ΒΕΝΙΑΜΙΝ ΚΑΡΑΚΩΣΤΑΝΟΓΛΟΥ - ΚΥΡΙΑΚΟΣ ∆. ΚΕΝΤΡΩΤΗΣ - ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

ΜΑΝΤΑ - ΣΠΥΡΙ∆ΩΝ ΣΦΕΤΑΣ

ΤΟ ΚΟΣΟΒΟ ΚΑΙ ΟΙ ΑΛΒΑΝΙΚΟΙ ΠΛΗΘΥΣΜΟΙ ΤΗΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΗΣ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Βασίλειος Kόvτης

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Βασίλειος Κόντης Ελευθερία Μαντά

275 - Ι∆ΡΥΜΑ ΜΕΛΕΤΩΝ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ ΤΟΥ ΑΙΜΟΥ - 275 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2000

Κυριάκος ∆. Κεvτρωτής

Η ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΟΥ ΚΟΣΣΥΦΟΠΕ∆ΙΟΥ

Ο Κυριάκος ∆. Κεντρωτής είναι Επίκουρος Καθηγητής ΕυρωπαϊκώνΣχέσεων στο Τµήµα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και∆ιερµηνείας του Ιονίου Πανεπιστηµίου. Σπούδασε Πολιτικές Επι-στήµες στο Πανεπιστήµιο Αθηνών. Το 1990 αναγορεύθηκε ∆ιδά-κτωρ ∆ιεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήµιο του Kaiserslautern.Ασχολείται µε τα Ζητήµατα των Βαλκανίων και είναι συγγραφέαςτου βιβλίου Αεροναυτικές ασκήσεις στo Aιyαίο. Ελλάδα-Τουρκία:∆ιεθνές ∆ίκαιο και Γεωπολιτική, Εκδόσεις Προσκήνιο, Αθήνα 1999.

Το Ζήτηµα του Κοσσυφοπεδίου µετά τη διάλυση της µε-ταπολεµικής τιτοϊκής Γιουγκοσλαβίας δεν αφήνει αδιάφορη τηΒουλγαρία Αν και εκ πρώτης όψεως δεν ανήκει στην οµάδα εκείνητων χωρών που πλήττονται άµεσα από τις όποιες πιθανέςεπενέργειες αυτού του περίπλοκου Ζητήµατος, εντούτοις ηΒουλγαρία, ιδιαιτέρως µετά το Μάρτιο του 1998, που το ίδιο τοΚοσσυφοπέδιο και ο κόσµος ολόκληρος βίωσαν τις πολεµικέςαναµετρήσεις για την επίλυση του διεθνούς καθεστώτος του,εµφανίζεται να αγωνιά για τις εξελίξεις στην ευαίσθητη αυτή Γωνιά τηςΒαλκανικής Χερσονήσου. Η τελευταία βαλκανική περιπέτεια, τηνάνοιξη του 1999, µε τους βοµβαρδισµούς κατά της Γιουγκοσλαβίας έ-δωσε τη δυνατότητα στη Βουλγαρία να διατρανώσει µε κάθε τρόπο τηθέλησή της να διευκολύνει την Ατλαντική Συµµαχία στο έργο της,προκειµένου η χώρα να απολαύσει τα αγαθά µιας µελλοντικήςένταξης στο συµµαχικό σχηµατισµό.

Οι επιπτώσεις από τα γεγονότα στη Γιουγκοσλαβία τόσο κατά τηδιάρκεια των βοµβαρδισµών όσο και µετά τον τερµατισµό τουςεξακολουθούν να προβληµατίζουν τους κυβερνώντες στη Σόφια. Είναιγεγονός ότι από τις αρχές του 1998, µετά την επίσκεψη τουΒούλγαρου Προέδρου Πέταρ Στογιάνοφ στις ΗΠΑ, το Φεβρουάριο, ηΒουλγαρία εµφανιζόταν αναβαθµισµένη στις διπλωµατικές κινήσειςτης σε διεθνές επίπεδο, ιδίως στα Βαλκάνια Αυτό οφειλόταν στοαίσθηµα αυτοπεποίθησης της κεντροδεξιάς κυβέρνησης της χώραςυπό τον Νικολάι Κοστόφ, που λόγω της καλής σχετικά πορείας τηςοικονοµίας και των επαινετικών σχολίων των

1. Πρωτοβουλίες τnς βουλγαρικής κυβέρvnσnς για τnv επίλυση του Ζητήµατος του Κοσσυφοπεδίου (1998-1999)

Η ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΚΑΙ το ΖΗΤΗΜΑ ΤΟΥ ΚΟΣΣΥΦΟΠΕ∆ΙΟΥ 365

τότε Πρόεδρος της "Οµάδας Επαφής" (ΗΠΑ, Γαλλία, Γερµανία,Ιταλία και Ρωσία). Στην επιστολή προτεινόταν από βουλγαρικήςπλευράς να δηµιουργηθεί εκείνος ο µηχανισµός, που θα έδινε τηδυνατότητα και στις δύο αντιµαχόµενες πλευρές στοΚοσσυφοπέδιο, Σέρβου ς και Αλβανούς, να εκθέσουν γραπτώς τιςθέσεις τους σχετικά µε το καθεστώς της µελλοντικής ευρείαςαυτονοµίας, καθώς επίσης και για τους ενδεχόµενουςσυµβιβασµούς, στους οποίους θα µπορούσε να καταλήξει κάθε µίααπό τις δύο πλευρές. Στις 23 Οκτωβρίου 1998 η Εθνοσυνέλευσητης Βουλγαρίας ενέκρινε την πρόταση της κυβέρνησης Κοστόφ γιατην παραχώρηση τµήµατος του βουλγαρικού εναέριου χώρου στιςδυνάµεις του ΝΑΤΟ3.

Όταν ξεκίνησαν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ εναντίοντης Γιουγκοσλαβίας, στις 25 Μαρτίου 1999, η ανάγκη άµεσηςαντίδρασης εκ µέρους της πολιτικής ηγεσίας της Βουλγαρίας ήτανεπιτακτική. Ο χρόνος ήταν έντονα πιεστικός και δεν υπήρχε ηπολυτέλεια της άσκησης πολιτικής για ανάληψη άλλωνπρωτοβουλιών. Στις 26 Μαρτίου 1999 η Εθνοσυνέλευση τηςΒουλγαρίας, σχετικά µε την έναρξη των βοµβαρισµών εκ µέρουςτων δυνάµεων του ΝΑΤΟ εναντίον του Κοσσυφοπεδίου και τηςυπόλοιπης Γιουγκοσλαβίας, ενέκρινε την παρακάτω διακήρυξη4:

(«1. Η ∆nµοκρατiα rnς Βουλγαρίας δεν θα συµµετάσχει ούτεάµεσα ούτε έµµεσα σε κάθε είδους σrραπωτική δρασrnριότnτα στnvΟ.∆. rnς Γlουγκοσλαβίας.

2. Η ∆nµοκρατiα rnς Βουλγαρίας σvµµεριζόµεvn τις αρχές ενόςδnµοκραπκού κράτους δικαίου, rnv προστασία

364 ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΕΝΤΡΩΤΗΣ

διεθνών οικονοµικών οργανισµών χρησιµοποιούσε την ευκαιρία, ώστε να αναβαθµίσει τα κάθε είδους ερείσµατα για την προώθηση των βουλγαρικών συµφερόντων. Η Βουλγαρία, υπό την κηδεµονία ουσιαστικά του ∆ιεθνούς Νοµισµατικού Ταµείου, προσπαθεί τα τελευταία χρόνια να επουλώσει τις πληγές της από τον οικονοµικό αποκλεισµό της Γιουγκοσλαβίας και συνάµα να προσελκύσει ξένα επενδυτικά κεφάλαια που θα δώσουν ώθηση στην πληττόµενη από τη γραφειοκρατία και τη δράση των κάθε είδους παράκεντρων δοµών εξουσίας οικονοµία της1.

Στο πλαίσιο της πολιτικής της κυβέρνησης Νικολάι Κοστόφ να παρουσιάζεται πλέον η Βουλγαρία µε πρωτοβουλίες στα φλέγοντα Ζητήµατα της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, προκειµένου να καταδείξει στις χώρες του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε. ότι η Βουλγαρία είναι αποφασισµένη να ενταχθεί στις ευρωατλαντικές δοµές ακολουθώντας πιστά τις αρχές αυτών των οργανισµών, εντάσσονται ορισµένες ενέργειες εκ µέρους της βουλγαρικής κυβέρνησης.

Στις 10 Μαρτίου 1998 υιοθετήθηκε στη Σόφια Κοινή ∆ήλωση2 των Υπουργών Εξωτερικών της Βουλγαρίας, της Ελλάδας, της ΠΓ∆Μ, της Ρουµανίας και της Τουρκίας. Στις 24 Απριλίου 1998 η Υπουργός Εξωτερικών της Βουλγαρίας Ναντέζντα Μιχαΐλοβα έστειλε επιστολή προς τον Υπουργό Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας Ρόµπιν Κουκ, που ήταν 1 Gernot Er!er-Johanna Deimel (Hrsg.), Bulgarien-Ein Jahr" nach dem Regierungswechse/, Südosteuropa aktuell 27, München 1998. 2 Αργότερα υιοθέτησαν την Κοινή ∆ήλωση η Σλοβενία και η Αλβανία.

3 Την πρόταση ψήφισαν 150 βουλευτές. 47 βουλευτές του Σοσιαλιστικού Κόµµατος ψήφισαν κατά, ενώ απείχαν της ψηφοφορίας 6 ανεξάρτητοι βουλευτές και 3 σοσιαλιστές. Εφηµ. Demokratsija, 24.10.1998. 4 Η διακήρυξη ψηφίστηκε από 167 βουλευτές. 58 βουλευτές του Σοσια-λιστικού Κόµµατος ψήφισαν κατά, ενώ υπήρχαν και 5 αποχές.

366 ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΕΝΤΡΩΤΗΣ Η ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΟΥ ΚΟΣΣ ΥΦΟΠΕ∆ΙΟ Υ 367

των αvθρωπίvωv δικαιωµάτων, καθώς και τις ανθρωπιστικές αξίες και ιδέες, εκφράζει τnv αλληλεγγύη τnς προς την ευρωατλαντική κοινότητα στις προσπάθειές τnς να προλάβει τnv περαιτέρω επιδείνωση και επέκταση τnς κρίσnς στο Κοσσυφοπέδιο κάνοντας έκκλnσn για µια νέα πολιτική διαρκούς αvάπτυξnς για τn ΝΑ. Ευρώπη.

3. Η ∆nµοκρατία rnς Βουλγαρίας κάνει έκκλnσn προς τnv κυβέρvnσn τnς Ο.∆. τnς Γιουγκοσλαβίαας να υπογράψει τn συµφωvία ειρήvnς και κατά συνέπεια να αποφύγει περαιτέρω δυστυχίες και καταστροφές.

4. Η ∆nµοκρατία rnς Βουλγαρίας επιβεβαιώνει τη στρατηγική πολιτιστική της επιλογή να καταστεί πλήρες µέλος του ΝΑΤΟ»,

Συνεπώς επαναλαµβάνω κατηγορηµατικά: αυτός ο κόσµοςχρειάζεται τη Βουλγαρία, αλλά και η Βουλγαρία µε τη σειρά της τονχρειάζεται δύο φορές"5.

Σης 18 Απριλίου 1999 η Ατλαντική Συµµαχία Ζήτησε επισήµωςαπό τη βουλγαρική κυβέρνηση το δικαίωµα απεριόριστης χρήσηςτου βουλγαρικού εναέριου χώρου. Για άλλη µια φορά επήλθεδιχογνωµία στον πολιτικό κόσµο και την κοινή γνώµη τηςΒουλγαρίας. Σης 29 Απριλίου η βουλγαρική κυβέρνηση απάντησεκαταφατικά στο αίτηµα του ΝΑΤΟ. Στις 4 Μαίου6 η Εθνοσυνέλευσητης Βουλγαρίας επικύρωσε τη Συµφωνία της βουλγαρικήςκυβέρνησης µε το ΝΑΤΟ για τη χρήση του εθνικού της εναέριουχώρου από τα αεροσκάφη της Συµµαχίας κατά τη διάρκεια τωνβοµβαρδισµών εναντίον της Γιουγκοσλαβίας. Η Ατλαντική Συµµαχίααποκτούσε το δικαίωµα να κάνει χρήση µέρους του βουλγαρικούFIR και συγκεκριµένα δύο αεροδιαδρόµων, ενός στη δυτική µεθόριοµε τη Σερβία και ενός άλλου που εξυπηρετεί τις πτήσεις τωναεροσκαφών από ης βάσεις του ΝΑΤΟ στην Τουρκία. Η έγκριση τηςΣυµφωνίας, που έγινε µε ονοµαστική ψηφοφορία 235 παρόντωνβουλευτών και κατέληξε µε 153 υπέρ, 81 κατά και µίας αποχής,επιτεύχθηκε µέσα σε κλίµα έντονης αντιπαράθεσης ανάµεσα στακόµµατα του κυβερνητικού σχηµατισµού, την Ένωση ∆ηµοκρατικών∆υνάµεων (124), τη Λαϊκή Ένωση (12) και την Ένωση ΕθνικήςΣωτηρίας (16)7, και τα άλλα δύο κόµµατα της Εθνοσυνέλευση 5 Εφηµ. Standart, 17.4.1999. 6 Την προηγούµενη ηµέρα της ψηφοφορίας είχε πραγµατοποιήσει επίσκεψη-αστραπή στη Βουλγαρία ο διοιlκητής των ενόπλων δυνάµεων στην Ευρώπηστρατηγός Κλαρκ, ο οποίος ζήτησε πλήρη 'ενσωµάτωση' της Βουλγαρίαςστις επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ, παραχωρώντας εκτός του εναέριου χώρου καιτο δικαίωµα χρήσης του βουλγαρικού εδάφους για τη διέλευση στρατιωτικώνµονάδων της Συµµαχίας. 7 ∆ύο βουλευτές της τάχθηκαν κατά της έγκρισης της Συµφωνίας, ενώ στηνοµάδα που ψήφισαν υπέρ ήταν και ένας ανεξάρτητος βουλευτής.

Το δίληµµα για την κυβέρνηση της Βουλγαρίας γινόταν συνεχώς εντονότερο κατά τη διάρκεια της κρίσης. Στο εσωτερικό της χώρας σχηµατίζονταν δύο αντιµαχόµενα στρατόπεδα που εκ των πραγµάτων καθιστούσαν ης κινήσεις και τις αποφάσεις της βουλγαρικής πολιτικής ηγεσίας εξαιρετικά δύσκολες. Η Ατλαντική Συµµαχία απαιτούσε τη συστράτευση όλων των γειτονικών προς τη Γιουγκοσλαβία χωρών σης στρατιωτικές της επιχειρήσεις. Ο ίδιος ο Πρόεδρος της Βουλγαρίας Πέταρ Στογιάνοφ, αντιλαµβανόµενος τη δύσκολη θέση της χώρας του, δήλωνε µε κατηγορηµατικό τρόπο, σης 17 Απριλίου 1999: "Σε περίπτωση που Ζητηθεί από τη Βουλγαρία να παραχωρήσει αεροδιαδρόµου ς και στρατιωτική υποστήριξη, καλώ το υπουργικό συµβούλιο και την Εθνοσυνέλευση να απαντήσουν θετικά, όπως ακριβώς έκαναν η Κροατία, η Σλοβενία και η Σλοβακία. Τα συµφέροντά µας συµπίπτουν µε τα συµφέροντα του ελεύθερου δυτικού κόσµου, ης αξίες του οποίου υπερασπίζεται το Βορειοατλαντικό Σύµφωνο. Μην απαιτείτε από µένα να απορρίψω την υποστήριξη προς αυτόν τον κόσµο επειδή, όχι µόνο η δική του µοίρα, αλλά και η δική µας βρίσκεται στο παιχνίδι αυτό.

Η ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΟΥ ΚΟΣΣΥΦΟΠΕ∆ΙΟΥ 368 ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΕΝΤΡΩΤΗΣ 369

σης, το Σοσιαλιστικό Κόµµα (57)8, την Ευρωαριστερά (16) και τους Πράσινους (2) 9. Ο πρωθυπουργός της Βουλγαρίας Κοστόφ υπογράµµισε, µεταξύ άλλων, στην οµιλία του ενώπιον της Εθνοσυνέλευσης για την έγκριση της Συµφωνίας (4.5.1999):

«Η συζήτηση απέδειξε ότι η επιλογή µας είναι επιλογή που στηρίζεται στις ανθρωπιστικές αξίες. Αντίθετη απόφαση θα σήµαινε να αθωώσουµε το Κοµµουvιστικό Κόµµα για rn γεvοκτοvία που διέπραξε επί Ζίφκοφ εvαvτίοv τnς τουρκικής εθνικής µειοvότnτας µε τn µετά βίας µετοvοµασία των µουσουλµάνων. Είναι δυνατόν άραγε τότε να αρvnθούµε vα υποστnρίξουµε τnv πολιτική τnς Ευρώπnς; ∆εv πρόκειται για εξευτελισµό, όπως ισχυρίζεται η Αριστερά, γιατί µε το πέρας του πολέµου θα αναµένουµε βοήθεια τόσο από τους ευρωπαϊκούς οργανισµούς, όσο και από το ΝΑ ΤΟ. Η ψήφος αυτή απέδειξε τov ευρωπαϊκό προσανατολισµό τnς Βουλγαρίας και το µεγάλο χάσµα που τώρα χωρίζει το Σοσιαλιστικό Κόµµα από το τουρκογεvές Kίνηµα Αvθρωπίvωv ∆ικαιωµάτων"10.

υπογραµµίζοντας, µεταξύ άλλων, τα ακόλουθα:

Στις 22 Ιουνίου 1999, µε αφορµή τη λήξη των βοµβαρδισµών εναντίον της Γιουγκοσλαβίας, ο Βούλγαρος πρωθυπουργός Κοστόφ απευθύνθηκε µε οµιλία του στην Εθνοσυνέλευση,

"Τώρα είναι η κατάλληλη στιγµή να πω αυτό που είναι ήδn φανερό, ότι η βουλγαρική θέση δεν ήταν το αποτέλεσµα ξεvοµαvίας, αλλά ούτε υπαγορεύθnκε από το εξωτερικό. Η βουλγαρική θέση δεν στnρίχθnκε στη µελλοντική προοπτική ένταξης τnς χώρας στο ΝΑ ΤΟ, ούτε, επfσnς, λόγω κάποιων οικονοµικών κερδών στο πλαίσιο της µελλοντικής ειρήνης. Eπιπλέον, τώρα έχουµε όλους τους λόγους, να διεκδικούµε να είµαστε παράδειγµα προς µίµηση από ό-λους τους γείτοvές µας. Από την κρίση εξήλθαµε ισχυρότεροι και αναµφίβολα, µε τον χαρακτήρα µιας ευρωπαϊκής Βουλγαρίας. Θα πρέπει εκ νέου να διαβεβαιώσω ότι ποτέ δεν υποστnρίξαµε τnv ιδέα για αvαθεώρnσn τωv βαλκανικών συνόρων. Πάντοτε επιµέναµε στnv ακεραιότnτα rnς Ο.∆. τnς Γιουγκοσλαβίας. Ένα εθνικώς καθαρό αλβαvικό Κοσσυφοπέδιο θα ήταν η αιτία για νέες διαµάχες και απο-σταθεροποίnσn τnς ΝΑ Ευρώπnς. Κάτι τέτοιο δεν συνάδει µε τις βουλγαρικές αξίες για δnµοκρατικά γειτοvικά κράτη, όπου πρωτίστως συνυπάρχουν ειρnvικά διαφορετικές εθvοτικές οµάδες και τα δικαιώµατα των µειοvοτήτωv γίνονται σεβαστά».

2. Η βουλγαρική πολιτική έναντι του ΝΑTΟ-Το Σύµφωνο Σταθερότnτας και Ανασυγκρότnσnς τnς Νοτιοανατολικής Ευρώπnς

8 Το Σοσιαλισnκό Κόµµα εγκατέλειψε την αίθουσα της Εθνοσυνέλευσης,αφήνοντος πίσω του ένα µαύρο πανό µε την επιγραφή: "Αυτοί έθαψαν τηΒουλγαρία". Εφηµ. Douma, 5.5.1999. 9 Κατά της Συµφωνίας τάχθηκαν και 6 ανεξάρτητοι βουλευτές. 10 Ο αρχηγός του Αχµέτ Ντογκάν υπογράµµισε µεταξύ άλλων: "Η επιλογήµας δεν είναι µεταξύ του καλού και του κακού, αλλά µάλλον µεταξύ τουµεγαλύτερου και του µικρότερου κακού εν όψει της προοπτικής για τα εθνικάσυµφέροντα της Βουλγαρίας. Η χώρα έχει τώρα την ευκαιρία να πάρει τοτελευταίο τρένο για την Ευρώπη ή να αποµονωθεί". ΒΤΑ News., 5.5.1999.

Αµέσως µετά την πτώση του καθεστώτος Ζίφκοφ και τη διάλυση του Συµφώνου της Βαρσοβίας, η Βουλγαρία βρέθηκε µετέωρη σε ό,τι αφορά την αµυντική της κάλυψη. Η προστατευτική οµπρέλα της Σοβιετικής Ένωσης ανήκει πλέον στο παρελθόν και η µετακοµµουνιστική Βουλγαρία

Η ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΟΥ ΚΟΣΣΥΦΟΠΕ∆ΙΟΥ 370 ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΕΝΤΡΩΤΗΣ 371

προσπαθεί να διαµορφώσει µε σαφήνεια το αµυντικό της δόγµα11. Μεσούσης, άλλωστε, και της γιουγκοσλαβικής κρίσης στα πεδία των µαχών της Κροατίας και της Βοσνίας, που καθιστούσε τη συνολική κατάσταση στα Βαλκάνια εντελώς ασταθή, η Βουλγαρία αντιµετωπίζει αυτό το 'κενό' ασφαλείας συνάπτοντας διµερή αµυντικά σύµφωνα µε γειτονικές και άλλες χώρες. Η κατάσταση αυτή την οδήγησε να ξεκινήσει από το 1991 µια προσπάθεια προσεταιρισµού του ΝΑΤΟ, που έµελλε τελικά να γνωρίσει την κορύφωσή της στις 14 Φεβρουαρίου 1994, όταν η Βουλγαρία προσχώρησε στο πρόγραµµα που εκπόνησε η Ατλαντική Συµµαχία, υπό την κωδική ονοµασία "Σύµπραξη για την Ειρήνη" (Partnership for Peace), προκειµένου να δηµιουργηθούν ΟΙ κατάλληλες προϋποθέσεις για µια καλύτερη προσέγγιση µε τις πρώην κοµµουνιστικές (και συνεπώς αντίπαλες µέχρι πρότινος) χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

Ανεξαρτήτως όµως των γεγονότων, ΟΙ πρώτες επαφές της Βουλγαρίας µε το ΝΑΤΟ παρουσίαζαν αρκετές δυσκολίες, περισσότερες από όσες ΟΙ αντίστοιχες επαφές µε την Ε.Ε., ως προς το βαθµό της συναίνεσης των πολιτικών δυνάµεων της χώρας για την προώθηση αυτής της πολιτικής. Οι παράγοντες που υπεισέρχονταν στις επαφές µε το ΝΑΤΟ ξεκινούσαν από τις διαφορετικές ιδεολογικές αντιλήψεις µεταξύ του πρώτου Προέδρου της Βουλγαρίας µετά το 1990 Ζέλιου Ζέλεφ και των κυβερνητικών σχηµάτων σοσιαλιστικής απόχρωσης, αντιλήψεις που αντικατοπτρίζονταν επαγωγικά στο ιστορικό παρελθόν της χώρας και στη διασύνδεσή της µε τους στρατιωτικούς µηχανισµούς της Ανατολικής Ευρώπης

και της Σοβιετικής Ένωσης. Στην περίπτωση της Ατλαντικής ΣυµµαχίαςΙ2 όλοι οι βασικοί πρωταγωνιστές εκατέρωθεν ε-ξακολουθούσαν µέχρι το 1998 να είναι δύσπιστοι. Οι ΗΠΑ13

κοιτάζοντας προς τα πίσω, στην περίοδο του Ψυχρού Πολέµου, αλλά και µετά τις αλλαγές του 1989, δεν εµπιστεύονταν το πλήρες άνοιγµα του ΝΑ ΤΟ στον µέχρι πρότινος πιο πιστό σύµµαχο του σοβιετικού στρατοπέδου' άλλωστε, την προτεραιότητα έχουν οι χώρες της Κεντρικής Ευρώπης. Η Ρωσία, µε τη σειρά της, εξακολουθεί να θεωρεί την Ανατολική Ευρώπη συνολικά ως το σπουδαιότερο γεωπολιτικό προγεφύρωµα έναντι της ∆ύσης. Σ την περίπτωση της Βουλγαρίας η Ρωσία14 εκµεταλλευόταν, τουλάχιστον µέχρι το 1997, τη φιλική προδιάθεση της τότε σοσιαλιστικής κυβέρνησης προς το µέρος της, καθώς και τις µεγάλες ανάγκες των βουλγαρικών ενόπλων δυνάµεων και της πολεµικής βιοµηχανίας σε τεχνολογικό εξοπλισµό και πρώτες ύλες.

Η κατάσταση άρχιζε να µεταβάλλεται άρδην µετά το 199815, όταν γίνονταν ολοένα και πιο έντονα τα σηµάδια της πιθανότητας να λάβει χώρα στρατιωτική επέµβαση εναντίον του Κοσσυφοπεδίου και της υπόλοιπης Γιουγκοσλαβίας

12 Παρότι στη διάρκεια της επταετίας δύο Γ.Γ. του ΝΑΤΟ επισκέφθηκαν τη Βουλγαρία (ο Μάvφρεvτ Βέρvερ, το 1991, και ο Χαβιέ Σολάvα, το Μάιο του 1996), εντούτοις δεν δίστασαν και οι δύο να µιλήσουν ανοικτά για τις δυσκολίες που παρουσιάζει ιδιαιτέρως η βουλγαρική περίπτωση, ως πρώην πιστός σύµµαχος της ΕΣΣ∆. 13 "Zapadat otstapva Sofija na amerikancite" (Η ∆ύση παραχωρεί τη Σόφια στους Αµερικαvούς), εφηµ. 168 Chassa, 6-12.8.1999. 14 Στις 31 Iαvoυαρίoυ 1997 ο Ρώσος πρωθυπουργός Τσερvοµίρvτιv θα δηλώσει στο Νταβός της Ελβετίας ότι η Βουλγαρία θα χάσει αv γίvει µέλος του ΝΑΤΟ, εξέλιξη που φυσικά περνάει µέσα από τη γενικότερη πολιτική της Ατλαvτικής Συµµαχίας έvαvτι της Ρωσίας και των πρώην συµµάχωv της. Βλ. σχετικά εφηµ. 24 Chassa, 1.2.1997. 15 Elizabeth Pond, "Reinventing BuIgaria", Washington Quarter/y 3 (1999), 39-53.

11 "Military Doctrine of the Republic of Bulgaria: Basic Provisions", Bulgarian Military Review, Σόφια, 3-4 (1993), 3-12. Oscar CIyatt, Bu/garia's Quest for Security after the Co/d War, Institute for NationaI Strategic Studies, Washington D.C. 1993. Κ. EngeIbrekt, "Bulgaria's EvoIving Defense Policy", Radio Free Europe/Radio Liberty 32, (29 Αυγούστου 1994), 45-51.

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΕΝΤΡΩΤΗΣ 372 Η ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΟΥ ΚΟΣΣΥΦΟΠΕ∆ιΟΥ 373

εκ µέρους των Μεγάλων ∆υνάµεων, στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ ή του ΟΗΕ. Στην περίπτωση αυτή πρέπει να τονιστεί ότι τα σενάρια του πολέµου µε αφορµή το Κοσσυφοπέδιο δεν έλειψαν ήδη από την εποχή των συγκρούσεων στη Βοσνία. Σε όλα αυτά τα σενάρια άρχισε να εµπλέκεται είτε άµεσα είτε έµµεσα και η Βουλγαρία, αφού άλλωστε αυτές οι υποθέσεις συµπεριλάµβαναν όλες ης βαλκανικές χώρες στη δίνη ενός γενικευµένου πολέµου στη Νοτιοανατολική Ευ-ρώπη.

Η Βουλγαρία, προκειµένου να αυξήσει τις πιθανότητες για την ένταξή της στο ΝΑΤΟ και την Ε.Ε., θα ήταν υποχρεωµένη έναντι των ευρωατλατικών δοµών είτε να στείλει στρατιωτικές δυνάµεις είτε απλώς να γίνει χώρα υποδοχής προσφύγων από τις πληγείσες περιοχές του Κοσσυφοπεδίου16. Επιπλέον, κάποιοι εθνικιστικοί κύκλοι στην ίδια τη Βουλγαρία, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή, δεν άργησαν να διαβλέψουν, 'ονειροπολώντας' περισσότερο, ότι θα µπορούσε η χώρα να εκµεταλλευθεί την ευκαιρία του αλβανικού Ζητήµατος για να επέµβει στην ΠΓ∆Μ και να 'επιλύσει' το δικό της Μακεδονικό Ζήτηµα.

Μετά το τέλος των βοµβαρδισµών του ΝΑΤΟ κατά του Κοσσυφοπεδίου και της υπόλοιπης Γιουγκοσλαβίας, υπεγράφη στο Σαράγεβο, στις 30 Ιουλίου 1999, το Σύµφωνο Σταθερότητας της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Τριάντα εννέα κράτη (χωρίς όµως τη συµµετοχή της Ο.∆. της Γιουγκοσλαβίας) και δεκαεπτά διεθνείς οργανισµοί συµµετείχαν σε µια διάσκεψη κορυφής για το µέλλον των Βαλκανίων σε πολιτικό, οικονοµικό και στρατιωτικό επίπεδο. Η σύνοδος του Σαράγεβο είχε ως βασικό άξονα να υπογραµµίσει τη βούληση των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ να απαλλαγεί η περιοχή των Βαλ-κανίων από τα µακροχρόνια εθνικά µίση και τις καταστροφές

και να προωθηθεί η ενσωµάτωση του συνόλου της ΝοτιοανατολικήςΕυρώπης σε µια ενωµένη Ευρώπη µε κοινά σύνορα. Σης επιµέρουςαναζητήσεις των συνυπογραφόντων τη διακήρυξη του ΣυµφώνουΣταθερότητας διεθνών οργανισµών και χωρών ανήκουν οιδεσµεύσεις για τον ταχύτερο εκδηµοκρατισµό των βαλκανικώνκοινωνιών και των πολιτικών τους θεσµών, την προστασία τωνανθρωπίνων δικαιωµάτων, την άνοδο του βιοτικού επιπέδου τωνβαλκανικών χωρών µέσα από την ανάπτυξη των οικονοµικών τουςµεγεθών και την εµπέδωση ενός κλίµατος ασφάλειας και συνερ-γασίας στην περιοχή των Βαλκανίων που θα απαλλάξει τηνΕυρώπη από τον κίνδυνο παρόµοιων πολεµικών συγκρούσεων στοµέλλον.

Η διακήρυξη του Σεράγεβο περιγράφει σε ένα γενικό πλαίσιο τιςπροσδοκίες των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την έναρξηµιας νέας περιόδου ανασυγκρότησης και ανοικοδόµησης τηςΒαλκανικής Χερσονήσου. Η εµβάθυνση της δηµοκρατίας, ηεπέκταση της οικονοµικής ευηµερίας και η ανάπτυξη ενόςσυστήµατος συλλογικής ασφάλειας στη Νοτιοανατολική Ευρώπησυνιστούν, σύµφωνα µε τη συλλογιστική των εµπνευστών τουΣυµφώνου Σταθερότητας και Ανασυγκρότησης τόσο τους στόχουςεκείνους που θα βοηθήσουν ης βαλκανικές κοινωνίες να έλθουν πιοκοντά σης ευρωπαϊκές σταθερές της δηµοκρατίας, της ανάπτυξηςκαι της ασφάλειας όσο και τα κίνητρα για να ξεπεράσουν τιςσηµερινές τους δοµές που αναπαράγουν ης εθνικιστικές τουςδιαµάχες.

Το πρώτο άµεσο Ζητούµενο στην εφαρµογή των γενικόλογωνδιακηρύξεων του Σαράγεβο είναι η εξεύρεση των απαραίτητωνοικονοµικών πόρων για την ώθηση της διαδικασίας σταθερότηταςκαι ανασυγκρότησης των βαλκανικών χωρών. Στο κρίσιµο αυτόσηµείο φαίνεται η Ε.Ε. να αναλαµβάνει τον πρώτο ρόλο στηνέναρξη της σχετικής διαδικασίας.

16 Βλ συνέντευξη του πρωθυπουργού της Βουλγαρίας Ιβάν Κοστόφ στην εφηµ. Demokratsija, 9.10.1998.

Η ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΟΥ ΚΟΣΣΥΦΟΠΕ∆ΙΟΥ ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΕΝΤΡΩΤΗΣ 374 375

Η οικονοµική ενίσχυση της Ε.Ε. προς τα Βαλκάνια κατά τα προηγούµενα χρόνια, µέσα από τα διάφορα κοινοτικά προγράµµατα σε όλους τους τοµείς της κοινωνικής δραστηριότητας (οικονοµία, εκπαίδευση, πολιτισµός, περιβάλλον κ.λπ.), θα αποδειχθεί αρκετά πενιχρή σε σχέση µε τις ανάγκες που έχει δηµιουργήσει λόγω των καταστροφών η τελευταία κρίση στο Κοσσυφοπέδιο, την υπόλοιπη Γιουγκοσλαβία αλλά και ης άλλες βαλκανικές χώρες. Το κόστος για τα ευρωπαϊκά ταµεία αναµένεται τα επόµενα τρία χρόνια να είναι αρκετά υψηλό όσον αφορά στην ανοικοδόµηση του Κοσσυφοπεδίου και τη διευκόλυνση της επιστροφής των προσφύγων σης εστίες τους. Χωρίς να υπολογίζονται οι έµµεσες συνέπειες του πολέµου στη Γιουγκοσλαβία, εκτιµάται ότι η Ε. Ε. θα πρέπει να διαθέτει κάθε χρόνο για το Κοσσυφοπέδιο ένα ποσό ύψους περίπου 700 εκατοµµυρίων ευρώ.

Στον τοµέα της ασφάλειας της Νοτιοανατολικής Ευρώπης αναµένεται να διαδραµατίσει σηµαντικό ρόλο η προσπάθεια που έχει ξεκινήσει από το 1998 (26 Σεπτεµβρίου, υπογραφή της σχετικής συµφωνίας στα Σκόπια) µε την ίδρυση της πολυεθνικής βαλκανικής ταξιαρχίας. Οι εξελίξεις στο Κοσσυφοπέδιο οδήγησαν στην επιτάχυνση της σχετικής διαδικασίας µε την υπογραφή του σχετικού Πρωτοκόλλου στην Αθήνα, στις 12 Ιανουαρίου 1999, και στα εγκαίνια του στρατηγείου της ταξιαρχίας στη Φιλιππούπολη, στις 11 Σεπτεµβρίου 1999. Στη βαλκανική πολυεθνική δύναµη συµ-µετέχουν ως πλήρη µέλη η Ελλάδα, η Τουρκία, η Βουλγαρία, η Ρουµανία, η Αλβανία, η ΠΓ∆Μ και η Ιταλία, ενώ οι ΗΠΑ και η Σλοβενία έχουν το καθεστώς του παρατηρητή.

Η Βουλγαρία έχει άµεσο ενδιαφέρον για την πορεία των αποφάσεων του Σεράγεβο. Η προοπτική ειρήνευσης και εκ-δηµοκρατισµού στα σύνορά της συνιστά βασική συνισταµένη στην εξωτερική της πολιτική. Η ανάδειξή της στη θέση

του επιδιαιτητή-συντονιστή στα βαλκανικά δρώµενα είναι βασική της επιδίωξη, προκειµένου να εδραιωθεί ο ρόλος της ως της χώρας εκείνης που µε την ενεργητική και µε κάθε τρόπο συµµετοχή της σης πολιτικοοικονοµικές και στρατιωτικές διεργασίες στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε., της επιτρέπεται να κατοχυρώνει τη µελλοντική της παρουσία στις ευρωατλαντικές δοµές. Το βουλγαρικό ενδιαφέρον για την ανασυγκρότηση των Βαλκανίων εστιάζεται σε όλους εκείνους τους δηµόσιους και ιδιωτικούς φορείς που έχουν τη δυνατότητα να λάβουν µέρος στην ανάληψη έργων και επενδύσεων στους διάφορους τοµείς της οικονοµικής και κοινωνικής δραστηριότητας των βαλκανικών χωρών.

3. Ο πόλεµος στη Γιουγκοσλαβία, ο Τύπος και n κοινή γνώµη της Βουλγαρίας

Η Βουλγαρία δεν αποτέλεσε εξαίρεση από τη γενικότερη τάσηπου διαµορφώθηκε, ειδικά σης βαλκανικές χώρες, να σχηµατισθούνδύο αντίπαλα στρατόπεδα ως προς την υποστήριξη ή µη τωνβοµβαρδισµών εναντίον του Κοσσυφοπεδίου και της υπόλοιπηςΓιουγκοσλαβίας. Στη Βουλγαρία το στρατόπεδο του λεγόµενουφιλοσερβικού τύπου περιλάµβανε τις εφηµερίδες Monitor, Sega καιDouma, ενώ στην αντίθετη πλευρά των υποστηρικτών της πολιτικήςτου ΝΑΤΟ ήταν οι εφηµερίδες Standart και Demokratsija. Μιαπερισσότερο µετριοπαθή, έως ουδέτερη, στάση προσπάθησαν νακρατήσουν οι εφηµερίδες Trud και 24 Chassa.

Όλες σχεδόν οι εφηµερίδες κατήγγειλαν την ολιγωρία τηςβουλγαρικής κυβέρνησης κατά ης πρώτες ώρες και ηµέρες τωνεπιχειρήσεων του ΝΑΤΟ εναντίον της Γιουγκοσλαβίας. Σεσυνδυασµό, µάλιστα, µε το γεγονός ότι οι δηµοσκοπήσεις µε ηςεκτιµήσεις της βουλγαρικής γνώµης έδιναν

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΕΝΤΡΩΤΗΣ Η ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΟΥ ΚΟΣΣΥΦΟΠΕ∆ΙΟΥ 376 377

ένα σαφές προβάδισµα στο αντιπολεµικό κλίµα και στη µη έγκριση των βοµβαρδισµών εναντίον της γειτονικής χώρας, οδήγησαν πολύ γρήγορα την πολιτική και κοινωνική Ζωή της χώρας σε έντονη αντιπαλότητα και πόλωση. Οι κυβερνητικές ανακοινώσεις και τα σχόλια των φιλοκυβερνητικών εφηµερίδων Standart και Demokratsija αντιπαρατίθεντο µε οξύτητα στις θέσεις κυρίως του Σοσιαλιστικού Κόµµατος, αλλά και των υπόλοιπων εφηµερίδων της χώρας. Το 'πολεµικό κλίµα' στο εσωτερικό της χώρας φορτίστηκε ακόµη περισ-σότερο από τη στιγµή που τα αεροσκάφη της Ατλαντικής Συµµαχίας άρχισαν να χρησιµοποιούν τον βουλγαρικό εναέριο χώρο, σε συνδυασµό µε τις κατά λάθος πτώσεις βοµβών σε βουλγαρικό έδαφος.

Το λεγόµενο φιλοδυτικό στρατόπεδο υποστήριζε τη θέση ότι η ασκούµενη πολιτική της βουλγαρικής κυβέρνησης εξυπηρετούσε τους εθνικούς στόχους της χώρας που σχετίζονται µε την ένταξή της στις ευρωατλαντικές δοµές στο άµεσο και προσεχές µέλλον. Είναι χαρακτηριστικό το σχόλιο που δηµοσίευσε η εφηµερίδα Standart αµέσως µετά την επίσκεψη των αξιωµατούχων του ΝΑΤΟ στη Σόφια, στις 17 Απριλίου 1999, προκειµένου να λάβουν τη συγκατάθεση της βουλγαρικής κυβέρνησης για τη χρησιµοποίηση του εναέριου χώρου της χώρας κατά τις αεροπορικές επιχειρήσεις εναντίον της Γιουγκο-σλαβίας: "Οι πολιτικοί και όλοι εµείς πρέπει να αναλογιστούµε τη φοβερή µας ευθύνη. Θα πρέπει να διαλέξουµε αν η Βουλγαρία θα εξακολουθήσει να παραµένει στο ευρωπαϊκό γκέτο ή θα αποτελέσει τµήµα της πολιτισµένης Ευρώπης. Ήδη, np1V από δέκα χρόνια ο Σλόµπονταν Μιλόσεβιτς µετέτρεψε τα Βαλκάνια σε γκέτο της Ευρώπης. Η Βουλγαρία δεν µπορεί να εξακολουθεί να παίζει τον αδιάφορο παρατηρητή αυτής της σύγκρουσης. ∆ιαφορετικά, θα µπορούσε να µετατραπεί σε έναν αποµακρυσµένο παρατηρητή του ευρωπαϊκού πολιησµού"17. 17 Εφηµ. Standart, 19.4.1999.

Η αντιπολιτευτική πλευρά, µε τη σειρά της, θεωρούσε την πολιτική αυτή επώδυνη για τη Βουλγαρία, αφού σήµαινε την ενεργό ανάµειξη της χώρας στο διεξαγόµενο πόλεµο στη γειτονιά της Βουλγαρίας. Η λεγόµενη' αντιπολεµική πλευρά' θεωρούσε ότι η βουλγαρική κυβέρνηση έδειχνε να είναι περισσότερο κυβέρνηση µαριονετών που τα νήµατά τους τα κινούσαν οι Αµερικανοί κάτοχοί τους18. Το κυβερνητικό στρατόπεδο αντέτεινε ότι ο αρχηγός του Σοσιαλιστικού Κόµµατος Γκεόργκι Περβάνοφ, µε τις θέσεις πoυ

_ υποστηρίζει" συνιστά απειλή για τα βουλγαρικά συµφέροντα, αφού είναι ένας Μιλόσεβιτς που δηµιουργεί αντιβουλγαρικά αισθήµατα στη γείτονα Γιουγκοσλαβία και προσπαθεί να βάλει τη Βουλγαρία στον πόλεµο"19.

Ο βουλγαρικός τύπος κατά τη διάρκεια των βοµβαρδισµών εναντίον του Κοσσυφοπεδίου υπογράµµιζε ότι ένας από τους σκοπούς του πολέµου στη Γιουγκοσλαβία ήταν να πληγούν τα ρωσικά συµφέροντα στον ενεργειακό τοµέα, καθώς και όλα εκείνα τα σχέδια που υπάρχουν για τη µεταφορά των ενεργειακών φορτίων είτε µέσω των Βαλκανίων είτε µέσω της Τουρκίας. Η κεντροδεξιά κυβέρνηση της Βουλγαρίας εξακολουθεί µετά το 1997 να 'επαναπροσεγγίζει' το όλο θέµα του αγωγού Mπουργκάς-Aλεξανδρoύπoλnς από µηδενικής βάσεως20. Το όλο κλίµα δυσπιστίας και κωλυσιεργίας ενισχύεται από το γεγονός ότι η Βουλγαρία δείχνει να εκµεταλλεύεται κάθε ευκαιρία, προκειµένου να πετύχει υψηλότερα 'ποσοστά κέρδους' από το έργο του αγωγού.

18 Εφηµ. Douma, 31.3.1999. 19 Πρόκειται για δηλώσεις του Χρίστο Μπισέροφ, ενός εκ των ηγετικών στελεχών της Ε∆∆, σε συνέντευξή του στην εφηµ. 24 Chassa, 31.3.1999. 20 Κ. Κεντρωτής, "Γεωπολιτική των ∆ικτύων Ενέργειας και Μεταφορών (στα Βαλκάνια: Η περίπτωση της Βουλγαρίας", Επιτελείο Υπουργού Εθνικής Άµυνας (ΕΠΥΕΘΑ), Η Γεωπολιτική rnς Ευρασίας στο νέο διεθνές σύστηµα. Αθήνα 2000, σ. 80-98.

Η ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΟΥ ΚΟΣΣΥΦΟΠΕ∆ΙΟΥ 378 ΚΥΡIΑΚΟΣ ΚΕΝΤΡΩΤΗΣ 379

Η εµπλοκή, επίσης, κάθε είδους αµερικανικού παράγοντα εικάζεται, από βουλγαρικής πλευράς, ότι βοηθάει τα συµφέροντα της χώρας. Μετά τον πόλεµο στη Γιουγκοσλαβία, προκειµένου η κυβέρνηση της Σόφιας να είναι συνεπής µε την ατλαντική της πολιτική, αναγκάζεται να κόψει τον υπόγειο οµφάλιο λώρο της ιστορικής διασύνδεσης της Βουλγαρίας µε τη Ρωσία21, δηλώντας ότι τίποτα δεν είναι δεδοµένο, όπως παλαιότερα, σης σχέσεις της Βουλγαρίας µε τη Ρωσία, αλλά ούτε και η προώθησή τους είναι προνόµιο ενός µόνο κόµµατος, δηλαδή του βουλγαρικού Σοσιαλιστικού Κόµµατος. Σήµερα οι σχέσεις της Σόφιας µε τη Μόσχα εµπεριέχουν έντονα τα στοιχεία της αντίφασης και της παλινδρόµησης. Αν και ης σχέσεις των δύο χωρών τις χαρακτήριζε την τελευταία δεκαετία µια διαρκής ταλάντευση, υπήρχε, τουλάχιστον µέχρι το 1997, κάποια σταθερή βάση συνεργασίας. Η έντονη ανάµειξη των ρωσικών πετρελαϊκών εταιρειών22 στη βουλγαρική αγορά πετρελαίου και φυσικοόαερίου23

έχει ήδη οδηγήσει στην εµφάνιση παρενεργειών

πολιτικοοικονοµικού περιεχοµένου. Κατά τη διάρκεια του πολέµου υψώθηκαν, επίσης, οι τόνοι

σχετικά µε τη θέση των µουσουλµάνων της Βουλγαρίας. Από τη µια πλευρά συγκεντρώθηκαν οι φωνές του λεγόµενου στρατοπέδου των Βούλγαρων εθνικιστών24 ως προς την πιθανότητα να χρησιµοποιηθεί η περίπτωση του Κοσσυφοπεδίου για την παροχή στο µέλλον καθεστώτος ευρείας αυτονοµίας στα µέλη της ευάριθµης µουσουλµανικής µειονότητας της Βουλγαρίας. Στον αντίποδα αυτής της στάσης κινήθηκε η πολιτική του παράνοµου ∆ηµοκρατικού Τουρκικού Κόµµατος µε τον ηγέτη του Αντέµ Κενάν. Σε συνέντευξή του σης εφηµερίδες Douma και 24 Chassa (11.5.1999) Ζητούσε αυτονοµία για όλες τις κοινότητες µε µεγάλο τουρκικό πληθυσµό, αφού η Βουλγαρία πρέπει να σεβαστεί ης διεθνείς της δεσµεύσεις όσον αφορά την προστασία των µειονοτήτων, για να µην φτάσει στη σηµερινή κατάσταση του Κοσσυφοπεδίου.

4. Αντί επιλόγου 21 "Golemata ruska mechka e jadocana na Sofija?" (Η µεγάλη ρωσικήαρκούδα είναι θυµωµένη µε τη Σόφια;), εφηµ. 168 Chassa, 14-20.5.1999."Shte ima Ii politichesko sporazumenie s Gazprom" (Θα υπάρξει πολιτικήσυµφωνία µε την Gazprom), εφηµ. Kapital, 29.5-4.6.1999. 22 "Vjahirev poiska Himko tsres Podkrepa. Ruskijat koncern trjabva daspasjava lImiraschtίte potrebiteli na gaz ν Balgarija" (Ο Βιοχίρεφ επιθυµείτην Himko µέσω της Podkrepa. Η ρωσική εταιρεία πρέπει επειγόντως νασώσει τους αποθνήσκοντες καταναλωτές φυσικού αερίου της Βουλγαρίας),εφηµ. Kapita/, 6-12.2.1999. Πρόκειται για την εταιρεία που εδρεύει στηνπόλη Βράτσα και αποτελεί, µαζί µε τις εταιρείες Overgaz, Bulgargaz,Topenerdji και Neftohim, τους κυριότερους προµηθευτές φυσικού αερίουστη Βουλγαρία. "Gazprom ocnoven pretendent za Neftohim?" (Η Gazpromβασικός διεκδικητής της Neftohim;), εφηµ. 168 Chassa, 511.12.1997. 23 "Bulgargaz e pred falίt s nad 6000 mlrd. lv.dalg. Stranata ηί stava bezpriroden gaz sled 2010?" (Η Bulgargaz είναι πριν από τη χρεωκοπία µεπάνω από 600 δισ. λέβα χρέος. Θα µείνει η χώρα µας χωρίς φυσικό αέριοµετά 10 2010;), εφηµ. 168 Chassa, 26.3-1.4.1999.

Ο παρατηρητής της βουλγαρικής πολιτικής σκηνής διαπιστώνει ότι το Ζήτηµα του Κοσσυφοπεδίου σε όλες του τις διαστάσεις συγκεντρώνει το βουλγαρικό ενδιαφέρον σε ό,τι αφορά ης ακόλουθες παραµέτρους:

Η Βουλγαρία φοβόταν ανέκαθεν ης συνέπειες ενός ακόµη οικονοµικού αποκλεισµού εναντίον της Ο.∆. της Γιουγκοσλαβίας. Το τίµηµα από ης κυρώσεις εξαιτίας του πολέµου στη Βοσνία ήταν ήδη πολύ υψηλό για τη χώρα και οι πιθανότητες να εφαρµοστεί ένα νέο εµπάργκο εναντίον της Γιουγκοσλαβίας τρόµαζε ακόµη περισσότερο τους κυβερνώντες στη Σόφια. "Τότε η Βουλγαρία δεν θα γίνει χώρα 24 Είναι xαρακτηριστική η δήλωση αναγνώστη της εφηµερίδας Monitor στις21.4.1999: "∆εν θα αφήσω τους γιους µου να υπηρετήσουν τα συµφέρονταπου εκφράζει το φέσι".

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΕΝΤΡΩΤΗΣ 380 Η ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΟΥ ΚΟΣΣΥΦΟΠΕ∆ΙΟ Υ 381

του Τρίτου Κόσµου, γιατί απλούστατα δεν θα ανήκει καν στον κόσµο", σηµείωναν Χαρακτηριστικά, το Μάρτιο του 1998, οι βουλγαρικές εφηµερίδες.

Σε σαφή αντίθεση µε την κρίση στη Βοσνία, όπου το κλίµα στη Βουλγαρία έβλεπε 'καλούς και κακούς', 'θύµατα και θύτες', προκειµένου η χώρα να αποκοµίσει οφέλη για να βελτιώσει τη διεθνή της εικόνα, σήµερα οι κυβερνώντες της Βουλγαρίας προσπαθούν να επιδεικνύουν µια πιο ουδέτερη στάση, που µετουσιώνεται µέσα από πρωτοβουλίες διαµεσολαβήσεως στην εξοµάλυνση της διαφαινόµενης κρίσης στην περιοχή του Κοσσυφοπεδίου.

Η Σόφια δεν επιθυµεί πλέον να εµφανίζεται ως ουραγός των όποιων άλλων πρωτοβουλιών, κυρίως από τις υπόλοιπες βαλκανικές χώρες, αλλά επιζητεί να αναλαµβάνει η ίδια προ-σπάθειες για να µεσολαβήσει στο Ζήτηµα του Κοσσυφοπεδίου µε τη βοήθεια και των άλλων εµπλεκόµενων βαλκανικών και µη χωρών. Ίσως όλα αυτά να γίνονται µόνο για εντυπωσιασµό. Η ελληνοτουρκική αντιπαράθεση για κάθε είδους πρωτοβουλίες στα Βαλκάνια φαίνεται να χρησιµοποιείται από τη Σόφια ως επιχείρηµα, προκειµένου η Βουλγαρία να παρουσιάζεται ως ο τρίτος ουδέτερος παράγοντας σταθερότητας στην περιοχή, που έχει τη δυνατότητα να εξασφαλίσει τη µέγιστη δυνατή συναίνεση στο χώρο των Βαλκανίων.

Η στρατιωτική και οικονοµική κατάσταση της Βουλγαρίας δεν τηςπροσφέρει καµία βάση για να ανήκει στις χώρες εκείνες που έχουναποφασιστική επιρροή στο πρόβληµα του Κοσσυφοπεδίου. Εκείνοπου αποµένει στη Σόφια είναι να αναδείξει τον πολιτικό της ρόλο. ΤοΖητούµενο είναι να αποσυνδεθεί το βουλγαρικό όνοµα από τοκοµµουνιστικό του παρελθόν. Για το λόγο αυτό η Σόφια (είτε γιατίπιστεύει ότι µέσα από µια πιο ενεργητική πολιτική στα Βαλκάνια θααποκοµίσει η ίδια οφέλη µακροπρόθεσµα, είτε απλώς και µόνο γιανα ακούγεται η φωνή της Βουλγαρίας στη διεθνή

πολιτική) χρησιµοποιεί πλέον κάθε ευκαιρία για να δείξει τιςικανότητες της 'νέας Βουλγαρίας' να προσαρµόζεται στα δεδοµέναπου προκύπτουν από τον καταλυτικό ρόλο των ΗΠΑ στηνπαγκόσµια σκηνή και από την ανάδειξη του ΝΑΤΟ στο µοναδικόστρατιωτικό µηχανισµό που εγγυάται την ασφάλεια και την ειρήνηστον κόσµο ολόκληρο.

Η φυσική διέξοδος της Βουλγαρίας προς τα κέντρα πουδιαµορφώνουν και επηρεάζουν ης αποφάσεις στην ευρωπαϊκήήπειρο διέρχεται από την Κεντρική Ευρώπη, αλλά και από τονΕύξεινο Πόντο. Για την πολιτική της κάλυψη, η Βουλγαρία εµπνέεταιαπό την ευρωπαϊκή προοπτική. Εντούτοις, είναι βέβαιο ότι ταΒαλκάνια και οι σχέσεις της Βουλγαρίας µε την Ελλάδα, ως µέλοςτης Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα εξακολουθούν να έχουνπροτεραιότητα στην εξωτερική πολιτική της Βουλγαρίας, αφούουσιαστικά της προσφέρουν το πιστοποιητικό καλής διαγωγής' γιατις ευρύτερες ευρωπαϊκές και ατλαντικές της αναζητήσεις. ΗΒουλγαρία τονίζει πλέον έναντι της Ε.Ε. το ρόλο της ως 'γέφυρας',αλλά και ως 'διαδρόµου' στην περιοχή των Βαλκανίων και τουΕύξεινου Πόντου.

Από την άλλη πλευρά, η Τουρκία παρουσιάζεται, οµοίως,αναβαθµισµένη σης επιλογές της Βουλγαρίας. Στην περίπτωση τηςΤουρκίας φαίνεται ότι η Βουλγαρία αναζητά περισσότερο τηδιαµεσολάβησή της στο Ζήτηµα των επαφών της µε το ΝΑΤΟ. Οιδιαίτερος ρόλος των µουσουλµάνων στην πολιτική και κοινωνικήΖωή της χώρας σε συνδυασµό µε το δέος που προκαλεί στηΒουλγαρία η τουρκική' στρατιωτική µηχανή' αναγκάζουν τουςεκάστοτε κυβερνώντες στη Σόφια να συνδιαλέγονται (για άλλους ναυποµένουν) µε την Τουρκία. Ταυτόχρονα, µέσα από ης ιδιότυπεςβουλγαροτουρκικές σχέσεις, έρχονται πολλές φορές τα ελληνο-τουρκικά προβλήµατα σε διµερές επίπεδο ή και σε επίπεδο ευ-ρωατλαντικών δοµών να δυσχεράνουν ακόµη περισσότερο τηνοποιαδήποτε κίνηση εκ µέρους της Βουλγαρίας για το άνοιγµά τηςστην ευρύτερη περιφέρεια των Βαλκανίωv. Η ενίσχυση

Η ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΟΥ ΚΟΣΣΥΦΟΠΕ∆ΙΟΥ 382 ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΕΝΤΡΩΤΗΣ 383

της πολιτικής στενότερων δεσµών µε τις δοµές του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε. αναδεικνύει, εποµένως, τον πρωτεύοντα ρόλο τόσο της Ελλάδας όσο και της Τουρκίας. Η Βουλγαρία είναι εκ των πραγµάτων υποχρεωµένη να συµβιώνει µε τον ελληνοτουρκικό ανταγωνισµό σε διµερές και διεθνές επίπεδο, προσπαθώντας κάθε φορά να πετυχαίνει το µέγιστο για την εκπλήρωση των µακροπρόθεσµων στόχων της εξωτερικής της πολιτικής.

Σ το ήδη υπάρχον πλαίσιο των σχέσεων της Βουλγαρίας µε την Ελλάδα και την Τουρκία, όπου κυριαρχούν τα παραδοσιακά στοιχεία της δυναµικής τής ιστορίας και της µεταπολεµικής επικάλυψης των ιδιαιτεροτήτων αυτών των σχέσεων από την ιδεολογία του διπολικού συστήµατος, ήρθαν να προστεθούν οι εξελίξεις που διαδραµατίζονται στον τοµέα των ενεργειακών συστηµάτων και δικτύων µεταφοράς ενέργειας στις γεωπολιτικές Ζώνες της Ευρασίας και της Ν.Α. Μεσογείου. Αν κανείς, µάλιστα, υπογραµµίσει την ουσία της ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης, που στηρίζεται στη σύγκρουση της γεωπολιτικής (η Τουρκία αναζητώντας Ζωτικό χώρο διεκδικεί κάθε είδους δικαιώµατα στον περίγυρό της) και του ∆ιεθνούς ∆ικαίου (η Ελλάδα κάνει λόγο για την υπεράσπιση των κυριαρχικών της δικαιωµάτων και των εν γένει θέσεών της µε βάση τις αρχές και τους κανόνες του ∆ιεθνούς ∆ικαίου), τότε δεν οδηγείται παρά σε απαισιόδοξα συµπεράσµατα για την προοπτική των ι-σορροπιών στη Βαλκανική Χερσόνησο. Τελικά, η πολυπλοκότητα όλων αυτών των διαπλεκοµένων παραγόντων και παραµέτρων της νέας περιφερειακής τάξης φαίνεται να δυσχεραίνει την ήδη δύσκολη συµβίωση των συγκεκριµένων χωρών, αναδεικνύοντας ουσιαστικά το στοιχείο της αντίφασης στο συγκεκριµένο τριγωνικό σχήµα ως τον µοναδικό σταθερό πρωταγωνιστή που εκ των πραγµάτων συνιστά τροχοπέδη στην οικοδόµηση ενός ειρηνικού µέλλοντος στην περιοχή των Βαλκανίων.

Ο µεγάλος εθνικός στόχος της Βουλγαρίας είναι η ένταξή της στις ευρωατλαντικές δοµές µε κάθε τίµηµα και τρόπο. Έχοντας υπόψη το πνεύµα 'υπεροχής' που αποπνέει το εκπονηθέν, το 1998, εθνικό δόγµα της Βουλγαρίας για τον επόµενο αιώνα, σε συνδυασµό µε τη βουλγαρική δυσπιστία ως προς την ελληνοτουρκική 'πρωτοκαθεδρία' στα βαλκανικά δρώµενα και τις πρωτοβουλίες, διαφαίνεται να δρουν καταλυτικά δύο βασικά Χαρακτηριστικά, που διαπερνούν τον βουλγαρικό εθνικό κορµό επηρεάζοντας αντιστοίχως και τις αποφάσεις των κυβερνώντων τη Βουλγαρία:

α. Η Βουλγαρία, ως ένας αδύνατος κρίκος στην αλυσίδα της παγκόσµιας πολιτικής, υποχρεώνεται εκ των πραγµάτων να διερευνά κάθε πιθανή µορφή συνεργασίας µε όλες ανεξαιρέτως τις εµπλεκόµενες πλευρές. Το σύνδροµο της διαχρονικής περιθωριοποίησης της χώρας στη νεότερη ιστορία της χαρακτηρίζει τις κινήσεις των κυβερνώντων στη Σόφια. Η Βουλγαρία πρέπει στον επόµενο αιώνα να περιλαµβάνεται, επιτέλους, στον κατάλογο των χωρών εκείνων που θα 'γεύονται' τα αγαθά του ανεπτυγµένου κόσµου25.

β. Σε άµεση συνάρτηση µε το σύνδροµο του αποκλεισµού θα πρέπει να συνυπολογισθεί και το κρυφό βάσανο της Βουλγαρίας να 'πάψει' να στηρίζεται στους δύο 'µικρούς' µεγάλους της Βαλκανικής Χερσονήσου, την Ελλάδα και την Τουρκία26, προκειµένου να ξεπεράσει τη µιζέρια της µεταπολεµικής

25 Ο Ιστορικός Μετόντι Πετρόφ δήλωνε χαρακτηριστικά στην εφηµερίδα Standart σης 23.4.1999: 'Ή Βουλγαρία θα πρέπει επιτέλους να απελευ-θερωθεί από τη νοοτροπία της ισορροπίας των λανθασµένων ιστορικών µύθων. Να σταµατήσει να παίρνει το µέρος των Σέρβων και Ρώσων εθνι-κιστών, να απαλλαγεί από τις ιδεολογικές συζητήσεις, προκειµένου για πρώτη φορά να συγκαταλεχθεί στην οµάδα των νικητών, ώστε να προ-στατεύσει τα εθνικά της συµφέροντα". 26 Κ. Κεντρωτής, "Αναζητούµενες ισορροπίες στα Βαλκάνια: Η Βουλγαρία ανάµεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία", στο Χρ. Γιαλλουρίδης-Π. Τσάκωνας (επιµ.), ΕΛΛάδα και Tουρκία µετά τo τέλος τoυ Ψυχρού Πολέµου, Αθήνα 1999, σ. 258-278.

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΕΝ1ΡΩΤΗΣ 384

της αποµόνωσης. Σε τελική ανάλυση, η βουλγαρική προσδοκία για τον επόµενο αιώνα, ένα είδος ανταπόδοσης (ρεβάνς) των διεθνών συσχετισµών, είναι να ξεπεράσει η χώρα τους οικονοµικούς δείκτες και το γενικότερο πολιτικοστρατιωτικό επίπεδο των δύο γειτονικών της χωρών.

Η ιστορία ξεχειλίζει στα Βαλκάνια. Σήµερα, στο τέλος αυτού του αιώνα, ο µεγάλος εθνικός στόχος της Βουλγαρίας είναι η ένταξή της στις ευρωατλαντικές δοµές27 µε κάθε τίµηµα και τρόπο. Ανάλογες ήταν οι προσδοκίες της Βουλγαρίας και στις αρχές του αιώνα. Μόνο ο στόχος αλλάζει Σήµερα είναι η ένταξη στο ΝΑΤΟ και την Ε.Ε., τότε ήταν ο έλεγχος του Ζωτικού χώρου της Μακεδονίας και του Αιγαίου. Το 1915, ο Αµερικανός δηµοσιογράφος Τζον Ρηντ περιέγραφε µε τα ακόλουθα λόγια, για την εφηµερίδα Metropolitan, το δίληµµα της Βουλγαρίας µε ποια πλευρά να εισέλθει στον πόλεµο: "Όλοι οι Βούλγαροι συµφωνούν στο πρόγραµµα για ανάκτηση της Μακεδονίας. Το µοναδικό δίληµµα ήταν ποιο στρατόπεδο, ανάµεσα στις δυνάµεις, θα τους επέτρεπε να φθάσουν στο στόχο τους. Όπως µου το είπε ο κύριος Γιόζεφ Χερµπστ28: Αν οι Ζουλού µάς έδιναν τη Μακεδονία, θα προχωρούσαµε µε τους Ζουλού".

27 Ο Α. Αγγέλοφ, δηµοσιογράφος και πρώην πρόεδρος της 'Ενωσης Βούλγαρων ∆ηµοσιογράφων, σηµειώνει Χαρακτηριστικά σε σχετικό του άρθρο για την κρίση στο Κοσσυφοπέδιο και τη βουλγαρική πολιτική: 'Ή Βουλγαρία δεν έπρεπε να αποµονωθεί από τα υπόλοιπα κράτη της Χερ-σονήσου. Η Ρουµανία έσπευσε να επωφεληθεί της κατάστασης για να δείξει πόσο πιστός σύµµαχος είναι Μέσα σ' αυτές τις συνθήκες, n Βουλγαρία δεν µπορούσε να παραµείνει στο περιθώριο". Balkan Review, Θεσσαλονίκη 1999, 38. 28 Ο Joseph Herbst, 1875-1925, ήταν ένας από εγκυρότερους Βούλγαρους δηµοσιογράφους της εποχής εκείνης.