1

Γηθαηνζχλε, αζθάιεηα θαη δηεζλνηηθή ζπλχπαξμε: Ζ πξφθιεζε

ηεο „απν-αζθαιεηνπνίεζεο‟ ησλ κεηνλνηηθψλ δεηεκάησλ ζηα

κεηα-θνκκνπληζηηθά Βαιθάληα

Γεκήηξηνο Δπζ. Αθξηβνχιεο, Λέθηνξαο Γηεζλψλ Πνιηηηθψλ ρέζεσλ ζηα Βαιθάληα,

Σκήκα Βαιθαληθψλ πνπδψλ, Παλεπηζηήκην Γπηηθήο Μαθεδνλίαο

Σεκείωζε: Η εηζήγεζε παξνπζηάζηεθε ζηε Γηεκεξίδα ηεο ΔΔΓΓΓΣ «Τα Γπηηθά Βαιθάληα ζε

θίλεζε: εμειίμεηο, πξνβιήκαηα θαη πξννπηηθέο»: Αθξηβνύιεο, Γ.Δ. (2008). «Γηθαηνζύλε,

αζθάιεηα θαη δηεζλνηηθή ζπλύπαξμε: ε πξόθιεζε ηεο 'απν-αζθαιεηνπνίεζεο' ηωλ κεηνλνηηθώλ

δεηεκάηωλ ζηα κεηα-θνκκνπληζηηθά Βαιθάληα.» Αλαθνίλωζε ζηε Γηεκεξίδα ηεο ΔΔΓΓΓΣ «Τα

Γπηηθά Βαιθάληα ζε θίλεζε: εμειίμεηο, πξνβιήκαηα θαη πξννπηηθέο» (ζε ζπλεξγαζία κε ην

Πξόγξακκα Μεηαπηπρηαθώλ Σπνπδώλ «Οηθνλνκηθή θαη Πνιηηηθή Γηαθπβέξλεζε ζηε ΝΑ

Δπξώπε» ηνπ Τκήκαηνο Βαιθαληθώλ Σπνπδώλ ηνπ ΠΓΜ). Ακθηζέαηξν Παηδαγωγηθήο Σρνιήο,

ΠΓΜ, Φιώξηλα, 10-11 Οθηωβξίνπ 2008.

Με ηελ θαηάξξεπζε ηνπ ππαξθηνχ ζνζηαιηζκνχ θαη, ηδίσο, κεηά ηε δηάιπζε ηεο

πξψελ Γηνπγθνζιαβίαο, νη πξνθιήζεηο πνπ έζεζε ν κεηνλνηηθφο εζληθηζκφο ζηελ

πεξηνρή ησλ Βαιθαλίσλ θαη ν ηξφπνο δηεπζέηεζήο ηνπο έρνπλ ζρεδφλ κνλνπσιήζεη

ην ελδηαθέξνλ πνιηηηθήο θαη έξεπλαο. Ο κεηνλνηηθφο εζληθηζκφο αζθαιψο θαη δελ

είλαη έλα απνθιεηζηηθά βαιθαληθφ θαηλφκελν. Απφ ηνλ Καλαδά θαη ηε Γνπαηεκάια

σο ηε Γνπηάλα, απφ ηελ Αηζηνπία θαη ην νπδάλ σο ηελ Ηλδνλεζία, ην Παθηζηάλ θαη

ηε ξη Λάλθα, απφ ηε Νέα Εειαλδία θαη ηηο λήζνπο Φίηδη σο ηε Γαιιία, ηελ Ηζπαλία

θαη ην Βέιγην, ν παγθφζκηνο ράξηεο βξίζεη πεξηπηψζεσλ φπνπ εζληθέο κεηνλφηεηεο

δηεθδηθνχλ κε βίαηα ή εηξεληθά κέζα νινέλα θαη πεξηζζφηεξα δηθαηψκαηα (πνιηηηθή

εθπξνζψπεζε, γισζζηθά δηθαηψκαηα, απηνδηνίθεζε θιπ). Ο κεηνλνηηθφο εζληθηζκφο

απνηειεί ινηπφλ έλα παγθφζκην θαηλφκελν,1 φκσο ηφζν ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά

ηνπ φζν θαη νη θξαηηθέο πνιηηηθέο πνπ δηαρεηξίδνληαη ηηο πξνθιήζεηο πνπ απηφο ζέηεη

είλαη πάληνηε ηζηνξηθά θαη πνιηηηζηηθά ζπγθεθξηκέλεο.

Αλ θαη νκνινγνπκέλσο αθαηξεηηθή, ε πνιηηηθν-γεσγξαθηθή δηάθξηζε πνπ

αθνινπζεί ζην έξγν ηνπ ν Will Kymlicka κεηαμχ ησλ θηιειεχζεξσλ δεκνθξαηηψλ ηεο

Γχζεο θαη ησλ κεηα-θνκκνπληζηηθψλ ρσξψλ ηεο Αλαηνιηθήο θαη Κεληξηθήο

Δπξψπεο, βάζεη ησλ δηαθνξψλ ηνπο σο πξνο ηε δηεπζέηεζε ηνπ κεηνλνηηθνχ

εζληθηζκνχ, απνδεηθλχεηαη ηδηαίηεξα ρξήζηκε γηα ηνπο εξεπλεηηθνχο ζθνπνχο κηαο

1 Connor, Walker, “National Self-Determination and Tomorrow‟s Political Map”, ζην Citizenship,

Diversity and Pluralism: Canadian and comparative perspectives, επηκ. Alan Cairns et al., Montreal:

McGill-Queen‟s University Press, 1999, ζει. 163-164.

2

ζπγθξηηηθήο αλάιπζεο. Ζ νπζία ηεο δηαθνξνπνίεζεο ζα κπνξνχζε λα εληνπηζηεί ζηα

επηιεγφκελα θξηηήξηα θαη ηνπο ζηφρνπο ηεο δηεπζέηεζεο ηνπ κεηνλνηηθνχ εζληθηζκνχ.

χκθσλα κε ηνλ Kymlicka, ην βαζηθφ θξηηήξην αμηνιφγεζεο θαη θεληξηθφο ζηφρνο

ηεο δηεπζέηεζεο ησλ αηηεκάησλ ησλ εζληθψλ κεηνλνηήησλ ζηηο θηιειεχζεξεο

δεκνθξαηίεο ηεο Γχζεο είλαη ε δηθαηνζύλε, ελψ ζηηο κεηα-θνκκνπληζηηθέο ρψξεο ηεο

Αλαηνιηθήο θαη Κεληξηθήο Δπξψπεο ε αζθάιεηα. ηελ πξάμε, απηφ ζπλεπάγεηαη φηη ε

αλαγλψξηζε δηεπξπκέλσλ δηθαησκάησλ ζηηο εζληθέο κεηνλφηεηεο (π.ρ. απηνδηνίθεζε),

αληηκεησπίδεηαη ζε πνιιέο δπηηθέο δεκνθξαηίεο σο κία δίθαηε δηεπζέηεζε ηνπ

κεηνλνηηθνχ εζληθηζκνχ, ελψ ζηηο κεηα-θνκκνπληζηηθέο ρψξεο ηεο Αλαηνιηθήο θαη

Κεληξηθήο Δπξψπεο σο κία πξννπηηθή πνπ ζα δηαθηλδχλεπε ηελ εζληθή αθεξαηφηεηα

ηεο ρψξαο, κία απεηιή θαηά ηεο αζθάιεηαο ηνπ θξάηνπο.

Δίλαη πξνθαλέο φηη ε εμαγσγή ησλ δπηηθψλ κνληέισλ πξνψζεζεο ηεο

πνιπεζλνηηθήο πνηθηινκνξθίαο ζε ρψξεο απφ ηηο νπνίεο απνπζηάδεη ε θηιειεχζεξε

παξάδνζε, πνιχ δε κάιινλ ε αλαγσγή ησλ δπηηθψλ απηψλ θαλφλσλ ζε θξηηήξηα

έληαμεο ησλ κεηα-θνκκνπληζηηθψλ ρσξψλ ζηελ ΔΔ θαη ην ΝΑΣΟ, θαζηζηνχλ

ηδηαίηεξα πξνβιεκαηηθή ηε ζρέζε δηθαηνζχλεο θαη αζθάιεηαο. Έλα κεγάιν κέξνο ηεο

δηεζλνχο (δπηηθήο) βηβιηνγξαθίαο, σζηφζν, ζπλερίδεη λα ζεσξεί φηη νη έλλνηεο απηέο

παξακέλνπλ αιιειέλδεηεο ζηελ πεξίπησζε ησλ κεηα-θνκκνπληζηηθψλ ρσξψλ, φηη ε

δίθαηε ηθαλνπνίεζε ησλ αηηεκάησλ ησλ κεηνλνηήησλ ζπληζηά κάιηζηα ηε κεγαιχηεξε

δπλαηή εγγχεζε αζθαιείαο.2 ρη φκσο ρσξίο πξνβιήκαηα θαη εκπφδηα. πσο

ππνζηεξίδεη ν Kymlicka, ζηηο ρψξεο απηέο ν ιφγνο πεξί κεηνλνηηθψλ δηθαησκάησλ

είλαη εμαηξεηηθά «αζθαιεηνπνηεκέλνο»,3 επηζεκαίλνληαο φηη ε πξαγκαηηθά δίθαηε

κεηαρείξηζε ησλ κεηνλνηήησλ πξνυπνζέηεη ηελ «απν-αζθαιεηνπνίεζή» ηνπ.

Πξνυπνζέηεη, δειαδή, κία ζπγθεθξηκέλε ηδενινγηθή κεηαζηξνθή, ηελ αλαζεψξεζε

ησλ κεηνλνηηθψλ δηθαησκάησλ κε φξνπο δηθαηνζχλεο αληί αζθάιεηαο.4

2 Βι. Norman, Wayne, “Justice and Stability in Multination States”, ζην Multinational Democracies,

επηκ. Alain Gagnon θαη James Tully, Cambridge: Cambridge University Press, ζει. 90-109. Kymlicka,

Will, “Western Political Theory and Ethnic Relations in Eastern Europe”, ζην Can Liberalism be

Exported?, επηκ. Will Kymlicka θαη Magda Opalski, Oxford: Oxford University Press, 2001, ζει. 13-

106. 3 Ο φξνο αλήθεη ζηνλ Ole Waever. Βι. Waever, Ole, “Securitization and Desecuritization”, ζην On

Security, επηκ. Ronnie Lipschutz, New York: Columbia University Press, 1995, ζει. 46-86. 4 Kymlicka, Will, “Justice and Security in the Accommodation of Minority Nationalism: Comparing

East and West”, ζην The Politics of Belonging: Nationalism, Liberalism and Pluralism, επηκ. Alain

Dieckhoff, New York: Lexington, 2004, ζει. 127-154.

3

Τηνζεηψληαο ηνλ φξν ηνπ Philip Resnick5, ν Kymlicka ζρνιηάδεη φηη ζηε Γχζε

ε δεκνθηιέζηεξε πνιηηηθή επηινγή δηεπζέηεζεο ηνπ κεηνλνηηθνχ εζληθηζκνχ ππήξμε ε

ζπγθξφηεζε κίαο «πνιπεζληθήο νκνζπνλδίαο». Ο φξνο δελ πξέπεη λα ζπγρέεηαη κε

ηελ νκνζπνλδία. Αληηζέησο, πεξηγξάθεη κία κνξθή θξαηηθήο νξγάλσζεο φπνπ νη

εζληθέο κεηνλφηεηεο ελψλνληαη νκνζπνλδηαθά κε ην θξάηνο απνιακβάλνληαο κία

κνξθή εδαθηθήο απηνλνκίαο, θαη ζηελ νπνία ηα εζσηεξηθά ζχλνξα δηαγξακκίδνληαη

θαη νη εμνπζίεο θαηαλέκνληαη θαηά ηξφπν ψζηε λα δηαζθαιίδεηαη φηη θάζε εζληθή

νκάδα είλαη ζε ζέζε λα δηαηεξήζεη ηε δηθή ηεο μερσξηζηή θαη απηνδηνηθνχκελε

θνπιηνχξα. Ζ πνιπεζληθή νκνζπνλδία πξνυπνζέηεη κία νπζηαζηηθή αλαθαηαλνκή

ησλ πνιηηηθψλ εμνπζηψλ θαη νηθνλνκηθψλ πφξσλ, ραξαθηεξίδεηαη δε θπξίσο απφ ηα

εμήο ζηνηρεία: α) εδαθηθή απηνλνκία, β) αλαγλψξηζε ηεο κεηνλνηηθήο γιψζζαο σο

επίζεκεο γιψζζαο ζηελ απηνδηνηθνχκελε πεξηνρή, γ) έιεγρν ηεο εθπαίδεπζεο φισλ

ησλ βαζκίδσλ απφ ηελ απηνδηνηθνχκελε επηθξάηεηα.

Σν παξαπάλσ κνληέιν δηαρείξηζεο ηνπ κεηνλνηηθνχ εζληθηζκνχ ζεσξείηαη

ηδηαίηεξα επηηπρεκέλν, φπνπ εθαξκφζηεθε,6 επεηδή θαηνξζψλεη λα εμηζνξξνπεί ηα

δχν (θαηλνκεληθά) αληηθξνπφκελα αηηήκαηα γηα δηθαηνζχλε θαη γηα αζθάιεηα. Ζ

θαηαιιειφηεηα θαη εθαξκνζηκφηεηα ηνπ παξαπάλσ κνληέινπ ζεσξείηαη κάιηζηα

ζρεδφλ δεδνκέλε αθφκε θαη ζηελ πεξίπησζε ησλ κεηα-θνκκνπληζηηθψλ ρσξψλ ηεο

Αλαηνιηθήο Δπξψπεο, απφ ηηο νπνίεο απνπζηάδεη ε θηιειεχζεξε κλήκε. Οη ηξεηο

δεκνθηιέζηεξεο ελζηάζεηο πνπ έρνπλ δηαηππσζεί έλαληη ηεο εθαξκνγήο απηνχ ηνπ

κνληέινπ ζηε Γχζε επηθεληξψλνληαη ζην θαηά πφζν ην κνληέιν απηφ ππεξεηεί

πξαγκαηηθά α) ηελ ηζφηεηα κεηαμχ ησλ επηκέξνπο νκάδσλ, β) ηελ ειεπζεξία ηνπ

αηφκνπ, αιιά θαη γ) ηελ θνηλσληθή ζπλνρή.7

Σα επηρεηξήκαηα ππέξ ή θαηά ησλ δχν πξψησλ ελζηάζεσλ (πεξί ηζφηεηαο θαη

αηνκηθήο ειεπζεξίαο) είλαη ζρεδφλ πξνθαλή. Θα ιέγακε κάιηζηα φηη νη δχν απηέο

ελζηάζεηο αληηθξνχνληαη ζρεηηθά εχθνια. Ζ κελ πξψηε πεξί ηζφηεηαο θαίλεηαη λα

5 Resnick, Philip, “Toward a Multination Federalism”, ζην Seeking a New Canadian Partnership:

Asymmetrical and confederal options, επηκ. Leslie Seidle, Montreal: Institute for Research on Public

Policy, 1994, ζει. 71-90. 6 Σα ηξία απηά ζηνηρεία ραξαθηεξίδνπλ ηε κνξθή ηεο νκνζπνλδηαθήο νξγάλσζεο πνπ επηιέγεηαη ζηε

Γχζε, ζε ρψξεο φπνπ δηαβηνχλ επκεγέζεηο εζληθέο κεηνλφηεηεο, φπσο νη Κεκπεθνπά, νη Πνξηνξηθαλνί,

νη Καηαιαλνί θαη νη Βαιφλνη, ν αξηζκφο ησλ νπνίσλ ππεξβαίλεη ηα 2,5 εθαηνκκχξηα. Δθαξκφδεηαη

σζηφζν θαη ζε πεξηπηψζεηο κηθξφηεξσλ εζληθψλ κεηνλνηήησλ, φπσο ησλ ζνπεδφθσλσλ ηεο

Φηλιαλδίαο (285.000), ησλ γεξκαλφθσλσλ ηνπ Ννηίνπ Σηξφιν (303.000) ή ησλ ηηαιφθσλσλ ηεο

Διβεηίαο (500.000). 7 Kymlicka, “Justice and Security in the Accommodation of Minority Nationalism”, ζην The Politics of

Belonging, ζει. 9-12.

4

ζπγρέεη ηελ ηζφηεηα (equality) κε ηελ απφιπηε εμνκνίσζε δηθαησκάησλ θαη

ππνρξεψζεσλ έλαληη ηνπ λφκνπ (θξάηνπο) αλεμαξηήησο επηκέξνπο δηαθνξψλ

(egalitarianism), αλαηξψληαο ην πξαγκαηηθφ λφεκα ηεο ηζφηεηαο πνπ εκπεξηέρεη ην

ζηνηρείν ηεο αλαινγηθφηεηαο θαη ηεο δηθαηνζχλεο, πξνυπνζέηνληαο ηε δηαθνξά. Ζ

ηζφηεηα πνπ δελ αλάγεη ηε δηαθνξά ζε θεληξηθφ ζηνηρείν ηεο δηακφξθσζεο ησλ

πνιηηηθψλ ζρέζεσλ είλαη θαηαδηθαζκέλε λα αλαπαξάγεη θαη λα πξναζπίδεη ηελ

αληζφηεηα πνπ θαιείηαη λα ζεξαπεχζεη πξνο φθεινο ησλ ηζρπξψλ. Ζ δε δεχηεξε

έλζηαζε πεξί αηνκηθήο ειεπζεξίαο αλακθηζβήηεηα απερεί κία απφ ηηο θεληξηθέο

αξρέο (αηνκηθηζκφο) ηεο θηινζνθηθν-πνιηηηθήο παξάδνζεο επί ηεο νπνίαο

ζεκειηψζεθε ην ελ ιφγσ κνληέιν δηαρείξηζεο ηνπ κεηνλνηηθνχ εζληθηζκνχ. Πέξαλ ησλ

πξνθαλψλ πνιηηηθψλ αληελζηάζεσλ ζηελ αξρή ηνπ αηνκηθηζκνχ, αιιά θαη ησλ

πξνβιεκάησλ ηεο εθαξκνγήο ηεο θαηά ηελ αλαγλψξηζε ζπιινγηθψλ δηθαησκάησλ, ζα

ιέγακε φηη ε δεχηεξε απηή έλζηαζε δελ δηθαηνινγείηαη απφιπηα ζηελ πξάμε.

Αληίζεηα, ε σο ηψξα εκπεηξία ηφζν ζε ζπληαγκαηηθφ φζν θαη ζε επξχηεξν (π.ρ.

επξσπατθφ) επίπεδν απνδεηθλχεη φηη αλεμάξηεηα απφ ηελ αλαγλψξηζε ζπιινγηθψλ

(κεηνλνηηθψλ) δηθαησκάησλ, ην ππνθείκελν ηεο δηεθδίθεζήο ηνπο θαη ηεο θαηά

πεξίπησζε πξνζηαζίαο παξακέλεη πξσηίζησο ην άηνκν.

Ζ ηξίηε σζηφζν έλζηαζε πεξί ησλ καθξνπξφζεζκσλ επηπηψζεσλ ηεο

εθαξκνγήο ηνπ ελ ιφγσ κνληέινπ ζηελ θνηλσληθή ζπλνρή απνηειεί θαηά ηε γλψκε

καο ην ζεκαληηθφηεξν ζεκείν θξηηηθήο. Αλεμάξηεηα απφ ηνλ δίθαην ή κε ραξαθηήξα

ησλ κεηνλνηηθψλ αηηεκάησλ πνπ ηθαλνπνηνχληαη απφ ην θξάηνο, ε εθαξκνγή απηνχ

ηνπ κνληέινπ δηαρείξηζεο ηνπ κεηνλνηηθνχ εζληθηζκνχ ζπλεπάγεηαη ηελ

πνιηηηθνπνίεζε (politicization) ηνπ εζλνηηθνχ ζηνηρείνπ. Γηα ηελ αθξίβεηα, δελ

αλαηξεί απιά ην πνιηηηθφ ζηνηρείν σο ηνλ ζπλεθηηθφ δεζκφ ησλ κειψλ ηεο θαηά

πεξίπησζε θνηλφηεηαο ζην ζχλνιφ ηεο, αιιά ζπρλά αλάγεη ην εζλνηηθφ ζηνηρείν ζε

θεληξηθφ ζπζηαηηθφ ηεο πνιηηηθήο ηαπηφηεηαο. Καη‟ επέθηαζε, ε εζλνηηθή ηαπηφηεηα

αλάγεηαη ζε παξάγνληα δηαίξεζεο ηεο θνηλφηεηαο, αληαγσληζκνχ, δπζπηζηίαο ή θαη

ξήμεο κεηαμχ ησλ κειψλ ησλ επηκέξνπο εζλνηηθψλ νκάδσλ. Ζ ηειεπηαία απηή

έλζηαζε ζεσξνχκε φηη ακθηζβεηεί ζνβαξά φρη κφλν ηελ ππνηηζέκελα επηηπρή

εθαξκνγή ηνπ ελ ιφγσ κνληέινπ ζηε Γχζε, αιιά θαη ηελ θαηαιιειφηεηα θαη

εθαξκνζηκφηεηά ηνπ ζηηο κεηα-θνκκνπληζηηθέο ρψξεο ηεο Κεληξηθήο θαη Αλαηνιηθήο

Δπξψπεο, πφζν δε κάιινλ ζε εθείλεο ηηο ρψξεο πνπ πξνέθπςαλ απφ ηε δηάιπζε ηεο

5

πξψελ Γηνπγθνζιαβίαο, φπσο ε πΓΓΜ θαη ε Βνζλία-Δξδεγνβίλε, φπνπ ε θνηλσληθή

ζπλνρή παξακέλεη ζήκεξα ην θπξίσο δεηνχκελν.

Ο Kymlicka παξαδέρεηαη πσο ν ιφγνο πεξί κεηνλνηηθψλ δηθαησκάησλ ζηελ

Αλαηνιηθή θαη Κεληξηθή Δπξψπε παξακέλεη δηαθνξεηηθφο ζε ζρέζε κε ηε Γχζε,

πξνβάιινληαο δηαξθψο έληνλεο αληηζηάζεηο ζηελ αλαγλψξηζε εδαθηθήο απηνλνκίαο

ζηηο εζληθέο κεηνλφηεηεο ή κηαο έζησ ραιαξήο κνξθήο νκνζπνλδηαθήο έλσζεο, φπσο

απηή πεξηγξάθεθε παξαπάλσ.8 ηα Βαιθάληα ελδεηθηηθέο είλαη κάιηζηα νη

πεξηπηψζεηο θξαηψλ πνπ α) είηε αθαίξεζαλ απφ ηηο κεηνλνηηθέο πεξηνρέο ηελ

απηνλνκία πνπ ίζρπε ζην πιαίζην ηεο θνκκνπληζηηθήο νκνζπνλδηαθήο νξγάλσζεο ηνπ

θξάηνπο, φπσο ε θαηάξγεζε ηεο απηνλνκίαο ηνπ Κνζζφβνπ9 θαη ηεο Βντβνληίλα απφ

ηε εξβία,10

β) είηε αξλήζεθαλ ηελ απνθαηάζηαζε ηεο ηζηνξηθήο απηνλνκίαο πνπ

απνιάκβαλαλ ζην παξειζφλ νη κεηνλνηηθέο πεξηνρέο, φπσο ε άξλεζε απνθαηάζηαζεο

ηεο απηνλνκίαο ηεο Σξαλζπιβαλίαο πνπ είρε αλαθιεζεί απφ ην ξνπκαληθφ θξάηνο ην

1956, γ) είηε απέξξηςαλ λέα κεηνλνηηθά αηηήκαηα γηα αλαγλψξηζε απηνλνκίαο, φπσο

ε απφξξηςε απφ ηελ θπβέξλεζε ηεο πΓΓΜ ηνπ δεκνςεθίζκαηνο πεξί απηνλνκίαο

ησλ αιβαλνθξαηνχκελσλ πεξηνρψλ ζηα δπηηθά ηεο ρψξαο ην 1992,11

δ) είηε

8 Με κηα πξψηε εθηίκεζε, ε πεξίπησζε ηεο Ρσζίαο θαίλεηαη λα απνηειεί κία απφ ηηο ειάρηζηεο

εμαηξέζεηο ζηνλ θαλφλα. Ωζηφζν, ζηελ πξάμε απνδεηθλχεηαη φηη ην ηζρχνλ θαζεζηψο ηεο πνιπεζληθήο

νκνζπνλδίαο δελ είλαη ηδηαίηεξα δεκνθηιέο ζηνπο θχθινπο ηεο ξσζηθήο δηαλφεζεο θαη πνιηηηθήο, νη

νπνίνη θαίλεηαη φηη πξνηηκνχλ έλα ζχζηεκα νκνζπνλδηαθήο νξγάλσζεο αλάινγν κε απηφ πνπ ηζρχεη

ζηηο ΖΠΑ ή ηε Γεξκαλία, φπνπ νη κεηνλφηεηεο δελ έρνπλ ην δηθαίσκα απηνδηνίθεζεο ζηελ επηθξάηεηά

ηνπο. 9 Βι. Troebst, Stefan, Conflict in Kosovo: Failure of prevention, Flensburg: European Centre for

Minority Issues, 1998. 10

ηελ ππφινηπε Αλαηνιηθή θαη Κεληξηθή Δπξψπε, αληίζηνηρεο πεξηπηψζεηο πεξηιακβάλνπλ ηελ

άξλεζε ηεο Γεσξγίαο λα αλαγλσξίζεη ηελ απηνλνκία ηεο Ακπραδίαο θαη ηεο Οζζεηίαο, θαζψο θαη ηνπ

Αδεξκπατηδάλ γηα ηελ πεξηνρή ηνπ Ναγθφξλν-Καξακπάρ. Βι. ζρεηηθά Dudwick, Nora, “Nagorno

Karabakh and the Politics of Sovereignty”, ζην Transcaucasia, Nationalism and Social Change, επηκ.

Ronald Suny, αλαζ. έθδνζε, Ann Arbor: University of Michigan Press, 1996, ζει. 427-440. 11

Αλάινγεο πεξηπηψζεηο ζπλαληά θαλείο ζηελ ππφινηπε Αλαηνιηθή θαη Κεληξηθή Δπξψπε, ηδίσο δε

ζηηο πξψελ ζνβηεηηθέο δεκνθξαηίεο. Βι. Kolsto, Pal, “Territorial Autonomy as a Minority Rights

Regime in Post-Communist Countries‟, ζην Can Liberalism be Exported?, ζει. 200-219. Δλδεηθηηθά

αλαθέξνπκε ηελ απφξξηςε απφ ηελ Δζζνλία δεκνςεθίζκαηνο πνπ αλαθήξπζζε ηελ απηνλνκία ηεο

ξσζνθξαηνχκελεο Νάξβα, ηελ άξλεζε ηνπ Καδαθζηάλ λα αλαγλσξίζεη απηνλνκία ζηνπο Ρψζνπο πνπ

δηαβηνχλ ζην βφξεην ηκήκα ηεο ρψξαο, ηελ νπθξαληθή απφξξηςε δεκνςεθίζκαηνο πνπ δεηνχζε ηελ

αλαγλψξηζε απηνλνκίαο ζηηο πεξηνρέο φπνπ δηαβηεί ε ξνπκαληθή κεηνλφηεηα, ηελ άξλεζε απηνλνκίαο

ζηνπο Πνισλνχο ηεο Ληζνπαλίαο, θιπ. Βι. Laitin, David, Identity in Formation: The Russian-speaking

populations in the near abroad, Ithaca: Cornell University Press, 1998, ζει. 95. Solchanyk, Roman,

“The Politics of State-Building: Centre-periphery relations in post-Soviet Ukraine”, Europe-Asia

Studies, Vol. 46, No. 1, 1994, ζει. 47-68. Marples, David θαη David Duke, “Ukraine, Russia and the

Question of Crimea”, Nationalities Papers, Vol. 23, No. 2, 1995, ζει. 261-289. Jaworsky, John,

“Nationalities Policy and Potential for Interethnic Conflict in Ukraine”, ζην Managing Diversity in

Plural Societies: Minorities, migration and nation-building in post-communist Europe, επηκ. Magda

Opalski, Ottawa: Forum Eastern Europe, 1998, ζει. 104-127. Packer, John, “Autonomy within the

6

επαλαράξαμαλ ηα εζσηεξηθά ζχλνξα ηνπ θξάηνπο, ψζηε λα απνθιεηζηεί ε πηζαλφηεηα

αλαγλψξηζεο απηνλνκίαο ησλ πεξηνρψλ απηψλ ζην κέιινλ, φπσο ζηηο πεξηπηψζεηο

ησλ πεξηνρψλ ηεο Κξάηλα θαη ηεο Γπηηθήο ιαβνλίαο απφ ην θξναηηθφ θξάηνο

πξνθεηκέλνπ λα απνδπλακσζνχλ νη ζεξβνθξαηνχκελεο πεξηνρέο ηεο ρψξαο,12

ε) είηε

ελζάξξπλαλ ή επέβαιαλ ηηο κεηαθηλήζεηο πιεζπζκψλ κε ζθνπφ ηελ εγθαηάζηαζε

αηφκσλ πνπ αλήθνπλ ζηελ πιεηνςεθηθή νκάδα ζηελ επηθξάηεηα, φπνπ ππήξρε έληνλε

ζπγθέληξσζε ησλ κειψλ ηεο κεηνλφηεηαο, πξνθεηκέλνπ λα απνθιεηζζεί ην

ελδερφκελν δηεθδίθεζεο απηνλνκίαο απφ ηελ ηειεπηαία.13

Υαξαθηεξηζηηθά

παξαδείγκαηα ηεο θαηεγνξίαο απηήο είλαη ε βίαηε εθξίδσζε ησλ νπγγξηθψλ ρσξηψλ

ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ εγθαηάζηαζε ξνπκαληθνχ πιεζπζκνχ ζηε Ρνπκαλία ηνπ

Ceausescu ηε δεθαεηία ηνπ 1980,14

αιιά θαη ε ελζάξξπλζε κε αληαιιάγκαηα ηεο

εγθαηάζηαζεο ζεξβηθνχ πιεζπζκνχ ζην Κφζζνβν.15

πσο θαη ζηηο ππφινηπεο κεηα-θνκκνπληζηηθέο ρψξεο ηεο Αλαηνιηθήο θαη

Κεληξηθήο Δπξψπεο,16

ε απηνλνκία ησλ κεηνλνηηθψλ πεξηνρψλ ζηα κεηα-

OSCE: The case of Crimea”, ζην Autonomy: Applications and Implications, επηκ. Markku Suksi, The

Hague: Kluwer, 1998, ζει. 295-316. 12

Οκνίσο, ε ινβαθία επαλαράξαμε ηα φξηα ησλ δηνηθεηηθψλ ηεο επαξρηψλ πξνθεηκέλνπ λα

απνθιείζεη ην ελδερφκελν πιεηνςεθηθήο ζπγθέληξσζεο ηεο νπγγξηθήο κεηνλφηεηαο θαη, θαηά

ζπλέπεηα, δηεθδίθεζεο απηνλνκίαο. Βι. Ramet, Sabrina, Whose Democracy? Nationalism, religion, and

the doctrine of collective rights in post-1989 Eastern Europe, London: Rowman and Littlefield, 1997,

ζει. 134. Hungarian Coalition in Slovakia, The Hungarians in Slovakia, Bratislava: Information Centre

of the Hungarian Coalition in Slovakia, 1997, ζει. 12, 22. ε απηή ηελ θαηεγνξία ζα κπνξνχζαλ λα

εληαρζνχλ θαη νη απνηπρεκέλεο απφπεηξεο επαλαράξαμεο ησλ εζσηεξηθψλ ζπλφξσλ κε ζθνπφ ηε

δηεπθφιπλζε ηεο ελζσκάησζεο ησλ εζληθψλ κεηνλνηήησλ. Δλδεηθηηθέο είλαη νη ζρεηηθέο πνιηηηθέο ηεο

Μνιδαβίαο γηα ηελ ελζσκάησζε ηεο βνπιγαξηθήο κεηνλφηεηαο, αιιά θαη ηεο Ληζνπαλίαο γηα ηελ

ελζσκάησζε ηεο πνισληθήο κεηνλφηεηαο. 13

Βι. McGarry, John, “Demographic Engineering: The state-directed movement of ethnic groups as a

technique of conflict resolution”, Ethnic and Racial Studies, Vol. 21, No. 4, 1998, ζει. 615-638. 14

Βι. ζρεηηθά Ramet, Whose Democracy?, ζει. 69. 15

Ibid., ζει. 33, 69, 149-154. 16

Δλδεηθηηθέο νη πεξηπηψζεηο ηεο Τπεξδληζηεξίαο ζηε Μνιδαβία, ηεο Ακπραδίαο ζηε Γεσξγία, ηεο

Κξάηλα ζηελ Κξναηία, ηεο Κξηκαίαο ζηελ Οπθξαλία θαη ηνπ Ναγθφξλν-Καξακπάρ ζηελ Αξκελία. Απφ

ηηο πεξηπηψζεηο απηέο, κφλν ε Οπθξαλία πξνέθξηλε ηειηθά ηελ επηινγή ηεο αλαγλψξηζεο ηεο

απηνλνκίαο ηεο Κξηκαίαο απφ απηή ηεο εκθχιηαο ζχξξαμεο, αλ θαη ε απφθαζε απηή κάιινλ

ππαγνξεχηεθε απφ ηνλ θφβν ζηξαηησηηθήο εκπινθήο ηεο Ρσζίαο. Βι. Marples θαη Duke, “Ukraine,

Russia and the Question of Crimea”. Laitin, Identity in Formation, ζει. 100. Οη ππφινηπεο ηέζζεξηο

ρψξεο (Γεσξγία, Μνιδαβία, Αδεξκπατηδάλ θαη Κξναηία) πξνέθξηλαλ ηελ επηινγή ηεο ζηξαηησηηθήο

επέκβαζεο. Υάλνληαο φκσο ηνλ πφιεκν (κε εμαίξεζε ηελ Κξναηία, βι. παξαθάησ), αλαγθάζηεθαλ λα

αλαγλσξίζνπλ ηελ απηνλνκία ησλ κεηνλνηηθψλ πεξηνρψλ. Βι. Coppieters, Bruno et al. (επηκ.), Federal

Practice: Exploring alternatives for Georgia and Abkhazia, Brussels: VUB University Press, 2000.

Chinn, Jeff θαη Steven D. Roper, “Ethnic Mobilization and Reactive Nationalism: The case of

Moldova”, Nationalities Papers, Vol. 23, No. 2, 1995, ζει. 291-326. Socor, Vladimir, “Gagauz

Autonomy in Moldova: A precedent for Eastern Europe?”, RFE/RL Research Project, Vol. 3, No. 33,

26 Απγνχζηνπ 1994, ζει. 20-28. Thompson, Paula, “The Gagauz in Moldova and Their Road to

Autonomy”, ζην Managing Diversity in Plural Societies, ζει. 128-147. Dudwick, “Nagorno Karabakh

and the Politics of Sovereignty”, ζει. 427-440. Maresca, John, “Resolving the Conflict over Nagorno-

Karabakh: Lost opportunities for international conflict resolution”, ζην Managing Global Chaos:

7

θνκκνπληζηηθά Βαιθάληα ππήξμε αληηθείκελν είηε βίαηεο δηεθδίθεζεο (εκθχιηνο

πφιεκνο), είηε εμαλαγθαζκέλεο απνδνρήο απφ ην θξάηνο, φηαλ ηα φπια απνδείρηεθαλ

αλίθαλα λα απνηξέςνπλ ην λέν θαζεζηψο κηαο de facto απηνλνκίαο. Ζ ηζηνξία έρεη

απνδείμεη φηη ε βία ζέηεη ζηελ πεξηνρή ηα φξηα ηνπ εθηθηνχ θαη ηνπ απνδεθηνχ

αλαθνξηθά κε ηε δηεθδίθεζε θαη αλαγλψξηζε ηεο απηνλνκίαο.17

Τπάξρεη πξάγκαηη κία νπζηψδεο δηαθνξά ζηε δηαρείξηζε ηνπ κεηνλνηηθνχ

εζληθηζκνχ κεηαμχ ησλ θηιειεχζεξσλ δεκνθξαηηθψλ θξαηψλ ηεο Γχζεο θαη ησλ

κεηα-θνκκνπληζηηθψλ ρσξψλ ησλ Βαιθαλίσλ. Γηα ην Kymlicka κάιηζηα ε δηαθνξά

απηή δχζθνια ζα κπνξνχζε λα απνδνζεί ζηνλ δηαθνξεηηθφ ραξαθηήξα ηνπ

κεηνλνηηθνχ εζληθηζκνχ πνπ εθδειψλεηαη ζε Γχζε θαη Αλαηνιή.18

Παξακέλεη ινηπφλ

κάιινλ ππεξαπινπζηεπηηθή ε πξνζέγγηζε πνπ απνδίδεη ηε δηαθνξνπνηεκέλε

δηαρείξηζή ηνπ ζην φηη ν ραξαθηήξαο ηνπ κεηνλνηηθνχ εζληθηζκνχ ζηε Γχζε είλαη

πεξηζζφηεξν «πνιηηηθφο» (civic), ελψ ν αληίζηνηρνο ηεο Αλαηνιήο είλαη πεξηζζφηεξν

«εζλνηηθφο» (ethnic).19

Αλεμάξηεηα απφ ηελ πεξηνξηζκέλε ή κε ζεκαζία ηεο σο άλσ

δηαθνξνπνίεζεο, ηελ νπνία πάλησο ζεσξνχκε φηη ν Kymlicka αληηπαξέξρεηαη ζρεηηθά

εχθνια,20

ε πηνζέηεζε ηνπ θηιειεχζεξνπ κνληέινπ ηεο «πνιπεζληθήο νκνζπνλδίαο»

ζηελ πεξίπησζε ησλ Βαιθαλίσλ θαίλεηαη λα πξνζθξνχεη ζε ηξεηο επηπιένλ

ελζηάζεηο, άιιεο απφ απηέο πνπ εμεηάζηεθαλ ήδε αλαθνξηθά κε ηε δπζθνιία

Sources of and responses to international conflict, επηκ. Chester Crocker et al., Washington: Institute

of Peace Press, 1996, ζει. 255-274. 17

Αλ νη πξφζθαηεο εμειίμεηο ζην Κφζζνβν πεξηγξάθνληαη απφ ηνπο αλαιπηέο ηεο Γχζεο σο ν

πξφδξνκνο ησλ εμειίμεσλ ζε άιιεο παξφκνηεο πεξηπηψζεηο, φπσο ηεο Ακπραδίαο θαη ηεο Οζζεηίαο ζηε

Γεσξγία, είλαη ίζσο γηαηί ε παιαηφηεξε πεξίπησζε ηεο ζεξβνθξαηνχκελεο Κξάηλα αληηκεησπίζηεθε σο

κία εμαηξεηηθή πεξίπησζε. Αξρηθά, ε αλαγλψξηζε ηεο απηνλνκίαο ηεο Κξάηλα θάληαδε σο ε κφλε ιχζε

πνπ ζα απέηξεπε ηελ αηκαηνρπζία πνπ αθνινχζεζε. Ωζηφζν, νη Κξνάηεο δελ ήηαλ δηαηεζεηκέλνη λα

απνδερηνχλ ην αίηεκα ηεο ζεξβηθήο κεηνλφηεηαο γηα εδαθηθή απηνλνκία, αληηπξνηείλνληαο πνιηηηζηηθή

απηνλνκία δίρσο πνιηηηθή απηνδηνίθεζε. Ζ πνιηηηθή απηή νδήγεζε ζηε ζζελαξή αληίζηαζε ησλ

έξβσλ ηεο Κξάηλα κε ηελ ππνζηήξημε ηνπ ζεξβηθνχ (γηνπγθνζιαβηθνχ) ζηξαηνχ θαη ηειηθά ζηελ

θαηάιεςε θαη ηνλ πνιηηηθφ έιεγρν ηεο πεξηνρήο απφ ηνπ έξβνπο. Τπφ ηελ πίεζε ησλ βίαησλ απηψλ

εμειίμεσλ, νη Κξνάηεο αλαγθάζηεθαλ λα απνδερζνχλ ην αξρηθφ ζεξβηθφ αίηεκα γηα αλαγλψξηζε

απηνλνκίαο. Ζ αληηπξφηαζε απηή φκσο δελ κπνξνχζε λα ρνξηάζεη ηηο νξέμεηο ησλ έξβσλ πνπ

δηεθδηθνχζαλ πιένλ ηελ απφζρηζε θαη ηελ ελζσκάησζε κε ηε εξβία. ηαλ νη Κξνάηεο αλαθαηέιαβαλ

ηελ πεξηνρή ηεο Κξάηλα, νη έξβνη εμαλαγθάζηεθαλ λα απνδερζνχλ θαζπζηεξεκέλα ηελ ηειεπηαία

θξναηηθή πξφηαζε πεξί απηνλνκίαο. Ήηαλ φκσο πιένλ ζαθέο φηη νη εμειίμεηο δξνκνινγνχληαλ ζην

πεδίν ηεο κάρεο αληί ζην ηξαπέδη ηεο δηαπξαγκάηεπζεο. πσο ήηαλ αλακελφκελν, νη Κξνάηεο

απέζπξαλ ηελ πξφηαζε πεξί απηνλνκίαο, αθαίξεζαλ ηα δηθαηψκαηα θαη ηηο πεξηνπζίεο ησλ έξβσλ ηεο

πεξηνρήο, κεηαθηλψληαο καδηθά Κξνάηεο ηεο Βνζλίαο πξνο εγθαηάζηαζε ζηηο ζεξβνθξαηνχκελεο

πεξηνρέο. Βι. Várady, Tibor, “Majorities, Minorities, Law and Ethnicity: Reflections on the Yugoslav

Case”, Human Rights Quarterly, Vol. 19, 1997, ζει. 9-54. 18

Kymlicka, Will, Politics in the Vernacular: Essays on nationalism, multiculturalism and citizenship,

Oxford: Oxford University Press, 2000, θεθ. 12-15. 19

Ignatieff, Michael, Blood and Belonging: Journeys into the new nationalism, New York: Farrar,

Straus and Giroux, 1993. 20

Δπαλεξρφκαζηε ζην δήηεκα ζηνλ επίινγν ηεο εηζήγεζεο.

8

εθαξκνγήο ηνπ κνληέινπ ζηε Γχζε. Πξφθεηηαη γηα ηελ έλζηαζε πεξί

«πξνηεξαηφηεηαο ηεο κεηάβαζεο», ηελ έλζηαζε πεξί «ηζηνξηθήο δηθαηνζχλεο» θαη ηελ

έληαζε πεξί «αζθαιείαο».21

χκθσλα κε ηελ πξψηε έλζηαζε πεξί «πξνηεξαηφηεηαο ηεο κεηάβαζεο», είλαη

απνιχησο απαξαίηεην λα δνζεί πξνηεξαηφηεηα ζηηο δηαδηθαζίεο ηεο πνιηηηθήο θαη

νηθνλνκηθήο κεηάβαζεο, κε ηελ νινθιήξσζε ησλ νπνίσλ ζα κπνξεί ην θξάηνο λα

δηαρεηξηζηεί ηηο κεηνλφηεηεο πνπ δηαβηνχλ ζηελ επηθξάηεηά ηνπ θαηά ηξφπν δίθαην,

φπσο θαη ζηηο δπηηθέο θηιειεχζεξεο δεκνθξαηίεο. Γεδνκέλσλ ησλ πεξηνξηζκψλ ζε

ρξφλν θαη πφξνπο, ηα ππφ κεηάβαζε θξάηε είλαη ππνρξεσκέλα λα ζέηνπλ άιιεο

πξνηεξαηφηεηεο, επηθεληξψλνληαο ηηο πξνζπάζεηέο ηνπο ζηε ζέζπηζε ελφο θξάηνπο

δηθαίνπ θαη ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε. χκθσλα άιισζηε κε ηελ άπνςε απηή, είλαη

πξνο φθεινο ηφζν ηεο πιεηνλφηεηαο, φζν θαη ησλ κεηνλνηήησλ λα επηηαρπλζνχλ θαη

νινθιεξσζνχλ νη κεηαβαηηθέο δηαδηθαζίεο πνπ ζα νδεγήζνπλ ζηε δεκνθξαηία θαη

ηελ αλάπηπμε, σο αλαγθαίεο πξνυπνζέζεηο γηα ηε κεηέπεηηα ζηαδηαθή εμνκάιπλζε

ησλ γισζζηθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ δηαθνξψλ. ε θάζε πεξίπησζε, ε αλαγλψξηζε ησλ

κεηνλνηηθψλ δηθαησκάησλ θαη ε πηνζέηεζε ελφο νξγαλσκέλνπ, θηιειεχζεξνπ θαη

δίθαηνπ κνληέινπ δηαρείξηζεο ηνπ κεηνλνηηθνχ εζληθηζκνχ πξνυπνζέηνπλ ηελ πιήξε

νξγάλσζε ηνπ θξάηνπο θαη ηελ αλάπηπμε ηεο ηθαλφηεηάο ηνπ λα δηακνξθψλεη θαη λα

επηβάιεη αλάινγεο πνιηηηθέο, πξνυπφζεζε πνπ απνπζηάδεη απφ ζρεδφλ θάζε ππφ

κεηάβαζε θξάηνο.22

Ζ έλζηαζε απηή σζηφζν δελ θαίλεηαη ηδηαίηεξα πεηζηηθή. Παξά ηελ απνπζία

πιήξνπο νξγάλσζεο ηεο θξαηηθήο κεραλήο, ηε δηαθζνξά αιιά θαη ηηο ζπζηεκηθέο θαη

ζεζκηθέο αδπλακίεο, κία απφ ηηο θχξηεο πξνηεξαηφηεηεο ησλ κεηα-θνκκνπληζηηθψλ

θξαηψλ ήδε απφ ηα πξψηα ζηάδηα ηεο κεηάβαζεο ππήξμε ε ζπληαγκαηηθή

θαηνρχξσζε θαη πξνψζεζε ηεο γιψζζαο θαη ηεο θνπιηνχξαο ηεο πιεηνλφηεηαο θαη ε

άξλεζε νηαζδήπνηε κνξθήο απηνλνκίαο ζε κεηνλνηηθέο πεξηνρέο. Σν πεξηερφκελν ησλ

ζπληαγκάησλ δχν επξσπατθψλ ήδε θξαηψλ κειψλ, ηεο Ρνπκαλίαο θαη ηεο

Βνπιγαξίαο, είλαη ελδεηθηηθφ. ην κελ ζχληαγκα ηεο Ρνπκαλίαο δειψλεηαη εμαξρήο

φηη ε ρψξα είλαη έλα «εληαίν θαη αδηαίξεην θξάηνο» απνθιείνληαο έηζη θάζε

21

Kymlicka, “Justice and Security in the Accommodation of Minority Nationalism”, ζην The Politics

of Belonging, ζει. 14-23. 22

Doroszewska, Ursula, “Rethinking the State and National Security in Eastern Europe”, ζην Can

Liberalism be Exported?, ζει. 126-134. Schöpflin, George, “Liberal Pluralism and Post-Communism”,

ζην Can Liberalism be Exported?, ζει. 109-125.

9

ελδερφκελν νκνζπνλδηαθήο έλσζεο ή απηνλνκίαο. ην δε ζχληαγκα ηεο Βνπιγαξίαο

ξεηά απνθιείεηαη ην ελδερφκελν αλαγλψξηζεο εδαθηθήο απηνλνκίαο ζε νηαδήπνηε

νκάδα θαη γηα νηνλδήπνηε ιφγν. Οη ζρεηηθέο ζπληαγκαηηθέο ξπζκίζεηο δελ ζέηνπλ

απιά ηα φξηα ηνπ επηηξεπηνχ σο πξνο ηε κεηνλνηηθή πνιηηηθή ηνπ θξάηνπο. ηελ

νπζία, ζέηνπλ ηα φξηα ηεο λνκηκφηεηαο θαη ηεο πνιηηηθήο αηδέληαο. Καηά ζπλέπεηα,

θάζε αίηεκα γηα απηνλνκία ή νκνζπνλδηαθή έλσζε είλαη εθ ησλ πξνηέξσλ

αληηζπληαγκαηηθφ, κία ζνβαξή απεηιή γηα ηελ αζθάιεηα ηνπ θξάηνπο.

Ζ ζπληαγκαηηθή απηή θαηνρχξσζε ησλ δηθαησκάησλ ηεο πιεηνλφηεηαο

ζηνρεχεη ζην λα δπζρεξάλεη ηελ ηξνπνπνίεζε ηνπ ηζρχνληνο θαζεζηψηνο ζε

ελδερφκελν κειινληηθφ αίηεκα ησλ κεηνλνηήησλ. Ωο εθ ηνχηνπ, ε «δεκνθξαηηθή

κεηαξξχζκηζε» σο θεληξηθή ζηφρεπζε ζηελ αηδέληα πνιιψλ κεηνλνηηθψλ θνκκάησλ

επηδηψθεη ιηγφηεξν ηελ πξαγκαηηθή κεηαβνιή ηνπ ηζρχνληνο θαζεζηψηνο πξνο

επφδσζε ησλ κεηνλνηηθψλ αηηεκάησλ γηα πεξηζζφηεξα δηθαηψκαηα, παξά ηελ άγξα

κεηνλνηηθψλ ςήθσλ ηνπιάρηζηνλ θαηά ηε θάζε ηεο κεηάβαζεο. Δλδεηθηηθή είλαη ε

πεξίπησζε ηεο ιεγφκελεο «δεκνθξαηηθήο αληηπνιίηεπζεο» ζηε εξβία θαηά ηε

δεθαεηία ηνπ 1990, ε νπνία σζηφζν ππήξμε ζπζηεκαηηθά αξλεηηθή απέλαληη ζηηο

κεηνλνηηθέο δηεθδηθήζεηο. Έρεη θαηαζηεί πιένλ ζαθέο φηη νη δεκνθξαηηθνί

«κεηαξξπζκηζηέο» ηεο εξβίαο πνπ δηαδέρζεθαλ ηνλ Milosevic δελ είραλ κία

νπζησδψο δηαθνξεηηθή αηδέληα αλαθνξηθά κε ην Κφζζνβν πνπ λα δηθαηνινγεί ηελ ελ

ιφγσ έλζηαζε. Γηαθσλνχκε σζηφζν κε ηνλ ηζρπξηζκφ ηνπ Kymlicka φηη ε

θαηάζηαζε ζηε εξβία, αιιά θαη ζηε ινβαθία, ζα ήηαλ ζήκεξα πνιχ θαιχηεξε, αλ

είραλ δηεπζεηήζεη ήδε ηνλ κεηνλνηηθφ εζληθηζκφ ζηε ρψξα ηνπο, ζπγθξνηψληαο κία

πνιπεζληθή νκνζπνλδία, ζχκθσλα κε ηα παξαπάλσ.23

Ζ αληίζηνηρε πνιηηηθή επηινγή

ζηελ Ηζπαλία πνπ δηεπζέηεζε ηνλ κεηνλνηηθφ εζληθηζκφ ησλ Βάζθσλ θαη ησλ

Καηαιαλψλ κπνξεί λα επέθεξε ηα επηζπκεηά απνηειέζκαηα σο πξνο ηελ εδξαίσζε

ηεο δεκνθξαηίαο ζηε ρψξα, αιιά ε πεξίπησζε ησλ Βαιθαλίσλ παξακέλεη εμαηξεηηθή,

φπσο ζα δηθαηνινγήζνπκε πιεξέζηεξα παξαθάησ.

Ζ δεχηεξε εηδηθή έλζηαζε πεξί «ηζηνξηθήο δηθαηνζχλεο» παξνπζηάδεη θαηά ηε

γλψκε καο εμαηξεηηθφ ελδηαθέξνλ. Έρεη ππνζηεξηρζεί νξζά φηη ζηελ Αλαηνιηθή

Δπξψπε ε πνιηηηθή αηδέληα ηνπ παξφληνο θαη κέιινληνο (ζπλ-)δηακνξθψλεηαη

ηδενινγηθά απφ ην έληνλν θαη ζπρλά δπζβάζηαρην θνξηίν ηνπ παξειζφληνο. Θα

23

Kymlicka, “Justice and Security in the Accommodation of Minority Nationalism”, ζην The Politics

of Belonging, ζει. 127.

10

ιέγακε φηη ην ίδην ηζρχεη θαη κάιηζηα ζε κεγαιχηεξν βαζκφ γηα ηζηνξηθνχο ιφγνπο

ηδίσο ζηελ πεξίπησζε ησλ Βαιθαλίσλ. πσο νξζά επηζεκαίλεη ν Kymlicka, αλ

ξσηνχζε θαλείο έλαλ έξβν γηα ηα δηθαηψκαηα ησλ Αιβαλψλ ζην Κφζζνβν, πξηλ ηελ

αλαθήξπμε ηεο αλεμαξηεζίαο, ε πηζαλφηεξε απάληεζε ζα ήηαλ: «Πξέπεη λα

θαηαιάβεηο ηη ζπλέβε ην 1389».24

Θα ζπκθσλήζνπκε επίζεο κε ηνλ Kymlicka φηη ν αληίθηππνο ησλ ηζηνξηθψλ

αδηθηψλ ηνπ παξειζφληνο ζηε δηακφξθσζε ησλ πνιηηηθψλ ζρέζεσλ ηνπ ζήκεξα δελ

είλαη έλα απνθιεηζηηθά βαιθαληθφ θαηλφκελν.25

κσο ζηα Βαιθάληα ην δήηεκα ηεο

«ηζηνξηθήο αδηθίαο» εθδειψλεηαη θαηά ηξφπν ηδηαίηεξν θαη κάιινλ παξάδνμν. ηε

Γχζε ην αίηεκα γηα εζηθή ή θαη πιηθή απνθαηάζηαζε ηεο ηζηνξηθήο αδηθίαο ή ησλ

δεηλψλ ηνπ παξειζφληνο εθθξάδεηαη ζρεδφλ απνθιεηζηηθά απφ ηηο κεηνλφηεηεο,

δηεθδηθψληαο πεξηζζφηεξα δηθαηψκαηα. ηα Βαιθάληα ζπκβαίλεη αθξηβψο ην

αληίζηξνθν, θαζψο ην αίηεκα απνθαηάζηαζεο εθθξάδεηαη ζρεδφλ απνθιεηζηηθά απφ

ηελ πιεηνλφηεηα, ε νπνία ζπρλά λνκηκνπνηεί ηελ πνιηηηθή κε αλαγλψξηζεο

κεηνλνηηθψλ δηθαησκάησλ κέζσ ηεο επίθιεζεο ησλ δεηλψλ πνπ ππέζηε ζην παξειζφλ

απφ ηελ ίδηα ηε κεηνλφηεηα ή απφ ην έζλνο ζην νπνίν αλήθεη ε κεηνλφηεηα.

Δλδεηθηηθή είλαη ε ζηάζε ηεο Κξναηίαο έλαληη ηεο ζεξβηθήο κεηνλφηεηαο ή ηεο

Βνπιγαξίαο έλαληη ηεο ηνπξθηθήο κεηνλφηεηαο.26

Σηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ε ζηάζε απηή ζεκειηψλεηαη ζηελ πεπνίζεζε φηη νη

κεηνλφηεηεο πνπ πθίζηαληαη ηνλ απνθιεηζκφ δηαηεξνχζαλ ζην παξειζφλ ή

ζπλερίδνπλ λα δηαηεξνχλ ζην παξφλ ζρέζεηο θηιίαο ή ζπλεξγαζίαο κε εμσηεξηθέο

δπλάκεηο πνπ έρνπλ πξνθαιέζεη δεηλά ζηνλ πιεηνςεθηθφ πιεζπζκφ ηεο ρψξαο. Ζ

εζληθή θαηαγσγή ή θαη ραιαξή εζλνηηθή ζρέζε ηεο κεηνλφηεηαο κε θάπνηα ηέηνηα

εμσηεξηθή δχλακε αληηκεησπίδεηαη κάιηζηα σο ηεθκήξην ηθαλφ λα δηθαηνινγήζεη ηελ

σο άλσ πεπνίζεζε. ε θάζε πεξίπησζε, ην θξίζηκν ζηνηρείν είλαη ε έζησ λνκηδφκελε

ζρέζε κε ηνλ ερζξφ, πφζν δε κάιινλ ε πξαγκαηηθή ζπλεξγαζία ή ζπκκαρία. Δπίζεο,

πνιιέο θνξέο αξθεί ε ζπλεξγαζία ηεο κεηνλφηεηαο ζην παξειζφλ κε κία εμσηεξηθή

δπλαζηηθή δχλακε, ε νπνία δελ πθίζηαηαη πνιηηηθά ζήκεξα. Γηα παξάδεηγκα, νη

24

Ibid. 25

Βι. επίζεο Waldron, Jeremy, “Superseding Historical Injustice”, Ethics, Vol. 103, No. 1, 1992, ζει.

4-28. James Matt, “Redress Politics and Canadian Citizenship”, ζην How Canadians Connect, επηκ.

Harvey Lazar θαη Tom McIntosh, Kingston: Institute of Intergovernmental Affairs, ζει. 247-282. 26

ηελ επξχηεξε Κεληξηθή θαη Αλαηνιηθή Δπξψπε ελδεηθηηθέο είλαη νη πεξηπηψζεηο ηεο ζηάζεο ηεο

Γεκνθξαηίαο ηεο Σζερίαο έλαληη ηεο γεξκαληθήο κεηνλφηεηαο, ηεο ινβαθίαο έλαληη ηεο νπγγξηθήο

κεηνλφηεηαο ή θαη ησλ θξαηψλ ηεο Βαιηηθήο έλαληη ηεο ξσζηθήο κεηνλφηεηαο.

11

Οχγγξνη ηεο Ρνπκαλίαο θαη ηεο ινβαθίαο ζπλερίδνπλ λα ζεσξνχληαη σο νη

ζπλεξγάηεο ησλ Αςβνχξγσλ θαηαθηεηψλ, φ,ηη απέκεηλε ζηε ρψξα σο ππελζχκηζε ηεο

άδηθεο δπλαζηείαο ηνπο. Οη κνπζνπικάλνη Αιβαλνί ηεο εξβίαο θαη ηεο πΓΓΜ, αιιά

θαη νη κνπζνπικάλνη Σνχξθνη ηεο Βνπιγαξίαο, αληηκεησπίδνληαη θαη ζήκεξα σο νη

επί καθξφλ ζπλεξγάηεο ησλ Οζσκαλψλ.27

ε αξθεηέο κάιηζηα πεξηπηψζεηο ε ερζξηθή

πνιηηηθή ηνπ θξάηνπο έλαληη ηεο κεηνλφηεηαο ή αθφκε θαη ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηθέο

αθνκνίσζεο πξνηείλνληαη θαη λνκηκνπνηνχληαη ηδενινγηθά ζηε βάζε ηεο αλαηξνπήο

ηεο ηζηνξηθήο αδηθίαο πνπ δηεπξάρζε ζην παξειζφλ ζε βάξνο ηεο πιεηνλφηεηαο.28

ηελ νπζία φκσο νη πνιηηηθέο απηέο επηβάιινληαη σο αληίπνηλα.

Άκεζα ζπλδεφκελε κε ηελ παξαπάλσ έλζηαζε πεξί «ηζηνξηθήο δηθαηνζχλεο-

αδηθίαο», είλαη θαη ε έλζηαζε «πεξί αζθαιείαο», ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε πηνζέηεζε

ηνπ δπηηθνχ θηιειεχζεξνπ κνληέινπ δηαρείξηζεο ηνπ κεηνλνηηθνχ εζληθηζκνχ ζηα

Βαιθάληα πξνζθξνχεη ζηε ιεγφκελε «αζθαιεηνπνίεζε» ηνπ ιφγνπ πεξί κεηνλνηηθψλ

δηθαησκάησλ θαη γεληθφηεξα πεξί ησλ ζρέζεσλ ηνπ θξάηνπο κε ηηο κεηνλφηεηεο πνπ

δηαβηνχλ ζηελ επηθξάηεηά ηνπ. Ζ ελ ιφγσ αζθαιεηνπνίεζε απνξξέεη απφ ηε δηάρπηε

πεπνίζεζε ησλ βαιθαληθψλ θνηλσληψλ α) φηη νη κεηνλφηεηεο δελ είλαη πηζηέο πξνο ην

θξάηνο φπνπ δηαβηνχλ, κε ηελ έλλνηα φηη, φπσο θαη ζην παξειζφλ, έηζη θαη ηψξα ζα

ζπλερίζνπλ λα ζπλεξγάδνληαη κε ηνπο πξαγκαηηθνχο ή δπλεηηθνχο ερζξνχο ηνπ

θξάηνπο, β) φηη ε επεκεξία ηνπ θξάηνπο (θαη θαη‟ επέθηαζε ηεο πιεηνλφηεηαο) είλαη

αληηζηξφθσο αλάινγε ηεο επεκεξίαο ησλ κεηνλνηήησλ πνπ δηαβηνχλ ζηελ επηθξάηεηά

ηνπ (zero-sum game). πλεπψο, νηηδήπνηε επλνεί ηελ πιεηνςεθηθή νκάδα, ζίγεη ηηο

κεηνλφηεηεο θαη ην αληίζηξνθν, θαη ηέινο φηη γ) ε δηαρείξηζε ηνπ κεηνλνηηθνχ

εζληθηζκνχ ζπληζηά έλα κείδνλ δήηεκα εζληθήο αζθαιείαο.29

Δλδεηθηηθφ παξάδεηγκα

27

Οκνίσο νη Ρψζνη πνπ εγθαηαζηάζεθαλ ζηελ Δζζνλία θαη ηε Λεηνλία κεηά ηνλ Β΄ Π.Π.,

αληηκεησπίδνληαη σο ην ππνρείξην ησλ πξψελ ζνβηεηηθψλ θαηαθηεηψλ. Με εμαίξεζε ηηο πεξηπηψζεηο

ηεο Ηξιαλδίαο θαη ηεο Κχπξνπ, ην δήηεκα ηεο «ηζηνξηθήο αδηθίαο» εθδειψλεηαη ζηηο θηιειεχζεξεο

δεκνθξαηίεο ηεο Γχζεο θαηά ηξφπν πνιχ δηαθνξεηηθφ. Απηφ νθείιεηαη, σο έλα βαζκφ, ζην γεγνλφο φηη

ζηε Γχζε νη αληίζηνηρεο κεηνλφηεηεο δελ ζπλδένληαη ηδηαίηεξα κε θάπνην άιιν θίιην θξάηνο, ην νπνίν

θαηαδπλάζηεπζε ηνλ πιεηνςεθηθφ πιεζπζκφ ηεο ρψξαο, φπνπ δηαβηνχλ. Δλδεηθηηθή ε πεξίπησζε ησλ

ηηαιφθσλσλ θαη ησλ γαιιφθσλσλ ηεο Διβεηίαο. Βι. Grin, Francois, Language Policy in Multilingual

Switzerland: Overview and recent developments, ECMI Brief No. 2, Flensburg: European Centre for

Minority Issues, 1999, ζει. 5. Γηα ηελ ηξηαδηθή ζρέζε κεηαμχ θξάηνπο, κεηνλφηεηαο θαη θίιηνπ

θξάηνπο, βι. Brubaker, Rogers, Nationalism Reframed: Nationhood and the national question in the

New Europe, Cambridge: Cambridge University Press, 1996. 28

Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε πεξίπησζε ηνπ βίαηνπ εμαλαγθαζκνχ ησλ κειψλ ηεο ηνπξθηθήο κεηνλφηεηαο

ηεο Βνπιγαξίαο ην 1984 λα πηνζεηήζνπλ βνπιγαξηθά νλφκαηα, ε νπνία πξνηάζεθε σο ε ηζηνξηθή

αλαηξνπή ηεο παιαηφηεξεο νζσκαληθήο αθνκνησηηθήο πνιηηηθήο ηνπ εμηζιακηζκνχ. 29

Αλαθνξηθά κε ηηο πεξηπηψζεηο ησλ Αιβαλψλ ηεο πΓΓΜ θαη ησλ Οχγγξσλ ζηε Ρνπκαλία, βι.

Strazzari, Francesco, “Macedonia: State and identity in an unstable regional environment”, ζην

12

«αζθαιεηνπνίεζεο» ηνπ ιφγνπ πεξί κεηνλνηηθψλ δηθαησκάησλ ζπληζηά ε αληίδξαζε

ηνπ θξάηνπο θαη ηεο ζιαβνκαθεδνληθήο πιεηνλφηεηαο ζηελ πΓΓΜ έλαληη ηεο ίδξπζεο

αιβαλφθσλνπ παλεπηζηεκίνπ ζην Σέηνβν.30

χκθσλα κε ην Kymlicka, ε αζθαιεηνπνίεζε ελφο δεηήκαηνο πξνυπνζέηεη ηε

ζπλεηδεηή πνιηηηθή ζηξαηεγηθή ηνπ θξάηνπο ή ζπγθεθξηκέλσλ πνιηηηθψλ ειίη. Με

άιια ιφγηα, έλα δήηεκα κπνξεί λα αζθαιεηνπνηεζεί κφλν αλ ην θξάηνο ή νη ειίη

απνθαζίζνπλ λα πεξηγξάςνπλ πεηζηηθά απηφ ην δήηεκα σο κία ππαξμηαθή απεηιή

θαηά ηνπ θξάηνπο θαη ηεο θπξίαξρεο εζληθήο ηνπ νκάδαο. Αθνινπζψληαο ηνλ

ζεσξεηηθφ ηνπ θνηλσληθνχ θνλζηξνπθηηβηζκνχ Ole Waever,31

o Kymlicka

ππνζηεξίδεη φηη νη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο ην θξάηνο ή νη ειίη ελδέρεηαη λα επηιέμνπλ

ηε ζηξαηεγηθή ηεο αζθαιεηνπνίεζεο είλαη δχν: Καηαξρήλ, ζηνλ βαζκφ πνπ ηέηνηα

δεηήκαηα εκθαλίδνληαη σο ζνβαξέο απεηιέο θαηά ηεο αζθάιεηαο ηνπ θξάηνπο, ην

ηειεπηαίν λνκηκνπνηείηαη λα αλαζηείιεη ηε ιεηηνπξγία ησλ δεκνθξαηηθψλ ζεζκψλ θαη

δηαδηθαζηψλ, ηελ αλαγλψξηζε λέσλ δηθαησκάησλ ή θαη ηελ πξνζηαζία φζσλ

παιαηφηεξα πξνζηάηεπε. Ζ αζθαιεηνπνίεζε σζηφζν ηεο πξνζηαζίαο ησλ

κεηνλνηηθψλ δηθαησκάησλ δελ ζπλεπάγεηαη κφλν ηε λνκηκνπνηεκέλε αλαζηνιή φζσλ

ην θξάηνο δηθαίνπ επηηάζζεη, αιιά θαη ηε λνκηκνπνηεκέλε αλάιεςε δξάζεσλ ζε

βάξνο ησλ κεηνλνηήησλ πνπ επηβνπιεχνληαη ηελ αζθάιεηα ηνπ θξάηνπο θαη ηελ

εζληθή θπξηαξρία. Ο δεχηεξνο ιφγνο επηινγήο ηεο ζηξαηεγηθήο ηεο αζθαιεηνπνίεζεο

εληνπίδεηαη ζηελ αλαζηνιή νηαζδήπνηε κνξθήο ιφγνπ πεξί δηθαηνζχλεο θαηά ηε

δηαρείξηζε ηνπ κεηνλνηηθνχ εζληθηζκνχ. Ζ αζθάιεηα γίλεηαη ην κέηξν ησλ πάλησλ.

Μνλαδηθή εμαίξεζε ζηνλ θαλφλα απηφλ απνηειεί ε πεξίπησζε φπνπ ην αίηεκα πεξί

Managing Diversity in Plural Societies, ζει. 165-190. Αλάινγεο πεξηπηψζεηο ζπλαληνχκε θαη ζηελ

ππφινηπε Αλαηνιηθή θαη Κεληξηθή Δπξψπε, φπσο απηέο ησλ Γεξκαλψλ ζηελ Πνισλία, ησλ Οχγγξσλ

ζηε ινβαθία, ησλ Ρψζσλ ζηελ Οπθξαλία θαη ηηο ρψξεο ηεο Βαιηηθήο. Βι. Barcz, Jan, “European

Standards for the Protection of National Minorities”, ζην Legal Aspects of a New European

Infrastructure, επηκ. Arie Bloed θαη Wilco de Jonge, Utrecht: Europa Institut, 1992, ζει. 87.

Mihalikova, Silvia, “The Hungarian Minority in Slovakia: Conflict over autonomy”, ζην Managing

Diversity in Plural Societies, ζει. 154-157. Nelson, Daniel, “Hungary and its Neighbors: Security and

ethnic minorities”, Nationalities Papers, Vol. 26, No. 2, 1998, ζει. 314-330. Solchanyk, “The Politics

of State-Building”, ζει. 47-68. Jaworsky, John, “Nationalities Policy and Potential for Interethnic

Conflict in Ukraine”, ζην Managing Diversity in Plural Societies, ζει.104-127. Offe, Claus, “Ethnic

Politics in East European Transitions”, ζην Paradoxes of Transition, επηκ. Jody Jensen θαη Ferenc

Miszlivetz, Szombatheley: Savaria University Press, 1993, ζει. 23-24. Pettai, Vello, “Emerging Ethnic

Democracy in Estonia and Latvia”, ζην Managing Diversity in Plural Societies, ζει. 15-32. Jarve, Prit,

Language Legislation in the Baltic States: Changes of rationale, Working Paper, Flensburg: European

Centre for Minority Issues. 30

Βι. Pritchard, Eleonar, “A University of Their Own”, Central Europe Review, Vol. 2, No. 24,

Ηνχληνο 2000. 31

Waever, Ole, “Securitization and Desecuritization”, ζην On Security, ζει. 54-55.

13

δηθαηνζχλεο (ηεο πιεηνλφηεηαο) ηαπηίδεηαη ή έζησ ζπκβαδίδεη κε απηφ πεξί

αζθάιεηαο. ε απηή ηελ πεξίπησζε, ε αζθαιεηνπνίεζε ηεο πξνζηαζίαο ησλ

κεηνλνηηθψλ δηθαησκάησλ εληζρχεη ηνλ ηζρπξηζκφ πεξί ηεο ηζηνξηθήο αδηθίαο (θαη ην

αληίζηξνθν) πνπ ππέζηε ζην παξειζφλ ε πιεηνλφηεηα θαη γηα ηελ νπνία επζχλεηαη ε

κεηνλφηεηα.

Θα ιέγακε φηη ε αζθαιεηνπνίεζε κεηαθέξεη σο έλαλ βαζκφ ην θξάηνο ζε

εθείλε ηελ θαηάζηαζε πνπ ν Giorgio Agamben αθνινπζψληαο ηνλ Carl Schmitt

πεξηγξάθεη σο «εμαηξεηηθή» ή «εθηάθηνπ αλάγθεο» (Ausnahmezustand),32

ηελ

θαηάζηαζε δειαδή εθείλε φπνπ ζε ζηηγκέο θξίζεο νη εμνπζίεο ηνπ θπξίαξρνπ

θξάηνπο δηεπξχλνληαη θαη επεθηείλνληαη, κε απνηέιεζκα ηελ θαηάξγεζε, αλαζηνιή ή

απφξξηςε κηαο ζεηξάο πνιηηηθψλ ή αηνκηθψλ δηθαησκάησλ. ηελ εμαηξεηηθή απηή

θαηάζηαζε ην θξάηνο ιεηηνπξγεί, θαηά παξάδνμν ηξφπν εληφο ηνπ λφκνπ θαη εθηφο

ηνπ Νόκνπ. Γηα ηελ αθξίβεηα, ιεηηνπξγεί εθηφο ηνπ πιαηζίνπ ηεο ππφ αλαζηνιή

λνκηκφηεηαο ή ηνπ πεξί δηθαίνπ αηζζήκαηνο, αιιά εληφο ελφο λένπ πιαηζίνπ

λνκηκφηεηαο πνπ ζεσξεηηθά επηηάζζεηαη απφ ηελ θαηάζηαζε εθηάθηνπ αλάγθεο. Αλ ε

ζπιινγηζηηθή απηή καο επηηξέπεη λα θαηαλνήζνπκε, γηα παξάδεηγκα, ηελ ακεξηθαληθή

πνιηηηθή κεηά ην ηξνκνθξαηηθφ ρηχπεκα ηεο 11εο

επηεκβξίνπ (λέα κέηξα αζθαιείαο,

ηδενινγηθή λνκηκνπνίεζε λνκνζεηηθψλ πξάμεσλ πνπ πεξηνξίδνπλ θαηάθνξα ηηο

ειεπζεξίεο θαη ηα δηθαηψκαηα ησλ πνιηηψλ, φπσο ην ιεγφκελν Patriot Act, θιπ) ή

αθφκε θαη ηελ επαλεθινγή Bush κεηά ην ρηχπεκα, ε ίδηα ζπιινγηζηηθή καο επηηξέπεη

λα θαηαλνήζνπκε ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ηα βαιθαληθά θξάηε λνκηκνπνηνχλ κία

ζεηξά απφ λνκνζεηηθέο ή θαη ζπληαγκαηηθέο ξπζκίζεηο πνπ πεξηνξίδνπλ ηελ άζθεζε

κεηνλνηηθψλ δηθαησκάησλ ζε αληίζεζε κε ην δηεζλέο δίθαην, ζην φλνκα ηεο

αζθάιεηαο ηνπ θξάηνπο θαη ηεο δηαθχιαμεο ηεο εζληθήο θπξηαξρίαο. Ζ δηαθνξά

έγθεηηαη ζην φηη νη άδηθεο απηέο ξπζκίζεηο λνκηκνπνηνχληαη κφλν ζηα κάηηα φζσλ δελ

ζίγνληαη άκεζα απφ απηέο, θαζψο ηα κέιε ησλ κεηνλνηήησλ ζπλερίδνπλ λα δηεθδηθνχλ

πεξηζζφηεξα δηθαηψκαηα. Με άιια ιφγηα, ε ζπλαίλεζε πνπ επηηπγράλεηαη κε ηελ

αζθαιεηνπνίεζε ηνπ ιφγνπ πεξί κεηνλνηηθψλ δηθαησκάησλ παξακέλεη πεξηνξηζκέλε.

Σν απνηέιεζκα σζηφζν είλαη ην ίδην, ζηνλ βαζκφ πνπ ε πιεηνλφηεηα παξακέλεη

αδξαλήο, είηε επεηδή δελ δηαηζζάλεηαη ηελ αδηθία, είηε επεηδή ζεσξεί πσο είλαη ην

32

Agamben, Giorgio, State of Exception, κηθξ. Kevin Attell, Chicago: University of Chicago Press,

2005. Schmitt, Carl, Political Theology: Four chapters on the concept of sovereignty, κηθξ. George

Schwab, Cambridge, Mass. and London: MIT Press, 1985, ζει. 5. Schmitt, Carl, The Concept of the

Political, κηθξ. George Schwab, Chicago: University of Chicago Press, 1996, ζει. 26.

14

αλαγθαίν ηίκεκα (πνπ θαιείηαη λα πιεξψζεη ε κεηνλφηεηα) γηα ηε δηαθχιαμε ηεο

εζληθήο αθεξαηφηεηαο θαη πξνάζπηζε ηεο αζθάιεηαο ηνπ θξάηνπο.

Δίλαη πξνθαλέο φηη ζηηο πεξηπηψζεηο φπνπ ην θξάηνο εμαλαγθάδεηαη λα

πηνζεηήζεη, χζηεξα απφ δηεζλείο θπξίσο πηέζεηο, έλα ζπρλά δηεπξπκέλν θαζεζηψο

πξνζηαζίαο ησλ κεηνλνηηθψλ δηθαησκάησλ, ηφηε ε ελ ιφγσ αζθαιεηνπνίεζε αθαηξεί

ηελ ηδενινγηθή λνκηκνπνίεζε ησλ επηηαζζφκελσλ λνκνζεηηθψλ θαη ζπληαγκαηηθψλ

κεηαξξπζκίζεσλ. ε απηή ηελ πεξίπησζε, είλαη αλακελφκελν ε πιεηνλφηεηα λα

ζεσξεί φηη νη ζρεηηθέο κεηαξξπζκίζεηο επηβάιινληαη έμσζελ, είλαη άδηθεο, δελ

εμππεξεηνχλ ην εζληθφ ζπκθέξνλ ηεο ρψξαο ή θαη ζηξέθνληαη επζέσο θαηά ηεο

εζληθήο αθεξαηφηεηαο ηεο ρψξαο. Γχζθνια ζα κπνξνχζε λα ππνζηεξίμεη θαλείο φηη ε

επηθπιαθηηθφηεηα ηεο πιεηνλφηεηαο είλαη πάληνηε αδηθαηνιφγεηε ζηελ πεξίπησζε

ησλ Βαιθαλίσλ. Αλεμάξηεηα πάλησο απφ ην αλ νη θφβνη ηεο πιεηνλφηεηαο είλαη θαηά

πεξίπησζε αιεζείο ή φρη, ην βέβαην είλαη φηη νη ελ ιφγσ κεηαξξπζκίζεηο αδπλαηνχλ

λα επηθέξνπλ ηα αλακελφκελα απνηειέζκαηα, φηαλ ζπλερίδεη λα αζθαιεηνπνηείηαη ν

ιφγνο πεξί κεηνλνηηθψλ δηθαησκάησλ, πξνθαιψληαο ζπρλά πεξηζζφηεξα πξνβιήκαηα

απφ απηά πνπ θιήζεθε λα ζεξαπεχζεη.

Σα κέιε ηεο κεηνλφηεηαο κπνξεί λα απνιακβάλνπλ πεξηζζφηεξα δηθαηψκαηα

ζε έλα δηεπξπκέλν θαη δηεζλψο επηηεξνχκελν θαζεζηψο πξνζηαζίαο, φκσο ν

θνηλσληθφο ηζηφο παξακέλεη δηαξξεγκέλνο, θαζψο επηηείλεηαη ε απνμέλσζε κεηαμχ

ησλ κειψλ ηεο πιεηνλφηεηαο θαη ηεο κεηνλφηεηαο. Ζ κελ πιεηνλφηεηα αηζζάλεηαη

δηαξθψο έξκαην ησλ δηεπξπκέλσλ εμνπζηψλ θαη δηθαησκάησλ ηεο κεηνλφηεηαο, φηη

αδπλαηεί λα δηεπζεηήζεη θπξίαξρα θαη πιεηνςεθηθά ηηο ππνζέζεηο ηεο ρψξαο πνπ

δηθαησκαηηθά ηεο αλήθεη, φηη νη κεηαξξπζκίζεηο επλννχλ φζνπο ζηελ νπζία

επηβνπιεχνληαη ηελ αζθάιεηα ηνπ θξάηνπο ηνπο. Ζ δε κεηνλφηεηα αηζζάλεηαη φηη ε

πιεηνλφηεηα δελ ηεο αλαγλσξίδεη ηα δηθαηψκαηα πνπ απφ ην λφκν αζθεί. Οκνίσο, νη

ζρέζεηο ησλ πνιηηψλ κε ην θξάηνο παξακέλνπλ απνμελσκέλεο. Ζ κελ πιεηνλφηεηα

αηζζάλεηαη φηη ε θπβέξλεζε δελ εθθξάδεη ηνπο πξαγκαηηθνχο πνιηηηθνχο

ζπζρεηηζκνχο ηζρχνο ζηε ρψξα θαη είλαη αδχλακε λα πξναζπίζεη ηα ζπκθέξνληά ηεο.

Ζ δε κεηνλφηεηα αηζζάλεηαη φηη ην θξάηνο εμαλαγθάδεηαη απιά λα εγγπεζεί ηα

δηθαηψκαηά ηεο ιφγσ θπξίσο δηεζλψλ πηέζεσλ, ελψ ζηελ νπζία ζα επηρεηξνχζε ηελ

αθαίξεζή ηνπο, φπνηε απηφ ζα ήηαλ δπλαηφ. ε θάζε πεξίπησζε, νη πνιηηηθέο ζρέζεηο

δηακνξθψλνληαη φρη κε βάζε ην πνιηηηθφ ζηνηρείν ηεο ππεθνφηεηαο, αιιά κε βάζε ην

εζλνηηθφ ζηνηρείν ηεο ηαπηφηεηαο. Ζ πεξίπησζε ηεο πΓΓΜ αλαθνξηθά κε ηελ

15

πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ ηεο αιβαληθήο κεηνλφηεηαο ζην πιαίζην ηεο ζπκθσλίαο

ηεο Ορξίδαο, είλαη πεξηζζφηεξν απφ ελδεηθηηθή.

ε έλα θαζεζηψο αζθαιεηνπνίεζεο ηνπ ιφγνπ πεξί κεηνλνηηθψλ δηθαησκάησλ,

ην δίιεκκα γηα ην θξάηνο είλαη ζρεδφλ πξνθαλέο: α) είηε ζα δηαθπιάμεη ηελ εδαθηθή

ηνπ αθεξαηφηεηα πεξηνξίδνληαο ηα δηθαηψκαηα ησλ κεηνλνηήησλ ζην φλνκα ηεο

αζθάιεηαο, β) είηε ζα εγγπεζεί έλα δίθαην θαζεζηψο πξνζηαζίαο ησλ κεηνλνηήησλ

δηαθηλδπλεχνληαο ηελ εδαθηθή ηνπ αθεξαηφηεηα. Απφ ηελ ζθνπηά ησλ κεηνλνηήησλ,

ην παξαπάλσ δίιεκκα κεηαθξάδεηαη ζηελ πξάμε σο εμήο: α) είηε ζα πεξηνξίζεη ηα

αηηήκαηά ηεο πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιίζεη ην θαιχηεξν δπλαηφ πνπ επηηξέπνπλ νη

ζπγθεθξηκέλεο ηζηνξηθέο θαη πνιηηηθέο ζπλζήθεο, δηεθδηθψληαο ζηαδηαθά νινέλα θαη

πεξηζζφηεξα, φπνηε νη ζπλζήθεο ην επηηξέςνπλ θαηά ηε δηαδηθαζία ηεο κεηάβαζεο, β)

είηε ζα δηεθδηθήζεη ην κέγηζην δπλαηφ εξρφκελε ζε πνιηηηθή ή θαη ζηξαηησηηθή ξήμε

κε ηελ πιεηνλφηεηα θαη έλα απξφζπκν θξάηνο, ειπίδνληαο ζηελ ππνζηήξημε ηεο

δηεζλνχο θνηλφηεηαο θπξίσο κέζσ ηεο αλαγλψξηζεο de facto θαηαζηάζεσλ.

Δίλαη πξνθαλέο φηη ε ππέξβαζε απηνχ ηνπ δηηηνχ δηιήκκαηνο ζπλδέεηαη

άξξεθηα κε ηελ απν-αζθαιεηνπνίεζε ησλ κεηνλνηηθψλ δεηεκάησλ ζηα Βαιθάληα.

Πσο είλαη φκσο δπλαηή απηή ε απν-αζθαιεηνπνίεζε; Μία πξνθαλήο απάληεζε ζην

εξψηεκα είλαη ε δηεζλή θνηλφηεηα λα επηηξέςεη ζηα ππφ κεηάβαζε βαιθαληθά θξάηε

λα νινθιεξσζνχλ αλεκπφδηζηα θαη «θπζηθά» σο έζλε-θξάηε, κνινλφηη ε «θπζηθή»

πνξεία ζπλεπάγεηαη ηελ άδηθε ή θαη βίαηε κεηαρείξηζε ησλ κεηνλνηήησλ πνπ δηαβηνχλ

ζηελ επηθξάηεηά ηνπο. Ζ δηαδηθαζία απηή είλαη ζρεδφλ βέβαην φηη ζα

ζπκπεξηιακβάλεη πνιηηηθέο εμαλαγθαζηηθήο αθνκνίσζεο, δηάθξηζεο ή θαη

εζλνθάζαξζεο. Σα ελδερφκελα είλαη δχν: νη κεηνλφηεηεο είηε ζα εμνξηζηνχλ,

εθθαζαξηζηνχλ ή παηαρζνχλ, είηε ζα αληέμνπλ ζηηο θξαηηθέο πηέζεηο θαη ζα

αλαδεηρζνχλ αξθεηά ηζρπξέο ψζηε λα εμαλαγθάζνπλ ελ ηέιεη ην θξάηνο λα

ζπλδηαιερζεί καδί ηνπο, αλαγλσξίδνληαο δηθαηψκαηα θαη εμνκαιχλνληαο ηε

δηεζλνηηθή ζπλχπαξμε ζηελ επηθξάηεηά ηνπ.

Απηή άιισζηε ήηαλ θαη ε δηαδηθαζία πνπ αθνινπζήζεθε ζηε Γχζε. Οη

πεξηπηψζεηο ησλ Βάζθσλ θαη ησλ Βξεηφλσλ ηεο Γαιιίαο, αιιά θαη ησλ ηζαγελψλ

ηλδηάλσλ ηεο Ακεξηθήο, απνδεηθλχνπλ φηη νχηε ε εμαλαγθαζηηθή αθνκνίσζε, νχηε ε

εζλνθάζαξζε είλαη άγλσζηεο ζηε ζήκεξα θηιειεχζεξε Γχζε. Άιιεο πεξηπηψζεηο,

φπσο απηή ησλ Κεκπεθνπά ζηνλ Καλαδά ή ησλ Φιακαλδψλ ζην Βέιγην, έρνπλ

απνδείμεη φηη νξηζκέλεο κεηνλφηεηεο ζηε Γχζε έρνπλ θαηνξζψζεη λα επηβηψζνπλ ησλ

16

θξαηηθψλ πηέζεσλ θαη ηειηθά λα δηαπξαγκαηεπηνχλ έλα πιαίζην πνιπεζληθήο

νκνζπνλδίαο, φπσο αλαιχζεθε παξαπάλσ. Θα ιέγακε κάιηζηα φηη νξηζκέλα απφ ηα

ππφ κεηάβαζε, κεηα-θνκκνπληζηηθά θξάηε ησλ Βαιθαλίσλ είλαη ζήκεξα πνιχ πην

θηιειεχζεξα απφ φηη ηα θξάηε ηεο Γχζεο, φηαλ δηέξρνληαλ αλάινγα ζηάδηα εζληθήο

ζπγθξφηεζεο.

Ο Kymlicka ζεσξεί φηη ην παξαπάλσ ελδερφκελν «θπζηθήο» νινθιήξσζεο

ησλ κεηα-θνκκνπληζηηθψλ ρσξψλ σο έζλε-θξάηε δίρσο ηελ παξέκβαζε ηεο Γχζεο ή

δηεζλνχο θνηλφηεηαο είλαη εμαηξεηηθά απίζαλν ζήκεξα.33

Οη κεηνλφηεηεο ζήκεξα

απνιακβάλνπλ έλα ζαθψο αλψηεξν πλεπκαηηθφ επίπεδν ζε ζρέζε κε ηηο κεηνλφηεηεο

ηεο Γχζεο θαηά ηνλ 19ν αηψλα, ελψ αξθεηέο απφ απηέο απνιακβάλνπλ ηε δηεζλή

ζηήξημε εμσηεξηθψλ δπλάκεσλ ή απνιακβάλνπλ ηζρπξέο δηεζλείο ζπκκαρίεο.

Δπηπιένλ, ή εμέιημε ηνπ δηεζλνχο δηθαίνπ θαζηζηά κάιινλ απίζαλε νηαζδήπνηε

κνξθήο αλνρή ζηελ παξαβίαζε ησλ κεηνλνηηθψλ δηθαησκάησλ, ελψ πνιπάξηζκνη

δηεζλείο νξγαληζκνί επηηεξνχλ ήδε ην θαζεζηψο πξνζηαζίαο ηνπο. Ζ εκπινθή ή

αλάκεημε ηεο Γχζεο ζηε δηαρείξηζε ηνπ κεηνλνηηθνχ εζληθηζκνχ ζε δηάθνξα

βαιθαληθά θξάηε (π.ρ. πΓΓΜ), ζεσξείηαη φρη κφλν ελδεδεηγκέλε αιιά θαη

θπζηνινγηθή, ελψ ε δηαρείξηζε ηνπ κεηνλνηηθνχ εζληθηζκνχ ζηε Γχζε θαηά ηνλ 19ν

αηψλα παξέκελε κία εζσηεξηθή ππφζεζε ησλ δπηηθψλ θξαηψλ.

Μία απφ ηηο δηαζέζηκεο επηινγέο ηεο Γχζεο πιένλ, ζχκθσλα κε ηνλ Kymlicka,

είλαη λα πξνζπαζήζεη λα πείζεη ηα κεηα-θνκκνπληζηηθά θξάηε φηη ε αλαγλψξηζε

εδαθηθήο απηνλνκίαο δελ ζπλεπάγεηαη αλαγθαία θαη ηελ απφζρηζε. Παξάιιεια

νθείιεη λα παξάζρεη εγγπήζεηο δηαηήξεζεο ηεο εζληθήο αθεξαηφηεηαο ησλ θξαηψλ

απηψλ, εμαλαγθάδνληαο παξάιιεια ηε κεηνλφηεηα λα απνδερζεί ην ηζρχνλ ζπλνξηαθφ

status quo.34

Ζ επηινγή απηή έρεη ήδε πηνζεηεζεί απφ ηε Γχζε ζε αξθεηέο

πεξηπηψζεηο. Ωζηφζν, νχηε ηα κεηα-θνκκνπληζηηθά θξάηε πείζζεθαλ λα

εγθαηαιείςνπλ ηε ζηξαηεγηθή επηινγή ηεο αζθαιεηνπνίεζεο, νχηε ε ίδηα ε Γχζε

κπνξεί λα πείζεη ηε δηεζλή θνηλφηεηα φηη αληηκεησπίδεη φιεο ηηο πεξηπηψζεηο θαηά

νκνηφκνξθν ηξφπν. Αληηζέησο, νη επηινγέο ηεο Γχζεο θαίλεηαη λα ππαγνξεχνληαη

απφ ζπγθεθξηκέλεο γεσπνιηηηθέο επηδηψμεηο. Γηα παξάδεηγκα, κνινλφηη ζηελ

πεξίπησζε ηεο Ακπραδίαο, ηεο Σζεηζελίαο θαη ηεο Τπεξδληζηεξίαο αξλείηαη λα

33

Kymlicka, “Justice and Security in the Accommodation of Minority Nationalism”, ζην The Politics

of Belonging, ζει. 24. 34

Gál, Kinga, Bilateral Agreements in Central and Eastern Europe: A new inter-state framework for

minority protection, Flensburg: European Centre for Minority Issues, 1992.

17

αλαγλσξίζεη de facto απνζρίζεηο, ζηηο πεξηπηψζεηο ηεο πξψελ νβηεηηθήο Έλσζεο ή

ηεο πξψελ Γηνπγθνζιαβίαο, πιένλ πξφζθαηα ζηελ πεξίπησζε ηνπ Κνζζφβνπ,

εκθαλίδεηαη πξφζπκε λα πξνβεί ζηελ αλαγλψξηζή ηνπο.

Απφ ηελ ζθνπηά ησλ κεηνλνηήησλ ζηα κεηα-θνκκνπληζηηθά Βαιθάληα απηφ

ζπλεπάγεηαη φηη πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιίζνπλ ηε ζηήξημε ηεο Γχζεο, ελδέρεηαη λα

επηιέμνπλ θαηαξρήλ ηε ζηξαηεγηθή ηεο δηεθδίθεζεο θάπνηαο κνξθήο

ζπλνκνζπνλδίαο, ε νπνία είηε ιεηηνπξγεί σο θεθαιπκκέλε απφζρηζε, είηε είλαη

ζρεδφλ βέβαην φηη ζα νδεγήζεη ζε απηή. Απφ ηε ζθνπηά ηνπ θξάηνπο, σζηφζν, νη

επηινγέο είλαη ζαθψο πεξηνξηζκέλεο, ζηνλ βαζκφ πνπ θάζε βίαηε αληίδξαζε ζην

κεηνλνηηθφ αίηεκα γηα απφζρηζε ή αθφκε θαη γηα ζπλνκνζπνλδία είλαη ζρεδφλ βέβαην

φηη ζα ζπλαληήζεη ηε ζζελαξή αληίδξαζε ηεο Γχζεο, ε νπνία κνινλφηη δελ ζηεξίδεη

ηελ απφζρηζε είλαη κάιινλ απίζαλν λα απνδερζεί ηε βίαηε θαηαζηνιή θάζε

απφπεηξαο πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε. Αληηζέησο, ζχκθσλα κε ηνλ Kymlicka, ε κφλε

πξαγκαηηθά ξεαιηζηηθή επηινγή είλαη ε αλαγλψξηζε ηνπ δηθαηψκαηνο ζπκκεηνρήο

ζηηο πνιηηηθέο δηαδηθαζίεο αθφκε θαη ζε εθείλα ηα θφκκαηα πνπ πξνσζνχλ ηελ

απφζρηζε.

Σν δίιεκκα πνπ ζεκεηψζακε παξαπάλσ ζα κπνξνχζε ινηπφλ λα κεηαθξαζηεί

σο εμήο γηα ηε Γχζε: είηε λα πηέζεη ηα κεηα-θνκκνπληζηηθά θξάηε λα απν-

αζθαιεηνπνηήζνπλ ην κεηνλνηηθφ αίηεκα γηα απφζρηζε, είηε λα πείζεη ηηο κεηνλφηεηεο

λα πεξηνξίζνπλ ηα αηηήκαηά ηνπο ζε φζα δελ κπνξνχλ λα επηηείλνπλ ηελ αίζζεζε

αλαζθάιεηαο ζην εζσηεξηθφ ηεο ρψξαο. ηελ πξάμε ε Γχζε θαίλεηαη λα επηιέγεη ηε

δεχηεξε ιχζε, απνζαξξχλνληαο ην αίηεκα γηα εδαθηθή απηνλνκία θαη πξνσζψληαο

παξάιιεια ηελ έλλνηα ηεο ιεγφκελεο «κε-εδαθηθήο απηνλνκίαο» ή «πξνζσπηθήο

απηνλνκίαο»,35

ε νπνία επηηξέπεη κελ ηνλ έιεγρν ησλ ζρνιείσλ, ησλ ΜΜΔ θαη ησλ

35

Δλδεηθηηθή είλαη ε ζρεηηθή ζηάζε ηνπ ΟΑΔ. Γηα ηελ αθξίβεηα, επηδίσμε ηνπ ΟΑΔ είλαη ιηγφηεξν ε

ελίζρπζε ησλ κεηνλνηηθψλ δηθαησκάησλ ζην φλνκα ηεο δεκνθξαηίαο, αιιά ε απνηξνπή (νξηζκέλσλ)

θξίζεσλ πξνθεηκέλνπ λα απνθεπρζεί ν θίλδπλνο ηεο έλνπιεο ζχγθξνπζεο, ζπκίδνληαο ίζσο ην έξγν

ηεο Κνηλσλίαο ησλ Δζλψλ θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 1920. Pentassuglia, Gaetano, “Minority Rights and the

Role of Law: Reflections on themes of discourse in Kymlicka‟s approach to ethnocultural identity”,

Issue 4/2002, ζει. 10-11. Γηα ηνλ επξχηεξν ξφιν ηνπ ΟΑΔ, βι. Zaagman, Rob, “Commentary”, ζην

Self-Determination and Self-Administration: A Sourcebook, επηκ. Wolfgang Danspeckfruber θαη Arhur

Watts, Boulder: Lynne Rienner, 1997, ζει. 248-254. Zaagman, Rob, Conflict Prevention in the Baltic

States: The OSCE High Commissioner on National Minorities in Estonia, Latvia and Lithuania, ECMI

Monograph No. 1, Flensburg: European Centre for Minority Issues. Packer, John, “The OSCE and

International Guarantees of Local Self-government”, ζην Local Self-Government, Territorial integrity,

and Protection of Minorities, Strasbourg: Council of Europe Publishing, European Commission for

Democracy through Law, 1996, ζει. 250-272. Chandler, David, “The OSCE and the

Internationalization of National Minority Rights”, ζην Ethnicity and Democratization in New Europe,

επηκ. Karl Cordell, London: Routledge, ζει. 61-76. Γηα ηελ αλάινγε ζηάζε άιισλ δηεζλψλ

18

πνιηηηζηηθψλ εθδειψζεσλ απφ ηελ ίδηα ηε κεηνλφηεηα, απνηξέπεη δε ηνλ θίλδπλν

απεηιήο ηεο εδαθηθήο αθεξαηφηεηαο ηεο ρψξαο. Γηα ηνλ Kymlicka, ε ιχζε απηή

παξακέλεη αλεπαξθήο, ηδίσο ζηηο πεξηπηψζεηο ησλ εζληθψλ κεηνλνηήησλ κε έληνλε

εδαθηθή ζπγθέληξσζε ζε νξηζκέλεο πεξηνρέο ηεο ρψξαο. Ηζρπξίδεηαη κάιηζηα φηη αλ ε

έλλνηα ηεο κε-εδαθηθήο απηνλνκίαο ήηαλ ε δηθαηφηεξε ιχζε γηα ηε δηαρείξηζε ηνπ

κεηνλνηηθνχ εζληθηζκνχ ζηε Γχζε (Ηζπαλία, Καλαδάο, Βέιγην, Ζλσκέλν Βαζίιεην ή

Διβεηία), ζα είρε ήδε πξνηηκεζεί έλαληη ηνπ ηζρχνληνο θαζεζηψηνο ηεο πνιπεζληθήο

νκνζπνλδίαο.36

Άιισζηε, φπσο ζεκεηψλεη ν Kymlicka, ε νινθιήξσζε ηεο κεηάβαζεο

ησλ κεηα-θνκκνπληζηηθψλ απηψλ θξαηψλ ζπλεπάγεηαη φηη νη κεηνλφηεηεο ζα έρνπλ ην

δηθαίσκα λα ζπδεηνχλ ειεχζεξα αθφκε θαη ην ελδερφκελν ηεο απφζρηζεο, δίρσο λα

ζεσξεζεί φηη επηβνπιεχνληαη ηελ αζθάιεηα ηνπ θξάηνπο. Αληηθξνχνληαο ηνλ

ηζρπξηζκφ ηνπ Rawls πεξί ηνπ δηελεθνχο δεζκνχ ηνπ ιανχ κε ην θξάηνο, ν Kymlicka

αληηηείλεη, απερψληαο ηελ παιαηφηεξε άπνςε ηνπ Bibo,37

φηη ην θξάηνο «κπνξεί λα

απνιαχζεη πιήξσο ηα νθέιε ηεο δεκνθξαηίαο θαη ηνπ θεληεξαιηζκνχ κφλν αλ είλαη

δηαηεζεηκέλν λα δήζεη κε ην ξίζθν ηεο απφζρηζεο.»38

Ζ άπνςε απηή ηνπ Kymlicka έρεη ήδε δερζεί έληνλε θξηηηθή, ε νπνία θπξίσο

επηθεληξψλεηαη ζην φηη αληί ε Γχζε λα ζπδεηά ην ελδερφκελν ηεο απφζρηζεο, ζα

έπξεπε λα αλαδεηά ηξφπνπο εμνκάιπλζεο ησλ δηαθνξψλ θαη ελδπλάκσζεο ησλ

νξγαληζκψλ, βι. Dunay, Pal, “Concerns and Opportunities: The development of Romanian-Hungarian

relations and national minorities”, ζην Federalism against Ethnicity: Institutional, legal and

democratic instruments to prevent violent minority conflicts, επηκ. Gunther Bachler, Zurich: Verlag

Ruegger, 1997, ζει. 215-227. Heintz, Hans-Joachim, “Autonomy and Protection of Minorities under

International Law”, ζην Federalism against Ethnicity, ζει. 81-92. Heintz, Hans-Joachim, “On the

Legal Understanding of Autonomy”, ζην Autonomy, ζει. 7-32. Kymlicka, “Western Political Theory

and Ethnic Relations in Eastern Europe”, ζην Can Liberalism be Exported?, ζει. 13-106. Αλαθνξηθά

κε ηελ πξνψζεζε ηεο κε-εδαθηθήο απηνλνκίαο ζηε κεηα-θνκκνπληζηηθή Δπξψπε, βι. Leibich, Andre,

“Nations, States and Minorities: Why is Eastern Europe different?”, Dissent, Summer 1995, ζει. 313-

317. Karklins, Rasma, “Ethnopluralism: Panacea for East Central Europe?”, Nationalities Papers, Vol.

28, No. 2, ζει. 219-241. Offe, Claus, “Ethnic Politics in East European Transitions”, ζην Paradoxes of

Transition, ζει. 11-40. Schöpflin, George, “Nationalism and Ethnic Minorities in Post-Communist

Europe”, ζην Europe’s New Nationalism: States and minorities in conflict, επηκ. Richard Caplan θαη

John Feffer, Oxford: Oxford University Press, 1996, ζει. 151-168. Goble, Paul, “A New Kind of

Autonomy”, RFE/RL Russian Federation Report, Vol. 2, No. 17, 10 Μαΐνπ 2000. Bauer, Otto, The

Question of Nationalities and Social Democracy, εηζαγσγή Ephraim Nimni, Minneapolis: University

of Minnesota Press, 2000. Βι. αθφκε Kemp, Walter, “Applying the Nationality Principle: Handle with

care”, Journal of Ethnopolitics and Minority Issues in Europe, Issue 4/2002, ζει. 1-15. 36

Kymlicka, “Western Political Theory and Ethnic Relations in Eastern Europe”, ζην Can Liberalism

be Exported?. Young, Crawford, Ethnic Diversity and Public Policy: An Overview, UNRISD,

Occasional Paper, No. 8, 1994. 37

Bibó, Istvan, “The Distress of East European Small States”, ζην Democracy, Revolution, Self-

Determination, επηκ. Károly Nagy, Boulder: Social Science Monographs, (1946) 1991, ζει. 50. 38

Kymlicka, “Western Political Theory and Ethnic Relations in Eastern Europe”, ζην Can Liberalism

be Exported?, ζει. 28.

19

ζπλεθηηθψλ δεζκψλ κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο πιεηνλφηεηαο θαη ηεο κεηνλφηεηαο.39

Ζ

απάληεζε ηνπ Kymlicka ζηελ θξηηηθή απηή ζπλνςίδεηαη ζηε ζέζε φηη ε ελίζρπζε ησλ

πνιηηηθψλ δεζκψλ κεηαμχ πιεηνλφηεηαο θαη κεηνλφηεηαο κε δεκνθξαηηθά κέζα

πξνυπνζέηεη απαξαίηεηα ηελ απν-αζθαιεηνπνίεζε ηεο απφζρηζεο, δειαδή κία

ζπγθεθξηκέλε ηδενινγηθή κεηαζηξνθή ζχκθσλα κε ηελ νπνία ηα φζα δηαθπβεχνληαη

κέζσ ηεο απφζρηζεο είλαη πνιχ ιηγφηεξα απφ απηά πνπ ήδε ζεσξεί ε πιεηνλφηεηα θαη

ην θξάηνο φηη απεηινχληαη θαη πσο πάλησο ε απφζρηζε δελ ζπλεπάγεηαη απαξαίηεηα

ηνλ «εζληθφ ζάλαην».40

Θεσξνχκε πσο κία νπζηαζηηθή θξηηηθή ζηνπο ηζρπξηζκνχο ηνπ Kymlicka

πξνυπνζέηεη θαηαξρήλ ηελ θξηηηθή ηεο ζεσξεηηθήο ηνπ αθεηεξίαο, ε νπνία

ρξεζηκνπνηείηαη απφ ηνλ ίδην ζρεδφλ απξνβιεκάηηζηα θαη αμησκαηηθά. Ζ έλλνηα ηεο

αζθαιεηνπνίεζεο θαη απν-αζθαιεηνπνίεζεο πνπ θαηέρεη θεληξηθή ζέζε ζηελ

αλάιπζε ηνπ Kymlicka θαη ζεκειηψλεηαη ζεσξεηηθά ζην έξγν θπξίσο ηνπ Waever,

αιιά θαη ησλ ππνινίπσλ ζεσξεηηθψλ ηεο ιεγφκελεο ρνιήο ηεο Κνπεγράγεο, έρεη σο

αθεηεξία ηελ ππφζεζε ηεο δηάθξηζεο κεηαμχ θξάηνπο θαη θνηλσλίαο.41

χκθσλα κε

ηελ παξαπάλσ ζρνιή ζθέςεο, νη ζπνπδέο αζθαιείαο νθείινπλ λα απνδερζνχλ ηνλ

δηηηφ ραξαθηήξα ηεο αζθάιεηαο, πνπ ζπλδπάδεη ηελ θξαηηθή αζθάιεηα πνπ

επηθεληξψλεηαη ζηελ θπξηαξρία θαη ηελ θνηλσληθή αζθάιεηα πνπ επηθεληξψλεηαη

ζηελ ηαπηφηεηα.42

Ζ κειέηε ηεο θνηλσληθήο αζθάιεηαο πξνυπνζέηεη ηελ αλάιπζε ηεο

αθεηεξίαο, ησλ δνκψλ θαη ηεο δπλακηθήο ζηε δηακφξθσζε ηεο ηαπηφηεηαο43

θαη ηνπ

ζπζρεηηζκνχ ηαπηνηήησλ θαη ζπκθεξφλησλ.44

Σα κέιε ηεο ζρνιήο απηήο ζεσξνχλ φηη

ε θνηλσλία είλαη θάηη παξαπάλσ απφ ην απιφ ζπλάζξνηζκα αηφκσλ πνπ ηε

ζπγθξνηνχλ, ελψ ζε θακία πεξίπησζε δελ ζα πξέπεη λα αληηκεησπίδεηαη σο ζπλψλπκε

ηνπ θξάηνπο.

39

Βι. ελδεηθηηθά Horowitz, Donald, “Self-Determination: Politics, philosophy, law”, ζην Ethnicity and

Group Rights, επηκ. Will Kymlicka θαη Ian Shapiro, New York: NYU Press, 1997, ζει. 40. Norman,

Wayne, “The Ethics of Secession as the Regulation of Secessionist Politics”, ζην National Self-

Determination and Secession, επηκ. Margaret Moore, Oxford: Oxford University Press, 1998, ζει. 40. 40

Kymlicka, “Western Political Theory and Ethnic Relations in Eastern Europe”, ζην Can Liberalism

be Exported?, ζει. 30. 41

Mcsweeney, Bill, “Identity and Security: Buzan and the Copenhagen School”, Review of

International Studies, Vol. 22, 1996, ζει. 81-93. 42

Waever, Ole, Barry Buzan, Morton Kelstrup, θαη Pierre Lemaitre, Identity, Migration and the New

Security Agenda in Europe, London: Pinter, 1993, ζει. 25. 43

Neumann, Iver, “Collective Identity Formation: Self and other in international relations”, European

Journal of International Relations, Vol. 2, 1996, ζει. 139-174. 44

Waever et al., Identity, Migration and the New Security Agenda in Europe, ζει. 17.

20

ε αληίζεζε κε ην θξάηνο πνπ ζπλδέεη ηελ έλλνηα ηεο αζθάιεηαο κε πιηθέο

ζηνρεχζεηο, επηδηψμεηο θαη θηλδχλνπο (π.ρ. νηθνλνκηθέο ζρέζεηο, εδαθηθή

αθεξαηφηεηα, έιεγρνο πινπηνπαξαγσγηθψλ πεγψλ θιπ), ε θνηλσλία αζθαιεηνπνηεί

ζπρλά κία ηδέα. Γηα λα είκαζηε αθξηβείο, ην αληηθείκελν ηεο αζθαιεηνπνίεζεο ζε κηα

θνηλσλία είλαη πεξηζζφηεξν ε ηδενινγηθή ππεξαμία ηνπ δεηήκαηνο. Ζ ζχγθξνπζε

ινηπφλ δελ αθνξά απιά ηα αληαγσληδφκελα ζπκθέξνληα δεδνκέλσλ πνιηηηθψλ

κνλάδσλ. Αληηζέησο, ε ζχγθξνπζε είλαη ε ζπλέπεηα ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν κία

ζπγθεθξηκέλε θνηλσλία αληηιακβάλεηαη κία δηαθνξά πνπ θαηά θαλφλα ζπλδέεηαη κε

ηελ ηαπηφηεηα ηεο θνηλσλίαο σο έλα δήηεκα αζθαιείαο.45

Ζ ηδενινγηθή ππεξαμία ηνπ

Kosovo Polje γηα ηε ζεξβηθή ηαπηφηεηα θαη ε ακθηζβήηεζε ηεο ζιαβνκαθεδνληθήο

γιψζζαο θαη, θαη‟ επέθηαζε, ηαπηφηεηαο απφ ηηο γεηηνληθέο ρψξεο ζπληζηνχλ δχν

ραξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα απφ ηελ πεξηνρή ησλ Βαιθαλίσλ.46

Οη ηαπηφηεηεο ησλ

θνηλσληψλ δελ παξακέλνπλ ζηαζεξέο, αιιά κεηαβάιινληαη δηαξθψο αλάινγα κε ην αλ

ε θνηλσλία αλζίζηαηαη ή φρη ζηηο πξαθηηθέο αζθαιεηνπνίεζεο πνπ επηρεηξνχλ ηα

θξάηε.

Ζ πξνζέγγηζε απηή βέβαηα επηηξέπεη ζηνλ Kymlicka α) λα εληνπίζεη ηελ

επζχλε ηνπ θξάηνπο ζηε δηακφξθσζε ηεο ηαπηφηεηαο ηεο θνηλσλίαο κέζσ ηεο

ζηξαηεγηθήο ηεο αζθαιεηνπνίεζεο ησλ κεηνλνηηθψλ δεηεκάησλ, β) λα αληηκεησπίζεη

ηελ ηαπηφηεηα ηεο θνηλσλίαο σο δηαξθψο κεηαβαιιφκελε αλάινγα κε ηνλ αληίθηππν

ηεο αζθαιεηνπνίεζεο πάλσ ηεο, αιιά θπξίσο γ) λα ππνζηεξίμεη ελ ηέιεη φηη απηή ε

θαηάζηαζε είλαη αλαζηξέςηκε, αλ ε Γχζε αλαιάβεη ηελ πξσηνβνπιία θαη ηελ επζχλε

λα κεηαζηξέςεη ηηο ηδενινγηθέο δηεξγαζίεο ηεο αζθαιεηνπνίεζεο ζηελ θνηλσλία,

πείζνληαο γηα παξάδεηγκα ηελ πιεηνλφηεηα φηη αθφκε θαη ην κεηνλνηηθφ αίηεκα γηα

απφζρηζε δηαθπβεχεη πνιχ ιηγφηεξα απφ φ,ηη ζεσξνχζε σο ηψξα. Πέξαλ ησλ

πξνθαλψλ ελζηάζεσλ πεξί ηεο «δηθαησκαηηθήο» ηδενινγηθήο παξέκβαζεο ηεο Γχζεο

πνπ αλαγλσξίδεη ν Kymlicka θαηά ηε δηαδηθαζία ηεο απν-αζθαιεηνπνίεζεο, ζα

κπνξνχζε λα ζεκεησζεί εδψ φηη κία πξψηε βάζε θξηηηθήο αθνξά θαηαξρήλ ηηο

ζεσξεηηθέο αδπλακίεο ηεο ζρνιήο ηεο Κνπεγράγεο. Μία πξψηε έλζηαζε ζπλδέεηαη

45

Βι. Anderson, Benedict, Imagined Communities, London: Verso, 1983. 46

Waever et al., Identity, Migration and the New Security Agenda in Europe, ζει. 107. Γηα ηηο

δηαθνξέο κε ηε λενξεαιηζηηθή πξνζέγγηζε, βι. Neumann, “Collective Identity Formation”. Neumann,

Iver, “Russia as Europe's Other”, Δηζήγεζε ζην Γεχηεξν Παλεπξσπατθφ πλέδξην Γηεζλψλ ρέζεσλ,

Παξίζη, 13-16 επηεκβξίνπ 1996. Γηα ηε λενξεαιηζηηθή πξνζέγγηζε, βι. Mearsheimer, John, “Back to

the Future: Instability in Europe after the Cold War”, International Security, Vol. 15, 1990, ζει. 56.

Posen, Barry R., “The Security Dilemma and Ethnic Conflict”, Survival, Vol. 35, 1993, ζει. 44.

21

ινηπφλ κε ηελ πξνβιεκαηηθή ηαχηηζε «θνηλσλίαο» θαη ηαπηφηεηαο, ε νπνία αδπλαηεί

λα πξνζθέξεη κία νπζηαζηηθά ελαιιαθηηθή νπηηθή πέξαλ ηνπ θξαηηζκνχ πνπ

δηαθξίλεη ηε λενξεαιηζηηθή πξνζέγγηζε.47

. Σν απνηέιεζκα είλαη ε ηαπηφηεηα λα

θαζίζηαηαη ην αληηθείκελν αζθαιείαο κηαο «θνηλσλίαο»,48

δίρσο λα αλαιχεηαη ν

ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ε θνηλσλία αληηιακβάλεηαη ηελ ηαπηφηεηά ηεο θαη ηελ αζθάιεηά

ηεο. Σφζν ε θνηλσλία φζν θαη ε ηαπηφηεηα ηειηθά παγηψλνληαη σο αληηθείκελα, δίρσο

λα δηεξεπλάηαη ε εζσηεξηθή ηνπο δπλακηθή.49

Δπηπιένλ, αλ ε ηαπηφηεηα

αζθαιεηνπνηείηαη, ηφηε πνηνο θξίλεη ηηο παξακέηξνπο ηεο ζπιινγηθήο ηαπηφηεηαο θαη

βάζεη πνησλ θξηηεξίσλ;50

Γεδνκέλεο ηεο κε νκνηφκνξθεο πνιηηηθήο ηεο Γχζεο έλαληη ηεο αλαγλψξηζεο

de facto απφζρηζεο (βι. Κφζζνβν θαη Γεσξγία), ε νπνία δηακνξθψλεηαη ηειηθά ζηελ

πξάμε κάιινλ κε γλψκνλα ηα γεσπνιηηηθά ζπκθέξνληα αζθαιείαο ησλ δπηηθψλ

θξαηψλ, παξά κε γλψκνλα ην αίηεκα γηα δίθαηε δηαρείξηζε ηνπ κεηνλνηηθνχ

εζληθηζκνχ, εκθαλίδεηαη ηδηαίηεξα πξνβιεκαηηθφο ν ηζρπξηζκφο ηνπ Kymlicka φηη

απηφλ ηνλ «δηδαθηηθφ» ξφιν ζα κπνξνχζε ή ζα έπξεπε λα ηνλ αλαιάβεη ε Γχζε.

Δπηπιένλ, εμίζνπ πξνβιεκαηηθή εκθαλίδεηαη ε ζρεηηθή αζάθεηα ηνπ Kymlicka πεξί

ησλ κέζσλ θαη ησλ κεζφδσλ πνπ βξίζθνληαη ζηε δηάζεζε ηεο Γχζεο γηα ηελ επφδσζε

απηήο ηεο ηδενινγηθήο κεηαζηξνθήο. χκθσλα κε ηνλ Waever, ε δηαδηθαζία ηεο απν-

αζθαιεηνπνίεζεο αθνξά ηελ πξννδεπηηθή απνκάθξπλζε δεηεκάησλ απφ ηελ αηδέληα

αζθαιείαο, θαζψο απηά δηεπζεηνχληαη κέζσ ησλ δηεζλψλ νξγαληζκψλ θαη πξαθηηθψλ

πνπ δελ ζπλεπάγνληαη ηε ρξήζε βίαο ή ην «δίιεκκα αζθαιείαο». Γεδνκέλνπ φκσο φηη

ε δηαδηθαζία ηεο αζθαιεηνπνίεζεο ησλ κεηνλνηηθψλ δεηεκάησλ πξνυπνζέηεη, φπσο

47

Lapid Yosef θαη Friedrich Kratochwil, “Revisiting the „National‟: Toward an identity agenda in

Neorealism?”, ζην The Return of Culture and Identity in IR Theory, επηκ. Yosef Lapid θαη Friedrich

Kratochwil, Boulder: Lynne Rienner Publishers, 1996, ζει. 118-120. 48

Mcsweeney, “Identity and Security”, ζει. 85. 49

Γηα ηηο πξαθηηθέο ζπλέπεηεο απηήο ηεο θξηηηθήο αλαθνξηθά κε ηελ αζθαιεηνπνίεζε ηεο

κεηαλάζηεπζεο ζε επξσπατθφ επίπεδν, βι. Heisbourg, Francois, “Population Movements in a Post-

Cold War Europe”, Survival, Vol. 33, 1991, ζει. 31-43. Larabee, Steven F., “Down and Out in Warsaw

and Budapest: Eastern Europe and East-West migration”, International Security, Vol. 16, 1992, ζει. 5-

33. Weiner, Myron, “Security, Stability and International Migration”, International Security, Vol. 17,

1992/93, ζει. 91-126. Waever et al., Identity, Migration and the New Security Agenda in Europe.

Waever, Ole, “Security Analysis: Conceptual apparatus in environmental, economic and societal

security”, Working Papers, Vol. 10, Copenhagen: Centre for Peace and Conflict Research, 1995, ζει.

1-13. Huysmans, Jef, “Migrants as a Security Problem: Dangers of „securitizing‟ societal issues”, ζην

Migration and European Integration, επηκ. Robert Miles θαη Dietrich Thranhardt, London: Pinter

Publishers, 1995, ζει. 53-72. 50

Mcsweeney, “Identity and Security”, ζει. 88. Βι. αθφκε Krause, Keith, and Michael C. Williams,

“Broadening the Agenda of Security Studies: Politics and methods”, Mershon International Studies

Review, Vol. 1996, No. 40, ζει. 229-254.

22

είδακε παξαπάλσ, κία ζεηξά απφ ζηξαηεγηθέο θαη κεραληζκνχο ηνπ ίδηνπ ηνπ

θξάηνπο, πψο ζα κπνξνχζε ε Γχζε λα πξνζθέξεη κία απνηειεζκαηηθή ελαιιαθηηθή

ζηξαηεγηθή απν-αζθαιεηνπνίεζεο; Μεηαπείζνληαο ην θξάηνο ή ηηο ειίη κέζσ ησλ

δηεζλψλ νξγαληζκψλ φηη δελ δηαθπβεχεηαη ε εζληθή επηβίσζε κε ηελ απφζρηζε;

Πείζνληαο ηηο ειίη κε ηηο ζρεηηθέο εγγπήζεηο φηη ηα ζπκθέξνληά ηνπο πνπ ζπλδένληαη

κε ηελ ππάξρνπζα θαηάζηαζε δελ πξφθεηηαη λα ζηγνχλ εμαηηίαο ηεο απφζρηζεο;51

Μεηαπείζνληαο ζρεηηθά ηελ θνηλσλία (πιεηνλφηεηα) κέζσ ησλ δπηηθψλ ΜΜΔ; Ή

κήπσο εληζρχνληαο ηελ εθινγή θπβεξλήζεσλ, ηελ αλάδεημε εγεζηψλ ή ηελ

επηθπξηαξρία ειίη πνπ ζα κπνξνχζαλ λα εμππεξεηήζνπλ απηφλ ηνλ ζθνπφ; Σα

δεηήκαηα λνκηκφηεηαο πνπ εγείξνληαη δελ είλαη πξνθαλψο ιηγφηεξν ζνβαξά απφ απηά

πνπ επηδηψθεηαη λα απνθεπρζνχλ κέζσ ηεο δηαδηθαζίαο ηεο απν-αζθαιεηνπνίεζεο.

Ο Kymlicka νξζά επηζεκαίλεη φηη ε αζθάιεηα παξακέλεη ζην επίθεληξν ηνπ

πνιηηηθνχ ελδηαθέξνληνο ζην πιαίζην ησλ δηεζλνηηθψλ ζρέζεσλ ζηε κεηα-

θνκκνπληζηηθή Κεληξηθή θαη Αλαηνιηθή Δπξψπε. Γεδνκέλεο ηεο πνιππινθφηεηαο

ησλ δηεζλνηηθψλ ζρέζεσλ ζε κηα πεξηνρή πνπ έρεη ηζηνξηθά ζεκαδεπηεί απφ εζλνηηθέο

εληάζεηο θαη δηέξρεηαη κίαο κεηαβαηηθήο θάζεο ζεκαληηθψλ θνηλσληθψλ, πνιηηηθψλ

θαη νηθνλνκηθψλ αιιαγψλ ζην πιαίζην ηεο κεηα-θνκκνπληζηηθήο κεηάβαζεο. Θα

ζπκπιεξψλακε φηη εηδηθφηεξα ε πεξίπησζε ησλ Βαιθαλίσλ είλαη πιένλ ελδεηθηηθή,

ιφγσ ησλ επηκέξνπο ηζηνξηθψλ, πνιηηηθψλ, πνιηηηζηηθψλ θαη ζξεζθεπηηθψλ

ηδηαηηεξνηήησλ ηεο. Ωζηφζν, ελψ ν Kymlicka θαίλεηαη λα εμαξηά ζρεδφλ

εμνινθιήξνπ ηε δηαδηθαζία ηεο απν-αζθαιεηνπνίεζεο απφ ηηο πνιηηηθέο ηνπ θξάηνπο,

ε επζχλε θαη ε ζπκκεηνρή ζηε δηαδηθαζία ησλ ίδησλ ησλ κεηνλνηήησλ δελ πξέπεη λα

ππνηηκάηαη.

Γηα ηελ αθξίβεηα, απαηηείηαη θαηαξρήλ ε εχξπζκε θαη δίθαηε ιεηηνπξγία ησλ

ζεζκψλ (δηαθπβέξλεζε), αιιά θαη ε κεηαζηξνθή ηεο ζηάζεο ηφζν ηεο πιεηνλφηεηαο

φζν θαη ηεο κεηνλφηεηαο. Ζ αλάγθε γηα δίθαηε δηαθπβέξλεζε είλαη δεδνκέλε θαη

θαίλεηαη λα πξνυπνζέηεη ηελ ελεξγφ ζπκκεηνρή ησλ κεηνλνηήησλ ζηηο δηαδηθαζίεο.

κσο ε ζεζκνζέηεζε ηέηνησλ δίθαησλ ζπκκεηνρηθψλ δηαδηθαζηψλ θαη ε αλαγλψξηζε

δηεπξπκέλσλ πξνλνκίσλ ζηηο κεηνλφηεηεο θαίλεηαη λα πξνζθξνχεη ζηελ πξάμε ζηε

ζπλερηδφκελε δπζαξέζθεηα ηεο πιεηνλφηεηαο, ε νπνία δηθαηνινγεκέλα αηζζάλεηαη φηη

ην λέν θαζεζηψο επηβιήζεθε ζηε ρψξα θαηφπηλ έληνλσλ δηεζλψλ πηέζεσλ, ππφ ηελ

51

Noutcheva, Gergana et al. “Europeanization and Secessionist Conflicts: Concepts and theories”,

Journal on Ethnopolitics and Minority Issues in Europe, Issue 1/2004.

23

απεηιή ηνπ απνθιεηζκνχ ηεο ρψξαο απφ δηεζλείο νξγαληζκνχο (πκβνχιην ηεο

Δπξψπεο) ή κε ηελ ππφζρεζε ηεο ζπκκεηνρήο ζε άιινπο (ΔΔ, ΝΑΣΟ). Αληίζηνηρα, νη

κεηνλφηεηεο ζπλερίδνπλ λα δηεθδηθνχλ πεξηζζφηεξα ή θαη δηαθνξεηηθά απφ φζα ηνπο

έρνπλ ήδε αλαγλσξηζζεί, θιηκαθψλνληαο ηα ζρεηηθά ηνπο αηηήκαηα θαη δηεθδηθψληαο

αθφκε θαη ηελ απφζρηζε. ην πιαίζην απηφ θαη παξά ηηο ζεζκηθέο αιιαγέο, ν

εζληθηζκφο θαίλεηαη λα θεξδίδεη νινέλα θαη πεξηζζφηεξν έδαθνο. ηνλ βαζκφ πνπ νη

δηαθνξέο θαη νη δηεθδηθήζεηο απνξξένπλ απφ ηε βάζε ηεο εζλνηηθήο δηαθνξάο, ηα κελ

θφκκαηα ηεο πιεηνςεθίαο εκθαλίδνληαη σο νη πξναζπηζηέο ηνπ έζλνπο έλαληη ησλ

ππεξβνιηθψλ θαη δηαξθψλ απαηηήζεσλ ηεο κεηνςεθίαο, ηα δε θφκκαηα ηεο

κεηνςεθίαο εκθαλίδνληαη σο νη ππεξαζπηζηέο ηεο εζλνηηθήο ηνπο νκάδαο απφ ηηο

παξάλνκεο πνιηηηθέο δηαθξίζεσλ θαη απνθιεηζκνχ πνπ ζπλερίδεη λα επηιέγεη ε

πιεηνςεθία. Ζ εηθφλα πεξηπιέθεηαη αθφκε πεξηζζφηεξν θαη ε επηθπξηαξρία ηνπ

εζλνηηθνχ ζηνηρείνπ έλαληη ηνπ πνιηηηθνχ ζηε δηακφξθσζε ησλ πνιηηηθψλ ζρέζεσλ

κεγεζχλεηαη εμαηηίαο ηνπ ελεξγνχ θαη ζπρλά επηζεηηθνχ ξφινπ ησλ ηξίησλ θξαηψλ, κε

ηα νπνία ζπλδένληαη νη κεηνλφηεηεο.52

Καη‟ απηή ηελ έλλνηα δηαθσλνχκε κε ηνλ ηζρπξηζκφ ηνπ Kymlicka φηη ε

θξίζηκε θαη αλαγθαία κεηαβνιή αθνξά «ηελ απνδνρή φηη ε εζληθηζηηθή θηλεηνπνίεζε

απφ εζληθέο νκάδεο ζην εζσηεξηθφ ηνπ θξάηνπο είλαη κία θπζηνινγηθή θαη λφκηκε

πηπρή ηεο θαζεκεξηλήο πνιηηηθήο ζε κηα ειεχζεξε θαη δεκνθξαηηθή θνηλσλία.»53

Σνπλαληίνλ, ε εζληθηζηηθή απηή θηλεηνπνίεζε, αλεμάξηεηα απφ ην αλ εθδειψλεηαη

απφ ηελ πιεηνςεθία ή ηε κεηνςεθία, επηθέξεη απνηειέζκαηα δηακεηξηθά αληίζεηα κε

απηά πνπ επηθαιείηαη ν Kymlicka αλαθνξηθά κε ηηο ζρέζεηο θξάηνπο-κεηνλφηεηαο.

Ίζσο πεξηζζφηεξν απφ ηελ απν-αζθαιεηνπνίεζε ησλ κεηνλνηηθψλ δεηεκάησλ

απαηηείηαη ε απνδπλάκσζε ηνπ εζλνηηθνχ ζηνηρείνπ απφ ηε βάζε ηεο δηαθνξάο.54

Αλ

νη πνιηηηθέο απηέο ζρέζεηο πάςνπλ λα δηακνξθψλνληαη κε βάζε θαηαξρήλ ην εζλνηηθφ

ζηνηρείν, ηφηε είλαη εμαηξεηηθά πηζαλφ λα πάςνπλ λα αληηκεησπίδνληαη σο θαηεμνρήλ

δεηήκαηα αζθαιείαο. Με απηφ πξνθαλψο θαη δελ ελλννχκε φηη ην εζλνηηθφ ζηνηρείν

είλαη εκπφδην ζηελ αξκνληθή δηεζλνηηθή ζπλχπαξμε ή, πνιχ δε κάιινλ, φηη ην

52

Δλδεηθηηθή είλαη ε πεξίπησζε ηεο Οπγγαξίαο, ε νπνία πξφζθαηα εθάξκνζε κία πην επηζεηηθή

πνιηηηθή ππέξ ησλ δηθαησκάησλ ησλ εζληθψλ ηεο κεηνλνηήησλ ζε άιιεο ρψξεο, φπσο ζηε Ρνπκαλία θαη

ηε ινβαθία, νδεγψληαο ηηο ζρέζεηο ηεο κε ηηο ρψξεο απηέο ζε θξίζε, αιιά θαη έκκεζα πξνθαιψληαο

εληάζεηο ζηηο δηεζλνηηθέο ζρέζεηο ζηηο ρψξεο απηέο. 53

Kymlicka, Will, “Multiculturalism and Minority Rights: West and East”, Journal on Ethnopolitics

and Minority Issues in Europe, Issue 4/2002, ζει. 22. 54

Wolff, Stefan, “Beyond Ethnic Politics in Central and Eastern Europe”, Journal of Ethnopolitics and

Minority Issues in Europe, Issue 4/2002, ζει. 12-17.

24

πξαγκαηηθφ πξφβιεκα έγθεηηαη ζηελ πνιηηηθή παξνπζία θαη δξάζε εζλνηηθψλ

νκάδσλ πνπ δηεθδηθνχλ ηε δηθαηφηεξε θαη αλεκπφδηζηε έθθξαζε ηεο

δηαθνξεηηθφηεηάο ηνπο. Σν αληίζεην κάιηζηα. Ζ απνδπλάκσζε ηνπ ξφινπ ηνπ

εζλνηηθνχ ζηνηρείνπ ζηελ νπνία αλαθεξφκαζηε δηεπξχλεη ην πεδίν θαη ηνλ νξίδνληα

ηεο πνιηηηθνπνίεζεο θαη θαηά ζπλέπεηα πεξηνξίδεη ην πεδίν θαη ηνλ νξίδνληα ηεο

αζθαιεηνπνίεζεο.

25

Βιβλιογραφία

Agamben, Giorgio, State of Exception, κηθξ. Kevin Attell, Chicago: University of

Chicago Press, 2005.

Anderson, Benedict, Imagined Communities, London: Verso, 1983.

Barcz, Jan, “European Standards for the Protection of National Minorities”, ζην Legal

Aspects of a New European Infrastructure, επηκ. Arie Bloed θαη Wilco de

Jonge, Utrecht: Europa Institut, 1992, ζει. 87-99.

Bauer, Otto, The Question of Nationalities and Social Democracy, εηζαγσγή Ephraim

Nimni, Minneapolis: University of Minnesota Press, 2000.

Bibó, Istvan, “The Distress of East European Small States”, ζην Democracy,

Revolution, Self-Determination, επηκ. Károly Nagy, Boulder: Social Science

Monographs, (1946) 1991, ζει. 13-86.

Brubaker, Rogers, Nationalism Reframed: Nationhood and the national question in

the New Europe, Cambridge: Cambridge University Press, 1996.

Chandler, David, “The OSCE and the Internationalization of National Minority

Rights”, ζην Ethnicity and Democratization in New Europe, επηκ. Karl

Cordell, London: Routledge, ζει. 61-76.

Chinn, Jeff θαη Steven D. Roper, “Ethnic Mobilization and Reactive Nationalism: The

case of Moldova”, Nationalities Papers, Vol. 23, No. 2, 1995, ζει. 291-326.

Connor, Walker, “National Self-Determination and Tomorrow‟s Political Map”, ζην

Citizenship, Diversity and Pluralism: Canadian and comparative perspectives,

επηκ. Alan Cairns et al., Montreal: McGill-Queen‟s University Press, 1999,

ζει. 163-176.

Coppieters, Bruno et al. (επηκ.), Federal Practice: Exploring alternatives for Georgia

and Abkhazia, Brussels: VUB University Press, 2000.

Doroszewska, Ursula, “Rethinking the State and National Security in Eastern

Europe”, ζην Can Liberalism be Exported?, επηκ. Will Kymlicka θαη Magda

Opalski, Oxford: Oxford University Press, 2001, ζει. 126-134.

Dudwick, Nora, “Nagorno Karabakh and the Politics of Sovereignty”, ζην

Transcaucasia, Nationalism and Social Change, επηκ. Ronald Suny, αλαζ.

έθδνζε, Ann Arbor: University of Michigan Press, 1996, ζει. 427-440.

Dunay, Pal, “Concerns and Opportunities: The development of Romanian-Hungarian

relations and national minorities”, ζην Federalism against Ethnicity:

Institutional, legal and democratic instruments to prevent violent minority

conflicts, επηκ. Gunther Bachler, Zurich: Verlag Ruegger, 1997, ζει. 215-227.

Gál, Kinga, Bilateral Agreements in Central and Eastern Europe: A new inter-state

framework for minority protection, Flensburg: European Centre for Minority

Issues, 1992.

Goble, Paul, “A New Kind of Autonomy”, RFE/RL Russian Federation Report, Vol.

2, No. 17, 10 Μαΐνπ 2000.

Grin, Francois, Language Policy in Multilingual Switzerland: Overview and recent

developments, ECMI Brief No. 2, Flensburg: European Centre for Minority

Issues, 1999.

Heintz, Hans-Joachim, “Autonomy and Protection of Minorities under International

Law”, ζην Federalism against Ethnicity: Institutional, legal and democratic

instruments to prevent violent minority conflicts, επηκ. Gunther Bachler,

Zurich: Verlag Ruegger, 1997, ζει. 81-92.

26

Heintz, Hans-Joachim, “On the Legal Understanding of Autonomy”, ζην Autonomy:

Applications and Implications, επηκ. Markku Suksi, The Hague: Kluwer, 1998,

ζει. 7-32.

Heisbourg, Francois, “Population Movements in a Post-Cold War Europe”, Survival,

Vol. 33, 1991, ζει. 31-43.

Horowitz, Donald, “Self-Determination: Politics, philosophy, law”, ζην Ethnicity and

Group Rights, επηκ. Will Kymlicka θαη Ian Shapiro, New York: NYU Press,

1997, ζει. 421-463.

Hungarian Coalition in Slovakia, The Hungarians in Slovakia, Bratislava: Information

Centre of the Hungarian Coalition in Slovakia, 1997.

Huysmans, Jef, “Migrants as a Security Problem: Dangers of „securitizing‟ societal

issues”, ζην Migration and European Integration, επηκ. Robert Miles θαη

Dietrich Thranhardt, London: Pinter Publishers, 1995, ζει. 53-72.

Ignatieff, Michael, Blood and Belonging: Journeys into the new nationalism, New

York: Farrar, Straus and Giroux, 1993.

James Matt, “Redress Politics and Canadian Citizenship”, ζην How Canadians

Connect, επηκ. Harvey Lazar θαη Tom McIntosh, Kingston: Institute of

Intergovernmental Affairs, ζει. 247-282.

Jarve, Prit, Language Legislation in the Baltic States: Changes of rationale, Working

Paper, Flensburg: European Centre for Minority Issues.

Jaworsky, John, “Nationalities Policy and Potential for Interethnic Conflict in

Ukraine”, ζην Managing Diversity in Plural Societies: Minorities, migration

and nation-building in post-communist Europe, επηκ. Magda Opalski, Ottawa:

Forum Eastern Europe, 1998, ζει. 104-127.

Karklins, Rasma, “Ethnopluralism: Panacea for East Central Europe?”, Nationalities

Papers, Vol. 28, No. 2, ζει. 219-241.

Kemp, Walter, “Applying the Nationality Principle: Handle with care”, Journal of

Ethnopolitics and Minority Issues in Europe, Issue 4/2002.

Kolsto, Pal, “Territorial Autonomy as a Minority Rights Regime in Post-Communist

Countries‟, ζην Can Liberalism be Exported?, επηκ. Will Kymlicka θαη Magda

Opalski, Oxford: Oxford University Press, 2001, ζει. 200-219.

Krause, Keith θαη Michael C. Williams, “Broadening the Agenda of Security Studies:

Politics and methods”, Mershon International Studies Review, Vol. 1996, No.

40, ζει. 229-254.

Kymlicka, Will, “Justice and Security in the Accommodation of Minority

Nationalism: Comparing East and West”, ζην The Politics of Belonging:

Nationalism, Liberalism and Pluralism, επηκ. Alain Dieckhoff, New York:

Lexington, 2004, ζει. 127-154.

Kymlicka, Will, “Multiculturalism and Minority Rights: West and East”, Journal on

Ethnopolitics and Minority Issues in Europe, Issue 4/2002.

Kymlicka, Will, “Western Political Theory and Ethnic Relations in Eastern Europe”,

ζην Can Liberalism be Exported?, επηκ. Will Kymlicka θαη Magda Opalski,

Oxford: Oxford University Press, 2001, ζει. 13-106.

Kymlicka, Will, Politics in the Vernacular: Essays on nationalism, multiculturalism

and citizenship, Oxford: Oxford University Press, 2000.

Laitin, David, Identity in Formation: The Russian-speaking populations in the near

abroad, Ithaca: Cornell University Press, 1998.

Lapid, Yosef θαη Friedrich Kratochwil, “Revisiting the „National‟: Toward an identity

agenda in Neorealism?”, ζην The Return of Culture and Identity in IR Theory,

27

επηκ. Yosef Lapid θαη Friedrich Kratochwil, Boulder: Lynne Rienner

Publishers, 1996, ζει. 105-126.

Larabee, Steven F., “Down and Out in Warsaw and Budapest: Eastern Europe and

East-West migration”, International Security, Vol. 16, 1992, ζει. 5-33.

Leibich, Andre, “Nations, States and Minorities: Why is Eastern Europe different?”,

Dissent, Summer 1995, ζει. 313-317.

Maresca, John, “Resolving the Conflict over Nagorno-Karabakh: Lost opportunities

for international conflict resolution”, ζην Managing Global Chaos: Sources of

and responses to international conflict, επηκ. Chester Crocker et al.,

Washington: Institute of Peace Press, 1996, ζει. 255-274.

Marples, David, θαη David Duke, “Ukraine, Russia and the Question of Crimea”,

Nationalities Papers, Vol. 23, No. 2, 1995, ζει. 261-289.

McGarry, John, “Demographic Engineering: The state-directed movement of ethnic

groups as a technique of conflict resolution”, Ethnic and Racial Studies, Vol.

21, No. 4, 1998, ζει. 615-638.

Mcsweeney, Bill, “Identity and Security: Buzan and the Copenhagen School”, Review

of International Studies, Vol. 22, 1996, ζει. 81-93.

Mearsheimer, John, “Back to the Future: Instability in Europe after the Cold War”,

International Security, Vol. 15, 1990, ζει. 5-56.

Mihalikova, Silvia, “The Hungarian Minority in Slovakia: Conflict over autonomy”,

ζην Managing Diversity in Plural Societies: Minorities, migration and nation-

building in post-communist Europe, επηκ. Magda Opalski, Ottawa: Forum

Eastern Europe, 1998, ζει. 148-164.

Nelson, Daniel, “Hungary and its Neighbors: Security and ethnic minorities”,

Nationalities Papers, Vol. 26, No. 2, 1998, ζει. 314-330.

Neumann, Iver, “Collective Identity Formation: Self and other in international

relations”, European Journal of International Relations, Vol. 2, 1996, ζει.

139-174.

Neumann, Iver, “Russia as Europe's Other”, Δηζήγεζε ζην Γεχηεξν Παλεπξσπατθφ

πλέδξην Γηεζλψλ ρέζεσλ, Παξίζη, 13-16 επηεκβξίνπ 1996.

Norman, Wayne, “Justice and Stability in Multination States”, ζην Multinational

Democracies, επηκ. Alain Gagnon θαη James Tully, Cambridge: Cambridge

University Press, 2001, ζει. 90-109.

Norman, Wayne, “The Ethics of Secession as the Regulation of Secessionist Politics”,

ζην National Self-Determination and Secession, επηκ. Margaret Moore,

Oxford: Oxford University Press, 1998, ζει. 34-61.

Noutcheva, Gergana et al. “Europeanization and Secessionist Conflicts: Concepts and

theories”, Journal on Ethnopolitics and Minority Issues in Europe, Issue

1/2004.

Offe, Claus, “Ethnic Politics in East European Transitions”, ζην Paradoxes of

Transition, επηκ. Jody Jensen θαη Ferenc Miszlivetz, Szombatheley: Savaria

University Press, 1993, ζει. 23-52.

Packer, John, “Autonomy within the OSCE: The case of Crimea”, ζην Autonomy:

Applications and Implications, επηκ. Markku Suksi, The Hague: Kluwer, 1998,

ζει. 295-316.

Packer, John, “The OSCE and International Guarantees of Local Self-government”,

ζην Local Self-Government, Territorial integrity, and Protection of Minorities,

Strasbourg: Council of Europe Publishing, European Commission for

Democracy through Law, 1996, ζει. 250-272.

28

Pentassuglia, Gaetano, “Minority Rights and the Role of Law: Reflections on themes

of discourse in Kymlicka‟s approach to ethnocultural identity”, Issue 4/2002.

Pettai, Vello, “Emerging Ethnic Democracy in Estonia and Latvia”, ζην Managing

Diversity in Plural Societies: Minorities, migration and nation-building in

post-communist Europe, επηκ. Magda Opalski, Ottawa: Forum Eastern Europe,

1998, ζει. 15-32.

Posen, Barry R., “The Security Dilemma and Ethnic Conflict”, Survival, Vol. 35,

1993, ζει. 27-47.

Pritchard, Eleonar, “A University of Their Own”, Central Europe Review, Vol. 2, No.

24, Ηνχληνο 2000.

Ramet, Sabrina, Whose Democracy? Nationalism, religion, and the doctrine of

collective rights in post-1989 Eastern Europe, London: Rowman and

Littlefield, 1997.

Resnick, Philip, “Toward a Multination Federalism”, ζην Seeking a New Canadian

Partnership: Asymmetrical and confederal options, επηκ. Leslie Seidle,

Montreal: Institute for Research on Public Policy, 1994, ζει. 71-90.

Schmitt, Carl, Political Theology: Four chapters on the concept of sovereignty, κηθξ.

George Schwab, Cambridge, Mass. & London: MIT Press, 1985.

Schmitt, Carl, The Concept of the Political, κηθξ. George Schwab, Chicago:

University of Chicago Press, 1996.

Schöpflin, George, “Liberal Pluralism and Post-Communism”, ζην Can Liberalism be

Exported?, επηκ. Will Kymlicka θαη Magda Opalski, Oxford: Oxford

University Press, 2001, ζει. 109-125.

Schöpflin, George, “Nationalism and Ethnic Minorities in Post-Communist Europe”,

ζην Europe’s New Nationalism: States and minorities in conflict, επηκ.

Richard Caplan θαη John Feffer, Oxford: Oxford University Press, 1996, ζει.

151-168.

Socor, Vladimir, “Gagauz Autonomy in Moldova: A precedent for Eastern Europe?”,

RFE/RL Research Project, Vol. 3, No. 33, 26 Απγνχζηνπ 1994, ζει. 20-28.

Solchanyk, Roman, “The Politics of State-Building: Centre-periphery relations in

post-Soviet Ukraine”, Europe-Asia Studies, Vol. 46, No. 1, 1994, ζει. 47-68.

Strazzari, Francesco, “Macedonia: State and identity in an unstable regional

environment”, ζην Managing Diversity in Plural Societies: Minorities,

migration and nation-building in post-communist Europe, επηκ. Magda

Opalski, Ottawa: Forum Eastern Europe, 1998, ζει. 165-190.

Thompson, Paula, “The Gagauz in Moldova and Their Road to Autonomy”, ζην

Managing Diversity in Plural Societies: Minorities, migration and nation-

building in post-communist Europe, επηκ. Magda Opalski, Ottawa: Forum

Eastern Europe, 1998, ζει. 128-147.

Troebst, Stefan, Conflict in Kosovo: Failure of prevention, Flensburg: European

Centre for Minority Issues, 1998.

Várady, Tibor, “Majorities, Minorities, Law and Ethnicity: Reflections on the

Yugoslav Case”, Human Rights Quarterly, Vol. 19, 1997, ζει. 9-54.

Waever, Ole, “Securitization and Desecuritization”, ζην On Security, επηκ. Ronnie

Lipschutz, New York: Columbia University Press, 1995, ζει. 46-86.

Waever, Ole, “Security Analysis: Conceptual apparatus in environmental, economic

and societal security”, Working Papers, Vol. 10, Copenhagen: Centre for

Peace and Conflict Research, 1995, ζει. 1-13.

29

Waever, Ole, Barry Buzan, Morton Kelstrup, θαη Pierre Lemaitre, Identity, Migration

and the New Security Agenda in Europe, London: Pinter, 1993.

Waldron, Jeremy, “Superseding Historical Injustice”, Ethics, Vol. 103, No. 1, 1992,

ζει. 4-28.

Weiner, Myron, “Security, Stability and International Migration”, International

Security, Vol. 17, 1992/93, ζει. 91-126.

Wolff, Stefan, “Beyond Ethnic Politics in Central and Eastern Europe”, Journal of

Ethnopolitics and Minority Issues in Europe, Issue 4/2002.

Young, Crawford, Ethnic Diversity and Public Policy: An Overview, UNRISD,

Occasional Paper, No. 8, 1994.

Zaagman, Rob, “Commentary”, ζην Self-Determination and Self-Administration: A

sourcebook, επηκ. Wolfgang Danspeckfruber θαη Arhur Watts, Boulder: Lynne

Rienner, 1997, ζει. 248-254.

Zaagman, Rob, Conflict Prevention in the Baltic States: The OSCE High

Commissioner on National Minorities in Estonia, Latvia and Lithuania, ECMI

Monograph No. 1, Flensburg: European Centre for Minority Issues.