1

Από τον Πλοίαρχο (Ο) Αθανάσιο Τσιλιβίγκο

Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις έχουν διέλθει κατά καιρούς τόσο από

περιόδους ύφεσης και ειρηνικής συνύπαρξης, όσο και από περιόδους όξυν-

σης, εντονοτάτου ανταγωνισμού και σύγκρουσης. Ειδικότερα η περίοδος από

τη δεκαετία του 1970 έως και σήμερα είναι μια παρατεταμένη περίοδος εντά-

σεων μεταξύ των δύο χωρών. Χαρακτηριστικό της περιόδου αυτής είναι οι

τουρκικές διεκδικήσεις για την αναθεώρηση του διεθνούς νομικού καθεστώ-

τος του Αιγαίου, οι οποίες άρχισαν να εκδηλώνονται από το έτος 1973. Με-

ταξύ αυτών των διεκδικήσεων συμπεριλαμβάνονται κυρίως η επέκταση των

ορίων επιχειρησιακής ευθύνης της Τουρκίας στο Αιγαίο στο πλαίσιο του

ΝΑΤΟ, η αποστρατικοποίηση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου, ο περιορι-

σμός της ελληνικής περιοχής πληροφοριών πτήσης (γνωστής ως FIR Αθηνών

Flight Information Region) και της περιοχής για έρευνα και διάσωση στο Αι-

γαίο (Search and Rescue), η αλλαγή του εδαφικού καθεστώτος σε περιοχές

του Αιγαίου (γκρίζες περιοχές) και τέλος η συνεκμετάλλευση του υποθαλάσ-

σιου πλούτου της υφαλοκρηπίδας των ελληνικών νησιών του Αιγαίου. Εξ

Η Ελληνοτουρκική Διαμάχη για την Υφαλοκρηπίδα

των νησιών του Αιγαίου

Η Γεωλογική και Νομική Έννοια της Υφαλοκρηπίδας

(Μέρος 1ο εκ συνόλου 5 Μερών)

2

όλων αυτών των ζητημάτων που κατά καιρούς προβάλλονται εκ μέρους της

Τουρκίας, η Ελλάδα αποδέχεται μόνον ένα, για το οποίο υφίσταται εκκρεμό-

τητα και πρέπει να διευθετηθεί, το ζήτημα της οριοθέτησης της υφαλοκρηπί-

δας των νησιών του Αιγαίου.

Ο όρος υφαλοκρηπίδα ορίζεται διαφορετικά στη γεωλογία και διαφορε-

τικά στη νομική επιστήμη. Η γε-ωλογική έννοια της υφαλοκρη-πίδας περιλαμβάνει την προέ-

κταση της ακτής, με μικρή κλίση,

κάτω απ΄ την επιφάνεια της θά-

λασσας. Πέραν της υφαλοκρηπί-

δας, ο βυθός έχει μεγάλη κλίση

και σχηματίζει το υφαλοπρανές

που εκτείνεται έως τον πυθμένα της θάλασσας, ο οποίος ονομάζεται υφαλολε-

κάνη. Η υφαλοκρηπίδα και το υφαλοπρανές σχηματίζουν το υφαλοπλαίσιο.

Κύριο χαρακτηριστικό της υφαλοκρηπίδας είναι η ομαλή κλίση του βυθού της,

η οποία κυμαίνεται περί τα 7΄ της μοίρας, σε αντίθεση προς την κλίση του

υφαλοπρανούς που κυμαίνεται μεταξύ 2ο και 6ο, ενώ σε περιπτώσεις ηφαι-

στειακών βυθών η κλίση του υφαλοπρανούς εγγίζει τις 40ο- 50ο . Στον υποθα-

λάσσιο χώρο που εκτείνεται από την επιφάνεια της υφαλοκρηπίδας μέχρι την

επιφάνεια της θάλασσας, εισχωρεί το ηλιακό φως. Η αδυναμία του ηλιακού

φωτός να εισχωρεί σε βάθη μεγαλύτερα των 200 μ. υπήρξε ένας επιπλέον

λόγος, ώστε η ισοβαθής των 200 μ. να αποτελέσει, από γεωλογική άποψη, το

εξωτερικό όριο της υφαλοκρηπίδας.

Η υφαλοκρηπίδα είναι εξαιρετικά πλούσια σε φυτά και ζώα, καθώς και

σε ορυκτά (όπως χαλκό, σίδηρο, άργυρο, χρυσό, λευκόχρυσο, μαγγάνιο κλπ)

και σε άλλους μη βιολογικούς φυσικούς πόρους (όπως ασβεστώδη ιζηματο-

γενή πηλό, πυριτικό πηλό, ραδιενεργά υλικά κλπ). Επίσης στο υπέδαφος της

υφαλοκρηπίδας ευρίσκονται υδρογονάνθρακες (πετρέλαιο και φυσικό αέριο),

ο εντοπισμός και η εκμετάλλευση των οποίων αποτέλεσε τη βασική αιτία της

τεράστιας σημασίας που αποδίδεται σήμερα διεθνώς στην υφαλοκρηπίδα και

σ΄ όσα ζητήματα συνδέονται μ΄ αυτήν.

Η γεωλογική έννοια της υφαλοκρηπίδας

3

Προς κατανόηση της νομικής έννοιας της υφαλοκρηπίδας είναι

απαραίτητο πρωτίστως να διευκρινισθεί η έννοια της αιγιαλίτιδας ζώνης (ή

χωρικής θάλασσας ή χωρικών υδάτων). Αιγιαλίτιδα ζώνη είναι μια ζώνη θά-

λασσας κατά μήκος των ακτών, της οποίας το εύρος δεν δύναται να

ξεπεράσει τα 12 ν.μ. Για τον υπολογισμό του εύρους της αιγιαλίτιδας ζώνης

χρησιμοποιείται είτε η μέθο-

δος των φυσικών γραμμών

βάσης (δηλ. της κατωτάτης

ρηχίας) είτε η μέθοδος των

ευθειών γραμμών βάσης. Η

Ελλάδα, χρησιμοποιώντας

τις φυσικές γραμμές βάσης,

έχει καθορίσει ως εύρος της

αιγιαλίτιδας ζώνης τα 6 ν.μ.

Η κυριαρχία του παράκτιου

κράτους στην αιγιαλίτιδα

ζώνη δεν περιορίζεται στο υδάτινο στοιχείο, αλλά εκτείνεται και στον εναέριο

χώρο που ευρίσκεται άνωθεν, καθώς και στο βυθό και υπέδαφος που ευρί-

σκονται κάτωθεν αυτής.

Δεδομένων τούτων, το άρθρο 1 της Σύμβασης της Γενεύης του 1958

ορίζει ως υφαλοκρηπίδα «το βυθό της θάλασσας και το υπέδαφος των

υποθαλάσσιων περιοχών των παρακειμένων στις ακτές, αλλά ευρισκομένων

εκτός αιγιαλίτιδας ζώνης μέχρι του βάθους των 200 μ. ή και πέραν του ορίου

τούτου μέχρι του σημείου, όπου ο βυθός των υπερκειμένων υδάτων επιτρέπει

την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων των εν λόγω περιοχών»1.

Με τη Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας του 19822,

εισήχθηκαν δύο νέα κριτήρια για τον καθορισμό της νομικής εννοίας της υφα-

λοκρηπίδας. Το κριτήριο της απόστασης και το γεωλογικό κριτήριο του υφαλο-

πλαισίου, τα οποία αντικατέστησαν αντίστοιχα τα κριτήρια του βάθους και της

εκμετάλλευσης που είχε καθιερώσει η Σύμβαση της Γενεύης του 1958. Συγκε-

κριμένα με το άρθρο 76 της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας

του 1982, η υφαλοκρηπίδα ενός παράκτιου κράτους αποτελείται από το βυθό

και το υπέδαφος των υποθαλάσσιων περιοχών που εκτείνονται πέραν από

Νομική έννοια της υφαλοκρηπίδας σύμφωνα με το άρθρο 1 Σύμβασης Γενεύης 1958

4

την αιγιαλίτιδα ζώνη του, σ΄ όλη τη φυσική προέκταση του χερσαίου εδάφους

του, μέχρι του εξωτερικού ορίου του υφαλοπλαισίου ή σε μια απόσταση 200

ν.μ. από τις γραμμές βάσης3 από τις οποίες μετράται το πλάτος της αιγιαλίτι-

δας ζώνης στην περίπτωση που το εξωτερικό όριο του υφαλοπλαισίου δεν

εκτείνεται μέχρι αυτή την απόσταση.

Για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας μεταξύ κρατών με έναντι ή πα-

ρακείμενες ακτές, ισχύουν οι ακόλουθες δύο διατάξεις:

- Το άρθρο 6 της Σύμβασης της Γενεύης του 1958, που

προβλέπει ότι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, η οποία παράκειται είτε στα

εδάφη δύο ή περισσοτέρων κρατών με ακτές έναντι αλλήλων είτε στα εδάφη

δύο όμορων κρατών, γίνεται κατόπιν συμφωνίας μεταξύ των ενδιαφερομένων

κρατών. Ο κανόνας της μέσης γραμμής4 (για τις αντικείμενες ή παρακείμενες

ακτές), εφαρμόζεται σε περιπτώσεις μη συμφωνίας μεταξύ των ενδιαφερομέ-

νων κρατών, εφόσον βέβαια δεν υφίστανται ειδικές περιστάσεις που να δικαι-

ολογούν διαφορετικό τρόπο καθορισμού των ορίων της υφαλοκρηπίδας.

- Το άρθρο 83 της Σύμβασης του 1982, που καθορίζει ότι η

οριοθέτηση γίνεται με συμφωνία μεταξύ των κρατών, που πρέπει να εφαρμό-

ζουν τις αρχές του Διεθνούς Δικαίου, δηλ. το έθιμο, τις συμβάσεις και τη νομο-

λογία του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης (ΔΔΧ), για να επιτυγχάνεται δίκαιη

λύση.

Στην περίπτωση της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου, η Ελλάδα και η

Τουρκία προσεγγίζουν με διαφορετικό τρόπο την έννοια της υφαλοκρηπίδας,

με αποτέλεσμα να υφίσταται διαφορά στην οριοθέτηση των αντιστοίχων κυρι-

αρχικών δικαιωμάτων τους επ΄ αυτής5. Ιδιαίτερα η Τουρκία θεωρεί το Αιγαίο

ως «ημίκλειστη θάλασσα» με ξεχωριστά γεωγραφικά και γεωλογικά

χαρακτηριστικά, λόγω κυρίως της ύπαρξης ελληνικών νησιών, νησίδων και

βράχων πλησίον των τουρκικών ακτών. Συνεπώς το Αιγαίο, κατά την τουρ-

κική άποψη, αποτελεί «ειδική περίσταση» και ο προσδιορισμός της έκτασης

της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου και κυρίως ο διαχωρισμός της μεταξύ των

δύο χωρών πρέπει να διενεργηθεί με βάση την αρχή της ευθυδικίας6. Αντίθετα

η Ελλάδα θεωρεί ότι τα 2.800 ελληνικά νησιά του Αιγαίου δεν αποτελούν «ει-

δική περίσταση» απ΄ εκείνες που αποδέχεται το Διεθνές Δίκαιο. Απεναντίας

5

θεωρεί ότι τα ελληνικά νησιά αποτελούν ένα ενιαίο και αδιαίρετο εδαφικό σύ-

νολο με τον κύριο ηπειρωτικό κορμό της. Αντιπροσωπεύουν δε το 17,1% του

ελληνικού εδάφους, το 12,5% του συνολικού πληθυσμού της Ελλάδας και

έχουν δική τους αιγιαλίτιδα ζώνη και υφαλοκρηπίδα, όπως ακριβώς και οι

ηπειρωτικές ακτές της Ελλάδας.

Ειδικότερα, τα βασικά επιχειρήματα της κάθε πλευράς, που

καταδεικνύουν το διαφορετικό τρόπο προσέγγισης αναφορικά με την οριοθέ-

τηση της υφαλοκρηπίδας, καταγράφονται συνοπτικά ανά χώρα ως ακολού-

θως:

* Τουρκία

- Τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου αποτελούν ανυψώ-

σεις της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας της Ανατολίας και συνεπώς δεν έχουν

δική τους υφαλοκρηπίδα7.

- Η εγγύτητα ορισμένων ελληνικών νησιών στα τουρκικά

παράλια, εντάσσεται στις «ειδικές περιπτώσεις» του άρθρου 6 της Σύμβασης

της Γενεύης του 1958 και συνεπώς δεν μπορεί να εφαρμοστεί ο κανόνας της

μέσης γραμμής.

- Η οριοθέτηση πρέπει να γίνει με βάση την αρχή της

ευθυδικίας, προκειμένου να επιτευχθεί δίκαιο αποτέλεσμα που δεν προσφέρει

η οριοθέτηση με τον κανόνα της μέσης γραμμής.

- Η διαφορά δεν είναι νομικής αλλά πολιτικής φύσης και

συνεπώς πρέπει να επιλυθεί με διαπραγματεύσεις8.

* Ελλάδα

- Η ελληνική υφαλοκρηπίδα του χερσαίου (ηπειρωτικού)

κορμού της, γεωλογικά δεν διακόπτεται στο μέσο του Αιγαίου, αλλά συναντά-

ται με τα νησιά, αποτελώντας ένα αδιαίρετο σύνολο.

- Τα νησιά εθιμικά και συμβατικά έχουν πλήρη δικαιώματα

σε υφαλοκρηπίδα σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο9.

- Η γειτνίαση των ελληνικών νησιών με τις ακτές της Τουρ-

κίας στο ανατολικό Αιγαίο, επιβάλλει τη χάραξη της υφαλοκρηπίδας στη μέση

γραμμή των ελληνικών νησιών και των ακτών της Τουρκίας.

6

- Η διαφορά είναι νομικής φύσης και πρέπει να επιλυθεί

ειρηνικά με προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ΔΔΧ). (Συνεχίζεται)

1. Η Σύμβαση της Γενεύης του 1958 για την υφαλοκρηπίδα (Convention on the Conti-nental Shelf), έχει επικυρωθεί από την Ελλάδα με το ΝΔ 1182/1972 (ΦΕΚ Α 111/8-7-1972), ενώ δεν έχει υπογραφεί ούτε επικυρωθεί από την Τουρκία. 2. Η Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 (United Nations Convention on the Law of the Sea), έχει επικυρωθεί από την Ελλάδα με το Ν.2321/95 (ΦΕΚ Α 136/23-6-1995), ενώ δεν έχει υπογραφεί από την Τουρκία. 3. Για την οριοθέτηση της αιγιαλίτιδας ζώνης και της υφαλοκρηπίδας, η Ελλάδα χρησιμοποιεί τις φυσικές γραμμές βάσης (δηλ. το σημείο της κατωτάτης ρηχίας), ενώ η Τουρκία τις ευθείες γραμμές βάσης. Επισημαίνεται ότι η Ελλάδα, κυρώνοντας τη Σύμβαση της Γενεύης του 1958 με το ΝΔ 1182/1972, διατύπωσε την επιφύλαξη ότι αυτή εφαρμόζει, ελλείψει διεθνούς συμφωνίας, το σύστημα της φυσικής γραμμής βά-σης για τον καθορισμό των ορίων της ελληνικής υφαλοκρηπίδας. ΑΝΠΧΟΣ Σ. ΠΟΛΙ-ΤΗΣ «Ειδικά Θέματα και Σημειώσεις Διεθνούς Δικαίου», Αθήνα, Εκδόσεις Ναυτικής Σχολής Πολέμου, Α Έκδοση, 1995, σελ. 31.

4. Κάθε σημείο της μέσης γραμμής ευρίσκεται σε ίση απόσταση από τα εγγύτερα σημεία των γραμμών βάσης, από τις οποίες μετράται το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης κάθε κράτους.

5. Θ. ΒΕΡΕΜΗΣ «Ιστορία των Ελληνοτουρκικών Σχέσεων 1453- 1998», Αθήνα, Εκδόσεις ΕΛΙΑΜΕΠ- Ι. ΣΙΔΕΡΗΣ, Β Έκδοση, 1999, σελ. 141-142. 6. Ευθυδικία ονομάζεται η μέθοδος επίλυσης διεθνούς διαφοράς, σύμφωνα με την οποία η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας στηρίζεται στους κανόνες του Διεθνούς Δι-καίου, λαμβάνοντας υπόψη όλες τις ιδιαιτερότητες (γεωγραφικές ή άλλες) της διαφοράς. ΑΔΙΣΠΟ «Σημειώσεις Διεθνούς Δικαίου (υπ΄ αριθ. 4 Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας)», 2005, σελ. Θ-1-10. 7. Χ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ «Το Νομικό Καθεστώς του Αιγαίου και η Ελληνοτουρκική Διένεξη», Αθήνα, Εκδόσεις ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΣΚΕΨΗ, Α Έκδοση, 1992, σελ. 52. 8. Ουσιαστικά η διαφορά είναι γεωπολιτική, καθόσον η Τουρκία τα τελευταία χρόνια αναπτύσσει μια έντονη και πολύπλευρη δραστηριότητα που έχει στόχο την αναθεώ-ρηση του υφισταμένου καθεστώτος (status quo) στο Αιγαίο. Συγκεκριμένα η Τουρκία επιδιώκει «…να χωρίσει το Αιγαίο σε δυο ίσα μέρη και με τη στάση αυτή αποβλέπει στην απόκτηση δικαιωμάτων, δυτικά των ελληνικών νησιών του ανατολικού Αιγαίου και κατά συνέπεια στον εγκλωβισμό των τελευταίων σε μια ζώνη τουρκικής δικαιοδο-σίας». ΣΕΘΑ «Θέσεις της Ελλάδας επί Εθνικών Θεμάτων με Όμορα Κράτη», Έκδοση ΣΕΘΑ, 2006, σελ. 5. 9. Σύμβαση Γενεύης του 1958, Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 και Απόφαση του ΔΔΧ το 1969 για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας της Β. Θάλασ-σας. Στην προαναφερόμενη απόφαση, το ΔΔΧ δέχθηκε ότι ο κανόνας της υφαλο-κρηπίδας των νησιών είναι εθιμικός. Συνεπώς δεσμεύει όλα τα κράτη, συμπεριλαμ-βανομένου και αυτού της Τουρκίας.