Polityka Unii Europejskiej w zakresie sukcesji przedsiębiorstw

Zeszyty Naukowe nr 866

Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie2011

Krzysztof Wach Katedra Przedsiębiorczości i Innowacji

Polityka Unii Europejskiej w zakresie sukcesji przedsiębiorstw1. Wstęp

W 2002 r. szacowano, że w okresie nadchodzących 10 lat aż 1/3 przedsię-biorstw z 15 krajów ówczesnej Unii Europejskiej dokona transferu własności, przy czym wskaźnik ten wahał się od 25% do 40% w poszczególnych krajach członkowskich. W liczbach bezwzględnych wskaźnik ten wynosił ok. 610 tys. małych i średnich przedsiębiorstw; blisko połowa tych przedsiębiorstw zatrudnia pracowników (ok. 2,1 mln miejsc pracy)1. Na początku 2006 r. w odniesiemiu do krajów UE-25 szacowano natomiast, że: „nawet 690 tys. firm rocznie powinno znaleźć nowych właścicieli – przedsiębiorstwa te, choć w większości małej lub średniej wielkości, zapewniają łącznie 2,8 mln miejsc pracy”2. Przytoczone dane wskazują jednoznacznie, że kwestia ciągłości trwania przedsiębiorstw, zwłaszcza rodzinnych, jest jednym z najważniejszych czynników, od których zależy konku-rencyjność gospodarki oraz miejsca pracy. Transfer własności przedsiębiorstw jest również szansą na przetrwanie dla przedsiębiorstw, głównie rodzinnych.

Celem artykułu jest prezentacja oraz analiza kierunków ewolucji polityki Unii Europejskiej w zakresie przenoszenia własności przedsiębiorstw. Jako główną technikę badawczą zastosowano metodę badania dokumentów, czyli analizę aktów

1 Final Report of the Export Group on the Transfer of Small and Medium-sized Enterprises, European Commission – DG Enterprise and Industry, Brussels, May 2002, s. 7.

2 Giełdy przedsiębiorstw. Propagowanie przejrzystości rynku w dziedzinie obrotu przedsię-biorstwami w Europie. Raport Grupy Ekspertów, Komisja Europejska – Dyrekcja Generalna ds. Przedsiębiorstw i Przemysłu, Bruksela, maj 2006, s. 5.

Krzysztof Wach108

prawnych, raportów oraz programów wspólnotowych3. Pomocniczo zastosowano także metodę statystyczną, metodę wnioskowania logicznego oraz metodę kom-paratywną. Metoda statystyczna (analiza danych statystycznych) polega na ana-lizowaniu dokumentów źródłowych i ogólnodostępnych danych statystycznych. Metoda wnioskowania logicznego sprowadza się do zastosowania rozumowania „polegającego na wyprowadzeniu – zgodnie z prawami logiki, ze zdań uznanych za prawdziwe (przesłanek) – nowych twierdzeń (wniosków)”4. Z kolei metoda komparatywna (porównawcza, analogowa) sprowadza się do porównywania bada-nych zjawisk ekonomicznych w jednej zbiorowości i przewidywania ich rozwoju w innej zbiorowości5.

2. Kierunki ewolucji wspólnotowej polityki w zakresie transferu przedsiębiorstw

Już na początku lat 90. XX w. Komisja Europejska dostrzegła złożoność pro-blemu sukcesji przedsiębiorstw i jego wagę dla przetrwania europejskich przed-siębiorstw, zwłaszcza rodzinnych. W dniach 29–30 stycznia 1993 r. w Brukseli pod auspicjami Komisji Europejskiej zostało zorganizowane sympozjum na temat transferu własności przedsiębiorstw, które pozwoliło Komisji zidentyfikować główne problemy związane z sukcesją przedsiębiorstw oraz wskazać najlepsze praktyki (best practice) w tym zakresie. Komunikat z dnia 29 czerwca 1994 r. postulował skoncentrowanie się na takich kwestiach, jak6:

– zapewnienie ciągłości spółkom osobowym i firmom jednoosobowym, – przygotowanie przedsiębiorstw do przeniesienia własności przez nabycie

najbardziej odpowiedniej formy organizacyjno-prawnej,– wspieranie przenoszenia własności przedsiębiorstw przez władze wykonaw-

cze oraz ustawodawcze, – zapewnienie ulg podatkowych w wypadku przeniesienia własności przedsię-

biorstw w obrębie rodziny.

3 Wyboru metod dokonano na podstawie: Podstawy metodologiczne prac doktorskich w naukach ekonomicznych, red. M. Sławińska, H. Witczak, PWE, Warszawa 2008, s. 95–125; J. Apanowicz, Metodologiczne uwarunkowania pracy naukowej, Difin, Warszawa 2005, s. 56–57.

4 H. Mruk, Metody jakościowe w badaniach naukowych [w:] Podstawy metodologiczne prac doktorskich w naukach ekonomicznych, red. M. Sławińska, H. Witczak, PWE, Warszawa 2008, s. 104.

5 Ibidem, s. 106. 6 Communication from the Commission of 29 June 1994 on the transfer of businesses. Actions

in favour of SMEs, Dz.Urz. WE C 204 z 23.07.1994, s. 1–23.

Polityka Unii Europejskiej… 109

7 grudnia 1994 r. Komisja przyjęła, w formie rekomendacji, szczegółowe wytyczne w kwestii poprawy warunków transferu własności przedsiębiorstw w krajach członkowskich Wspólnoty. Zalecenia te dotyczyły licznych obszarów oddziałujących na przeniesienie własności przedsiębiorstw, takich jak opodatko-wanie, zmiana statutu prawnego przedsiębiorstwa, dostęp do sfinansowania trans-feru. Zalecenia skierowane do poszczególnych państw członkowskich zawarte w tym akcie prawnym były następujące7:

– pobudzenie inicjatyw służących podniesieniu świadomości, udzielaniu informacji i prowadzeniu szkoleń w zakresie planowania przenoszenia własności przedsiębiorstw,

– zapewnienie właściwego otoczenia finansowego sprzyjającego przenoszeniu własności przedsiębiorstw,

– zapewnienie prawnych możliwości restrukturyzacji przedsiębiorstwa w celu przygotowania do przeniesienia własności, zwłaszcza w odniesieniu do statutu prawnego przedsiębiorstwa,

– ustanowienie przepisów prawnych zapewniających ciągłość spółek osobo-wych i firm jednoosobowych w przypadku śmierci jednego ze wspólników lub właściciela,

– stworzenie korzystnych przepisów w zakresie podatku od spadku i darowizn od transferu własności przedsiębiorstw w celu zapewnienia im przetrwania,

– ułatwienie przeniesienia własności przedsiębiorstwa na osoby trzecie przez wprowadzenie korzystnych przepisów podatkowych.

Postępy w implementacji przez kraje członkowskie powyższych zaleceń zostały omówione na zorganizowanym przez Komisję forum w dniach 3–4 lutego 1997 r. w Lille we Francji. Dokument roboczy podsumowujący obrady zawierał 13 konkluzji zebranych w trzech grupach8:

1) środki prawne ułatwiające transfer własności przedsiębiorstw: – ułatwienia w zakresie przekształcenia spółek osobowych w kapitałowe, – wprowadzenie uproszczonych form spółek kapitałowych, – wprowadzenie jednoosobowych spółek kapitałowych, – zapewnienie ciągłości prawnej spółek osobowych, zwłaszcza spółek prawa

cywilnego,

7 Commission Recommendation of 7 December 1994 on the transfer of small and medium- -sized enterprises, Dz.Urz. WE L 385 z 31.12.1994, s. 14-17. Zalecenie to zostało uzupełnione o szczegółowe wyjaśnienia zawarte w towarzyszącym komunikacie: Communication on the Commission Recommendation of 7 December 1994 on the transfer of small and medium-sized enterprises, Dz.Urz. WE C 400 z 31.12.1994, s. 1–9.

8 Recommendations of the European Forum on the Transfer of Business on 3 and 4 February 1997 in Lille, version of 24.03.1997.

Krzysztof Wach110

– uproszczenie formalności administracyjnych transferu własności przedsię-biorstw;

2) środki podatkowe ułatwiające transfer własności przedsiębiorstw: – zmniejszenie stawek podatku od spadków i darowizn w zakresie transferu

własności przedsiębiorstw,– zwolnienie z obciążeń związanych z podatkiem od przeniesienia kapitału lub

ich zmniejszenie w zakresie transferu własności przedsiębiorstw na rzecz osób trzecich,

– zlikwidowanie wszelkich form opodatkowania przekształceń przedsię-biorstw,

– zwiększenie liczby podpisanych między krajami członkowskimi umów o uni-kaniu podwójnego opodatkowania w zakresie podatku od spadków i darowizn,

– zapewnienie informacji na temat konsekwencji podatkowych transferu wła-sności przedsiębiorstw,

– reformy podatkowe uwzględniające ułatwienia transferu własności przed-siębiorstw;

3) działania wspierające dotyczące ułatwienia transferu własności przedsię-biorstw:

– zapewnienie przez instytucje finansowe odpowiedniego finansowania trans-feru własności przedsiębiorstw oraz korzystnej strategii kredytowej,

– zapewnienie szeroko rozumianego doradztwa w zakresie transferu własności przedsiębiorstw już na wstępnym etapie planowania sukcesji przedsiębiorstw.

W 1998 r. Komisja w formie komunikatu opublikowała raport na temat działań podjętych do 31 grudnia 1996 r. przez kraje członkowskie w kwestii ułatwienia transferu przedsiębiorstw9, który oprócz ogólnych wniosków zbieżnych z konklu-zjami z Lille zawierał także tabele porównawcze i szczegółowo opisane postępy 15 krajów ówczesnej Unii Europejskiej.

W listopadzie 2000 r. Komisja powoła grupę ekspercką ds. przenoszenia własności małych i średnich przedsiębiorstw, której zadaniem było sporządzenie raportu oceniającego efekty wdrażania zaleceń z 1994 r. poczynione przez kraje członkowskie po 1998 r.10 W maju 2002 r. opublikowany został raport końcowy grupy eksperckiej, który zawierał następujące rekomendacje11:

– stworzenie Europejskiego Centrum Transferu Przedsiębiorstw koordynują-cego i ułatwiającego aktywność w tym zakresie,

9 Communication from the Commission on the transfer of small and medium-sized enterprises, Dz.Urz. WE C 093 z 28.03.1998, s. 2–12.

10 Projekt ten nazwano Best Project on Transfer of Businesses. 11 Final Report…, s. 8, 44–45.


– stworzenie europejskiej bazy danych sprzedawców oraz kupujących przed-siębiorstwa, jak również rozwój istniejących narodowych baz danych i pobudzanie tworzenia takich baz danych w krajach, w których jeszcze one nie istnieją,

– organizowanie regularnych europejskich seminariów, spotkań czy forów wymiany poglądów na temat transferu przedsiębiorstw,

– rozwój alternatywnych oraz dodatkowych usług „szytych na miarę” (tailor- -made) w zakresie szkoleń i zarządzania procesem przenoszenia własności przed-siębiorstw,

– zainicjowanie przez władze narodowe programów wsparcia transferu przed-siębiorstw, a także badań na ten temat,

– zwrócenie uwagi decydentów na fakt, że konieczne jest wspieranie nie tylko zakładania nowych przedsiębiorstw, ale też transferu własności przedsiębiorstw już istniejących.

Raport przewidywał takie same środki osiągnięcia sprawności i skuteczności transferu przedsiębiorstw, jak te zaprezentowane w 1997 r. oraz 1998 r., ich koncep-tualizacja była jednak bardziej szczegółowa i daleko idąca. Dużo uwagi poświę-cono wiedzy przedsiębiorców na temat przenoszenia własności przedsiębiorstw oraz stworzeniu giełdy przedsiębiorstw (transfer market). Do 2002 r. giełdy takie istniały w 4 krajach członkowskich (Austria, Dania, Francja, Holandia) oraz czę-ściowo w kolejnych 4 krajach (Niemcy, Luksemburg, Włochy, Finlandia). Raport wzywał Komisję do określenia, w porozumieniu z krajami członkowskimi, ram czasowych na wdrożenie rekomendacji ekspertów.

W dniach 23–24 września 2002 r. w Wiedniu pod auspicjami Komisji zostało zorganizowane Europejskie Seminarium na temat Transferu Przedsiębiorstw. Kon-kluzje płynące z raportu podsumowującego miały przede wszystkich charakter informacyjny. Postulowano głównie uświadomienie problemu zarówno władzom, jak i przedsiębiorcom, proponując wiele instrumentów do tego służących12.

Na podstawie decyzji Rady z dnia 20 grudnia 2000 roku przyjęto IV Wieloletni Program na rzecz Przedsiębiorstw i Przedsiębiorczości na lata 2000–2005 (Fourth Multiannual Programme for Enterprise and Entrepreneurship and in particular for Small and Medium-Sized Enterprises 2001–2005)13. Program początkowo przeznaczony był na 5 lat, został jednak przedłużony o rok – do końca 2006 r., tak aby pokrywał się ze wspólnotowym okresem programowania. Program zawierał 5 celów głównych, a 1 z nich (promocja przedsiębiorczości) przewidywał pomoc

12 European Seminar on the Transfer of Businesses. Final Report, European Commission – DG Enterprise and Industry, Austrian Federal Ministry for Economic Affairs and Labour, Vienna 2002, s. 5–6.

13 Council Decision 2000/819/EC of 20 December 2000 on a multiannual programme for enterprise and entrepreneurship, and in particular for small and medium-sized enterprises (SMEs) (2001–2005), Dz.Urz. WE L 333 z 29.12.2000, s. 84–91.

Krzysztof Wach112

w tworzeniu nowych przedsiębiorstw oraz pomoc w transferze własności przed-siębiorstw już istniejących.

W wydanej przez Komisję w styczniu 2003 r. Zielonej księdze przedsiębiorczo-ści w Europie14 wiele miejsca poświęcono transferowi własności przedsiębiorstw. Temat ten nie był osobno rozpatrywany, ciągle przewijał się jednak w analizach poświęconych innym obszarom.

W 2003 r. wydany został również przez Komisję Europejską podręcznik dobrych praktyk dotyczących przenoszenia własności przedsiębiorstw15.

W październiku 2002 r. Komisja powołała kolejną grupę ekspercką ds. trans-feru przedsiębiorstw (tzw. MAP 2002 Project), której prace pozwoliły na wydanie w sierpniu 2003 r. kolejnego raportu oceniającego postępy w zakresie polityki na rzecz przenoszenia własności przedsiębiorstw. Raport ten wskazywał 6 naj-ważniejszych obszarów (key area), na których powinna skupić się wspólnotowa polityka dotycząca transferu przedsiębiorstw. Były to następujące obszary16:

1) działania ułatwiające transfer przedsiębiorstw przez osoby trzecie,2) szczególne działania ułatwiające przeniesienie przedsiębiorstw na pracow-

ników,3) szczególne zasady dotyczące podatku od spadków i darowizn od transferu

przedsiębiorstw,4) środki zachęcające do przygotowania „w porę” procesu transferu przedsię-

biorstw17,5) ulgi podatkowe od środków finansowych uzyskanych z przeniesienia wła-

sności przedsiębiorstwa, które następnie zostały ponownie zainwestowane w inne MŚP,

6) instrumenty finansowe ułatwiające transfer przedsiębiorstw. Raport postulował przeprowadzanie benchmarkingu dla wszystkich zidentyfi-

kowanych kluczowych obszarów.Na początku 2004 r. Komisja ogłosiła w formie komunikatu Entrepreneur-

ship Action Plan – EAP (plan działań na rzecz przedsiębiorczości), w którym

14 Zob. Green Paper on Entrepreneurship in Europe (presented by the Commission), Brussels 21.01.2003, document based on COM(2003) 27 final.

15 Helping the Transfer of Businesses. A ‘good practice guide’ of Measures for Supporting the Transfer of Businesses, European Commission – DG Enterprise and Industry, Brussels – Luxem-bourg 2003.

16 Transfer of Businesses. Continuity through a New Beginning. Final Report of the MAP 2002 Project, European Commission – DG Enterprise and Industry, Brussels, August 2003, s. 8.

17 Sformułowanie „w porę” (timely preparation) związane jest z koniecznością przejścia na emeryturę właściciela przedsiębiorstwa, ze względu jednak na politykę zatrudnienia promującą aktywność zawodową osób w wieku emerytalnym raport używa łagodniejszego sformułowania, co wyraźnie zostało podkreślone.


1 spośród 9 wskazanych najważniejszych działań (key actions) dotyczyło ułatwień w transferze przedsiębiorstw. W komunikacie tym stwierdza się, że: „Komisja będzie kontynuowała pomoc narodowym i regionalnym decydentom, aby ułatwiać transfer przedsiębiorstw, głównie z zamiarem zapewniania ciągłości wielu mają-cym szanse utrzymać się na rynku przedsiębiorstwom rodzinnym w UE. Komisja będzie nadal zachęcać państwa członkowskie do wprowadzania w życie rekomen-dacji na temat transferu przedsiębiorstw oraz zwiększy wysiłki w podnoszeniu świadomości między przyszłymi przedsiębiorcami (sukcesorami) w zakresie transferu przedsiębiorstw”18. Wskazane działania szczegółowe były następujące19:

– wydanie nowego komunikatu Komisji w sprawie transferu przedsiębiorstw, w którym sprecyzowane zostaną zalecane działania w tym zakresie oraz ocena postępów implementacji zaleceń z 1994 r. (komunikat początkowo planowany był na 2004 r., choć w rzeczywistości wydany został dopiero w 2006 r.),

– zapewnienie odpowiednich ram ( framework) dla rynku transferu przedsię-biorstw w krajach członkowskich,

– analiza powodów sukcesu i porażki procesu przenoszenia własności przed-siębiorstw w Europie,

– udostępnienie funduszy na finansowanie transferu przedsiębiorstw w ramach wspólnotowych instrumentów finansowych.

We wstępnym sprawozdaniu z implementacji EAP wydanym w 2005 r. podsu-mowano wysiłki Komisji w realizacji 3 z 4 powyżej wskazanych działań, ponie-waż trzecie w kolejności działanie zostało anulowane w związku z negatywną decyzją Komitetu Zarządzającego IV Wieloletnim Programem MAP (Enterprise Programme Management Committee – EPMC)20.

Pod koniec 2004 r. Komisja powołała kolejną grupę ekspercką ds. transferu przedsiębiorstw w ramach projektu „Wsparcie na rzecz ustanawiania przejrzy-stego rynku dla przenoszenia własności przedsiębiorstw” (tzw. MAP 2004 Pro-ject). Raport końcowy zatytułowany Giełdy przedsiębiorstw został opublikowany w maju 2006 r.21 Zaprezentowano w nim 9 modeli giełd przedsiębiorstw funk-cjonujących w 8 krajach członkowskich (Belgia22, Niemcy, Francja, Włochy, Fin-

18 Action Plan: The European Agenda for Entrepreneurship, Communication from the Com-mission to the Council, the European Parliament, the European Economic and Social Committee and the Committee of The Regions, Brussels, 11.02.2004, COM(2004) 70 final, s. 10.

19 Ibidem.20 Progress Report on the Implementation of Phase I Key Actions of the Action Plan: The

European Agenda for Entrepreneurship, Commission Staff Working Paper, Brussels, 6.06.2005, SEC(2005) 768, COM(2004) 70 final, s. 7.

21 Giełdy przedsiębiorstw…22 W Belgii ze względu na federacyjny ustrój państwa funkcjonują dwie takie giełdy – fla-

mandzka i walońska.

Krzysztof Wach114

Tabela 1. Wyzwania dla biznesu rodzinnego w Europie

Wyzwania / obszary Zalecenia Podmiot odpowiedzialnyBrak świadomości ekonomicz-nej i społecznej roli przed-siębiorstw rodzinnych wśród polityków, której efektem jest niski poziom aktywności związanej z tworzeniem przy-jaznego otoczenia dla biznesu rodzinnego

Ustanowienie operacyjnej defi-nicji biznesu rodzinnego

Grupa ekspertów EGFB

Przeprowadzanie badań dotyczących biznesu rodzin-nego i upowszechnianie ich wyników

Rządy ogólnokrajowe oraz izby handlowe we współpracy z badaczami i naukowcami

Ustanowienie organizacji reprezentującej przedsiębior-stwa rodzinne

Sektor przedsiębiorstw rodzinnych z pomocą Komisji Europejskiej oraz rządów krajowych

Rozszerzenie zakresu kompe-tencji organizacji reprezentują-cej przedsiębiorstwa rodzinne

Komisja Europejska oraz rządy krajowe

Brak świadomości konieczno-ści planowania w odpowied-nim czasie międzypokole-niowego transferu własności przedsiębiorstwa wśród przed-siębiorców rodzinnych

Rozpoczęcie lub kontynu-owanie akcji uświadamiania konieczności stosowania wła-ściwych instrumentów plani-stycznych w zakresie transferu własności przedsiębiorstw

Komisja Europejska oraz rządy krajowe we współpracy z izbami gospodarczymi i organizacjami zrzeszającymi przedsiębiorstwa rodzinne, jak również podmioty z sektora edukacyjnegoZapewnienie szkoleń dla

przedsiębiorców i ich sukce-sorów w celu przygotowania ich do transferu własności przedsiębiorstwa

Zobowiązania finansowe Redukcja lub zniesienie podatku od spadków i daro-wizn

Rządy narodowe

Zapewnienie dostępu do finan-sowania zewnętrznego, które nie powodowałoby utraty kontroli nad decyzjami bizne-sowymi przez rodzinę

Godzenie kwestii biznesowych z rodzinnymi, które wymaga zastosowania specyficznych instrumentów nadzoru właści-cielskiego

Podniesienie świadomości konieczności kształtowania struktury nadzoru właściciel-skiego, a także dostarczenie informacji na ten temat oraz zapewnienie wsparcia

Komisja Europejska oraz rządy krajowe we współpracy z izbami gospodarczymi i organizacjami zrzeszającymi przedsiębiorstwa rodzinne

Zapewnienie wsparcia finan-sowego na rzecz ustanowienia specyficznych instrumentów w zakresie nadzoru właściciel-skiego

Rządy narodowe oraz samo-rząd terytorialny


landia, Luksemburg, Holandia, Austria). Omówiono także sytuację występującą w pozostałych 10 krajach członkowskich (Bułgaria, Czechy, Grecja, Hiszpania, Węgry, Polska, Rumunia, Słowenia, Szwecja, Wielka Brytania), a także w Tur-cji jako kraju kandydującym). Raport zawiera również opracowanie swoistego modelu giełdy przedsiębiorstw, wskazującego jej pożądane cechy.

W marcu 2006 r., a zatem na 2 miesiące przed ukazaniem się raportu ewa-luacyjnego, Komisja wydała komunikat zatytułowany Przenoszenie własności przedsiębiorstw – ciągłość poprzez nowy początek. Na podstawie przeprowadzo-nej analizy implementacji zaleceń z 1994 r. Komisja sformułowała 6 zaleceń na przyszłość, wzmacniających zalecenia z 1994 r. w dziedzinach, w których postępy są niewystarczające i są wyrazem zmian otoczenia gospodarczego w ciągu ubie-głej dekady. Zalecenia te są następujące23:

– skupienie uwagi politycznej zarówno na przenoszeniu własności przedsię-biorstw, jak i na nowo zakładanych przedsiębiorstwach,

– zapewnienie odpowiednich warunków finansowych ułatwiających przenosze-nie własności przedsiębiorstw,

– podniesienie świadomości, uwzględnienie czynników „miękkich” i promo-wanie doradztwa w zakresie przenoszenia własności przedsiębiorstw,

– ustanowienie przejrzystego rynku dla przenoszenia własności przedsię-biorstw,

23 Realizacja wspólnotowego programu lizbońskiego na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrud-nienia. Przenoszenie własności przedsiębiorstw – ciągłość poprzez nowy początek, Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Bruksela 14.03.2006, KOM(2006) 117 wersja ostateczna, s. 10–12.

Wyzwania / obszary Zalecenia Podmiot odpowiedzialnyBrak edukacji w zakresie specyfiki przedsiębiorczości rodzinnej i zarządzania firmą rodzinną

Dostosowanie edukacji dotyczącej przedsiębiorczości i zarządzania do specyficz-nych potrzeb przedsiębiorstw rodzinnych

Rządy narodowe (zwłaszcza w nowych krajach człon-kowskich) we współpracy z podmiotami z sektora edu-kacyjnego

Ograniczony dostęp do finan-sowania

Wprowadzenie reżimu podat-kowego, w którym zatrzymane zyski traktowane są korzystnie

Rządy narodowe

Pozyskanie i utrzymanie wykwalifikowanego kapitału ludzkiego

Przeprowadzenie kampanii wizerunkowej

Sieci przedsiębiorstw rodzin-nych we współpracy z rządami narodowymi

Źródło: Overview of Family Business Relevant Issues. Final Report, Austrian Institute for SME Research, Vienna 2008, s. 4–5.

cd. tabeli 1

Krzysztof Wach116

– zapewnienie systemów podatkowych sprzyjających przenoszeniu własności przedsiębiorstw,

– utworzenie odpowiednich struktur w celu wdrażania na szerszą skalę wspól-notowych zaleceń dotyczących przenoszeniu własności przedsiębiorstw.

Na początku 2007 r. Komisja Europejska powołała grupę ekspercką ds. biz-nesu rodzinnego (Expert Group on Family Business – EGFB). Rezultatem pracy ekspertów był wydany pod koniec 2008 r. raport pt. Overview of Family Business Relevant Issues. Warto podkreślić, że powołanie tej grupy eksperckiej znacznie zmienia dotychczasową politykę wspólnotową. Problem traktowany będzie znacz-nie szerzej, uwaga zostanie skupiona nie tylko na kwestii przenoszenia własności przedsiębiorstw, ale też na kwestii przedsiębiorczości rodzinnej. Jednym z waż-nych problemów tej ostatniej jest zaś sukcesja przedsiębiorstw (tabela 1).

3. Podsumowanie

Analizując kierunki polityki Unii Europejskiej dotyczącej przenoszenia wła-sności przedsiębiorstw, można dostrzec, że od początku lat 90. XX w. aż do końca 2008 r. następowały w niej nie radykalne, a jedynie ewolucyjne zmiany. W ciągu dwóch dekad założenia i zalecenia z 1994 r. były uszczegóławiane. Omówione w opracowaniu działania przyczyniły się bez wątpienia do konceptualizacji wspól-notowej polityki w tym zakresie. Założenia wspólnotowej polityki przedstawiono syntetycznie w tabeli 2.

Tabela 2. Założenia wspólnotowej polityki w zakresie transferu własności przedsiębiorstw

Obszary polityki Działania

1. Środki prawne

1.1. Ułatwienia w przekształceniu spółek osobowych w kapitałowe i kapitało-wych w osobowe1.2. Wprowadzenie uproszczonych form spółek kapitałowych1.3. Wprowadzenie jednoosobowych spółek kapitałowych1.4. Zapewnienie ciągłości prawnej spółek osobowych, zwłaszcza spółek prawa cywilnego1.5. Wprowadzenie prawa pierwokupu przedsiębiorstwa przez członków rodziny właściciela lub założyciela na wypadek jego śmierci lub choroby1.6. Uproszczenie formalności administracyjnych transferu własności przed-siębiorstw

2. Środki podatkowe

2.1. Zmniejszenie stawek podatku od spadków i darowizn2.2. Zwolnienie z obciążeń związanych z podatkiem od przeniesienia kapitału lub ich zmniejszenie w zakresie transferu własności przedsiębiorstw na rzecz osób trzecich2.3. Zmniejszenie obciążeń związanych z podatkiem od przeniesienia kapitału w zakresie transferu własności przedsiębiorstw przez pracowników


Obszary polityki Działania

2. Środki podatkowe

2.4. Zlikwidowanie wszelkich form opodatkowania przekształceń przedsię-biorstw2.5. Wprowadzenie ulg podatkowych od środków finansowych uzyskanych z przeniesienia własności przedsiębiorstwa, które następnie zostały ponownie zainwestowane w inne małe i średnie przedsiębiorstwa2.6. Wprowadzenie ulg od środków finansowych uzyskanych za przekazanie własności przedsiębiorstwa, które zostały zainwestowane w fundusze emery-talne dla pierwotnego właściciela lub założyciela przedsiębiorstwa2.7. Zapewnienie informacji na temat konsekwencji podatkowych transferu własności przedsiębiorstw2.8. Reformy podatkowe powinny uwzględniać ułatwienia transferu własności przedsiębiorstw

3. Działania wspierające

3.1. Podnoszenie poziomu wiedzy przedsiębiorców na temat przenoszenia wła-sności przedsiębiorstw. Organizowanie regularnych europejskich seminariów, spotkań czy forów wymiany poglądów na temat transferu przedsiębiorstw3.2. Zapewnienie odpowiedniego finansowania transferu własności przedsię-biorstw oraz korzystnej strategii kredytowej3.3. Zapewnienie szeroko rozumianego doradztwa w zakresie transferu własności przedsiębiorstw już na wstępnym etapie planowania sukcesji przedsiębiorstw. Rozwój alternatywnych oraz dodatkowych usług „szytych na miarę” (tailor-made) w zakresie szkoleń i zarządzania procesem przenoszenia własności przedsiębiorstw3.4. Wsparcie na rzecz ustanowienia przejrzystego rynku dla przenoszenia własności przedsiębiorstw (tzw. giełda przedsiębiorstw)3.5. Stworzenie europejskiej bazy danych sprzedawców oraz kupujących przedsiębiorstwa, jak również rozwój istniejących narodowych baz danych i pobudzanie tworzenia takich baz danych w krajach, w których jeszcze one nie istnieją3.6. Stworzenie Europejskiego Centrum Transferu Przedsiębiorstw koordynu-jącego i ułatwiającego aktywność w tym zakresie3.7. Stworzenie punktów kompleksowej obsługi przedsiębiorców (one-stop- -shops) w zakresie transferu przedsiębiorstw lub oferowanie takich usług przez istniejące punkty typu „jedno okienko”

4. Najlepsze praktyki

4.1. Promocja najlepszych praktyk planowania procesu przenoszenia własności przedsiębiorstw4.2. Promocja najlepszych praktyk szkoleń na temat transferu przedsiębiorstw4.3. Promocja najlepszych praktyk wyceny przedsiębiorstw4.4. Promocja wykorzystywania doświadczenia pierwotnych lub byłych właści-cieli przekazanych przedsiębiorstw

Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentów źródłowych.

W komunikacie Komisji z 2006 r. podano, że stopień wdrożenia rekomendacji z 1994 r. w krajach UE-25 wyniósł zaledwie 65% (choć pomiędzy krajami człon-kowskimi były znaczne różnice we wdrażaniu zaleceń). Wyniki te zostały uznane

cd. tabeli 2

Krzysztof Wach118

Tabela 3. Postępy krajów członkowskich w zakresie wdrożenia zaleceń z 1994 roku dotyczących transferu przedsiębiorstw do końca 2005 roku

Pańs

two

Podn

osze

nie

świa

dom

ości

Oto

czen

ie fi

nans

owe

Zmia

na fo

rmy

praw

nej

Rest

rukt

uryz

acja

zw

olni

ona

z ob

ciąż

eń p

odat

kow

ych

Upr

oszc

zeni

e ŚM

P/SA

Jedn

ooso

bow

e sp

ółki

SA

Praw

na z

asad

a ci

ągło

ści

Brak

wym

ogu

jedn

omyś

lnoś

ci

Obn

iżka

pod

atku

od

spad

ku

Odr

ocze

nie

spła

ty p

odat

ku

od sp

adku

Ulg

a po

datk

owa

w p

rzyp

adku

od

ejśc

ia n

a em

eryt

urę

Ulg

a po

datk

owa

w p

rzyp

adku

po

now

nej i

nwes

tycj

iU

lga

poda

tkow

a w

prz

ypad

ku

sprz

edaż

y pr

acow

niko

m

Ogó

łem

+ lu

b (+

)

BE + + + + + Ø + Ø + (+) + + (+) 11CZ · · + (+) + Ø (+) Ø (+) (+) + + Ø 8DK · + (+) + + + + · + Ø + Ø + 9DE + + + + + + + Ø + + + + Ø 11EE Ø Ø + · · + · · + + Ø Ø Ø 4EL · · · · · · · · (+) + · · · 2ES (+) · + · + + (+) · + + · + (+) 9FR + + + + · + · · + Ø + + (+) 9IE (+) (+) Ø + + Ø (+) · + + + Ø! (+) 9IT + (+) + Ø Ø + + + + + Ø Ø Ø 8CY (+) Ø + · + (+) (+) · + + Ø Ø Ø 7LV · Ø (+) + Ø + + + · · · · · 5LT (+) · + + + + + Ø + + Ø Ø Ø 8LU + + + · (+) + + Ø · (+) Ø Ø Ø 7HU Ø Ø + + Ø + + + (+) · + Ø + 8MT Ø Ø (+) + + Ø (+) Ø + + Ø Ø Ø 6NL + · + + + + + · + + Ø! Ø Ø 8AT + + (+) + + + (+) + + (+) + Ø (+) 12PL · (+) (+) + Ø + (+) Ø + · Ø Ø Ø 6PT (+) · + · · Ø + · Ø Ø Ø Ø Ø 3SI Ø Ø (+) + + + (+) · · (+) Ø Ø Ø 6SK Ø Ø (+) Ø Ø + · Ø + · Ø Ø Ø 3FI + + (+) + + + + Ø + + Ø Ø Ø 9SE (+) · (+) + · + Ø Ø + + · · Ø 6UK (+) · + · · (+) · Ø + + Ø! + (+) 7UE 15 10 23 16 14 19 19 4 21 18 8 6 8 181+ Zalecenie zostało wdrożone (+) Wdrożenie częściowe lub planowaneØ Zalecenie nie zostało wdrożone · Brak danych+ Zalecenie zostało wdrożone niedawno Ø! Wdrożone, po czym uchylone

Uwaga: tabela wskazuje, do jakich dziedzin należą środki zgłoszone przez państwa członkowskie, ale nie zawiera oceny środków.Objaśnienia skrótów: BE – Belgia, CZ – Czechy, DK – Dania, DE – Niemcy, EE – Estonia, EL – Grecja, ES – Hiszpania, FR – Francja, IE – Irlandia, IT – Włochy, CY – Cypr, LV – Łotwa, LT – Litwa, LU – Luksemburg, HU – Węgry, MT – Malta, NL – Holandia, AT – Austria, PL – Polska, PT – Portugalia, SI – Słowenia, SK – Słowacja, FI – Finlandia, SE – Szwecja, UK – Wielka Brytania.

Źródło: Realizacja wspólnotowego…, s. 13.


przez Komisję za niewystarczające (por. tabela 3). Najbardziej zaawansowane we wdrażaniu zaleceń są Belgia, Austria oraz Niemcy, najmniej natomiast – Grecja, Portugalia i Słowacja. Wynik Polski – 6, to rezultat poniżej średniej unijnej (śred-nia ta wynosi 7,24, przy czym najniższy wynik to 2, a najwyższy to 12).

Na podstawie zebranego i zaprezentowanego materiału można wyciągnąć wnio-sek, że wspólnotowa polityka dotycząca przenoszenia własności przedsiębiorstw, a w zasadzie zalecenia Komisji w tym zakresie, jest wystarczająca. Wdrożenie zaleceń, ich monitoring i udoskonalanie zapewnią odpowiednie wsparcie europej-skim przedsiębiorstwom, zwłaszcza małym i średnim przedsiębiorstwom rodzin-nym. Należy jednak zaznaczyć, że działania poszczególnych krajów członkowskich są niewystarczające. Implementacja wszystkich wskazanych powyższej zaleceń mogłaby przyczynić się do usprawnienia procesu transferu własności przedsię-biorstw, czyli zwiększenia szans na przetrwanie europejskich przedsiębiorstw, zwłaszcza rodzinnych. Wszystko pozostaje w gestii władz narodowych poszczegól-nych państw członkowskich, polityka w zakresie przenoszenia własności przedsię-biorstw opiera się bowiem jedynie na zaleceniach (rekomendacjach) wydawanych przez organy wspólnotowe, które – jak wiadomo – nie mają mocy wiążącej.

Literatura

Action Plan: The European Agenda for Entrepreneurship, Communication from the Com-mission to the Council, the European Parliament, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, Brussels, 11.02.2004, COM(2004) 70 final.

Apanowicz J., Metodologiczne uwarunkowania pracy naukowej, Difin, Warszawa 2005.Commission Recommendation of 7 December 1994 on the transfer of small and medium-

-sized enterprises, Dz.Urz. WE L 385 z 31.12.1994. Communication from the Commission of 29 June 1994 on the transfer of businesses.

Actions in favour of SMEs, Dz.Urz. WE C 204 z 23.07.1994.Communication from the Commission on the transfer of small and medium-sized enter-

prises, Dz.Urz. WE C 093 z 28.03.1998. Communication on the Commission Recommendation of 7 December 1994 on the trans-

fer of small and medium-sized enterprises, Dz.Urz. WE C 400 z 31.12.1994. Council Decision 2000/819/EC of 20 December 2000 on a multiannual programme for

enterprise and entrepreneurship, and in particular for small and medium-sized enter-prises (SMEs) (2001-2005), Dz.Urz. WE L 333 z 29.12.2000.

European Seminar on the Transfer of Businesses. Final Report, European Commission – DG Enterprise and Industry, Austrian Federal Ministry for Economic Affairs and Labour, Vienna 2002.

Final Report of the Export Group on the Transfer of Small and Medium-sized Enterpri-ses, European Commission – DG Enterprise and Industry, Brussels, May 2002.

Krzysztof Wach120

Giełdy przedsiębiorstw. Propagowanie przejrzystości rynku w dziedzinie obrotu przed-siębiorstwami w Europie. Raport Grupy Ekspertów, Komisja Europejska – Dyrekcja Generalna ds. Przedsiębiorstw i Przemysłu, Bruksela, maj 2006.

Green Paper on Entrepreneurship in Europe (presented by the Commission), Brussels 21.01.2003, document based on COM(2003) 27 final.

Helping the Transfer of Businesses. A ‘good practice guide’ of Measures for Supporting the Transfer of Businesses, European Commission – DG Enterprise and Industry, Brussels – Luxembourg 2003.

Mruk H., Metody jakościowe w badaniach naukowych [w:] Podstawy metodologiczne prac doktorskich w naukach ekonomicznych, red. M. Sławińska, H. Witczak, PWE, Warszawa 2008.

Overview of Family Business Relevant Issues. Final Report, Austrian Institute for SME Research, Vienna 2008.

Podstawy metodologiczne prac doktorskich w naukach ekonomicznych, red. M. Sławiń-ska, H. Witczak, PWE, Warszawa 2008.

Progress Report on the Implementation of Phase I Key Actions of the Action Plan: The European Agenda for Entrepreneurship, Commission Staff Working Paper, Brussels, 06.06.2005, SEC(2005) 768, COM(2004) 70 final.

Realizacja wspólnotowego programu lizbońskiego na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Przenoszenie własności przedsiębiorstw – ciągłość poprzez nowy początek, Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Bruksela 14.03.2006, KOM(2006) 117 wersja ostateczna.

Recommendations of the European Forum on the Transfer of Business on 3 and 4 Febru-ary 1997 in Lille, version of 24.03.1997.

Transfer of Businesses. Continuity through a New Beginning. Final Report of the MAP 2002 Project, European Commission – DG Enterprise and Industry, Brussels, August 2003.

European Union Policy on Business Succession

The article addresses the transfer of business ownership in EU policy chronologically, from the beginning of the 1990s to December 2008. The aim of the article is to present and analyse the evolution of EU policy on the transfer of enterprise ownership. It makes use of research on legal acts, reports and community programmes as the main research technique. On the basis of selected material the conclusion may be reached that both community policy on the transfer of enterprise ownership and the European Commission recommendations in this area are sufficient. Their implementation, monitoring and perfection in all likelihood guarantee the proper support for the continuity of European enterprises, especially small and medium family enterprises. Here it should be emphasised that measures taken by particular member states have fallen short.

Documents

Polityka Unii Europejskiej w zakresie sukcesji przedsiębiorstw