Sumerian and Akkadian and Balochi

Balochistaniyat, Volume 02, 2013

1

ااکدی زابانین زبلاین دؾ ام دیپ اپتس ںولبیچء

وادح شخب زبدار

1

1

۔ اوسییس اٹی رپورسیف،اقدئ امظع ویوینریٹس االسؾ آابد

Abstract

Human beings used the language as a tool of communication

for thousands of years, but the language came in written form

during the Sumerian and Akkadian periods. Balochi is a

Northwestern Iranian language, but it has a huge word

similarity to Akkadian language. Many of the scholars opine,

that the Baloch are from the Sumerian and Akkadian origin or

stock and their language shares a huge similarity to the said

languages, but others oppose this conception.

This paper finds out the history of word similarities of

Akkadian and Balochi in an etymological and historical base

to show the ancient linguistic relations with the Akkads.

ن چ یگی

رچیریمسیااکدی،ولبیچ، ولز: ،زرںیگت زبل،رتپ ء

اتن ہک ینب آدم وگڈن رگی:

گ

اکرزوان زہاراں اسل وگتس رتان ء

ہپ پگ ء

ء

گ

رمز ک

انبہ وبگت۔ ین واانےلب ز ااکدی دور ء

امس ء ربہ شیمہ ونہتش ابز ردنا زباں وسریمی ء

ء نب زہ ایہل اتن ہک ولبیچاتن ہک ولبیچ وگراچین روربیتک زواےن ےلب ابزںی زوان وکااسین

را وگن اتن۔ ااکدی اتن ای اے زواانین ابزںی دروےمش ولبیچ ء

وسریمی ء

ولبیچ ، ااک کنامں اے وناتش وسریمی زواانین وہارء

ںیدی ء

ولز ، آاہین روگت ء

وپل گنک وبگت ۔ وہارںی ولز ریماس ء رسا ٹپ ء

ااکدی زابانین زبلاین دم ام ں ام دیپ اپتس ولبیچء

2

اجپر۔1

ابری اجوراؽ ء ء ےی زابؿ ڈل ء رچی ء

ردیبیگ رتپ ء

اپتس ، شیپ ہچ اتریخی ء

اہت ردوؾ زرںیگت زبلاین اچر ء

البںیھ ا رزےتش ء درتگء

زبلاین وادنھ اتن۔ اے تہجء

اپتس گنک وبگت ء

ابزںی واؾ زرںیگت زبلاین اچر ء

ہکیل دامی آرگ وبگت اتن۔ ایھؽ ء

امگؿ ء

ابرء ابروا ابزںی ایکس ء

ابزںی رااجین اتریخی ڈلء

تشپ در ء

ایشی اہت ہچ ادنہگ مھ رسںی اریاین زابانین تبسنء

ں اگولار ولبیچ زابؿ البکش اریاین زابؿ ے ء

ی

نکہ

ابزںی

ادنیہگ اکمےم دارتی۔ ولبیچ ء

ولبیچ زابؿ کی اھںیس اجہ ء

ہک رچیشی ببس ء

ت

اسلین اھتیس دنگاگ اکھنء

گ اتن۔ ےلب

نھ وکتسش دامی آ

ں دہج ء

ی

نلہ

زبل دلبی ء ابروا مھ ء

د زان

نھیاریاین زابانین دمی ہپ دیمی وتار را

ی ء

مجل

ن گا د

ی

ت دپا مھ اے درتگء

رپسی ء

کا ولبیچ زبل جنگ ء رسںیمج رسی ء

صمی پ

گ۔

نھااکلںیپ اکرے دامی این

اپتس ہن اویاک ولبیچ زابؿ انشیس ء درتگ البںیھ ارزےش ء وادنھ اتن ںیکلب ولبچ راج ءاترخی چ ک ء اچر ء

ب نزبلاین

مھ البںیھ ارزےتش ء رچی ء تہج ء

ادنہگ رااجں وگں آایین ردیبیگ رتپء

وادنھ اتن۔ء

شک ءں ء ن گی

ب

سا مھ کمھ زابؿ ویت

ء

ت

ں واؾ زرںیگت زبل وگاھن ی

نلہ

ؿ ہچرکء زاب وچان اھ کمھ زابؿ ےی ء اہت اامل

کی دویم ولز زور اتن۔ ء

ں اریاین اھایتسں وگں وھار ںیتل اجاہگں ونںیک افریس ےمہ وڑء

ی

نکہ

ولبیچ زابؿ ء اہت

کی ںء وپیگنل مھ چ ت درا تیب ا

اھس ہپ اساسین وسرت ء

ودھہکی، ونںیک افریس ء

تن۔ ایچہک ولبیچ زابؿء تبسنء

ی دسی

م

ش

ش

ان اامل ارث دنم وبگت ء

گ ڈگا ولبیچ زابؿ رچیشی ء

نھ دامی آ

وناتبں رساکری زابؿ ء اتسبر ء

ودھ ء

رسزنیم ء رسا رعب راج ء ہضبق اگنک ردن افریس ء اہت ولبچ ڈہہیء

اریاؿ ء

و یءسیع

ےب اسکںیس رعیب زبل دامی

ں چ کی

پ

گ اتن ۔ ےلب ابزںی رعیب زبل

نگی مھ اجہہگ

ولبیچ ء

ں زبل اامل ہچ افریسء اپرتسء

ی

نلہ

گ اتن ء

نھآ

ں ارثااتں ادیب ن گی

ھی

اپتس گنک ہن وبگت۔رچے ن گا ااشیین اچر ء

ی

وھار وبگت اتن ہک توسرتء مھ ولبیچ ء

دریں ء ی

نکہ

ولبیچ زابؿء اہت ابز

ت

ں ےب اسکںیس زبل وگاھن ی

سچ

پ

ںیگی ارثات مھ درا تنب۔ ولبیچ زابؿءاہت ا


3

ولبیچ انامین زمںین اسکس ےی ریگ

ہک آ دنبرا اریاین ہن اتن۔ زباں آ ریگ اریاین ای شیپ ہچ اریاین اتن۔ ان

۔

اپتس گنک ولٹ اریاین اتن ہک ااشیین اچرء

رمیسی، ےکی و اے دپر ولبیچ زابؿ ء اہت دپراںیئ وسرت ء

دراوڑی زابانین درومش دنگگ تنب۔ رچیشی ء

ااکدی ء

ں ی

نکہ

ابزںی ں وسرتء

چ کی

پ

دکںیمی راج اتی ںیکلب آیئ ء

ں ء ی

نکہ

تیب ہک ولبچ راج ہن اویاک اتریخی وسرت ء

اامل آیئء اھںیس رکدے وبگت۔رپووٹاڈنو اریاین زابانین اریاین اہت رہب زرگت ء

واؾ دودامانین تسچ ء

چ ک ء

ب ن

ہکیل دامی آرگت اتن۔ اے درتگء

ابزںی زابؿ زااتنں ویت ایھؽ ء

Mayrohofer (1)زرںیگت زبلاین تہجء

کن

ی ء ن

سک

ت

ازگیلڈنر وبل رکد ءاتسبرے ء وادنھ اتن ہک ‚The Indo- Iranian S Substratum ‛ اکرء

رپووٹ اڈنو اریاین زابانین وت ام ویت زبلاینی آایؿء

سک

ت

۔ وا ہ ازگیلڈنر وبل

اس یسن وڑا اکرگت یمل ءاپتس ء ردء

اچر ء

سچ

پ

کنء اہت ابزںی ا

ویت ن اڈنوویرویپ ہن اتن۔ء

چ ک ء

ب ن اتن ہک آ ںیکلب ہچ

ں زبل شیپ داش ی

( Lubotsky,

Alexander:2001,301-317)

ان ویت (John A.C. Greppin :1991, 203-207 )وا ہ ء

ء

کن

۔ ن

رتاؿ گتچ ک ء رسا ثحب ء

ب نں زبلاین

ی

نلہ

(3)ء اہت مھ اے تہج ء

ہکیل دامی آرگ وبگت اتن ےلب اے ں ایھؽ ء

ی

نلہ

ارث دنمی ء ابروا وچاناھ اریاین زابانین رسا ااکدی زابؿءوپیگنل ء

کن ء اہت

کا اے ن

ص مپ

اپتس ےی وبنگت۔ ن گا اھںیس اچر ء

ی

ت ااکدی زابانین وت ام ویت ارث درتگ ء

اویاک ولبیچ ء

ں اریاین زابانین اپرتس ء

ی

نکہ

ں زبل ںیکلب ی

نلہ

ں درور اچرگ رکز اتن۔ولبیچ ء اہت ی

نلہ

وپیگنل ء تہج ء

دنمی ء

گ اتن۔

نھ دامی آ

ن ا gaoshaوچ ہک اواتس ء ص

ی

خ ہچ ااکدی ء

ں وسرت ء

چ کی

پ

ں افریس ء ی

نکہ

ویت ء

ء

گنک وبگت ہک اے امں ولبیچ ء

مگا ااکدی ء ن

ب اکررمز تیب۔ ےلب دویم

وغاش ء وسرتء

امں وتشپ ء

وگش ء

امں افریس uznuونںیک افریس ء

-a ء

xshnu دینشؿ ویت گنک وبگت۔ ودہہکی اے امں ونںیک افریس ء

امں ولبیچ اش گنک shun(idan)ء وسرت ء

ء

ush(kanag)امں ء

اژن (azhnuftan ) (65-1373:اربامیھ وپر، درتک دمحم یقت )(4) رکدی ء

ء وسرت ء


4

ولبیچ

، ان

ں ویت امیپ اے زبل ویت گت

ولبیچ رھ ساکررمز تیب اتن۔ ےلب امولؾ تیب ہک افریس ، رکدی ء

رکدی ء "وپز" اتن امگؿ اتن ہک اے ااکدی ponzوپزن ایشی ء اگںیلیج appuء ء

افریس ء

درومش اتن ء

-اھرتا "ینیب" اکررمز تیب درگیء

زبااتنین اہت ںیکی رپک ء

چ ک کی اتن ےلب امان ء

ب ن وبتء

رہب اھؽ وپز،وبزء

اتسگںیئ رکدےء وادنھ اتن۔ میپ مھ رہ زابؿ ےیء اہتاتجںیئ ء

ادیب ویت گنک ءوڑ ء

اے دپر تیب ااکدیم ولہمک ءوت ام رچیشیء

ابزںی واتدہک ولبچء

دیگم ایسدی ءببسء

یء

لکہ

ارچی ءریںیگی رتپء

کا اے درتگ

صمی پ

ویت گنک وبگت اتن۔ امں ولبیچء

ں وسرتء

چ کی

پ

ااکدی زبلں دروراچرگ رکز اتن۔ء

ی

نلہ

ااکدی زبلاین اہرتا ہچ " ااکدی زباتن

,premiumwanadoo.com/cuneiform.language/dictionary/dosearch.php?searchke)دلب

13 February 2012. accessed )") (5 کن William Warda)2013 :(ومیل واردا ء

(6) ء ن

‛Assyrian Language Past and Present‚ ریمسی زبلاین اھرتا ء (John , A Halloran:2013)ء

کمک زورگ وبگت Sumerian Lexicon زباتن دلب ۔(7)ء

آاہین انعم ۔2 ااکدی ولز ء

Abuxsh(inno)ااکدی : آوبس :

"رپت" ونںیک افریس : آنہHassin(u)ااکدی : آنس:آنہ

ں افریس : -رب -رتدن بت (Erxu)ااکدی : اروخ اڑکی، اڑکی ی

نکہ

ر " گی ہ گ

arik

م ، دوگلش"" (uznu)ااکدی :ازون اش گنک

ہپ

وگش ،

" agam(u) ااکدی :اومگ امگ،امغ: مگ ، رجن

" زرہرگگ، دؽ رجن وبئ


5

ساوڑا: " ولگ،گ

امؽ ء اجہہگ" ریمسی : ار (uru)ااکدی :ارد ، اجہہگ" (ur)"سپ ء

uraرباوہیئ:

، تشپ گت "

"وکش

izzuzu اوش، کم گنک" افریس ء ، تشپ گت

ااتسیدؿاوش

رکار ادہ : ونںیک رعیب : دہع (adu)ادو ، (ede)ادے ااکدی: وکؽ ء

: زباں دہگ ونںیک افریس: و (u)او ااکدی: ء

(Belu)، رمیسی: ولیب (Belu)ااکدی: ولیب ابگل: روک گنک

زیچے : "ابر، تشپ ء

ب

ڈب گنک زورگ"ء

"وکگپ"Bud(u)ااکدی: وبدو

و اباپری

ہلگ اہب ونکک" رعیب : اقبؽ( Baqqalu)ااکدی: اقبول اکبؽ: ھ

"زبسی ء

"ودی گنک ، ابؿ ء دنبگ" ؟ Banu( 4ااکدی: ونب ) انب: دنبات گنک

امؽ ء وبکگ: "سپ ء

۔رگویگوبکگ

"رگویگ" ،ونںیک روربیتک آوشری : (Baxu)" ااکدی: وخب

"رگویگ" رکدی: اباقنن ( Baku)ریمسی : وکب (Boxe)وبےخ

( 8)(1373:83:ربامیھ وپر، درتک دمحم یقتا )

واتسد ، زاتن اکر (Behiru)" رویکٹ آوشری: اتی۔ابرمدوبریہ:"ولبیچ انؾ رکدی : وبری ء

"اہبدر"

؟ رعیب: دیب (Balat)ااکدی: البت دیب،ادیب: ےب ،ریگب

ی: ( Patu)ااکدی: وتپ اپچ: چپ

ن ق

فی

افریس: ابز ( Path)رعیب: اتفح

گ، وگازنگنک

گ" par( ku)" ااکدی: اپروک اپر: " گ

زگ

و ) ( "اپاہر ،

" اپاہر: ااکدی: ب

ر می ج

وت ،وت" رعیب : اخبر"د

،اپاہر"د

(petu)ااکدی: وتیپ چپ: زباں اپچ


6

: م د

و "رسء ( Pertu)ااکدی : ریپ وت پم

( pat)د" افریس : تپ "سپ ء

ء

و ب م

د"

و رکدی: وپورت" م

( 9)(148دپاشیمہ: )د ، زفل"

رعیب : اطبہط (Batatu): ااکدی: اطبوط اٹپہٹ

"زیچے ء چپ گنک" Patu( 2ااکدی: وتپ ) : وپگل ، اچرگ پ

چپ گنک : وکگچ ،وکگچ ء

ڑکک گنک"رمیسی: Pata( xu)ااکدی : پ

Pad" وکگچ ، گنٹ ء

رعیب: ف

لک : "دزن" "ت

" اہک،دزن" (ipru)ارپو (epru)ارپو ( eperu)ااکدی: اریپو رپ: "ج

، وران Xurap( u) ااکدی: رخاوپ رپاپ: وگکس

ء ش

" ءںی"ب

رعیب: ش

، شش امہ ء وگکس" ،رکوگکش ء چ

ء ش

رخوػ "ب

گ:

؟ paras( um)ااکدی: رپامس رپوش

ک: یشپ

ست

ک" pushx( u: )ااکدی

شم

"

گ

نل زمار""pirrigg( alu)ااکدی: ت

" ریمسی: appu)اوپااکدی: وپزن:

"وپزن" ( appu)( "وپزن،س

"دپ" ونںیک افریس"ینیب (ippusma) ریمسی : اوپامس

"رتک، ڑکک ، وکؿ ء ڑکک"( puqu)ااکدی: وپوق وپک: وکؿ ، وکؿء ڑکک

رعیب: لیف (pirru) رپو (pillu)ااکدی: ولیپ لیپ:

گ ، رسد

نگلی رتاھگ: "

گ( taradu)ااکدی: رطادو پ

نگلی

،رسد

،راہ د ئ

ئ

ش

، ب

شپ: ت

(sarpish)ااکدی: رصشی ب ء

، ہت رتدنی ء

ء

"وگں ہت

رتدنی"


7

گ،رگدگ، رتگ:

ب

وارتوبگہ

"وارت ( taru)" ااکدی: رتو

"وبپ

کت: "ایھؽ، ایھدلاری"

: ت

رہمابؿ، آوسدگ ، "ایھدلاری، tak(nu)ااکدی: ت

رہمابین"

ت: وتت ء درکچ

ت

وتد (tuttu)ااکدی: ت افریسء

چ گء ونتر پ

(tinuruااکدی: ) ونتر: انؿ

زیچے ء وترگ ، وزؿ وترگ:

گنک

(Tegal)ااکدی:

امں daru(a) ااکدی: ادارو ء "پ" یئر،اتر: "رژاناہت ردنء "دارو"ء

ؽ ءااکدیء ادارو او

دامی اترکی ء وسرتء

امں افریس ء

"اتر، اہتر " ء

ولبیچ ء

گ۔

نھ آ

: "وکہء ربزگ،ربزگ

" (tillu)" ااکدی: ٹ "وکہ ، ج

"روگپ" افریس؛اجروب۔امگؿ ( saru) ( ۲ااکدی :اسرو) اجرو: روگپ

اتن ہک افریس "اجروب"ء "اج"ء دورد

ش

می ھ

دپا تشپ پء

دامی "روگپ "ء وسرتء

ں "روب" امں ولبیچ ء

گی

نکی

گ۔

نھ آ

"رمااگہ"( Issinu)ااکدی: رمااگہ ژجؿ:

گء دار

ن

می ا: ریشاین

ڑخ گ

و

(Shakirru)ااکدی: ش

رگؾ ء وجؽ: "رواتپء ببس ء

ج

؟ ( Qaliu)" ااکدی:


8

اسپین اچرگنیاچرگنی " ونںیک افریس:رچادنیؿ "Xara( tu)" ااکدی : رخاوت اچرگنی: "امؽ ء

وگں افریس ء

اتن ہک ااکدی ء "خ"امں ولبیچ ء

ش

مھن

،امگؿ

ٹم وبگت۔ "چ" ء

"اپد" (Shepu) " ااکدی: وپش ش ، اپدازاروبچ: "ک

رچگ ۔زیچے ء دوارگنک۔اواتس: (saxarena)، ااکدی: اخسرو رہچ،رچگ : رکچگ

(Carana( )skarena)رچان

"رکچگ ، رہچ ، اپد ، زیچے ءت

(sar) رگگ" ریمسی:

ںیئوچرہ، وچرو: "کچب، وران

کچب

ربات"؟ ںیئوران "اسکؿ ،وران ، ( sexru)( ۱ااکدی:)

"درکچ ء دار، روچ ، اسؽ (daru)ااکدی: دارو دار: درکچء دار

دارگ: امگن ،زیچے ء اتں

امگن دریء

"امگن ، دمایم امگن" اتب آرگ۔ ( daru)" ااکدی : دارو

یرودر (darzigu)ااکدی: درزی: دگدوچ

کپ ت

(darzi) آوشری:

ژنم: دنمش ، دبواہ (dasu)ااکدی: داوص د

ی گآ شیپ " رھاںیب وڑے ء

ئ، ےب

شیپ آ رشیپ ء

"رھاب" (dush) "اواتس:پ

"دروہ، دروگ" (sarru)ااکدی: رسو دروہ: "دروگ، رپبی

ی: درکی دگ: راہ

ن ق

فی

رعیب: ( darik)ااکدی: ؟

ر این:ڑت اردو: ڑسک

ن یھک

"رطقی"،

گ ء رزاؿ "( dalu)ااکدی: دول دہل ،دول: آپ ء رزاؿ

سک آپ "ہچ اچت ء

م : "کٹل ۔د م

ونںیک رعیب: ذبن zibb( atu)" ااکدی: د


9

گ ( u( )dak)ااکدی: داوک دکہ: الیتکن ، ج

سک،

گ"ج

یک ،"

اطتق ، زور( anu( )dan)ااکدی: دانون ڈؿ: زور، اطتق ، زربدیتس

ز ( dugelta)ااکدی: ڈگن: د

رارو ڈءوال: ابکس "اسدہاراین ابکس ، اسپین دیمی اپد" (dura,u) ااکدی: د

ڈوولوب ( atsku)ااکدی: ااتوک ڈووک: ڈوول

، وچٹ گنک ، اتب دپ

؟ پ

" دگم ، اجہہگ"( daru) " ااکدی : دارو ڈریہ، دریہ:" اجہہگ ، دنھ، دگم

رادگنی: " ربادھارگنک ،

گ

نی ہ منس

"گہار وبدہ" ربا( Redu2)" ااکدی: ردیو

راگم : "الوہ گنک ، رہم ء ببس ء

الوہ وب

۔ئ

رہم گنک ، دوتس"( ramu)"ااکدی:

ک

سک (urhu)ااکدی: راہ: دگ ،

دروجنںیک ربیک: "وگں جنس ء

رسا وسار ویت اپداں یئ آنس ہک آ

ارینک اتن"

وسار وب( Rakabu)ااکدی: راکوب

ربگ رعیب ئ ، وسار گنک ء

دروجنںیک امھ آنس ر ، وگں جنس ء

ی

سھ

ہک : "راکب" وساری ء

رسا وسار ویت اپداں اری نک اتن۔ یئآ

رگدن ر ءمی ج

ونںیک رعیب ء "ردع" (adad( )Rigim)ااکدی: راگؾ: " رگدن" امگؿ ء

ےمھ

(Rigim adad) ڈن رگںی وسرت اتی۔ ء وئگ

چ گ: پ

چ گ (Rexu)ااکدی: روخی رچی ، ری

ونںیک افریس: رنتخیر

: "درس ء زتپ زتپ

۔ونار ء اہت زیچے ء زتپ گنک

گنک

و

نصی ( sibtu)" ااکدی:

"رگک ، زیچے ء رگگء

دارگ"رعیب : طبض


10

"اسپ ، اسپ وب (Zaku)ااکدی: زوک زرگ: "اسپ، ااکلپ"

،زرگ"ئ

" وممل ، دامگن، ودہ"( Simanu)ااکدی: زامگن ،دامگن:"زامہن، ودہ"

"رشی " ونںیک افریس: زخن( Zingu)ااکدی: زونک: س

، درلجن، دبربگ

"دبربگ، زرہرگگ"( Zeru)ااکدی: زریو زرہ : ت

ی آوشری: (Zamaru)ااکدی: زرمی: زلمی

کی ن

(Zamer)رودر

اس

گ، وھرت پ

ش: " در

گنک"

گ ، وھرت ؟ ( dakaku)ااکدی: داکوک

شرعیب : اسقح " در

گنک"

اپسرگ: " زیچے ء اپسرگ ،

رپسد گنک"

ونںیک افریس رپسدؿ (Shaparu)ااکدی: اپشرو

"اپسہ ، اپسیہ ، ابزںی رمدؾ" Sabu)) ااکدی: اصوب اپسہ: "ارد، اپسیھ"

رس، رسوک: " زمؿ ، رسوک ،

رتسم"

"ابداشہ" (-Sharr)ااکدی: رش

وگک ء : "اپس ء رسم

" رسم

"( Samrutu)ااکدی:

ںھ

ونںیک افریس: "اننھ ، رودء ان

س

(Assirtu)ااکدی: رستی: ومدل چ ک "اریس" اتن ۔زباں دیق ء

ب ناے زبل ء

الگںیم ومدل

ل کس، ) Siaqu)ااکدی: ایسوق کس: " تخس،لکشم"ک

شم

ڈڈ ، زیچے ء کس ء

گنک،کنت

گ، دوگلش د (Shamu)ااکدی: ومش امس:" زاتن، امولدماری"

نک

ش ا

، امولدمارگنک" پ

: "وریاؿ، ڈاکؽ ،ابتہ"

"ڈاکؽ، ابتیھ" (Sunqu() ۱)ااکدی: س


11

زویر" ء

ہ تس" :

ہ تس

( ؟dittu( )Du)ریمسی:

اگر، آرسات"

روربیتک (etera)رویکٹ آوشری: ( etteru)ااکدی: ارتیو ریس: "ھ

(etiro)آوشری

،اشگپ:

گ " ج گ" (Shabatu)ااکدی: " کٹ

ٹ گج

یک ،"

لک " (Seru)ااکدی: ریصو اشر، رہش: " رہش، ابزار" ، ڈہہی"م

، داوا"

گنج ، داوا"( " Salu)ااکدی: ولص اشرو: " گنج، م

ہ ہ ، روچء آرسی اپس ن گباشؾ: "

ہک اہتر تیب"

" اشؾ " (ds,amo)ااکدی: دآوم افریس ء

ے دآوم ولبیچ ء

مھ

وبگت۔

چ ک" (isharu)ااکدی: ارشو رش: وجاؿ ، وش

پ

" رش، وجاؿ ،

رش)وب

( "وش وبئ

، ئ

وجاؿ وب

" ئ

" رش وب (eshru) ااکدی:

"ئ

ر : "

ض

ش

،

و کل شل

، رکؾ ،

ش

گ

ر ومر

ض

ش

ے ءمکش

ومرء کی

اتن"

"ولکل، رکؾ" (zizu)ااکدی: ززو

کی" شش: " چنپ ء

ت

ص

ش ( sheshshet)ااکدی:

"سپ" (Sanu)، اصون (Senu)ااکدی: لش وہت لش:ریت

ء

: پ

ک شو چ

نصی" (Sanu)، اصون (Senu)ااکدی:

"پ

: "الہجد، الہجدںی اجہہگ"

ء : " الہجد، لہج ، لہج رتںی اجہہگ Shap( atu)ااکدی: س

رگس"

ہ

نمہ رو اکرپ:

امؽ ء اکرپ"( Supuru) ااکدی: س

" سپء


12

(Kasu)ااکدی: اکوس اکگس: دکہ ، رزاؿ

اکان: ) (

(Qanu)ااکدی: اقت

ن ل یم: (Qarnu)ااکدی: : رقون اکٹن: رسوہ ع ؟ (Kassu) ؟ ،

: رسنی

پ کک ء

وچٹ گنک ، ڈاول، اتب " وچٹ ، ( Kapapu)ااکدی: اپکوپ وبئ

د

" پ

، ک

ں کہ

، تسس" (Kepu)" ااکدی: پک: " ریپ ،

" ک

: زیچے ء گت ونںیک افریس: ااتفدؿ( Qapu)ااکدی: گت

رونگ ء درپ" ن ہ: " لیتء

ک

" کی میپ ے ء درےپ" (xuppu (1))ااکدی: خ

" : صت کی ش،

ن ی ک

(Turtle) :ااکدی(Sheleppu ) ریمسی: وشک(Kush) :رعیب

فشک

: " الہس وب

گت

پ

،تح

وب

" پ

" الہس وب( Qatu)ااکدی: وتق

گ "، پ

یک

س اگین: "دکو، کد آ مم

( gud)ریمسی: (Qinnu) ااکدی: ولگ" افریس: انکؾ ولبیچ ءدکاؾ ء

دکاؾ " وبگت اتن۔( gud)دکوہچ ریمسی ء "دکوء

ء

(agaru)ااکدی: ااگرو رکاہی: رکاہی ، ابڑہ

گ ، رکگ" ونںیک افریس : (xarasu): ااکدی: رخاوس رکگ

نچ یک

"

ک ، رمزگ"( karu)رخاش ااکدی: رکو

سم "

" ہلگء اابنر" ( Bit karmu)اابنر، (karmu) ( 2) ااکدی: رکؾ: "ہلگ ء اابنر اجہ"

" اابنر گنک ، مج گنک"( kamarum)امکرؾ

وکگچ ، امدؿ ء وکگچ"" ( garru)، رگو (xaru)ااکدی: رخو رکوگچ: وکگچ


13

: رشؾ اجہ

وب ک

" نینج ء رشؾ اجہ ، وش وصریت" ریمسی: kuz( bu)ااکدی: ک

(xash)

م ۔ کٹل" (xushuuaepa) ردنی اواتس: " د

داؿ"

داؿ ، آس داؿ"( kanunu)ااکدی: ونکون ونکر: " ونکر اجہ ، چ

" چ

" آ س ( kuru)ااکدی: وکرو وکرہ: آس ء چ

اک چ ء آپ گنک ء ء چ ، آنس ء

س اجہ"آ

وکری: " امچین وکری، ہن

دنگگ"

و ر آ ین ااکدی:ک

(kur ini )ددی ء زنور وب

ئ ، امگؿء

، کنت یم

این ء وھارںی زبل اتی ۔رپاچ ہک اونی ( enu)اے زبل وکر ء

اتن۔

ش

گ

مچء امں ااکدیء

ورگء رزاؿ ، رزاؿ ءکی مسک ب" رشا (kutu)ااکدی: وک وت وکڈی : "رزاؿ ء کی مسک اتی"

اتی" اردو : وٹکرا

وت وکؿ،نیک: وپک

م ، ( kun)، ریمسی: ( Qinutu)ااکدی: کک"" د

یل

ل : " ) ( ہلگ ء رہسہ ک

گ

یک

Qull (itu)ااکدی: "

اگگل: " رگادگ ، رشی رس ا

رگدگ"

چ گ ، نب د( kalu)ااکدی: ولق پ

" وسگچ ،رب

" ہچ ابزںی پ

چ گ رگادگ ء

ض

الھس وب ء

"ئ

پگ: "وٹکن،وتار ، اگؽ ء

اگولار"

گ ،ربھ " (Qabu)ااکدی: وبق

سگ

گنک ، پگ گنک"

: " چپ ، وپاشک" ااکدی گ

" ؟ kuz( ipo) وپی : کد

، وپاشک ، پ " گ

"

" (gadu)ااکدی: دگو ڑگ:" وکیہ ورانںیھ ب

" ورانںیھ کی اسؽ ء ای دو اسؽء ب

ڑگ، ڑگوڈ: " وھار وسار، وھروتر،

وگؿ

وگؿ ، یجپ ونںیک افریس: اکیت (gadu) ااکدی: دگو


14

گ: ربگ

؟gad( amu)ااکدی: دگاوم گ

ز گ

اب ونںیک افریس : ( Qaribo)ااکدی: اقروب اگ: زاغ

ونںیک رعیب: غ

زاغ

ااکدی: رگاڈن: ز گ ؟( gurrutu) وت

گ: " ٹگ رگگ ، اج

سگ

صا وص " پکسگ ، ربگ" افریس : (kasasu) ااکدی:

گ" داتنین

ازدیؿ

ی ۔ابزی جم

" ابزی ء دپ دنب" (kal)ریمسی: kal)ااکدی: لگ:

الگ

اتس گنک" پ ء

(kalu)ااکدی: : " س

( ga-la)یت ،وست کونک ، ریمسی: س

۔اتس"

"س

: ) ( " دگود، داگن"

لت xilt( u) ااکدی: وتلخ گ

"

د

نمکلک: "وکؿ ء ڈہ ، و ااکدی: گ

صگل

(gilshu) وکؿ ء ڈہ " ؟ "

ی ااکدی: وگش:

ن

خ

ں افریس: ( gaosha)اواتس: ( xaisa)اس ی

نکہ

(gausha ) وتشپ: وغاش ونںیک افریس: وگش

گ

ش

پ

" ںیئ:" وران

"ںیئ" وران (kizzu)ااکدی: زکو ش

ںیںی ش

ء (leru)ااکدی: الؽ: ااملس، رہسںی رگن ونںیک افریس: لعل (paste)س

سیل : "سیل د

، آرت ء ئ

سیل د

" ئ

و

صل

( lishu)"سیل داںیگت آرت" ( lashu)ااکدی:

"آرت ءسیل د

" پ

گ ،ونںیک افریس : (maraqu) ااکدی: رماوق امگل: ردنگ ،رمزگ

شک ، در

سم

امدیلؿ

( Matu)ااکدی: اموت ٹم : " اجہہگ ،دگم ، دنہ ، " ویت کلم ، ویت دگم ،ویت ڈہہی" امں ولبیچ ء


15

"ٹم" ء وھااگلں وہشمر اتن۔ ابزںی اجہہگ تسھ اتن ہک آ ڈہہی"

اچڈنہی ہک ٹم اچرکاین ، ٹم اچڈنہی زباں اچرکاین ء

ج

راجء ڈہہی۔

چ گ" م

چ گ: "دامگ، دامگ ء م

و ااکدی:

خم

(Muxxu) " دامگ ،اکوپنؽ ، ربز "

: " ابز ، زایت"

"ابزی ، ( Me-sh)ریمسی: ( Masi)( Madu)ااکدی: امدو م

عمج ء دپدنب"

گ

چ گ، وچشم

چ گ: م

گ " رعیب : زماؼ " (Mazaqu)ااکدی: زماوق

نچ یمن

چ گ ، م

"

گ"

سخ

ااکدی: رمبک: اپسء وساری

" اپس اگڑی " رعیب: رمبک( Markabtu)رمک

؟ (Manu)ااکدی: ونم رمگن : اسھب گنک

ک: " وپتس ء کشم "

سم

( Mashak)ااکدی: کشم

سم

ی آوشری: (Messu)ااکدی: وسیم : رمزگگ

کی ن

ونںیک رودر

(Mashesh )رباوہ

ش

مع

گیئرعیب :

ن

صم :

ولکرگاؾ500 (Manu)ااکدی: ونم ولکرگاؾ ۴۴نم :

چ ک" ک

چ ک"ںیئ" وران (Miranu) ااکدی: رماون ڈنمی: "امدںیگ ک

گ: " ردنگ ، امگل

نمہ

،

رمزگ"

گ" (Maxasu)ااکدی: اہموص

ی ج

گ

یک،"

ہ لہ: ومرہی ، شیپ م

یشیپ ،دامی (Maxxa)ااکدی: رخما

"ومزگ " ونںیک افریس: ومزہ ؟( Meshenu)ااکدی: ومزگ:"اپدء ومزگ"

و ااکدی: م ؽ: رکؾ ء کی مسک اتی"و ر م

(Muru )ںیئ اسدہار ، ورانںیئوران اکر، ر ، رھء


16

و کلاپس، ل

( Meru)ء کی مسک اتی۔ریمو مھ امں ولبیچ ء

ش کی وبڑے ء انؾ اتن ہک آ پ

امالں تیب۔ ء

یشیپ ، دامی( Maxri)ااکدی: رخمی ومرہی: یشیپ ، دیمی

ی ، رجہگ"Mil ( ku)ااکدی: وکلم لیم ، ڑیمھ: " یچم ، ڑیمھ" جم

"ڑیمھ ،

انس، انگنیس : " انگنیس ، ابتہ

گنک"

و چ

صن

ت

گ"( Nusxu)ااکدی:

سک ہ ہ ء ب ن " ووگلج گنک ، ہچ نب ء

رںی اجپانوخ: " ڈین رمدؾ ، ان

رمدؾ"

" ڈین رمدؾ ، دژنم" (Nakru)ااکدی: رکنو

زیچے ءانؾ " ے تیب ہک اے زبل دنبرا ( Nibu)ااکدی: وبن انؾ: " رمدؾ ء

مھ

ےلب امولؾ

۔

ویت گت اڈنوویریپ زبل اتی ہک ااکدی ولہمک ء

: "نیگ ، اسہ"

، نیگ رگگ" رعیب: سفن( Napashu)ااکدی: اپنوش ن

" ن

ررتساین ر ، وگک ء

ی

سھ

شین : "

داتنؿ"

ک" امر، (Nasaku) ااکدی: کشم ء ٹگ رگگ" ونںیک کچ ء

افریس: شین

و لین: اسلکن

گ"( Niru) ااکدی: ن "خ

رسی د: اتب ء

ئ و

رعیب : ہلیتف (Patalu)ااکدی: اتپول پ

گنک

ی، گ

گی ش

دگ: وب( Wataru)ااکدی: واترو و

گنک ، گ

"گ

" ؟ ئ

وگس: " آابت وب

، ہہج پ

د وب

ن

می

، آابیت وبپ

،وش پ

۔آرسایت"اھیل

د وب (Washabu)ااکدی:واشوب

ن

می "ہہج

،اسڑی ئ

ھا یل، آزایت" ( Vaseiti)وب"؟"اواتس:

س

"و

" -وہہی: " زرہ

: دب، رھاب،دبرشپ ، Bishu(2)ااکدی : ت


17

"زرھ"Vaeshahاواتس:

گ"

نپ ہو ااکدی: اھؾ: "ان

م ونںیک افریس: اخؾ(Xamu) اخ

ںاھھ :

ن (annu)ااکدی: و

ردی، انگہ ،ڈوہ رعیب: اطخ (Xatu)ااکدی: وطخ اتھ: "ردی، ڈوہ "

وگو " رئدھ: "رک ، شک ء

(iddu)ااکدی: اد

رعیب: امحر ونںیک افریس:رخ( imeru)ااکدی: اریمو رھ: "الگءامدگ"

وریاؿ وب( xarabu)ااکدی: رخاوب رھاب:" دب، رھاب"

، وریاؿ گنک ، ونںیک ئ

افریس : رخاب ، رخاہب

اتن ہک ااکدی ء "ز"( zurzu)ااکدی: زرزو رھنیج : ولت ء کی مسک اتی "

ش

مھن

امگؿ

وگں" ھ " ء

ولبیچ ء

"خ" وبگت۔ء

۔؟ امؿ افریس ء

ٹم گت

ھ س ،

ؾ: " ب

و ھ

نپ ، زرہ ،

رتاس"

ونںیک افریس : (aesema)اواتس: ( ezzum)ااکدی: ازؾ

مشخ

ر "

ی

سھ

ہ،

ر : "ل

ی

سھ

ر " ( udru)ااکدی: ادرو

ی

سھ

ر ، دواہک ڈنںیگ

ی

سھ

اردوء " ابرتخی

۔

ویت گت اے زبل ہچ ایمیجن اایشیء

گ تیب ہک ااکدی ء

سگ ابروا

اکر ر : " آواکچ ، یچم ء

ضھ

گنک"

" چم وب(asharu)ااکدی: ااشرو

، ایھؽ دارگ"پ

Iru(1)ااکدی: ارو لہ : " واکب ، ابز"

گ ھلگ: "

یک

، الہس وب

" اگر وب (Xalaqu)ااکدی: الخوق " پ

، ابتہ وب پ

ہ گ " ئج چ گ ،

پ

۔

گ " (Xalqu) وقلخ

یک

، الہس وب

۔"پ

ل: " دوتس ، ن م

ل، ان مھ

رمدؾ ، سک" (Awilu)ااکدی:


18

، رمدؾ" تگنس

ویش ، اشدی( Xudu)ااکدی: وخدو ھ د: " رش، وجاؿ"

، ولٹ ، ازر" ونںیک (Summu)ااکدی: ومس وہاشؾ: ت

" ت

اتن ہک افریس "

ش

مھن

امگؿ

ؿ ، ش

افریس:وہاشز"گ

وہاشؾ" ء " وہ" دورد

دامی پ ء وصرتء

دپ " اشز" شء

گ۔

نھ آ

آپ ء رگچ" و ھ : " ہچ اجؿ ء

ن ل

خرچگ، آپ ء رچگ، ھ افریس : وخی xailu(2)ااکدی:

یئرباوہ

: خ


19

Sources

1. Mayrohofer Manfred. (1986–1996).Etymologiesches worterbuch, des

Altindoarischen. Heidelberg: Carl Winter. Retrieved 01 February 2013,

from:https://books.google.com.pk/ books?id= WU3E4kAXeWs

C&pg=PA153&lpg=PA153&dq

2. Lubotsky, Alexander. (2001)‛The Indo-Iranian substratum in Chr. Carpelan, A.

parpola, P. Koskikallio (eds.) Helsinki,301-317 Retrieved 01 February

2013,from: https:// openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/

1887/.../299_054.pdf

3. John A. C. Greppin. (1991).The Survival of Ancient Anatolian and

Mesopotamian Vocabulary until the Present. Journal of Near Eastern

Studies, 50(3), 203–207. Retrieved from http:// www. jstor.org /

stable/546019

و س رہتاؿ –۔ اربامیھ وپر، درتک دمحم یقت ، واژہ انہم رکدی 4ققف65، اتدکمی 1373افریس، ااشتنرات

5.http:www.premiumwanadoo.com/cuneiform.language/dictionary/dosearch.

php?searchke, accessed 13 February 2012.

6. Warda, William, Assyrian language past and present. Retrieved 02 February

2013, from: www.chritiansofiraq.com/assyrian l.htm

7. Halloran, John A., Sumerian Lexicon Version 3.0. Retrieved 13 February

2013, from: http:// www.sumerian.org

و س رہتاؿ -ربامیھ وپر، درتک دمحم یقت ، واژہ انہم رکدی ۔ا8ققف 83، اتدکمی 1373افریس، ااشتنرات

۔9

ش

می ھ

148 ---اتدکمی ---

https://books.google.com.pk/%20books?id=%20WU3E4kAXeWs%20C&pg=PA153&lpg=PA153&dq

https://books.google.com.pk/%20books?id=%20WU3E4kAXeWs%20C&pg=PA153&lpg=PA153&dq

http://www.chritiansofiraq.com/assyrian%20l.htm

http://www.sumerian.org/


20


21

ولبیچ زبلایت

اطرہ میکح ولبچ

1

۔ رچکیلار ارٹنلنشین االسکم ویوینریٹس االسؾ آابد1

Abstract:

Formation of new terminologies (neologism) and lexemes

has been an issue of all languages of the world during the

process of evolution. The Balochi language from the

beginning as written language has been confronting such

a noticeable issue too.

From 1950 till date, terminology and lexeme formation

has been carried out by the Baloch linguists as well as

the literary men to enrich the literary language of

Balochi.

This paper focuses the formation of new terminologies in

different eras, neologization of literary and linguistic

terms and re-structurization of neologized terminologies

from time to time.

ولز

ن چ یگی

اگرلچی ،اگدنبل ،اابمر،اگل ،زبل :

:وگڈنرگی

:اجپر

ایبؿ ء رتسمںی وہلیس ء

ہ ا ین دراشؿ ء

ن کل ذزابؿ ینب آدؾ ء امرتش، وجزھ، ایھؽء

ی ء ربتک ء

می ش ہ

رہعی اتن ہک ہچ

کگ وبگتن ل رتہب ہچ ادیہگ اس دہاراں رشرت ء

را ویحاؿ انقط ء

اشی اتن ہک امں داین ۔ااسنؿ ء

ںیکلب راںیتس پگ و

ذہت اء

ذہتبی ء اے ریبی ء اویل نب دپ زابؿ ء

ہک امں ااسنین اچرگد ء

. ااگں زابؿ ہم وبںیت ڑگا وبت ک

گت

دور ے ابزںی رکؿ ء

ہپ ادء آگہ ء

اے دپر تیب ہک ااسنین ذہتبی ء

وپؽ ء

گ ہم وبںیت ۔ہچ ٹپ ء

نک

شانؾ ا

ڑ چ مگہ

مہ ایسدی وگں زابؿ ء درمیویئ ء

اے ذہتیبی درمیویئ ء قلعت ء

ء

ج

صمی پ

گ تیب ہک اتن۔

سگکا اے


22

ہک ذہتبی ء رفس دامی رواؿ وبگت ڑگاآیئ ء ۔دپا امہ رگن ء

گت ویت رفسء دنبات وگں ذہتبی ء رمہایئ ء

زابؿ ء

ارث زرگت ء

اسؿ ء

مہ ہچ ےمہ ذہتیبی درمیویئء

زابؿ ء

درومش دپر وباہؿ وبگت اتنء

درمیویئ ء ونںیک رگن ء

را ونرتکںی دروےمش ء

دامی آورگت۔ وت ء

ہن وبگت ںیکلب داب ء

اے رگن ء

ں دور ء

ی

نکہ

اتن دنگگ آگہ ء

کا زابؿ ہک رمیچ امرا اے درومش ء

صمی پ

ویت امسیجگ تیب ہک آیئ ء

سگ اے دنبایت زامگن ء ااسنؿ ء ابتب ء

دراشؿ اعمیش ء

زدن ء احاتجین اہرت ء

ازرءولٹ ء

ہ ا ں ہچ مہن لش داب ء وڑوڑںی و

رپاں وگں مہ ء

رس ء مسجء رحتک ء

ادیب ویت اجؿ ء

گ ہک آاہین اہت ااشرہ ء

نگیاکر

ادیب۔ہچ ایشی ء

دراشؿ گت امراتشؿء

ویت م ویت وجزہ ء

یناشین زرہعی ء

ء سکع ء

گ ء ج

ن میفہ

سد ء مک طلت ء

ی رمس اطخل(ایشی ء ی ذہتبی ء ایسگہ)س

رعاؼ ء س

،اے درتگ ء

درورے زاگن گتکی اسمؽ ء

گ وبگت اتن ہک ہچ ایشی ء

ن

کی اشنؿ اکررمز

ء سکع ء

ہچ گ دوزہار ء

وپاکلراین ردا امں اے ایسگہ ء

تیب۔ٹپء

کہ نل

کگ ہک ےاے

ت۔ ‘‘زبل’’دامی آ

سا ں گتعک ویت رفس ء دنبات ہچ ےمہ

ء

داب ازر دبؽ وباہؿ وبگت اتن ڈگا ےمہ وتار ء

اعمیش ولٹ ء

اچرگد ء امسیج ء

،زدن ء

ودھے ااسنین زدن دامی ش

دامی آورگت ۔ زبلاین درومش ء

رحػ ء

ء

را کی دہگ ونںیک وپاشےک وپشمہ دبؽ وبگت اتن۔ااشیؿ وت ء

کی درمیویئ تیب۔اے ںیلک ےش وصیت ااشرہ ےی زاگن رشںیزبل ہپ بلطم ء رسدپ گنک ء

زابؿ ء وجڑ وبگہ ء

وشؿ دار اتنگنکد ء

نھی :ء ر

ااسنؿ ےن ادتبا رصػ ااشروں ںیم اینپ ابت یہک وہیگ ،اؿ یک رطػ ےس اویلگنں ےس ااشرہ ’’

رکےک ای اؿ رپ اایلگنں رھک رک اانپ وصقمد اظرہ ایک ایگوہاگ۔وج زیچ رظن ےک اسےنم ہن ریہ وہیگن اؿ

وکاھجمسےن ےک ےیل وطخط ،اخےک اوروصتریںی انب رک ااشرے ےئک ےئگ وہےگن ۔رہتف رہتف اؿ

ط ،اخوکں اور وصتریوں وک اراہر لایؽ ےک ےیل القتس الامعتؽ ایک اجےن اگلاور اس رطح وطخ

وقنش اور العوتمں ےک زرےعی ااسنین لایالت و اراہریک وصرت لکن آیئ۔رہ مسق یک آواز اور رہ


23

مسق ےک ااشرے ےک ےیل شقن ای اشنؿ رقمر رک ایل ایگ ۔رھپ ہی ااشرات و اشنانت فلتخم آوازوں

امندنئے نب ےئگ اور اؿ اک انؾ آرخ رحػ ڑپ ایگ ۔رحػ درالص اکی مسق یک آواز اک انؾ ےہ ےک

اؿ آوازوں ای رحوفں ےک ےنلم ےس اافلظ ےنب،اافلظ ےس رقفے،رقفوں ےس ابعرت۔اس ۔

رطح دصویں یک وکوششں ااسنین لقع و وعشر ےن اےنپ ابتدہل لایؽ یک اکی لقتسم وصرت

)رفامؿ حتف رقتری و رحتری دوونں اشلم ںیہ انؾ زابؿ ےہ اور اس ںیم دیپا رک یل۔ ایس وصرت اک

)1)‘‘(2000:2وپری، ڈارٹک:

را ادیہگ ںزابؿ ااسنین ذہتبی ء دراتس راےج تسین ہک آیئ ء

وقؾ ء

ہچ رتسمںی ڈمی زاگن تیب۔داین ء اہت چ

ہچ زابےن مہ ہن وگاتیہ ہک آیئ ء

۔ےمہ امیپداین ء اہت چہ کی چ

ارثدنم ہن گت ذہتبی ء

ردیبگ ء

رااجین دود ء

وگرا ارث ہن زرگت۔ویت اسمہںیگہ زابانین رسا ویت اسلین ارث دور زیچے ہن ویت شک ء

مگا آاہؿء

ن

بہن داگت ایہچ ویت

زیچے ہن داگت۔

اسلین نیل دنی ای وت زابانین اینؾء

ےمہ رگن ء

ء

ت

ن

کی تلع وبت

زابانین رسا ےکی دویم ء ارثاین مہ ابزںی ببس ء

طلست ہک ابالدیتس ء

تیس ء مہ ابزںی بس ایبؿ گنک وبگت ج پن ء

ابر ،اباپری قلعت امں وتء

،ڑل ء

ردیبیگداریدودء ادیہگ زابانین ،اچرگدیء

ا ین ببس ء

س میہ

دہگ ہک ہچ یمل رہتش ء

ایسدلاری ،ذہتیبیء

آیئ ء دنج ء زابؿ کس وپگنل تنچ ء

ابالدیتس ء ببسء

۔ہبلغ ء

زبلی ارث مہ اکٹوصیت، رصیف،وحنیئ،ونعمیء

اسلین ایسدلاری ء

انشتخ ریچ رتتی ےلب یمل قلعت ء

اگؽ زور اتن ہک ہچ اجپر ء

ہکیل ،زبل ء

زابں ونںیک ایحؽ ء

گ ہن تیب ہک آ

سگ اے داین ء چہ زابؿ ء ابتبء

ی ء ببس ء

می ش ہ

ہ ک’’پ

دیہگ زابانین ارث تسین اتن ای آیئ ء رسا ا‘‘

اخںیص اتنء

اگالین وڑےء

گ ہن تیب۔ںیکلبرک زبل ء

سگ چہ وڑا

و یمل زابؿ امہ ہک رمیچ داین ء رتسمںیابتب ء

زرگںی زابؿ اتنہ ک ءپ گ ہن تیب ہک آ

ن

ی خ مہ اے پگ

۔زاگن تنب آاہین ابتبء


24

ہی وت ابلکل چس ےہ ہک داین ہک وکیئ زابؿ اخصل ںیہن ،رہ زابؿ ںیم دورسی زابونں ےک اافلظ ’’

رھب یک زابونں ےک اافلظ اشلم مک و شیب ےتلم ںیہ الثم ارگنزیی زابؿ وک ےیجیل اس ںیم داین

:1884)وقنی، دقرت۔رفایسیسن ،الینیط اور ویانین ےک اافلظ وت ےب امشر ںیہںیہ

162)‘‘(2(

گ تیب

سگگ ہن تیب ںیکلب اے

ہ ک وبگہ آیئ ء رشی وگشپ A pure language is a poor ہک کی زابےن ء

language ولگالبزیئنشی ء ں زابؿ کی زیناگرںی زابےن زاگن تیب۔ارگنزیی ہک آ اے ودھ ء

ہ کیپ

زباں

ویت

دروےمش ٹم گت اگےل زرگت ےلب آاہین رگن ء

آلشیف زابؿ اتن ہچ ںیلک زابانں زبل ء

ہک رعیب

ج

ویت زبل اابمرء رہبے وجڑگت زابؿءوپاشےکوگراداگت ےئء

ارض، اریمارحبل، ہفیلخ،ء

ن لفکراویفسء

،اڈیرمؽزخمؿ،دنقلی،اپسیئ،وقعیبء

وجزػ گت،ارھت،زگیمنی،ڈنیکؽ،وسرجل،بکیجء

۔

اکیجؽ گت را ریپاڈازیئ،اٹرگیئ ،اجنیمسء

اگشؽ ء

ں افریس(اینیمسء

ی

نکہ

،ےمہ امیپ افریس ء رفدوس، رگتس)

کی اگولار ہچ دنلؿ ء رہش ء

اشزندیمہ رکؿ ء

لب ہک آ یئ ء

و ںیکلب ولبیچ ارگنزیی ء

ویت دنبات گتے ء درومش ء

ادیہگ کگ آمہ ہچ رعیب ء

ت دامی آ مہ دکںی زابؿ زباں وکںینھ افریس ہک رمیچ ونںیک افریس ء درومش ء

ء مہ رس ء

اگدنبلاں وھرک ہن اتن زبل ء ۔زابانین ارث ء

یم اھت....... رعیب ےک دلیخ اافلظ یک دح کت افریس ےن رعیب ےس افدئہ ااھٹای ےہ اورااسی وہان الز’’

اافلظ افریس ےک اتعب رےہ اس ےک اوصؽ و وضاطب وک عیطم ہن انب ےکس ہکلب ارثک ےن وت اینپ اتیلص یہ

وک الھبدای ےہ،الثم ایتر وک وموجدہ تیئہ ےک احلظ ےس وکیئ یھب رعیب ںیہن ہہک اتکس ،اس یک الص

)3)‘‘(165-1)شیمہ:اب یھب الھب دی یئگ ےہ‘‘ایطر’’وصرت


25

اگؽ ہب تیب آ یئ ء اہت دراشؿ ء زبل ء

ش گ

ک

ن میہ

اگؽ زابؿ ء اہت کی زمںین ارزےتش دار اتن ۔زابؿ ء وگرا زبل ء

رسدپ انکتنیئ تک سد ءمک ء

تج ک ویت پگ ء

رمدؾ کی رشںی وڑ ے ء

ش ودتیء

ک

ن میہ

وقت دو واک ء

۔ک

اینپ ابت وک دورسوں کت وخوصبرت اور اجعم ااسنؿ ےک اپس سج دقر اافلظ وہاگ ایس دقر وہ’’

ادنازںیم اچنہپےن ےک اقلب وہاگ ینعی زابؿ یک اصفتح و البتغ اور لایالت یک رتلیس ےک اظنؾ

)ارشػ امکؽ، ںیم اافلظ و رتابیک ےک رمو ہ ڈاھےچن اک رکدار رمزکتی اک ےہ

)4)‘‘(,2010:110ڈارٹک

اتن ء

ہکیل اتن ہک زابؿ ء قلعت وگں ینب آدؾ ء زدنء

راتس اتن ،ایحؽ ء

انہپت اتن ،"پ ء

زدن ء ابزںی کت ء

تیب

سد رسدپ انکنمک اگدنبلاں ہچ اکر رگگ تیب ۔ویت بلطم ء

زبل اگؽ ء

گ ء اھرت ء

ن

کی رسدپ ا ین زاگن ء

س میہ

ذہتبی ء درمییئ ء ربح مہ دپر تیب ۔کی زابےنء اہتا د اگیم ء

سگا ں زابؿ ء

س میہ

ہچ اگالین ارزتش ہچ اے ء

زبل ء

زاگن تیب ۔دااکنں رشی ء

اافلظ و االطصاحت یک رثکت ایلع ذہتبی ،وعیس ولعمامت اور اراقتےئ ولعؾ و ونفؿ یک العتم ’’

ےہ اینپ زابؿ ںیم االطصاحت و اافلظ اک ااضہف رکےن واال ذہتبی یک راہ ںیم رتیق اک دقؾ ااھٹات

الطصاحت امسپدنیگ ،دحمود ولعمامت ،دعؾ اراقتےئ ولعؾ رپ ےہ۔مک اافلظ اور دعمودے دنچ ا

)5‘)‘ (1988:130)میلس افراین، ڈارٹک،داؽ ںیہ

ا ین

س میہ

اتن ہک ہچ

ت

صھ اگؽ امہ

دنبتی،ااگں کی زابےنء وگرا ااشیین یمک ہب تیب ذزبل ء

زابؿ ویت امڑی ء

رہعی ء

تک ہن ،آ ویت دراشؿ ء

ڑگا آیئ ء االبغ وبت ہن کگ ء

ن

کی ۔آ زابؿ ہک آیئ ء وگرا زبل زورگ ،زجب

ک

ویت اپداں اہشر دات ہن تک۔ الیکیئ ہم تیب آ یمل ڑپ ء

گ ء وبد ء

ن

کی وجڑ


26

کمہ نب درومش تنب رپاچہک رہ ملع ء

اگالین اتجںیئ رہت ء

ےمہ زبل ء پ

گء ویت کی زابےن تیب،ویت کی

اگدنبل تنب۔ہفسلف،اترخی ،رتبیک دراشدناےب تیب ویت کی اگولارے تیب،ویت زبل ،،اگؽ ء

ویپمکرٹ اسسنئ ء ویت زابؿ زفسک،رٹسمیکی ء

ےمہ رگن ء

زبل تنبء

زبلاکن ء ویت اخںیص اگؽ ء

ایستس،ایسفنتء

اگولارے تیبرہ ہبعش ملع اور نف یک اینپ اکی وصخمص زابؿ ےہ ےسج ااٹسلئ ای اولسب اہک ’’:ء

)انرص ع س رین، ،اترخی ،ہفسلف یک دجا زابؿ ای رفنمد ااٹسلئ ےہ اجاتےہ۔ذمبھ ایستس ،احصتف

)6)‘‘(2009:203ڈارٹک:

ازراین ردا ویت دراشؿ ء ولاٹں ولیپ ازر تنب۔زابؿ مہ امہ دور ء ولٹ ء

کمہ اچرگد ء ویت ولٹ ء

وچاناہ رہ دور ء

ازر مک وبگت اتن ہک ینب آدؾ ء زدن ء ولٹ ء

۔دنبایت دور ء

وااگھین داین اشاگھؿ ہن وبگت،آیئ ء کآیئ ء وجزہ ء

وبگت ےلب زبلی اابمرمہ امہ اسحب ء

وبگتء

وگڈن وبگت ڈگا زابانین اہشر مہ داں امہاسکس ء

زدن کس اسکؿ ء

ےمہ دور ء ولاٹین ردا ااسنؿ ء احتج مہ دبؽ وبگت ازر اتن ء

کگ اے دور ء ویت ولٹ ء

ترمیچ اس یسن دورے آ

ےمہ دور ء اتنکا زابؿ مہ ویت دراشؿ ء

صمی پ

مہ کس درمیویئ گتگ اتن ااسنین ملع ء

ن

می ازر مہ

زابؿ ء ولٹ ء

ء

زتک ء

کی زابےن االبغ ء رسںیمج واک ء

۔ااگں اے اجوراؽ ء

رکفی رساگمچین ردا گنک ولٹ یمل ،اس یسن ء

ہن ء

ہم داراتی ڈگا آ ویت دہع ء ولاٹں ولیپ تک کت لک مگا ؾ وبت

ہ ا وگں دور ء

نیگ

سگ مک وتاںین زابےن

ا د ء

سگ

تیب۔

دامی زابؿ ویت وجڈتش ء

رپاچہک زبل امہ ڈمی اتن ہک ہچ ایشی ء

زابؿ ء وصتر وبت ہن ک و اگؽ ء

دیب ہچ زبل ء

( words stock) زابؿء زبلی اابمر ابرت ۔ کی زابےن ء زبل ء

اگالین اسکس امہ آدکنی اتن ہک ہچ ایشی ء

اسکس درمیویئ ء چک ء

گ تیب۔ںیکل کی زابےن ء ازاگری ء

نی

سگی

اشاگھین ء ربح آیئ ء زمؿ انہپیت ء

گ تیب ء

ن

ی خ

گ تیب ہچ آ

ن

ی خ )7)(2010:2)اعرػ، ااختفر:یئ ء زبلیئ اابمر ء

ں ای دبؽ کگی

ت

دویم ہچ ادیہگ زابانں آزابانین زبلی اابمر ء اہت دو وڑںی زبل تنب ےکی آیئ ء ویت دنج ء زرگںی ء

۔ ودھہکی

را زابزناتن رطفی زاٹ تیک اتن ہک ایشی ء

زرںیگت تنب۔زابؿ ء اہت کی دبیل ےی ےب وتاری ء


27

وکاس رہب زابؿ ء اہت دویم دبتیلی ارادی وڑا ہپ زاتن آرگ تیب ہک دویم داروشر ء

ایشی ء اہت اوؽ ولہمک ء

شیپ دار اتن۔ ویت رکد ء

درمیویئ ء

ہپ زابؿ ء وجڑتش ء

زوراتنء

اگؽ زور اتی ہک اے آیئ ء ہچ دویم زابانں زبل ء

د ء ردا ہپ ویت رضورت ء

نھی Natural زابؿ ویت رطفی ر

selectionتیب،د گ تیب ہک آ وگں ےب وتاری ء

سگ

تیب وچہکن اے اکر ہپ ربورد ء

این آرس ء

ویم وعشری ج

اخںیص دوگلش داری ء رضورت دامی تیک اتن۔گ تیب ہپ ایشی ء اھرت ء

ن

کی امسیئ وڑا

ااگں کی زابےنء اہت ےمہ رںیگن اجورے ودی ہب تیب اوچن ہک رمیچ ابدنا امں ولبیچ ء اہت ودی وبگت ہک آیئ ء اہت

گ دیب ء رعشی زابؿ ء

ن

کی وتاؿ تسین ڈگا ےچ

دراشؿ ء واک ء

االبغ ء

زدن ء ادیہگ ابزںی یمل نب اپگین ابتب ء

ں ی

نلہ

د این ردا ااگں

نھی رگہب تیب؟اسلین راہ ء

ن

صگی

مگا دوگل ںیا ن

بگ ہب تیب ڈگا اے دااکنین

ن

کیش وگر

ہ

۔ج

ء رگودار وبت ک

وشاھزگ ہب 1 ء

تیب۔۔ زابؿء وکںینھ زبلی اابمر پ

گ ہب تیب۔۔ 2

ن

کی اگؽ وجڑ

ونںیک زبل ء

آرگ ہب تنب۔۔ 3 رگن ء

اگؽ ویت زابؿ ء دنج ء بت ء

دبؽ زرںیگت زبل ء

گ ہب تیب۔۔ 4

ن

کی اگالں ہچ رپزیہ

وت اسںیچ زبل ء

وت ڑگء

اداراہین ۔ 5 اگدنبل اڈؽ ہم دتن ،ںیکلب اے اکر میٹ ورک ء

زبل ء ان سک ہم دننتی ء

گ ہب ذرہ سک ء

ن

کی رہعی ء

تنب۔

زابؿ ء اہت راجاکنریء ۔ 6

م

لن

ی

اگدنبل این در چپ ہب تیب۔ گ ہب تیب،داہکن زابؿ ء اہت ونںیک زبل ء

ن

کی ودی

دامی آرگ ہب تنب۔۔ 7 تغل ء لکش ء

زن آرگ ہب تنب ء

گ ء

ن

ی خ اے ںیلک اکر

۔ 8د آ یم ء اکر ہپ lexicography ء

رباجہ دارگ ہب تیب۔ م

ولبیچ زابؿ ء وکںینھ زبلی اابمر۔2


28

ہک ولبیچ داین ء وکنھ رتںی زابانں ہچ ےکی ،ےلب آیئ ء ردوؾ ء

اے پگ دپر گت وپؽ ءزابؿ زااتنں ہچ ویت ٹپ ء

وگں دواچر اتن، کا رمیچ آ اے رںیگن اجوراےل ء

صمی پ

در دارگ وبگت اتن ںیکی ادھی ذدرمیویئ ء راہ ء

وہپایل ربمج وبگت،وچش ہک آ دور ،ینمت ،امدلری ء

ازراین ردا رسمج ء

ولبیچ زابؿ ء زبلایت ویت دور ء ولٹ ء

زدن ء

کا آ دور ء ولاٹین ردا کی اںیچن زابےن دنگگ ء

صمی پ

اکشراین دور وبگت اشرعی ء دور وبگت،گنج ،زمھ ء

رعش ء

ویت ٹم وت وبگت۔ ایھؽ ء ڈودلاری ء

تیک ہک آ زبلاین انزریکء

ٹ اتج اتن۔ رمیچ اںی دورونںیک رداکن ےلبں دور ہچ زںیکی دور ء

ن گی خ

رمیچ اچرکی دور ہن اتن ںیکلب رم

ٹیئ ء

اریاین دور اتن،ٹس ایمں اامتسین تسچ ء

اسسنئ ء درمیویئ ء دور اتن۔ایستس ء

ء دور اتن،ملع ء

زدن وگازگنی ء

ی رکؿ ء

مت ک

ء

را داں اے رکؿ وسلش ڈیمای ء دوراتن۔ولبچ ب مہ وت ء

آیئ ء زابؿ ء

اتنء

۔

رس گت آورگت ء

ء

گ ہم وبںیت اتنت ڈگارمیچ مہ ہپ زدن ء کمہ نب اپگین

ن

کی در دنب

درمیویئ ء راہ ء

ااگں ولبیچ زابؿ ء ردوؾ ء

دویم رتسمںی پگ اشی اتن ہک ولبیچ زابؿ ء ےمہ ڈمی آکت ء

کی یمل زابےن دنگگ ء

ر ںی دراشؿ ء

ی

سگی

ء

ء ربحے

ہ تک وگیباہ وبگت ہک اے ہپ ولبیچ زابؿ ء دوزوااہں کی زمںین

۔رہب اگر ء

ریباؿ ’’ وڈن اگر ء

ارامؿ ء ربح اشی اتن ہک ےئم اے زبلایکن ڈمیء رتسمںی رہب ء

اوسفس ء

آرسایت ء

گ ء ازؾ ء

ن

صی

ت

زاگن ء

زرہب وبہت،آیئ ء وسب اشی اتن ہک ولبچ ہچ واگن ء

اقیلختؿ ء

گ ء ازر ہن وبہت،آواں ویت ادیب ڈمی ء

ن

صی

ت

زاگن ء

واگن ء

۔آواین زدنامین اجور ء

ت

گن

توب

رکہت ،ےلب گنیس ڈورباں وسہگ دارگ ء ج

،امں اگنیسں ء

ت

گن

ت وبر اشرعی ء وصرت ء

ی

سگی

ہک

گ ء مسلط ء تمعن

ن

صی

ت

۔

داتش رکت ک اے ےب اہبںیئ ڈمی ء

ء اتں تنچ ودھ ء

ادنازہ ء

و ؿ شقن

سیت ی

رمدؾ ہچ

گا ں تج ک

ی

سی

ت)امجدلینی، ،رمتس و تخت دیشمج ء ریمناںین یگنس

)8)‘‘(2010:38دبعاہلل اجؿ:


29

وگیباہ ہم وبنیت اتن ڈگا رمیچ ہپ یمل زابےن ء اگر ءااگں ولبیچ زابؿ ء ےمہ وکںینھ ڈمی وچ اے اسحب ء

ااشیں زمںین رکدے شیپ درمیویئ ء

مہ ت لگا رگ ء

گ ااگں ااشیؿء

نکی ات ےلب رہیچ ہک دتس

داش

ہپ ونںیک زبل ء

ے وبت نک اتنء

ی

سھ

نب ں نب دپ ء

میچکم

کی وجاںین ء

اہپزگ ہب تیب ڈگا اے ہپ ونںیک زبلایت ء

کمک دات نک اتن۔گ ء

نی ہ

پ

اگالین

ہ۔3

در آدمںی اگالین ج

ایمل وبدانیک ء

اے رکد ہپ زابانین زدن ء

اگدنبل زور اتن ء

ازراں ہچ دویم زابانں زبل ء

یمل ولٹ ء

زابؿ ہپ ویت اسلین ء

وتچر زورگ ہب تنب؟امں ولبیچ زابؿ ء

ء اگؽ ہچ اجکؾ زابؿ ء

ہ ےی ہک ےمہ زبل ء

اتن،اہتبل اے کی اںیمہ ج

ایشی ء ہ ےی ء

رتاؿ ہچ مہ اے کی اںیمہ ج

ثحب ء

ویگار 1950کچ ء

ء

ہ ء گ

اے ج

رباجہ اتن۔وچانیئء

ء

،ایشی ء دو

ش رت تک ک اے ابر ء

افریس زابؿ کی رشںی وڈے ء

لکشم ہن اتن۔اے درتگ ء

اوچن رگاؿ ء

افریس ء وگں ولبیچ رتسمںی وسب اتن ےکی و

ت گ

ایسدی ںیکس دری قلعت ء

ےئ ء

ں ی

رطفی مہ

ں

ت لک

گ تیب ہک

سگ

ہ کی اتن دوںیئ

نمگ ء ج

ںیکی امت ء اجڈںی کن اتن۔وچ رہدواکین رس

رساکر ء زابؿکہ افشوبگت ریس درابر ء

یلمع زابےن وجڑ وبگت۔افریس زابؿء اے یمل ءء

درمیویئ ء ابزںی دنسے وگازن

ویت رطفی ردوؾ ء

،آیئ ء

اکمک ولبیچ ء

۔ےلب اے پگ ء دوگلش دارگ ایمل تیب ہک رکد داں کی زمںین دحے ء

دمت اگر وبت کر ء

زماج ء ردا د ولبیچ ء ویت دنج ء ہب تیب ہک آیئ ء وتار ،بت ء

نھیگ ء ر

ن

کیہ

ن

صی

ت گ ء

اگالین زورگ،وگشےمہ زبل ء

گ ء

ن

کی میپ ولبیچ ہب تنب،اوچن ہک داین ء ا دیہگ زابؿ

اتن۔ںیکلب وت ہب تنب زباں ےمہ زرںیگت زبلاین وڈء

۔

وتسپؽ گت اؽ،رڑبء

رات ء

سپ مہ ارگنزیی ء اٹوؽ،رربء

ولبیچ ء

اگدنبلاین وجڑگنی ونںیک ۔4 زبل ء


30

وقت کس ابز اتن۔ولبیچ امرافولیج ء رداونںیک زبلاین گ ء واک ء

ن

کی وجڑولبیچ زابؿ ء اہت ونںیک زبل اسزگ ء

اںیلس گ ء وجاںین ء

ن

کی وجڑ گ ء

وگں کی دہگ ونںیک رتاشگ ء

ن

ی خ الہقئ ء

د ے تسھ اتن ہک اسہقب ء

نھیر

ہک

ج

۔زبلے وجڑ وبت ک

کگ

ت در : درآ

در آورگت، در ش

ہ

،نب پگ،نب دپ، اجنہ، نب : ب ج

گن

نب

اگؽ زاتن،اکر زاتن،زابؿ زاتن،ہش زاتن، اتن: زبلاتن

رواکن،رداکن ،امسککن،راجکن،کن:زبلاکن

اکروگگنےمہ وڑا امں روچیک اتن ہک کمہ زبل ء ڈگرس infinitiveولبیچ ء

د کس آاسؿ ء

نھیگ ء ر

ن

کیوجڑ

‘‘ گ’’ء

اک رک اکراگؽ ء اجہہگ ء

ہک امں ولبیچ ء

وگں کی دہگ زبلے وجڑوبت کی ء

گی ش

:ء

ارگنزیی اردو ولبیچ

اھکان ورگTo eat

ڑپانھ واگنTo read

آان آگہTo come

سگت وسان و

To sleep

ویپمکرٹ ،ای لیم،وبی اگؽ اکر اتن،اوچن ہک رمںیگچ دور ء

ونںیک زبل ء

زاتن ویت رمہایئ ء

کمہ ملعء

رہ دور ء

ابزںی اردو ڈیمای ء زرہعی ء

کگ اتن ےمہ امیپایسیس اجوراین وسبء

ت اگدنبل دامی آ

ارٹن ٹین ء ونںیک زبل ء

ء

اسٹ

ہک خسم

کگ ج

ت اگدنبلے دامی ا

ؿ اتاتؽ، کوک اتاتؽ،ہی ونںیک زبل ء

ہہ الش،اٹرٹگ ش،گن،ڈ ر ڈاو

دہگ ےمہ اجؾ اتاتؽ،ااجتحیج ولجس،درھان،آوسن سیگ،دتشہ رگدی،رختبی اکری،ااہتندنسپی،مہم وجیئ ء


31

ویت کمہ رویچ ز ولبچ آاہؿء

اتنء

آگہ ء

اگدنبلے امں ولبیچ ء

ارگنزیی ء ابزںی زبل،رتبیک ء

دن رںیگن اردو ء

اک اتن،ء

گ ء

ن

کی اگدنبلاین ولبیچ دبؽ وجڑوبت ودہہکیررمز

اے رںیگن زبل ء

اپتےس ء

وگں اسکںین اچر ء

۔

ک

اگؽ دبؽ زبل ۔5 (Borrowing) زورگء

دبؽ دو وڑا وبت نک اتن:ولٹ ہپ ویت اگؽ دبؽ زور اتن۔اے واؾ ء

زبل ء زابؿ ہچ ےکی دویم ء

culturalےکیء

borrowing اباپری قلعت داری ےی ہب تیب اتن اے اکر ذہتیبی ء

تیب ہک ودھے دو زابانین اینؾ ء

امہ ودھ ء

اگؽ ہب اے اکرء اہت اے وڈ مہ تیب ہک کی زابےن زایت زبل ء

زبل دبؽ زور اتنء

ڈگا زابؿ ہچ ےکی دویم ء

دویم مک۔ زورتی ء

زنکی العاقیئ وحاہل ء

د اشی اتن ہک دو زابؿ دیگم ء

نھی دویم ر

ہک ہچ ڈؿ ء

ہب تنب،دپا اے مہ وبت ک

اگؽ زور اتن،یمہس کی اجہہگ ےء

زبل ء مہ زابؿ ہچ دویم ء

ں راج ء زابؿء ارثاین وسب ء

گی

نک

ں ای ااگلر کگی

ت

آ

گ تیب ج

ن

کی ویت زابؿ ء اہت اکر رمز

اگالؿ ء

روگ ء ودھاں اود ء زابؿ ء زبل ء

دویم دنھ ء

گ ء

ن

کی ابر ہچ ڈل ء

اگدنبل این ارث زایدہ اتن ای امں د وبگت اتن آاہین زابؿ ء اہت رعیب ء زبل ء

ن

می ہہج ء

شہک امہ ولبچ امں رعاتسبؿ ء

۔

ر اجہہگ گت

ی

سگی

اگالں رکایچ ء ولباچین زابؿ ء اہت اردو ء زبل ء

زابؿ زاتن نک اتن ہک ااگں کید ے وعشری تیب ہک ایشی ء ہلصیف ء

نھی اگےل ء ٹم ویت دنج ء کی دہگ ر

را ویت زابؿ ء اہت دبؽ زورگ تیب۔ دپا ایشی ء

زابؿ ء اہت دتس ہم پک اتی ڈگا ہچ دویم یمل ای اسمہںیگہ زابؿ ء

گ تیب ہک

نی

سگی

د

نھی رں راہ ء

ی

نلہ

۔زورگ ء اھرت ء

ؽ زرںیگت زبل ویت زابؿ ء اقبل ء اہت آرگ ہب تنب۔۔او

اگؽ۔دویمگ ہب تنب۔ زرںیگت زبل ء

ن

کی راجکن


32

زورگ ہب تنب۔۔یمیس درومش ء

الص رگن ء

ااشیین اہت دبیل آرگ زورگ ہب تنبء

گ تیب ہک اے امہ الص رگن ء

سگ اے ا ہتبل ایمں اامتسین اگدنبلاین ابتب ء

ہ نیب االوقایم االطصاحت اک ینعی اؿ االطصاحت اک وج داین یک زابونں ںیم’’ہم تیب ن حسی

ریہ ںیہ اؿ اک الامعتؽ وہ ت

)9)‘‘(1988:261)آاتفب نیسح، رجیم:رتہمج ہن ایک اجےئ

ہن اگؽ دبؽ زورگ کی دبںی پگ اتواؿہچ دویم زابانں زبل ء

انں اے ہپ زابؿ ء

کی ڈگا مہاکرتی، ء اتنء

الص زابؿ ء ویت دنج ء زیچےء ایحؽ دارگ ایمل تیب ہک دبؽ زرںیگت زبلاین اسکس اوچن ہم تیب ہک ہچ آیئ ء

د زورگ ہب تنب ڈگا ہن اویاک زابؿ ء

نھی ر اگدنبلہپ رضورت،رکپ ء

اجپر اگر ہب تیب۔ااگں ےمہ زبل ء

درومش ء

را زابؿ ء اقبل ء اہتا د نک اتن ںیکلب وت ء

سگ دپا امہ زابؿ ء دنج ء زبل ٹگ ء

ء

اجہہگ دےٹ مہ اکر اتنء

وجڑتنب۔

االطصح اسزی۔6

،اگدنبل اٹن

زاتن را کی زمںین ارزےتش تسھ اتن۔االطصح ہن اویاک االبغ ء زرہعی اتن ںیکلب ملع ء

زابانین اہت اگدنبل اسزی ء

زاگن تیب ہک آ داں ہچ اشاگھین ء رتسمںی ربھ ہچ اے پگ ء

ء اتالؿ ونکک اتن۔کی زابےنء زمؿ انہپیت ء

ازؾ ملع ء کی رشںی وڈے ء

دراشؿ تک دھ ء

۔ء اپگؿء

اگدنبلاین رسا رگودارہک ایشی ء دپرںی ےپگکزبل ء

تیب اگدنبلاین اسکس مک ہب تیب ڈگا یمل اپگین دراشؿ مہ ںیکس وگڈنںی وڈے ء

اتن،ااگں زابؿ ء اہت زبل ء

را چہ زدنںیگ زابؿ وتء

کا الطصح اسزی زابانین اہت کی اںیچن اکرے زاگن تیب ہک آ دمایم رباجہ امتینء

صمی پ

گ وبگت ہچ

نی

سگی

را اے وڈا ۔االطصح ء ےمہ ارزتش ء

دور داتش ہن ک :اے اکر ء

االطصح اک بس ےس ڑبا افدئہ ہی ےہ ہک وج ابت تہب ےس وظفلں اور ابعرت ںیم ایبؿ رکین ’’

ڑپیت ےہ اےس رصػ اکی ظفل ںیم ایبؿ ایک اج اتکس ےہ۔وگای االطصح اکی العتم ےہ وج ااہتنیئ


33

وہفمؾ وک ایبؿ رکدیتی ےہ۔اس ےس وتق یھب اتچب ےہ اور طلخ ثحبم اک ااصتخر ےک اسھت یسک

ولعؾ و ونفؿ ںیم االطصاحت اک الامعتؽ انازری ےہ۔وج

اامتحؽ یھب ںیہن راتہ۔اس ےیل تحم

زابؿ ینتج زایدہ وعیس اور رتیق ایہتف وہیگ،اس ںیم االطصاحت اک زریخہ یھب ایس دقر وعیس اور

راین شطع، ڈارٹک)رسدنہی، وار‘‘وارف وہاگ )10)(,1998:22ث، د

ں ی

نصش

ا د اتن۔ےمہ

سگ ان االطصح اسزی ء رواج کس تسس ء

ا دںی دور ء ولاٹین ردا امں ولبیچ ء

سگرمںیگچ اے

اتن۔اے درتگ ء

ابزںی یمل ںیکلب زبلایکن اگدنبلاین مہ یمک امرگ وبگہ ء

رواج ء وسب اتن ہک امں ولبیچ ء

ے امں ولبیچ زابؿء ادیہگ کی دنبایت ج

گنک وبگت ات ہک ایشی ء اہت دیس اہیمش ء

تسش ء دکھ ء

اجنپہ ء

گ ات ہک ااشیین اہتزبلاکن ،امسککن،آزامکن

ن

ی ن ہ

پ

ں اگدنبل ی

نلہ

مگا دوگلش داگت ات ن

ب اکراں اے

ج

گ اتن اہتبل دیس اہیمش ء

نگی رشدگاری ء وڈںی اگدنبل امں زابؿ ء اہت رواج

ں ابزںی اگدنبلے ،دگناکری ء

گی

ن خ

اس

رتاےن ہن وبگت داہکن اے اگدنبلی ثحب ء

مہ چہ وڈںی یمل ء

گ،ےلب ااشیین رواج ہن رگگ ء ابتب ء

نگیرواج ہن

ی ت

ست گی

تلع ےچ اتن؟ ربح ،ایشی ء وسب ء

ہک اے اگدنبلاں رپاچ رواج تپگ ہن گت

ابزںی دارء

رپورسیف وادح ب ولبیچ االطصح اسزی ء ڑپ ء

اگدنبلاؿ ء

ولبیچ ’’نب اپگین ابتب ء

ولبیچ اگدنبل ء

اگدنبلاین

رتاےن ہن وگاتیہ۔امں ‘‘ راامجزنان مہ چہ رںیگن ثحب ء

دامی آور گت ےلب ااشیین کچ ء

درومش ء

رتاےن ء مہ کس رضورت رکفی ثحب ء

یمل ء ہن اویاک االطصح اسزی ء کس ازراتن ںیکلب اے ابتب ء

ولبیچ ء

االطصح اسزی ء اکر اتر ری ےی دامی تیبء

زان کینکت ء اب تب ء

گ ء ملع ء

ن

کی وجڈ اتن داہکن اگدنبلاین اسزگ ء

ٹگ ہن اتن ہک ہچ ایشی گ ء

ن

کی آ ہپ اگدنبل ء وجڑ

اتن رہسک ہب ولٹاتپری ء آامچ ہم تیب،وچ ہک اونں وبگہ ء

وت اسںیچ اگدنبل ابزںی وت ڑگء

اگدنبل اسزی ء الص اکراواتشگت۔ ء آرس ء

اتن ء

دامی آگہء

دویم ہپ اے اکر ء وچاناہ االطصح اسزی کی اںیچن اکرے ہک آ دایمئ گنک ہب تیب آیئ ء اہت اوتش ہم اتی اتنء

گنک ہب تیب زباں اے اکر کی وھرںی وڈے ء

کگ وبگت ہک اے کی رمدےم ء دبؽ ء

ن ل اے ایمل

اھرت ء


34

زابؿ زایتن ء ر رمدےم ء دبؽ ء

ا یمیم آین ہ

گنک ہب تیب،ںیکلب وت االطصح ء امان مہ ذاین ردا لگ ء

رہعی ء

گ ہب تیب

نی

سگی

الصح ء

ر ا وگں وشر ء

:شیمہ اتن ہک آ یئ ء

رکیسک ظفل ےک اعمین اؿ اعمین وہ الصح و ہرورہ رکےن ےک ںیہ اور یسک رگوہ اک قف یمہاالطصح ےک اعمین اب’’

ج )11)‘‘(194)اخبری، دیس الغؾ ریبش:ںوہےک العوہ رقمر رک ےنیل ےک ںیہ وج رمو

کا اے اںیمہ اکر ء ڈوہب

صمی پ

ابز رمدؾء وگرا ردی ء امگؿ مک تیب ، ء

کی رمدےم ء وگرا ردی ء امگؿ ابز وبت ک

دگی وبگت۔ ا یمیم آؿء

میٹ ورک ،لگ ء

اجکن اکریر۔ 7

اجہہگ ہچ ر ء

اگدنبل زابؿ ء اہت اکٹ رتبیک ،اگؽ ء

ہکیل دامی اکتنیئ ںیکلب ونںیک زبل ء

ہن اویاک ونںیک ایحؽ ء

اجکن ء

آیئ ء زابؿ ء دانم رپاہ رت تیبء

الیکئ ودتی۔ہچ رنک اتن ہک ہچ ایشی ء

ء

دراشؿ ء ساجکن ء ےمہ بسک ء

افریس ء وڑںی زابےن ء

رس گت ربگت ء

یئ دنس ء

ایبؿ ء دی رادراشؿ ء

:مہ وتء

ہی دھکی رکریحت وہیت ےہ ہک الہ اریاؿ ےن امتؾ داین ےک میظع ادب ےک رتامج رکےک افریس ’’

دجدی وکاراہر ےک اس رمہلح رپ اچنہپای ےہ اہجں اس ںیم رہ رطح ےک یمل ،اس یسن،ولعمامیت ا

ذریخے دایتسب ںیہ ۔اوہنں ےن نم ثیح اوقلؾ رتامج ےئک افلظ ،رتابیک اور االطصوحں ےک

)اسین اور اؿ یک ایعمری ااشتع ےک ہن متخ وہےت ےلسلس ےک زرےعی دجدی افریس یک ریمعت یک

)12)‘‘(1996:58انیگ:

را اسلین لمع ء

راجکن اکری ء یمل ء

ریغ ‘‘رسگت’’ےلب امں ولبیچ ء

ء انؾ دگی وبگت،ےمہ رںیگن ریغ یمل ء

ےب وسب اتن۔گ ء

نی

سگی

اجنجالین ہ ء

اںیمہ ج

ولبیچ زابؿ ویت یکنب ء

الیمین وسب ء

اس یسن روہیئ ء


35

کمہ گ ء

ن

کی پ ازراین وگام ہ

را رمںیگچ دہع ء ولٹ ء

آیئء آیئ ء زبلایت ء ودگنی ء

ولبیچ زابؿ ء درمیویئ ء

نب اپگین دراشؿ ء وہلیس یلمع رساحؽ ء

اوڑںی یمل ء

گ ء اھرت ء

ن

کیی وجڑ

م ل

راجکن

اشیگں ہچ گاتن ہک ےکی و

گ ہب تیب۔داین ء

ن

کی مگا دوگلش وگر

ن

بگ ہب اکری ء

نی خ ر امں ولبیچ ء

ڈمی آؿء

زمںین یمل زابانین اشاکہر ء

زربںی رمدامین دلب ء رنہ ء ہچ راجکن اکری ء ازؾ ء

ءے ء لکش ء

م

مہ

اے اکر کی انکگنیہ ہب تنب۔تیبء

زرہعی ء

Balochi idioms ولبیچ اگرلچی ۔8

اگدنبلکی زمںین ارزےتش دار اتن ےمہ امیپ اگرلچی مہ۔اے زابؿ ء اوچن ہک زابؿ ء اہت زبل،رتبیک ،اگؽ ء

کی ابامانںیئ زابےن ء ء

دپر تک کزبلایت ء کی اںیچن رہبے زاگن تنب ہک ہچ ااشیں زابؿ ویت ولجاانیک ء

ےمہ زبلی ڈمی ء وادنہ اتن ےلب داں اے ودھ ااشیین ازر کس امرگ تیب۔ولبیچ زابؿ زہاراین اسکسء

اھرت ء

ابزںی اگرلےچی مگا چہ رںیگن دوگلےش وگر گنک ہن وبگت ہک ہچ ایشی ء

ن

ب وپؽ ء

ٹپء زنآرگ ء

گ ء

ن

ی خ ااشیین

ء

زایں وبگت۔ ء

ش

دگم ں دنھ ء

کلی

ہن اویاک امں ولبیچ ااگں امں ولبیچ ء

وپگل ہب تنب ڈگا ہچ ایشی ء

اگولاراین اگرلچی وشاھزگ ء

ء

دروےمش رہسا ایبؿ ء کی ربادہارںی رگن ء

ںیکلب زابؿ ء اہت دراشؿ ء

ی ےی آکت ک

گی ش

زبلایت ء اہت زمںین

یمل واوناکں کی اباحمورںیئہ زابےن دامی تیک ہک ہچ ایشی ء

ہ اکر ء

ن

صی

تا د رت تیب۔تیب ہپ

سگ زابؿ ء رفس

Lexicographyتغل اسزی۔9

زدنگ ونکک اتن۔اے ہپ اتن۔ہچ تغل،زبلاین وپاشک ،اہپزوک ء

امل امہ ء تغلرہ زابؿء

ء ارزتش ء

ا دںی زابےن زاگن تیب۔

سگ زرہب ہب تیب ڈگا آ ںیکس مک

چہ وڈا انں گنک ہن تیب،ااگں کی زابےن ہچ اے جنگ ء


36

ڈرنشکی ےی ہن وگاتیہ ولبیچ زابؿ مہ

دہگ چ ےمہ یمک ء آامچ اتن،آیئ ء وگرا دیب ء دیس جنگ ء

اے ودھ ء

1

ہک

ایعمر ء ردا ہب تیب۔زابانین اہت ڈ ایمں اامتسین چک ء

د ء

نھی االطصح اسزی رہ دو اںیچن اکر آ اسلاینت ء ر

رنشکی ء

ر چ یہ

۔ڈرنشکی دم full stopاتن ہک ااشیین دامی

ن تلگتنب revised اؾ اپ ڈٹی گنک تنب،ودھودھ ء رساہن

اگدنبل امں اگؽ جنگ ء اہت وھار ں ونںیک زبل ء

کگی

ت

دامی آ دبایلین آرس ء

ادیہگ ٹم ء

ایسیس،اس یسن ء

داہکن ےمہ اینؾء

چ گ ہب تنب۔گن

کی ایعمری ںیئ ڈرنشکی ےیء ازر کس ودگتگ ء اھرت ء

نھی

ک

ر را اہپزگ ء

۔ڈرنشکی ء ولبیچ زبلایت ء

اکپر ہپ یمل زابےن ء دامی ربگء

ہن تیب ںیکلب زابؿء دنج ء رمدامؿ ء

زابؿ ء لیھ رگواکؿء

رضورت اویاک درآدم ء

داگمین زبلایت ء

رںیتس دنھ ء

تیب،رپاچ ہک اے ایمل ہن اتن ہک ااگں ولبیچ ےکی ء امیت زابؿ اتن ڈگا آ د

اگ۔احموراہں ہب زاتن ہپ اے اکر ء

ؽ جنگ آیئ ء وبایم وبت ک

اس یسن ہب تنب انہکن ذایت ل مہ یمل ء

ن

می

ابدئ اتن ہک اے ابتب ء

اسلاینت کی اسنئ رنہ ءوچہکن زابؿ کی ملع ء

پ ہب آ پگ ای امہ ویھتری رمیچ مہ ہ

دس اسؽ شیپ کی ےپگ ج

ہن اتن ہک کی رمدےمء

یصخش ۔املء

ولبیچ زاب اسلین تیب۔اے درتگ ء

ں اںیمہ یمل ء

ی

نلہ

گ ء اھرت ء

ن

کی یلمع زابےنء وجڑ

را کی یمل ء

ؿ ء

۔

ازراں ولیپ تک ہب کں اس یسن دور ء ولٹ ء

ن گ خ

تیب داہکن زابؿ رم

گ امل

ن

کیچ ا ین تسچ

مگن اگ

آرس۔10

گت ویت دنبات وگں ذہتبی ء رمہایئ ء

اے ربح دپر وبگت ہک زابؿ ء

وپؽ ء دنبایت زابؿ ااشرہ ای ء سکع ہچ ٹپ ء

ء

را ادا آ وتء کی دراںیج دنپے ربگت ء

زابؿ ء

ہپ ویت درمیویئ ء

کگ ء

ت دامی آ یناشین درومش ء

ء

رس گتورگت ء

ہ ک ہن اتن۔رہ زابؿ ء ۔زابؿ زاتن اے پگپ اگالں

ء رسا اپتک دار اتن ہک داین ء چہ زابؿ ہچ درآدمںی زبل ء

1 * ،ولبیچ زبل دلب

رسمج گنک ء

مگا دہگ اںیچن زبل دلبے ،وا ہ اجؿ دمحم دیتش ءرسویک ء

ن

بہچ ولبیچ ا یمیم وکہٹئ ء

گنشاچپ ء

گنک وباگئ اتن}ادارہ{ ءانؾ ء


37

اگؽ اہتدویم زابانین ہچ دری زابانں زبل ء

اسلین احتج ء

تسھ اتن ۔ہپ ویت یمل ء

اگدنبل وڑے انں وڑے ء

زبل ء

اسکؿ ہن دارتی ہک آیئ ء زبلی اابمروگڈن ء

الیکئ ء

ء

دراشؿ ء س ہن اتن۔زابؿ امہ ودھ ء زورگ کی دبںی پگ

ہب تیب۔

ابزںی یمل،اس یسن ء

ہک اے ردا ولبیچ زابؿ رمیچ ےمپ اھرت ء

تک ہن ک ویت دراشؿء

ایسیس رساحالین ابتبء

رکفی رضوراتین رداآیئ ء زبلایت ہن ودگت۔ہپ زبلایت ء آیئ ء زبلی اابمر کس اسکؿ اتن۔ونںیک یملء

اںیمہ رکدے شیپ دار ایب اے ک

اگالین وجڈ گنکء

اگالں رگب داں ونںیک زبل ء

دبؽ زرںیگت زبل ء

ودگنی ء

اتن۔

ل ء دامی ہن روگ مہ ولبیچ زبلایت ء کنت داینمء کی وسےب زاگن تیب۔زابؿ ء اہت ونںیک زبل ن

می

راجکن اکری ء

اگدنبل اسزی اگدنبل وجڑ گنک ہن وبگت،ڈرنشکی ء

آیئ ء دانم وگڈن وبگت۔ونںیک زبل ء

کگ ہک ہچ ایشی ء

ت اگؽ این

ء

ء یمل اکر ڈااچلری ء آامچ اتن۔

ریغ اس یسن اسلاینت ء ریغ یمل ء

اسلین وعشر ء ہن وبگہ مہ کی وسےب زاگن تیب۔ےمہ اسحبء

اس یسن ملع ء

ودگنی ء وسب اتن۔ گنک ء

روہیئ مہ زابؿ ء اڈاانں گ


38

رسوشؿ

۔2،اتدکمی : 2000رفامؿ حتف وپری،ڈارٹک،دترسی اردو،االسؾ آابد،دتقمرہ وقیم زابؿ،۔ 1

دنب،دقرت وقنی،االسؾ دقرت وقنی،ومولی ۔2دبعاقحل ےک اسلین ااکفر،وھار،اسلین اقمالت،ردء

زابؿ آابد،دتقمرہ وقیم 162،اتدکمی:1884،اگست

165اتدکمی:1شیمہ۔ ۔ 3

ار،درایتف،االسؾ آابد،اتک وہارشػ امکؽ،ڈارٹک،االطصاحت اسزی رضورت و اتیمہ، ۔ 4

۔ 110اتدکمی: ، 2010،لمن،کونری9ربمن

دنب،ڈارٹک نیعم ادلنی لیقع ،االسؾ ۔5میلس افراین ،ڈارٹک،االطصیح وغر ورکف،وھار،ابختنمت اردو انہم،ردء

۔ 130،ات دکمی: 1988آابدتقمرہ وقیم زابؿ ،

203،اتدکمی: 2009انرص ابعس رین،ڈارٹک،اسلاینت اور دیقنت،االسؾ آابد،وپرب ااکدیم،کونری۔6

دنب،ڈارٹک روػ اپرھکی،االسؾ آابد،دتقمرہ وقیم ااختفر اعرػ،شیپ اگؽ،اردو۔ 7تغل ونیسی ےک اسملئ،رد ء

۔ 2،اتدکمی: 2010زابؿ،

ں اشرعی،هللا امجدلینی،دبعا۔ 8 ی

نکہ

دنب،روفر اشد،،چی،ولبناتسؿ وہاجؿ،ےئم ار،ادھی رگن،رد ء

۔38،اتدکمی: 2010ا یمیم،

دنب،ڈارٹک نیعم ادلنی وہآاتفب نیسح ،رجیم،اوصؽ وعض االطصاحت،۔ 9ار،ابختنمت ارابر اردو،رد ء

۔ 261۔اتدکمی: 1988لیقع،االسؾ آابد،دتقمرہ وقیم زابؿ ارپلی

دنب،ڈوہوارث رسدنہی،اردو االطصاحت اکی اجزئہ،۔ 10راین،االسؾ اار،االطصیح ابم،ث،ردء

رٹک شطع د

۔ 22،اتدکمی: 1998آابد،دتقمرہ وقیم زابؿ،

۔ 194ار،ابختنمت ارابر اردو،اتدکمی:وہالغؾ ریبش،االطصاحت اسزی اکی اطمہعل، اخبری،دیس۔ 11

دنب، قیل ا،مج، یئ د،یل،ا نمج رتیق وہاسین انیگ،رتےمج یک رضورت،۔ 12ار،نف رتہمج راگری،رد ء

۔ 58،اتدکمی: 1996اردو،


39

لیم اچرکی دہعء اشرئی ء بت ء

40

اچ لیم رکی دہع ء اشرئی ء بت ء

دبعاوکشلر زادہ

1

۔1 ررسیچ ااکسرل،ہبعش ولبیچ ،اجہعم ولبناتسؿ

Abstract:

Usually, the poetry of Chákarian period is considered to be the

classical poetry of the Balochi literature. This is the golden age of

Balochi oral literature which elaborates the real essence of the

Baloch culture, tribal set up, solidarity and integrity of the Baloch

sub-tribes, modus operundi of waging war to the opponent nations.

Apart from this, this paper illustrates the braveness, hospitality and

enrichment of the Balochi language in Chakarian period.

۔ اجپر 1

ے ردن ء

مگ

ن

ب

کگ اتن۔اے دور امھ دور اتن ہک کی

ت ہکیل دامی ا

ابزںی ایھؽ ء

ابرگی ء ابتب ء

اچرک اخؿ ردن ء دور ء

ی دراشین ء دنبایت دور ء

یقشع دااتسؿ ویت ش ابزںی رہمایکن ء

مگ ءن

ب دویم دودتس اتن ء

الاشر وگں وتء

وگیبایھ ء کگ اتن ء

نب دامی ہن ا

ہچ رسیپ ء شرپسانجؿ اتن ۔اے دور ولبیچ اشرعی ء امھ دور اتن ہک اے دور ء

اجمں اگر وبگت اتن۔ دزن ء

ابرگی اجکؾ اتن؟ اشرئی )اچرکیولبیچ الکلکیس ’’ دہع( دکی دنبات وبگت؟ آیئ ء دور ء

آیئ ای اویل اشرئ ےئک ء

گ اجکؾء اویل ش

ن

صگی

ت

سہ داں اتگن امت ین

اتن اے رںیگن ابزںی ج

ن اتن د

ب رسںیمج

ابرگی ء ںیلک ء

ولبیچ وکںینھ اشرعی ء دور ء

ی ء

مجل

د زبلاتن ء

گہ داں اچ وپاکلر ء

صی

ت

کہ

رادجرتپ ہن وپؽ اگت ۔ولبیچ وکںینھ اشرئی وچش

ہ

ن

اے دور ء

گ ء

نکی دتس ہن

ی رےگن ء


41

داں امرا رس وبگت ابرگی ء ںیلکاشرعی گنیس در گنیس رپس انجں ء

(1)‘‘ (26-2014:25)روفراشد،اتن

ر ی گی ہ گ

یگنج دااتسانں ادیب ولبچ راج ء زامگن ء یقشع ء

امھدہع ء

ر ء

این پ

ہک امرا رسوبگت اتن اے ش

ے شمھ

گ تیب ولبچ رادجرتپ ء دپای

کن زاگن تیب ،وچ مھ ہن اتن ہک ء اشنؿ ودی تنب ۔اے دور ہک اچرکی دور وگش

د ء

وڑںی ش ج

ھ

انب تیب ےئلب دچو رسیپ ء تسین ولبچ ء رادجرتپ ہچ اچرکی دہع ء

ی درومش ء

ہ

ن

صی

ت

ااتسؿ

کہ رسدار اتن

وپؽ رکگت وچش وکااسں ویت ٹپ ء

ولبچ زبلاتن ء

ڈین ء ابزںی دری ء

گ ء

نی

سگی

۔اچرکی دہع ء

و ری ویت اتکےب ء ک

سگی

اخؿ

ہ ک

ن

صی

ت ۔اہت

ولبناتسؿ ںیم طلست و ہبلغ یک دنپروہںی دصی اور وسوہلںی دصی وسیعی ںیم ولبوچں ےک ’’

ددنھ وکلں ںیم اہنں ےہ نکیل ردن ےک اخدناؿ یک ایقدت ےن اترخی ااسریطو دااتسونں ےک

ے اعمرشیت اور ایسیس ڈاھےچن اور اسہتخ و تیہ رپ اےنپ رہگے وقنش وھچڑ انیقیولبوچں ےک

امہ اور اےس اہنتی اتمرث ایک ےہ ردنوں یک ایقدت اور اؿ ےک ارث و وفنذ ےن بس ےس زایدہ ںیہ

و ری، رسدار اخؿ:‘‘اترخی یک ریمعت و لیکشت یک ویکہکن ہی یہ اؿ اک دہع اھتک

سگ

(2013:191)(2)

کگ اتن۔وبت

ت ابزںی اشرع دامی آ

گ تیب اے دور ء

اے ولبیچ اشرعی ء اے دہع ہک اویل دور وگش

ک

ولبچ رادجرتپ ء اے رپ ااشیین رسا رعش رپدنبگ وبگت ےئلب ولبیچ اشرعی ء

درتس اشرع ہن وبگت اتن اویک ء

زاگن تیب۔ی دہعے ء اتسبر ء

جگن

نب

آوشںیب در ہپ ولبیچ اشرعی ء

زمںین دور ہپ ولبیچ اشرعی ء درمیوی ء

ادیب مھ اے دہع ء

اطلسںین اچرک ء اشرعی ء

اتسبرے دارتی ہک ریم ء

نن گ

ی

ت امرگ تنب ۔ریماھٹم ہآواین ارثات

دنگگ ء

ء

ہ ک

ن

صی

ت اخ ؿ رمی


42

ریم اچرک اخؿ ےک دہع ےک رعشی ادب ےک اطمہعل ےس ولعمؾ وہاتہک اس دور اک ادب ہن ’’

امسیج ہکلب اےنپ دہع ےک اتریخی ،رغجاایفیئ،۔رصػ ابقیلئ اظنؾ ایحت یک زجایئت رپ طیحم ےہ

اؿ وصخایصت یک انبرپ دقمی وعالم یک یھب وپری اکعیس رکات ےہ۔ ،ذہتیبی اور االخؼاقثیتف

دہع اک تحص دنم اظرہ ےہ ہک ریم اچرک اخؿ ےک اکی ابغل ،وتاان،اور اجدنار ادب ےہ۔ ادب

اوررتیق ےک دمارج ےط رکےن ےک دعب اور رتیق ایہتف ادب اکی اتریخی لسلست یک دیپ اوار ےہ ۔

ماا ؾ دیپا رکےن ےک اقلب وہاریم اچرک ےک دہعپ)آدکنی سلجم، ‘‘۔ ںیم اکی دنل اور ایعمر

اتک:

ں چ یگ

2012:109) (3 (

گ ی اچرک

نگی وڑںی وگاہ دتس ہن

ج

ھ

رسیپ اوچن ہک ولبیچ الکلکیس اشرعی ء اے دہع ء آرسی ےمہدہع ء

رگن ء

دپ مھ کی وٹںیھ ےزامگن ء

ن گی دپ ولبیچ اشرعی ء

اتس ہک اے دہع ء درگنج ایمل اتن اے اینیم اگرںی دہع ء

ولبیچ الکلکیس اشرعی ء دنبات ء ابروا اںیچن وپاکلر اتس اتن ہک آ ولبیچ ’’ دویم دور زباں المیئ دور انب تیب

وپ ردن رت ء اشرعی کیل اتن اے ٹپ ء

ہچ اچرکی دور ء

گ اتن ہک اے الکلکیس اشرعی ء دنبات ء

اکلراین وگش

ودھ ء یدردںی داتسں ہن یمہاشرعی ء دنبات ہچ اپزندہ ہن وبھگ ء وسب ء

ن

صی

تکہ اے رعش

سمی پ

وبگت رکؿ ء

اری کب اگت اتن ۔اے ہکیل ء رتسمںی ونمک ولبیچ زابؿ ء انیم اںی وپاکلر ء

ر ء وگیبایھ ء ز

اگر ءرک اگت اتنء

(4)(2014:32)اشد، روفر‘‘یمش اتناہراشہ زبلاتن وا ہ دیس وہظ

اندمارںی زبلاتن ریم اھٹم اخؿ رمی رہ دو اے ہکیل ء ونمک اتن ہک اچرکی دہع ء اشرعی اپزند یمہدیس اہیمش ء

ہ رکگت اتن ۔

ن

صی

ت ’’ رکؿ ء ہن اتن ںیکلب اے رعش ردن ء اشرعاں

وا ہ ریش دمحم رمی ولبیچ اشرعی ء دور ء

رماد اشی اتن ہک آ زورتی ایشیء انعم ء

ءڑ ن گت ی

ہچ الکلکیس ولبیچ اشرع ریم اچرک ء ولمںیک اہگر زکت ہچ ابرگی ء

ولبیچ الکلکیس اشرعیمہ وچ وا ہ ڈزم ء

ابرگی ء

الاشر ’’ ء دور ء

‘‘ ردنء

ڑ ن گت ی

ابرگی کیل اتی ،رپاچ ہک ء دور ء

(5)(27شیمہ:)‘‘ اچرکی دور ء اشرعے وبگت مہ


43

راج ء رسدار ویت کٹ ء

مہاچرکاخؿ ردن ہک ویت دور ء اندمار رتںی رمدےم زاگن وبگت ء

کہ وبت ک

سمی پ

وبگت

زاگن تنب ۔اے اے رعش آیئء انؾ ء

ء

ر ی دااتسین رسا رعش وگشہ گیگ

رچایئ دپ ابزںی اشرعاں آیئ ء گنج ء

ابرگی ء دنبات 1450دہع ء

آرس تیب ۔ 1700اتں تیب ء

روت ء

ء

’’ الاشر ء دور ء

ے دو ای ےس دس اسؽ ولبیچ الکلکیس اشرعی ء اویل دور ء رنبہ ردن ء

ابراگیں ہچ ب

اہھی رکؿ ء

مھ

د

ہچ شیپ ش

کی وبکل ء ء

دنبات تیب ودھے ریم لالؽ اخؿ وگں ل ء

ودھ ء

کہ وچںیش دور

سمی پ

اینمی ء زامےگن تیب اڈ دتن ۔اے انم ء

ویت وکحیتم ء

تیک ء

رکماؿ ء

ر ایئ ءمھ

زبلااکنین درمیویئ رادجرتپ ی اسھب رعش ء

ء

ر وبھگ ء امگ ؿ اتس اتن ےئلب انگ مہء

ی

سگی

الاشر ء ابرگی اے اشرع ی ء وران اچرگ ہب تیب ڈگا ردن ء

ء یہاشرعی ء اے رہت وپاکلری کت ء

ر درمیوی

ی

سگی

ویت درمیوی ء اے رپس داں ےمہدور اتن اے رہت ء

ء

ابراگیں گت یمہدبہ دور ء

ء

رباجیمہدژہ کی لش ء

(6)۔(34)شیمہ:‘‘ہ وبگت رکؿ ء

اچرکی دہعء اشرع۔2

ابرگی ولبیچ اشرعی ء اہھں اچرکی دہع ء

می

س

وش درو را ویت اک ںیل ء

ولبیچ اشرعی ء

دور اتن ہک اے دور ء

ں ہپ رایتس اشرع وبگت اتن ء

ی

نلہ

کگ اتن

ت ابزںی ولبیچ اشرعاین انؾ دامی آ

دامی آورگت۔ اے دور ء

رےگن ء

ں ء ی

نلہ

دہگ اشرعاں ااشیین دااتسؿ ء

رکدار وبگت اتن ء

اے امگؿ گنک تیب ہک اے اویک ء

اشرعی ء ابتب ء

ں اندمارںی اشرعاین انؾ اے وڑ اتن ہک ولبیچ اشرعی ء ی

نلہ

ایبؿ رکگت اتن۔اچرکی دہع ء سہ رعش ء رگن ء

ک

رادجرتپ ء اتاکین رباہ اتن۔

ریماچرک اخؿ ردن۔1۔2

اخؿ ردن ویت دہع ء انہم ورںی ابرمداین رسپ ء اویل انؾ زاگن تیب ۔ریمںی اچرک


44

ودی وبگت،ریمںی ’’سگ ات ہک آاشؽ ) وکولاہ( ء

ت ہ ک ء وسںیل

سریماچرک اخؿ ردن ریم

ہ ک ء رمگ ن

ش رتسمی

ردن رسداری ء امکیش ء

ویت ء

وبت۔اچرک ء

ء اپگ ریمںی اچرک ء رسادپ

آ ہپ اے دہج ء

ء دہج تک ء

رمزکے دپ وگں ولباچانں کی اجنبہ ء

امکیش ء ادگہ ء زورگ ء

الاشراین یس (30)وسب دنممھ وبت ےئلب ردن ء

اے ںیلک واب پاسیل وت امں ویت گنج ء

تک اتنء اتاکین اہت ریمںی اچرک کی

اجپہ آرگ پ مہ زاگن ء

انہم ورںی اشرعے ء تہج ء

(7)(107 :2012)آدکنی سلجم:۔ تیب

دجالین وشپامین اے دوںیئ وڈناں ادیب اچرک ء اشرعی ء کی دہگ ےکت مھ اتس اتن ہک آ ویت وت امں ویت گنج ء

کہ

اتن وچش ء ابتب ء

ویسی وھگڑوی ڑگداں ابت’’

ء رماگں ابت رہدرںی وگ

ژادواجہ ےب اجہ ابتاؾ رہوگ

ےئن دنگاواہ ےئن ابت وگر ء

ژاہ

و ںی ورانایںگ

نب

دس

ن ت

ے اتسبںن ی ہک

ہپ

ش

گ

ہک اپ

وبرش ےب اگلامں اتاکتں

(8)(108)شیمہ: ‘‘ں ہپ اشنؿ ےکی تسیناہآ

ریم وگرھاؾ الاشری۔2۔2


45

دتس امں دتس تیب ۔ وگں اچرک ردن ء

ادجرتپ ء اتاکین اہت وگرھاؾ ء رہ’’اچرکی دہع ء اے ابرمد اتں یس اسؽ ء

اارتاض مہاشرعے ء تہج ء

ہ اکراین اے اریاد ء

ن

صی

ت وبگت

ہک وگمہ اجپر انکن

ن ت

کیاؾ وت رہ دامی

ابزںی وکااسں اے ، اچرک ردن ء ابتب ء

رعشوگش دویم اشرعاں آیئ انؾ ء

مہاشرعے ہن وبگت ںیکلب ء

ہک اچرک اشرعے ہن وبگت ںیکلب

گ اچرک اخؿ ردن وگش

ن صت دہگ اشرعاں رعش رپ

اکردپاین ابتب ء

آیئء انؾ ء

زبلایکن اتسبر ولبچ ء راامجین اچرگدی ء

ےئلب آیئ ء دہع ء اشرعی ء

اشرعے ای اشرعے ہن اتن اے پگ ویت اجہ ء

زارہ رکت ۔آیئ رعشاین اہت ولبچ ء رایج ز اچرک کی زمؿ انںیم اشرعے ء تہج ء

ربز رکت ء

دن ء ء سکع رعش ی ء

یکٹ ابرمدی ء پگ رکگت الص ء

ویت رایج ء

ویت رعشاین اہت ویت دژنم ء وجاب دایؿ ء

تیک آیئ ء

ےمہدنگگ ء

دویم وڈن اتن ء

دجؽ ء دااتسانین ابتب ء

پگ ولبچ ء پگ اتن ۔ریم اچرک ء اشرعی ء کی وڈنے یس اسیل گنج ء

گ اتن۔اؾ ء ریشاین وجر وجارہریم وگ

ن صت رپ رہیچ رعش ہک رہریم وگ (9)(110)شیمہ:یب ء درومش ء

اؾ ء انؾ ء

کگا ؿ آ

وجایب رعش اتن آیئ ء رعشاین ہت اہدامی اتر ی رہب یگنج ء

ی

سگی

لیم امہین اکتن مہ دہع ء بت ء

دنگگ ء

کہ

وچش

جنس ااتں اتزی’’ زبسااتں لت ء

و چ ہ

س

رکدااتں ومالیئ دپ ء

رچاتں رںیاہاچرکی وگرؾ ء

امدگ ااکتں کی وگرے شیم ء

کی وگرے تج ربںیگن ڈایچ

ر وگں زری اتہںوہدگ وگرے

رمد زمؿ واںین (10)(111)شیمہ:اکںیمئ داقہؿ ء

ےش رمدی۔3۔2


46

ولبچ احین ء یقشع دااتسؿ کس ابز وہشمر اتن ء

ےش رمدی ء آرںیپ تپ ء انؾ ےش ابمرک اتن ےش رمدی ء

ویت دوںیتس زابؿ ء اپاپسین ء

دنگگ تیب ۔ےش رمدی ویت وقؽ ء

رشںی وڈے ء

رادجرتپ ء رہمایکن دااتسانین ڈل ء

ددلاراحین وچ ونگاکین وڑا دمی ہپ اپںیک دمء

احین ء دؽ وسںیچ مگ ےش ء اشرعی ابب دتن ء

روت ء

ہکم ء زایرت ء

ہین ء

۔ ء رتسمںی ریماس

الاچر ک گ ء

را ج اتن ہک آیئ ء

گا ں

ن

می ہپ

نم ہچ رس ء

ں

رپ وہش ء

اچ الک ء

اتکں یتج ریمک ل ء

اخؿدنب دنب ویت داگ دااگتں

(11) (95 :2004)ریصن، گ

ادیب احین ء المیتم ،اچرک ء ےب وڑںی زورایک ء

وتپیس مھےش ء اشرعی ء اہت وگں ویت دنج ء

امںیئ درومش ء اتسہ ء

کہ

تیک وچش دنگگ ء

رشرت اتناح ین ہچ امہ ء

ابغرے امؿ دپ ء

امہ ء

رشرت اتن احین ہچ ریش ء

ےجگ رس ء

پگ ء

ریش ء

احین ہچ دراتسں رشرتاتن

لیہس ء درور اتنسمش (12) (,2014:137)اشد، روفرء

ابالچ وگرجیگ۔4۔2


47

زاگن تیب اچرکی دہع ء کی اندمارںی اشرعے ،ابالچ ء ںینہولبیچ وک اشرعی ء اے ابرمد ہک ریبریگ ء انؾ ء

دراشؿ وبگت ابالچ ویت ربات ء ریب ریگ ایہاشرعی ء اہت ولباچین اامتجیع ایسفنیت ہکیل وجاںین وڑے ء

ی ء ؽ ء

اجہ ء

گت ء

نب آیئ ء رعشاین رتسمںی

۔زارہ ء

کگ ء پگ ء

نکی آیئ ء دنج ایہولبچ راج ء ریب ء

ؽ آیئ ء ربات ء ریب رگی ء

ابالچ ویت اشرعی ء ’’ اتن ےئلب ےمہ ریب ولبچ ء ریبریگی ء پگ اتن

ک اںیچن وجاںین وڑے ء

اہت دنارہ یشک ء

واونک ء دامی امھ دنارہ اوچن اکتنیئ وچہک رمدےم امہہک اونکشک ء

مچ ء وت دنگگ ء

اتن آ ویت اشرعی ء دنارہ ء

والیں ں ڈک ء

کگی

ت

آیئ ء دنج ء رسا مگ ءن

ب ہت دویم

ایبؿ ک میب ء مگ دژانمین رتس ء

ن

ب ایبؿ مہاہت کی

(13)(,115-114 :2012)آدکنی سلجم‘‘ک

ومکت آویت ربات ء رمگ ء

دتن ء

ومکت ایہ اینرتی آیئ ء مہابالچ ویت اشرعی ء اہت ریب ریگی ء درس ء

ؽ ء

اشؿ ء ا ین اکرے ابالچ ویت اشرعی ء اہت رہپ ء

نی

ن خ ۔مہآرگ زاوبلؽ ء

ک پگ ء

ر اباتں رہپالہابالچ ء

اباتں زرہوجرںی دژانمں

رہقرہروچ نک ےئ راج ء

صگا ں ریحاؿ اتنت امت ہپ

اہگر ہپ وچٹ ربوںیت ربااتں

وگیس ہپ ویت زااماتں

(14) (115)شیمہ:اکڈ ہپ ہمس ںیئ وقاگیلں

ی ۔5۔2

منکل

: لمح


48

د اخؿ وہت

نی

ن خ رہپ دنبتی رسدار

د ولبچ رادجرتپ ء امھ ابرمد اتن ہک ولبچ رادجرتپ رپ آیئ ء

نی

ن خء اے لمح ء

گ اتن ہک اے اشرعے ہن وبگت ںیکلب ایشیء رعش ایشیء دزریگی

ابزںی زابزنااتنین وگشسگ ء ابتب ء

ت وسںیگل

۔

گ اتن ےئلب اے ہکیل دس دردس راتس وبت ہن ک

ن صت رپ دپ آیئ ء اہگر ء

رادجرتپ ء اتاکین اہت لمح ء انہم ’’ ء

ویت وری ء ببسے دنہ وگں دری رمدامں گنج گنک ء

مھ

ہچ دنبات ء

گ اتن ولباچین ایسفنیت زماج ء

نکی ڈہہی ء ر

ء

اپاسں دہگ دہگ رمدامں دہج ء دہوڑںی دہجاین نیکس داگت ۔ابزنی و ہچ ااشیں ےکی ےمہ ء

راربز داش ریبک ء

دنبوک اتنمہلمح اتن ہک اترخی ء اہت رہم ء دااتسانین ےب دبںیل امہ جنگ ء انؾ (15)(120شیمہ:)‘‘ وگں لمح ء

ریم ربمک۔6۔2

ابرمدی ولبچ رادجرتپ ء اتاکین اہت رشںی ابرمدے آیئ ء اشرعی ء

ریم ربمک اچرکی دہع ء کی اندمارںی اشرع ء

وجاںین زہ گنک وبگت آ کی دریل ء

ن

صی

ت کہمہوڑے ء

ےن وبگت وچش

زبسںی اگسر ریم ربمک ء

درارمہز انؾ ء ن ء ء

تیبانؾ رتسماین ونک

و ہ تیب منہ

ربک ریپوک ء

ای

اے ربمک اتن درایدںیل

داہؿ ء وا ہ اتن تنب ء

(16)(,114-2014:111)اشد، روفرالاشر ء وپالںیت ںی اتن

گ ،ویبرگ۔7۔2

ب


49

امش ر گنک تیب ۔مہاچرکی دہع ء اشرعاین اہت ویبرگ ء انؾ

زماںیہ ’’

ن تکیہک آوتخ ،زدنی ء اشرع وہاں اتنویبرگ ء اشرعی ژارسوزاین زرمیاں در

اتن احالں امں

اھب م اتن ء

غ

سیت

ژا اشرعی اگالں اھچتیپ ہت د ویرگ ء اشرعی رمویش ء

ابرایی ولبیچ دور ء

ن ی شل

صد اسچ

ب ن

تپگ ین گنن دات ء

دگ زنوار ءگنج ء

این د ء ردیبگ ء دننء

دود ء

اھچپ اتن ہاین ریپاء

ولبیچ جل ء

(17)(41 :2011ی، ریمریش دمحم:)رم۔"ء

دور دنگںی ابرمدے ےئلب رگاانز ء رہماین اپ آیئء اہویبرگ اشرعے دور اچرںی ء

ء

ت

ن

کی کس ےب وار

ر آیئ ء

دور مہرعشاین اہت رگاانز رہسا تیب ےئلب ویبرگ ء اشرعی ء رتسمںی اشنؿ آیئ ء دنج ء ابرمدی ء

رشںی وڈے ء

کہ اے

اچبردنگی اتن وچش ۔رعش ء

نم وھاں ویبرگ آں الکامین

وت ینم یلیب ےئ السامین ء

ہک وقؽ رتا امڑی ء انب داوتں

اکاکتں ء

غ

ک

(18) (59)شیمہ:نم ویت وقؾ ء وم

دہشاد۔8۔2

گت ء

نب ویت دہع ء کی اندمارںی اشرعے آیئ ء اشرعی ء

ؽ آیئ ء واابین ےب ایہدہشاد ریم اچرک اخؿ ء کچ اتن ء

و ویت ےب دہدرورںی ابکن آیئ ء ولگ ابکن انہمز اتن کی دنپےل ء ابتشپ ء

انہمز ء

انہمز ء نس دااتں ء

ے آیئ ء

آروس رکت ڈگا دہشادی ےب اتریہںی دؽ ء

وگں وعرم ء

گ ء

نکی دہشاد ء دؽ ء رتا

ء ےب ایمری ء دہج ء

انگیھ ء

آس ء

دہگ کی ےپدہ وامہآےس وبمجر وبت ء

را انہمزء ےب انگدہ شک ات و ء

ء راںیتس احؽ یہے دہشاد ء

۔اہرسوبت آ وگں ویت دؽ ء ڑہلںی اپ

رتاؿ ک اے رگن ء

راں وگں انہمز ء


50

دیبےہ ربت اتن وجد یئت رب ء

اوچن وگں زربںی رجنکاں تسب اتن

درت اتنامہوچ وکںیہ اجگم ء

ےئن انہمز (19)( ,2012:156)آدکنی سلجموت الکئ ء وچیش ء

کن انہمزاب۔9۔2

ر ی اشرعی ء رتسمںی انؾ زاگن تیب گی ہ گ

ابںیکن انہمز ولبچ رادجرتپ ء اتاکین اہت امھ زاوبلںیل انؾ اتن ہک ولبیچ

تنب

ابکن ء انقح نس دپ ولگ ابکن تیب ےئلب ودھے دروںیگ دنپالین دنیئ ء

ابکن انہمز دہشاد ء انوکزکت ء

کہ اجڈگا آ اھومش ہن

وچش

آواز تسچ ک ۔ وگتیےہدننتی ںیکلب ویت ےب ایمری ء الحػ ء

نم امھ اریجناں نتپ اتںیک

ین رسا راتسںاہربز امپ وک

رسامش وبوتںر امپٹگ ء

ی

سگی

نم امھ ابگ ء ربز رتںی دروکچں

ہن ڈنچی

(20)(155)شیمہ:رسینم چہ وگات ء

ابکن احین۔10۔2

ں انؾ زاگن تیب احین وےش رمدی ء واابین ن لی

خ

داتشر ےش دہابکن احین ولبچ یقشع دااتسانین رسے ویت دوادتار ء

ڈوابرتی ؽرمدی ء وق آیئ ء تنج ء

ریم اچرک ء ابونر تیب ڈگا آ ویت رعشاین اہت ےش رمدی ء زگن ء

ء وڑایل تیب ء

وگں آوج نکب ۔ابںیکن احین ویت گلگ اشین ء

نم ء

ہک ینم انسں دبےئ ء

ی ک

دس

ربے آ وگں ریماچرک ء

اے وڑا ک ۔ےش ء


51

اوےش رمدی دوگلش دبا گ دانین احین ء

ن

صگ

ت

رمداشرعاں داد دتنیئ

اشن لگا ںیہاتیمپ ء

ک

اںربہالیکن ربوںیک رو

دنتن (21)(150)شیمہ:سک ںیگنس رپںی دوتس ء

آ ر ی اشرع ی ولبچ رادجرتپ ء اتاکین رباہ اتن اہاچرکی دہع ء دہگ ابزںی اشرعے وبگت ء

گی ہ گ

ین یقشع یگنج ء

وکاس ااشیںا رئ،ابزںی زابزن اتن ء

ابزنی س ء

ن تن کل

رکدار ے ےی وگتی ہک اے اشرع ہن وبگت اتن اویک ء

ادیب دہگ دنج ء انؾ ء

ذرک ءا ین دنج ء ابتب ء

س میہ

ااشیین رسا رش رپ دنبگ وبگت ےئلب ااشیین رشاین اہت دیب وبگت اتن ء

وپؽ دراکر اتن۔ اتگن ٹپ ء

اشرعاین ہن انؾ اتس اتن ہن ہک ذرک اے ابتب ء

اچرکی دہع ء رہمایکن اشرعی۔11۔2

مگ زاگن تیب اے دور ولبیچ الکلکیس اشرعی ء دنبات ہن اتن ےئلب ج

اچرکی دہع ولبیچ الکلکیس اشرعی ء

ےلب اے چہدچو رس ء رعشاین

ن ت

کی وڑںی ڈےس اوگا تی ۔اچرکی دہع ء اشرعی ء اہت رہ وممس ء رگن دنگگ ء

یمیس رہمایکن ۔رہمایکن اشرعی ولبیچ یگنج اتن دہع ء اشرعی ء ےس زمںین درومش ر ی ،ء

گی ہ گ

ےکی یگنج ،دویم

ہفسلف ء رمہرعشاین وڑا ویت ادنرا ولبچ ء رایج ایسفنت ء دودامین رکف ء

اچرگدی ء

ایہایئ ء

زارہ ک ہکیل ء دراشین ء

ؽ ء

الیمین اہت ’’ دویتس ااسنؿ ء یکنب بت ء

کہ رہم ء

اشرعی وہوچش قش ء انؾ ء

رہم ء مہار اتن ء

انکؿ ء

ااسنؿ ہچ دنبات ء

اشرعی مہدیپاک اتن ولبچ ء رکا رہم ء انؾ ء

گنک وبگت ولبیچ دہ ولبچ ء رکا رہ ومہ رہم کی ایمل ےش اتی ء

ء

اکاتن۔گت دنگگ ء

نب کبس ای رہمی

ر ںی رہتاین اہت رہم ء درس ء

ی

سگی

الکلکیس اشرعی ےمہدیگی اشرعی ء رگن ء

(22)(132 :2014)اشد، روفررعشاین زمںین ڈمی ےی اتس اتن ی رہممہء


52

ےب اتسہ ہن وبگت ںیکلب دوادتار ء ےب رہمی ء

ویت دوادتار ء وتپیس ء

ولبیچ الکلکیس رہمی اشرعی ء اہت اویک ء

نیبش،اکرتس اپدکاینم،رہچ ء

وافیئ ء گلگ،دوادتار ء اپةکزیء

درومش وجاںین وڑے ء

امسکیکن رگن ء

اسزی ء

اکتنیئ ۔ دنگگ ء

’’ امہولبیچ الکلکیس اشرعی ء اہتہن اویک ء

ت

نکی روااجین رساحؽ دتس

رمس ء

قش ای دود ء

ابراگیین گنج ء

دور ء

اسہںیکلب اے دور ء اشرعی کی

ایبؿ ک ویت دہع ء رادجرتپ ء

ےب ںینب رادجرتپ ہک آیئء امہےب ء

اہت دروگ ء

اسدںیگ رےگن ء

چ ک ء

پ

گ وبگت اتن دہ وامہاپگں ہچ زایت

ابراگیین واایکت وگشولبیچ ( 23)(45)شیمہ: ‘‘ ء

ایبؿ گنک وبگت اتن ۔رادجرتپ ء واایکت اتن ہک رعشی رگن ء

رہمی اشرعی ء رتسمںی رہب یقشع دااتسؿ ء

سہ ہن اتن ںیکلب ولبچ ء رادجرتپ رپے دااتسانں رہپ دنب اتی ک یقشع

رہمی ’’ اتاکین اہت اے دااتسؿ اویک ء

ےش رمدی ء دااتسؿ ہچ درںیتس دااتساہاشرعی ء اہت ولبیچ یقشع اشرعی ء ین ء

اندماررتںی دااتسؿ اتن ء

انں دامی رت ء

ر رعش

ی

سگی

رپدنبگ وبگت اتن ۔آاہ مہاہت ےش رمدی ء انؾ ء

ں رعشاین چک اہین ء

گی

ن صت

رپ اتپہین انؾ ء

د ءہ

ابز ء

ن ت

گ وبگت۔ےش رمدی کی رعشے ء اہت ویت رعش

وگشہ ء

ن

صی

ت چنپ اے رعشاین چک اجنپہ ء

اجہ ء

اتپہاین دعتاد ء

د ءہ

ن ت

وگتی ۔

اتپہ د ءہ

دنب ء دپ ء

ن ت

اتپہ د ءہ

داگ داوگتں

ن ت

اتپہ د ءہ

وں ج

ش

(24)(139)شیمہ:‘‘ن ت

درںیتس اشرعاین انؾ زاگن ہن تیب ء

ایکس رسمج ء

ےئلب رہیچ رعش ہک دامی مہاچرکی دہع ء رہمایکن رعشاین چک ء

رہچ اشرعے ء انؾکگا ں ء

رہ رعش کی اتہک رادجرتپ ء اتاکین اہت زارہ وبگت اے درتس رہم دااتسانین رباہ اتن ء

۔

رسمج ک وت ء رہم ی دااتسےن زورتی ء


53

زوراایکین ’’ں اچرگد ء زمل ء

میل

الہانہمز ویت رہمی رعشاین اہت زا آ وگتی ہک اے زمل ء

وتار تسچ کپ ء

یزورایک ہک آیئ ء رسا گنک وبگت اتن ااشیین اہت رایتس ء

چ ک

ی

تسین اتن ںیکلب اے وپہاگین ےب ںینب درواگں ہک

دنبگ وبگت اتن۔ آیئ ء ابتشپ ء

دات ےئ وتاکرپی رپ ڈنچے نم ء

دژنم ء وتک ء

امں زہار دوتس ء

رںی رساہدردوں ینم ول

پ ء

ینم وگزمی ابرںیگ ایمؿ ء

لہج ء

راںاہربز انم داکںین وگر ء

اچکب

وبری ربگتس تج نم ء

واں رشاںامہاچکب

ں ل ی

نصم

امہہپ

ربمٹی اکچں ہ ء

اگیہںاتہدباکرںی امہای

دانگین ء

(25)(144)شیمہ: ےن نم ء انہمز ء

ویت دوادتار ء ولبیچ الکلکیس رہمی اشرعی ء اہت اکررمز وبگت اشرعاں اویک ء

نیبش رشںی وڈے ء

رہچ ء

دروامشین ربادہربا را وگں دکرت ء رگن ء

نیبش داگت ار دہاری ء اتسہ ہن رکگت ںیکلب آیئ ء

رتںی زیچاں رہچ ء

نیبش اتنں اشرعی ےیامہ۔اے رہچ ء

میچکم

کی راںیئ ء د زامگن ء رعشی داب ء وجاؿ رتںی گنوگن اتن۔ ء

ت

ن

کیڑ ’’ ولیکاں ولیپ

ن گت ی

ڑ ویت دوادتار ء وگرا ن گت ی

تیک اشؿ کس ابز دنگگ ء

ء رہمی اشرعی ء اہت ولبیچ رہپ ء

ںیکلب اودا

ہن ک رہم ء بلط ء

ی ء

دس

وگتی ہکمہڈنپگ ء

ء

اڑاہ کم ک ہپ اشؿ ء

ڑ ویت رگدؿ ء

ن گت ی


54

ر ںی رسا ڈگتیگی ہ گ

ےئک ینم

رہامں

ن تگ

ن

ب بی ء دروازگ

ا ں

نت کی نم اینں اکیٹں ہچ ہ

رگوتنب شیم ء

ء

ت

ی

سک اکراچں

ولڈتناہن گ ءم یشی د (26)(148)شیمہ:گم ء

اچرکی دہع ء یگنج اشرعی۔12۔2

دااتسانین امہولبیچ الکلکیس اشرعی ء رتسمںی رہبے یگنج اشرعی اتن اے یگنج اشرعی سہ ءک دجالین

گنج ء

دجالں کی ء سکع اتن اے گنج ء

دنبات وبگت اتن ء

دجؽ زایت وگں ویت دنج ء ربات یشک ء

ہک اے گنج ء

ش

ت ک

ں اجپرے میچکم

را کی ولبیچ الکلکیس اشرعی ء

مگ ءن

ب را کس ابز اتواؿ داگت اتں دویم

ے ولبچ راج ء

مگ

ن

ب

وجاین اشی اتن ہک اے دااتسؿ ہن اگت ۔ولبیچ الکلکیس یگنج اشرعی ء رتسمںی رشی ء

سہ ءک یگنج رعش اویک ء

زابؿ داری ریبریگی ز ہن رتیس ،وقؽ ء

،دریلی ء

یک مہاتن ۔ںیکلب اے رعشاین اہت ولبچ ء رایج اجپر ،دکر ء

ذہمںیب یگنج تمکح یمل ےی دراشؿ گنک وبگت،اے دہع ء رتسمںی ینج ،ریت ادنازی ،ڈگ وساری ،ایمر یلج ء

وگ ابرگی امہریم اچرک اخؿ ردن اے دور ء تنگ۔الاشری ء اؾرہانؾ اچرک ردن ء

ابرمد اتن ہک اے رسںیمج دور ء

وگں وگامہ زاگن تیب آیئ ء

وگرہیئ ء انؾ ء

یس اسؽ گنج رکگت ریم اچرک ردن ء

ادیب رہاؾ الاشری ء

اؾ الاشری ء

د اتن

نی خ ی ولبیچ یگنج اشرعی ء اہتکی زم’’ کی انےم لمح ء

منکل

ںین ابرمدے زاگن تیب لمح اے ریم لمح

دور ء اویل ولبچ ابرمد اتن ہک آیئ ء گنج وگں ویت دنج ء ربااتں انں ںیکلب ڈین زباؿ رپاگتایلین وگام

(27)(106)شیمہ:‘‘وبگت

رپوش دتن ڈگا آی ہک رپاگتایلانں تنج ء

منکل

رچاشیین اہریم لمح ولبچ ایتب ء

ء

اتیں ہچ ویت دنہ ء

انرشاکرایں

ک

ہچ رہ

۔لمح ء گنج رپاگتایلں ادیب وگں ریم اچرک ء

ن ت

ی دااتسؿ مہن سہ ءک آیئ ء ابرمدی ء

وبگت ء

ابزںی ولبیچ الکلکیس یگنج رعشاین اہت دنگگ تنب۔


55

دنبر ء

وبرہش ء

در ء اتں وبمبر ء

رکگت ات آزات آ زمؿ انںیم رتہم ء

د

نی

ن خ لمح ء

وگں الکن ء ااملںیس زربہ ء

(28) (107)شیمہ:ء

ولجاہ اتن آ ولبچ رادجرتپ ء اتاکین رباہ ء

ر اشرعی ء وسب ء

گی ہ گ

اچرکی دہع ء دہگ کی ابرمدے ہک ویت یگنج ء

۔ولبیچ الکلکیس یگنج اشرعی ء اے ابرمد رجیگ اتن ابالچ ویت ربات دوداابالچ وگ

ن تگی ہچ دیلبی آں

امہء ریب ء

ویت دژانمں رسںیمج انؾ اتن ہک ولباچین اویل وگرالیگنج ء دنبات ونکک اتن ابالچ ویت ربات ء ریبریگی ء

ویت رعشاین اہت ء

ن تگی ۔آ ویت ربات ء ریبء

ابتہ ک اویک ء

۔مہرکشلے ء

ک اے ذرک ء

ن تن ل

ب سک ربگے ہپ اگری ء

تپ ء ریب ء

نم ویت آری

رمداں وچؿ الکں وگ

(29)(116)شیمہ:ں دژنم

تیہ ء نیبش امسککن اسزی ء

ولبچ ء رایج رمہاچرکی دہع ء یگنج اشرعی ویت دراشؿ داب رکدار اسزی رہچ ء

ایہ ء

۔

ک رسںی وڑے ء

الیمین درراگری ء

بت ء

ا ؿ ،

نی ن ہڑ ہب تیب ای ریماں ردن،اجڈو بلج ہب تیب ای

ن گت ی

راحیؿ ،ولبیچ یگنج اشرعی ء اہت وڑا ربمک ہب تیب ای ےمہ

گ

ن صت اشؿ رعش رپ

ویت وسب دنمی ء رسا ہپ رہپ ء

(30) (118)شیمہ:اشرعاں ویت دژانمین رپوش ء

اوےئ اوےئ ہک وسب ینم ںیتیب

ںکمہنم ی

نگی

ریب ویت راج ء

نم زایدںیئ زوراین الگؾ اباتں

انامگںین وسےب نم دااتں


56

اچر ردن ء وچوٹاگڈاتنیںتسش ء

(31) (119)شیمہ:دراہ ینم ریبریگںی امکدناراں

ےمہ اے رعش ء

اچبرات ہکمہ وڑ ء

ؽ ابت اتن رہپالہابالچ ء

وجرںی دژانمں تیب اتن زرہ

رہقے ! وگں راج ء

ن

کی رہروےش

سگ آں ریحاؿ اتنت امت ہپ

اہگر ہپ وچٹ ربوںیت ربات آں

(32) (,2011:197دمحم)رمی، ریم ریش ویس ہپ ویت زاامت آں

ر ی اشرعی۔3گی ہ گ

اچرکی دہع ء

ولبچ رادجرتپ ء ااگں رشرتںی رہب درگنج ہب تیب ڈگا سک اے پگ ء گنج ء

ولبیچ اشرعی ء رتسمںی اجپر ء

ر ی ولبیچ اشرعی ء رشرتںی رہب اتن۔رپاچہک ولبیچ اچرکی دہعء اشرعی ہچ دروگ ء

گی ہ گ

دپ ہن تیب ہک کچ ء

ویت ں اجوراین ء سکع اتن ہک اے ء سکع ولبچ ء کمہزربہ اتن ء

ن گی خ

الیمں اوچن ویپتس اتن ہک رورایج بت ء

ولبچ ء ودی وبچہ

اتج وبت ہن ک ر ی آیئ ء گہ تسس ء

گی ہ گ

اے رگبداں رمگ ء

اہ اتن۔رمہ ء

انزگنی ء و’’ آیئ ء رم ء دراج وبدہدص رمادی ںیئ امت کچ ء

ےئلب ایشی گہ ء

ک رمہ ء کی داعیئ و

آ کچ ء

ایئ ء

ربامہرا ویت دقریت اہپزگ ء رسراچری سرتیس نامہؿ داری،ایمر یلج ،دویتس ،ء

دتن آ ہپ ویت کچ ء

یگ دنہ نیکس ء

اگہء وا

(33) (,2012:134)آدکنی سلجمں دراشؿ ک

زابؿ داری ہب تیب ہک ایمر یلج ء

وہشمر اتن ،وقؽ ء

کس ابز اندمار ء

ر ی ءگی ہ گ

ابوہت ای ریبریگی ولبچ ہپ ویت

دنگگ تنب۔گت آیئ الکلکیس اشرعی ء اہت رشںی وڈے ء

نب اے درںیتس


57

ریب ولباچین اتؿ دودص اسؽ ء

دو داتنںینں آوہگ ء

ی ہ لش

وچ

ززیتن گنس ااگں اچاتین نب ء

زنکتنگ ہچ رمداین دؽ ء

نکی

(34)(135)شیمہ:

ں لالںراآ رمد ہک ایم

مین رواچں ہن واسپں الکں

مل ں

پ

رشرسںی رگا دوتس ء

(35)(134)شیمہ:ریسی انہمں اسرانیتں

گ ء امںیئ انجں

نمی او

ایبوگں امش رعض اتن انمں

ایب ات دامےن مج ہب ب

تنم نک ات ربوات ریم اچرک ء

رتسمےئ وتراج ء امکش ء

رد ےئ ہچ دنبری راہ ء

(36) (,2014:141)اشد، روفرزوت نک ینم انہسں دبےئ

وگڈناں ء

ب نم اسکانں ء

رگداں رمرمںی آاسین رسء

وکالں ہچ رگںیم اتاگپں اچاپمں

اکڑ انم ریم وکہ انجں امچں

اگشں زایاتں اکڈ این ریم وکہ ء


58

وچوٹاں البں نم زمؿ ابں ء

الگک ابں ہٹوچ ونک رشی ء

ء

ے زریاں

کی امکےن ہپ ل

(37) (196)شیمہ: نم دودس ریت ہپ الرگںی وگےک

لء دہع ء اشرعی یاچرک۔4ن

می

بت ء

آیئ ء زدنامؿ ء گت ولبچ ء رایج ادقار ء

نبں رہپ اہین اتن ہک ولبچ رپآاشنامہاچرکی دہع ء اشرعی ء ڈںیگل

کمہ۔رہراےج ہب تیب آ ویت زدنامں ء دنبتی الیمں امرتی ء

بسک ء اہت ویت بت ء

امہ اکر ء

ہپ ویش آرسے ء

اکر ء

۔

اے ء سکع ولبچ ء رادجرتپ زاگن تیب۔دہ وڑا ولبیچ الکلکیس اشرعی ہک ویت وےمہرس ک زامؿ ء ء سکع اتن ء

ء

گ ںیکلب اشرعی ء

ن صت رعش رپہن

آرمہاچرکی دہع ء اشرعاں اویک ء

رہب مہں اچرگد ء اے دہگ اکراں اہایئ ء

وجاںین ز امکدنار مہزرگت ،آرشںی ء

رکگت رپاچہک اہ۔رپاچہک آ وبگت اتن مہ ن ء

رہم ءں گنج وچ قش ء

ے ء وڑا وہولبچ ء گل

ش ر ی کی

گی ہ گ

وہؿ ء اہت گنج ء

چ گ ء

پ

ہچ گنج ء ادیاؿ ء

ہن رتتیس ء

ار اتن۔ولبچ ہچ گنج ء

ہک نم ویت دمی

ے زاتن آ ولٹن عی ہپ وت ء

ہ گ ءخ ن

دژنمچ گ آیئ ء ء

پ

ہب نینج ای وت گنج ہب نیب ۔ےئلب مہو ء

ہن تیب۔ امگؿ ء

ےئلب اے وڑ ےمہء

ے ء وڑا زاپگ

ن

خ

را کی قش ء

رہم رکگت ڈگا آیئ ء

قش ء

ہن مہ وڑا ااگں آیئ ء

اینمی آ رہم ء

وامہاتن ہک ولبچ اینمی ہن ولٹہ

گد ار اتن۔

را آیئ ء

ک اتسہ ء آیئ ء امںیئ ادناؾ ء وتپیس ء

آ ویت دوادتار ء رہماین ء

وگں دقرت ء دناراگ نیبش دتن ےئلب آیئء

را ہچ ویت رایج ادقاراں زایت درگج ہن دتن وچش ہک

ہ ت ء اکرفںی ااتسرس

ن تکی در

کا ؿ ء

ص تیک وچ ریت دوری خ ل

ء

دتس ء ابن

ن تخ ک گ ء

نہ آ


59

ں

الکئ

دوالں وگوہش

وچ وگنگیئ ولبڑتنیئ دتس ء

اپدااو ورانہ ہک آہتس ابیم

اخؿ ‘‘رہ دو رمدوومں انیم امو وت

(38)(,277 :2011)ریصن، گ

احون ینم راز ء رگوخ ’’

نم اتیہن ونداں کونخ

ں امغین دری ونکخ میجل

احین رتا اشہ ء رس اتن

اژنمج رسی ءہ

نکم

د

ن

امرا ہپ مین امچں ہم دنگ

(39)’’(2011:76)رمی، ریش دمحمدؽ وکیلت زیچے ہن اتن

اسس ء رتامجین ء

ء وہولبیچ دہعی اشرعی ء اہت ولبچ ء رایج پ

وجزگ دنگگ ء

ار ولبچ اچرگد ء اامتجیع امرتش ء

آزایت ء ونمرگ اتن آوجیئ ء

وگں دنبوک ہن اتن ۔ولبیچ ہچ دنبر ء

زات ء

ویت دنج ء

تیک اے دہع ء اشرع اویک ء

یسککمہآ ء

ک سک ء آوجیئ ء پگ ء

ء

ک

وپ ہن تنم ۔آ آ وج ںیبت راےج رہ وممس ء

وڑںی رہالگیم ء

ردیباگں ومشاکشر ہن تیب ویت رسڈاگر ء ۔ اجوراین اہت ہچ ویت رایج ادقار ء

ک اواپر ء پگ ء

ہ گ ءس

آیئ ء دہویک ء

وچش وگتی ء

ک ۔رہم ء پگ ء

وکہ اتن ولباچین الکت

رہم اتن "پ ء

راتسٹگ اتن ء

وبر اش دیپسںی وپچاں

ی وگڈنالں

چ ی نگ

چب اش


60

ں لی

ش

زاامت اش

ہ

ڑ اںچ

ن

وبپ ء دبؽ زبسںی اکسں

ن لگا ں

ب رساجہ اش زڈنںی

ربزںی اسہراین رساں

اابمز اش انراںیئ رگاں

(40) ‘‘(,188 :2014)اشد، روفراہآپ وار اش یشیپ وکڈن

اش ااتں دہعی دور ولباچین

دویاؿ ات اریماینسلجم ء

جنس ااتں اتزی زبس ااتں لت ء

و چ ہ

س

رکد ااتں ومالیئ دپ ء

رچااتںاہاچرکی رںی وگرؾ ء

امدگ ااکتں کی وگرے شیم ء

ں ڈایچ گی

ن ہ

(41)(59)شیمہ:کی وگرے تج وگں رہ

آرس۔5

وکااسں ٹپ ،اچرکی دہع ابزںی زابؿ زاتن ،زبلاتن ء

الیمین ابتب ء

آیئ دہع ء اشرعی ء بت ء

آیئ دہع ء اشرع ء

کن

ن ابزںی اتکب ء

اے ابتب ء

وپؽ رکگت ء

اے دہع ء مہء

گنش وبگت ۔ےئلب اے دہع ء اشرعی ء

اھچپ ء

وپؽ اتگن ہن ٹپ ءں وڑے ء

می جل

د رسمج ء

وبگت ۔ اشرعاین ابتب ء

آیئ ء دنبری اشرع ےئک ےئک وبگت اتن ؟ اے ابتب ء

ہچ اجک دنبات وبگت ء

چہولبیچ الکلکیس اشرعی دکی ء

ہک ولبیچ وک

وگتش ہن کی اے پگ ء

مجل

سک ہپ دگ ء

نکی اشنؿ دتس ہن

اشرعی دکی ںینہوڑی ڈس ء


61

آیئ ء دنبایت اشرع ےئک ےئک وبگت اتن۔ دنبات وبگت ء

ےمہال

ش ہک امرا ہنی در ہنی رسوبگت اتن ء

گ تیب ہک اے رعش اپزند

اے وگشگ اتن ااشیین ابتب ء

نکی ابرگی تیب امہ رکؿ ء تنگ اے یمہدتس

دور ء

رسراچرںی ابرمد اندمار ء

مگ ءن

ب تیب اتں دویم

ے ریم اچرک اخؿ ردن وگں الاشر ایں دتس امں ج

مگ

ن

ب

ہک کی

گ تیب۔ویت مٹک ء رسدار ریم لمح

تیب ۔اے دور ہک اچرکی دہع وگش ء

ی وگں رپاگتایلں ج

منکل

لیم ء رس کن اہاے دور ء اشرعی ء بت ء

ہ گنک ء دہجے رکگت اے ن

ن

صی

ت ےک

وپیل ن وگڈنے ٹپ ء

ؽ ء

ادھء اہت اچرکی وبگت ۔اے کی رگاںین ء

ا ےک دپ

س مج الیمین ابتب ء

ابرگی ،آدور ء اشرعی ء بت ء

ء

وپاکلر اہ گنک وبگت ہک اے رسےمہاکجرسنںی اکرے ،دہج ٹپ ء کی درے چپ ہب تیب داہکن وادننہ ء

ؽ ء ابتب ء

رپسے انب ہب نک اتن۔


62

رسوشؿ

25,26،،اتدکمی 2014ا یمیم رتتب، ۔ اشد روفر ،ولبیچ الکلکیس اشرعی ،ولبناتسؿ1

و ری ،رسداراخؿ، اچرکامظع،ولبیچ ا یمیم وکہٹئ ،2ک

سگ

191،اتدکمی1988,2013 ۔

اتک،ولبناتسؿ ا یمیم رتتب3

ں چ یگ

109،اتدکمی 2012۔ آدکنی سلجم،آدکنی

32،اتدکمی 2014۔ اشد روفر ،ولبیچ الکلکیس اشرعی ،ولبناتسؿ ا یمیم رتتب،4

27 ۔ شیمہ اتدکمی5

34۔ شیمہ اتدکمی 6


ں چ یگ

107،اتدکمی 2012۔ آدکنی سلجم،آدکنی

108۔ شیمہ اتدکمی8



95،اتدکمی 2004, 1976۔ ریصن لگ اخؿ،ولبناتسؿ یک اہکین اشرعوؿ یک زابین،ولبیچ ا یمیم وکہٹئ ،11

137،اتدکمی 2014الکلکیس اشرعی ،ولبناتسؿ ا یمیم رتتب،۔ اشد روفر ،ولبیچ 12

اتک،ولبناتسؿ ا یمیم رتتب 13

ں چ یگ

114,115،اتدکمی2012۔ آدکنی سلجم،آدکنی



114,111،اتدکمی 2014۔ اشد روفر ،ولبیچ الکلکیس اشرعی ،ولبناتسؿ ا یمیم رتتب،16

ں اشرعی ،ولبیچ ا یمیم وکہٹئ ۔۔ رمی ،ریم ریش 17 ی

نکہ

41اتدکمی 1970,2011دمحم ،ولبیچ


اتک،ولبناتسؿ ا یمیم رتتب 19

ں چ یگ

156اتدکمی 2012،اتدکمی2012۔ آدکنی سلجم،آدکنی



132،اتدکمی 2014رتتب،۔ اشد روفر ،ولبیچ الکلکیس اشرعی ،ولبناتسؿ ا یمیم 22



63









ں اشرعی ،ولبیچ ا یمیم وکہٹئ ۔32 ی

نکہ

197اتدکمی 2011-1970۔ رمی ،ریم ریش دمحم ،ولبیچ


ں چ یگ

134اتدکمی 2012،اتدکمی 2012۔ آدکنی سلجم،آدکنی



141،اتدکمی اتدکمی 2014۔ اشد روفر ،ولبیچ الکلکیس اشرعی ،ولبناتسؿ ا یمیم رتتب،36


277،اتدکمی :2011 -یچ ہیقش اشرعی۔ ولبیچ ا یمیم وکہٹئریصن، لگ اخؿ ،ولب۔38

ں اشرعی ،ولبیچ ا یمیم وکہٹئ ۔۔39 ی

نکہ

76اتدکمی 2011-1970رمی ،ریم ریش دمحم ،ولبیچ

188،اتدکمی اتدکمی 2014روفر ،ولبیچ الکلکیس اشرعی ،ولبناتسؿ ا یمیم رتتب،،۔ اشد 40


رتیب دمنی ونیسی ء رادجرتپ ء

ولبیچ ء

64

رتیب دمنی ونیسیء رادجرتپ ء

ولبیچء

زریہ دمحماعمص

1

* لگ رسننی ،

2†

ااکسرل امی لف،ہبعش ولبیچ ،اجہعم ولبناتسؿ چ۔ ررسی1

*

۔ 2 †رپورسیف، اجہعم ولبناتسؿ وکہٹئ اٹنٹسس

* - صکا ر ، تہ ء راہ دویئںیک ون

ن

صت ون

ہ ء اہت †

ن

صت صکا ر ء رہب مہ گنس اتن۔ون

ت اےون

Abstract

This paper focuses the importance of letter writing in Balochi

language. The letters were a way to practice critical reading,

self-expressive writing, as well as seen a sharing ideas. For

others, it was not only observed as a performance, but also a

way of communication and a method of gaining feedback.

The paper also discusses the letters’ that compiled in book-

shape and increased to be an art form and a genre in Balochi

literature.

ولز

ن چ یگی

دمنی، ولکہ، اہریگلی،:

گ

د

رگیو ن

اکررمز اہی ذدمنی ہک ا د اکریء

سگ ین

زدن ء ابزںی انہپےت ء ٹ

ویت بت ےئ ٹم گتیریگلیء وہلیس وبگت دپء

وبگت

ہ

دمنی ء ولبیچ ء

ن ک ، دمنیء دہگ دہگ رہب،دمنی ء ارزیتش انہپت ، دہگ زبلاکن ء

ن کی

ب

دمنی ء و ش ادء

چ

ن

رومشء

اؿ گنک وبگت۔ رتیب ، اتکیب د

ب پگ ء

زن آرورںیگت دمنایین ابرہء

ء

ج

ر۔1 :پ


65

کی زامےگن و

ہ

ں وبگت آ و چ ی

ن

ہن وںیش دہ رمدامں رماگں ہچ وش ء

زامگنء

گ اہء

نگیگاتسگ

ے ؽ ء

ک ن

دویم ء

ےب رکارںی دؽ مسیریگلی ء وہلیس اہوڑے ہن وڑے ء

ء

را رماگں مک رتن

وریء

گ وبگت اتن درایمؿ ء د

رومش داپؽ ء رہچ ء

ما ؿ گنک ای رشک ء

گ رچ ء۔ اے د

دنگگ تیب ۔مہرکان

زامگن ء ےمہ یہارمہ رگنء

ےکیےمہء

زباں درمیوی ےئ رکگت ڑگاں زبلاین وہلیس ء

شں دمیء

میک

ہک ااسنؿ

ویت ؽ ےئ ولعمؾ رکگت۔ دمنی ء ولٹ اہدویم ء

ء اکپر وبت ہک کی رمدےم ہچ ویت دہ وامہر گز

اں رمدامؿء

دنہ ء

ہ

زاگن ای ہک دہگ روزاگر ، واگن ء

ور ہپ اکرء

دء

ں کی

ن

ہ

ں ن گی

شی

دو رء

ہچ ویت ب

ومینےن ء

ں دتس یٹگ ء

چ ی

ن

ورر وبگت ڑگاں ےکی دویمء دمنی اہرمدامں د

کی ؽ ء

آرگء

ولعمدمار وبگت ۔ دمنی ء ربگ ء

ء تنم ء

ای ام دنچے روچ ء

اپٹؽء آرسایتء

ڈاک ء

رس وبگت اہرکدے رماگین وبگت دپء

دپویت لزنؽ ء

ین رفسء

ہ

و ش چ

ن

ے اایتخر کل

شہ ک ونںیک

پ دمنی

رمویچ وگں ونںیک انکیٹولیجء

ء

دبؽ ک ویت بتء

دپء

دمنی درمیوی ک

رکگت۔

دمنیء زباتن ۔ارگنزیی زابؿء

( Oxford English Dictonary)،امں آوفسکرڈ اشلگن ڈرنشکی دمنی ء زباتن وچ د

ء

۔ وبگتپ

"A message that is written down are printed on paper and usually put in an envelope

and sent somebody"(Oxford English Dictionary)(1)

ڈرنشکیریممی

وی (Merian Webster Dictonery) ہ اتن

ن

صی

ت دمنی ء زباتن وچش

:ء

"A direct or personal written or printed addressed to a person are an

organization(Mariam Webster’s Dictionary)"(2)

دمنی ء زباتن :اردوزابؿء

دمنی ء زباتن وچش ت ء ادنرء

ہ اتنریفوزال

ن

صی

ت:


ولبیچ ء

66

رحتری ، ریکل، انہم وتکمب ، این زبسہ وج رمد ےک رہچے رپ آات ےہ ،اہھت وموھچنں اک گنودار وہانیٹھچ ’’

(3)(2007:362)ریفوزااغللت‘‘آان

ت )دجدی(’’امں

گی وبگت‘‘ ارہظ ال دمنی ء زباتن وچش د

:ء

ق ہن وہ رحتری ، دنس ، یٹھچ ، رہعق دتس طخ اک اھکل وہا۔العتم االصح وطؽ سج ’’

مع

ا ںیم رعص اور چ ح

تم عمج

(4)(94)یٹھب،ارہظااغللت دجدی، ‘‘وطخط

دمنی ء زباتن۔2 :ولبیچ زابؿء

دیس ‘‘دیس جنگ’’امں اگتاہء

وچش ب دمنی ء زباتنء

:یمش ء

دمی داںیگت ’’ دمنی ہپ ےسک ء انؾ ء

رربہہچ پگ ء

دالسؾ ء

ہ ء

رپںی اکدگ رکاچ ، اکدگ ، ولگ ء

ن

صی

ت

یت اکدگ ابہاں

مین ددیای مین ددیار ء Letter)طخ( وتکمب ، راسہل ،

د

و نگ

‘‘مین’’ )ہچ اگؽ ‘‘ ددیار’’ای‘‘ ددی’’ ء

دی ء

)5) (2000:814)اہیمش، دیسجنگدی(،،228)مین

ء ‘‘ولبیچ زبل دلب’’اجؿ دمحمدیتش دمنی ء زباتنء

ادنرء

ں ی

سگی

:اتی اے رگنء

درابہیت اکدگ ، اکذغ’’السؾء

)6)(2015:1175)دیتش، اجؿ دمحم‘‘دمنی:اکدگ ، ولکہ ء

اے امد

دمنی ء زباتن ء

دمی ہپ دمی گنک ء ردء

سء

ت ڈرنشکایین اچرء

ولک، السؾ، انرںیتس زبل دلب ء

روت ، اغیپؾ د

دنبوک اتن۔اہےکی دوگیمء یریگلیء

:دمنیء اسڑا

’’

وت وجڑ کی کی ازےم ، زدنیگ ویت راہء

ن ی ش

ب

ےمہدمنی

ں وت ودی ک دمنی ویت ٹ

) 7)‘‘ رگنء

دمنی زبلایکن دمنی :زبلایکن اگدنبل ء ردء

دمنی ءامہزبلایکن اگدنبلء ردء

و سگ

زبلایکن چاتن ہک آیئ ء ادنر ء

اری ای رگن وبء امرتش ہب تیب۔ء

ء


67

:ڈارٹک دیس دبعاہلل ء لایؽء

اطخ راگری وخد ادب ںیہن رگم بج اس وکاخص اموحؽ ، اخص زماج ، اخص ادعتساد ، اکی اخص آؿ ، اخص ’’

)8)‘‘)شیمہ(ڑھگی اور اخص استع رسیم آاجےئ وت ہی ادب نب یتکس ےہ۔

:دمنیء رہب۔3

رسمج تیب ۔ دمنی اے رہباین تنم ء

ہ گنک تیب۔’’۔اشیپین : 1۔3

ن

صی

ت دو زیچ دمنی ء اشیپین ء

۔

ہ ک

ن

صی

ت اشنؿ ء

دمنی ونسی ویت رسںیمج ڈس ء

راتسں اسری اکدگ ء ربزی رہب ء

د افل: یصخش دمنی ء

سگ تیب۔ن ی

ب

سگ ء اترخی دنہااہسین ہتء

ن ی

ب

دمنی اشنؿ ء ریچء

ب۔رسم /اترخی :ڈس ء

ہچ2آداب:اشیپین ء

دی ۔اقلب ء ویت

دپء ء

ہ ک

ن

صی

ت دپ آداب

ا اقلب ء

ں لہج دمنی ونسی انمیب میک

اتی۔

بقلعت ء

ء

۔دمنیء 4 دمنی ء :اک

تیب۔ء اک

س رہب ء ہتء

سگ تیب۔ن ی

ب

دنچے رد السؾ ء درتگ ء

روت ء

ا۔دنبات: دیہمتی دنچے پگ ہک د

کن: دیہمتی رداں دپ

ن کن ب۔الص دماع ء

دپ دمنی ء اںیلص ن سگ تیب دیہمت ء

ن ی

ب

الص دماع دمنی ء

ہچ دنبات یگنک اتن ۔ ونںیک ریپارگاےف ء

ر اے کی داع یئ رد تنب۔

ی

سگی

ی اتن ء

سگن ی

ب

دنچے آرسی رد اسری ریپارگاػ رگنء

ج۔ آرسی رد: آرسء

:۔آرسچ

ء

دمنی برس ء

رم۔ ہ ۔۔۔دمنیدنہگ

اقمؾ ء

اجہء سگ تیب۔ ء

ن ی

ب

ء دزاشنؿ ای انؾ وگں رسمء

ب

یء رہ

ن ی ش

ب

مد ی

پ

: (Thenique)


ولبیچ ء

68

ے تیب کمہ

کن ء ویت رہ

ازؾ ای ن

ہ

یء

ن ی ش

ب

مد ی

پ

و ش چ

ن

ن ک اتن۔مہ

ن کی

ب

ء

ویت رہ

سگ تیب۔’’ا۔ ن ی

ب

وگں اسدںیگ زبلاں ن ک ء

ن کی

ب

ایبہین

کا ب۔ سگ تیبم

ن ی

ب

ن ک ء

ن کی

ب

اگیل )9)‘‘(2015)داد، اے آراملیت /تپگ ء

مد ی ء رہت۔5

پ

:

زیچے اتجںیئ رہت مد ی ویت ادنرء

پ

ابری وہکہ :یصخش دمنی، س دمنی ، ر یم دمنی، اکرء

ں داراتی۔وچش

دہگ اتجںیئ رہتے مد ی ء

پ

مد ی، رساکری

پ

مد ی ، دروخاتس ای رعیض

پ

ار اتن وگں۔ وہ

مد ی1۔5

پ

:۔یصخش

’’ ، امس ، ب اس ء

پ

اہوگ ااگں کی رہتش دار ، ہپ درور آری

مد ی ب

پ

درگء انؾء

مد ی ء اے اںی ر ء

پ

مد ی ء دنبات ر یم دیہمت

پ

ش اتن ۔۔۔اے مد ی گ

پ

یصخش مد ی ء

پ

تیب، اے وڑںی دی وگں دنجی دمنی ء

ادیب یء

ک چ ت زبلایکن رد

وگں تیب زایشن ء

ء

مد ی ا اے ء

پ

زاگن تیب۔مہ

مد ی 2۔5

پ

:۔ س

زایت ہن تیب ےب کش ہپ سگ تیب ےلب یصخش ء

ن ی

ب

مد ی کی رمدےم ء

پ

چ ک اتن ہک س

پ

اے پگ ویت اجہء

اچرگدی ، ڈیہی سگ تیب ےلب ایشیء ادنرء

ن ی

ب

رمدےم ء

سگ تیب۔اہ ، اامتجیع ای و

ن ی

ب

اڈی ارٹاں ہپ گکا ری ء

ن

ش کاتلیک

مد ی۔ر یم 3۔5

پ

دہگ زبلایکن رمااگہ ، ایسیس رمااگہ ، ردیبیگ رمااگہ ، ء

اعروس زایشن ء

وسرءمد ی ء ادنرء

پ

ن ا ین ےمہر یم گ

نب رںیگن

ں یت ک

کی میپ تنب ای ہک راتسں کی رگن ء

مد ی ہپ د

پ

ش اتن اے وڑںی مد ی گ

پ

ر یم مد ی ء

پ

ں گی

ن

صی

ت

رسء

دمی ہپ ر یم رداین وہلیس ء

تیب۔رگن ء

ئ دوعت د

رمااگہ ء رہب زورگ ء

مد ی 4۔5

پ

۔اکروابری


69

ے دار کل

ش اتجںیئ

مد ی ء

پ

مد ی ہچ س

پ

داکدناراں تیب اکروابری دی وگں ادارگ ، اکراخہن ء د ی ء

م

پ

اکروابری

اتی۔

زابؿ اسدگ اعؾ مہف ہب تیب*

پگ *

د

و نگ

ایبؿ گنک ہب تیب۔ رگگ ء

اکروابری دراشدناب * دواتسہن تیب۔ہ

رداہن ء

دنب ہب تیب۔* رد ء

انمیب ؾء

رداین ن

مد ی اتک *

پ

ہب تیب۔‘‘ رٹیل ڈیپ’’ئ راہ د ء رسء

مد ی 5۔5

پ

۔رعیض /دروخایتس

مد ی ء اے رہت کی

پ

ذرچ ءےء د

ن کی رس ہ گنک تیب وگں آیئ ادگہ ای دہگ رضوری اکرء

ن

صی

ت ہم دارںی ےسک ء انؾء

تیب۔ادگہ

وگں پگ ج دارء

6۔5

پ

مد ی۔رساکری

گ تیب رساکری امہ

شمد ی گ

پ

ہب تیب رساکری ے ءصگ

دی وگں رساکر ،رساکری ادارگ ای اکر د ی ہک آیئء م

پ

راتسں اسری دمد ی ء

پ

رسم )اترخی (درج گنک تیب سگ ہبعش ای اکرامہ سگ تیب ، وحاہل ربمن ء

ن ی

ب

ء انؾء

(10)(123:دصػوقنی، )‘‘وگں

مد ی ء ارزیتش انہپت۔6

پ

:

دمنی ء ارزیتش انہپت ابزاتن

ہ

زدنیگ آابد اتن ۔ ی ء وناؿء

ن ی ش

ب

و ش امگؿ تیب دمنی چ

ن

ارزیتش انہپت ہک امہ

دنبگی اتن مد یء

پ

امہوگں کہ مہ وگں زدنیگ ء

:وچش

مد ی ء زبلایکن ارزتش، ایسفنیت ارزتش، رادجرتپی ارزتش، یمل /زایشن ارزتش، زدنایل)وسایحن(

پ

دہگ ابزںی ارزتش ، زہشایتن ارزتشء

ہ

ں انہپت چ ی

ن

مد یء دتس امؿ اتن۔تسہ

پ

ہک اودء


ولبیچ ء

70

:زبلایکن ارزتش

ویت مکءک

کا ارزتش دار اتی ہک ام ایشیء

ص مپ

مد ی

پ

تسء زبلاکن ء ادنرء

ای گ

رپاں آاگہ بزبلایکن رسء

دتسی نک اںی۔رادجرتپء

اجواراؽء

ایتن ارزتش

:ایسفنیت /ن

وسامہ کی ااسنےن اتجںیئ ےب دار اتی ای رہہ اکر ، زبلاتن ء

ن

صی

ت وتن وہ

گ ، ااگں آیئء بت ء

ن صتںی رس ہک ام ہن د

ادیب زدنںیگ رمدؾ ء دتسیوہنک اںی ہچ ایشیء

کمک ں بت ء

ازؾء اوشیاریء

ام آیئء زدنء

نک اںی اے درتگء

۔

رس ات ک

:رادجرتپی ارزتش

زابؿ زدنگ رادجرتپے ہب تیب ااگں انوگں زدناگں امشر ہن تنب لاثؽ ء دہ وامہراج ء

تنب ہک آایں ء

ام ربہء

ء

ہب ولٹ اںی داں

در ج اکراتسین اترخی ء

ویت رایج اترخی ،زبلایکن اترخی، ایسیس اترخی ای ویت اخںیص تیصخش ء

مد ی

پ

ں گی

ن

صی

ت

د ایین )بوصنہب(در چپ وہ

نی

ست ی

ونرتکںی ڈس اتن ء

ابراگیین ابرہء

گتسں امرا کمک نک اتن ای گ

تنب۔

: یمل /زایتشن ارزتش

گ زاگن ہن تنب اجک رس اتن ےلب

سترے )رس درتپے(ء وایگن ہب تیب آیئء ےمہزاشنء رگ ء

ن صی

چ

س

ہک امرا کی

رکفاں آانش وبت تن نک اںی ۔ ونرتکںی ہکیلء

ودمد ایں ہچ ویت زاشنء

پ

ں گی

ن

صی

ت

وگں آیئء سء

تزاشن ء اچرء

نک اںی۔

:زدنایل ارزتش


71

اشی اتن ہک اجکؾ دی تہج ء اکرےتس ہب تیب

مد ایین ارزےتش تیب

پ

ں گی

ن

صی

ت

آیئء آیئء زدناؽء زاگنء

اگت ۔

مد ی ےئ ب

پ

امہو روچ ہک آیئء رسءگ

اتن

مش

ل

آ گ تنب۔ ء

گ

ی /زہشایتن ارزتش

صفہفل

:

اسدںیگ چ ک ء

پ

درمیوی ےئ رکگت ہچ اکررمز وبگت ےلب دپء

اوھاؽ ء

ا ہپ اھؽ ء

نہ

پمد ی

پ

ےئ

ے ب

ی

ی ہکیل

صفہفل

زباں رمدامں ابزںی گ دپء

نکیر ضگ

مد ایین مہزبلاں

پ

مد ی ولپ

پ

ہفسلف ء زاگنء

گ ۔ ہپ ےکی ء رکفء

ن صت ء

رور وت اتن۔ ویت د

ں ابزوہ ہچ ارزیتش انہپاتں ادیب دہگ

ہ

ں انہپت چ ی

ن

آاگتسہ یہارمہ ء یہ اتن ہک ہچ آایں وعشرء

ء

گ تیب۔وہولعمدماریء

گنوےگن گ

رور ء ں ابزںی د

یء رتیب۔7

ن ی ش

ب

مد ی

پ

:

یء رتیب اگیہوچان

ن ی ش

ب

مد ی

پ

دپامہ اتن ہچ ایشیء

مد ایں رماگین ایمر ک

پ

ہچ اریتیب ہک رمدؾ الہ ء ’’ زامگنء

را درمیوی دتن ، رعابین ادنرء

یء دنبات مہروؾ ایشیء

ن ی ش

ب

مد ی

پ

ی ء رواج تیب۔۔۔ارگنزییء

ن ی ش

ب

مد ی

پ

ش اتن اردو ء

یء ااتسد گ

ن ی ش

ب

مد ی

پ

ویرپ ء

اہؽ ء

ر مخ ن

تیب یء دنبات رمزاادس اہلل اپزندیم دصی ء

ن ی ش

ب

مد ی

پ

ہچ تیب مد یء

پ

)11))شیمہ(‘‘اغبل ء

۔1۔7مد یء رتیب امں ولبیچ ء

پ

:

ی ء رتیب

ن ی ش

ب

مد ی

پ

ہچ اری تیب 1949,50ولبیچ زبلاکن ء

ہک دیس دہ وامہء ء زامگن ء

اہء

یمش امں رڈیوی اپناتسؿ ء

تیب دہ وامہولبیچ رپورگاؾ گنکء

مگءن

بی ء

ن ی ش

ب

مد ی

پ

ویت اتکب مہ ء

دوگلیش دتن وا ہ اب درایتری اے ردء

‘‘ یمش نف و تیصخشاہدیس ’’

ہ ک

ن

صی

ت یمش سج زامےن ںیم رڈیوی اپناتسؿ رکایچ ںیم ولبیچ نشکی اہدیس ’’:ء ادنر ء

ری، )درایت‘‘ےک ااچنرج ےھت وت اوہنں ےن ایس وتق ےس ولبیچ وطخط ونیسی یک رطح ڈایل۔۔۔

)13)(2006:98 اب،


ولبیچ ء

72

دیس ‘‘ولبیچ زابؿ و ادب یک اترخی،اکی اجزئہ’’یمش ء اتکب اہدپء

دایؿء

ین رسوشؿ ء

ٹ

گتس دیس ء دنج ء گ

ء

ہ ک

ن

صی

تریمے اپس وشادہ وموجد ںیہ ہک وطخط یہ ےک زرےعی اےنپ ولبچ اھبویئں وکزابؿ و ادب اور ’’:

)14))شیمہ(‘‘اباقدعہ میلعت و دہاتی دی یئگ ےہاشرعی وریغہ ےک ابرے ںیم

رور ء اری ےمہہچ اے د

اجنپہ ءی ء رتیب ونزدہ دص ء

ن ی ش

ب

مد ی

پ

چ ک تیب ہک ولبیچ زبلاکن ء

پ

اے زاگن تیب ء

ےئ دتس ہب پک

رور ب

مد ی ء د

پ

وگں ابز لکشم ء

ہچ اسری ںیکلب مک ء

تیب ایشیء

ےلب اے اپگں ہک دیس آ ئ پ

مد ی دتس ہب پک اتی اہ

پ

ہچ اسری ااگں اتن ایشیء

ء

ی ء رتیب اری پ

ن ی ش

ب

مد ی

پ

وعشری رگنء

یمش تنج ادء

مد ی ہن تنب ۔

پ

مد ی ںیکلب تنب ےلب زبلایکن

پ

ما ؿ نک آں

گ

گ تنب ہک ےئم زبلااتنں وشاکنےمہ

اں دمنی گ

اتن

دپ امں اتک ء

دچ ء اگت اتن رگنء

براین انؾء

ے دنگگ ہن تیب ۔

سی

ش

وک اخںیص دہج ء

اہ! دیس وہےلب اتکیب رگنء

مگءن

ب اے اب درایتری ء

دپءو ؽ ایہیمش ء

گر

آایین اتکب رچ ء اے د

ء

اتن۔تسہ مہگت

مد ی۔8

پ

:زبلایکن

اہبر اگہ ء اسؽ مد ی ء

پ

را ہپ زبلایکن ی رکؿء

م

صنت ی

دی دار اتی ء وگں

مد یء رہتء

پ

مد ی ر یم

پ

و زبلایکن گ

تش

اتن ا تی اتن داں رمیچ زدنگ اتن دہنک اںی اے ا

مد ی ب

پ

اغبل وڑںی زمؿ ابالدںی رمدؾ ء

اتگن زابؿ اش رپ۔ زبلایکن ابراگیین ابرہء

گتس ویت اتکب گ

وا ہ اے آرداد

مد ی ء ابرہء

پ

’’ ایبزبلاکنء رسء

‘‘پگ ںینج

ہ ک

ن

صی

ت ۔ء ہتء

ہچ ’’ ای و

ہ ک

ن

صی

ت اندوںیتس دناکرے ء

اںی ہک واونےک ویت ددلںیتس ء

مد ی(ء پگ ء

پ

کہ ام دناکری)دیب

سخ ادء

دراراگز اتی ای کی ہن ویش ء

ویت وش ء

ں زیچے ء ابرہء

گی

ن

ب

ای ہن و

ک

چا اسچ ء ردء

سش زیچے ہچ آیئء

آیئء

ورمہوندنسیےگ ویت مکا رے ء

کل

پگ تنج یشی الیمین رسء

اری، ای ونںیک بت ء

یت زامگن ء ادب ، آیئء تسچ ء

مد ی ےکی ےمہ

پ

گ ےچ امہ

ن صت ےچ امر اگت ، ےچ د

آوممس ء

ہن ویش ای آیئء

وندنسیگء ادنری بت ، آیئء ویش ء


73

آیئء امہن زاؿ اںی اجکؾ وممسء

، رپاچ ہک ابز ربء

واگن ء اکرےمہوپ سگ ء

ن ی

ب

دویاانں ، وچںین سلجم ء

گت

بت دار اتی ںیکلب اچرگدی ء

ء ارزتش ء

مد ی ہن اویک آیئء زامگنء آدنی

پ

کگ اے رںیگن

ت اپد اگ ء

ن

ص

ت

ء

آیئء ازؾ ء رس دپ پ ء

ے مہزایتن دگن ء پکمک ) (15)‘1993:4اہیمش، دیسوہظراشہ‘تنب

مد ایین اتکب۔8

پ

:

ن گ وبگت، اہولبیچ زابؿ ء دیشا دیس

شییمش ء رسہپ در ہک آ ہن رسوسںیچ اع ےق وبگت ، ہن آیئء قش لزنےل ء او

زنجاؿ وبگت د اری ونکک اتن ےمہسب رفس در رفسرواؿ ء

انہپاتین ن

ر ی تہج ء

ی

سگی

ےئم زبلاکن ء رگنء

ہ

ی اچرگ ہب تیب داں

ن ی ش

ب

دمنی و ش ااگں اتکیب رگن ء

چ

ن

مد ی ’’اویل اتکب

پ

‘‘ دیس ماتن ہک وچ دیچےگ ء

اتن۔

مد ی1۔8

پ

:دیس

کونری مد ی اویل وارء

پ

1993دیس دیس 500 ء

یمش اہداگن ، اچاپر ازخملؿ رپگنٹن رپسی اپناتسؿ وچک رکایچ ء

اہبےئ اھچپ وبگت ۔ اے اتکبء دن شک یسیع رسابزی ء

مگءن

باے اتکب ات۔دلکار 100ا یمیم ء

کہ

وساگت گنک وبگت وچش وگں اے رعش ے ء

س دھا وساگت ہپ’’:اندمات ء اجہء

م زی اقیض دمحم دبعاہلل ء ارواہ

اس ء

ں ددنبل ء دنبوک اوں وبگتلیہہک وجرںی دباین دب زوراایکین اگسر دماؾ آیئء رسء

گی

نصش

اگن ات اے

ب

اتدکمی گت وسمدہ ء ابرہء

دنسآں وتچر،،دیس دمنی ء اھچگپ ء

تنم’’ 4یئت زریہاں ہچ ویت وشںیم دؽء

‘‘ رکش ء

ہ اتن۔اہء رس

ن

صی

ت وچش

ؽ ء دپء

ی رہب دیس’’ جگن

نب

مد ی ء

پ

اہدیس ویت زدنء

اچپ ہن یمش ء

اجکؾ کی بس ء

اچگپ ء ارادہ گتامں یئبمب ء

ء و یمشاہوبت دیس

وگں دیس دہا یمیم ء وجڑ پ امر وہیمش ء اچپ ہن وبںیگت دہگ وانایگین اہء

اریء

مد ی’’

پ

مد ی ء ےمہء ‘‘ دیس

پ

گی وبگت ات۔۔۔دیس دہ دی رہب ء وس

جگن

نب

دہ اچر ات ہچ ےمہ وس

زاگن وبت ہک اے ی رہبء اگؽ ء

جگن

نب

مد ی’’ایشیء رساتک ء

پ

دہ ہن اتن اے ء رسںیمج‘‘ دیس وس


ولبیچ ء

74

مد ی ء رسںیمج ا یمیم ء رسرپتس احیج ادمح زریہابرہء

پ

ردن دیس زمںین دہجے ء

یہس تک آیئء

ء

امرا داتک ء

نگیدہ در )15)(1993:4)شیمہ ‘‘وس

دیس گا ؽ ء رگنء

صمد ی کی چہیمش ء اہزاگن ہب تیب ت ی

پ

ں کلی

مد ی ء ادنرء

پ

کن دنگگ ہن تیب ۔ دیس

رںیگن ن

ہچ دیس اتپہدص ء

ی اتدکمیء

اے اتکب ء گ

کی اتن ء

ہ اہد ء

ن

صی

ت وچش

دیس ء دمنایین ابرہء

مگءن

بیمش ا یمیم ء

:اتن

مد ی اہدیس ’’

پ

ی جگن

نب

ویت اے وایگن ء ۱۱۵۱اوتکرب ۳۱یمشء

آری ء

اقیض دمحم دبعاہللء رسء

ی

گ ء

گ گت

ن

صی

ت

رواؿ ۱۱۶۱وجالیئ ۱۱ ء

گ گت

ن

صی

ت

ہپ وا ہ اامسلیع اتممز ء

ء

ہچ ریج مء

مد ی اتن ںیکلب آیئء

پ

ی

گی ء جگن

نب

ےمہداگت ےلب ایشیء زباتن اشی ہن اتن ہک اے آیئ ء

شیپ دہگ دپ ء ای ایشیء

مہدرتگء

پ

ابزںی مد ی ء

پ

امں دیس گ ہک ادء

ن

صی

ت

ار ہن اتن وہمد ی ےی

مد ی

پ

دہگ اںیچن گ ہن مہایشیء ہتء

ن

صی

ت

امؿ اتن ہک ااشیین رس اناگمں ےسک ء انؾ

)16)(304شیمہ:)‘‘اتن

ہ اتن ہچ

ن

صی

تمد ی

پ

ں گی

ن

ب

ہن زا لہج ء

گ تیب ء

دوسک ء انؾ گ

اچرےئ داں اجنپہ ء

ڑل ءمد ی ء

پ

دیس اے میپء

مد ی ےی اتگن اگر اتن۔ےمہایشیء

پ

سگ وبگت آایین امہ زاگن تیب دیس ء دہگ ابزںی ن ی

ب

مد ی

پ

ہک رمدامین انؾء

وہانامں

۔ات ں ہب گ

آ ے ہچ’’مد ی ولبیچ ء اندمارںی اشرع ادمحزریہ ء انؾ ء

پ

دمنایں چنپ

پ

ئمد ی، آ

ی

اندمارںی اشرع د و

اتن ، اتاکرآزات امجدلینی ء انؾء

دبہء

مد ی نیرنیء ولبچ اشرع اامسلیع اتممز ، ء انؾء

پ

ہ

پ

ئ، آ

مد ی

پ

و آ د ر شش گ

راجاکنر اامؾ شخب اامؾ ء انؾء

ء اشرع ء

پ

ئمد ی اندمارںی ولبچ رتتب ء تشہ، آ

پ

ایستس داؿ اامؿ اہلل گچکی اندمارںی اشرع داروشر ، زبلاتن ء

ء انؾء

پ

ئمد ی آ

پ

، شش

س رتتب ء اندمارںی اشرع دھام

کی مد ی ےی ابراین ء انؾء

پ

اتن کی زی اونر اشہ اطحقین ء انؾء

آزاممد ی ےی ولبچ اشرع ء

پ

، کی ے ء انؾء

ہ جس اکنر ھد اوا

م زی ابلن درایتری ء انؾء

پ

ئ کی آ

ادء


75

ءمد ی افریس زابؿء

پ

در ہن اتن ہک اے ے ، ےپگ ہچ دیپسچل ء

ہ جل

مد ی

ی

اچر اندمارںی ولبچ ٹپ ء

س وپاکلر رباڈ اکرٹس ھد ام

زی ریشب ادمح ولبچء انؾء

پ

ئمد ی ، آ

ی

د و رتتبء اندمارںی اشرع ریشب دیبار

ولبچء انؾء

پ

ئ اتن ، آ

اس ہعمج اخؿ ء انؾء

کمد ی رتتبء اندمارںی ولبچ ایستس داں ء

پ

، دو

مد یدو

ی

ااہاندمارںی رجنم امرہزابزناتن وج ؿ رٹسارس ء انؾء

پ

ئمد ی ےی داد اہلل انںیم

پ

کی

ے ء انؾء

ہ ج وا

پ

ئمد یاچر آ

ی

یہروسؽ شخب م ء انؾء

مد ی ےی اندمارںی اعمجل ء

پ

اتن کی

و گ

وزری ڈارٹک ایض ادمح ولبچ)ڈی ےک رایض(ء انؾء

گتس

پ

ئمد ی ےی امیس زرہہ انیم ںیئ آ

پ

کی

اتن ، دومد نینج آدےم ء انؾء

ی

ی کی دیسانںیم رمدےم ء انؾء

پ

ئ آ

مد ی ےی ےکشم ء س

پ

، کی

اشرع وشتک رحصایئ ء انؾء

پ

ئمد ی ےی ام ،کی آ

پ

‘‘ ا س’’ک اتہ وکہٹئ ء ہک وشاکنر ء انؾء

پ

ئ آ

ا دگناکر وا ہ دصقی آزاتء انؾء

مد ی اندمارںی اشرع ء

پ

اچر

پ

ئمد ی ےی اندمارںی ولبچ

پ

، کی

ایستس زاتن اطرہ دمحم اخؿ ء انؾء

زبلاتن ،دگناکر ء

پ

ئمد ی ےی اورامڑہء زبلاتن آ

پ

، کی

ء

ش

ط

دبعارلامحؿ اع انؾء

پ

ئ امرہنی زابزناتن تشہ ، آ

وپاکلر ء

مد ی ولبیچ زابؿء ٹپ ء

پ

مد ی ولبیچ زابؿ ء انیم ںیئ ازاکمر راضمؿ ریم ء چب دبعایبنل

پ

اتن، س دبعادمصل اریمی ء انؾء

راضمؿ ء انؾء

پ

ئ آ

مد ی ےی یلع انںیم رمدےم ء انؾء

پ

، کی

پ

ئ آ

مد ی اندمارںی ٹپ ء

پ

س

مد ی ےی اقیض دمحم دبعاہلل ء انؾء

پ

اتن ، کی وپاکلر وا ہ وغث شخب اصربء انؾء

پ

ئمد ی آ

پ

،کی

ےی ولبیچ دویاؿء رکیسارٹی ء انؾء

پ

ئ آ

مد ی ےی زادہاؿ رڈیوی ء رپوڈویرس ء انؾء

پ

، کی

پ

ئ، آ

آزاماکنر تشہمد ی اندمارںی ولبچ اشرع ء

پ

دگن اکر رکمی دیتش ء انؾء

ء

پ

ئمد ی ےی آ

پ

ل ، کی

گ

اتن ، دمحم انںیم رمدےم ء انؾء

ہ مد ی ولبچ اشرع الؽ شخب دیج ء انؾء

پ

ن ت

پ

ئمد ی ےی آ

پ

، کی

مد ی ولبیچ دوتسکن ء اندمارںی

پ

اتن ، شش اشرع رماد آواراین ء انؾء

اندمارںی ولبچ امسکاکنر ء

س اشرع ھد ام ز

ی ںیئ وا ہ رماد اسرح ء انؾء

پ

ئمد ی ےی ولبیچ ا یمیم ء آ

پ

و ، کی گ

ریچنیم ء

گتس

س اتاکر ھد ام

مد ی کی رینم اجؿ انںیم رمدےم ء انؾء

پ

اتن ، دو زی کلم دمحم راضمؿء انؾء

پ

ئ، آ

مد ی ےی بیجن انںیم رمدےم ء انؾء

پ

کی

پ

ئمد ی اندمارںی ولبچ آزاماکن آ

پ

س ر ھد ا،س م

زی


ولبیچ ء

76

میسن دیتش ء انؾء

پ

ئ ڈارٹک تمعن اہلل آ

مد ی اندمارںی ولبیچ آزاماکنر ء

پ

گچکی، دو ء انؾء

پ

ئ، آ

مد ی ےی ڈارٹک ویفس انںیم

پ

مد ی کی

پ

شش اتنء

رمدےم ء انؾء

ہ

اتن آایین رسء

ں چ ی

ن

چہ

ہ ہن اتن

ن

صی

ت )17)(101)درایتری، اب ،‘‘انؾ

مد ی ء ڑل

پ

دپ شیمہدیس اپتس ء

اتن ہچ اے ڑلء اچر ء

ے دمیء

من

س

زاگن تیب کی رمدےم ء اسکںین ےمہ اتن

وبگت دیس ازاکمری ء

زاشن ای ازؾ ء

ے وگں ملع ء

ہ

ن

ش را وٹاہر

آیئء۔گنیہیمش ء

ء دہج گت

مد ی

پ

ر ی

ی

سگی

مد ی ء ہتء

پ

دیس

ہ

اتن ہک آوگں دیس ء زدناؽ ء

ں چ ی

ن

زیہارمہ ام ء

ء

زبلاکن ، اتن

ک ، اتہابؿ ء

ل ادارگ ء

گ

دیس رگن رںیئگنای رپ ، ولبچ زبلاتن ء

پگ ء

گنش ، اتکابین رسء

ہکیل ایہیمش ء اہاتکابین اھچپ ء

ؽ ء

وگں ،ولبچ رس ڈاگر ء

ہ

ے

صگ

ڑ چ اتن

مگ

دیس ء رظن اری اتن۔رہ مگءن

ب

مگ دہدیس ںیکی و ’’ن

ب ابزںی

امء

ے آیئ ء دور ء زبلایکن اتک ء

مگ

ن

ب

کی

رفس ک اجنجؽ ، اتہء

اکین اڑ ء

گا ین

ن کی ء

ی ، دناکراین وٹیل دنبی سک

وہزابؿ ء ےب رہ

مگءن

باش ؾء ہص اتن ،دویم

رااہاکرتس)دیس ی ء ہن وٹکںیک یہیمش (دنج ء اندر

ےب زر

زبیگ ، ےب اشیم ء

م زہ ء

ن

ب اب ، یمیس

گء

ویت رہم اسںیچ درتپ ے آوچ وساکجرے ء

مگءن

ب اچریم

وگں رمدامین ےب رہمی ء

ولبیچ زابؿ ء

)18)(:6)داد، اے آر‘‘امگؿ تیب

مد ایں دیس

پ

وشاہہچ اے رعیب زایتن آیئء اس یتش ء

رسدپی کمہاکری ز اہیمش ء زدناؽ ، افریس ء

تہج ء ابرہء

دہانیک دپر اتن۔ رتیس داںیگت دمنایں ہچ دیس ء زابؿ ء ابروء

۔ لہج ء

امں ’’مد ی اقیض دمحم دبعاہلل ء انؾ ء

پ

مد ی ء اویل

پ

و آ د ر دیس گ

سگ 1959اوتکرب13ء

ن ی

ب

ء

وبگت ء ویت ا

مد ی ء

پ

ے

ہ ک

ن

صی

ت اؿ انکؿء

ب :زدناجوراؽ ء ابرہء

امش ر ہن وبگت آں اقیض ’’ ہپ زدنایگںء

مینء ں داں اسےل ء

ک ںیس رگ ء

زدنء ان ب ء! ہچ رمگء

ردنج کا ہچ اے سگ س ء

رس وبگ ء

ں رمدء وج نم مہء

گی

نب

ر ء

و ر این ےی رکت ہن کگ

دنگاں


77

ومہ ہن دات ہک اگرںی چہل رگنء

گ

در ایبایں ۔ داگی اہء وشریت وارںیگت پٹ آزگ ات دوربامہز ء

انامگین اتن ہک دپء

ن می

رزن اگسرے د

ں ہچ ، وندی وہ اگت اناپک ء

ں دورب ریت وارںیگت ت

اگت

)19)‘‘(7)اہیمش، دیس وہظراشہ:ش

مد ی ےی ہچ اشر ہء

پ

1963یئم 28دہگ مد ی ء ادنرء

پ

ہک اے

ہ ک

ن

صی

ت وا ہ دبعادمصل اریمی ء

1953ء

ء

اہامں رکایچ ، یسگم ولبیچ گہوس ء

ہ ک

ن

صی

ت ربمج وبںیگت دویاؿ ء ابرہء

۔ ء ابرہ ء

ں ابز رمدؾ دوگلش رکگت ات اگیہوچ ان’’ ےئم ٹ

رونم ولبیچ ء ابرہء

دویاانین ہتء

ں رکایچء

اتء

ولگن "دپء

گ ہک ء "ارگن ب

ن

صی

ت

ں پگ اںیچن ی

نلہ

گا ؽ ء ہتء

صور’’ت ی

ی‘‘ ونںیک د

ک ص

گت ہک وب

وچش ہم تیب اے رونم ر

ہم ہ

ونکاکین ہتء

ج

گن

نب

نکب اتن آایین انؾ ایشیء ج

گن

نب

اے رمدؾ ء

اہنؽ ء مہتیب۔۔۔ےلب آایں اے امس

گتس ویت گنک ر

ں اے رونم ء رہ

ہن اتن ہک ات

گ ری ہپ اہانؾ اتن ۔۔۔ہچ یسگم ءگڈ

ےئم ہن زان ری ء

ردن آایں ویت زانوس رکایچ ء دویاؿ ء

دہج اش ء

اپد تیک ےئ رہ اتن ہک شیمہرشی زاپ ے ۔۔۔آایین دؽء

رںیگن ونںیک رہ

وت ء

آ ےنکب اتن ء

گ ولٹ اتن ینم ویت دنجء

نی

نممگ ج

ولبیچچہزابؿ ء رںیگن پگ ء ابرہء

ےئم

گ رپاچ ہک اے ہپ ک

ن

صی

ت

الکن دنب رہہپ ااشیں ہن گء

نم کی زیچے ء ہن

)20)(57)شیمہ:‘‘اتن

ہ ک

ن

صی

ت وسج دایؿ ء

رس ء را اشرعی ء ابرہء

ردیش انںیم رمدےم ء

مد ی ےی ہتء

پ

۔دہگ

’’ و کی ردنے رتا دپءگ

ں دہج میک

ردن وت ابز ش آں ہک ہچ ں وج ء

ہ اکرے وبت نک ےئ اتچ لاںین

ہ دب ہن اتن ہک مہچ ل رسدپ ہن وبت ےئ رہ یئت

تیب آایں زبور ااگں کی وسےجء

ئ وسےج رتا د

نکب یمیس ردنء

چ نکب دویم ربء

چم مہدپء

جل

نکب ایشوگاشں ہک ہپ زیچے ء د

چ

ت

ت کن

چ دودس ردنء

ااگں کی

تیس مہگنکء

ہپ آیئء

ن گ

شی

ہ شوگش ، اتن ۔۔۔ دوچ لں دیش!

ی

ہ اکری امں وج ابز شوگش ہکچ ل اںین

ہ

ہچ ل ریچ اتن ہپ

یء

می ش

گ

و صگ

یمو ء

سک رہہم ےئب ۔ ر روچ و


ولبیچ ء

78

ےلب

روےچ دواچردنب رپدنبگ ولٹرہرسںیمج دوتسکن رپ تسب ہن ک

)21)(134-133)شیمہ:‘‘آ ئ پ

مد ی ےی ہچ دیئب ء

پ

کہ 1964یئم 25دہگ

وچش

ہ ک

ن

صی

ت وا ہ ریشب ادمح ولبچ ء

۔ء

اتن ’’رںیچ ء گنش گنک رتادس رماد ابت ےلب ینم مچ ہپ راہء

تنچ زوت ہب تیب دمی ےئ رہد

ن گ نکب ہک دنوی ء امسہ اسؽ ‘‘ اوامؿ ’’ک اتہدبےئ۔۔۔ہک رہمابین ےی نکب ہک نمء

اجکؾ امہ ء

آیئ ء گنش گنک وبگت ات ء

گنش وبگت ات گڈ ء

اسؽ ء

اجکؾ امہ ء

امجدلینی ء ےمہی اتن

رگنء

وبت ‘‘ولبیچ ’’ک اتہام ر نکب ااگں یئت دتس ء

زان اسالں نمء

دنب وبگ ء امہ ء

ء گنش وبگ ء

اے

ے نم دمی دبےئ وگںرہک

)22)(141)شیمہ:‘‘ دونانیین کی اتن

وجؿ ےمہ وچش 1964 رگنء

اتی ء

مد ی ےی ب

پ

را وا ہ میسن دیتش ء

ہچ دیئب ء

و سگ

:اتی

ے لہج ’’گن

نب

ں رساگؽ ابز میسن اجؿ ! یئت دتش وت کی ابز زمںین گی

ن

صی

ت

وج ء ین اگہاںین

نک اتن ہک ہپ وت دہر رگرربی ء

ہپ درگاں آ ن ہن تنب ء

پصک

وسج ری رس ء

اکر آدمںی زان

تنب۔۔۔

داہکن نویین ء وہ۔وکر: ہچ وکر 1 دنج ء راہ ء، وہاراؿ ء

ایشی ء

دی ک وگں دتش ء

دہگ اہر ء

ر ء ء

۔اںیچن زیچاین ابرہء

۔2و وکر ء رک ءگ

اریاگپ ، ر ء زنیم زباں ریپ ئ

و آ سگ

آایین ااشیین اشکراین دنج ء

اش ء

، دپ

گ ۔ سن ی

ب

اانین

ب رسںیمج پگ ء

دتش ء د۔3

ک

ر

ی

سگی

دار ہک رکچ ء

ہ ر ء ی

وت وت زاؿ گزتیب ااشیین رسںیمج دمی رتء

) 23)(152-151)شیمہ:‘‘ےئ

ہ

را آیئء

ہ ک

ن

صی

تمد ی ےی

پ

را و ش ریم یسیع وقیم ء

چ

ن

گ

آ ئ پ

:و س


79

ہ رس ات اتن ابزرہمابین ۔ ےلب ’’چ لمد اںیگت س

پ

نم ہچ رتادہگ رتسمںی اکرے وقیم! یئت د

آیئ ء رک ء

دہء وگوررگگ ولاٹں ۔ وت ،چی ء

اسزرگاں ہپ ںینہںیگی ک

ہ اکراؿ ء

چ ل رےئ وج

این زان

ری ےی

رتا زمںین زان آواز سلجم ء ابرہء

اسز ءہ اکری ء

چ ل ۔ ااگں وت تسہآایین زدنامین ، آایین

دمی دبےئ ابز گہااشیین ابرہ ء

گ نکب ےئ ء

ن

صی

ت

وج ان

پ

ئ )24) (153)شیمہ:‘‘آ

آیئ ء

ہ ک

ن

صی

ت مد ی ےی ریشب دیبارء

پ

وہدہگ

رورے ب

ڈنںی د

:ات ں گ

اںین ےپگ ہندیبار! وا ہ ’’ اچرگد ء ہپ رکماؿ ء دننواکں راکمر وبگ گ

اتن رپاچ ہک آایین "پ ء

گت اتن ۔ ااگں وت کمہ

نبں گی

ن خ

می ں زیچے دتس ہن ک

ور ہندہج نکب ےئ راکمری ہچ رتا د

نہکاتن ہچ ایسپ نہک

)اپ رگب داہکن ابیل اچہ ء

وہ (ء

گ

ء

نہ

ں گنہن ی

دوںیئ دامیں آیئء رہ ء

ال ےب ںیٹم درتپ ء اتک اتالؿ اتن ااگں الم اامسلیع ء ن ا د ین

چ ل

مج نکب ےئ ابز ا ہاںین وجین درتپ ء

آیئ ء زدنامین ء رسنیمج نکب اہؽ) ہچ دیپایک داہکن ہپ اہاکرے تیب ء

ب اجور ( ء

ک روگء

ابز ابین ےی تیب ۔اںین رہموجےئ ہپ ولبیچ زابؿ ء

تیب۔چہ۔1 ج

گن

نب

اجکؾ امہ)ارگنزیی امہ( ء

ش

گ

چم

اتی2

تنچ روچ ردن کیپ گ

ش

گ

۔۔ہچ

و ۔رگن ء 3گوت۔یہا

دکی ر

۔دکی کٹ پک اتی۔4

اجکؾ تیب۔دہروپء و مچ ۔5

ابز رش رت اتن ۔ ےلب ابدی مچ انہ تیب ااگں دہرب ء و مچ ۔6 ےئ و

ےک ہن ب

رسںیمج نء ابرہء

رہء مچ اتن ہک رسمج ہب تیب گہ زیچ ء ابرہء

واانک ہب ب )25)(165)شیمہ:‘‘ ء

رسگت ء

نب الں ادیب دہگ اہہچ اے

ہ

گت

نبں ابز چ ی

ن

رس دہیمش ویت ااہ ہک دیس تسہہ ء

ن

صی

ت زبلااتنؿء

ہ اکر ء

ن

صی

تء

۔

وسج ک


ولبیچ ء

80

ادیب نیرںی اہدیس ’’مد ی امں دیئب ہچ ایشیء

پ

ر اے

ی

سگی

یمش ء

گ و آ د ر ،

باگت وپان طقسم ، اشر ہ ء

زبلاکن ء رمدامں ہن ہک ڑج در وبگت ےلب اجک وبگت ولبیچ زابؿ ء

در کلم ء

ےئ آہچ کلم ء

اتن ب

زرگت ء

را گنیس ء درد ء

گاگت ںیکلب ولبیچ زابؿ ء

دیس رچ آ ن رسء

مد ایین اہ۔۔۔اتکب ء گ

پ

یمش ء

ں گنوگن داگت ی

ن

صی

ت

(26)(202)درایتری، اب:‘‘زیچے دتس

مد ی’’

پ

قش ء ہص اتن، ‘‘ دیس مد ایین اتکب ہن اتن ںیکلب دیس ء وگں ولبیچ زابؿ ء

پ

ا دیس ء

نہ

پ

زبلاکن ء اتریخی اتکےب ے ، ولبیچ زابؿ ء

ہقصیء وہدرداین

ن ی ش

ب

مد ی

پ

، ولبیچ

ں وبت ک

اکرتس آوت یہےب رہچی )ےب ااعتسرایت (دگارے ہک ایشی ء اجنب’’ریمناںین وساگےت ای ہک

راور ء د

آیئء قش ولبیچ اتن آویت د

ں گس اتی اسکؿ اسکک ن اکراتسین ںیہاتن ء

ہن و

وسب یکین ء تیب امس اتن ہک دگار ء آرس ء

راہگ اتن آیئ ء

ویت واابین لزنؽ ء

انں ہن امر اتی ء

ب

کا آ اے اجنجالں امکر ہن ک

ص مپ

رہمء تیب واابین تیب گ ء

س زباےتن ت ک

ویت اکش ء

ےب وتاری ء

ء

(27)(:65)داد، اے آر‘‘دزٹک اتن

و ء 1978ات 1926گ

انکؿ ات انتگ ہچ امغین ربے کی زدیے ء رفس ء

وگں ویت ابرںیگ ابال دء

ڈنںی رفسء

ا ؿ ات۔

سگ تسس ء

اوالک ء

ں لی

ش

رمگء

وہہن ک و ںیلگ نمء

ر ب

ارگچی آں ہک زدنء وکرؾ ء آس چی ء ء ک

روت۔2۔8 :دمنایین د

مد ی’’

پ

دپ دویم اتکب اب درایتری ء ‘‘ دیس روت’’ء

مد ایین د

پ

درگی اشی ‘‘ اتن ۔اے دوںیئ اتکابین اینؾء

وامہاتن ہک دیس دمنیء ادنرء

مد ی امؿ اتن دیسء دنج ء

پ

اگت اتن ،دمنایین دہ ودہ

ب زبلااتنؿء

دناکر ء

ء رسء


81

روتء ادنرء

امہد

اؿ انکؿء

وا ہ اب ب اگت اتن۔اے ردء

بمد ی اتن ہک دناکاراں اب اصءء

پ

و گ

ش

۔آ ئ پ

اتن ’’ ینم اجؿء

سلہ ےی ہچ دراسکینء

م سا یت فی

تں زیچ ہک وگں نم وڑ انں وڑے امہ رہکی

گی

ن

صی

ت

کا ں ارینک آں ء

نی

نب نم ویت

آیئ ء

)28)(2005:9)درایتری، اب:‘‘ دی ک

راےمہاے رب اتن ہک رمیچ ولبیچ زابؿء

ہ ء وبد ء

روت ’’ ایسفنیت ج

مد ایین د

پ

‘‘ ء وڑںی وساگےت بیصن وبگت ء

۔ریہرمیچ امہچ ویت دہ وب

آانش بیء بتء

ن ی ش

ب

مد ی

پ

دناکرء ںی زبلاتن ء

اھچپ وبگت اہبءے اجنپہ 2005 اے اتکب اسؽ ، اچاپر ء

وپمکز گت راویفس لگنیم ء

دلکار ،اے اتکب ء

دیس دودص یمشاہوبالؿ رپسی ء

مگءن

ب اتک گنش وبگت۔ رسنرک اتکءاء

دیس ہکاہرسی اتدکےمی ء

’’یمش ء دوتس ےک ء اے پ روت ء

مد ایین د

پ

رو نم زاؿ آں اایچین دہگ ںاہد

ےچ گ

کہ‘‘ رس زابین

مد ی ارواہ ء دھارمزی ارشػ رسابزی دنر ہپ ’’اے اتکب دنر گنک وبگت وچش

پ

ہک آیئ ء

ہپ سگ ء اولسب ء

ن ی

ب

ینم رادھرربی گت سگ ءن ی

ب

)29)(3)شیمہ:‘‘ولبیچ

مد ی اے وڑ امہ

پ

اںیگت

ب اگت آایین انؾ ء

مد ی ب

پ

راجاکنر دناکراں ہک اتن۔اندمارںی اشرع ، آزاماکنر ء

مد ی ، وا ہ میسن دیتش ء دو

پ

مد ی، ابکن ابلن درایتری ء س

پ

مد ی وا ہ ارشػ رسابزی ء ونزدہ

پ

رماد اسرح ء چنپ

مد ی ، وا ہ اقیض دبعارلمیح اصرب ء

پ

مد ی ، وا ہ ومنم زبدار ء دو

پ

مد ی ، وا ہ کلم دمحم رم وعسمدی ء دو

پ

کی

دمحم واف ء دو

وا ہ گمد ی ء

پ

مد ی ےی، وا ہ اصحل ولبچ ء ایزدہ

پ

مد ی

پ

ار اتن۔وہ

ہہن یس ء اے اتکب کی دص ء

اتن رسمج ء

روت’’اتدکامیین ہتء

مد ی د

پ

‘‘ وا ہ ابدرایتری پگ انجؿء

ء انؾ ء

ش اتی ہک( ’’:گ

د اش

سروت ت ی

مد ایین د

پ

کن )

رماد اشی اتن ہک اے وااکجراین ینم اے نء کی نم ء

ا یمیس ء

سگ ء اولسابں واونک رسدپ ہب تنب ء

ن ی

ب

ہچ دجااکدگ آزامکن ء

رماد اشی اتن ہک نم ویت ںیمہرعش ء

دبےل دات ہب نک آں ڈنںی واؾ ء

دی ء گ دویتسء

)30)(10)شیمہ:‘‘دیقعت ء


ولبیچ ء

82

روت’’مد ایین د

پ

وگں ‘‘مد ایین واگنء

پ

زاگن ہم تنب ںیکلب مد ی ء ولیکء

پ

ا

نہ

پمد ی ابدئ اتن

پ

کی دناکرے ء رہء

ہچ آانش وبت نک اںی ۔ ےلب دہ اامہبت ، ی ء دراشدناب ء

ن ی ش

ب

مد ی

پ

ںیش برجہب ء

ب ء

ء زبلایکن اجور، زدنء ت

ہن

ر پ

ہچ ہن زان اے پگ ء

اکدگ امؿ ا تن ہک ہچ اے داین امہولٹ اتی ہک اے اتکب ء ادنرء

مد ی ء

پ

دناکراین

ہ ک

ن

صی

ت اؿ انکؿء

ابدرایتری ب اے درتگء

رفس اش گت ۔ء

ن ا ء ’’لف ا وگں نم اریاتن نم ااشیؿء

مد ی رسمجء

پ

راین اکدگ ء

زانولبیچ زابؿ ء زبلاتن ء

رد ء زبلایکن ارزتش دار اتن ےلب ینم وشاسحب ء

زاکری ء رفس اہدنب داگت اری گت

ہ

و گنش چ

من

کا اے

ص مپ

اھچپ گنکء اکر ہپ نم رگاؿ وبگت گی ء

دنب د ہک ایہاگت ااشیین رد ء

ؽ اوں گت

ر آں ہک آ دھدنہ رباامہی دہاے و ن دمی ءے ءکل

ش اتکیب ایں ء

دنب ہب د

ارمازی اگین اکدگ اں رد ء

)31)(9)شیمہ:‘‘وبگت اتن

مد ی اریاتن ہپ وش

پ

ں زاگن تیب آدہگ مد ایں اہہچ اے ٹ

پ

ں گی

ت

اھچپ وب اچر اتن ےلب ن

مچ ء اھچپ ء

زگ ء

کہ

تج نک اںی وچش ہچ ام ویت زابؿ دویتس ء ادنازہ ء

مد ی ےی ء

پ

ے اچر اںی۔وا ہ رماداسرح ء م

ج

:

دوار اںی( ابگ ء ’’)ہک ام ےب اجہ ء

وا ہ وش مچ یاشدامؿ بلک ء

ز ء اتکب اہےی تیب ہک آیئ ء ہتء

مد رایئ’’ء پ

اشمرع‘‘ د دہ اچر استع ء ومہ ےہتیب ء

اچر و

ل استع تیب ام رمدؾ تفہاری گتک

راہ تفہ ویت ولگء

ء

ل

ات اںی امویت اتکب ء ء سکع شک ات اتن اچہ ء وکےپ وارت ل

دمی ےچ ہب و تپگ دچ ء

گ تفہش آں

ی اتکب تشہ ء

پ تم

کی دلکارے ہن رس زر

ش

)32)(32)شیمہ:‘‘ات

اممد ی ء

پ

راامہ دنگ اںی ہک ےمہہچ اے وبگت اتن رمیچ ذ یہ اند

ہ تسہ مہی ےئم ادنرء

ن

صی

تکہ وت

اتن وچش

امؿنکب وت وگ ہار تشپء

دےئ ۔ ہب ، وت ت اؿ ، وت اتکب اھچپ نک ، وت اہبنک، وت اتشگکن دےئ ء

رور ےمہ رادجویتس ء د

مد ایں واؿ ےئ اے زاگن تیب ہک وا ہ ء زاشن دویتس ء

پ

وا ہ ارشػ رسابزیء رگنء

وا (Update) اتن نمشیمہ گہتسین آیئء دہج ء

اتن ء

ےچ اکر بہب ابؿ ہک ہپ ولبچ ، ولبیچ ، ولبناتسؿ ء


83

یئم رورے ہب دنگ ات ہک ہچ رہتاؿ ء

ڈنںی د

گ ےچ وبگت اے درتگء

1989در ولبناتسؿ ء

مد ی ب

پ

ء

کہ

اتی وچش

و میپ ااگں اےمہاںیلص رماد ولبچ ، ولبیچ ، ولبناتسؿ اتن ’’ مہاگاتسنؿ ء ہتء

چ رہ اے ابتبء

ے

سیل

آایین الصح ء

ر ء

اتن وگں وا ہ دبعاہلل امجدلینیء ش ء

دمی دبےئ مہاکرے پ نم ء

اھچپ وبگت اہ)وچان اھچپ وبگت افریس ء ارٹن ووی ہک ولبیچ ء

نم ڈارٹک رویسء ارٹنووی تک ولبیچ ء

ہک اے

رتہمج گت ےہواتسؿ دہگ اجاگدنہس ای دردوارت ویرپ ،ارمہکی ، رومہافریس ء

مہ ء

ولعمدمار ہب نک ء

ال اتن نمء

ء

اکر پ )33)(40)شیمہ:‘‘ااگں وتزاؿ ےئ ہک اے ابتبء

ابگنیل ولٹ ںیکلب ہکین زاشنء رچاگء

ء

اتکابں وگں دویتس کا الربئریی ء

نہ

پ ےمہوا ہ ارشػ رسابزی ہن ہک

ں ا یت ک

وپیل اکراین دہ ٹپ ء یہارمہ ء

ولبچء ردیبیگ ریماث ء ابتبء

ے وجڑ گنک ء اکراں (Documentary) ء

مفل

مد ی ےی ہچ الگشئ اتن۔

پ

ہ 1989دص اوامیسی وہمجری االسیم اریاؿ رہتاؿ، ربمتس ء یمیس روچ ’’دہگ

ن

صی

ت ء

:ک

۔۔۔نم وت زاؿےمہ ۔۔۔’’ ماارمزی ںیئ انوکء ض ء

میپء

آں مکح رامحںین ۔۔۔اتیب

ء درگء

ورانںیئ چب ء ریباؿ پ

ہپ ویت اشرع ء

اںین۔۔۔اے رعش اجکؾ اشرعء

وگ گ

ین ر پ

انزکنی ء وڑںی گ ات ایوست ء

ن صتفا ین’’رپ

مل ین‘‘ صن پ

زء (Back ground) دہگ رعش ء

اے دہگ زافا ردنمی ء

اطع، ع ااگں وت زاؿ ےئ رش ء

رپس نکب ابتبء

ء

ا ں چ

نگ

نشونرگںی

وپیل اکراں وجنمء

وگں اے دہگ اکراں ٹپ ء

زوت ولعمدمارنکب ہک نم ادء

ر ولبیچ ء وہاین ء

ردیبیگ ریماث ء ابتبء

ء اکراں (Documentary) دود ء

ے اڈ انکئمفل

الگشی مہ

(34)(49-48)شیمہ:‘‘آں

دپ ں اجوراین آامیچ ء

گی

ن

کی

اندزریس ء ی ء وساگت اتن ہک زبیگ ، ےب ویس ء

ہ نگن

ت

ولبیچ ء مہاے ولبچ ء

ہ

ں چ ی

ن

ںیکی اش اپشں ء

گ ہک آایں ویت روچ ء

نکیا ںیب دویگن ےئ دتس

ن

صہ

س

ویت میہابرمد ء

گ وتر اگت ہچ وت ء

ء


ولبیچ ء

84

اقیض ‘‘ابلن درایتری’’دمنایں ادیب رایج زابؿ اش اتسبر داگت۔ارشػ رسابزی ء میسن دیتش ومنم زبدار ء

مد ی

پ

ں واگن رکز اتن ۔وہدبعارلمیح اصرب ء

روت’’مد ایین د

پ

اویل رمدؾ ارشػ رسابزی‘‘ دویم رمدؾ وا ہ ء ادنرء

مد ایین اسکس زایت اتن ء

پ

اتن ہک آیئ ء

کمک زور اںی ہک ہچ ڈنیکاء

مد ی ےی ء

پ

امہچ آیئ ء اتن، اے درتگء

ونربم 29اصحل ولبچ اتن ۔ اصحل ولبچ ک

کہ 1993

وچش

ہ ک

ن

صی

تمد ی ےی

پ

: ابدرایتری ء

’’ دویتس ء

ہچ دربہوگں ولبیچ زابؿ ء

وبگت نم ء

ہچ 1986اسکین ء

ویت ڈمؽ اوکسؽ ء زامگن ء

ء

وساغت ’’ ولبیچ‘‘دصاےئ ولبچ ء

ں ام(Self study) ء

کگی

ت

ادیہگ در ا ۔دپء

اتہرشوع گتک ء

ہ گنک

ن

صی

ت مک مک اتکابں ہچ ولبیچ واگن ء

ء

وسج گنکء وم لیہاتن

رس ءگ ےلب ہچ سک ء

نگی

گ

آں ہک ادیب اموحؽ بیصن ہن وبگت۔۔۔ہن رس اگت ای وچش ہب

و 1990شیئ اہے نم دہء

ہچ ویت رٹیمک اپس تک واگن ء ہلصیف بہ ےمہوکسؽ دنمء

وکہٹئ ء

ء دپء

پک

داہلخ ڈرگی اکجل ء

آں اودء

ش دننگ ہن وبگت رکایچء

اشؽ ء

ں اجوراین ببس ء

ن گیگ

ت

مہزرت ےلب زلپی اپر ی ء

ات ریگہانپ

ارمہکی ء وزیہ رس ات ےمہاں آس روک گت رس 1991 دوراؿ ء

ارمہکی ء

ء ڈگرسء

دننوک اکت آں اتں روچ ء رم یچ ڈنیکاء

ڈنیکاء

اتنمں دپء

تپک شش امہ ارمہکی ء

)35)(90-89)شیمہ:‘‘آں

دنبری ں دواراجہ ء

ن گی ت ل

اصحل ولبچ ہچ ویت

ہ

ویت روچ ء

دورء

ں کی

ن

پش وگازتن اتن ےلب وگں ویت زابؿء

امش اتزنکنی درور ء

ام 1992,93۔ ایشء لاثؽ ء

دپ اتک ء

اکں دتسی نک ات اصحل ولبچ ء دمنایین اتہء ء

اپء

آب

ہ

ء

رور پکہ اے د

ہتخپ اکرںی رمدےم وچش ء

د

نمیک

و ش زاگن تیب آکی چ

ن

:

ہپ ’’

ہ گت

ن

صی

ت آزامکن

ں رعش ء

ی

نلہ

ہن وبگت آں اتہ امچہنم

ں میمی

اکین وشاکنراں اتہ رتس وبگت امےمہاکں

)ریصن، ریم لگ ‘‘رت یگی گنش اش نکب اتناہ اتن ںیکلب گنش گنکء اقلب ہم تنب ہپ تسہزایت السؾ ، داع

)36)اخؿ(


85

اتی ۔

ہب ج

دناکر ابز مک اتن ہک وچ اصحل ولبچ ء رگنء

چ رمویچ ےئم زبلاکن ء اچرگد ء

مد ی واگن رکز اتن ابدئ

پ

صکا راین ن ی

ب

ں کلی

روت ء ادنرء مد ایین د

پ

ہہنتشہ اتن شیمہ دپ اے ء

اسؽ ء دمت ء

گنش ہب تیب ہچ ایشیء ادیب اھچپ ء

ے دپء

سگ وبگت اتن ای وت ےئ امہاتکب ی

ن ی

ب

مد ی ہک ابدرایتری ء

پ

مد ی

پ

گ ہب تنب داہکن ےئم زبلاکن ء

ن

صی

ت

رابیصن ہب ای ونرتکںی وساگت ولبیچ ء

ن تگییء دود رواج ہب

ن ی ش

ب

تیب۔

ل وتکمابت ۔3۔8

گ

:اخؿ ریصن

مد ی’’

پ

‘‘ دیس روت’’ ء

مد ایین د

پ

مد ایین اتکب وا ہ ریم‘‘

پ

دپ یمیس ل ء

گ

ل وتکمابت ’’اخؿ ریصن ء

گ

‘‘ اخؿ ریصن

ل اتن ہک اے کی ونرتکںی وساگےت ہک ریم

گ

مد ی ےئاخؿ ریصن ء

پ

اردو دنب ولبیچ ء

امؿ اتن اے اتکب ء رد ء

ل

گ داگت ، اسؽ

ہچ 300داگن ، اہند 500، 2015اخؿ ریصن ء وناگس اشوکہ لگنیمء

ل ریم’’ء

گ

اخؿ ریصن رئیچ

گا ؽ رئیچء ااچنرج رسنںی‘‘اجہعم ولبناتسؿ وکہٹئ

ص گنش وبگت اے اتکبء ت ی

اھچپ ء

ل ء

گ

امہری ’’ولبچ ء

اہء رس‘‘ابت

ب ؽ ء

اگت ء

اؿ انکؿء

ب اتسبرء ابتبء

:اتی گوش اے اتکب ء ارزتش ء

گل رےعی ریم ذاس اتکب یک اتیمہ ویں یتنب ےہ ہک اؿ وطخط ےک ’’اخؿ ریصن یک تیصخش ےک

اؿ ولہپوں ےس آانشوہےت ںیہ ۔وج ومعام اقرںیئ یک رظنوں اسے یفخم رےتہ ںیہ ۔ اؿ ےک

و ء یلم ایسیس و ادیب ااکفر و رظنایت ، ااسنین زجابت و ااسحاست ، ایکن لبقتسم زمایج ، زجہب

ےت ںیہ اولینط اعمالمت و د، ر تہب ےس اومر اؿ وطخط ےک اطمےعل ےس ایعؿ وہ

)37)(3)شیمہ:‘‘

144اے اتکب رسمجء

اتدکامیینء ہتء

پ

ں کلی

دودسمد ی کی اتن ایشیء ادنرء

ء

ب ا ء

اجنپہ ءتن ااشیین ہتء

شش تسش ء

مد ی شش ولبیچ ء

پ

کہ : ینم رشںی ۔ار اتنوہاردو

سگ وبگت اتن وچشن ی

ب

ااقلابین رسء

اے انؾ ء

ا ں ، ایپری یٹیب ، رفزدناؾ ک

ن کن کلم اجؿ، ینم رشںی کن ردیشہ ، ینم رشںی زدیبہ ، ینم زدنیگ ، ینم رشںی خ


ولبیچ ء

86

ل ریم

گ

ل ن ا وناخؿ ریصن ، ایپری

گ

رکؾ اخؿ ، رفزدناؾ ، ایپری یٹیب کلم اجؿ ۔ لگ ابون، ربادر رتحمؾ ، ربادر زعزی ا

ار اتن۔وہگچکیاد اخؿ دہدبعااظلرہ ، ریم اش

دنباجیں رہش ء

لفی

ن

چم

مد ی

پ

ہ گنک وبگت اتن ہپ درور: ون یک ، ون یک لی ، الوہر ، ریمش اہاے اتکب ء

ن

صی

تں

اسوہ ؽ لی ردیر آابد دنسھ ، چم ، دادنبلںی ء

ار اتن۔وہاؽ ویہ لٹ دصر راویڈنپی ، تالت ، اپررانروکہٹئ ، ش

ل وتکمابت ’’

گ

مد ی ‘‘اخؿ ریصن

پ

ی رٹنسؽ لی ردیر آابد دنسھ 1963کونری 31ء اویل

گ 18رکایچ ء

سگ وبگت اتن۔ 1977ونربمن ی

ب

’’ء

اے اتکب ء ہتء

ہ

و چ

من

ر

ی

سگی

مد ی دنگگ تیب

پ

ویت دنجی امہ اتن ہک آیئ ء

اگت اتن

ب واراثں ء

)38)(65)شیمہ:‘‘سک ء

ہ

وگں وگمد ی ےی ء

پ

و ش کی چ

ن

رہ دویاؿ اتن ء

کلم ء

ہ ک

ن

صی

ت:

!زدنہ و الستم ابےت اجؿ!ینم رشںی کن کلم ’’

۔ وسٹء اپرلس

ت

رسوبت ماا امشرا وجڑ و الستم ت کن نمء ء

ی رتیس ، رہمابین دو روچ ذ مہیئت اکدگ اچ ونکش

ے روگچ ء ازراؿ تیب ۔ دامی ماا رازؼ اتن

من

س

مد اوگتں اتہک پ

ہپ امش دتیب ہک دودص رویپ زر ارکؾ اجؿ ء انؾ ء

مد اوگتں ا تی اتن ہک پ

د وگں کی اٹمئ سیپ ڑھگی ےئ ہپ ردیشہ ء

، ریم وغث شخب ء

ت

درے چپ ت کن

ں

ت لک

رتیس یئت ے دتسء

من

س

اسری آورگت اتن روگچ ء

ایتر ہن وبتنت دمی نت اراگر امس ء اجگم ہک ادا ہپ دوگچ ء

ت

ی ت کن

سل

ت

ایں )39)(41)شیمہ:‘‘اش د

پگ انجں رہوگ ویت اشرعی ء ابرہء

ہ ک

ن

صی

ت مد ی ےی ہچ رکایچ ء

پ

دہگ کلم ء انؾء

آ ئ پ

و سگ

:

و رکایچ ء ونںین ’’

ت

شک

ے

نم کی شگا وکاشین رسء

پ

و صگ

کس دوتس وبگت اردو و دہگ ۔ ادء رمدامؿء

گ ۔ اریم اکلمل رکایچ

نک

ش نم ا

ت

گن

ت رکچ گ ءم

آیئ ء رت زابانین ہتء

ء

ی ت

کپ زباں نمگ ء

ی

طو گ

انگ اریم اجؿ

ہت ویت وننیک رئیشاں ہپ امش را را

ن تشک این اکایپں ہک دہآتح ای دہگ ویت رمدےم د

اتن رش ومہاایں ینم شدء

ک اکبر تنب دونیتس ریشںی زناانں وپرہ وبت ای ہن او تی اتن ہک اھبنسؽ

۔ اگر ورحاب ہم تنب ۔دری داین ء

ت

ن

ی


87

ابز دنسپ تنب ااشنء اہلل ونںیک دورے ہک

دوتس تیب ادء اردو واوناکں ۔ او اہمرجاں ینم شابز رمدامؿء

ک این دقرء

)40)(136)شیمہ:‘‘دیپاک اتن ینم ش

ریم اے اتکب ء مد ی اتن ےلب ااشیین ہتء

پ

ر دنجی

ی

سگی

ےئ

بل ادنرء

گ

ایسیس زبلایکن ء

اخؿ ریصن ء زدنیگ ء

مد ی ےی رٹنسؽ لی رکایچ ےمہابزںی انہپےت درا تیب

پ

کی اردو ریم اش 1965دربمس 19 رگنء

اد اخؿ دہء

داںیگت زسا گچکی زدناؿ ء

وناب اربک اخؿء دیق ء

ویت ء اہء

ہ ک

ن

صی

ت ۔ین ابرہء

ل ’’ک

ٹ یامہرے دقمہم اک ہلصیف انسای ایگ ۔ ےھجم دو اسؽ اور وناب اربک اخؿ گ ب وک نیت اسؽ یک زسا

اہیئ وکرٹ ںیم الیپ رکںی ےگ ااشنء اہلل بس ھچ مہوہیئ نکیل رکف رکےن یک وکیئ ابت ںیہن اب

ی دںی ۔ ےھجم ہ نی ےہ ہک کیھٹ وہ اجاگیئاینپ نہب اور اھبیجن وک ریمی رطػ ےس تہب تہب

سل

ت

ریمے اسھت رم ازارےن ےک دعب اؿ وک ایسی وھچ ی وھچ ی فیلکت ربداتش رکےن یک اعدت

ی دںی ماا ریخ وحوہیئگ ےہ وےسی یھب وہ

سل

ت

ہلص ر یتھ ںیہ اربھاےن وایل ںیہن ۔ رھپ یھب آپ ا وک

) 41)(136)شیمہ:رکے اگ۔۔۔۔

ل وتکمابت ’’

گ

ل ہپ ‘‘ اخؿ ریصن

گ

ونرتکںی وتارے ی ء

ن ی ش

ب

مد ی

پ

ولبیچ یء رہاخؿ انشیس ء

ن ی ش

ب

مد ی

پ

دک ام ولبیچ

ل رس احؽ ء

گ

ہب ولٹ اںی اہاخؿ ریصن ء رس

دز جمؽء

ل

دو زنوری آ کی ء ۔اے اتکب ء ہتء

ک ےئم کمک ء

ء

ےکی رپوػ ء ردی دویم اے اتکب تسہ ہن وبگت اے کی اسکںین ہک آایین ہتء

ئ ء ڑل ہن زاؿ آں رپاچ د

ادیب اے اتکب وچ مہزنوری ےی امرگ تیب ےلب دپء

مد ی دیس’’ ہچ ایشی ء

پ

‘‘ روت’’ء

مد ایین د

پ

مد ی ‘‘

پ

ولبیچ ء

را ےب ی ء

ن ی ش

ب

۔ ہنمس

ک

:آرس

اتجںیئ چ ی ء ویت اتجںیئ اتؾ ء

ن ی ش

ب

مد ی

پ

ذ رمادگی ء

ی ء

ن ی ش

ب

مد ی

پ

ےئ ہپ

ی رکؿ ب

م

صنت ی

اسؽ ای ی ںیئ امہ ء

ی رکؿ ء

مت ک

ء

اہبر اگہ ء وممس وبگت اتن ےلب ب

ہ

رای دمی ہپ زواؽ ء

ن ی ش

ب

مد ی

پ

و زاگن تیب چ

ن

اتن۔یہ

یتشگ آورگت ونرتکںی آرسایت ےئم واگ رمیچ دپء

ےئ ابزںی زیچے دمیء

ب ونںیک انکیٹولیج ء

وک ، ارٹن ٹین ء


ولبیچ ء

88

اتن ےلب ےمہدتسء دؽء

ی ء پگ ک

ن ی ش

ب

مد ی

پ

ہک

ہ

ور ں د ن گی خ

رم ء

ور ج

ویت دمد ی ء

پ

و ش امگؿ تیب چ

ن

وگں ۔مہء

بت وبت ہن ک

م ےمہ

پ

ش

ت گ

اتگن وت ولبیچ زبلاکن ء

رگنء

ردوؾ ہن زرگت ء

سگ ء رواج ء

ن ی

ب

الہد ی دیس "س وبگت اے ردء

مد ی

پ

روت"مد ایین د

پ

ل وتکمابت ’’ "

گء رس ہپ در دہگ ابزںی اتکےب دنگگ ہن تیب ہک ااکلپ ولبیچ ‘‘اخؿ ریصن

اؿ ہب تیب۔

ب پگ ء

مد ی ء رسء

پ

ابدرایتری ء

دہگ اکرے وبت ہن ک اے ردء

ل ہپ ینم زاگنء

گ

مد ایین

پ

ں گی

ن

می

یہارمہاخؿ ریصن ء و ءگ

گتس

امدہامد ایں در ہب ا اںی اتہ ء اتک ء

پ

مد ایں ہب وش گچینیںاکین

پ

زبلااتنین ےئ ولبیچ زاہدناکر ء

اںی داں ب

ہچ ااشیں ونرتکںی گاتسےگ ب شم ہب دتن ااگں انڑگا ام را دہگ زیچے اتکب بیصن ہب تیب ء

مد ی ء

پ

ےمہ

ش

گ

دار اتی۔ وت ءمد ی یتسینء ربارب ء

پ

اںی ولبیچ

رسوشؿ

)۔ڈرنشکی آػ اشلگن )آوفسکرڈ1

ڈرنشکی۔2

ریممئ وی

ا ت ، ریفوز رپاویئٹ ڈٹیمل الوہر،اباامتہؾ رہظالسؾ رپرٹن الوہر، ۔3

غ 2007زنسڈٹیمل، ریفوز ، ریفوز الل

362،اتدکمی،

ں ااحلج،الوہر: ارہظ اردو ابزار ، اتدکمی ،۔4 الی

ت

ا ت )دجدی(،یٹھب ، دمحم انیم ااحلج، یٹھب، دمحم

غ 94ارہظ الل

814،اتدکمی، 2000ا یمیم ایلری، یمش اہیمش ، دیس، دیس جنگ ، رکایچ: دیس اہ۔5

1175، اتدکمی، 2015دیتش ، اجؿ دمحم، ولبیچ زبل دلب،وکہٹئ: ولبیچ ا یمیم ، ۔6

123، اتدکمی، 2014وقنی ، دصػ ، وگرہ ادب ، الوہر: لاثؽ رشلبپ، ۔7

شیمہ۔8


89

20:30، 22,4,2015، اے آر، امی لف الکس)ولبیچ(،وکہٹئ ، ہبعش ولبیچ ،ولبناتسؿ ویوینریٹس، داد۔9

123وقنی ، دصػ ، وگرہ ادب ، اتدکمی،۔10

شیمہ۔11

پگ ںینج،ء: رژؿ افوڈننشی،۔12 64، اتدکمی، 2014داد ، اے آر، ایبزبلاکنء رسء

98،اتدکمی، 2006یمش ، نف و تیصخش، اپناتسؿ:ااکدیم ادایبت، اہدرایتری، اب، دیس ۔13

شیمہ۔14

مد ی، رکایچ:دیس اہ۔15

پ

4،اتدکمی، 1993یمش ا یمیم ، کونریاہیمش ، دیس، دیس

304 ، اتدکمی، شیمہ۔16

101یمش ، نف و تیصخش،اتدکمی،اہدرایتری، اب، دیس ۔17

پگ ںینج، اتدکمی، ۔18 6داد ، اے آر، ایبزبلاکنء رسء

مد ی،اتدکمی، دیس یمش ، دیس، اہ۔19

پ

7

57 اتدکمی،شیمہ۔20

133,34اتدکمی، شیمہ۔21


151,152 اتدکمی،شیمہ۔23



202یمش ، نف و تیصخش،اتدکمی،اہدرایتری، اب، دیس ۔26

پگ ںینج، اتدکمی، ۔27 65داد ، اے آر، ایبزبلاکنء رسء

روت،رکایچ:دیس۔28 9،اتدکمی،2005اتکءاہ،یمش رسنرک اہدرایتری، اب،دمنایین د

3اتدکمی، ،شیمہ۔29


ولبیچ ء

90





48,49اتدکمی، ،شیمہ۔35

89,90اتدکمی، ،شیمہ۔36

ل وتکمابت ریم۔37

گ اجہعم ولبناتسؿ،

دنب(، ریماخؿ ریصن چ 3اتدکمی، 2015اخؿ ریصنلگنیم، اشوکہ، )رد ء





Documents

Sumerian and Akkadian and Balochi