第廿九期 (NO.29) 藝術學 STUDY OF THE ARTS 民國 103 年 05 月 (2014.05) 227

【附錄】：《究竟瑜伽鬘‧第二十章》「（毗盧）文殊金剛 43 尊曼荼羅」

藏漢對譯

བཞི་བཅུ་རྩ་གསུམ་ག་ིབདག་ཉིད་ཅན། འཇམ་པའི་རྡོ་རྗེའི་དཀལི་འཁྡོར་ལ་རྡོ་རྗེ་གུར་ག་ིནང་ལ་སྡོགས་པ་

གཞལ་ཡས་ཁང་བར་དུ་དང་པྡོར་བཤད་པའི་འཇམ་པའ་ིརྡོ་རྗེའི་དཀིལ་འཁྡོར་བཞནི་ནྡོ༎ འྡོན་ཀང་འདརི་ཁྡོ་བྡོ་

རྣམས་ནི་འྡོག་ནས་འཆད་པའ་ིགཟུགས་ཅན་ནྡོ་ཞྗེས་པ་ན་ིཕྡོགས་གཅིག་གྡོ༎ རྡོ་རྗེ་གུར་གི་ནང་ན་ར་ིརབ་ཀ་ི

སྗེང་ན་སྣ་ཚགོས་པདའྨི་ལྗེ་བར་གནས་པའི་སྣ་ཚོགས་རྡོ་རྗེའ་ིལྗེ་བར་གཞལ་ཡས་ཁང་ཞྗེས་པ་ན་ིཕྡོགས་གཉིས་

པའྡོ༎ ཕྡོགས་གཉིས་ཀ་ལ་ཡང་མཆྡོད་རྗེན་དཀར་པྡོའི་ནང་དུ་གཞལ་ཡས་ཁང་ངྡོ་༎

43 尊的具自性者：文殊金剛曼荼羅中，從金剛帳等至無量宮，都與第一章所說的

文殊金剛曼荼羅（按：指《究竟瑜伽鬘‧第一章》所說的文殊金剛 19 尊曼荼羅）

相同，至於此處忿怒尊眾之色相於後將說，，此為（關於無量宮位置之）一說；第二

說為：無量宮在金剛帳內的須彌山頂之雜瓣蓮花中央的十字金剛杵之中央。此二說

皆認為無量宮位於白塔內。

དྗེའ་ིལྗེ་བ་ལ་སྗེང་གྗེའ་ིསྗེང་དུ་སྣ་ཚོགས་པདྨ་དང་ཟླ་བ་ལ་སྗེམས་དཔའི་སལི་ཀྲུང་གསི་བཞུགས་པའི་བཅྡོམ་ལྡན་

འདས་རྣམ་པར་སྣང་མཛད་ཀ་ིརང་བཞནི་(1)འཇམ་པའ་ིརྡོ་རྗེ་སྐུ་མདྡོག་གསྗེར་བཙོ་མ་ལ་བུ་སྡུག་ཅངི་ཡིད་དུ་

འྡོང་བ་མྗེ་ཏྡོག་སྣ་ཚགོས་ཀསི་མཛསེ་པའ་ིགཙུག་ཕུད་ཅན་གསུམ་གསི་རྣམ་པར་བརྒྱན་པ་རྩ་བ་དང་གཡས་དང་

གཡྡོན་གི་ཞལ་སྗེར་པྡོ་དང་སྡོན་པྡོ་དང་དཀར་པྡོ་ཕག་དྲུག་པ་གཡས་པ་རྣམས་ཀི་རལ་གི་དང་། མཆྡོག་སནི་

དང་མདའ་དང་། གཡྡོན་པ་རྣམས་ཀིས་ཤྗེས་རབ་ཀི་ཕ་རྡོལ་ཏུ་ཕནི་པའི་པུས་ིདང་ཆུ་སྗེས་སྡོན་པྡོ་དང་གཞུ་

འཛནི་པའྡོ༎ བདག་ལ་བུའ་ི(1’)རྡོ་རྗེ་དབངིས་ཀ་ིདབང་ཕྱུག་མ་ལ་སྡོམས་པར་ཞུགས་པའྡོ༎

文本見：རྡོགས་པའི་རྣལ་འབྡོར་གི་ཕྗེང་བ་ཞྗེས་བ་བ， (rDzogs pa’i rnal ‘byor gyi phreng ba zhes bya

ba)，頁 329-39。原文不分段，為便於對照，今依所述尊像予以適時分段，另依生起之

次第，將各尊像編號並以粗體標示。

鍾子寅 228

其中央有獅子，獅子上有雜瓣蓮花與月輪，具大日如來本性的(1)文殊金剛薩埵跏

趺坐於其上，膚色如純金般美麗而吸引人，以各種花裝飾的三個髮髻非常華麗。主

面、右面、左面分別為黃膚、藍膚、白膚；6 臂，右手分別持劍、作予願印、與持

箭，左手分別持《般若經》、藍蓮花、弓，與自身相同的(1’)金剛界自在母雙運。

དྗེའ་ིཤར་ཕྡོགས་ཀ་ིལྗེ་ཚེ་ལ་གླང་པྡོ་ཆྗེའི་སྗེང་དུ་སྣ་ཚགོས་པདྨ་དང་ཉ་ིམ་ལ་(2)མ་ིབསྡོད་པ་སྡོན་པྡོ་འགིང་བའི་

ཚུལ་གསི་གནས་པ་རྩ་བ་དང་གཡས་གཡྡོན་གི་ཞལ་སྡོན་པྡོ་དང་དཀར་པྡོ་དང་དམར་པྡོ་ཕག་བརྒྱད་པ་གཡས་

པའི་གུང་མྡོས་སིང་གར་རྡོ་རྗེ་གྗེན་དུ་བསྗེང་བ། གཡྡོན་པའ་ིརྡོ་རྗེ་ཁུ་ཚུར་གིས་རྡོ་རྗེ་དིལ་བུ་དཀུ་ལ་བརྗེན་པ།

གཡས་གཞན་རྣམས་ཀིས་རལ་གི་དང་ལྕགས་ཀྱུ་དང་མདའ་རྣམས་སྡོ༎ གཡྡོན་པ་རྣམས་ཀིས་ནུ་མ་དང་ཞགས་

པ་དང་གཞུ་འཛནི་པའྡོ༎

其東面格子上有大象，大象上有雜瓣蓮花與日輪，藍膚(2)不動（如來）以倨傲的

姿態坐於其上，主面、右面、左面分別為藍膚、白膚、紅膚；8 臂，右手的中指於

胸前豎起金剛杵，左手於胯骨處作金剛拳並托著金剛鈴，其餘右手分別持劍、鉤、

箭，左手分別觸胸，與持索、弓。

ལྡོ་རུ་རའ་ིསྗེང་དུ་སྣ་ཚགོས་ཆུ་སྗེས་དང་ཉ་ིམ་ལ་(3)རནི་ཆྗེན་འབྱུང་ལྡན་སྗེར་པྡོ་སྗེམས་དཔའི་སལི་ཀྲུང་གིས་

བཞུགས་པ། སྗེར་པྡོ་དང་སྡོན་པྡོ་དང་དཀར་པྡོ་རྩ་བ་དང་གཡས་གཡྡོན་གི་ཞལ་ལྡོ༎ ཕག་དྲུག་པ་རྩ་བའི་ཕག་

དག་གསི་མཉམ་གཞག་ག་ིཕག་རྒྱ་བས་ལ། གཡས་པའི་ཕག་གཉིས་ཀིས་རིན་པྡོ་ཆྗེ་དང་རལ་ག་ིའཛནི་པའྡོ༎

གཡྡོན་པ་གཉསི་གིས་ནུ་མ་དང་རྡོ་རྗེ་འཛིན་པའྡོ༎

南面有馬，馬上有雜瓣蓮花與日輪，黃膚(3)寶生（如來）薩埵跏趺坐於其上，主

面、右面、左面分別為黃膚、藍膚、白膚；6 臂，主要的兩手結平等住印，（其餘）

兩隻右手分別持摩尼寶、劍，兩隻左手分別觸胸、與持金剛杵。

重探青海瞿曇寺之瞿曇殿（一）：《毗盧幻化網續》（rNam snang sgyu dra’i rgyud）「文殊金剛 43 尊

曼荼羅」完整作例的新發現及其藝術史之意義 229

ནུབ་ཏུ་རྨ་བའི་སྗེང་དུ་སྣ་ཚོགས་ཆུ་སྗེས་དང་ཉི་མ་ལ་སྗེམས་དཔའི་སིལ་མྡོ་གྲུང་གིས་གནས་པའི་(4)སྣང་བ་

མཐའ་ཡས་དཀར་པྡོ་དཀར་པྡོ་དང་སྡོན་པྡོ་དང་དམར་པྡོ་རྩ་བ་དང་གཡས་གཡྡོན་གི་ཞལ་ལྡོ༎ ཕག་དྲུག་པ་

གཡྡོན་པ་སྗེག་པ་དང་བཅས་པའི་པདའྨི་ཡུ་བ་སིང་གར་བཟུང་སྗེ། གས་པས་ཁ་འབྗེད་པའྡོ༎ གཡས་པ་གཉསི་

ཀིས་བགང་ཕྗེང་དང་རྡོ་རྗེ་འཛིན་པའྡོ། གཡྡོན་པ་གཉིས་ཀསི་ནུ་མ་དང་སི་བླུགས་འཛིན་པའྡོ༎

西方有孔雀，孔雀上有雜瓣蓮花與日輪，白膚(4)無量光（如來）薩埵跏趺坐於其上，

主面、右面、左面分別為白膚、藍膚、紅膚；6 臂，左手持優雅的蓮莖於胸口，右手剝

開蓮花，（其餘）兩隻右手分別持念珠、金剛杵，兩隻左手分別觸胸、與持淨瓶。

བང་དུ་ཁྱུང་གི་སྗེང་དུ་སྣ་ཚགོས་ཆུ་སྗེས་དང་ཉི་མ་ལ་(5)དྡོན་ཡྡོད་གྲུབ་པ་སྗེམས་དཔའི་སིལ་ཀྲུང་གིས་བཞུགས་

པ་ཁ་དྡོག་དམར་པྡོ་དམར་པྡོ་དང་སྡོན་པྡོ་དང་དཀར་པྡོ་རྩ་བ་དང་གཡས་གཡྡོན་ག་ིཞལ་ལྡོ༎ ཕག་དྲུག་པ་དང་

པྡོ་གཉིས་ཀསི་བསམ་གཏན་གི་ཕག་རྒྱ་བཅིང་བའྡོ༎ གཡས་པ་གཉིས་ཀིས་རལ་གི་དང་རྡོ་རྗེ་འཛནི་པའྡོ༎

གཡྡོན་པ་གཉསི་ཀིས་ནུ་མ་དང་ལྕགས་ཀྱུ་འཛིན་པའྡོ༎

北方有金翅鳥，鳥上有雜瓣蓮花與日輪，(5)不空成就（如來）薩埵跏趺坐於其上，

紅膚，主面、右面、左面分別為紅膚、藍膚、白膚；6 臂，主要的兩手結禪定印，

（其餘）兩隻右手分別持劍、金剛杵，兩隻左手分別觸胸、與持鉤。

དབང་ལྡན་དུ་(6)སན་མ་སྗེར་མྡོ་ན་ིསྗེམས་དཔའ་ིསལི་ཀྲུང་ཅན།， ， ཕག་བརྒྱད་མ་གཡས་པ་རྣམས་ཀསི་མཆྡོག་

སིན་དང་མི་འཇགིས་པ་དང་རྡོ་རྗེ་དང་མདའ་ཛིན་པའྡོ༎， ， གཡྡོན་པ་རྣམས་ཀིས་སགིས་མཛུབ་དང་བཅས་པའ་ི

ཞགས་པ་དང་།，，རིན་པྡོ་ཆྗེའི་སྗེ་མ་དང་བགང་ཕྗེང་དང་གཞུ་འཛནི་པའྡོ༎，，

東北方為黃膚(6)佛眼母，薩埵跏趺坐；8 臂，右手分別為作予願印、無畏印、與持

金剛杵、箭，左手分別持帶有期克印的羂索、摩尼寶串、念珠、弓。

鍾子寅 230

མྗེར་ 1(7)མ་ཱམ་ཀ་ིསྗེམས་དཔའི་སིལ་ཀྲུང་ཅན་མ་སྡོན་མྡོ་ན་ིཁྡོ་བ་དང་བཅས་པས་དགྡོད་པ་ཕག་དྲུག་པ་གཡས་

པ་རྣམས་ཀསི་མི་འཇིགས་པ་དང་རྡོ་རྗེ་དང་མདའ་དང་། གཡྡོན་པ་རྣམས་ཀིས་སིགས་མཛུབ་དང་ཞགས་པ་

དང་གཞུ་འཛནི་པའྡོ༎

東南方為藍膚(7) 摩摩枳母，薩埵跏趺坐，帶著忿怒地發笑；6 臂，右手分別作無

畏印、與持金剛杵、箭，左手分別作期克印、與持羂索、弓，。

བདྗེན་བྲལ་དུ་(8)གྡོས་དཀར་མྡོ་དམར་མྡོ་ནི་ཕག་དྲུཔ་པ་གཡས་པ་རྣམས་ཀིས་མ་ི༏ཇགིས་པ་དང་རྡོ་རྗེ་དང་

མདའྡོ༎ གཡྡོན་པ་རྣམས་ཀིས་པདྨ་དང་བགང་ཕྗེང་དང་གཞུ་འཛནི་ཅངི་འགིང་བའི་ཚུལ་གསི་གནས་པའྡོ༎

西南方為紅膚(8)白衣母，6 臂，右手分別作無畏印、與持金剛杵、箭，左手分別持

蓮花、念珠、弓，同時倨傲地坐著。

རླུང་2དུ་(9)སྡོལ་མ་མརྒད་3ལ་བུའི་མདྡོག་ཅན་མ་སྗེམས་དཔའ་ིསལི་ཀྲུང་གསི་གནས་པ། ཕག་དྲུང་པ་གཡས་

པ་རྣམས་ཀསི་མི་འཇིགས་པ་དང་རྡོ་རྗེ་དང་མདའ་འཛིན་པའྡོ༎ གཡྡོན་པ་རྣམས་ཀིས་སགིས་མཛུབ་དང་ཨུད་ྤ

ལ་དང་གཞུ་འཛནི་པའྡོ༎

西北方為翠玉色膚的(9)度母，薩埵跏趺坐；6 臂，右手分別作無畏印、與持金剛杵、

箭，左手分別作期克印、與持鄔巴拉（udpala）花、弓。

1 མྗེར 為「火」的意思，此為「མྗེར་ལ」（火神）或「མྗེར་ལའི་ཕྡོགས」（火神的方位）之省略。

按：火神為東南方之守護神，故表「東南方」。以下同。 2 རླུང 為「風」的意思，此為「རླུང་ལ」（風神）或「རླུང་ལའི་ཕྡོགས」（風神的方位）之省略。

按：風神為西北方之守護神，故表「西北方」。以下同。 3 應為 མ་རྒད。

重探青海瞿曇寺之瞿曇殿（一）：《毗盧幻化網續》（rNam snang sgyu dra’i rgyud）「文殊金剛 43 尊

曼荼羅」完整作例的新發現及其藝術史之意義 231

རིམ་པ་གཉསི་པ་ལ་ཤར་ལ་སྡོགས་པའི་ཕྡོགས་རྣམས་སུ་(10)སྗེམས་མ་རྡོ་རྗེ་མ་དང་(11)རནི་ཆྗེན་རྡོ་རྗེ་མ་དང་

(12)ཆྡོས་ཀ་ིརྡོ་རྗེ་མ་དང་། (13)ལས་ཀ་ིརྡོ་རྗེ་མ་རྣམས་རིམ་པ་བཞིན་དུ་སྐུ་མདྡོག་དང་། ཕག་མཚན་ནི་མི་

བསྡོད་པ་ལ་སྡོགས་པ་བཞནི་ནྡོ༎ འྡོན་ཀང་ནུ་མ་འཛིན་པ་མྗེད་པས་སྗེམས་མ་རྡོ་རྗེ་མ་རནི་ཆྗེན་རྡོ་རྗེ་མ་ལས་

ཀི་རྡོ་རྗེ་མ་རྣམས་སིགས་མཛུབ་འཛནི་པའྡོ༎ ཆྡོས་ཀ་ིརྡོ་རྗེ་མ་ནི་ཞགས་པ་འཛནི་པའྡོ༎

在第二層，東方等位置依序為(10)薩埵金剛女、(11)大寶金剛女、(12)法金剛女、(13)

業金剛女，膚色與持物均與不動（如來）等相同，但都沒有觸胸之故，薩埵金剛女、

大寶金剛女、業金剛女改作期克印，法金剛女改持羂索。

དབང་ལྡན་དུ་(14)ཙུན་ྡདཀར་མྡོ་ཟླ་བའ་ིམདྡོག་ཅན་ཕག་ཉི་ཤུ་རྩ་དྲུག་མ་རྩ་བའ་ིཕག་གཉསི་ཀིས་སིང་གར་རྩ་

བའི་ཕག་རྒྱ་དང་། གཡས་པ་རྣམས་ཀསི་མི་འཇིགས་པ་དང་རལ་ག་ིདང་རཏྣའ་ིཕྗེང་བ་དང་བི་ཛ་པ ཱུར་དང་

མདའ་དང་དག་ས་དང་མདུང་ཐུང་དང་ཐྡོ་བ་དང་ལྕགས་ཀྱུ་དང་རྡོ་རྗེ་དང་བ་དན་གསུམ་ག་ིཚུལ་དང་བགང་

ཕྗེང་ངྡོ་༎ གཡྡོན་པ་རྣམས་ཀིས་ཡིད་བཞནི་ག་ིནྡོར་བུའི་རྒྱལ་མཚན་དང་། པད་ྨདང་སི་བླུགས་དང་ཞགས་པ་

དང་གཞུ་དང་ཤག་ཏི་དང་འཁྡོར་ལྡོ་དང་རལ་གི་དང་སགིས་མཛུབ་དང་བུམ་པ་བཟང་པྡོ་དང་བི་དི་བ་ལ་དང་།

ཤྗེས་རབ་ཀ་ིཕ་རྡོལ་ཏུ་ཕནི་པའི་པྡོ་ཏའིྡོ༎ ཀན་ཛཱི་ཀའ་ིསྡོད་གཡྡོགས་བཅངིས་པ་བླ་གྡོས་ཕག་པ་ལ་གཟར་བ་

གར་གི་ཉམས་དགུའ་ིརང་བཞནི་རྩ་བའ་ིཞལ་དཀར་པྡོ་གཡསའ་ིསྡོན་པྡོ་ལྗགས་འགུལ་ཞངི་མཆྗེ་བ་བག་ཙམ་

གཙགིས་པ། གཡྡོན་པ་སྗེར་པྡོ་མ་མཆུ་མནན་པ། ཐལ་མྡོ་སར་ཏྗེ་མཛུབ་མྡོ་གཉིས་གུང་མྡོའ་ིཚགིས་པར་ཟླུམ་

པྡོའི་རྣམ་པར་བཞག་སྗེ་མཐྗེ་བྡོང་གཉསི་མཛུབ་མྡོའི་རྩ་བའི་ལྡོགས་ལ་གཞག་པར་བ་སྗེ། སངི་གར་བཞག་པ་

འད་ིན་ིརྩ་བའི་ཕག་རྒྱའྡོ༎

東北方為月色般的白膚(14)准提母，26 臂，主要的兩手於胸前作根本印，（其餘）

右手分別為無畏印、劍、寶珠串、香櫞（梵：bījapūra；藏：bi dza pūr）、箭、斧、

矛、槌、鉤、金剛杵、伸三指、與念珠，左手分別為飾有摩尼寶的勝利幢、蓮花、

淨瓶、索、弓、三叉戟、輪、劍、期克印、寶瓶、繩槍（梵：bhiṇḍipāla；藏：bi di

鍾子寅 232

ba la）、與《般若經》。纏著披肩的上衣搭在肩膀上，具舞蹈九態的自性。主面為白；

右面為青，舌頭顫動，獠牙微齜；左面為黃，咬著下唇。（主要的兩手）合掌，兩

個食指與相交的中指合併，兩個拇指位於食指的根旁，此安立於胸前（的手印）就

是根本印。

མྗེར་ནི་(15)རནི་ཆྗེན་སྐར་མདའ་སྗེར་མྡོ་ཕག་དྲུག་པ་གཉིས་ཀསི་སངི་གར་རནི་པྡོ་ཆྗེ་ཁ་སྡོར་འཛིན་པའྡོ༎

གཡས་པ་གཉསི་མི་འཇགིས་པ་དང་མདའ་འཛིན་པ་གཡྡོན་པ་གཉིས་ཀསི་སིགས་མཛུབ་དང་གཞུ་འཛནི་པའྡོ༎

東南方是黃膚(15)大寶隕石母，6 臂，兩手於胸前合掌持大寶，（其餘）兩隻右手作

無畏印與持箭，兩隻左手作期克印與持弓。

བདྗེན་བྲལ་དུ་(16)ཁྡོ་གཉྗེར་ཅན་དཀར་མྡོ་ཕག་དྲུག་མ་གཡས་པ་རྣམས་ཀིས་རྡོ་རྗེ་དང་དབྱུག་པ་དང་མདའ་

འཛནི་པའྡོ༎ གཡྡོན་པ་རྣམས་ཀསི་སགིས་མཛུབ་དང་སི་བླུགས་དང་གཞུ་འཛནི་པའྡོ༎

西南方為白膚(16)顰眉母，6 臂，右手持金剛杵、杖、箭，左手作期克印、與持淨

瓶、弓。

རླུང་དུ་(17)རྡོ་རྗེ་ལྕགས་སྡོག་མ་ལྗང་གུ་ཕག་དྲུག་མ་གཡས་པ་རྣམས་ཀསི་རྡོ་རྗེ་དང་རྡོ་རྗེ་ལུ་གུ་རྒྱུད་དང་

མདའ་འཛནི་པ་གཡྡོན་པ་རྣམས་ཀིས་སགིས་མཛུབ་དང་ཞགས་པ་དང་གཞུ་འཛནི་པའྡོ༎

西北方為綠膚(17)金剛鎖母，6 臂，右手持金剛杵、金剛連環套、箭，左手作期克

印、與持索、弓。

སན་མ་ལ་སྡོགས་པའ་ིལ་མྡོ་བཅུ་གཉིས་པྡོ་འད་ིརྣམས་ན་ིརྡོལ་པའ་ིཀུན་དུ་བསྡོད་པ་དང་ལྡན་པ་ཟླ་བའི་གདན་

ལ་བཞུགས་ཤངི་འྡོད་དམར་པྡོའི་དཀལི་འཁྡོར་ཅན། རང་རང་གི་རགིས་ཀི་བདག་པྡོ་བཞིན་དུ་ཞལ་གསུམ་པའྡོ༎

重探青海瞿曇寺之瞿曇殿（一）：《毗盧幻化網續》（rNam snang sgyu dra’i rgyud）「文殊金剛 43 尊

曼荼羅」完整作例的新發現及其藝術史之意義 233

佛眼母等 12 女尊都坐在能引起遊戲的月輪座上，並具有紅色背光，也有與各自所

屬的部主同樣的 3 面。

རིམ་པ་གསུམ་པའ་ིདཀིལ་འཁྡོར་དུ་ཤར་གི་སྣམ་བུ་ལ་(18)བམས་པ་གསྗེར་ག་ིམདྡོག་ལ་བུ་ཕག་དང་པྡོ་གཉསི་

ཆྡོས་འཆད་ཀ་ིཕག་རྒྱ་དང་། གཡས་པ་མཆྡོག་སནི་གི་ཕག་རྒྱ་དང་གཡྡོན་པ་མྗེ་ཏྡོག་དང་བཅས་པའི་ཀླུ་ཤིང་ག་ི

ཡལ་ག་འཛནི་པའྡོ༎ (19)འཇམ་དཔལ་ན་ིབརྡོད་ཟནི་པའི་གཟུགས་ཅན་ཏྗེ། ཁྱད་པར་དུ་ཤྗེས་རབ་མ་དང་

བྲལ་བའྡོ༎ (20)སྡོས་ཀ་ིགླང་པྡོ་ལྗང་གུ་གཡྡོན་པས་བུམ་པར་གནས་པའི་གླང་པྡོ་ཆྗེའི་སྣ་འཛནི་པའྡོ༎ གཡས་

ཀི་མཆྡོག་སིན་ནྡོ༎ (21)ཡྗེ་ཤྗེས་ཏྡོག་སྗེར་པྡོ་གཡྡོན་པས་ཡིད་བཞནི་གི་ནྡོར་བུའི་རྒྱལ་མཚན་འཛནི་པའྡོ༎

གཡས་མཆྡོག་སིན་ནྡོ༎

在第三圈，東面的平台上為(18)彌勒（菩薩），膚如金色，主要的兩手作說法印，（其

餘）右手作予願印，左手持帶有花的龍華樹樹枝。(19)文殊（菩薩）如前面已說過

的形象，但沒有智慧母。綠膚(20)香象（菩薩）左手持帶有寶瓶的象鼻，右手作予

願印。黃膚(21)智幢（菩薩）左手持飾有如意寶的勝利幢，右手作予願印。

ལྡོ་རུ་(22)བཟང་སྡོང་སྐུ་མདྡོག་དམར་པྡོ། གཡྡོན་པ་རཏྣ་འཛནི་པ་གཡས་པས་མཆྡོག་སིན་ནྡོ༎ (23)བླྡོ་གྡོས་

རྒྱ་མཚ་ོདཀར་པྡོ་ཕག་གཉིས་ཀ་ིསྡོར་མྡོ་ཐམས་ཅད་བརྐྱང་བས་ཆུ་རླབས་ཀི་ཚུལ་བྗེད་པྡོའྡོ༎ (24)བླྡོ་གྡོས་མ་ི

ཟད་པ་གསྗེར་ག་ིམདྡོག་ལ་བུ་གཡྡོན་པའི་ཁུ་ཚུར་སངི་གར་བཞག་སྗེ། གཡས་པས་མཆྡོག་སནི་ནྡོ༎ (25)སྡོབས་

པ་བརྩྗེགས་པ་ལྗང་གུ་གཡྡོན་པས་ཁུ་ཚུར་མཁལ་ཁུང་དུ་བཞག་པའྡོ༎ གཡས་པས་སྗེ་གྡོལ་གཏྡོགས་པའྡོ༎

在南方，紅膚(22)賢護（菩薩）左手持摩尼寶，右手作予願印。白膚(23)海意（智

慧海）（菩薩），兩手的手指全部伸展，如水波般（搖動）。(24)無盡意（菩薩）膚

如金色，左手握拳置於胸前，右手作予願印。綠膚(25)辯積（菩薩），左手於腰部

兩側（腎凹處）握拳，右手彈指出聲。

鍾子寅 234

ནུབ་ཏུ་(26)མཐུ་ཆྗེན་ཐྡོབ་དཀར་པྡོ་གཡྡོན་པས་བག་ཙམ་ཁ་ཕྗེ་བའི་པད་ྨདཀར་པྡོའྡོ༎ གཡས་པས་མཆྡོག་སནི་

ནྡོ༎ (27)ངན་སྡོང་ཀུན་འདྗེན་དཀར་པྡོ་ཕག་གཉསི་ཀིས་སགི་པ་སྤྲུག་པའི་ཚུལ་ལྡོ༎ (28)མྱ་ངན་དང་མུན་པ་

ཐམས་ཅད་ངྗེས་པར་འཇྡོམས་པའ་ིབླྡོ་གྡོས་གསྗེར་ག་ིམདྡོག་ལ་བུ་ཕག་གཉསི་ཁ་སར་བརབས་པའ་ིཚུལ་ལྡོ༎

(29)ད་བ་ཆན་ག་ིའྡོད་དམར་པྡོ་གཡྡོན་པས་ཨུཏ་ྤལ་ལ་གནས་པའི་ཉི་མའི་དཀལི་འཁྡོར་འཛནི་པའྡོ། གཡས་

པས་མཆྡོག་སིན་ནྡོ༎

在西方，白膚(26)得大勢至（菩薩），左手持些微綻開的白蓮，右手作予願印。白

膚(27)滅一切罪障（菩薩）兩手作拋除惡趣的樣子。(28)破諸憂闇（菩薩）膚如金

色，兩手作拍掌的姿態。紅膚(29)熾盛光（菩薩），左手持鄔巴拉花，上托日輪，

右手作予願印。

བང་དུ་(30)ཟླ་འྡོད་སྐུ་མདྡོག་ཟླ་བའི་འྡོད་ལ་བུ་གཡྡོན་བས་ཨུཏ་ྤལར་གནས་པའི་ཟླ་བའི་དཀལི་འཁྡོར་འཛིན་པ་

གཡས་པས་མཆྡོག་སནི་ནྡོ༎ (31)འྡོད་དཔག་མྗེད་དམར་པྡོ་ཕག་གཉསི་ཀསི་དབང་བསྐུར་བའི་བུམ་པ་འཛིན་

པའྡོ༎ (32)ནམ་མཁའ་མཛདོ་སྐུ་མདྡོག་གསྗེར་ལ་བུས་གཡྡོན་པས་རྡོ་རྗེ་ཁུ་ཚུར་འཀངི་བས་དཀུར་བརྗེན་པ།

གཡས་པས་ནམ་མཁའ་ལ་བསྐྡོར་བའྡོ༎ (33)སབི་པ་ཐམས་ཅད་རྣམ་པར་སྗེལ་བ་སྡོན་པྡོའམ་དཀར་པྡོ་གཡྡོན་

པས་ས་ལ་རྗེག་པ། གཡས་པའི་ཁུ་ཚུར་གསི་མཐྗེ་བྡོང་དང་སགིས་མཛུབ་སར་ཏྗེ། དི་བའ་ིཚུལ་གིས་གནས་པའྡོ༎

在北方，(30)月光（菩薩）膚色如月光，左手持鄔巴拉花，上托月輪，右手作予願

印。紅膚(31)無量光（菩薩）兩手持灌頂寶瓶。(32)虛空藏（菩薩）膚如金色，左

手傲慢地作金剛拳置於腰際，右手在空中搖晃。(33)除蓋障（菩薩）藍膚或白膚，

左手觸地，右手握拳，拇指與食指相合，作質問的姿態。

བམས་པ་ལ་སྡོགས་པའི་བང་ཆུབ་སྗེམས་དཔའ་འདི་རྣམས་ནི་ཟླ་བའི་གདན་དང་ཟླ་བའ་ིའྡོད་ཅན་ནྡོ༎ སྗེམས་

དཔའི་སལི་ཀྲུང་གིས་བཞུགས་པ་སན་གསུམ་པ་རང་ཕྡོགས་ཀི་བདག་པྡོ་བཞིན་དུ་ཞལ་གསུམ་པ་ཕག་དྲུག་པ་

重探青海瞿曇寺之瞿曇殿（一）：《毗盧幻化網續》（rNam snang sgyu dra’i rgyud）「文殊金剛 43 尊

曼荼羅」完整作例的新發現及其藝術史之意義 235

ཕག་གཉིས་ཀིས་མཉམ་གཞག་གི་ཕག་རྒྱ་བས་པ། གཉིས་ཀིས་གཞུ་དང་མདའ་འཛིན་པའྡོ༎ བམས་པ་དང་

འཇམ་དབངས་གཉིས་ལ་ན་ིམཉམ་གཞག་གི་ཕག་རག་མྗེད་དྡོ༎

彌勒等所有的菩薩都坐月輪座，並有月輪（背光），薩埵跏趺坐，3 眼，具與各自

的部主一樣的 3 面，6 臂，（除了前述主臂外的其餘）兩手作平等印，兩手持弓、

箭；但彌勒與文殊兩尊不作平等印。

འཇམ་པའ་ིརྡོ་རྗེ་ལ་སྡོགས་པའི་ལ་ཐམས་ཅད་གྡོས་སྣ་ཚོགས་པ་དང་རནི་པྡོ་ཆྗེའི་རྒྱན་དང་རལ་པའ་ིཐྡོར་ཚུགས་

དང་འཛུམ་པ་དང་བཅས་པའ་ིཞལ་དང་སྗེག་པའ་ིཉམས་དང་ལྡན་པའྡོ༎

文殊金剛等諸尊全部都著各種衣服、飾瓔珞，具頂髻，披長辮，臉部含笑，並顯露

優雅柔媚的姿態。

ཤར་གི་སྡོར་མ་ཧྗེའི་སྗེང་དུ་(34)གཞནི་རྗེ་མཐར་བྗེད་ནག་པྡོ་ཕག་དྲུཔ་པ་གཡས་པ་རྣམས་ཀིས་རལ་གི་དང་རྡོ་

རྗེ་དང་མདའ་འཛནི་པའྡོ༎， ， གཡྡོན་པས་ཞགས་པ་དང་བཅས་པའ་ིསདགིས་མཛུབ་གྗེན་དུ་བསྗེངས་པས་སགིས་

པར་བྗེད་པ།， ， གཡྡོན་པའ་ིགཉིས་པས་འཁྱུད་པའ་ིལ་མྡོའི་ནུ་མ་འཛིན་པའྡོ༎， ， དྗེ་ཡང་ཞལ་གཅིག་པ་ཕག་གཉསི་

པ་སྐུ་མདྡོག་དཀར་པྡོ་གཡྡོན་པས་པད་ྨདཀར་པྡོ་འཛིན་པ་ཕག་གཡས་པས་ཡབ་ལ་འཁྱུད་པར་བརྩྡོན་པའྡོ༎，，

གཡྡོན་པའ་ིགསུམ་པས་དངུལ་གི་གཞུ་འཛནི་པའྡོ།， ， མརྒད་4ལ་བུའི་ལ་མྡོ་ལྗང་གུ་ཕག་གཉིས་མ་གཡས་ཨུཏྤ་ལ་

སྡོན་པྡོ་འཛནི་པ་ཕག་གཡྡོན་པ་ཡབ་ཀ་ིསྐྗེ་ལ་འཁྱུད་པས་གཡས་ཕྡོགས་སུ་བརྒྱན་པ།， ， ཞལ་དྲུག་པ་གསུས་པ་

འཕང་བ།， ， ཞལ་དྲུག་ན་ིསྡོན་པྡོ་རྩ་བའ་ིཞལ་དགྗེས་པའ་ིགད་མྡོས་བཞད་པ།， ， གཉིས་པས་འཇགིས་པར་བྗེད་པ།，，

གསུམ་པའི་ཞལ་གདངས་པ།，，བཞི་པ་འཇགིས་སུ་རུང་བ།，，ལྔ་པ་རྡོ་རྗེ་མཆྗེ་བ་ཅན།，，དྲུག་པ་མགྡོའི་སྗེང་དུ་གནས་

པ་ལྗགས་འགུལ་བའྡོ༎， ， ཡང་ན་སྗེང་གི་སྡོན་པྡོ་རྩ་བ་ལ་སྡོགས་པའ་ིཞལ་རྣམས་ན་ིགཡས་སྐྡོར་གིས་སྡོན་པྡོ་དང་

4 應為 མ་རྒད。

鍾子寅 236

དཀར་པྡོ་དང་སྗེར་པྡོ་དང་དམར་པྡོ་དང་ལྗང་གུ་རྣམས་སྡོ༎，，

東門的水牛上為黑膚(34)閰摩敵（明王），6 臂，右手分別持劍、金剛杵、箭，左（第

一隻）手向上舉起作期克印並持羂索做威脅狀，左二手觸摸擁抱的明妃的胸部。再

者，（明妃）1 面 2 臂，白膚，左手持白蓮花，右手奮力地抱著佛父。（閰摩敵的）

左三手持銀質弓。如翠玉般的明妃綠膚二臂母莊嚴於右側，右手持藍色鄔巴拉花，

左手擁抱佛父的頸部。（閰摩敵有）6 面，腹部下垂；6 面為藍膚，主面歡喜地發笑，

第二面作怖畏狀，第三面張口（作貪求狀），第四面令人害怕，第五面具有金剛獠

牙，第六面位於頭頂，作顫舌狀。或者（另一說為）：頭頂的面為藍膚，主面等（5

面）以右旋順序依次為藍膚、白膚、黃膚、紅膚、綠膚。

ལྡོ་སྡོར་(35)གཞན་གསི་མ་ིཐུབ་པ་སྗེར་པྡོ་སྗེར་པྡོ་དང་ནག་པྡོ་དང་གཀར་པྡོ་རྩ་བ་དང་གཡས་གཡྡོན་གི་ཞལ་ལྡོ༎

ཕག་དྲུག་པ་གཡས་པ་རྣམས་ཀིས་རྡོ་རྗེ་དང་དབྱུག་ཐྡོ་དང་མདའ་འཛནི་པའྡོ༎ གཡྡོན་པ་རྣམས་ཀསི་སིགས་

མཛུབ་དང་བཅས་པའ་ིཞགས་པ་དང་ནུ་མ་དང་གཞུ་འཛནི་པའྡོ༎

南門為黃膚(35)無能勝（明王），其主面、右面、左面分別為黃膚、黑膚、白膚，6

臂，右手分別持金剛杵、杖、箭，左手分別作期克印持羂索、觸胸、與持弓。

ནུབ་ཏུ་(36)ར་མགནི་དམར་པྡོ་དམར་པྡོ་དང་སྡོན་པྡོ་དང་དཀར་པྡོ་རྩ་བ་དང་གཡས་གཡྡོན་ག་ིཞལ་ལྡོ། ཕག་

དྲུག་པ་གཡས་པ་རྣམས་ཀསི་རྡོ་རྗེ་དང་དབྱུག་པ་དང་ཀ་ན་ཡ་དང་མདའ་རྣམས་འཛིན་པའྡོ༎ གཡྡོན་པ་རྣམས་

ཀིས་སིགས་མཛུབ་དང་བཅས་པའི་ཞགས་པ་དང་ནུ་མ་དང་གཞུ་འཛནི་པའྡོ༎

西門為紅膚(36)馬頭（明王），其主面、右面、左面分別為紅膚、藍膚、白膚，6 臂，

右手分別持金剛杵、杖、羂戈、箭，左手分別作期克印持羂索、觸胸、與持弓。

བང་དུ་(37)བདུད་རྩ་ིའཁྱལི་པ་སྡོན་པྡོ་རྐང་པས་བགྗེགས་མནན་པ། ཕག་དྲུག་པ་གཡས་པ་རྣམས་ཀི་རལ་གི་

重探青海瞿曇寺之瞿曇殿（一）：《毗盧幻化網續》（rNam snang sgyu dra’i rgyud）「文殊金剛 43 尊

曼荼羅」完整作例的新發現及其藝術史之意義 237

དང་དག་ས་དང་མདའ་འཛནི་པའྡོ། གཡྡོན་པ་རྣམས་ཀིས་སགིས་མཛུབ་དང་བཅས་པའ་ིཞགས་པ་དང་ནུ་མ་

དང་གཞུ་འཛནི་པའྡོ༎

北（門）為藍膚(37)甘露漩（明王），足踩外魔，6 臂，右手分別持劍、斧、箭，左

手分別作期克印持羂索、觸胸、與持弓。

དབང་ལྡན་ག་ིམཚམས་སུ་རཏའྣི་རི་བྡོའི་སྗེང་དུ་(38)མ་ིགཡྡོ་བ་སྡོན་པྡོ་ཕག་དྲུག་པ་གཡས་པ་རྣམས་ཀསི་རལ་

གི་དང་ཞགས་པ་དང་མདའ་འཛིན་པའྡོ༎ གཡྡོན་པ་རྣམས་ཀིས་སགིས་མཛུབ་དང་བཅས་པའ་ིཞགས་པ་དང་ནུ་

མ་དང་གཞུ་འཛནི་པའྡོ༎ གཡྡོན་ངྡོས་སུ་འཕང་བའི་གྡོས་སྡོན་པྡོ་འཛནི་པའྡོ། ཁག་གསི་བརླན་པའི་ལྗགས་

འགུལ་བའ་ིཞལ་གདངས་པའྡོ༎

東北方寶山頂為藍膚(38)不動（明王），6 臂，右手分別持劍、羂索、箭，左手分別

作期克印持羂索、觸胸、與持弓；左側持垂掛著的藍衣；咧嘴，染血的舌頭顫動。

མྗེར་(39)འདྡོད་པའ་ིརྒྱལ་པྡོ་སྡོན་པྡོ་ཕག་དྲུག་པ་དང་པྡོ་གཉིས་ཀསི་རང་གི་ཕག་རྒྱ་བས་པ་གཡས་པ་གཉིས་

ཀིས་རྡོ་རྗེ་དང་མདའ་དང་གཡྡོན་པ་གཉསི་ནུ་མ་དང་གཞུ་འཛིན་པའྡོ༎ རྡོ་རྗེ་ཁུ་ཚུར་གཉིས་ཕན་ཚུན་རྒྱབ་

སར་ཏྗེ་མཐྗེའུ་ཆུང་གཉིས་བསྣྡོལ་ཏྗེ་སིགས་མཛུབ་གཉསི་ཕིར་བརྐྱང་ནས་ཞགས་པའི་ཚུལ་བས་པ་ནི་འདྡོད་པའ་ི

རྒྱལ་པྡོའི་ཕག་རྒྱའྡོ༎

東南方為藍膚(39)欲帝（明王），6 臂，第一對手結自己特有的手印，（其餘）兩隻

右手分別持金剛杵、箭，兩隻左手分別觸胸、與持弓；兩金剛拳相背靠著，兩小指

交叉，兩食指向外伸展，這就是欲帝明王的手印。

བདྗེན་བྲལ་དུ་(40)དབྱུག་པ་སྡོན་པྡོ་སྐུ་མདྡོག་སྡོན་པྡོ་ཕག་དྲུག་པ་གཡས་པ་རྣམས་ཀསི་རྡོ་རྗེ་དང་དབྱུག་པ་

鍾子寅 238

དང་མདའ། གཡྡོན་པ་རྣམས་ཀིས་སགིས་མཛུབ་དང་བཅས་པའི་ཞགས་པ་དང་ནུ་མ་དང་གཞུ་འཛནི་པའྡོ༎

西南方為 (40)青杖（明王），藍膚，6 臂，右手分別持金剛杵、杖、箭，左手分別

作期克印持羂索、觸胸、與持弓。

རླུང་དུ་(41)སྡོབས་པྡོ་ཆྗེ་སྡོན་པྡོ་ཕག་བརྒྱད་པ་གཡས་པ་རྣམས་ཀིས་རྡོ་རྗེ་དང་དབྱུག་པ་དང་རལ་གི་དང་

མདའྡོ༎ གཡྡོན་པ་རྣམས་ཀིས་སགིས་མཛུབ་དང་བཅས་པའ་ིཞགས་པ་དང་ནུ་མ་དང་ཐྡོ་བ་དང་གཞུ་འཛིན་

པའྡོ༎

西北方為藍膚(41)大力（明王），8 臂，右手分別持金剛杵、杖、劍、箭，左手分別

作期克印持羂索、觸胸、與持槌、弓。

དཀལི་འཁྡོར་གི་དབང་ཕྱུག་ག་ིསྗེང་དུ་(42)གནྡོད་མཛསེ་རྒྱལ་པྡོ་སྡོན་པྡོ་ཕག་དྲུག་པ་ཕག་གཉིས་ཀིས་རྡོ་རྗེ་ཧཱུཾ་

མཛད་ཀི་ཕག་རྒྱ་བཅིངས་པ་གཡས་པ་གཉསི་ཀིས་རལ་གི་དང་མདའ་འཛནི་པའྡོ༎ གཡྡོན་པ་གཉིས་ཀསི་ནུ་མ་

དང་གཞུ་འཛནི་པའྡོ༎ འདིར་འདྡོད་པའ་ིརྒྱལ་པྡོའ་ིཕག་རྒྱ་དྗེ་ཉིད་ཀི་མཛུབ་མྡོ་གཉསི་གྗེན་དུ་བསྗེང་བ་ན་ི

གནྡོད་མཛསེ་ཀི་ཕག་རྒྱའྡོ༎

曼荼羅主尊的上方為藍膚(42)害美（明王），6 臂，兩手作金剛作吽印，（其餘）右

手分別持劍、箭，左手分別觸胸、與持弓；在此，將欲帝明王原本的手印的食指向

上豎起，就成了害美明王的手印。

འྡོག་ཏུ་(43)རྡོ་རྗེ་ས་འྡོག་སྡོན་པྡོ་ཕག་དྲུག་པ་གཡས་པ་རྣམས་ཀསི་རྡོ་རྗེ་དང་ལྕགས་ཀྱུ་དང་མདའ་འཛིན་པའྡོ༎

གཡྡོན་པ་རྣམས་ཀིས་ནུ་མ་དང་ཞགས་པ་དང་བཅས་པ་འ་ིརྩྗེ་གཅིག་པ་དང་གཞུ་འཛིན་པའྡོ༎

下方為藍膚(43)金剛下界（明王），6 臂，右手分別持金剛杵、鉤、箭，左手分別觸

重探青海瞿曇寺之瞿曇殿（一）：《毗盧幻化網續》（rNam snang sgyu dra’i rgyud）「文殊金剛 43 尊

曼荼羅」完整作例的新發現及其藝術史之意義 239

胸、持帶有羂索的獨轂杵、與弓。

བགྗེགས་མཐར་བྗེད་ལ་སྡོགས་པ་བདུན་པྡོ་ན་ིསྡོན་པྡོ་དང་སྗེར་མྡོ་དང་དམར་པྡོ་རྩ་བ་དང་གཡས་གཡྡོན་གི་ཞལ་

གསུམ་མྡོ༎

除障尊等 7 尊均 3 面，主面、右面、左面分別為藍膚、黃膚、紅膚。

ཁྡོ་བྡོ་བཅུ་ཡང་ཁྡོས་པའི་ལ་སངས་ཅན་སན་དམར་པྡོ་སནི་མ་གཡྡོ་བ་བག་ཙམ་རྩ་བའ་ིཞལ་ཁ་ཕྗེ་བ། གཡས་

པའི་ཞལ་གདངས་པ། གཡྡོན་པའ་ིཞལ་མ་མཆུ་མནན་པ་མཆྗེ་བ་གཙིགས་པ་སག་གི་པགས་པས་སད་དང་སྡོད་

ལ་གྡོན་པ་ཐྡོད་པའ་ིཕྗེང་བས་དབུ་ལ་བརྒྱན་པ། དབུ་སྐྲ་འབར་བ་གྗེན་ལ་བཅངིས་ཞིང་འཁྱིལ་བ་ས་ར་དམར་

སྗེར་རྡོལ་པའི་ཀུན་ཏུ་བསྡོད་པ་ཅན། ཀླུའི་རྒྱལ་པྡོ་བརྒྱད་ཀསི་བརྒྱན་པ། ཕུད་ཀ་ིས་སྡོགས་པ་དང་བཅས་པའི་

གདྗེངས་ཀ་ཅན་རྣམས་ཀིས་འཇགིས་པ་སྣ་ཚོགས་པད་ྨདང་། ཉི་མའི་གདན་ལ་གཡྡོན་བརྐྱང་བས་གནས་པའྡོ༎

གཤནི་རྗེ་མཐར་བྗེད་ན་ིགཡས་བརྐྱང་བའམ་རྡོ་རྗེ་སལི་ཀྲུང་གིས་ཀང་བཞུགས་པའྡོ༎

十忿怒尊為忿怒相，紅眼、眉毛微微顫動，主面咧嘴，右面張口（作貪求狀），左

面獠牙切齒咬著下唇；上下均披著虎皮，頭飾骷髏鬘，燃燒的頭髮上束並捲曲，紅

黃色的髭鬚顫動，以嘶聲令人怖畏的八龍王為飾，左展立於雜瓣蓮花與日輪座上。

（但）閻摩敵為右展立姿或也以金剛跏趺坐。

དཀལི་འཁྡོར་འད་ིལ་གནྡོད་མཛསེ་རྒྱལ་པྡོའི་གཟུགས་ཁྡོ་ནས་རྣམ་པར་གནས་པའ་ིཕརི་གཙུག་ཏྡོར་འཁྡོར་ལྡོས་

སྒྱུར་བ་ནི་དཀལི་འཁྡོར་ཉདི་དུ་ཐ་དད་དུ་མ་བཤད་དྗེ། དཔལ་སྒྱུ་འཕྲུལ་ད་བའ་ིརྒྱུད་ལས་རྣལ་འབྡོར་རྒྱས་པར་

བསན་པ་ལའྡོ༎ འབྲིང་པྡོར་བསན་པ་ལ་ན་ིའཇམ་པའི་རྡོ་རྗེའི་ས་ིབྡོའི་སྗེང་ན་རཏའྣི་རི་ལ་གནས་པའི་པད་ྣདང་

ཉི་མ་ལ་རྡོ་རྗེ་སིལ་ཀྲུང་གིས་གནས་པའི་གཙུག་ཏྡོར་འཁྡོར་ལྡོས་སྒྱུར་བ་སྗེར་པྡོ་སྗེར་པྡོ་དང་སྡོན་པྡོ་དང་དཀར་

鍾子寅 240

པྡོ་རྩ་བ་དང་གཡས་དང་གཡྡོན་ག་ིཞལ་ལྡོ༎ ཕག་བརྒྱད་པའ་ིཕག་གཉསི་ཀསི་མཉམ་གཞག་ག་ིཕག་རྒྱ་བས་པ།

གཡས་པ་རྣམས་ཀིས་འཁྡོར་ལྡོ་དང་བགང་ཕྗེང་དང་མདའ་འཛིན་པའྡོ༎ གཡྡོན་པ་རྣམས་ཀིས་འཁྡོར་ལྡོ་དང་

ནུ་མ་དང་གཞུ་འཛིན་པའྡོ༎ སྣ་ཚོགས་པའི་གྡོས་དང་རིན་པྡོ་ཆྗེའི་རྒྱན་ཅན། རལ་པའི་ཐྡོར་ཅྡོག་གི་ཅྡོད་པན་

ཅན་གཞྡོགས་གཉསི་སུ་སན་མ་ལ་སྡོགས་པའ་ིལ་མྡོ་བཞི་པྡོ་རྣམས་ཀིས་བརྒྱན་པའྡོ་ཞྗེས་གསུངས་སྡོ༎

因僅有害美明王以色相住於此曼荼羅之故，曼荼羅本身並沒有將頂髻轉輪明王解釋

為（與害美明王）相異，而於《吉祥幻化網續》廣說其瑜伽，中說則云：「文殊金

剛頂上的寶山上有蓮花與日輪，黃膚頂髻轉輪明王金剛跏趺坐於其上，其主面、右

面、左面分別為黃膚、藍膚、紅膚；8 臂，兩手作根本定印，（其餘）右手分別持

輪、念珠、箭，左手分別持輪、觸胸、與持弓；以各種天衣與瓔珞為飾，並有長辮

髮髻與頭冠。其兩側以佛眼等 4 天女為脅侍。」

དྗེའ་ིརྗེས་སུ་འབྲངས་ནས་རྣལ་འབྡོར་རྒྱས་པ་ལ། ཡང་གཙུག་ཏྡོར་འཁྡོར་ལྡོས་སྒྱུར་བ་ནི་དཀལི་འཁྡོར་པ་ཐ་

དད་དུ་དང་དྗེའ་ིསྗེང་དུ་གནྡོད་མཛེས་རྒྱལ་པྡོ་ཤྗེས་པར་བའྡོ་ཞྗེས་པ་ན་ིཁ་ཆགི་གྡོ༎ ལ་གཞན་བཞ་ིབཅུ་ཞྗེ་

གསུམ་པྡོ་རྣམས་ཀང་ཞལ་རྗེ་རྗེ་ལ་སན་གསུམ་གསུམ་པའྡོ༎ འདིར་ནུ་མ་འཛིན་པར་བསན་པ་དྗེ་ཡང་མི་བསྡོད་

པ་ལ་སྡོགས་པ་བཞི་བདག་ལ་བུའ་ིཤྗེས་རབ་མ་ལ་སྡོམས་པར་ཞུགས་པ་རྣམས་ཀའིྡོ༎ ཁྡོ་བྡོ་རྣམས་ཀསི་ནི་བདག་

ལ་བུའི་ཤྗེས་རབ་མ་གཡྡོན་ངྡོས་སུ་གནས་པའི་ནུ་མ་འཛིན་པའྡོ་ཞྗེས་ཤྗེས་པར་བའྡོ༎ གཤནི་རྗེ་མཐར་བྗེད་ལས་

གཞན་རྣམས་ལ་ཤྗེས་རབ་མ་མྗེད་ཀང་དྗེའ་ིནུ་མར་འཛིན་པའི་ཚུལ་གསི་བདག་གི་ནུ་མར་འཛིན་པའྡོ་ཞྗེས་པ་ན་ི

གཞན་ནྡོ༎

之後是廣說瑜伽的部分，一些（傳規）說應瞭知頂髻轉輪明王的曼荼羅（與害美明

王的）有異，且害美明王於彼之上；其餘（傳規）說其餘的 43 尊每個都有 3 面，

各具 3 眼；在此，現為觸胸者乃不動如來等 4 尊，與同己的智慧母雙運；應瞭知全

部忿怒尊皆觸位於左側、且同己的智慧母的胸；除閻摩敵外各尊雖沒智慧母，但也

以觸智慧母的胸的姿勢來觸己胸。

重探青海瞿曇寺之瞿曇殿（一）：《毗盧幻化網續》（rNam snang sgyu dra’i rgyud）「文殊金剛 43 尊

曼荼羅」完整作例的新發現及其藝術史之意義 241

འདརི་རྣམ་པར་སྣང་མཛད་ཀ་ིརང་བཞནི་འཇམ་པའ་ིརྡོ་རྗེ་ཆྡོས་ཀི་དབངིས་རྣམ་པར་དག་པའ་ིཡྗེ་ཤྗེས་ཀི་

བདག་ཉིད་ལ་བུའི་རྡོ་རྗེ་སྗེམས་དཔས་རྒྱས་བཏབ་པ། མྗེ་ལྡོང་ལ་བུའི་ཡྗེ་ཤྗེས་ལ་སྡོགས་པའི་རང་བཞནི་མི་

བསྡོད་པ་ལ་སྡོགས་པའི་དྗེ་བཞནི་གཤྗེགས་པ་བཞི་དང་། སན་མ་དང་ཙུན་ྡརྣམས་ལ་འཇམ་པའི་རྡོ་རྗེས་རྒྱས་

བཏབ་པ། མམཱ་ཀི་དང་སྗེམས་མ་རྡོ་རྗེ་མ་དང་བམས་པ་ལ་སྡོགས་པ་བཞི་དང་། ཁྡོ་བྡོ་བཅུ་ལ་མ་ིབསྡོད་པས་

རྒྱས་བཏབ་པ། རནི་ཆྗེན་རྡོ་རྗེ་མ་དང་རནི་ཆྗེན་སྐར་མདའ་མ་དང་། བཟང་སྡོང་མ་ལ་སྡོགས་པ་བཞི་ལ་རིན་

འབྱུང་གིས་རྒྱས་བཏབ་པ། གྡོས་དཀར་མྡོ་དང་ཆྡོས་ཀི་རྡོ་རྗེ་མ་དང་ཁྡོ་གཉྗེར་མ་དང་མཐུ་ཆྗེན་ཐྡོབ་ལ་སྡོགས་

པ་བཞི་ལ་སྣང་བ་མཐའ་ཡས་ཀིས་རྒྱས་བཏབ་པ། སྡོལ་མ་དང་ལས་ཀི་རྡོ་རྗེ་མ་དང་རྡོ་རྗེ་ལྕགས་སྡོག་མ་དང་།

ཟླ་འྡོད་ལ་སྡོགས་པ་བཞི་ལ་དྡོན་ཡྡོད་གྲུབ་པས་རྒྱས་བཏབ་པའྡོ༎

在此，具大日如來本性的文殊金剛，以如法界體性智之金剛薩埵來封印；如大圓鏡

等智的不動等 4 如來、佛眼母、與准提母，以文殊金剛來封印；摩摩枳母、薩埵金

剛女、彌勒等 4 菩薩、與十忿怒明王，以不動（如來）來封印；大寶金剛女、大寶

隕石母、與賢護等 4 菩薩，以寶生（如來）來封印；白衣母、法金剛女、顰眉母、

與得大勢至等 4 菩薩，以無量光（如來）來封印；度母、業金剛女、金剛鎖母、與

月光等 4 菩薩，以不空成就（如來）來封印。

འཇམ་པའ་ིརྡོ་རྗེའི་ཐུགས་ཀར་ས་བྡོན་ནི་མུ༔འྡོ༎ ཨོཾཨཱ༔ཞྗེས་པ་སིང་པྡོའ་ིསགས་སྡོ༎ ཨོཾཨམྲྀ་ཏ་ཀུཎྜ་ལི་བིག ྷྣཱནྟ་

ཀ་ཧཱུཾ་ཞྗེས་པ་ལས་ཐམས་ཅད་པའ་ིསགས་སྡོ༎ ༎

文殊金剛的種字為「Mum」，心咒為「Om Ām」，一切業之咒為「Om A Mri Ta Kunda

Li Bighnānta Ka Hūm」。

鍾子寅 242

毗盧文殊金剛 43 尊曼荼羅諸尊漢、梵、藏對譯：5

第一圈

5 佛

(1)文殊金剛（梵：Mañjuvajra；藏：'Jam pa'i rdo rje）

(1’)金剛界自在母（梵：；藏：rDo rje dbyings kyi dbang phyug ma）

(2)不動（梵：Akṣobhya；藏：Mi bskyod pa；舊譯為「阿閦佛」）

(3)寶生（梵：Ratnasambhava；藏：Rin chen 'byung ldan）

(4)無量光（梵：Amitābha；藏：sNang ba mtha' yas；舊譯為「無量壽佛」）

(5)不空成就（梵：Amoghasiddhi；藏：Don yod grub pa）

4 佛母

(6)佛眼母（梵：Locanā；藏：sPyan ma；舊譯為「佛眼菩薩」）

(7)摩摩枳母（梵：Māmakī；藏：Mā ma kī；舊譯為「摩摩枳菩薩」）

(8)白衣母（梵：Pāṇḍarā；藏：Gos dkar mo；舊譯為「白衣菩薩」）

(9)度母（梵：Tārā；藏：sGrol ma；舊譯為「多羅菩薩」）

第二圈

4 金剛女

(10)薩埵金剛女（梵：Sattvavajrā；藏：Sems ma rdo rje ma；舊譯為「薩埵金剛菩

薩」）

(11)大寶金剛女（梵：Ratnavajrā；藏：Rin chen rdo rje ma；舊譯為「寶金剛菩薩」）

5 梵文拼法參見：木村秀明 1989b；所謂的「舊譯」乃指（北宋）法賢譯《佛說瑜珈大

教王經》時所用的譯名。

重探青海瞿曇寺之瞿曇殿（一）：《毗盧幻化網續》（rNam snang sgyu dra’i rgyud）「文殊金剛 43 尊

曼荼羅」完整作例的新發現及其藝術史之意義 243

(12)法金剛女（梵：Dharmavajrā；藏：Chos kyi rdo rje ma；舊譯為「法金剛菩薩」）

(13)業金剛女（梵：Karmavajrā；藏：Las kyi rdo rje ma；舊譯為「羯磨金剛菩薩」）

4 女菩薩

(14)准提母（梵：Cundā；藏：Tsunda；舊譯為「尊那菩薩」）

(15)大寶隕石母（梵：Ratnālokā；藏：Rin chen skar mda'；舊譯為「寶光菩薩」）

(16)顰眉母（梵：Bhṛkuṭī；藏：Khro gnyer can；舊譯為「顰眉菩薩」）

(17)金剛鎖母（梵：Vajraśṛṅkhalā；藏：rDo rje lcags；舊譯為「金剛鎖菩薩」）

第三圈：16 菩薩

(18)彌勒（梵：Maitreya；藏：Byams pa；舊譯為「慈氏菩薩」）

(19)文殊（梵：Mañjuśrī；藏：'Jam dpal；舊譯為「妙吉祥菩薩」）、

(20)香象（梵：Gandhahastin；藏：sPos kyi glang po）

(21)智幢（梵：Jñānaketu；藏：Ye shes tog）

(22)賢護（梵：Bhadrapāla；藏：bZang skyong sku mdog）

(23)海意（梵：Sāgaramati；藏：blo gros rgya mtsho）

(24)無盡意（梵：Akṣayamati；藏：Blo gros mi zad pa）

(25)辯積（梵：Pratibhānakūṭa；藏：sPobs pa brtsegs pa）

(26)得大勢至（梵：Mahāsthāmaprāpta；藏：mThu chen thob）

(27)滅一切罪障（梵：Sarvāpāyañjaha；藏：Ngan song kun 'dren）

(28)破諸憂闇（梵：Sarvaśokatamonirghātanamati；藏：Mya ngan dang mun pa thams

cad nges par 'joms pa'i blo gros）

鍾子寅 244

(29)熾盛光（梵：Jālinīprabha；藏：Dra ba chan gyi 'od）

(30)月光（梵：Candraprabha；藏：Zla 'od）

(31)無量光（梵：Amitaprabha；藏：'Od dpag med；舊譯為「甘露光菩薩」Amṛtaprabha）

(32)虛空藏（梵：Gaganagañja；藏：Nam mkha' mdzod）

(33)除蓋障（梵：Sarvanīvaraṇaviṣkambhin；藏：sGrib pa thams cad rnam par sel ba）

四門、四隅與上下：10 忿怒明王

(34)閻摩敵（梵：Yamāntaka；藏：gShin rje mthar byed；舊採梵語音譯為「焰鬘得

迦」）

(35)無能勝（梵：Aparājita；藏：gZhan gyis mi thub pa；舊採梵語別名 Prajñāntaka

之音譯為「鉢囉研得迦」）

(36)馬頭（梵：Hayagrīva；藏：rTa mgrin；舊採梵語別名 Padmāntaka 之音譯為「鉢

訥鬘得迦」）

(37)甘露漩（梵：Amṛtakuṇḍalin；藏：bDud rtsi 'khyil pa；舊採梵語別名 Vighnāntaka

之音譯為「尾覲難得迦」）

(38)不動（梵：Acala；藏：Mi g.yo ba；舊譯為「不動尊」）

(39)欲帝（梵：Ṭakkirāja；藏：'Dod pa'i rgyal po；舊採梵語音譯為「吒枳」）

(40)青杖（梵：Nīladaṇḍa；藏：dByug pa sngon po；舊採梵語音譯為「儞羅難孥」）

(41)大力（梵：Mahābala；藏：sTobs po che）

(42)害美（梵：Sumbharāja；藏：gNod mdzes rgyal po）

(43)金剛下界（梵：Vajrapātāla；藏：rDo rje sa 'og）