MODERNrûnriYE'DESiYASÎDU$Ul\CE

C i r r 4

Iletiçim Yayrnlan 848.. Modern Tùrkiye'de Siyasî Dùçùnce,1ISBN 975-05-0088-1 (Ciltsiz) . ISBN 975-470-909-2 (Ciltsiz Tk. No)ISBN 975-05-0087-3 (Ciltli) . ISBN 975-05-OOO3-2 (Ciltli Tk. No)@ 2002lletiçim Yayrncrhk A. 5.t. BASKI 2002, lstanbul

SAYFA ve KAPAK ?|SARIMI Suat AysuKAPAK F IL-t\'II 4 Nokta GrafikDûZELTI Serap YetenDIZIN M. Cemalettin YrlmazMoNTAJ $ahin EyilmezBASKI ve ClLf Sena Ofset

lletiçim YayrnlanKlodfarerCad. lletigimHanNo.TCataloglu 34400 lstanbul .Tel: 212.5162260-61-62Fax:212.516 12 58 . e-mail: iletisim@iletisim.com.tr . web: wwwiletisim.com.tr

GENEL YAYINYôNETMENI

lûrIsIM A.s. ADrNA SAHIBI

YAYINKURULU

EDITÔRTER

YAYIN SEKRETERI

CILTEDTTORLERT

Murat Belge

TuSrul Pagaoglu

Murat Belge, Taml Bora, Ahmet ÇiSdem, Bat4 Erten,Murat Gùltekingil, Ahmet lnsel, Ômer l-açiner

Tanrl Bora, Murat Gùltekingil

Bagç Erten

B I R I N C I C I L TCumhuny et' e D u reden Di6 ùnce Mirast:Tanzimat ye Me$rutiyet'in Biihimi MEHMET ô. ALKAN

1 K I N C 1 C I L TKsrnalizm AHMET INSEL

û ç û N C U c l L TModernleçme ve Bahcilth uycuR KocABASocLU

D Ô R D Û N c Û c l L TMilliy etçilih rANrL BoRA

B E ' 5 l N C l C I L TMuhafazahârlrlc eHlmr ÇIGDEM, A L T I N C I C I L TIslâmcùth yAslN AKTAy

Y E D I N C I C l L TLib er ali zm MUSTAFA ERDoGAN

S E K I Z I N C I C l L TSol DiiSiince MURAT GûLTEKING1L

D O K U Z U N C U C I L TDônemler y e Karahteristihler ôlyrcn LActNrn

44

M'ït

E T I E N N E C O P E A U X

"Mil l iyetçi l ik" sôzcû!û, Fransa,daki gûn-cel kul lanrmda birbir inden çok farkh ikidefere içaret etmekedir. ifadesini varo-lan bir Devlet'te bulan ve kendi tabiye_tindeki lerin mutlak ûstûnlûgtjnù ve bun-larrn baçkalarrndan daha delerl i oldu$u-nu vaaz eden bir ideolojiyi kastettili za_man sôzcùk negat i f b i r an lam kazan_maktadrr; bu anlamrnda sôzcûk açrrr sa-!rn tekel indedir ve ne sol ne de r lrmlr sa$kamusal sôylevlerinde bunu sahiplenir-ler. Buna karçrhk, baskr gôren ya da boy-le oldu$u varsayrlan bir toplulu$u temsileden ve bu topluluk ulusal bir yaprlan-maya sahip olmadr$rndan ôzerkl ik, ba-!rmsrzhk ya da dekolonizasyon için mû-cadele eden bir hareket tarafrndan kul la-nrldr$r zaman sôzcûk, bu harekete karçrt-larrnrn gôzûnde dahi bel l i bir meçrulukkattrIr gibi, pozit i f bir anlama sahipt ir .Bu tam da'1941'de Alman içgal ine kargrdireniçe geçen Fransrz Komûnist part i-si 'nin adl olan "Ulusal Cephe,, i le, gûnû_mrizde siyaset srnrfr tarafrndan olabi ldi-! ince mar ja i t i l en r rkç r ve açrn sa fc t"Ulusal Cephe" hareketi araslndaki farkatekabûl eder. Bu ikinci , ,Ulusal Cephe,,bizzat, kendi ideoloj isini , ,Ulusal Dev-rim" diye niteleyen Mareçal pétain,in iç-bir l ikçi hûkùmetinin (1940-t 944) miras-çrsrdrr. Klsaca bu mefhum son derecemûphemdir ve gr. inûmûz Fransa,srnda as-la ûzerinde uzlaçrlmrç, hatta ulusal de-ger le r hakkrnda b i le ku l lanr lamaz; bu-nun yerine "yurtseverlik,, sôzci.j!û tercihedilir ("yurtsever" ifadesi Alman iggalci-ler taràfrndan "terôrist,, diye nitelenen di-r e n i g ç i l e r i ç i n d e k u l l a n r l r y o r d u ) . B i rFransrz Tùrkiye ve onun ulusal deferleriûzerine çalrgtrfrnda, di le dair ônlemler

a lmak ve an lam ana l iz le r i yapmak zo-rundadrr. Tûrkiye'de mil l iyetçi l ik Kema-lizm'in bir ôlesidir ve trpkr 1996 yazrn-daki Krbrrs krizinde ve i talya,nrn Abdul-lah Ôcalan'r Kasrm 1998,de Tûrkiye,yeiade etmeyi reddetmesi ùzerine patlayankrizde oldufu gibi, çofu kez dûnyayakafa tutmantn ve',Biz varrz,, demenin biryoludur. Mil l iyetçi l ik, eskiden Osmanlrlmpara tor lu$u 'nun arka arkaya ge lenmaflubiyetlerinden kaynaklanan bir krs-t r r r lmrç l rk duygusundan bes len iyordu ,bugùn ise çaçah resmî sôylemle gerçeklikarasrnda sûrekl i varolan uyumsuzlukanbeslenmekedir. Bu mil l iyetçi l ik hem Os-manll hem Rus imparatorlu$u Tûrkleritarafrndan di le getir i lmigt ir ve di$er tûmdelerlerden ùstûn bir deger oldufunu id-dia eder; bu "Turklùk'tûr. Krsacasr Tûrki-ye Cumhuriyeti do{arken, daha ônce yu-suf Akçura veya Ziya Côkalp taraftndandile getir i lenler resmî ve devlete dayalrbir ideoloj inin inçasrna hizmet etmiçt ir .

ULUS KAVRAMINI .FADE EDENSÔzcÛxrcnoE MÛPHEML\K

Yurtsever l ik ve mi l l iyetç i l ik arasrndakikarrçrklrf irn nedenlerini ortaya koymakiçin, mil let ve mill iyetçil ik f ikirlerini ifa-de etmeye yarayan sôzcûklerin semantikiçeriklerini incelemek gerekir. yurtsever-l ik ve mi l l iyetç i l ik arasrndaki karrçrk l rkbu kavramlarrn tanrmrndaki b i r mUo-hemlik tarafrndan beslenmektedir. vi l l îefit im miifredatt, aralarrnda,,mill iyetçi-l ik" sôzcûfi.tyle ifade olunan bir i lkeninde bulundufu, resmî ideolojinin i lkeleriûzerine bir dersi de kapsadrfrndan bute r im ancak o lum lu b i r an lamr i 5a re t

TiirkSiizciikle

illiyetçilifri:Tarih, lçaretler

edeb i l i r . Bu te r im, ,doga l laç t r r r lmrg t r r , , ,yan i insan la r ta ra f rndan b i r ideo l t i i v ide[i l de, dogal bir erdemi i fade ediyor-muç gibi zahmetsizce algrlanrr; bu ide_o lo j i le r in i çk in ôze l l i k le r inden b i r id i r .Zaten tam da bu yùzden pek çok TûrkKemalizm'den bir ideoloj i gibi bahsedil_d i g i n d e ç o k ç a ç r r r r . B u d o g a l l a ç t r r m aôzell igi , l980,den beri Atatûrk,ùn varrtanrr laçtrrr lmasryla gûçlendi ve bôylel ik_le bu i l ke le r in b i rb i r inden ayr r lmaz l rg r ,tartrgrlmazh$r ve mutlak dokunulmazlr$rda pekiçt i ; sonuçta durum Kuran,rn tekharf inin dahi dinden çrkmrg sayrlmadandefiStir i lememesine veya atr lamamasrnabenzer hale geldi. Atattirkçiihik el kitap_

. larrnda mil l iyetçi l ik totoloj ik bir bicimdet a n r m l a n r r : , , M i l l i y e t ç i l i k , m i l l e t i i s e v _mektir". Çogu kez ideoloj ik di l in de birbel ir t isi olan totoloj i , sorunun can alrcrnoktasr nda bulundufumuzu gôsterir.

ldeoloj i ler ba!lr lrk araçlarrnr gônit l l t io l a r a k k u l l a n r r . M i l l î E f i t i m B a k a n l r -! r 'n rn hazr r ladr$r e l k i tap la r rnda mi l l i_yetçi l ik Tùrk,ù ,,mil let, , ine

baglayan biragk h iss i o la rak tanrmlanmts t r r . Fakatôy leyse n iye bu h iss iya t va tan sevg is imefhumunu açrkça i fade eden ,,vatan_

severlik", "yurtseverlik,, gibi sôzcûklerledi le getir i lmez? Bu mûphemlik nedeniv_le, yurtseverl i$e atfedi len olumlu duy_gusal de$erler. tûm yurttaçlar tarafrndanpaylaçrlmasr icap eden mil l iyetçi l ige ta_f rnmtfttr .

M i l l i ye tç i l i k b i r b iç imde Tùrk iye ,n inruhunu o lug turm: < tadr r , bu i l ke onunvarolmasrnt saflamaktadrr, e$er bu mil l i_yetçi l ik yrkrlrrsa bizzat mil let in kendisidahi ortadan kaybolabi l i r : , ,Cumhuriye_t in n i te l i k le r inden b i r i s i o lan Ata tûrkmil l iyetçi l igini, her tûrlû iç ve drç tehl i_keye karçr korumak gerekir. Bir l i l imiz,bû tûn lû !ûmûz buna ba ! l rd r r . , , M i l le t inbu b i r l i$ i Kûr t ayak lanmasr s t rasrndatehl ikeye dUçrt rri lmtig o labi I ird i : m i | | iyet_çi l ik tanrmlarr srkça ikiz , ,bir l ik ve bera_ber l i k " mefhumuy la yanyana bu lunur .Okul ki taplannda bir l i le atrf yapan ,,bir_

l ik ve beraberl ik, bûtûn, bûtûn[ik, bû_tûnlegmek, bir leçt irmek,, gibi terimlerink u l l a n r l d r g r b i l d i k i f a d e l e r l e b u n l a r r nzrddr o lan , ,bô lùnme, parça , parça lan_ma" gibi i fadelere gereksiz bir srklrktaras t lanr r . As l rnda agaSrdak i ô rnek le rdemi l l i ye tç i l i k b i r l ig i garan t i ley ip bc i l t in_meyi ônleyen ôfedir: , ,Atatûrk,ûn

mil l i_yetçi l ik i lkesi, mil l î bir l ik ve beraberl igi-mizin temel tagrdrr., , , ,Atatûrk,ûn

mil l i_yetçi l ik i lkesi, bir legtir ici ve bûtûnlestir i_cidir." "Atatùrk Kurtuluç Savagrnrn bagrn_dan i t ibaren mil let in, bir l ik ve beraberl ikiçinde olmasrnr istemiçt ir . Bir l ikten do_Sacak gùcûn, daha e tk i l i o laca$rn t dù_çi jnmûgtùr. Mil l î bir l ik ve beraberl ik. birûlkede siyasî, sosyal ve askerî gûcûn ge_I içmes inde b t iyL ik ro l oynar . , , ya da :"A ta tû rk 'ùn mi l l i ye tç i l i k an tay tç t , va ta_nrn bLitûnlûÈû ve mil let in ba$rmsrzlr$rnrher geyin ûstùnde tutar. Her ne sebepleo lu rsa o lsun, mi l le t in bô lùnmes ine veparçalanmasrna kargrdrr., , Bunun gibi ka_muya açrk bir ortamda ,,mil l iyetçi

de$i_l im" demek, Kemal izmin b i r tak rm de_$erlerini reddetmek anlamrna gelece$igibi, "yurdumu sevmiyorum,, ya da dahabeter i "bô lL icûy i jm, , demek an lamtnag e l e b i l i r . K r s a c a s r g û n û m û z T û r k i y e -si 'nde m i l l iyetçi l i f in, yurtseverl igin hattaçwenizmin i fadeleriyle bir uyugmazhgrdi le getirmek zordur; , ,mil l î dava,, olaraknitelenen meselelerde aykrn gôrûç be_yan etmek imkânsrzdrr. Bu dùçûnce sis_temi her tùr tarttçmayt krsa keser, ideolo_j i k b i r ev r im ya da deg iç ik l i k ônermeo lasr l r$ rn t o r tadan ka ld r r r r ; m i l l i ye tç i l i kve kemalizm, kemalizm ve Atatûrk,ûnkutsa l laç t r r r lmrg k iç i l ig i a rasrndak i çokyakrn or tak l rk s iyas î te fekkùrûn ônûnukeser; cômertçe yôneltilen ihanet suçla_masr gûçlû bir engelleyici rol oynar. Hu_k u k i t a k i b a t a n e d e n o l m a d r y s a b i l e ,mesleki baskrlarrn, sahiplerinin geneldecezastz kaldr$r -çùnkû devlet kendi sôv_lemini sôzlerine yansttanlan sahipsiz br_rakamaz- sôz lû ha t ta f i z ik î sa ld r r r lannyolunu açar.

rt .

dno

b

k1vh

kSi

irkI

k..t

e

cf l

L

côôd

ôodh

h

t {

irI

sr

n

nslîkn

+6

MiLLEN.JLIJS MIJ, DiN Mi?

Bu kar rgrk l r$a b izza t "mi l le t " sôzcù iÙ-

nùn içeri f inden kaynaklanan bir baçkasr

eklenir. Mil l î Egit im Bakanlr$r tarafrndanyayrnlanan eserlere geri dônecek olur-

sak, "mil let" ne trk, ne din ne de gerçek-

ten di le -bu sonuncusu ortak bir kÛltÛ-

rûn yara t t lmasr i ç in ôneml i sayr lsa da-

bafh bir cemaati i fade eder. |993 de ya-

yrnlanmrç bir çalrçmada Ernest Renan' ln

mil let tanrmr, Atatùrk'e atfedi lerek me-

a len ak tar r l r r : "A ta tû rk 'e gôre mi l le t ;

geçmigte bir arada yaçamrg, çimdi de bir

arada yagayan, gelecekte de bir arada

yaçama inanctnda ve karartnda olan, ay-

n r v a t a n a s a h i p ç r k a n , a r a l a r r n d a d i l ,

kùltûr ve duygu bir l i f i i olan, insan toplu-

lufudur." Kemalist doksada [temel me-

t inler, çn.l baçka hiçbir dûçùnùre atrf ol-

madr$rndan, Avrupalr pozit ivist dÙgiin-

cey le o lan soyba$r , Kemal izmi o r i j i na l

ve arr Tùrk bir di jgûnce hal ine getirecek

çeki lde si l inmiçt ir . Frensipte reddedilen

rrka dayalr tantm, AtatÛrk'ùn difer bir

vecizesinde kendil i$inden ve antnda en

ûstûn baçvuru deferine sahip olarak or-

taya ç rkmaktadr r : "D iyarbakr r l r , Van l r ,

Erzurumlu, Trabzonlu, Trakyalr ve Make-

donyalr hep bir trktn evlat larr hep aynt

cevherin damarlartytz." Unutmamak ge-

rek i r k i o tuz lu y t l la r boyunca aydrn la r

bir Tùrk trktntn varlrf tnr ispatlamaya ça-lrgmak t izere harekete geçir i lmiçt i . Ata-

tùrk'r in manevi krzr Afet inan, 1939'da

Cenevre'de bu konudaki tezini, ôjenizm

taraftan bir antropolog olan ve 1937'de

toplanan ikinci Tûrk Tarih Kongresi 'nin

de onursal bagkanlr irnr ûst lenen Eugène

Pittard'rn yônetiminde savundu. Kema-

l ist araçtrrmalartn bu rrkçt veçhesi bugÛn

biraz saklansa da, asla açrkça reddedil-

memiçtir ; bazr yabancr tÛrkoloSlar bu-

gûn tarihi baflama içaret ederek bunu

" mazur" gôstermeye çalrçryorlar. Dine

gelince, devlet in yayrnladrfr eserlere ba-

krlrrsa, açrkça reddedilen tek ô[e odur:

mil let r immete kargrtt tr . Osmanlr 'ntn geç

dônemlerinde dahi mil let sôzcù!Û, esas

i t i b a r i y l e , i m p a r a t o r l u I u n n Û f u s u n u

olynlrran farklr inanç gruplartnt bel ir ten

dinî bir anlam taçrmaktadrr. Fakat bugÙn

Tûrk Dil Kurumu sôzlûÉi. lnde veri len ta-

nrm her tûr dini gôndermeden artndrrt l-

mrg t r r : ôy leyse mi l l le t in tanrmrna i l igk in

sorunlardan bir i , maruz kaldr$r bÛtÙncùl

anlam dônmesinden kaynaklanmaktadrr.

ideologlar terimin dinsel içeri$ini tama-

men si l ip, ona bùtûncûl bir ulusal boyut

atfetmiglerdir. TDK sôzlt iÉÛne gôre ulus

sôzcù!ùyle eganlamlrdrr. Kuçkusuz mil-

let sôzcûÉû modern ulus kavramtna da

kargrlrk gelmektedir, ulus ve ulusal sôz-

cûkleri verine Mil l î Savunma, Mil l î EÉi-

t im, Mi l l î Gûven l ik , M i l le t le r Cemiye t i

ve Bir legmig Mil let ler gibi i fadelerde kul-

lanrlmasr da bunu gôsterir. Ama siyasî

pra t ik te mi l le t sôzcÛÉt inûn d in i i çer i I i

unutulmamtgttr, hatta islâmcr ôrgr- i t ler

mil l î srfatrnr bu anlamda isimlerinde kul-

lanmaya devam etmektedirler. O zaman

mil let sôzci. i fùnûn ulusa, bi lhassa kema-

l i s t ô ! re t in in i zah ed i ld i I i met in le rde ,

tercih edi lmesinin bi l inçl i veya bi l inçsiz

nedenlerini sorgulayabil i r iz.

oiN ve uium rÛnx-istÂu srNtzi

Mil let mefhumunun, islâmct hareketler

tarafrndan kul lanrlan dinsel içeri f inin ka-

lrt larr, bugûn Tûrk islâm Sentezi-aktmtntn

Tûrk kimli f ini islâm vasrtasryla tanlmla-

masrna cevaz veriyor. Ti.irk islâm Sentezi

f ikr ine 19. yûzyrhn sonunun i lk mil l iyetçi

yazarlanntn çalrçmalarrnda oldufu gibi,

Ziya Côkalp' inki lerde de rastlanrlabi l i r .

Bu f ikir , Tûrklùk ve islâm arastnda mÛ-

kemmel bir uyum oldufunu ôngôrÛr. Bu-

na gôre, islâm'r kabul etmek TÛrklerin

kaderi oldufu; onlar olmasaydr bu dinin

ya felç ya da tùkenmig olacapr; pek çokhalkrn islâm'a kazandrrt lmastnr safladrk-

larr için Ttirklerin dinin kalkanr ve kargtst

o lduk la r r idd ia ed i l i r . Buna karç r l rk , bu

akrma gôre, Tûrk kimli$i kendini ancak

is lâm iç inde gerçek leg t i reb i l i rd i : i s lâm' r

kabul etmeseydi, Tùrk kùJtûrû .yok orur- papazrarrn korkuturmasr, aça$rranmasrdu' "sentez" akrmr, Kemarist mirasr açrk- veia giddete maruz karmasr (istanbur, Ey_ça reddetmeden, isrâm'rn dinî ve kûrtiirer rûr 1955); ortodoks patrikhanesi ônûndedegerlerini Trirk milliyetçiligine eklemle_ gôsteriler (l 996). Bôylece Tûrk vatandagrmek isteyen muhafazakâr bir miiliyetçiri- ïan-Hrristiyanrar, sanki kendi ûrkererin_

fi temsil eder. sôvremi irk orarak seçkinci de yabancrymrçrar gibi rùrk miriyetçiri_bir kulûp olan Aydrnrar ocafr tarafindan finin kurbanrarr orabirirrer.ûreti len bu akrmdan, isrâm'r komûnizme Miilet ire Mrisrûman dini arasrndakikargr bir duvar orarak kutanmak isteyen bu neredeyse b.itûncûr denkrik raikrigin1980 Askerî Darbesi faydarandr. Birkaç drgsar simgererini rûzumsuzraçtrrryor gi-yrl lrk bir sûre, "sentezin" resmî ideoroji ui 'gôri. inrektedir. simgererde din kimihaline gelmesine yetti ' |982 ire r9B6 zaÀan camiireri stisreyen bayrakrar yo-arasrnda, Anayasa, Devret.pranrama Tel ruyra miil ireçtirir ir; yunanisian ue tgii_kilatr ve Atatrirk Kûhûr, Dir ve.Tarih yû[- nuf K,b's,ta da bayrak n"ràJ"yr" r,"pill

K.rr:Tr.orta Asya rùrk delerteriyte Uri*i"," iJrrrrl il;;;;riir, ,rg,nfslâm'rnkilerin bir sentezini içeren "miilî dini zaptetmesi çok korayra çtr. 1997,dekûltûr" f ikrini resmî orarak takdis ettirer. vitt iyàrçi Harekôt partisi,nin sloganra_1986'dan bu yana, devretin e[it im ve ,,ndan biri guydu:,,ïùrk miileti Mùsrû-kûltûr kurumlarr gizlemeye gerek gôrme_ ,"na,r.ïueilJ." ir,r,no"'rri"iu."t u"den, Mûsltiman dininin de$erreri irasrna isrâm,r yagayacaktrr.,, ,,Miisrûman_Tùrk,,eklemlemig.bir mii l iyetçirigin ôgretirdif i aevimi oe çok yaygrn orarak kuranrrrr.ve ifade edifdifi yerler haline geldi.

- Bu'tûrden mùphemlikl ere bizzat ,,Ti)rk,

Bôyle l ik le , mi l le t sôzct i$ t inûn d inî sôzcûfûnûn kul lanrmrnda dahi rast lanr-çairrçrmlarrnrn karrntrrarr o andan it iba- rabirir]su sôzcûk, etnik ya da dinser ai_ren devletin siyasî kùrtti^i tarafrndan pe- diyetreri gôzôntinde bulundururmaksr_kiStirildi. zaten, "Tiirk" ve "M.isruman,, ,,ÂMûsrûmanrarr içaret etmek iizere Av-arasrndaki uyuçma zihinrerdeki bir ger- ruparrrar tarafrndan asrrrarca kuilanrr_çekli$e tekabûr etmektedir: Mi,et scizcû- mçtrr. Bugûn bu sôzcûgûn bilhassa Tûr-!ù modern ve laik bir urusu tanrmrasa kiyl cumhuriyeti,nin gayrimûsrim yurt-da, mill iyetçi sôylemin hep. vurguladr$r taglarrnrn (Ermeni, Musevi, ortodoks)gibi, "yûzde doksandokuzu" Mùsrùman bir yabancrya hitap ederken kuilandrkra_olan bir nùfusa da fiilen içaret etmekte- rr "Tùrk de[irim,, beyanatrnda ,,Mûsrû-dir' Tiirk milleti i le isrâm dini arasrndaki man,, anramrna gerdifi inkâr ediremez.bu birebir uyum, |915'te Ermenirerin Aynr ctimre bir Kûrt tarafrndan kuilanrr_bertaraf edilmesi, 1922 nùfus m.ûbadere- d'Ë;"dn ki buna da yabancrrarra konu-leri,,Yahudilerin ço$unun_israil,e gôçù, grit.rt"n srkça rastlanrr, sôzcûk bu defalstanbul Rumlarrnrn |955 Eylti l yaimaia- àtnit uu dllsàl bir .n1", krrrn,r. rg.,n sonucunda tirkeden kaçmasr ve sonra- "Tûrk" sôzciipùnû bu reddiye tepkirerin-srnda 1963'te Tûrkive'nin kimi yurnaçra- d"n yoi, çrkarak ,rn,n.,rrÉrir-rarkar-rrnr sûrmesi dolayrsryla fi i len gerçeklegti_ sak, Tûrk îUrkç" k".rg"; ;;;;;rr"rilmigtir' Krbrrs'ta ise bu sûreç r9z4'te ta- anramrna gerir. ôzetre, osmanrr impara_mamlanmllttr. Bu olaylar sonucunda, torlu$u,nun milletlerinin_dini cemaatle_nûfus içerisinde neredeyse. srrf Mûsrti- , ininl verreri, urus devret çerçevesindemanlarrn kalrp, dinser azrnlrklarrn ùrke yurtranirrrrmrç Mûsrûman_Tûrk bir mir_stnrr larr drçrna at r lmasrndan i t ibaren, mir - ie t taraf rndan dordururmuçtr r . - r ,ur , ,lîôfke patlamalarr azrnrr$rn dinser simge- cumhuriyeti,nin 1960 Anayasasr da,lerine yôneldi: Kil isereri ve Hrristiyan sôzcùk zikredirmesenu ,.É'ù-n'itt"tmezarlklarrnrn çûrûmeye terkedilmesi; iitrine ar'vaii;;;i;,;i;; ;"J::,,Jïii;:

48

man mil let i 1974'1e kuwet kul lanrlarakyur t landr r r ld r . Bô lgen in modern ta r ih i ,Osmanl r impara tor lu$L i 'nun ik i bûyùkmil let inin iki çafdag devlet, Tûrkiye veYunanistan, gekl inde yurt lanmasr olarakda okunabil i r . Sôzcû$ûn anlamr tersyùzedilmekten ziyade kesinlegtir i lmiçt ir .

Aynr zamanda, devlet yetki l i ler i Mûs-lûman o lduk la r rn r gôs termekten ar t rk

çekinmiyorlar. Bu bir yeni l ikten ziyade,Atatûrk'r in, bi lhassa Ankara'da Bi iyûkMi l le t Mec l i s i b inasrnrn açr l rç r neden iy ledùzenlenen (dinî) tôrende dua ederkenfoto$raflarr varolduÉundan, eski bir uy-gulamanrn geri gel igidir. Fakat uzun birzaman di l imi sûresince, devlet adamla-rr, halk arasrndayken, dinî duygulardanannmlg kiçi ler olarak gôrûlûyordu. Yô-netici ler in imajrnrn yeniden islâmlagma-sr !u sôzleri borçlu oldu$umuz TurgutÔza l i le baç ladr : "Dev le t la ik t i r , amaben Mùs lùmanrm." Ôza l za ten d indarbir adamdr, fakat bugûn siyasî yônetici-ler ve hatta ûst dûzey memurlar, btiyûkolasrlrkla dinî inançlarrndan ziyade de-magoji için basrn tarafrndan dua eder-ken foto$raflarrnrn çeki lmesine izin veri-yor la r . Ayr rca , demago j in in bu tû rû ,dev le t in r i tûe l le r ine ve semiyo lo j i s inedinin geri dônûçûnùn tartrçmasrz bir ha-bercisidir: istanbul 'un 1 453'te fethedi l i -

çini kutlamak için tert iplenen resmî tô-renlerde Fatih Sultan Mehmet' in tûrbe-sinde val i , belediye baçkanr ve bir incio rdu komutanrnrn ka t r l rmry la dûzen le-nen bir dua da yer aldr.

Bu son tesbit ler diger ùlkelerle kargr-laçtrrmalar yapmak yoluyla gôrel i legtir i-lebi l i r . Mûkemmel laikl igin herhangi biryerde var oldu$u çok çûphelidir. Yuna-nistan ve pek çok Avrupa ûlkesi laik de-

I i ld i r . Amer ika B i r leç ik Dev le t le r i 'ndeTanrr dolara kadar her yerde zikredi l i r .Agafr yukarr her yerde devlet reisleri ço-!unluk dininin tôrenlerinde boy gôsterir.

"Laik" Fransa'da devlet ve Katoliklik ara-srndaki i l içki çok gir i f t t i r ; dini konulardadogmalarr kabul etmeyen Mitterand'rn

c e n a z e s i n d e d i n i t ô r e n d û z e n l e n i r ;Cumhuriyet ' in laik taprna$r Panteon eskibir ki l isedir ve kimse kubbesinin ùstûn-deki haçr indirtmeye cesaret edemez;resmî tat i l ler hep Katol ik takvimine gôrebe l i r len i r . F ransa 'dak i bu durum hrz ladefigebi l i r , e$er ùlkenin ikinci bûyûk di-ni olan islâm artan oranda uygulanmayadevam ederse: mil let i le din arasrndakii l igki ler bu durumda kesinl ikle baçtan ta-nrmlanmaya muhtaç olacàktrr.

Mi LLET i G EÇM i çTE KÔK LEN D i RMEK:TûnK "TAniu ftzi,

"YUNAN MUCiZESiNT" XENSI

Mill iyetçil i f in okullarda ôireti len resmîb i r t a n r m r n r n b u l u n m a s r n r n n e d e n iCumhuriyetin teritoryal tanrmrnrn yenil i-

$iyle açrklanabil ir, çi inkû bu srnrrlar içe-risinde geçmiçte hiç bir devlet varolma-mrçtrr: asrrlar boyunca Anadolu ya farklrbeyl ik ve kra l l rk lara bôlùnmûç, ya da,Bizans, Roma ve Osmanlr imparatorluk-larr gibi daha bûyilk bir bùtûnûn parçasrolmuçtur. Anadolu'nun srnrrlarr i lk defa1923' te b i r devlet in srnrr larry la ôr t t iç-mûttùr. Mil let yeniydi, toprafrn srnrrlarryeniydi . Sonuçta Kemal is t mi l l iyetç i l ik ,1 920 A6ustosundaki Sevr Antlagmasr'ylatekrar uyanan bir Tûrk milletinin varlr$r-.nrn ifadesidir ve bôyle kalmrçtrr. Fakatmilletin varlr$rnrn sùrekli vurgulanmasr-na daha kuwetli dayanaklar sallamakiçin tarih gôreve ça$rrlmrçtrr. Bir asrr bo-yunca Tûrkler act veren bagarrsrzlrklaryaçadr; askerî yenilgiler unutulabilse yada telafi edilebilse de, Ermeni nûfusu-nun ber taraf edi lmesin in (1915) hesapedilemeyen sonuçlarr oldu, zira bu olayTiirkleri basitçe barbarlar olarak gôrmekisteyenlere frrsat verdi. Yunanistan ise1876'da Ernest Renan tarafrndan olugtu-rulan "Yunan mucizesi" f ikrine uyumlu,romantik ôzgûrlùk, demokrasi ve kûltûrimajrndan hep faydalandr.

Bu felaketlerden sonra Cumhuriyet as-kerî ve millî bir ayaga kalkrç sayesinde

kuruldu. ideolojinin içlenmesi ve o tarih-ten itibaren resmî tarihi oluçturacak olankahramanca eylemler hep 1921-1922savaçryla dogrudan il içki halindedir. yu-nanlr lar , co$raf i yakrn l rk larr , esk i Os-manlr tebaasr o lmalarr , Anadolu ve is-tanbul Rumlarryla akrabalrklarr ve ôzel-l ik le Tùrk ler le i l içk i ler in in eski l i [ i do la-y rs ry la , Tû rk t a r i h i n i n be l i r l ey i c i b i ranrnda dûçmaca tutumlan ihanet niteli-[ ini alan tanrdrk bir komguyu, yakrn birtoplulugu temsil ediyorlardr. Bu yûzdenbu tar ihsel dônem tarafrndan ûret i lenmill iyetçil ik bir mûdafaaname gibi algr-lanmrg ve bir geçmiçin icadr hareketi ha-l in i a lmrgtr r : bu hayal i b i r qanl r geçmiginyaratrlmasr ve sahici fakat o ana kadarunutu lmuç, reddedi lmig ve bastr r r lmrgbir geçmiçin yeniden keçfiydi. Batrlr kimibilgin ve fikir basitleçtirici lerin eserlerin-den ve bazr ônemli tarihi ve arkeolojikkeçiflerden cesarerlenen Ttjrk m il I iyetçi-l i [ i , parlak Asya geçmiçinde ulusal onu-run yeniden tesisi ve avutulmasr için ge-rekli ci ieyi bulmugtu.

Bizzat Atatûrk'ûn girigimiyle, bu geç-miç yeni bir tarihsel anlatrnln konusu ol-du. "Tarih fezleri" |93i'de devlet tara-frndan okullar için hazrrlanan bir ders ki-taplarr dizisi içinde ve Tùrk tarihinin anahatlarr adryla yayrnlandt. Daha sonra Bi-rinci Ttjrk Tarih Kongresi (Temmuz 193 1)sùresince iç lendi . Tt i rk tar ihç i ler i Tûrkmi l le t in in eski l i i in i ve mûkemmel l i f in i ,medeniyetin dahi kôkeni olduklarrnr id-dia ederek, ilan etmeye koyuldular. Bôy-lelikle Tûrklerin rakipleri olan Batrlrlara,Araplara ve ôzel l ik le Yunanlr lara o laniistûnlùkleri de ispat olunmuç sayrldr.

Yunanistan bu sùreçte tarihsel sôyle-min mantr$rnr, retori$ini ve yaprsrnr ko-çullandrran inçâ edici ôteki roli. inû oyna-dr . Tabi i k i , Tûrk-Yunan i l igk i ler i 1930-1955 arasr mûkemmeldi, fakat bir ,,Tûrkmucizesi" f ikrini yaratmak gerekiyordu.Bu sôylemin b i l inen muhat taplarrnrn(Tûrk kamuoyu ve ôgrencileri) ôtesinde,mif liyetçi yazarlar Helen dûnyasrna hay-

ran olan ve her Tùrk'ûn kûltûrûnû tanr-mak ve kendi kùltûrûnû tanrtmakla yi j-kûmlù oldu$u Batr lr lara sesleniyorlardr.içte bu yûz{en tarih geçmigin saf ve ba-sit bir incelemesi de$i ldir; her yurttagrni ist lenmesi gereken ulusal bir rehabil i -tasyon gôrevini yerine getirir. Tarihi tanr-mak ve tanrtmak ôfretmenlere veri lenresmî e$it imlerde açrkça bel ir lenmiç veders k i tap lannrn g i r i ç bô lùmler inde vehatta içlerinde srkça tekrarlanan kutsalgôrevlerdir. DeSiSik retorik içlemleri yo-luyla Ti jrk kûltûrù ve tarihi krymetlendi-r i l i r k e n R u m m i r a s r n r n ô n e m i a z a l t r l r rveya ônemsiz leç t i r i l i r . û lken in B izansgeçmigi neredeyse bùtûnùyle si l inir. Bua r a d a E r m e n i l e r i n t . i l k e d e k i b i n y r l l r kvarlr$r gizlenir,

Mil l iyetçi l ik tarafrndan saptrrr lmrç birtarihsel anlatr zorunlu olarak bir valanlarve yanlrçlar ôrgûsû degildir.Cerçekleredayanrr, bazen yapr bozumu zor bir re-torik içinde, mantrfr ustahkla hatalr ku-rulmug akrl yùrùtmelere dayalr olarak veakademik dûnya i le ni i fusun ônemli birkrsmrntn ruhuna nûfuz etmek için yeterl ibir st ire boyunca geçerl i olmuç bir çrka-rrmlar sistemiyle tanzim edi lmiçt ir .

BUGûNû cEÇMiçE yANstrMAK

Kemalist dônemin tarihçi ler i Orta Asya,Maveraûnnehir ve iran-Afgan platosun-da vuku bu lan , Tùrk le r in e tn ik ta r ih in ialtrnr çizerek vurgulamayr ye$lemigler-d i r . Fakat , on la r ayr rca neo l i t i k ça idagerçekleçen ve antik çafrn briyùk mede-niyetlerine (Çin, Mrsrr, Ege, Hindistan,Sûmer, Etrùsk, Hit i t , vs.) hayat verengôçleri de icat etmiglerdir. Bu yeni, kô-kenler mit i anlatrsr "Yunan mucizesi, ,ninyarattrÉr meydan okumaya kargrlrk sayrl-mrç ve Tûrk mil let ini uzak bir geçmiçtekok lend i rmig t i r . Kes in t i s iz ve do$rusa li ler leyen bir tarihin baglangrç noktasrnrkegfe tmig t i r : Sûrek l i l i k ve kôk lend i rmetûm modern mil l iyetçi l ik lerin ortak f ikr i-dir. Bunlara paralel olarak, yeni anlatr

50

Hititlere de Tûrk kôkeni atfediyor, bôyle-

l ikle Anadolu'daki Ti irk varl t l tntn Erme-

ni ve Yunan varlr lrndan daha eski tarihl i

olmastna dayanarak, kendisini i lk yerle-

Een olarak megrulagtrrryordu. Son olarak,

Ata tûrk 'ûn re fo rmlar tn t m i l le t in Asya l t

geçmiç inde kôk lend i ren "yen i ta r ih " ,

bunlara, kendini Antik Yunan'rn mirasçt-

sr olarak gôren Batt 'dan kopyalanmtç sa-

y r lma lar r ha l inde, yen i ta r ih in mant r I r

açrs tndan sah ip o lamayacak la r t megru-

iyeti de saflamaktaydr. Bu amaçla geç-

migin Tûrk toplumlarr bugùnden geriye

do$ru laik, hoçgôrûlû, demokratik, par-

lementer , eç i t l i kç i ve kadtna gen iç b i r

yer tan tyan top lu luk la r o la rak sunu lu-

yordu : bôy lece Kemal izmin i l ke le r i de

Tùrk le rde hep varo lmug o luyordu. Bu

iddia bir varsaytma dônûgtÛ ve geçmigin

bir toplumunun eçit l ikçi, hoçgôrÛlÙ veya

laik oldufunu sôylemek TÙrk oldufiu so-

nucuna varmak iç in ye ter l i ha le ge ld i .

Bu nitel ikler bir "Ti. jrklÛk" endeksi, ya

da s imge n i te l i k le r i ha l ine ge ld i ' TÛrk

mil let inin tarihi, TÛrklerin ôzlerini ve as-

l î ni tel iklerini krtalar agan gôçlere ra[-

men koruyabildikleri kesint isiz ve do$-

r u s a l b i r t a r i h o l a r a k a l g r l a n d t . A t a -

tùrk' i . in ortaya çlktçr, tarihin sonu ve ka-

çrg noktast, Alparslan ve Bi lge Kafan gi-

bi benzer nitel ikleri haiz kahramanlarln

yalamrç olmasryla bir çeki lde mi. i jdelen-

miçt i . Tùrk islâm Sentezi de bu retorik

içinde gel içt i : Tùrkler islâm'r kabul edin-

ce beraber le r inde d ine bu "modern"

kavramlar r da kazandr rdr la r ve is lâm' r

Arap ceha le t inden kur ta rd t la r . Bu da ,

Tûrklerin islâm dûnyasrnda ùstùnlÛk id-

dia edebilmelerini ve daha modern, da-

ha laik ve daha hoçgôrùlû bir lslâm mo-

del ini si i rekl i ône sùrebi lmelerini saflr-

yordu. islâm'rn TÛrklÙkten ayrr dûçùnÛ-

lemeyecefinin en bùyÙk "kanrtr" Hrrist i-

yanh$r kabul etmiç Tûrkler olan Bulgar-

larrn, Tûrklûklerini kaybetmiE olmalarty-

d r . "Tar ih Tez le r i " o lug turu ldu fundan

beri etnik olgunun defi l , toprafrn tarihi-

ne dayalr bir tarih anlattst inça etmeye

yônelik çeçit l i gir igimler bu tarihin bÛtû-

nûnû Romen, Helenik ve Ermeni boyut-

lannr da kapsayan bir geki lde ele alma-

nrn imkansrzlrfrndan dolayr baçarrsrzlr$a

uframrgtrr. Romalt ve sonrastnda Htr ist i-

v a n A n a d o l u ( B i z a n s i m p a r a t o r l u I u ,

Haçlr larrn kurdufu kral lrklar, bÛyiik ve

kùçûk Ermenistan) bir kaç satrrda ele alr-

nrr. Buna karçrlrk isa ôncesi asrr larda ya-

çamrg tùm Anadolu medeniyetlerine Yu-

nanhlartn her çeyi Anadolu'dan Ôfrendi-

[ i çrkarrmrnr yapabilmek için, bÛyÛk de-

fer veri l i r . Bu Anadolu kÛltÛrleri TÛrkle-

re ôzgù o ldu [u varsay t lan de fer le r le

(yukar rda de f ind i [ im iz s imge n i te l i k le -

r i) , okuyucuya bunlarla kendisi arasrnda

bir ôzdeçl ik kurdurup Tûrklerin ait oldu-

[u ebedi bir Anadolulu kimli f i i f ikr i ya-

ratacak çeki lde bezenir. De$er bi ldiren

zamirler yazart, okuyucuyu ve tarih an-

latrsrnrn kahramanlarrnr ortak bir kimlik

içerisinde sarmalarlar; bôylece okuyucu

kendini yazann belirledifi tarafla ôzdeç-

leçt irmeye yônlendir i l i r : Tûrklerin ya da

Mùs lûmanlar rn ta ra f t (b iz im asker le r i -

miz, bizim peygamberimiz) ' Bu zamirle-

r in ku l lanrml okuyucunun kend in i ta r i -

hin Tûrk olmayan aktôrleriyle (Anadolu

geçmiginin Creko-Bizans ya da Ermeni

ôÉeleri) ôzdegleçtirmesini imkânsrz krlar.

Bugûn, Tùrk veya MÛslÛman olmaYan,

Tùrkiye Cumhuriyeti yurttagl çocuklarbu an la t t la r tn kahramanlar r i çer is inde

kendilerini bulamazlar ve kendil i$inden

yurttag toplulu$unun drgrna i t i l i r ler ' Ye-

t igk in yaçrna ge ld ik le r inde "T i l rk de f i -

l im" deme e [ i l im inde o lma lar tna nas t l

çagrrabi l i r iz? Kùltûrel ikt idar tarafrndan

ûreti len tarihsel sôylemin yanrnda, siyasî

sôy lemi ve bas tn tn d i l in i de yapr landr ran

mil l iyetçi bir retorik vardrr. Kùltùrel ha-

yatrn, tarih aragttrmalarrntn, etnoloj inin,

d i lb i l im in ve b i l imse l yayrn la r rn dev le t

tarafrndan ele altnmast bi lhassa tarih ya-

zrmr i le sosyal ve siyasi bi l imler alanla-

r rnda her zaman sev ind i r i c i sonuç la ra

yol açmamrçtrr. AKDTYK ve araçtlrma i le

ei i t imle i lgi l i kurumlar ve bunlara ba$lt

I

Il

yayrn organlarr (Tùrk Tarih Kurumu, Ta_lim ve Terbiye Kurulu, yôK, RTûrc bar_barlrk suçlamalarrna bir cevap saflamakve Tùrkiye'yi en az yunanistan kadar de-$erli bir kûltûrùn muhafrzr olarak tanrt-mak gayesine odaklanmrçlardlr. E$itimve ûniversite ùzerinde yôK tarafrndanuygulanan srkr kontrol tarih araçttrmala-rrnrn ônemli bir krsmrna polemik karak-teri katmaktadrr. Resmî ideolojiden ba-firmsrz bir tarih araçtrrmasrnr yagatacakenerjisi ve cesareti olanlarr selamlamakgerekir. Zorunlu konsensûs ve tazyik yo-luyla resmî mill iyetçil ik topluma dayatrl-mak tad r r . Bunun la be rabe r Tû rk i ye

, Cumhuriyeti bir dikatôrlùk defi ldir. De-mokrasinin araçlarr vardrr ve içlerler, ba_srn yôneticiler hakkrnda konugurken çe_çitl i kurallarr gôzetmek durumunda de-iildir. Fakat bazr bagka açrlardan, Tùrki_ye bir dikatôrlû[ûn kimi drgsal ôzell ik_lerini gôsterir: italyan fagizmini ya daStalinizmi hatrrlatan mill iyetçi tasvirler' ve siyasî ayinler, her yere uzanan ordu

, ve polis, gûçlti baskrcr tegekkùller. E[eri bu tanrmlamayr benimsiyorsak burayr

ancak paradoksal bir diktatôrlûk olarakadlandrrabil ir iz; zira diktatôrû yoktur.Yôneticiler gelir, gider, iktidardaki parti:ler defigir, Cumhurbagkanlarr normal bir

; biçimde emekli olur. Bu rejim ôyle birdayatmact sistemdir ki, bagarrsr dayat.malarrnrn toplumun bûyùk bir kesimi ta-rafrndan içsellegtiri lmesine balhdrr. Bu,

, çeçitl i deferlere, olgulara ya da bugû-nÛn veya geçmigin kimi olaylarrna (srra_styla millî davalar veya ôrneËin l9l 5 Er-meni olayt) ve bazt kurumlara (ordu) da-ir kanaatlerin, yargrlann ve yurttaglardanbeklenen kamusal davranrçlann toplamr-na dayalt zorunlu bir konsensùsdtir.

Konsensûsû elde etmek için devletinicbara bagvurmasr gerekmez. Elbette la-lzrm oldu$unda denetleyici ve sansûrle-yici kurumlar, ordu ve polis tarafrndanbaskr uygulanrr . Fakat esas i t ibar iy leokullar vasrtasryla normlar bùyûk oran-ida b i rey taraf rndan içsel legt i r i lmiçt i r .

Baskrnln lûzumlu hale gelmesinden ev_vel, normlara uyum,bizzat bireye dûze-ni hattrlatan toplum tarafrndan, tekdir,azarlama, hakaret, mimleme, kamusalcezalandrrmayr içeren her tûr tepki, say-grnlr$rn yit ir i lmesi yoluyla drçlanma vehatta giddete bagvurma gibi yôntemlerledûzenlenir. Bûyùk basrn efit im tarafrn-dan gerçeklegtiri len dûçûnce ve davra-nrg normlarrnrn ûretimi gôrevini tamam-lar. Bûyûk medya, neticede, ister do$ru-dan okuyucuya hitap ettifi sôylemle, is-ter haber olarak aktardlir olaylarrn seçi-minde, yavagça etkisini gôsteren norma-tif bir araçtrr. "Faz"[dalga boyu uyugma-st/ ç.n.1 kavramr Tûrk toplumunun içle-yigi i le devlet ve resmi ideolojiye olangûnlûk i l iSk is in i 'n i re lemek iç in çok uy-gundur. Di lb i l iminde, h içb i r b i lg i i le t -meyen ve tek içlevi ôtekiyle iligkiyi mu-hafaza etmek olan beyanatl at ,,fazsal,,

diye adlandrrrlrr. Aynr gekilde, Tûrk dev-leti ulusa fazsal bir sôylemle hitap eder;tek mut lak de$er o larak Kemal izm, indonmug bir biçimi kullanrlrr, fazsal sôz-ler yeni hiç bir çey ortaya koymaz, hercûmle, her imaj, her ikon, her sloganzaten kamuoyunca bil inir; fakat i l içkininsûrekl i l iS i korunmug olur . Bu sûreçlerpek çok devletin içleyiçinde de muhak-kak tesbit edilebil ir. Konsensris ve Ke-malizmin i lkelerini yorulmadan tekrarla-yan[az birbirine srkrca baglr iki olgudur.Banal anlatrmlarla srnrrlanmrg konsensù-sùn resmî ifadesi kendini zorlukla yeni-den ûretir zira bu yalayan bir teolojisiolmayan bir dindir; iEte bu yùzden port-reler, imajlar ve kurallarr iyice ayrrntr-landrrrlmrç kutlamalar geklindeki ritûel-ler burada aslî bir rol oynarlar. Cûnlûkbasrnda konsensùs ve faz hiç kimseninokumadr$r, fakat r. i lkenin polit ik manza-rasrna dahil olan, kahplagmrg resimlerlesùslenmig binlerce kûçtik haberde teza-hûr eder: Anrtkabir'e ziyaretler, Taksimanrtrna çelenk konulmasr vs, Kimi za-man gazetelerde gôrûlen ktiçùk uyum-suzluk haberleri (Atatûrk,ûn ôlûm anrn-

52

da saygr durugunda bulunmamak, b i rportresine ya da bùstûne zarar vermekvs.) toplumda bu konsensùsi.in drgrndayer alrp, bu oyunu oynamayt reddedengenelde islâmcr kesimlerin varlrfrnr ha-tlrlatrr. Sokakta faz, ôzellikle kriz za-man la r rnda , Tû rk m i l l e t i ne meydanokundufunun ve toplumsal bir srçrama-ya gereksinim duyuldufunun di]gi. jnùl-dû!ù dônemlerde, Atatûrk,ûn çegi t l iportreleriyle, vecizeleriyle, sloganlarla,mill iyetçi siyasî afiglerle, bayraklarla ifa-desini bulur.

Devlet ve millet arasrndaki bu dalgaboyu uyuçmasrnrn en mùkemmel ifade-si, bir Fransrz için çok çarprcr olan bay-raf rn ya da resminin bol lu$unda bulu-nur. Kutsal bir nesne olan bayrak doku-nulmazdrr. A$ustos i996'daki Krbrrs kri-zi srrasrnda bir Klbrrslr Rum gôstericininTt i rk bayragrnr ind i rmeye yônel ik lù-zumsuz isteÉi hayatrna maloldu ve hiçbir Tûrk veya Ktbns-Tûrk otoritesi Tûrkmilletine karçr bir tehlike oluçturmayanbu adamrn kati l lerini asla krnamadr; bukonu ùzerinde Tûrk medyasrnda hiç birônemli tartrgma yer almadr. Bu da, zo-runlu konsensûsû, oyunu oynamayr red-dedenlerin çofunun da susmayr tercihettif i , mil lèt ve yurttaglar arasrndaki t ipikbir faz anrydt.

Ttirk siyasî hayatrnrn en bûyùk prob-l em le r i nden b i r i u l usun s imge le r i n i nkutsal laçt r r r lmasrdrr . Mi l le t in kutsal ka-rakteri simgelerinin, ikonlarrnrn ve kah-ramant Atatùrk'ûn ûzerine sinerek kay-bolmugtur. Bu dokunulmaz simgeler isebôylece koruyabilme yetisine sahip ol-muglardlr. Bayrak ya da Atatûrk,ûn port-relerini taçryan gôstericiler çok srk gôrû-Iûr. Bunlar bu yolla milletin ve Kemaliz-min gerçek ôzlemlerini temsil ettiklerinigôstermek ve ikonlarrn korunmaslna sr-Srnmak istemektedirler: Hangi polis bay-rak ya da Atatûrk'rin portresini taçtyanbirisine saldtrabil ir? Mantrk, simgeler vesôzct ik ler dûnyasr o larak mi l l iyetç i l ik ,defi igik fakat birbiriyle i l inti l i vektôrlerde

hakimdir. Mil l iyetçi l ik bi l inçlere srzar veburada kendini dayatrr. $oven bir tavrr,dost ve dûçmandan baçka hiç bir seçe-ne$e yer brrakmayan, iki l ik lere dayananbir akrl yûrûtme, karmaçrk bir çerçevebu siyasî dûçùnceyi vasrf landrnr. Uzunsûred i r b i r m i l le t in mûkemmel ive t in intesc i l ed i lmes ine dayanan b i r sôy lem,sorunlarrn nedeni olarak ancak drç mû-dahaleler ve ihaneti gôsterebi l i r . Tûrkle-r in savundufu, içinde gel içt i f i ve koru-dufu islâm'rn mûkemmeliyeti f ikr ine ge-l ince, bu çeki lde ortaya konan bir anla-y rg sadece mi l l i ye tç i l iS i pek ig t i reb i l i r .Tûrk islâm Sentezi mefhumu kendi yolu-nu yara tmt$ t t r ; do fa lmrç g ib i a lg r lanr r ,tarih ve neredeyse tamamen Mûslûmanolan nùfus tarafrndan devlet leçt ir i lmig veo la lan laç t r r r lmrg t r r . i s lâm, ayr rca , Tûrkm i l l i y e t ç i l i g i n i n h a r e k e t e g e ç i r i c i b i rô$esidir.

Devlet mil l iyetçi l i I i ve yurtseverl ik,mil let ve din, simgelerin kutsal lagtrnlma-sr gibi içaret ettilimiz farkh karmaça dû-zeyleri , bunlann hepsi bizzat mil l iyetçi-l i$ in o la fan lagmasrna ka tk rda bu lunur .Bu karmaga sayesinde agrrr sa$rn krnan-madan devlet i elde edebilmesini sal la-yabi lecek elveriçl i bir saha otulmugtur;bu, devlet in agrrr safrn sôylemini içsel-leçt irmesi ve kimi zaman da altrr saÉrnbaskrsr altrnda çok bi. tyûk bir taçkrnlrIrbertaraf etmek için harekete geçmeye n-za gôstermesiyle gerçeklegebil i r . Bôylebir si ireç AËustos 1996'da Krbrrs,ta yaga-nan giddet olaylarr slrasrnda yaçanmtgttr;Tûrkiye'de dahi bôyle sûreçler perde ar-kasrndan ve rasgele bir çekilde igler. ôr-ne f in N isan 1997 'de A lpars lan Tûrkeçiç in dùzen lenen u lusa l cenaze tô ren iaçrrr safrn hûkùmette olmasa dahi ûstbasamaklarda yer aldrfrnr ve resmî birtanrnma ve meçruiyetten fayadalandtir-nrn gôstermiçt ir ; çùnkù aglrr saf okul ki-taplarrnda dahi ôvûlen deferleri ôzûm-semek, yaymak ve korumakta gùçlû birrol oynamaktadrr.

ÇEviREN CÔRKEM DOÔAN