada na Crvenata armija, u~estvuval vo odbranata na Moskva. Na 5 oktom-vri 1944 g. trgnal so tatko mu od Moskva vo Kra-jova, kade {to se sretnale so Tito i vo narednite dva meseca se nao|ale vo negovata pridru`ba. Po kratkiot prestoj vo Belgrad, na 17 noemvri 1944 g., stignal vo Skopje. Vo Makedonija osum mese-ci vr{el odgovorni funkcii: direktor na prva-ta Partiska {kola na Komunisti~kata partija na Makedonija (KPM) vo Skopje, ~len na Odd-elenieto za agitacija i propaganda (agitprop) i instruktor na Centralniot komitet na KPM za skopskata partiska organizacija i direktor na Centralata za raspredelba na zemjodelski proiz-


97

vodi. Ispraten bil na rabota vo Belgrad kako politi~ki sekretar na Kabinetot na Vrhovniot komandant na oruènite sili na Federativna Narodna Republika Jugoslavija (FNRJ), a potoa bil pomo{nik minister za nadvore{ni raboti i pomo{nik-minister za zemjodelstvo na FNRJ, pretsedatel na Komitetot za socijalni griì na Vladata na FNRJ, sojuzen sekretar za socijalna politika, postojan pretstavnik na Vladata na FNRJ vo Evropskoto biro na Organizacijata na Obedinetite Nacii (OON) vo @eneva, ambasa-dor vo Pakistan, Meksiko i Avstrija. Bil ~len na Sojuzniot izvr{en sovet, sojuzen sekretar za socijalna politika i trud, sojuzen sekretar za informacii, pratenik i potpretsedatel na So-juznoto sobranie na Socijalisti~ka Federativ-na Republika Jugoslavija (SFRJ). Bil nositel na Partizanska spomenica 1941 i na drugi nagradi i priznanija.

1991,Vo Sofija, Bugarija, po~ina Vasil IVANOVS-KI-Bistri{ki, pripadnik na makedonskoto nacionalnoosloboditelno i komunisti~ko dvièwe i u~esnik vo antifa{isti~kata borba vo Bugarija, osnovopolo`nik na sovremanata makedonska istoriografija, ùrnalist i pub-licist. Roden bil vo selo Lovrade, Kostursko, vo 1906 g. So semejstvoto bil proteran od Egej-


98

skiot del na Makedonija vo Bugarija vo vreme na Balkanskite vojni. Vo Plovdiv zavr{il progimnazija. Bil tutunski rabotnik, sindikal-no i politi~ki aktiven, a od 1923 g. ~len na Bu-garskata komunisti~ka partija (BKP) i pretse-datel na Progresivnata makedonska mladinska organizacija. Vo 1926 g. emigriral vo Sojuzot na Sovetskite Socijalisti~ki Republiki (SSSR) i ìveel i rabotel vo Odesa i Tbilisi. Vo sep-

temvri 1927 g. bil ispraten na stu-dii vo Moskva, a po zavr{uvaweto na studiite se vratil vo Bugarija vo 1932 g. Bil vo rakovodstvoto na VMRO (Obedineta). Na sudskiot proces vo Sofija vo 1936 g. protiv ~lenovi na VMRO (Obedineta), bil osuden vo otsustvo na pet godini zatvor. Vo 1942 g. bil uapsen i os-uden na petnaeset godini zatvor. Od 1943 g. kaznata ja izdrùval vo Id-rizovo, Skop-sko, a vo sredinata na 1944 g. izbegal na slobodnata teri-

torija i stapil vo redovite na Makedonskata vojska. Vedna{ stanal ~len na Oddelenieto za agitacija i propaganda (Agitprop) na Glavniot {tab na Narodnoosloboditelnata vojska i par-tizanskite odredi na Makedonija (NOV i POM) i ne{to podocna bil naimenuvan za prv glaven urednik na vesnikot „Nova Makedonija“. Bil


99

dele-gat na Prvoto zasedanie na ASNOM i za-menik-minister za socijalni griì. Vo noemvri 1945 g. zaminal vo Bugarija i bil aktiven vo re-dovite na makedonskata emigracija, afirmiraj}i ja makedonskata nacionalna dràva. Po obja-vuvaweto na Rezolucijata na Informacionoto biro (Informbiroto) na komunisti~kite i rabotni~kite partii vo 1948 g. ja prifatil ista-ta i zapo~nal javno da ja osuduva politikata na Komunisti~kata partija na Jugoslavija (KPJ) i Komunisti~kata partija na Makedonija (KPM). Vo sudskiot proces na Traj~o Kostov vo 1949 g., bil osuden kako „jugoslovenski {pion“ i kako ~ovek koj bil ispraten vo Bugarija „od strana na Koli{evski“ za da „{iri propaganda za otcepu-vawe i priklu~uvawe kon Jugoslavija“ na Pirin-ski del na Makedonija. Izdràl sedumgodi{na kazna zatvor. Vo 1956 g. bil osloboden i vo natamo{niot period ìveel pod postojan poli-ciski nadzor i vo doma{na izolacija vo glavniot grad na Bugarija.

1991, Vo Blagoevgrad, Pirinski del na Makedonija, zapo~na da izleguva vesnikot „PIRINSKA KAMBANA“. Bil izdanie na izdava~kata ku}a „Kuku{ 1913“ vo sopstvenost na Atanas Kirjakov, Makedonec ~ie poteklo bilo od Egejskiot del na Makedonija. Vo vesnikot ne bilo nazna~eno koj

100


e glaven i odgovoren urednik. Pe~atel tekstovi za popularizacija na makedonskata nacionalna istorija.

1991,Vo Skopje po~ina Lazo POPLAZAROV, pripad-nik na makedonskoto nacionalnoosloboditel-no i komunisti~ko dvièwe vo Egejskiot del na Makedonija, u~esnik vo Antifa{isti~kata i Gra|anskata vojna vo Grcija. Roden bil vo selo Dobroli{ta, Kostursko. Bil ~len na Komunisti~kata partija na Grcija (KPG) od pred Vtorata svetska vojna. Od 1941 g. do po~etokot na 1943, bil zatvoren od italijanskite vlasti. Vo letoto 1943 od KPG bil nazna~en za komandir na edna vooruèna partizanska edinica na Gr~kata narodnoosloboditelna vojska (ELAS), sostave-na prete`no od Makedonci vo Kostursko. So formiraweto na Slavjanomakedonskiot narod-noosloboditelen front (SNOF) vo Kostursko, bil izbran za ~len na Okru`noto rakvodstvo na taa organizacija i bil odgovoren urednik na vesnikot „Slavjanomakedonski glas“. Bil pri-padnik na Prvata udarna brigada na Makedon-cite pod Grcija (poznata kako Egejska brigada) vo noemvri 1944 g., a vo dekemvri 1944 g. stanal ~len na Politi~kata komisija na Makedoncite pod Grcija so sedi{te vo Bitola. Vo 1945 stanal instruktor na Narodnoosloboditelniot front

101


(NOF), a podocna bil sekretar na Okru`niot odbor na NOF za Lerinsko i ~len na Glavnoto rakovodstvo na NOF. Na Prvata zemska konfer-encija na Komunisti~kata organizacija na Egej-ska Makedonija (KOEM) od 2 avgust 1949 g. bil izbran vo nejzinoto rakovodstvo. Po porazot na Demokratskata armija na Grcija (DAG) na Gra-mos i partiskata konferencija na KPG vo Bu-reli, Albanija od 29-30 septemvri 1949 g., kako rakovoden kadar na NOF bil uapsen, prenesen vo Moskva i osuden na osum godini robija vo rabo-ten logor vo Sibir. Vo 1955 bil osloboden od zatvor i se vratil vo Narodna Republika Make-donija (NRM). Po~inal vo Skopje 1991 g.

102

Koristena i konsultirana literatura: Andonovski Hristo, Makedoncite pod Grcija vo borbata protiv fa{izmot (1940-1944), Skopje, 1968. Bitoski Krste, Apostol Petkov Terziev, Bitola, 1988. vesnik: “Glas na Egejcite”, Skopje. vesnik: “Nova Makedonija”, Skopje. vesnik: “Bitolski vesnik”, Bitola. Grujoski Traj~e, Bitola na mojata mla-dost, Skopje, 2007. Daskalov Georgi, U~astta na BÍlgarite v EgeŸska MakedoniÔ 1936-1946, SofiÔ, 1999. Dimeski Dimitar, Makedonskoto nacio-nalnoosloboditelno dvièwe vo Bitolskiot vi-laet (1893-1903), Skopje, 1982. Dinev Angel, Politi~kite ubistva vo Bu-garija, Skopje, 1951. Donevski \or|i, Bap~or, Skopje, 1996. \or|iev Van~o, Sloboda ili smrt, Skopje, 2003. Zbornik na padnati borci vo NOB vo Bi-tolska okolija, Bitola. Egejska Makedonija vo antifa{isti~kata vojna 1941-1943, t. VII, kn. 1, Skopje, 1985. Enciklopedija MI-AN op{ta i makedon-ska, Skopje, 2006, t. I - IV. EnciklopediÔ Pirinski kraŸ, Blago-evgrad, 1995, tom I.


103

Ivanovski Vasil, Zo{to nie Makedon-cite sme oddelna nacija, Skopje, 1995. Izvori za Osloboditelnata vojna i Revo-lucijata vo Makedonija 1941-1945, tom I, Skopje, 1968. Istorija na makedonskiot narod, Skopje, 1969. Istorija na makedonskiot narod, Skopje, 1998. Kirjazovski Risto, Demokratski i antifa{isti~ki partii i organizacii vo Egej-skiot del na Makedonija (1941-1945), Skopje, 1991. Kirjazovski Risto, Makedonskata politi~ka emigracija od Egejskiot del na Make-donija vo isto~noevropskite zemji po Vtorata svetska vojna, Skopje, 1989. Kirjazovski Risto, Makedonskoto nacio-nalno pra{awe i Gra|anskata vojna vo Grcija, Skopje, 1998. Kirjazovski Risto, Narodnoosloboditel-niot front i drugite organizacii na Makedon-cite od Egejska Makedonija (1945-1949), Skopje, 1981. KPG i makedonskoto nacionalno pra{awe 1918-1974, Skopje, 1982. Litovski Aleksandar, Makedonskata na-cionalnoosloboditelna platforma vo Vtorata svetska vojna, Skopje, 2008.


104

Li~nosti od Makedonija, MI-AN, Skopje, 2002. MakedoniÔ. IstoriÔ i politi~eska sÍdba, t. І, SofiÔ, 1994. Makedonska enciklopedija, MANU, Sko-pje, 2009, t. I i II. Makedonski istoriski re~nik, Skopje, 2000. Mamurovski Ta{ko, Bugarskata propa-ganda vo Jugozapadna i Centralna Egejska Make-donija (1941-1944), Skopje, 1989. Mamurovski Ta{ko, Kvislin{ki i nacionalisti~ki organizacii vo Egejskiot del na Makedonija vo Vtorata svetska vojna, Skopje, 2001. Mamurovski Ta{ko, Paskal Mitrevski i negovoto vreme (1912-1978), Skopje, 1992. Mamurovski Ta{ko, Svetli likovi od Egejska Makedonija (1945-1949), Skopje, 1987. Martinova-Buckova Fana, Makedonskata kultura i prosveta vo Egejska Makedonija i vo isto~noevropskite zemji (1940-1968), Skopje, 2009. Mokrov Boro, Gruevski Tome, Pregled na Makedonskiot pe~at (1885-1992), Skopje, 1993. Nikolov Boris Й., VÍtre{na makedono-odrinska revolюcionna organizaciÔ. VoŸvodi i rÍkovoditeli (1893-1934). Biografi~no- bibli-ografski spravo~nik, SofiÔ, 2001.


105

Pandevski Manol, Makedonski politi~ki programi vo periodot na sozdavaweto na Kralst-voto na Srbite, Hrvatite i Slovencite, Glasnik na Institutot za nacionalna istorija XXXII/1, Skopje, 1988. Panovska Liljana, Krajot na edna iluzija, Skopje, 2003. Panovska Liljana, Terorot vo egejskiot del na Makedonija 1941-1944, Skopje, 1995. Premreìwata na makedonskoto revolu-cionerno dvièwe: spomeni na Hristo Kalaj-xiev, Krsto Lazarov, Krum Peti{ev, Atanas Xolev i Mir~o Kikiritkov, Skopje, 2003. Ro{ev Kole, Vojvodite niz sobitijata i narodnite pesni vo Lerinsko i Kostursko, Skop-je, 2000. Rumenov Vladimir, BÍlgaritÍ vÍ Make-doniÔ podÍ grÍcka vlastÍ, SofiÔ, 1941. Siljanov Hristo, Osloboditelnite borbi na Makedonija, tom prvi, Skopje, 2003. Sto makedonski godini 1903-2003, Skopje, 2004. Trajanovski Aleksandar, Istorija na Makedonija, Skopje, 2005. êtirieset godini na KPG 1918-1958.


CIP – Katalogizacija vo publikacijaMati~na i univerzitetska biblioteka„Sv. Kliment Ohridski“, Bitola

94(495.6) ”330/1990”

LITOVSKI, AleksandarJubileen kalendar za Egejskiot del na Makedonija vo 2011 godina / Aleksandar Litovski. – Bitola : Organizacija na Makedoncite-potomci od Egejskiot del na Makedonija; Lerin : Zdruènie na setinci-popadinci-kru{oradci od Lerin vo Makedonija, 2011. – 111 str. ; ilustr. 47; 16 sm

ISBN 9989-9986-3-9a) Egejska Makedonija - Istorija 330-1990

COBISS.MK-ID 18585921

Documents

Јубилеен календар за егејскиот дел на Македонија во 2011 година - Д-р Александар Литовски