AKADEMIA E SHKENCAVEE REPUBLIKES SE SHQIPERISE

INSTITUTI I ARKEOLOGJISiJ

ILIRIAREVISTE ARKEOLOGJIKE

viti xxv1995,1-2

TIRANE

; : ,. i;i li.i.:iiIir[.tr 1] r \'.iL.li1l\lol ),

:,:ti. l,r'ii:i is. I i ctiLL ircriitk\ise)., ;j,i',;i\:iri. ljlatro l'rueli, Gjergi Saraqi,.1.,. ,' , !'or"krrli. tki:rtder- Atramali.

q,ri,fRIA

i r, i r . iirstiirrlil Li Arkeoi0gjisL tl AkademisC. ,l( r.tll...isl ,rl irr.c

:: r l. ...iil lll ()i.Oail(.,11-ll-. \irncsLlicile

. r-L.r iiLt.'i tt1'r !lc I ii)itilLlt,\l'ciljrrlogiiluc. ',,-.,rl.irrir,lcr .'\;icltes cle lrL Rcpublique d Albanie

''..' -'rriiri irr]l\iril p. L)cgn 0 B{)iirll.\'. c Akatle rnisc se Shkencave te R SH

, r ,;, ,\.1\ i ,r, rlr,r, \11,,'LL llrrl-'o:L

i l irr,r '..,.1,:rriir c ShL, ri].t',ccll jiH Te gjllh a ld drejtat td rezervuara

PASQYRA E LENDES(Table des matieres)

ARTIKUJ(Articles)

Pager.- Paleoliti nd Shqiperi ......................... 5- Le paliolithique en Albanie I I

- Vendbanimi neolitik i Rashtanit (Librazhd)- Le site n6olithique de Rashtan (Librazhd) ........................

MUZAFER KORKUTI

ILIR GJIPALI

BEP JUBANI

ZHANETA ANDREA

SKENDER ALIU

ASTRIT NANAJ

OLIVIER PICARDSHPRESA GJONGECAJ

- Kultura e bronzit te hershem nd tumat e Shklelil ............... 5l- La civilisation du bronze ancien dans les tumuli dc Shkrei .... 13

- Varreza tumulare e Bujanit .... . .. . ... . 9l- La cimetidre tumulaire de Bujan ........... l15

- Tuma e Psarit ......... 1 l9- Le tumulus de Psar ........................... I18

11

38

149t66

t15

181

199

215

225

2io

23)231241).46

219261

2612 ,11

219285

VASIL BERETI

ALEKSANDRA MANO

. Gjetje nga vanezat antike ne te itoret e amanteve ...............

. Ddcouvertes dans les cimetidres antiques des territoiresamantins............

- Deshmi td reja mbi mauedheniet midis dy brjgleve adriatike(Gjysma e dyte e shek.IV-fillimi i shek.III p.e.sonc) ...........Nouvelles attestations des rappotts entre les dcux cdtes

- addatiques. (De la seconde moiti6 du Iv" sidcle au d6buir dull[" sibcie ar. J.-C.) ................

- Fontana e Bushalit ..............- La fontaine de Bushat ...............- Kryqe - enkolpione mesjetare te gjetura n€ Shqiperi ............- Des croix mddidvales trouvdes en Albanie .............. .........- Sigilata afrikane te periudhds se vond anrike nga qyretj i

Shkodres ...- Vases sigill6s africains de la basse antiquit6 d Shkod€r........

- Keshtjella e vond antike e Domajve (Ujmisht) ..................- La forleresse des Domaj b Ujrnisht ...........

- K€shtjella e Menglit . ... . ... .. .. . ... ... .

- La lorleresse de Mengli

BASHKIM LAHI

AFRIM HOTI

GEZIM HoXHA

LUAN PERZHITA

YLI-I CEROVA

IURIA Nr. I-2. 1995

G€zim HOXHA

SIGILATA AFRIKANE TE PERIUDTTiIS SE VONE ANTIKENGAQYTETIIISHKODRES

Nga gemtimet e viteve 1988-1991 ne qytetin e Shkodr€s kane dalE nc driti nje

,^.i "

Loniid!-"rhme enesh sigilata' qe i p6rkasin periudhes sr: vone antike Kcto ene

ui,ne ,er"rirh, lrga sektoret F dhe G td gdrmimeve, ku dshte dokumentuar nje

.rr.rugr"ii irf,"r5re e qarte' Per pasojb fragmentet e engve tona u pdrkasin

kont&steve shtresore, qd na ofiojnd datime mj aft te besueshme

Sigilatat antike td vona te gJetura nd g0rmimet e Shkodres paraqiten ne forma

te larnisf,me, me zbukurime ti*disallojshme dhe me prejardhje tipologjike dhe

li""Sr"iif" te ndryshme. Nc kete artikull po trajtojmd vetdm endt terrasigilata me

LC"a "ftit-", ie.ilut perbeln. pjeseLr rne.te. madhe te elreve td kesaj kategorie'

M"!.ne.. ne literaturen tone aike oiogike nuk kemi entle anikuj te posaqdm qe t'ij"nJi."tn,"", sigilates afrikane' e shohim me vend te japim shkurtirnisht disa td dhina'me ka'akter infolrmues lidhur me studirnin e kdsaj qeramike t.td pellgun mesdhctar'

Terr-asisilaten afrikane e ka identifikuar md sd pari F O Waage' duke c

ernertuar l'le i<o,non A clhe Bt. Me vond N. Lamboglia e pdrcaktoi kete qeramike si

,),'* tigiLn* chicLrtt A,B'C, dhe D. ku md pas slgillata thiarQ B u percaktua me

orisitnE narboneze .

No,, iurrdi i vilcve bU-t; J W.Salmorl"..rn mori intciativcn per 'tudttnin inderlidhjeie te prodhimeve td ndryshme afrikane', Nje p€rparim te dukshem ne

ffi"t.t'" sigilatds afrikane shdnoi publikimi nga J W' Hayesi rnanualit Lttte Romtut

poxlry (tg/Z), ku autori i permbledh prodhimete sigilatds.A'C dhe D t9 ertdrtuar nga

i-".lJglir, ne n1e kategc,ii qe e emerton "AJrican Red Slip Warr:"' dhe anin tc

iJiuiaiaf lzole nje pLodhim td;i qe emertohet prodhini E Nga pubhkimet ne shkalle

ie gere te geimimcue nE Kartaglene e gletke u getdn mlaft ddshmi cdhe td ekzistences

L C. Hoxha, 'Veshtlim historik-arkeologjlk mbi qytctin c Shkodrbs tc periudhis s' !orr'

antikc". (Kerkime lc viicve 198? 1992). disertacion';l iranc 199'l ruhct ne InsLitLrtin Arkcolofjik l lT-

t9.2.I]'o'Waage.Hcllcnistit'antlllantlnTablelan:o.fNortltSl'ria.Anliochonthc.olontcs.

,1/1. r94E.3. N. Lamboglia, "Gliscavi cll Albintirrilium c h cronologia dell'r 'eramica

ronane" I'

Bordighcrlr. 19501 Po ai Nuot'e osstmtciotti sulla "rerra sigillata chictn (Tipi A e B)' nc Ri\rsle di

studi LisLrri '. nr. 24. Bordighcra. 1958. l 25l-310"'""'"'.;. jw solu.o,rr'o,r. Etutle sur kt ccrtunicyrc ronLttine tl'AJ)ulre sigillee t:ldi)e ct la (tantique

tontntLute tlc Henchir eL Ouibtt (Rat1t1ar1a)' nd "Buil AntBesch"' XLIII' f' 80. Po ':\i SPiitt-omis(h( tatc

iul,,rrorn,ritR"li"l\'"r:.i,:rungausNortlttltikanischenWerkst':itelr "Bull Anl'Besch" XLlV'i9695. J.W. Hayes. Lltc Roman Pottcry", London, 1972' l l3 14 (Shkurt LRP)'

6. J.W. Haycs, I-RP. l9'/2.1 295

250 G€zim Hoxhase.re ashtuquajtures protosigilara (proto. Red Slip Ware),. Nd vitin 19g0 Hayes i:::l:\:ljt':lgl dallm:.t e.!ij td.SdqTfhT" ne nje suplement pdr manualin e tij tevrtlr tv /.t . Ndersa nje vrt rne vone publikohet Atlasi i formave te qeramikes t, _ frut ibashkepunimit ne mes specialisteve te shumte italiane dhe te l'uai;-[*".-'-"*"-peipj:fj".. shumd pozitive qe te unifikohen nomenklaturat e'ndryjme perindividualizimin e formave te qeramikes.

,. .. Du\" u bazuar gjithnje e me reper nd re dhena stratigrafike re sigurta dhe neTal.i.ze_n

e im€t petrografike e kimiko_lizike re gJerjeve, pu"bliki."t e 15 viteve tefundit kane sjelle tashme disa ndrede dhe saktesime ng datimet paraardhese dhe neprobleme te tjera lidhur me sigilaten afrikane,o.

Megjithdse sigilata afrikan^e nd vendin rone nuk eshre publikuar ne artikuj tevegante, ajo eshte ndeshur ne mjaft nga germimet e qenderbanimeve antike t6 vJna.En€ td tilla ne i njohim tashme nga publikimi i germime,re € Ad_euinrum_it,Paleokastr€s, onhezmit ed., ku eshte dhdnt nje sasi e piket fragmentesh te k-etij lroji,i.'

Percaktimi i formave td fragmenteve te sigilatave airikane te penualei sevone. antike te Shkodres, qd jane perfshire ne katal6g dhe ne vizatimet ; pu;qi;;eshtd arritur kryesisht ne baze te kitereve formare.

"pra, ne mungese te analiz€s sdfabrikatit, ne kemi arritur td marrim ne shqyrtim fragmeniet qd kane formd te

\rptueshmg. apo_ pareret qe ruajnd njd zbukurim karaktlristik dhe jo fragmentet eshumta atipike. Qithashu ne jemi mbeshtetur edhe ne veshtrimin fizik te baltes dhe teangoDes se ketyre endve, duke e krahasuar ate me pdrshkrimet qd i kand ber€prodhimeve re ndryshme te kesaj qeramike Hayes, Atlanie (19g1), Tortorella dhe mdse fundi diksioneri Dicocer''.

duket nzhvillol

ne Shkprodhir

prodhinprodhindhe ang

i pergiiln€ Ad.perkasir

FlO.Eeshte gi

pdrket f

td k€tij l

ne roze

Hayes .

ekzempi pe.ei*re shekidentihlgjetur eShkodA

opake nperkasinAd Quirnd Scho440". K

formd kat:

Dicocer, I

7 Mrchigan I. botuar nga J.H.llumphrey. ..E,<cavations ar Canhage... 1975. conducled by lheUniversrr) ot Mrchigan, vol. I, 19j6. f. jj_82. D. Soren. Ile n"i, i.i:a from lJtica. (Tunisia), nE"Cahiers des etudes anciennes',,8, l9?g. f. I l1-l 12.

8. J_W. Hayes, ,,A Supplement to Late Roman pottery,,, London, l9gO.9. Atlante delle forme ceramiche, I, ceramica fine iomana n"i tuono mediterraneo (medio elardo impero) ne "Enciciopedia dell'arte antica classica e oriental",, noln", f qS f .

10. D. Whitehouse, G. Barker, R. Resse and D. p.esse, fie Sriito- proeconum I. ne,,papers ofthe British School at Rome". vohrme t- L9{o1, tSAZ; t. Whirlhou.e, i. Conr,anOtni, p. Cuidobaldi, S.Passi, P. Pensabene, S. pratt, R. Resse and D. Resse, ir, S"noU i:rirr"u* tt, n€ pSBR volume LIII,London, 1985: M.c. Fulford, ne D.S. peacock, The Avenue a, p*rii"r'"iirtit Bour.iba, Sallamftbo:the-portery,and other ceramic objects froh rl" ,ir" - ..Excauations

" d"nlr"g",,, fh" gritish Mission vol.I' 2 Shefield 1984: s ronoreta. ra ieramica africana, * ,*"" "

i"ii'pToukmatica, ne,,ceramiqueshellenistiques er romaines", vol II, (botuar nga i'. Lereque et J.p.Moreij, i""., ,SaZ, f. Z,l9_32.1; D.p.S.Peacock, F. Bejaoui and N. Ben Lazreg, Fom an potiery i" C"ntroi'i^"fJo, ne ..Joumal of RomanArchaeology", (shkurt, JRA) vol. 3. 1990,f. 59-g4; J.w. Huy"r, -e*"uuutlon. ut saraghane in Instambul,,,vol..ll. Princeron, 1992 (shk. Saraghane J. Magness, t *'n"^i" ""i Sliitine pottery (in Caesarea)preliminary report, nd Caesarea - JRA, suplemm;ntary series. Nr. S, lnn irior, Ui , 1992, f. 129_l53.aIJ.Araballa, V. Ceglia, P. Roberrs. S. Giaimo deg_li Schtovant lMoiis"i e"-"iLy ftn *r,ory a"i.ri.fpotteDt and animal bones from central Adrrarrc /raly, nt pSBR uotu-.. ixi,'igs:.: Na. Mackensen, Drespdtantiken sieillata und rampentdpfereien von E! M-ahrine lNoratun"riiij-ne.,Mtinchener Beitiage zuivor - und Friihgeschichte", Band 50, 1,2 Mtinchen, 1993 (Shkurt, Macken."n if frarf,tn").I l. Shih perkatdsisht: N. Ceka, Ad euintum,

,lliria., 1976, Vt,i. iAyltZ, A. Bage, Kashtje a

" Onhpzrnit. "llidra" , Iq84, 2, f. 153-205

.. 12. Per dhenien ne katalog te nuancds se ngiyrds sd baltes se eneve dhe td angobes se tyre, De.1.1,9:r: l_" T1::_"1],

shume re njohur: Mnse . Soit Cotor Charrr. ne kemr perdorur manuatrn rjerdr C E C- r\uancrer. tederalron huropeene des fabricants de canaj( ceramiques nga Sociere unonyrn"'fiAu"-i*.1Bale, Suisse. i_ciii mund te pdrqaset me manualet e tjera universale te ke;i;atvre.13. Shih pe.katdsisht. J.W. Hayes, LRp, 1.972, f. t3-I4i ertait", iStf, vep.cit., f.9_141., S.Tortorella vep cit.f 2i9 327. DIcocER - Dicrionaire des ceramiques antilrr"s en l.leaitenannee No.d-orienrale, sous ta direcrion de Michel py, ne ..Melanges d,ii.;;l;;; ;;;",,, LATTARA, 6 Laues,1993. f. I70; 185. 190-19i.

Sigilata afrikane t€ periudhds sd vonE antike nga qyteti i i Shkodrds

Mbi kdtd baze ne kemi arritur te ddlojme nd mes endve terrasigilata afrikane

nd Shkoddr keto lloj prodhimesh: prodhimin A/D, prodhimin C, prodhimin D dhe

prodhimin E.1. P rodhimi A/DKy lloj prodhimi shenon fundin e sigilatds sE prodhimit A dhe preludin e

prodhimit re ri D, aty nga fundi i shekullit II dhe fillimi i shekullit IV Enet e

prodhimit A/D me origjind nga Tunizia Qendrore'o kand njd baltd td kuqe granuloze

dhe angobe te trashe dhe G shkelqyer, qe bnton td leskrohet.

Nd gjetjet e Shkodres jand ndeshur fragmente td kdtrj prodhimi (tab- I, 1-2)' qe

i pdrgjigien fol-lnds Atlante, tav. XXV, 9/Ostia I, 34. Njd formd e tille eshtd gietur edhe

ni ei.Quint ., ne kontekstin shtresor te shekujve III-IV". Td dy fragmentet tona i

pdrkasin fillimeve td shek. IV.Katalogulo1. Buzd kupe, nr. inv. 1573 (tab. I, 1) Balta me pdrmbajtje ranore ka ngjyren

F 10. Ena mbulohet nga angobe me nglyr0 F 9, qd ka njd leskrirn te lehte. Fragmenti

eshte gierur me monedha te fillimit td shek. IV.2. Buzd kupe, nr. inv. 1204 (tab. I, 2). Balta, angoba dhe ngjyrat si tek nr. I I

pErker fillimit le shek. IV.2 Prodhimi CDuke pasur si fillesd shek. II dhe fillimin e shek. III nd rajonin e Byzacenes

duket njd prodhim i ri fin sigilate, qd eshtd njohur me emertimin prodhimi C e q6

zhvillohet ne pesd variante C-1 C-5'7.NE gdrmimet e Shkodres kane dald ne dritd fragmente qd i pdrkasin varianteve

td kdtij prodhimi C 2 dhe C-3.Varianti C-2 ka nje brume fin, te pastruar mire, me ngjyre rozd te thelld deri

nd rozd portokalli opake.Ketij prodhimi i perket buza e pjates (tab. I, 3), e cila i pergjiget formes

Hayes 45lAtlante tab.LIV, 2 te datuar nga fillimi deri ne mesin e shek. IV nd

ekiemplare te gjetur ne Greqi, Izrael. Tunizi e Portugali''. Ndersa fragmenti (tab. I, 4)

i pergligjet fomds Atlante, tav. XXV[, 7/ Salomonson Co te datuar ne gjysmen e dytd

rd shek.III. Prodhimit C-2 i perket edhe njd fragment tasi (tab. I,5), td cilin e kemi

identifikuar me formdn Hayes 4glAtlante tav. XXVI, 10. Njd formd e tille ene eshG

gjetur edhe nga germimet nd Ad Quintum, nd shtresdn e shek. IIi-IV''. Ndersa nd

Shkodor ne mund ta datojme nd fillimet e shek. IV.'Varianti C-3 i prodhimit ka nj6 brumd lehtesisht granuloz dhe njd angobe

opake me ngjyre portokalli te erret. Fragmentet e taseve (tab. I, 6,7) te ketij prodhimi i

pdrkasin formds Hayes 50 A"/B/Atlante XXVII 13,14 td datuar nd vitet 350 400. Nd

Ad qr,intu* kjo form€ dshtd ndeshur nd shtresdn e shek. III-IV'", kurse nd gdrmimet

nd Schola Praeconum ne Romd ajo eshte gjetur nd kontekstin shtresor te viteve 430-

440''. Kdtd forme e njohim glithashtu edhe nga publikimi i gjetjeve td tilla nga Emona

2s1

5licriEt€

F'-:Eri

iET"Fi-t-;fD.i-i-iCcCE'j

rtLT

bc

sdlir"I--,lE.?tIr-r,i:f.l,-!-

ilE-:ICrh.hlEr-,

14. Atlante, 1981, vep.cit., f. 52-53; S. Tortorella, v€P.cil, f 248; Dicocer' 1993 ' veP.cit ' f 170.

15. N. Ceka, veP.ci., tab. VIl, L16. Shdnim: Pas paraqitjes se formave te gdo prodhimi td sigilatds afrikane ne po japim ne

Iormd katalogu te gjitha tiagmentet e paraqitura nd tabelat, duke ruajtur p€r to numrin Progresiv17. Hayes, LRP, 19'12, 1.289-2901Atlante, 1981' f.58-60: S. Tortorella' vep-cit-, f. 284-28',

Dicocer, 1993, f. 185.18. Atlante, l98l, f. 118.

19. N. Ceka, vPp.cit, tab. IX.5.20. N. Ceka, vep.cit., tab. IX, 8.

- 21. D. Whitehousc etj., 1982,,ep ciL,fig.2,2.

252 Gdzim Hoxha(Slloveni), Agoraja e Athines, Anemurium (Turqi) dhe Tunizind eendrore.,.Fragmentet rona i perkasin viteve 350-450. Formds Hayes SilAtlante, tuu. }XIX, Z ipdrket buza e tasit (tab. I, 8) e gjetur ne shkoddr. Nga vendet e pellgut ballkanik ieteform6 e njohim nd Emona". kurse jashtd.kdtij pellgu ajo dshte;de;hur ne getjet qevijne nga Italia, Malta, Siria, Izraeli e Tunizia, ku nJgdo rast eshte datuar ne ilt"iuut'nqe perfshin vtter 325 deri n€ fillimet e shek. v'o. Nd shkoddr kjo forme eshte &ietur ndkonrekst shrresor te gjysmes se dyre te shek. IV. Me balE td prodhimit cl3 eshtepergatirur edhe buza e tasit (tab. I, 91, e cila i perket formes Hayei 5g B/Ostia IV, fig.3/Arlanre rav XXIX, 4/Er Mahrine r, Kdrd f;rme re gjerur rer;tivisht nalre e njohiiinga gjetjet ne oarie, Emona dhe El Mahrine (Tunizi) ie ddshmuar ne intervalin kohornga fundi i shek. IV dhe fillimet e shek. V,'. Fragmenti yne datohet ne glysmen e dyietd shek. IV.

Po ashru, fragmenti i rasit (rab. Il 6) eshte i prodhimit C_3 dhe i pergjigjetformes Hayes 62 B (15)/Arlanre tav. XXVI, 15. Kjo forme eshte gjerur edhe ne 6rai,Ita1i, Portugali, siri e Tunizi ku eshte datuar n6 fundin e shek. w dhe fillimin e shei.V". Ne Shkoder kjo forme vjen nga konreksti shtresor i gty;rn;, .e ayte te shek. IV.

Nga prodhimi i sigilares afrikane C n" po pa.uq"ii- ne katallg k€to forma:3. Buze pjate, nr. inv. 25_37 (tab. I, 3). Baita homogjene e pjeiur fort. Angoba

e.lusrruar.mbulon dy faqet e enes. Balta dhe angoba me igyre te njejte G l l.ienpjesd nd gjetjet e gysmds se pard td shek. IV.

4. Buze rasi, nr. inv. 1577. (tab. I, 4). Balta e ngjeshur me pdrmbajtjetherrmijash shumd_td imeta gelqerore ka ngjyrdn F 10. Angoba e ngjyrd F i2 mbui;naner e fragmenrir. vjen nga kontekst shtresor i fundit te sh;k. III - riliimit te shek. IV.

5. Fragment tasi, nr. inv. 1454 (tab. I, 5). Balta me gurigka ranore me ngiyre10. Angoba e dobet me ngyr€ F 9. pjesa e jashtme e buzes ei-hte nxird nga pjet<1a.*fienpjese nd gietjer e fillimit te shek. IV.

6. Fragment rasi, nr. inv. l_3g3 (rab. I, 6)_ Baltd e paster me ngjyrd G 9.Angobapo ashtu me ngjyre G 9 mbulon dy anet e enes. Datohei ne fittimet Jinek. v.

7. Buze tasi nr inv. 1203^(tab. I, 7). Balta me ngjyre F 12 pdrmban the;ijagelqerore. Angoba me ngjyrd G I2 eshr6 pak e vrazhd6. EJte geqe e glysmes se dyiere shek. TV

8. Buze tasi, nr. inv. 429. (tab. I, g). B.alta me ngjyrd F l0 pdrmban thdrrmijasllQerore.g mike. Angoba me ngjyre F 9 mbulon vetdmljesen

" Ur"narf,_". I le.iligjysm€s se dyre rd shek.Iv.

9. Buz€ rasi, nr. inv. 52 (tab. I, 9). Balta me ngjyre F 9 ka permbajtje ranore t€imer. Angoba me ngjyre F 9 mbulon anet e enes. nai6iret ne giysmdn e dytd G shek.IV.

10. Fragment tasi, nr. inv.l?23 (tab. II, 6). Balta me ngjyrd G g e pastdr dhe epjekur mire. Angoba me nuancd G 9 mbulon dy anet e enes i"t "

ka shkeiqim mat. Iperker gjysmes sd dyte re shek. IV.

3. Prodhinti D

IKartagieprodhimNe rdedprodhimine i kern

ose i graka te njem€ndafsl

T

fragmeI

XXXtr.,hapesirBrd shek.]/El Malne Shko<r, 12,14)Gj ithashtme stanimesdhet:Ie e.s.

Fragmen1

pdrkasineshrd nj€vogla ng

fragmenl

IMahrineoriginixgermirne

22. Shih perkatesisht: H.S.Robinson, The Athenian Agora, 14 ,,ponery oi the roman period,,,1959, fbrma K. t ?; V. perko. A,frtska sii.illata v Emoni,,,Atn"fog".ti Vj"stni[: a i, f;gZ, tuA.l, tZ, iill.Williams, "Anemuium. The roman and Byzantine pottery,,, toionro,"tggs, f. :1, Rg. lg, nr. 217 D.p.S.Peacock, Roman po[tery production in cenirat Twtisia, nd.'JRA, vof . :. iSeO, i. 77 or," ng f f.Z

23 . Y . Petko, vep. cit. , tab. lI, 2.24. Arlante. 1981. vep.cit.,1.66.

. 25. Arlante, 1981 , vep.cit., f. 66., V. perko, velr.cir, rab. II,4; M. Mackensen, El Mahrine, 1993,vep.cit., tab.52,l-3.26. J.W.Hayes, LRp, 1972, vep.cit.,fotma 628, fig. lg; Arlante, 1981, vep.cit., f. 6l: Arabel^_Ceglia-Roberts, 1993, vep.cit., tjg. 5,'/; D.p.S. p"acock etj_, igso,'ne. t l,lb'ih" t.n.

:vep.ci..f..

2

El Manrir:

Mackenserlj

Pasbefesti5FriihgesciiCeglia Rot19q0. vep-r

3

tab. lV.4,_3

vep.cit.. f-5a,b.c,d: Irhellenistic

l

Sigilatn afrikane tU periudhiis sii vonii antike nga qyteti i i Shkodrds

eshte nje prodhim sigilate I Tunizis€ Veriore dhe vegangrisht i rajoneve pranE

Kartagiends, qaduket ne dhjetdvjegardt e pare t0 shek. IV. Gjate shekujve IV dhe V ky

prodhim sigilite dominon pellgun mesdhetar, duke vazhduar pastaj edhe^-ne shek VI'ile.r.j"ane"n e shek. VII ky prodhim fillon e zhduket progresivisht". Sigilata e

prodhimit D ka dy variante te baltes se saj qd jand emdrtuar D-l dhe D-2 dhe te cilat

ne i kemi ndeshur ne gletjet e Shkodrds.Varianti i prodhimit D-1 dallohet nga njE brume portokall fin dhe homogjen

ose i granuluar shume lehtd, e nganj€here i petezuar' Angoba nd te shumten e rasteve

ta te niejten ngjyrd si edhe balta. Ajo eshte pak e trashd, opake' me aspekt mat ose te

mdndafshtd dhe qE shpeshherd mbulon vetem brendesin0 e ends'

Me variintin D-1 td balt€s dhe te angobes jane gjetur ne Shkoder keto

fragmente enesh:Fragment tasi (tab. I, l0), i cili i perket formes Hayes 59 B/Atlante, tav'

xXX[, 10-] 2/El Mahrine IIr te datuar ne vitet 320-4ool42o dhe ta perhapur dendur ne

hapesirdn mesdhetare e m€ glerd'*. Fragmenti ynd vjen nga konteksti i giysmes sd dytd

td shek. IV. Ndersa buza e-pjates (tab. I, 11) eshte e formds Hayes 60/Atlante LIV,7,8'1 Mahrine 8,'" Hayes e daton ketd formd nga mesi deri nd fundin e shek lV Edhe

nd Shkoddr kjo gjetje datohet ne gjysmen e dyte te shek. IV. Fragmentet e taseve (tab'

l, 12,14) i pergliglen formes Hayes 61A./Atlante, tav. XXXV, 2,4lEl Mahtine 4.'

Gjithashtu kesaj forme i perket- edhe fragmenti (ab. I, 13) me zbukurim te realizuar

me stampe te stilit Hayes A (ii)'". Kjo forme ene ka nje pdrhapje td giere ne hapesirdn

mesdhetare dhe ruan pergJithesisht datimin e dhend nga Hayes, ne intervalin 325-420

te e.s.''. Ne vendin'toiE kjo formd dshte ndeshu; nd kdshdellen e ZhanEzes"'

Fragmentet tona td kesaj forme datohen ne gjysmdn I td shek. V'Te prodhimit D-l jand gjithashtu fragmentet e taseve (tab. II, 1-4) te cilat i

perkasin foimes Hayes 6lB/Atlante tav, XXXIV' 2,6,1lEl Mahine 5, Po ashtu, kjo

lshte nje forme e njohur mjaft ne pellgun mesdhetar dhe eshte datuar me luhatje te

vogla nga autore t6 ndryshem nga uiti :so deri ne vitin 450 te e.s.". Td gjitha

trugment"t tona te kesaj forma vijnd nga kontekst shtresor i gjysmes sd par€ td shek'

Fragmenti i tasit (tas. II, 5) i pdrket formds Hayes 62N Atlante' tav. LIV,S/EI

Mahrine 5 e datuar nd vitet 350-425 te e.s. dhe e gjetur ne Greqi dhe ne vendet e

origlinds se saj Tunizi dhe Libi'". Eshte gjetje e gjysmes se pard te shek V nd

gemimet e Shkodres.

253

(f,L]:taa

er qcr-&r*F&;'_ GgoLtfr{e

rlEqLstj.-

fgdrEr

h*&IVFi}G,E

G9:Y-n*iti*

ryatu

GGfi"

Lr---

.-rtcIttr

,rF.

-.

27. J.W.Hayes, LRP, 1972, vep.ci.,f 291-292. Atlante, 1981' vepci 'f 78-19' S Tortorella'

vep.cit..f.286 289; Dicocer, 1993,wp cit,f. 190-191

28. J.W. Hayes, LRP, 1912, vep.cit., forma 598 (16-17): Atlantc, vep cit, f' 82; M Mackensen,

El Mdhrine. lqaj. vpf..i/ . lab 52 cr-ll

29. J.W. Hayes, LRP, l9?2, vepcit.,f.98, fig 15.60, nr' 3: Atlante 1981. va2 cir'. f 119: M'

Mackensen, Al Mahrine, 1993, f 325,595' tab.56.2.30. J.W. Hayes, LRP,1912.vep cit ,fig 42, tjpi 69d.

31. J.W.Hayes, LRP, 1972, wp.cit ' po aty; U Giesler. Ad Pirum (Hrusica) Spiitrdmischepasbefestigung in den julischen Alpen, Hrsg von Thilo ulbefl, Miinchener Beitrage /ur vor und

FrthgeschichG, Band,3l, Mtinchen, 1981,tab 34,5-8,35,3-4; V Perko, ve7cit'tab Il,5: Arahcllr-

Ceglia Roberts, \993, vep.tit., fig.5,4a-b; C williams, vepcit.,f 39' fig l8,22l;DPS Pcacock etl ,

1gqo,vep.cit.,l.1'7,f1g. 11,5: M.Mackensen' E] Mahrine' 1993. ve2 cit., tab 53.4-532. D. Komita, Ke!;htielta e ZhanEzcs'forzse e periudhis antike ta voni, nd "lliria" 1976, VI,

rrh IV.4.3 3. H.S. Robinson, vep.cit., fott P-I2OOi J.w Hayes, LRP, 1912, veP cit.

' f. 100; S Tortorella.

vep.cit., f. 305: C. Williams, vep.cit., f 39, ig 18: Arabella-Ceglia-Roberts. 1993. veP ci, f\9 5'

5a,b.c.d; M. Mackensen El Mairine, 1993, vep cit, tab. 54.2: V.R.Anderson-Stojanoviq, "Stobi-Thc

helleni stic and Roman Pottery", Princeton, 1992' Kat. nr. lO'77 ' Pl 126.

34. Atlante, lgSl,vep.cit.,f. t20: M Mackensen' ElMahrine' 1993, ve2.cir. taf.54' 3'4'

254 Gdzim Hoxha

_ ._.Varianrit te prodhimit D_l mendojmd se i perker edhe fragmenti i tasit (tab. II,7),._i cili perfaqdson ne Shkod€r formen tiayes 65latlante tav. XiX ,5. Xr"".l"gji;e.dhend nga Hayes per k€t€ forme. v. 320_4b0l420, eshG spostuar pak nga rezultaret edisa germimeve md te vona ne Itali, qe e datojne kete fo;e ne fundin e shek. IV dhefillimin.e shek. Vr'. Fragmenri yn6 vjin nga konteksti i gltr-;; se pa-re re shek. V. poashtu edhe buza e pjarances (rab. III; 1) €shre e prodhimib_t. Ajo i pergjigjet fomesHayes 76lAtlante, tav. XXXVII,.6-8/El Mahrine 10,. pdrfaqdson n;e fo?_! qe nlitreimjaft n€ vendin e saj re origtinds dhe. m€ pak n6 raione te q"ri si nd iireqi, It"li

"rjl, l;ne € gjitha rastet eshte datuar brenda limiteve kohore qe ku dhene uuyes,,it t'iii-

475'0. Fragmenti i Shkodrds mund re darohet ne gjys*en'" f-e te shek. V.Pjesa m€ e madhe e fragmenteve te terriiigilates airikane t6 gjetur ne Shkoderi pdrkasin varianrir D-2 re prodlimit- Ky variant Ia nje balte me nfyrd porrokalli teerret deri ne te kuqe tulle. Balta eshtd digka m€ e tiashe dhe me granuloze se tekprodhimi D-1. Enet mbulohen nga nje angobe e trashe me ngjyre portokalli te qarte, Ekuqe ose roze te rhelle te shkelqyer ose glysmemar. qe rentoi"nganjehere Le leskerohet.

Forrnar me te vona td kerj; prodhimi kane nje angobe te tiashe me ihkelqim mar,,.__.. - Kupa (tab. II, 12) e prodhuar ne vanintin D_2 i per&jigier iormes Hayes67 /Atlante, tav. XXXVI, 10/El Mahrine l4]. Eshte nle formi frui "

pernupu. ri'neMesdheun Lindor e perendimor e deri nd brigjet e Atlantikutr'.po a.frro^fo._es Uay"s97_ I l"lk^t_r edhe fragmenrer me zbukurime me stampe re stitit Hayes a tiiill; tt"jn9-11). Per datimin e kesaj forme sE bashku me zbukuiimet qejane aplikuar ne te, janeshfaqur m-endime te ndryshme, qe kapin harkun kohor ne mes? viteve 360 dhe 490*.Td kater fragmentet tona te kesaj forme

-vijnd nga kontekste shtresore te gysmes s6dyte td shek. IV dhe gjysmes s€ pard td_shek V.Fragmentet e kupave (rab. II, 13-16)perfaqesojne ne shkoddr formdn Lambogria 57lHalyes '.,3 N A;rante, tav. )t, tnlMahrine 16,. Kjo forme e njohur shpeshhir€ edhe n! prodhimin C_4, n6 Shkoder nashfaqet ne-prodhimin D-2. Ajo eshte mjaft,e perhapur ne pellgln mesdhetar, Evropdnkorrinentale dhe n6 brigjet e Atrantikuti'. Ne vendin tone nle rlrrne e tilld eshte gieruredhe nga germimet ne Kdshtjell€n e paleokastresor. Duke shenuar veqa#rishtekzemplaret qe kand nje tihdmbdzim te lehte-ne pjesetr e siperme te buzes (tab. II, 14),Hayes ka dhene per ra datimin mes. vlteyg 4ZO_4i 5 f.ugni"nt"t tonu i perkasin funditte shek. IV dhe glysmds se pare re shek. V.

njohur nnd gjysrKonstanltd mbylhafrikanefragmenleshG njCFragmen

lfragmentvetem dDatimi i

lpdrfaqevidentihkrduket seshpdmdaverejtur I

perkasinI

fragmentdatuar ne

nd shek. .

ne RomCdshte e n-

Te tre ftFragmentgetur n€kronologshtresor,

IHayes 93tere hape, - . F_r1gT9n,l i kupes (tab. III, 2) mund re idenrifikoher me formen Hayes g1/El

Mahrine 13. Kjo forme dshte datuar nga Hayes ne gjysmen e dyte te shek. V dhe esht€rivleresuar me pas nga Tortorella rl ro.,oe e diiueshme n! tttti-"t e shek. v,.Fragmenti yne vjen nga konteksti i gjysmds sd pare te shek. V.

^,._ ,fo.r-:l ".lj:|r.. Hayes,tT A/Attante XL1,5,6,1 e kemi gjetur ne disa

+1

ekzemplare edhe ne germimet e Shkodres 1taU. lt, :_+j.'qo forme sigilate eshte e

35. Atlante, 1981,yep.cit.,f.82; Arabella Ceglia_Robe s,l9g3. \,ep.ctt., fig.6,g.36. Atlante. 1981,vep.cir.,f.89_9_0; M. Mackinsen gt ttatdne, tg6:, vep.ci.,tdl.58,t.2.

Shih: J.W.Hayes, LRp,^1972. vep.cit, f. Z9l_292: Atiante, t981, vep.cit., f.,78., S.Tortorella, ve2.clr.. i 286: Dicocer, 1993,vep.cit.,1.. l9O.38. Hayes, LRp, 1972. f. li2, fig. l9: Allanre, 1981, f. 89: S. Tortore a, vep.cit., f. 305: y

.Perko, vep.clr., rab. II,9: C. Williams, r,epctr.. f.40, fig. lg, ZZS; OpS p"*o"t, etj. wp.cit., f ..1.1. fig.I I ,20; Mackensen El Mahine. 1993, ral. 60, 9- l l.39. J.W.Hayes, 1972, LRp, krahaso perkaresishr: rab. II, 9 me zbukurimin e Hayes: 2,7h fig. 40

1i: tlj,jf' 42-, tab,. , t0 me zbukurimin e itayes 69C fig az ar,e iab.-ir,'i r me zbukurimin e Hayes

40. J.W. Hayes, LRp. I972. forma 67: Atl nre, l(r8l, | 8S_89; S. Torrorelta, l, ep.cit., f.305.4t. Arianre, 1981. t 73.42. A. Bage. vep.cit..l.202, tab. XVI. 8.43. J.W. Hayes, LRp,19.j2,f. 120., S Torr.,rclla. ,p.cir..r 305.

1 , fig. 34.4

Saraghalre,4',

,u

ftg. 2.22. f"Mahrine. l!

41

Saraghane,_5(

55.

5_

a5:

1989, vep.a

Sigilata afrikane td periudhds sd vond antike nga qyteti i i Shkodrds

njohur ne vendet e Mesdheut Lindor e Perendimor*. Hayes e ka datuar ate fillimishtne gjysmdn e dyte te shek. V. Kurse nd gietjet e gdrmimeve ne SaraEhane te

Konstantinopolit te publikuara po nga Hayes, kjo formd na ddshmohet nd nje depozitb

td mbyllur te datuar ne vitet 526-5274s . Dy fragmentet tona jane nddr te paktat sigilataafrikane td &ietura ne Shkoddr qd i pdrkasin gjysr.nes se dytd td shek. V. Nd€rsa

fragmenti (tab. III,5) i pdrket form€s Hayes 87 B/Atlante tav. XXXIX, 8'9' e cilaeshie nje forme e dokumentuar rralle dhe qe Hayes e daton atd nd fillimet e shek VIlo.

Fragmenti i Shkodrds mund te datohet nd giysmen e pare te shek. V.Ndersa formdn Hayes 87 C/Atlante tav. XLI, 1 e perfaqdsojnd nd gjetjet tona

fragmentet (tab. III,6-8). Sipas Atlante (1981) kjo eshtd nje formd e dokumentuar

vetlem nd Tocra td Kirenaikes, ku dshte datuar nga Hayes nd fillimin e shek. Vl'.Datimi i tre fragmenteve tona td kesaj forme pdrputhet me ate te dhene nga Hayes.

Nd te kundert me formdn paraardhese, fragmenti i tasit (ab. III,-9) qe

perfaqeson nje forme shume te njohur nd mjaft qenderbanime antike te uona" esh€

identifikuar me formen Hayes 91C/Atlante, tav. XLIX, 6/El Mahrine 52. Kdsaj forme

duket se i pdrket edhe fundi i tasit (tab. IV,4) i zbukuruar me vijdza te shkurtra te

shpemdara ne menyre radiale. Kjo forme e datuar fillimisht ne vitet 530-600 eshte

veiejtur md pu, ." L fillon jetdn i saj qd nga mesi i shek IV". Dy fragmentet tona ipdrkasin fundit te shek. V dhe fillimit te shek. VL

Formes Hayes glD/Atlante, tav. XLIX, 7-8lEl Mahrine 57 i pdrkasin trefragmente kupash ftab. III, 10-12), te cilat perfaqesojne njd forme mjaft te pdrhapur, te

datuar nga Hayes ne vitet 600-650'". Tortorella e rivlereson datimin e kdsaj forme ene

nd shek. IV-V". Nd€rsa nd germimet e depozites sd dytd (SP II) n€ Schola Praeconum

nd Romd, gjetje te tilla datohen ne fillimin e shek. VII". Nd vendin tone kjo formd ene

dsh€ e nj;u; edhe nd kdshtjelldn e Onhezmit me njd datim te giere nd shek. III IV".Te tre fragmentet tona vijne nga konteksti shtresor qd i pdrket fillimit te shek. VII.Fragmentet (tab. IV, 1-2) perfaqesojne formdn Atlante, tav. XLVIII, 10, e cila esht€

gjetur ne vendorigjindn e saj ne Kartagiene e prodhuar ne variantin D-l dhe qe ka njd

kionologji ende te papercaktuar',. Te dy fragmentet tona vijne nga nje kontekst

shtresor, qe i perket gjysmes se pare te shekullit V.Nje forme tjeter paraqet buza e tasit (tab. III, 13) qe identifikohet,me formdn

Hayes 93B/Atlante tav. XLV , 2-3lEl mahrine 20. Eshte nj€ forme mjaft e njohur nd

rere hapdsirdn mesdhetare". te cilen Hayes e daton ne vitet 500-540, nd€rsa Tortorella

255

LneEb5itt-

:lEtEL

5a5.t_a

*6lflEirIrLtEE

IC

44. Adante, 1981, f. 93-94.45. J.w.Hayes, LRP, 1972, forma 87 A (2): Po ai, SaraQhane, 1992, vep-cit ' l- 155, depozita I8,

l, fig. 34.46. J.W. Hayes, LRP, 1972, t 134, fig. 24, lotma 8'7 (3); Atlante, 1981' t 91; J.W Hayes,

Saraqhane, 1992, vep.cit..f. 154, fig. 33, depozita 14,I ,247. Atlante, 1981, f.93; J.w. Hayes, LRP, 1972, forma 87C (4,5)

48. Atlante, 1981, I. 106-107; V. Perko, vep.cit, tab. Il, I1; DPs Peacock, elj. 1990' wp cit.'

|ig.2,22, f.65: fig. 7,12, f. 71, fig. 10,20, f. 75. C. Williams, 1989, vep cit-, f 39; M Mackensen. El

Mahrine, 1993, velr.ct., taf.75,6 8.

49. J.W. Hayes, LRP, 1972, Forma glc; S. Tortoretla, 198'7. vePcit.. i 305; JW Hayes,

Saraqhane, 1992, f. 154-156.50. J.W. Hayes, LRP , 19'12, l. 144 Atlantq I98I, f l05-I0651. S. Tortorella, 198'7,vep cit,f 30552. D. Whilehouse etj., 1985, v€P.ct., tab. Vl. 6.

53. K. Lako, veP.cir. tab. lX,6.54. Atlante. 1981, vep.cn., f. 105, tav. XLVIll. 10.

55. Arlanre, 1981, vep.cit., f. l0l: J. Magness, 1992, tep.cit.. fig. 513,2, l. 136; C. Williams,1989,.vep.cit., f. 40,frg. 18, nr. 231 ; M. Mackensen, El Mahrine, 1993, veTr'ctt , taf. 64,6 '/

tY.+arll

2s6 GUzim Hoxhae rivlereson_si form€ tipike p€r fundin e shek. IV deri ne tillimin e shek. v:..Fragrnenti i Shkod€s vjen nga kontekst shtresor qe perputhet me datimin e fundit.- Fragmenri i tasit (tab. III, 14) i perker formls Hayes ggAlAtlante, rav. LI,3/EIMahrine, 29- dhe eshte nje form6 e njohur nd Mesdheun Lindor e perendimor deri nebri&iet e Atlantikut e daruar ne vitei 560-620". Fragmenti yne mund te datohet nefiliimin e shek. VL Me perhap3e gleografike ,e perofeu dhJ me darim re njejte meformen.paraardhese paraqirer edhe iragmenti (rab. iII, l5), i cili i perket fo".rdr'ffuy.,qqB/Arlanre. tar. LI. 5/El Mahnne 2q

-..

Me formen Hayes l04B/Atlante, rav. XLII, 5_6/El Mahrine 37, jane td lidhuraLll|{i:l"l :Shkodresrrab IV.5-6). Nd vendin tone kjo forme eshte gjeruredhe ne\_lnhezem'. AJo eshre nJe forme e perhapur gjeresisht ne hapdsiren inesdhetare@.Hayes e daton ate ne viret 570-600, ndersa tor6relra mendon ie kjo forme fillon t€dukel qe nga g,ysma e pare e shekullit v''. Te dy fragmentet e shkodrds datohen nefundin e shekullit VI.

- Fundi i tasit (rab. iV,7) i perket formds Hayes l04c/Atlanre tav. XLII. 7. Kioforme eshre mjaft e njohur nd Meidheun Lindor e perdndim";;t il; ;;,d';;i;;; ;;lf,l-"r l: viret 550 625^' Po germimet n6 Karlagjene kane nxjerre nje forme te tifieedh.e nB tontekst shtresor te gjysmes se dyte te shek. VII*. (esaj forme duket se iperker edhe fraemenri (tab. IV. 3).me zbukurim te stilit Hayes E (il), k-u paruqiio lefigur€ njerezore e stampuar, e ngjashme me nj€ figure,e,ille po rc stampuar ne njeene re g,etur ne Aleksandri". Sipas Tortoreles iiguia td tila njeiezore i perkasin fazesse trete te zbukurimeve me stampe te sigilatave;frikane te d-atuar ne vitet 500-590"".Shpeshhere ne kete kohe figurat njerezore shoqeroheshin edhe me figurina kafshesh.ye krf19 te medha apo me shenja te tjera paleokistianeo'. Te dy f.u"g*"nt"t tona tel::*:r HuI"! 104C vr.1ne nga kontekit shtresor i gjysmds se dyrd te shek. VI dhefillimit td shek. vII. Variantin e prodhimit D, ne sigiiiiat afrikane te shkodres e mbylll:ltfll (rab. lV.8). Ai_i_pdrg1ig.1et formes Hayei 1O5/Attante, rav. XLIII,7, formeKJo e nJonur me teper nd Mesdheun Lindor sesa ne atd perendimor dhe q€ ruan endedatimin e dhene nga Hayes, vitet 590/600 66000. Fragmenti i Shkodres ernte gj"t";

",,56. J.W H:,rer. LRp. tc)7:. I t45 trg 2/: S. Tonorejla. 1987. rep.rrr., t. 3U5.5T J w Haves, LRp, r972. rbrma 99 q18-22); e,r-t", r98r, t.joi; D. whirehouse erj., j985,t'ep.cit., fig.6,2; S. To orclla, lg}'1. vep.cit., | 306, iig. ll,Z, V. V""t."r"". Mediterrane Sigi aten,Lanpen wtd Amphot?r. nd librin - monografi td V. Bierirauer, Invirii"" iuiie" in Friaur I, Die rdmischeSicdlung und das spiitanlikfr.hmi*etalrerlich€, Casrrum f"_,, Mu""-1r.",lSi7, f. 233. f,ig. 37,9; DpSPearock. erj.. 1990, r,.rcir, tre 4.t8..i,67,;.M.i4*t."*".EiU"ir,i"", jOZ.r"p.rir..tal.6,/,35:C.

Williams._lq80.r.r rrr.r+t.rig. to. .23o: J.W Ha1es. Su*, t *.. iqqj. *n crr.. fig 33.58. J.W.Hayes. LRp, 1972. for:9^99^8: Attrntc, I98t, r. tOS; Ml Mu.t"nr"n,1987, vep.ci.,t.

i1,;i:r,rl C Wittirms. t989, uer crr..l'.42. fig. 19, nr. z:Z,rrl V""t*,".. nr rvrarrr;ne, tS9:.,urf..rr..

59. K. Lako, vep.cir., tab_ !X,5.60. Atlanre. 1981. f. 95: DpS peacock erj.. 1990, fig.4,20; C. Wiiltams, 1989, yep.cit., f1g. 19,nr 242; J.w. Hayes, SaraEhane. 1992, \,ep.cit., depozira 2i, i+. a"por. zO.-i, r. f:S; M. Mackensen, ElMahrine. 1993, raf '70,9 I1,'lt.2.6i. J.W. haycs. LRP. 1972. lbrmr I u4B ( t5l; S. Torrorella, t98-t, vcp.ci!., f. 306, fig. 17,t 9.62. Arlanrc. t981. f.95: M. M.rrkensen, 198:,. vcr.cit r. 2lf, r,;':S, f; C. Wil.i;ams,

-r qAq.!e2.cir, f.43, fig. 19, nr.243.

63. J.W. hayes, lbrma 104C.64. Arlanre, 1981. 1. 95.65. Krahaso: Artante, l9gl, f. t 34, Tavola, LXIII, 24.66. S. Tofilrore]ta. 198'j, vep.cit.. f.290.67. Artanre, l98l,f. t34: S. Torrorelts, 19E7, rcp.cit.,f.290;Drcocer,)g93,vep.cit.,f.19O.68. J.W. Hayes, LRp. i972, torma 105{9); irtunt", tsdi i. S;, c.p.e".. and F.H. vanDoorninck. Jr. yassi Ada a sevenrh ventury tyr*iin. Sr,ip*i".t, t;;.;j,.l.exas, Universiry press,

nje \hrr,shek. \'.

katalog

gdlqerorshk€lqir

therrrnlingjl'rdn

grimcabrendshr

te imerDatohet

Eshri si,

Angobaglysmes

me nsjrr

trash; m

kat. 16.

Angobashek. \'.

thermiiibrendshr

therrm ii:PJesen e_

.:nr_ lrt

.im6t. mtkont;xsr_

V'jen n.l:-

therrmii:buzdn e t

nr. k^t ?

1982. f. lt

Sigilatu u/iikane t? periudhts'i; tt,i:i: antike n!:a qJtcti i i Shkodr;:t

rjci shtresc lc cliegLrr'. lC cilCn nt't ktltli iililit.lt-nl dhielijvi!'qlliin c d,'ic o'.'1i'iitll iLl

shck. \'ll.Nga forrnaL c sigilatave lC Shkcrir'.rs li: 1)rotihil.rrit l) nc kcrrti lrcrishire rt'''

katllog dlre na trbeial llagrttctttet e tlliposlltlllci11. Ii-lglncni tirsi. Dt. irr,. l5:1 (1:r1,. T. 10). I]alta llle {lrarrrniia te irlli''tii

gelqe|olc dhe mc Pak nrihe ka ngjyrtn F 9. Arlgobl c holle lll. ta rrlL'ilLril n-::iltc rultrl

shkCltlirr.r tai rnire. Fra-srnenti vjen nea kontckrt i -sj-YSmes sir dYlt lc \hck l\'.12. Buze pjllc. nr. inv.377 (tab. I. ll). Baltr mc' rsilri (,9 pltr:rhrtn

tharrnija te imcta gelqcrorc c mihc. Angoba c ilobet. ngrnjchclc e li]slifriri i.:l l-.,r rrilrlrt

n.qj1-ri'n G 9. Ftagrrcrrti datohct nC s-i)'smcn ll tf shck. lVll. Buze tasi. nr. inv. l7l (lab. l. l2l. Balla nre pLrirtbrrltit rrirr()r. te iiI.1 i!lrll

srinrca -qirlqcrore Inc ng-ivt-t G 9. Angobt rrc ngjyre G t) \ctarr rrr rririjrlir|lrJr 'brc-ndshnrc lt encs. I perkct ;1r'snres I ti'shek V

l-1. Iirag.nic t tundi tasi.nr'. inv.25-19 (1ab l. Il) Blilla trt: Parrirb.ijti. rii'ror'lC ilrrjt r.llc ngjyrL H.10. Angoba niLr ng],r, r L I- ll rctent nl Pjcserl , l'tctrdsirtrlt'

Ll:rrulrri rr. !t\ 'tn( l, I lr \ll( l. V.

15. BuzC tlsi. r'r1. in\'.2(r:i2 ttab I. j'1). Balta dhc angoba si lcli rrr'. l:rLl lii._shtl. rjerur.sC blshku lnc njd ncrltdhC te pel lndl)rir .,\r kld (]).

l(r. Buze tasi. nr. inr'.80.1 (tab. ll. 1). Balta ranor,-'c inrtt ka:l!ilil'tr fr lit.rre ngjvr-e F 9 mbuion picsen e brendshne. Vjcn rlga konlck\t shtr.:or i

sc parC tC shek. \i.

257

Angobagjysmcs

17. Buzc tasi. nr'. jnv. 1595 (tab. II. l). Bltltr tnrtotc tlle cgtrr" ii lilrre rgjyle F 9 rnbulor pjcsl'n e brcndshrlle. Datirni nt g.ivsrnen c Di:r'i:1c :ll'rii

. \ n'r0hlr

18. Bure tiisi. nr'. inv. 1552 (tab. II. l). Brtltlt Ianorc ttrr: rtll.irtl 1: I I At:g,rha i'

lrashat me ng.j1,r'C H 8. I pe|kct giysmcs sti ParL tt shek V19. FrlLgnrent tnsi. nr. ini'. iJ72 (iab. ]l- -]). tsalta. rtngoira dhe r|rltrri si tek rt

kat. 16.

20. Fnrgrnent ttisi. nr'. inv. l6'19 (trib. il.5). Balla rlnorc llc iigiYre F l(1.

r\ngoba e ciobct nre ngjl'rc Ir 9. ntrtnjdhele c lcsktrrar" l)i]tohct nl gi)'srl('rr c f'rlrl tcl

shek. V.21.llr'agmcnt tasi. nr. inr' l(16 (tab. TI.7). BlltrL tre ngilrti l; 10. t'Lrnrhrrrr

Lhc|rnrijr tC rralll gclclc|orc. Arrgoba shtlml c dobet llrc rr[!vr! (ir.r nrbirll)n pjcsln e

brendshnrc tc cnfs. Vjen nga kontekst shttcsol i shek \".22. Kupc. rrr. rnr'. 19,1 (tab. ll. I2). Baltl n.- pCrnrbrijtje rirlrnrc lai itrirl tihc

thcrlrrija gJlclctot.c. ka rrgjlrc Fi 10.;\rrgoba tue trgjvrdn Ci 9. pl shk,rlctirr- trbtrlrtrpjesEn c bleldshr|e tii.nis. Iperkct gj)smcs II ti'\hek. lV.

2-1. Fragrncnt kupe. nr. inv. 870 (tab. II. ll) llalta. augobiL illrc tl.itirrri sr lrl'nr'. kat. 12.

24. Fragrrerlt kupc, nr. irtr'.791 (ta[r. ll. l0). Balta rlc plrr]lbllltjc rarrrlc 1i;

irrll. rrc ngjyrl Il 10. Angoha rne ng.iyrd Ii I I retilm nd pjestn e hrctrdslirrt.' \ricn nglt

konl,iist shtrcsor i shck. V.25. liragnrcnt kupe. nr.. inr. ?8t (tab. Il. 9). I]alta tlhc angoba si 1ol nr. kl1 2'+

Vjen nga kontckst shtresor I g.ivsmCs se pur'€ ti she k V?(r. F-r'agnrcnt kupc. 'rr'. in\'. 189 (trtb. Il. ll). Bal(a nlc ngjlr'l [i 8 pi'trnhrrtr

tltirrlnija ti im'trl gelqerorc Angoba nrc nqj1'r'it Ci 9 rrbtrlon pjcrirr I'hrenrlshr.r.re rlhr

brrzdn e cnis iashlc. I perket g-jvsm€s sl parc tC shc-k. V

27. I-ragnrent kupe. nr. in\'..1-i2 (tah. II. l'1). Btlltrt. angoba clh.'dalimr \i ttknr. kat.26.

19t1. I I(ri, 'lhc

fig. N 9, p5 n; 1. l66i D. Whitchouse. ctj. lt)iij. r1'l),i/.. iS 6,l: ( \\'r ltrLrtrr. l'.rS';

!./)..rr.. l.4-1. lig 10. l.l:t 1.15

Gdzim Hoxha

28. Fund kupe, nr. inv. 624 (tab. II, 15). Balta dhe angoba si tek nr. kat.26.Iperket fundit re shek. IV ose fillimit re shek. V.

29. Fund kupe, nr. inv. 365 (tab. II, 16). Balta, angoba dhe darimi si rek nr.kat.28.

30. Fragment tasi, nr. inv.822 (tab. III, 1). Balta me ngjyre G g ka p€rmbajtjethdrmijash gelqerore. Angoba me ngjyre G 9 mbulon td dy anEi e fragmentit. i perket&jysmes se pare te shek. V.

- 31. Fragment kupe, nr. inv. 1431 (tab. III, 2). Balta me ngjyrd F l0 pdrmbanthdrrmija te imdta gdlqerore. Angoba e dobdt me ngjyre F 9 mtuton'te dy anei e ends.Detohet ne gjysmen e pare te shek. V.

nc,v€ I

shek. V

CuriCl6dy faqp

imeta !nga ka

48.

F 10.Ashek. V

pdrmbtngjyrE ,

figu€ r

td rralhKontet

(tab. II,origiitfkane tnshek. IkuqEmAngotrkuqdrrrbarishrvernikoprodhirVeriar

eshtd nekzeqdatuar r

nga ptrdatohet

e past€ranet e f

32. Fragment tasi, nr. inv. 375 (tab. III, 3). Balta ranoreAngoba me ngjyre F I I mbulon vetem pjesen e brendshme tE ends.Se dvte te shek. V.

33. Fragment rasi, nr. inv. 469 (.tab.III, 4).

me ngjyr€ F 10.I perket giysmes

kat. 32.34. Fragment rasi, nr. inv. 2530 (tab.III, 5). Balta e granuluar imet me nglyre

G 10. Angoba e dobet me ngjyrd G 9 eshre gare shpesh nga thermijar gelqeroie. Iperket gjysmds se pare te shek. V.

35. Fragmenr'tasi, nr. inv. 1400 (tab. III, 6). Balta me ngiyre F 9 p€rmbantherrmija te shumta dhe mihe. Angoba me ngjyrd G 10 mburon pjeien e brendshme teenes. Fragmenti eshte gietur sd bashku me nje monedhd te perandorit Anastasi I (497,517).

36. Fragment rasi, nr. inv. 1400 (tab. III, g). Balta, angoba dhe datimi si tek nr.kat. 35.

37. Fragment tasi, nr. inv. 424 (tab.III, 7). Balta ranore me rherrmija te imetaC."lg"l"f ka ngjyren E 11. Siperfaqja e ends dshre krejt e nxir€. I perket filtimeve reshek. VL

_ 38. Fragment kupe, nr_ inv. 238 (tab. III, 9). Balta me rherrmija te rrallagelqerore ka ngjyren F 10. Angoba me n&iyre F g ne dy anet e enes, nganjeherd eleskn-rar. Mund te datohet ne fundin e shek. V deri nd fillimet e shek. VI.

39. Fragment kupe, nr. inv.nr. kat. 38.

Balta, angoba dhe datimi si tek nr.

(tab. IV, 4). Balta, angoba dhe darimi si tek

40. Fragment kupe, nr. inv. 1538 (tab. III, 10). Balta me pdrmbajde ranore tdrmet me ngjyre_ G I l. Siperfada 6shte nxird nga djegia. Vjen nga shtreie" e djegur efillimeve te shek. VII.

41. Fragment kupe, nr. inv. 1530 (tab. III, ll). Balta me permbajtje ranore rdimet. Ango-ba eshtd nxire nga veprimi i zjarit. Fragmenti vjen gjithashtu nga shtresa edjegur e fillimeve te shek. VII.

42. Fragment kupe, nr. inv. 644 (tab. III, 12). Balta, angoba dhe datimi si nr.kat. 41 .

43. Buze tasi. nr. inv. 933 (tab. III, l3). Balta e paster me therrmija shume terralla gerlqerore me ng;yre F 8. Angoba me ngiyre G l0 mbulon pjesdn e brendshmer€ enis. I pdrker fundit re shek. IV dhe fillimit td shek. v.

44. Gryk€ kupe, nr. inv. 1067 (tab. IV, I ). Baltd me rhenmija te rrallagelqerore dhe pore te pakta me ngjyre F 10. Angobe e holle me ngyrd G 9ie pjesen ebrendshme td ends dhe deri n6 pjesen e jashtme te buzes. Vjen nga kontekst shiresor Igjysmes sd pare td shek. V.

45. Grykd kupe, nr. inv. 620 (tab. IV, 2). Balta, angoba dhe datimi si tek nr.44.

SigiLtui rtf ilitutt t[ tieriudh{:; ' .' t .:i :: lrnliiie itF'i 'iii?l; i r] \i?l"r'i 15

:tr(r. lirag tent tusi. nr. irrr. l+t (tab. Ilt. l'1). Bilitii e ltgjeshrit flilll)r':' iirr-

turiqka te rralla eirlqelotc dhe rle ngjyll | 9. Angobr i.l JobE" tne ntj"'r'i F 1t) mbulL'ir

dy faqct e ertts. I pCrkcl fillirnit ta shck. VII ,. I t;, rnc r kul'c. rrr i'rr llll.. ., rl,

n€1ytc F 10. ;\ngoba c hollir mc ng-i1'rc G 1 I

shek. VL4ll.lluzdtrrsi.nr.irl\'ttablV,5)Baltecpastcrtneurihcshutrdlc'

imdta rne ngjylc tr 10. Angoblr c rlobct nic ngjyr'€ G l0 r'ende vctrde e icskruet V.jcn

Iigir kontekst shtrcsor i tundit tc sh€kullit Vl" 49. Funcl tasi. nr. inv. I 195 (tab. i\', 6). I3alta, angobrr dhe 'latirrri

:il 'Lck rrr' liii',18.

50. Fund tasi. nr. in\'. 155 (tab lV. J). Balta rrc thcrrnri-ia gilclctor'' lrc trg-ilLi'

F l0. Angobl c ttlshJ mc ngll'r-e G g rrbulon allel c cnJs' l pJrktt ll\'srrri'; :; 'L!t'r li

shek. Vl.5l. Funcllllsi.nt. itlr'. (tlLlr' iV. l) Balta rrrrrtjr( L llrr:r

per-mbii jtle thcr.r.rntjash tc frlilir gai.ler'oro. iia ngjlr'ltl l-- !. AtrgobrL rhttinir e hrriiir 'rr.'ngjyre h"q rrbr-rlo,' Ict6m p,csin c brcnrlshme tt cllis. []tagi',ctlti krr lL .iri:ripri..t irle

f i-gurd njelezore. Vjen nga kontekst shtrcsot i lillirrcvc te shcli \-ll52. BLrzc. t.si. ni. iur,. i9 (t.t). l\'. i1). BaltrL r.e ngjl'rl F l0 pJirrrirrtir thcrnrrilrr

tc r.ruila gelclclorc. Angobl e holld nre lal njlitcrr ngjvle l-- l(i illhrtlt:r: r1" rrtLirl c ctrris

Kontckstl shiresol i iljctics sd ketil frlgncnti (Lltoirct llir lillimct ' \h' l "

r

4. I'rcdltitni EK1'ploclhincshtepCrl-aclCsuarnb!.drllrinrelcShkoiir-i'ri'iillrrr!'ril:"'Ijjrt

(tab. II. ili. iliiyes €shte ip.ui ql. c kr intlividualizurr kctc 1:'rtLlhiirr 11l:.: i'rr 1'lrt.'r.tttrLt'

origjinen c t1 nc pLrnishret c TLrnlzisi.ltr.qoic . Ge.t.rlilntt lirkcrll,,,lli\.: lii ili.'\ol1\hlllik"n-b t."guor-r" piodhirni isigilaLcs Il Lslltl'u.Ltil nl lratku;r l..i;rL.)r lr'irlrrrlcl rrrr'il t;shck. li dhc urcsit trr shek. V. Belrr c ktLij 1,.r'orllrir,ri i.. ','ti,r'.' Sa'shteirra te

kuqcrrcnrtd. cshtc pergiithesisht e DasLer. me pJn|brLitic thcrrllrl-1e:lt t. I rrtll.r giltletorc-

An-roba qL mbLrlon cIirn e ki:Lii plodlrirlri irshlu po Ishllr llrt r.r!l-i)'rtr !.r.h!.'nja iil

kuq-",r.n.ic. c hoLle clhc oplkc. Nganjchcr'6. nl functrl c e,,aVc tf lii1rr i:'l Irr s-itririlil

barishtcsh osc liashtc. llilr lirsvc se kCto ctlc s:i;l'r ;tiqcsllitl ili :i t' r'r: r ' I

verrrikohcshin'' vihe-siiin p'cl t Ll ihilrlj ttc l.rr-'lbii:llLitl c jll'hicl" ) rrf '1r i.ir lli 'prodhiilct e sigilatcs h, duket sc j aLritcn ]ltc r,:r.hiir.rsi tI;l-ict I.:ir,lriitlrr,;, i. .rrii.l:

Vcriolc c tc EvroPis NIesdheLalc''F-r'ag:rnelii )rC (txtr. ll, 8) i Plrl'.1 fon.tri-'s ila-''cs 66/Atirrirlt t r\ iI\' iil r' l '

Cshtd n-je loltni e udcshttl rclttiiisht ri:'.ilir' Sil:ls A1-i'':rl( ir '

ckzenplar'€ lC gictur nit sUrrnirnet rrC -'\thrnL' Lctpis Nlagrra tjh.' t rr,' rr '' r

dlirrar.,rtd1.iliillicrcshck'V..'Pcr.rcqlShkodr'[snjci.olllritc1i]liiL:l:ll]i'.::nga publikirrri i gcrtrlitlcve nc Ktslrtjcllen e Ptlt'okrrsirils ir:t;:trr-rLti Slr'' r"

I1l, i-5). llaitc liiltold rl ,- |:tl trli,.re rr,c

rii d\ laqet g 6p!5 1 pcik'-t fillinrit te

:i). Ball.r itrc nglrii.t i; tl. irlrr:.lii;,,r ..ltirre ng-j1r'l I-'o asl'ilLr l il lljlj'-rl'j.j jrr !i'gi,':,rrrcs si f:il; li sh,,li \/

dlt()ircl ud gjrsmcn e PilrC tc shek Vi3. Buzc p.jaiarlce. nr. in.,' 91 I (Lab il.

ir pasrJr iDe pak the|ruli.la gtltlcrt-rre Angobl-ri-,rt c fratnleniit. \'.jcn nga koiltcksl shttesor i

(r9..l.N Il,rl'r:. LItP. i9ll. r' l9l l9l l95. ItrS-10. Lw hxies. !-RP. l9ll. j 1)-i: S. lrlLrri.liil l()Sl. r'r| rir'.1 li!ll. S. jirllorclli. l9S?. r./,., ir'. 1. :89fl Atlu tc. 1!s1,1 ll0.' \ lr i \\l'

760 GUzim Hoxha

Mcgiithese na mungon nje evidence e plote e te gjitha fragmenteve te sigilatesaliikane, per te konkluduar me rje shqyrtim G plote arfflitlk, prapeseprapd analiza efragmenteve te paraqitura ne katalogun dhe tabe]at, mbetet me'vier!.. Dgke pasur parasysh siperfaqen relativisht te kufizuar te germimeve

arkeologlike ne qytetin e Shkodres, ne glykojme se spektri i sigilatave ifrikane teperiudhes se vone antike paraqitet mjaft ipasur, me 32 forma e variante formash tenjohura, ne karer lloje prodhimesh A/D,C,D dhe E. prodhimi A./D me origjine ngaTunizia Qendrore perfaqdsohet nc gjeqet tona me dy fragmente, qe i;erka;fillimeve te shek. IV. prodhrmi C, me or.igjine nga Byzacena Jme sakte nga punishtete Tunizise Qendrore e Lindore, shfaqet ne gietj;t to;a me g fragmente, q! i-perkaslngjysmes sc,pare dhe t6 dyre rE shek. IV dhe vetem nje fragment irilirrr"u" re;hek. v.Prodhimi E eshte deshmuar ne Shkoder vetdm me nje frug*"nt, duke na sinjalizuar semallrat e ketij prodhimi te Tunizise Jugore kane arritur edlhe ne territorin e vendit tonedhe pikerisht ne kohen e ekspansionit me te madh te qeramikes afrikane ne Mesdhe,nc giysmen e par6 td shek. V.

__ . Sigilaten afiikane te periudhes se vone antike ne Shkoder e dominon qaneprodhimi D, me origline nga Tunizia Veriore e veganerisht nga Kartagjena dhe raj'onetperreth saj. Konteksti shtresor i gletjeve te kdtrj prodhimi

"ne ger-i*"t e Shkodresddshrron se sigirarat e prodhimit D f lojn6 re duken ne gysmen e dyte te shek. IV dhete arrijne kulmin e shfaqjes se ryre ne gjysmen e pare tJshek. V. Ato behen njd gj;tJ;shumd e rralle ne giysmen e dyte te shek._V dhe ne gysmen e pare te shek. Vt, p& t;uris hfaqu r. perseri ne gjysmen e dyre te shek. VI dhe; fillimer e shek. VIL

Esht€ me mjaft interes te rheksohet se dukuria e ndryshimit td dendesisd segjetjeve re stgiiates D ne Shkocler. eshte verejrur edhe per amforat me origjindatiikano-veriore, t€ c_ilat po ashtu nallohen ne intervalin kohor nga mesi i shek. V derini mesin e shek. VI". Kete rrallim te prodhimeve afrikano_veriore nd interval kohorprei rreth nje shekulli, duket se.e. kompenson ardhja e prodhimeve qeramike nga njerajon tjeter geogratik. Jane pikerlsht amforat me origline mesdheta.o-linao."" !i at"pr-odhimet e sigilates me origjine nga Fokea'n (phoc n Red Slip ose Late Roman C),te cilat shtohen dukshem ne kete periudhe.

Kjo dukuri nuk eshte digka e veqanrd pEr Shkodren, por eshtd e njohur ndmialt qclddrblnim( tb licra bashkekohore re p.llgrr adriatik 'apo edhe me gerd rreMerdhc". Si Waage ashru edhe Hayes e kane Jt.,p1"gu- i"no-"nin e zoterimit tetregj.cve medhetare nga keto prodhime, te lidhur rie-ng.1arje historike',. pushtimi iAfrikis

.se .veriur dhe i Kartagjenes (v. 439) prej uanoa-ieve'" e ndaloi perkohesishtekspansionin e prodhimeve afrikano-veriore if.," t 4oi premisa per inkurajimin etregtin)ir re malh-ave nga rajonet mesdhetaro_lindore. Ripushtimi justinian i AfrikesVeriore nga Belizari (v. 533)3, kruoi perseri kushtet qe mlnat verj_afrikane t,irifitonin t'eget nd Mesdhe dhe te konkurionin krahas prod'himeve mesdhetaro-rindore.Kjo piiendje c pergjithshme reflektoher mlaft mird eclhe nE gjetjet e Shkodrds.

^^^ ^ 71.G. H<>xha, Atnt'ora ri periudhts anrike tt von7 nga qyteti i Shkadrds,,,Ilirra,,,1992. 1_2, t.229 231. (histogramer nr. 4.5, L l29).75 C. Hoxha. po ery.76 Per gjcljel c sigilatas mesdhetrro-rrndore nc shkoderjemi duke pergatitur nje arlikurr rjetdr77 M.c. Maiori. 1, c eranicu.fi-ne da nznsa l terro ig ritu)ne Bcrmond Monianari, Ravena, f.97t M. Mackcnsen. l98j , t ap.cit.. l. 240 241.

]l | 9 WaaSe, 1948, vep.cit., f.56:J.w. Hayes, LRp, 1972. shdn 1,r.41.t,423.79. F O. wra{c, t948. ver,.cit.. f. 56; J.W. Hiycs, LRp, tgji, f.42;_426; po ai, 1980, vsp.cir.,l. 517;Po J. Stra{hrne, I992. f. 6.

Chr )". Munchcn. 19u9. L t 5?_

tjL A. Demandr. vep.L.ir.,f.2u4.

terrasigdheneorientirelemenrrethuskere q]-nj ohurzarrijniedhe rdhjetdrprodhirhistorikedhe k

hapdsinbashkelafrikarxpaboru,per qin

RESUT

cours d'pre -senrdans &ieur ddtet de lequaEe t

fragmer

(tab. I. -

un frag

un seulc6re altafricain,

6videnrttab. I1- l

Sigilata afrikane td periudhils sij vttnd antike nga gyteti i i Shkodrds

Duke qenc nje indikator mj afi i ndjeshern kohor dhe ekonomik' endt

terrasigilata afriiane td gjetura ne Shkoder. krahas monedhave dhe amforave na kan€

dhdnendilrmesdtddukshmendpdlcaktiminedatimevedheperevidentimineorientimit trcgtar dhe zhvillimit ekonomik te qytetit Ne i kerni perdorur ato si nje

element te reidesisherr datues nd percaktimin kohor te dy fazave nddrti'rore td nrurit

rrethues antik t(] vond ne Shkoder". Ndersa nxgdt me te cilat vijne sigilatat afrikane nC

ketd qytet jane td njbjta me rugen e ardhjes si amfotave te se njeites origiinc Jane te

ilot *u t"rt.tnte .ruget d"tur. 1e eksportlmit te kdtyre mallrave al'dkane" te cilat

airijnd ne Shkoder Je bashku kryesisht nepdnnjet arteries. lumore te Brnes Ashtu si

edhe amforat, sigilatat afrikane md 16 vona ne Shkoder i pcrkasin d-v tlc

Jhjeteujeqarete td -pare

te shek. VII Ky kufi kohor shenon nd€rprerien e ardhjes se

prodhimeve veri-airikane ne Shkoddr' Kjo lidhet me sa duket mc situatbn c re

iistorir" qd krijoher si pasoje e dyndjeve sllave, te cilat nd kere per.iudhe pdrshkojnE

edhe kr yeqendren e provinc€s se Prevalit - Shkodren''Drk. pnrut: parasysh unifbrmitetin e prodhimeve te sigilatds afrikane ne

hapesiren ro.rd^h.tor", si eihe clisa analog i td konstatuara tl" .Cj."tJ" te tilla nga qendra

bashkekoho.e te vendit tond, lre mund te themi se spektri i fonnave t[ sigjlales

afl'ikane te gjetur ne Shkoder eshte me vLctd parashikuese pct getje te tilla' endc td

pabotuara nfa keto qendra si Lezha, Dutresi. Aulona, Onhczmi dhc Butrinti' por edhe

pel qendra te tjera ne brendesi te vendit.

RESUNIE

VASES SIGTLLES AFRICAINS DE LA BASSE ANTIQUITE A SHKODEIT

Parmi les objets mis au jour lors dcs fouilles arch6ologiques effectu6es au

cours des ann6es I98-8-1991 dans l;r ville de Shkoder, l'auteur cot]sacre cet article i la

pr6sentation des vases sigi1l6s remontant d la basse antiquitd' clui ont 6t6 d6couverl

dans des milieux stratigriphiques fiables. Compte tenu de la lorrre de ces vascs. de

leur decoration caract6ristique. ainsi que de I'examen physique de leur pite c6ramique

et de leur engobe, il est pa;venu ir distinguer pami ces objets mis au jour d Shkodcr

quatre types de productions des vases sigillds africains: A'/D' C, D et E'' "

L" proiucttr.,n A,/D, originaire de Ia Tunisie centrale, est repr6sent6e par deux

fiagments qui remontel')t aux d6hrrts du IV" sidcle (tab I. l-2)La procluction C, otiginaire de Byzacdne, est repr6sent6e de l.tuit fragments

(tab. I, 3-9, iab. II, 6) qui remontent ir la premidre et i la seconde moiti6 du IV' et dont

un fragment est dat6 du d6but du V'sidcle (tab. I, 6).

La prutr)uctiort E. originaire de la Tunisie m6ridionale. n'est attestie que par

'n seul fi.ajment (tab. II, 8) qui indiq.," que ce produit est arriv6 sur le territoire de la

c6te albaniise pr.6cis6ment i l'6poqu" de la plus grande expirnsion de Ia c6ramique

africaine dans le bassin m6diterranden' durant la premidre moiti6 du V" siicle'La protlut:tion D, originaile de la Tunisie septcntrionaie prddomine de lnEon

6vidente la collection cle vases sigillds de la basse antiquitd i shkodcr (tab. I. l0-14;

rab.II,l5,7,9-16itab.iII,l-l5ltab.lV.18).CetteproductionfaitsonappatitionYers

261

82.G.Hoxha,Mrrr-it1?thuc:iPttiudhissaton?ttt ike nz qlcLitt t Shkodres lliria l99'l l

283. S. Tortorella, 1987, vcl cir'. f 296-297 dhc 30'1

2{,2 GEzim Itroxha

il scconde noititl dri IV" sidcle ct atteint son comble de fr6quence durant la prcmidreflroiti6 du V'. l.es hasrrents de cette prodnction constituent une d6couverte trds raredans les contcxtes cle la scconde moitji du I" sidcle ct de la premiEre moitid du VI.siiclc et rtrapparaissent de nouveau durant Ia seconde n.roiti6 du VI" ct le cl6but du VII"silcles. Cettc var-iilt6 cles imporations nord-africaines dans lcs d6couverres de Shkodera dt6 consllt6e 6galenrelt chez lcs amphores de la nr6me origine. Le ph6nomdne enq eslion cst r,r'aisemblablemcnt conditionn6 par des facteur-s historiques, comme ladonrilati.rn des rdgions dc production de ces vases par les Vandales (439-533 aprds J.-c).

La chut.r ividcntc cles importation nord,afrjcaines i cettc 6poque li est'.:olriltcnsdc pur cl'.rutles ilullortalions originlires de la M6djterranie orientalc, comlneclcs rrmphorcs dc t)'pes Catthase LI{A- l/Keay LIII. Carthage LRA-2iKeay LXV,C'rrrtiregc i-jLA -1lKca\ LiV. C:rrtl'ragc LR 5 et 6. ainsi que des produits sigill6si ,;iii:rri: Irl.i,c:cr.r\tc (Pltoceen,tr:t1 .l/ryr ou Lete llomon Q, dont le nombre augmentei ..l1lr rr,. r'l .lUrirrrt !clrr'lrclioJc.

Eiant un indicateur 6conomic}re et temporel assez sensible, les vases sigilldsirir.irriiifr\ nris au jour i ShkoCet ont appon6, paralldlement aux d6couvefiesninislnltiques et anx alnpltores. unc contribution importante i cl6termjner lesdalatiolls ct lcs orientaiiolls cctnmelciales. tout en constituant une preuve clu niveau derlJvcloppcment .!cononicgc dc la ville. lls ont ddjir servi d'616ment inrport;rnr pourclattI Ics deux phlrscs de contr'-rction du rnur d'enceinte dc la basse antiquit6 ilihkoder. i)c mime connait on diji Ies voies maritimes directes et indirecles dei'cxprnsion clc i.'s rnarchandises nord-africaines qui arrivaient i Shkoder.prnrciplrlerncrt ii iriivci's I'iutile fluvialc cle la Bunc.

Lc:: vriscs sigill6s nolcl afi-icains ies plns r.icents cldcouve s iL Shkodericlronlcnt:rux cleux trois ltrciniares d6cennies drr Vll'sidcle. Cette Iimite terrporeller'rrrllIa en l6nir|el I'intcrruption des i]nporlations nor-d-africaines dans cettc ville.i'citc intr'trlllttion cst Ii6e ii unc nour.cllc situxtion historique crdic par suite desinvasiolrs slavcs dans les Balkans, qui semblcnt avoir. concent6, :rux cleuxiinto outloisidt.ne cl6cennies du VI1" sidcle. mdme la cirpitale de ia province cle la pr6valjtanie,S h koddr ( Scorila).

Clonrpte tenu de I'unil'orurit6 des productions de vases sigillis nor.d-africainsclans je btssin ir6diterranden. ainsi que de que)ques analogies constirt6es avec d'autresd6couveltes serrblables dalts cl'autres sites contcmporains du territr:Jil.e albanais,I'auteul c.rnclut que I'iventail cle formes des vases sigill6s nord-afi.icairs mis au.jour iShkoddr annonce de nouvelles cldcouvertes semblablcs notammcnt dans lcs sitescdtiers d'Albanie, comme i Lezhe (Lissus), Durr€s (Dyrachium), VIore (Aulon),Sarande (Onchesmus) et Butrint (Buthrotum), mais aussi dans d'autres centres habit6sde l'an'idle-pays.

,

l

I

1

l

I2aa

l714

1".:

\.

Sigilata afrikane t€ periutlh\s si! vond lntike nga qyteti i i Sl*odrds

€.6a

tr-v\̂a-,+zzb

\-.a

T L"

vzz?^'(a

5

6,/

|---7 ,/B.''.

-:L- __

l

A- ;.,:ii

%_iru

W.,-=_, .-.)' 11

aUI

14

)

264 Gilzim Hoxha.I'AB, II

)

5-

lt:) ) I

ir I .-:- -:L1 ?-.r:=:='t;-;1ir -"--uD 84:i'

a

fr .l',U1 .'-- --.t .1,

fl , ..':""i,:':ii idir! ,1, ;;":r= O iJ| *?F;"r- '

i2

l=.:-.. a .:t- '

1,---, _.s cr"r

Si.gilqta t$rikane ti) periutlhds sd vonC antike ngq qJteti i i Shkorlrts

TAB. III

----)

,l: ,r-

I

)r

G€zim Hoxha

TAB. TV

Luan I

poshtnSkavici

L. Pap6

G ndry

kesh$edatuar r

fshatitrdnd€sidhe hjugpert

C), n€hyrjes

t 137,'Malq€de Surr4

"Monrugdrmid