TURKfYEBARoLARBinriĞiDERGISI..,,',, . ii., i ,;] , , ;ı ::.,_i':ı,i : llı],1 , ,'il..,ı,:i:,ll;i,l,l ıi:İ.tl::, )..,l)-l1'İ

,İl,ui

o Hakemli Makaleler

o Söyleşiler

o kararlar

o İnsan Hakları

Disiplin Kurulu Kararları

ı Kitaplar, Dergiler

o AdIi Tıp

ı Çevre

aa

çalt(n

zara

aa

KARAyo LuyLA EşyA TAş ı MA söz ı- eş ıııı es i ıt i ı,ı

xuxuxi ıtireı_iĞi ve iş cönıuE AMAcIc ü oeı.ı sözı-eş]ürlELERLe i ı-işxisi

THE QUALİFİCATiON LEGAL AND THE RELATİON WİTHTRANSACTİON COHTRACTS OF

CARR|AGE CONTRACT OF GOOD§ BY ROAD

özlem rüzüNgR

Özek Karayoluyla Öşya taşıma sözleşmesi, hukuki niteliği itiba-riyle, tipik, ivazlı, tam iki tarafa borç yükleyen ve nzai bir sözleşmedir.

leşmesiyle, niteliği, kuruluşu ve sona ermesi açılarından benzerlik arz

etmektedir.

Anahtar Kelimeler: Hukuki nitelik, rızai akit, iş görme amacı, ta-

şıma sözleşmesi, eser sözleşmesi

Abstract: The carriage contract of goods by road, in termsof qualification legal, is a synallagmatic contract which is edited in

law and concluded by consensus. The consignment note and other

presents analogy to freelance contract.

Keywords: Qualification legal, contract which is concluded by

consensus (is not real), purpose of transaction, carriage contract,freelance contract.

* yrd. Doç. Dr., Okan Üniversitesi Hukuk Faktlltesi Medeni Hukuk Anabilim Dalı

168 Karayoluyla Eşya Taşıma Sözleşmesinin Hukuki Niteliğive ...

|- ÇALIŞMA KONUSUNUN SUNULMASIEşya taşımasınln dtinya tarihindeki en eski ve klasik şekli, kara

taşrmasrdrr. İnsanoğlunun toplamadan avlamaya geçmesi üzerine,tekerleğin icadıyla birlikte, kara taşrma araçlarr kullarulmaya başlan-mrştrr1. Ancak ilkçağlarda, eşya sahibiyle eşyayı taşıyan kişi özdeştir2.İlkel dclnemden modern yaşama geçişte, bireyin tehlikelerden kaçmaiçgUdüsü, taşrmaya verilen önemi arhrmrştı_f. Ekonomik ve buna bağ-lı olarak sosyal düzen değiştikçe, eşya sahibiyle eşyayı taşıyan kişiayrrşmrştu. Böylece, sosyal ilişkileri şekillendiren sözleşmelere, eşyataşrma sözleşmesinin eklenmesi mümkün olmuş; diğer mesleklerdenbağrmsrz bir meslek hAline gelen taşıyıcılığa hukuk düzenince müda-hale gereksinimi doğniuştura.

Özellikle, ikinci dtlnya savaşından §onra ticari faaliyetler ülkeselsrrurlarr aşan bir boyut kazanmrştrt. "BıJ, gelişmeye paralel olarak, eşyataşrnmasrrun kapsamr, tekniği ve türleri değişmiş, taşrmacrlrk faaliyetiülke sınırları içinde cereyan eden bir faaliyet olmaktan çıkmrşhrs.1960'lı yıllarda konteyner taşımacılığı başlamrş; böylece taşımacılığınrasyonalizasyonu sağlanmrştır6. Gtinümizde, hava ve deniz yoluylataşrma çok gelişmiştir. Yine de, karayolu metodu, diğer taşıma metot-larrndan daha yaygrn bir mertebededir7.

Wise C., The story of transport, 19M,Londra, s. 1-1]_. Aynca bkz. Atabek R., EşyaTaşrma Hukuku, Istanbul, 7960, s.3,4. Tüzün N., Kara ve Hava Taşrma Hukuku,Ankar4 1968, s.7-2.Arkan S., Karada Yapılan Eşya Taşımalarrnda Taşryıcrrun Sonımluluğu, Ankara,1982, s.3'l,.Thaller E., Droit Commercial, Les Transport, Paris, 1910, s. 2. Taşrma faaliyeünir1hız, iicret, güverılik ve siire açrsından tarihsel gelişimi hakkın dabkz. Thaller, s. 4-38.Arkan, Sorumluluk, s. 31.Kaya A., Karayolu İle Eşya Taşrmaya İhşkin Uluslararasr Siizleşmenin (CMR)Uygıılama Şartları ve Ongöriilen Soruırıluluğun Esaslan (I), Prof. Dr. OğızImregün e Armağan, Istanbıı_l, 1998, s.311,-333, s. 331. Aynı yönde bkz. Arslan A.,Uluslararasr Hava Taşrmalarrnda Taşryrcrya Yükiinı Ziya vgf veya Hasan Sebebiy-le Yöneltilebilecek Sırurlı/Srrursrz Sorum]uluk HAlleri ve Taşıpcının Sorumluluk-tan Kurfulmasr, Prof. Dr. Seldhattin Sulhi Tekinay'rn Hatrrasrna Armağan, Istan-bul.,1999, s.89-118, s.89. ŞamlıY. K., Taşryrcının/TaşıyanınSrnrrlrSorumluluktanYararlanma Hakkınrn Kaybı, Istanbul, 2008, s. 5. Arkan S., Eşyanın.Karayolu ileUluslararasr Taşrnmasrna Ilişkin Konvansiyon (CMR) Uzerinde Bir Inceleme, So-rumluluk ve Sigorta Hukuku Bakrmından Eşya Taşımacılığı Sempozyumu,26-27Ocak 1984, Maçka/Istanbul, Ankata, 1984, s. 6-21, s.7, 8.Derizİ., Konteyner Taşrmacrlrğr ve Hukuki Sorunlarr, İstanbul, 1982, s.'J,4.Arznıpa Birligi'nde kara yoluyla taşrmanrn diğer taşıma metotlarrnın on katı dahayaygın olduğu yönünde bkz. Stevens H., Transport Policy in the European Uniorç

2

3

45

67

TBB Dergisi 2012 (101) özıem ıüzürurR 169

Taşrma faaliyetinin, beşeri iktisadi ticari ve sosyal cepheleri bu-lunmaktadrr. Bu faaliyet, ekonomik düzeni ulusal ve uluslararasrboyutta canlandrrmakta; tiiketimi desteklemekte ve küreselleşmeyigüçlendirmektedif. Taşrma, gelişmiş, gelişmekte olan ve az gelişmişülkeler arasrnda üretilenlerin ttiketicilere dağıtılmasınr kolaylaştudığıölçüde sosyal yöne hizmet etmektedirg. Kara taşrmasrnrn gelişmesiyle,karayolu kalitesinin ve ağrr vasrta güvenliğinin gelişmesi doğtu oran-tılrdırlo. Fakat bugiine gelindiğinde, kaliteli karayolu ve güvenilir va-sıta k6_fi değildir; güvenilir ve yeknesak hukuk düzeni sektörün enönemli ihtiyacıdır. Bunun için, karayolu taşrmasınr düzen]eyen mev-zuat gerek taşryrcr, gerek gönderen ve gönderilen açılarından hukukgüvenligini sağlayacak yeterlikte olmalrdrr1l.

Doktrinde, taşrma hukukunun,'karma bir hukuk dah olduğu;ceza, idare, ticaret, vergi hukuklarr yanr srra, medeni hukuku da ilgi-lendirdiği ifade edilmektedirl2. Taşrma sözleşmesinin kamu hukukuveya özel hukuk kurallarr uyarlnca mr inceleneceği problemini, sözleş-menin doğası gereği taşryrcrnın kişiliğine bağ|ayan; taşryrcı, devlet me-muru veya devlet kurumu ise, kamu hukuku kurallarrrun geçerli oldu-ğunu kabul eden görüşler bulunmaktadrr13. Böylesine geniş kapsamlıbir alanda, çalışma konusunun srnrrlarrru netleştirmek gereklidir.

The European Union Series, Basrldığr yer: Çirç Kamuya sunulduğu yer: AvrupaBirliği, 2004, s. 102, 103.Aynr yönde bkz. Rodiğre R., Le Contrat de transport de marchandises terrestre eta6rien (France), Paris, L977, s.5-7,54-73.Ayıu yönde bkz. Avrupa Birliğ,i'nin Ulaşhrma Politikasr, İstanbul,2003 (İktisadiKalkınma Vakfı, No: 14), s. 8.F6d6ration internaüonale des ouwiers du transport, ProblĞmes nationaux et inter-nationaux de la politique des transports, Böle (Suisse), 1958, s. 9.Alter M., Droits des hansports, Paris,1996, s.'|-5.Thaller, s.44.Wise, s. 10. Taşrma faaliyetiyle ekonomik gelişmenin her ülkede her zaman para-lel olmadığr; meselA İsviçreide taşlma faalİyetinin gelişmediği ama ekonomiİ< du-rumunun yerinde olduğu; fakat Almanya'da taşrma faaliyetiyle ekonornik durumarasrnda paralellik bulunduğu yönünde bkz. Thaller, s. 1, dpn. 1.Awupa Birliği taşıma politikasmın ve kara taşrmasr uyumlaştırma hareketlerinin,gerek sosyal ve tekni§ gerek ekonomik bakrmdan nihai amacrnrn, taşrma huku-kunun üye devlet vatandaşlan nezdinde gilvenilirliğini sağlamak olduğu yönün-debkz. Stevens, s. 1.06-109; Alter, s. 8-13.

12 Alter, s. 5.Ayu yönde bkz. Özdemir T., Uluslararasr Eşya Taşıma Hukuku (Ziyave/veyaHhsar Sorumlrl"gr), İstanbul, 2006, 7.

13 Thaller, s.76-78.

8910

1,1

170 Karayoluyla Eşya Taşıma Sözleşmesinin Hukuki Niteliği ve ..

Türk karayolunda eşya taşrma işleri, Türk Ticaret Kanunu'rıdal4,Karayolu Taşrma Kanunu'nda15, "Kürıyollan Trafik Kanunlı"16 ve "Eş-

yaların Karayolunda Llluslararası Nakliyah İçin Mukaııele Sözleşmesi'ndel7

(Karayolu İle nşya Taşınmasına İlişkin Llluslararası Anlaşma'da)" dizen,lenmiştir. CMR Konvansiyonu, taşrma faaliyetini tiim yönleriyle dü-zen]ememiştir. Bu konvansiyonda düzenleruneyen konularda TürkTicaret Kanunu uygulama alaru bulacaktrrl8. Diğer taraftan, CMR Kon-vansiyonu, bütiin karayoluyla eşya taşrmalarrna uygulanmamaktadrr.Bu konvansiyonun uygulanmasr, bir dizi şartların birlikte gerçekleş-

mesine bağlıdır19. Konvansiyonda belirlenen şartlar oluşmadı$nda,Türk Ticaret Kanunu'na başviırulmaktadır (T"IK. m. 850 vd.). Btlylece,

bu çalışmanın konusu, yalnızca arulan rnevzııa| kapsamrnda akdedi-len karayoluyla eşya taşrma sözleşmeleriyle İırurlandırılmrştır.

Türk Ticaret Kanunu'nda, Karayolu Taşrma Kanunu'nda, Kata-yolları Trafik Kanunu'nda ve CMR Konvansiyonu'nda, karayoluylaeşya taşıma sözleşmesinin hukuki niteliği hakkında açrklama bulun-maktadır. Fakat medeni hukuktan, özellikle eşya ve borçlar hukukun-

der gıler / 38 / 239 / 2104.p df ; s. 387 - 402, s. 3 8 7, 388.

15 Rc:19.7.zoÖg, s. 2517i; 4925 sayılr Kanun. Aynca Karayolu Taşrma Yönetmeliği

çrkanlmrştır (RG. 25.2.2004, 25384).

TBB Dergisi 2012 (101) özıem ıüzür.ırR 171

dan hareketle, bu sözleşmenin hukuki niteliği belirlenebilir. Aşağıdasırayla, sözleşmenin hukuki niteligi ve iş görme amaclru güden sözleş-meler arasındaki yeri konularına değinilecektir.

2- HUKUKİ NİrrrİĞİN BELİRLENMESİ

Karayoluyla eşya taşrma sözleşmesi, Türk Ticaret Kanunu'nda,CMR Konvansiyonu'nda ve Karayolu Taşrma Kanunu'nda düzenlen-miştir. Bu nedenle, isimsiz (atipik) değil, isimli (tipik) bir sözleşmedir.

"İhtiyaçlann karşılanması arnacı ile yapılan menkul satışı aeya kiralamagibi malın doğrudiın ııeya dolaylı zilyetlik darini öngören sözleşmelein ifa-sı, bu malın bir yerden alınıp başka yere'iaşınmasını gerektirmektedir"m.Bıınoktada, karayoluyla eşya taşrma sözleşmesi, kronolojik olarak; satrşveya kira gibi sözleşmelerin ifasınr temin eden ardrl bir sözleşmeyetekabtıl etmektedir.

Taşrma sözleşmesi, çoğunlukla satrş veya kira gibi sözleşmelerinakabinde akdedilse de, tek başına incelendiğinde, kendinden öncegelen sözleşmelerden amaç itibariyle farklrdır. Taşrma sözleşmesi,mülkiyetin devri veya kullandırma amaçlarınr gütmemekte; bila-kis eşya taşrma işinin görülmesi amacına yönelmektedir. "Taşıyıcı,emtianın kendi koruması altında bir yerden diğer bir yere taşınması işiniüstlenir". Bu sözleşmenin esas konusu, taşrma işinin görülmesindenibarettir21. Diğer bir deyişle, eşyalun nihai varma yerine ulaşmasr-na kadar yaprlacak taşrma faaliyetinin bir bütiin olarak üstlenilmesisöz konusudıurz. Bu neden]erle, karayoluyla eşya taşrma sözleşmesi,mülkiyetin dewi veya kullandırma amaçlarınr değil, iş görme amacı

5üden bir sözleşmedirts.

20 Özdemir, s. 1.21 Kaya A.,.Taşryıcınrn Kara Yolu ile Eşya Taşrmasına İlişkin Uluslararasr Sözleşme'de

(CMR) Ongörülen Sorumluluğunun Esaslarr (II), Prof. Dr.TIıfzı Velidedeoğlu'naArmağan, IUHFM, C. LVI, S. 1-4, Y. 7998,s.239-267,s,239.

22 Aıkan-S., Karma Taşrmalarla İgill rlunrc Soruıilar, Prof. Dr, |ale G. Akipek'eArmağarç Konya, 1991,, s.341-358, s. 346.

23 Gençtiirk, Gecikmeden Doğan Sorumluluk, s. 22; Arkarı, Sorumluluk, s. 29; Be|-bez, "Nakil Sözleşmesi", s. 389,390.Ayrıı yönde bkz. Kaya A., Taşşncınrn Gecikmeden Doğan Sorumluluğu, Yayım-lanmamrş Yüksek Lisans Tezi, Istanbul, 7978, s. s.28.

172 Karayoluyla Eşya Taşıma Sözleşmesinin HukukT Niteliği ve ...

Kara yoluyla eşya taşrma sözleşmesi, nakil işinin görülmesi kar-

şılığında ücret ödenmesini konu edindiğ, izere, eksik iki tarafa borçyükleyen değil, tam iki taraia borç yükleyen (synallagmatique) bır söz-leşmedir2a. Nitekim sözleşmenin kanuni tarumrnda ücret, taşrma taah-hudtıntın karşılığe olarak arulmaktadu (TTK. rn. 850/2). Türk TicaretKanunu'nun anrlan fikrasrnda, "Taşıyıcı" başhğı altında, ayru zamandataşrma sözleşmesi tanrmlanmaktadır. Taşryrcr, taşrma sözleşmesiyleeşyayl varma yerine götürmeyi ve orada gönderilene teslim etmeyiüstlenmektedir. Buna karşılıÇ kural olarak gönderery taşryrcıya, taşr-

ma ücretini ödemeyi borçlanmaktadır.

Kanundaki tanrma paral'el olarak, doktrinde karayoluyla eşya ta-

şrma sözleşmesinin esaslr unsurlarr tespit edilmiştir: "taşınacak eşya,

taşıma ücreti ııe flnlaşma"2'. Taşrma sözleşmösinin esaslı unsurlarrnr bu

şekilde açıklığa kavuşturan görüşe katılmak gerektiği dtışüntllmekte-dir. Diğer taraftarı, bu sözleşmenin iki, tlç, dort, beş veya sekiz unsurubulunduğunu ileri süren farklı görüşler de dile getirilmelidir. Taşrmasözleşmesinin, "taşıüna işinin üstlenilmesi (taşıma taahhüdü) ııe ücret"unsurlarrndan ibaret olduğu açrklanmrşhr26. Taşrma sözleşmesindekimühim unsurlarrrr, taşryıcrnrn şahsiyeti, akdin ivazlı olmasr ve taşr-

ylcrrun taşrma taahhüdüne ihtimam mükellefiyetinden ibaret olduğubelirtilmiştir27. Yine, taşrma sözleşmesinin üç zorunlu unsurunlan, "yer

değiştirme, taşıyıcının profesyonel karakteri ae taşıma operasyonun yönetil-

mesi" hıısıslarından ibaret olduğu kaleme alrnmrştrrT. Taşrma sözleş-mesinin dört unsuru bulunduğu: bunlarfil, "anlaşffia unsurul sübjektif

unsurlar (taşıyıcı, gönderen ııe göndeilen), objektif unsurlar (eşya ııe ücret)

ile metafizik unsurlardan (mesafe ae süre)" oluştuğu ileri sürülmüştür29.

24 Ülgen H., Uluslararasr Taşmacrlrk ve Hukuki Sorurılarr, Istanbul, ].988, s. 1.

Aynr ytlnde bkz. Franko Nisim, Hatır Nakliyah ve Hukuki Mahiyeti, Ankara,1992, s.1'I.Şamlr, s. 9; Arkan, Sorumluluk, s. 10, 11; Tüziin, s. 15; Özdemir, s. 2; Gençtürk,Gecikmeden Doğan Sorumluluk, s. 17.

25 Be|bez, "Nakil Sözleşmesi", s.389,390; Rodiöre, s.53,54; Kaya, Gecikme, s. 8;

Özdemir, s.3,23.26 Arkan, Sorumluluk, s. 10-16.

Aynı yönde bkz. Gençti,irk M., Uluslararası Eşya Taşrma Hukuku (GecikmedenObgan Sorumluluk), İstanbul, 2006, s.13, 14.

27 Tıjzin,s.13,'1,4.28 Fransız Hukuku'nda bkz. RodiĞre R./,Mercadal B., Droit du transport, Paris,1990,

s. 173 vd.29 Thaller, s.79 vd.

TBB Dergisi 2012(101) özıem ıüzüı.ıER 173

Ayrrca, "taşıma, taşıt, taşıma taa}ıhüdü, eşya üeya yolcu taşıma, taşıyıcınınyüke zilyet olması, taşıma işinin ticart işletme faaliyeti ae meslek olarak icraedilmesi, ücret ödenmesl" unsurlarrndan oluştuğu belirtilmiştifo. Taşrmasözleşmesinin beş unsuru bulunduğu; "taşıyıcı, ücret, eşya ııeya yolcu,taşıma aracı, insan aeya eşyanın yer değiştirmesi maksadı" unsurlarrndanoluştuğu savunulmuştur". Benzer şekilde, "nakliyeciliği meslek ittihazetmiş olmak, ücret, eşya, nakilaasıtası, taşımamüddeti, yer değiştirme serbest

hareket Te yer değiştirme hususunun anlaşmanın özünü teşkil etmesi" şek-linde sekiz unsurdan bahsedilmiştit'2.

Taşrma sözleşmesinin unsurlarr hakkında pek çok görüş ortayakonulmuştur. Burada,' görüşlerin ayrışh$ noktaya odaklarulmalrdrr.Görüşlerin hepsİhde, ücret ve taşrma taahhüdü kabul edilmektedir.Ancak "taşıyıcının yüke zilyet olmflsl" unsuru, taşrma sözleşmesininrrzai akit olarak mr, yoksa ayni akit olarak mr nitelendirileceğiyle ilgi-lidir33. Doktrinde, gerek 6762sayılıKanurr, gerek CMR Konvansiyonubağlamında, taşrma sözleşmesinin ayni sözleşme olmadrf,, rızai a|4tolduğu belirtilmiştirg. Buna karşılık, yine 6762 sayrlr Kanun dönemin-de, eşya taşrma sözleşmesinin ayni sözleşme olduğu ileri sürülmüş-tüfs. CMR Konvansiyonu'na görenzai; Türk Ticaret Kanunu'na göre

Ülgen, Uluslararasr Taşmacıh§ s. 3-9.Zeyneloğlıı A., Uygulamalr Taşıma Hukuku, Ankara, 1980, s.63-82.Atabek, s.24-29.Aynl akit, eşya hukukuna giren sözleşme kawamlarr hakkındabkz. Eren F., Borç-lar Hukuku Genel Hukum]er, Istanbul, 201'l,, s.'J,89,190.Ayru yönde bilgiler için ayrrca bkz. Mertol C., Krymetli Ewak Hukuku, Ankara,2012, s.9.Atabek, s.37;Kaya, Gecikme, s.25-27; Kaya, CMR-I,s.31,4; Kaya, CMR-I|,s.240,dpn. 8. Kaya, CMR-I , s.31,4,315. Ayru yönde bkz. Akrncr, s. 45, dpn. 50; Aydın, s.6,7;Uslu, s. 35; Gençttirk, Gecikmeden Doğan Sorumluluk, s. 21; Şamlr, s. 9.Yeşilova E., CMR-Taşıma Senedinin Ispat Kuweti, DEUHFD, C. 7 , S. L Y. 2005,s. 237-273, s. 240,241,1.4.2012 tarihinde http://web.deu.edu.tr/hukuk / derg;|er /DerğMiz7-l/ PDF/yesilovalO.pdf adresinden erişildi. Fransrz Hukuku'nda ayruyönde bkz. Rodiöre/Mercadal, s. 180. Ayrıca ayrıntrlı bilgi için bkz. Arkarı, So-rum]uluk, s. 18.

H., Trşr-, Hukuku,40. Yılında Türk Ticaret Kanunu, İs-Bozer A., Bankacılar Için Kıymetli Ewak Hukuku Bilgisi,

Ankara 1981, s. 180, 181.

ÇimH., Uluslararasr Karayoluyla Eşya Taşrma Sözleşmesine (CMR) Göre Taşryrcr-runGecikmedenDoğanSorumluluğu,Izmir, 2006,s.10,11,4.3.20\2taihindewww.belgeler.com /b|g/ s4x/karayoluyla-uluslararasi-esya-tasima-sozlesmesine-cmı-gore-tasiyicinin- gecikmeden-dogan-sorumlulugu-ttk-ve-ttk-tasarisi-ile-mukayeseli-olarakJiability-of-tha-carrier-for-delay-in-delivery-according-to-the-

30313233

34

35

174 Karayoluyla Eşya Taşıma Sözleşmesinin Hukuki Niteliği ve ...

reel akit olduğu yönünde ayrrt etme yoluna da gidilmiştif6. Ayrıca,taşrma sözleşmesinin ticari hayattaki sakıncalarr dikkate alarak rızaiakit şeklinde kabul edilmesi gerektiği; fakat fiilen teslimle de sözleş-menin kurulabilece$ açıklığa kavuşfurulmuştur37. Mevcut sözleşmetiplerine benzetilemeyeceği, nevi şahsına mahsus (sui geneis) bir akitolduğu beyan edilmiştif8. Nihayet 6762 sayılıı Kanurr, "taşrma akdi-ııinreal olduğunu değil, rrzai olarak ancak yazlJı taşrma senedi ile ku-rulduğunu, böyle bir senet yok ise de eşyan-ın teslimi yani ifa hareket-leri ile sözleşmenin kurulduğunu düzenlemektedir" görüşü kalemealınmrştrr39.

Doktrindek i de lege feranda gü;tışIere de yer verilmelidir. Öncelİkle,eşya taşıma sözleşmesiııın 6762 sayılı Kanrrıtda ayni sözleşme olarakdtızen]endiği fakat rızaibir sözleşme olarak düzenlenmesi gerekti$açıklanmrştıro. Ayrıca taşrmalarrn genel olarak real akit şeklinde ka-bul gördüğü; ancak akitlerin esas itibariy|e rızai olduğu; rızai o|arakkurulmuş bir taşrma sözleşmesine aykrrr bir şekilde eşyayı tesellüm-den kaçınma halinde taşıyrcınrn taşıma hukukuna aykuılıktan sorum-

convention-on-international-carriage-of-goods-by-road-making-comparative-analyses-with-t adresinden erişildi (Yayımlanmanuş Yiiksek Lisans Tezi).Canbolat A. G., Hava Taşrma Sözleşmelerinde Taşıyrcmrn Sorumluluğu, Kınk-ka|e,2006, s.79,4.3.2012tarihinde www.belgeler.com/b|g/ soh/hava-tasima-soz-

L5, dpn.1,4.Kaıan H., Law on international carriage of goods, Ankara, 2005, s.27. Aydn, s,6.Thaller, s.86.lan6!./De O. A., The handbook of logistics contracts, A pracücal guide to a gro-wing field, London, 2006, s.63.

35Taşıma Hukuku (Açıklamalı, İçtihatlı, Uygulamalı),Karan H., Law on intemational carriage of goods,

Ankara, 2006, s,27,|an6l./De O. A., The handbook of logistics contracts, A practical guide to a gro-wing field, London, 2006, s.63.

37 Arkan, Sorumluluk, s. 18, 19.ae Sorumlu-sı, İstanbul,http:/ /der-

38 oğ|ı,1993, s.32;Tijzijn, s.\9,3940

TBB Dergisi 2012 (101) özıem ıüzüıırR 175

luluğuna gidilememesinin anlaşılu olmadığı yönünde çekince konul-muşfuia1. Nitekim bu öneriler pozitlf hukukun akrşrru olum]u yöndeetkilemiştir. Türk Ticaret Kanunu'nda, eşya taşrma sözleşmesinin rrzaiakit olduğu hususu tereddüde yer vermeyecek şekilde htlkme bağlan-mrştır (TTK.m.856/2).

Doktrine göre, Türk Ticaret Kanunu'nda, taşrma sözleşmesininayni veya rızai ak7t olup olmadığr yönündeki tartrşmalara son veril-miştir4. 6762 sayıIı Kanun döneminde, karayoluyla eşya taşrma söz-leşmesi tanrmlarurken navlun sözleşmesine ilişkin kanuni tanrm (TK.m. 1016) dikkate alınmıştır€. Bu taruma paralel olarak, Türk TicaretKanunu'nda, navlun dözleşmesi ve karayoluyla eşya taşrma sözleşme-si.aynr şekilde tarumlanmrştır (TTK. gı . 856 / Z 1138 / 1).

Türk Ticaret Kanunu'na göre, taraflarrn karşılıklı ve birbirine uy-gun iradeleri ile taşıma sözleşmesi kurulur. Eşyarun taşryıcrya teslimi,taşrma sözleşmesinin varlrğrna karinedir (TTK. rn. 856/2). Demek ki,taşryrcr ve gönderenin iradelerinin taşrma sözleşmesinin esaslr unsur-lan üzerinde uyuşmasıyla bu sözleşme kurulmaktadır. Şu hAlde, eşyataşrma sözleşmesi ayni sözleşme değildir. Taşınacak eşyanrn teslimi,kara yoluyla qşya taşrma sözleşmesinin kurucu unsuru değ4ldir. "So-

rumluluğun eşyanın teslimi üzerine başlaması ise, sözleşmenin kuruluşuyladeğil; hüküm ae sonuçlanyla ilgilidir"a. Diğer bir deyişle, "eşyanın taşıyı-

cının muhafaza ııe gözetimi altına sokulması sorumluluğun başlaması bakı-

mından önemlidir"as.

"Borçlunun borçlandığı edim zaman içinde sürekli bir dazıranışla yeri-ne getirilecekse buna sürekli edim derıir"a5. Her karayoluyla eşya taşrmasözleşmesinde,yabelirli bir süre söz konusudur, ya da taşrmanın mü-nasip sürede tamamlanması beklenit'7. Fakat taşrma edimi, belirsiz

41, Aydırç s.5, dpn. 1.42 Uslıı, s. 36; Çim, s. 10, 11.43 Arkarr, Sorumluluk, s. 10; Franko, 3; Zeyneloğlu,1993, s.29; Atabek, s. 24; Çim, 10;

Uslu, s.36.44 FIış, s. 16. Aynı yönde bkz. Thaller, s. 83-85.45 Kaya, CMR-I|, s.240, dpn. 8; Kaya, CMR-I, s. 315. Aynı yönde bkz. Zeyneloğ|u,

|993, s.4Z.Hava taşrmasında almı yönde bkz. Arslan, s. 90.46 Eten's'99'100'

istanbu} 2012,s.2072,s.5.eferans alınarak

176 Karayoluyla Eşya Taşıma Sözleşmesinin Hukuki Niteliği ve ...

veya belirli süreç boyunca mütemadiyen ifa edilen bir edim olarak yo-rumlanamaz. Taşrma müddeti ne kadar uzun olursa olsun, bu sözleş-

me sürekli borç ilişkisi doğurmaz. Eşya taşrma sözleşmesi, nakil işininbir defaya mahsus yerine getirilmesini konu edindiği izere, siirekliedim değil, ani edirn ihtiva eden bir sözleşmedir.

Doktrinde, eşya taşrma sözleşmesinin tek satrcrlrk sözleşmesi gibisürekli borç ilişkisi doğurmadığı belirtilmiştir4. Benzer şekilde, eser

sözleşmesinde de, imal (meydana getirme) borcunun süreç gerektir-mesinden yola çıkarak, bu sözleşmenin sürekli borç ilişkisi doğuranbir sözleşme olduğu sonucu çrkarrlamazag. Ayrıca "bir fabikanın bir

kamyon işletmesi ile anlaşarak üreteceği tüm malların o yıl içerisinde belli bir

ücret karşılığında fabrikadan istasyona taşınması7ıı,öngören bir sözleşmenin,

makul ölçüde belirlenmesi gerektiği yöntiırıde bir Fransrz mahkeme kararr içinbkz. Cass.3. Civ. 10 Avi|.1973, Bull. Civ. IlI,no,274; (Dutilleul C. F./DelebecqueP., Contrats civils et commerciaux, Paris, 2001, s. 201'den naklen).Münasip taşrma stiıresinirı, taşrma sözl tiirfive taşıtın niteliği kıstasları göz öniirıde bkz-Arkan, Sorumluluk, s. 63.Aynı yönde b|o.. Yeziroğlu Y., Taşınan malın zarar görmesi ve geç teslim edil-mesi hıallerinde taşryrcının sorumluluğu, 4.3.2012tadhlnde www.veziroglu.av.tr/

bkz. Karan, s.49.

Gönderenin talimatları dolayı ayan sürenin, nor-mal taşrma siiresinin bitimin yerine varmasrnakadar deği| kamyonun özgür gereküği yöniiırıdebkz. A]ter, s.59.

48

TBB Dergisi 2012 (101\ özıem ıüzüııeR 177

genel taşıma sözleşmesi olduğu" açıklığa kavuşturulmuştursO. Gerçekten,böylesine sözleşmeler, her taşrma işi vesilesiyle, ayrr ayrr taşrma söz-leşmeleri doğuran çerçeve sözleşme niteliğindedir. Doğurdukları hertaşrma sözleşmesi, müstakil olarak değerlendirildiğ.inde, sürekli edimdeğil, ani edim ihüva eder.

Tam iki tarafa borç yükleyen sözleşme bakış açrsryla, taşrma söz-leşmesi i|e "taşıma senedi", "yük senedi" (ilmühaber) ve "refakat" isimlibelgelere değinilmelidir.

Karayolu Taşrma Kanunu'nda, taşıma senetsiz eşya taşınmast ya-saklandığı hA]de; Türk.Ticaret Kanunu'nda, taşrma senetsiz eşya ta-

şlnmasr ihtimali düzenlenmektedfu (KTK. m.6/L,7/5;T TK. m. 855).Karayolu Taşrma Kanunu'ndaki arulan hUküm düzen htlkmtl olup, ta-

şrma senedi düzen]emenin bir zorunluluk olduğu varsayrmrndan ha-reket etmektedirsl. Böylesine dizenhtıktımlerine aykrrr davranrldrğrn-da, yine hukuka aykrrr bir sonuç doğar; ancak hukuki işlem hükümsüzolmaz. Bıı tatz hüküm]erde yasağa aykırı davranrşrn yaptrrrmr, belirlibir avantajdan mahrum kalma veya para cezası ödeme şeklinde ortayaçıkar". Bu nedenle, taşrma senedi düzenlenmemesi, bir düzen hükmtl-ne aykırılık mahiyetinde hukuka aykırılık doğurmakta; fakat bu huku-ka aykırılık taşrma sözleşmesine sirayet etmemektedir.

Türk Ticaret Kanunu'na göre, taşrma senedi taraflardan birinin is-temi üzerine, üç özgün nüsha olarak hazrrlarur. Bir nüsha göndereneaittir, diğeri eşyaya eşlik eder, üçiincüsü taşryrcrda kalır (TTK. m.856/1). Ancak taşrma senedi düzenlenmemiş olsa bile, taraflarrn karşr-lıklı ve birbirine uygun irade beyarüarı kAfidir. Türk Borçlar Kanunus3ve Türk Ticaret Kanunu'na göre, taşınacak eşya, taşrma faaliyeti ve üc-ret hakkında iki taraf anlaşrnca sözleşme kurulmaktadır (TBK. m. 1;

TTK. m. 856 /2). Son anılan fikra hükmü, taşrma senedi düzen]emesi veeşya taşrma sözleşmesi akdedilmesi işlemlerini hukuki rejim itibariy-le ayırt etmekte ve söz konusu iki hukuki rejimin birbirlerine bağımlı

50 Ü.lgerç Uluslaraıasr TaşrmacıJrk, s. 17.51 Ozdemir, s,20, dpn.17,52 Oğızrnan M. K./Barlas N,, Medeni Hukuk, Giriş, Kaynaklar, Temel Kavramlar,

Istanbul, 2011,, s. 211.53 RG.4.2.2011,3.27836;6098 Sayılı Kanun (Tiirk Borçlar Kanunu şeklinde anrlacaktır).RG.29.4.7925,S.359;818 Sayılı Kanun (818 Sayılı Kanun şeklinde arulacakhr)

178 Karayoluyla Eşya Taşıma Sözleşmesinin Hukuki Niteliğive ...

olmadığını ortaya koymaktadrrsa. Taşrma senedi, ispat vasrtasr olup,

bu sözleşmenin kurucu urrsuru değildit's. "Taşıma senedinin düzenlen-

ınemiş olması, taşıma senedinde yet fllrnası gereken kayıtların eksik yazılması

T)eya bu belgenin kaybı taşıma sözleşmesinin geçerliliğine etkili değildir"56 .

Ttırk Ticaret Kanunu'na göre, taşrma senedi, taşrnan eşyalarrn alr-

crsr lehine tanzim edilen ve taşrnan eşyalarr temsil eden bir senettir

(TK. m. 856). Her ne kadar, 6762 sayı]lı Kanun,un "Taşırna senedi emre

yazılı ise taşıyıcının imzaladığı nüshanın cirosu ae teslimi eşyarun mülkiyeti-

ni nakleder" cüm]esi Türk Ticaret Kanunu'na alrnmamrş olsa da, "iffiza

edetıin, yer, zaman ae tutar bakımlarından belirli nakdt ödemelerdı bulun-

tnayl ae .misl senetler,, açık-

ça effire takd kmünün kafiolduğu (TK.

Taşrma sözleşmesinin hukul.ıi rejimi borçlar hukukuna ait iken,

emle ve hamiline yazılmrş taşrma senedinin hukuki rejimi l,ıymetlievrak hukuku ile eşya hukukunu ilgilendirmektedir. "Mesela hamile

yazılı taşıma senedinin teslimi, taşınan eşyanın teslimi demektir"S7. Diğerbir deyişle/ elnıe veya hamiline yazılmrş taşrma senedinin devri, eşya

hukukuna özgü sonuçlar doğurur; senedin temsil ettiğ.i eşyanın mül-kiyetini de devreder.

Taşrma senediyle taşlma sözleşmesinin ayırt eülmesi_ gerektiği; .taşrma senediyletaşıma sözleşmesinin sadece seçilen huduk bakrmrndan etkileşim hAlinde oldu-

54

55

56

ğu; taşıma senedinde seçilen hukukun senede konu edilen bütiirı taşrma ilişkisine3i."y"1 edeceği yöntınde bkz. De Wıt R., Multimodal Transport, Londra ve Hong

5; Uslu, s.38,39; Arkan, Sorumlulul s. ]-9; Akıncr,

İuln rllll.'iolerine Göre Müteakip Taşıma, İzmir,2008, s.46.Kaya CMR-I, s. 315. Aynı yönde bkz. Arkan, Sorum]u]uk, s. ]9; Akmcı, s,43,FrJnsa Rouen İstinaf Mahtiemesi,nin 15.6 .l972taı*ılikararrnda sevk mektubunundüzerüenmemiş ceğ,i yönündebkz. European TAyruyönİebkz. 146; Yeşilova,

y ar ğtay / 11hd/k3387.htm adresinden erişildi.

57

TBB Dergisi 2012 (101) özbm TüzüıırR 179

CMR Konvansiyonu'nda, taşrma senedinin yerini alan sevk mekfu-bunun kıymetli evrak niteliğinde olduğunu gösterenbir htiktlm mevcutdeğildir. Konvansiyon'da y a|ııızca, " tışüna mukaaelesinin, seok mektubu-nun düzenlenmesi ile gerçekleşeceğl" temenni edilmiştir. Fakat "bu mektu-bun yokluğu, usule aykırı oluşu aeyakaybolması, tnşıma mukaaelesinin aarlığıoe geçerliliğini etkilemez. Seak mektubu üç nüshahalinde düzenlenerek gönde-rici rıe taşımacı tarafindan imzalanır". Aynca, bu mektupta düzenlenmesigereken bilgilere değinilmiştir (CMR m. 4,5f 1,, 6,9). Şartlrı gerçekleş-tiğinde, sevk mektubu, içerdiği hususların dogruluğu hakkında aleladebir karine doğurmaktaduf8. Eğer CMR Konvansiyonu'ndaki taşrma se-nedi kıymetli evrak olsaydı, senedin devri yükün de devredilmiş sayıl-masr sonucunu dÖğururdu. Öyleyse, Türk Ticaret Kanunu'nun aksine,CMR Konvansiyonu'nda, eşya üzerindöki mülkiyet hakkının sevk mek-fubuna mündemiç olduğunu iddia etmek mümkün degildit''.

Yük senedi ise, Türk Ticaret Kanunu'nda, taşrma senedi hazrrlan-madığı zamar., gönderenin istemi üzerine taşryıcr tarafindan imzdla-rup gönderene verilmesi zorunlu olan bir belge olarak düzenlenmiştir(TTK. m. 859). Taşrma senedi, taşrma sözleşmesinin zorunlu unsuruolmadığı izere, taşrma senedini ikame etmek izere planlanan yüksenedi, evleviyet ilkesine göre, taşrma sözleşmesinin zorunlu unsurukabul edilemez. Taşrma senedi ile yük senedinin ortak yanr, her ikisinin de ispat fonksiyonu arz etmesidir60. Taşrma senedinin aksine, yük

58 Ayrınhlı bilgi için bkz. Yeşilova, İspat, s.243 vd.59 Akrncr, s, 4345,47, 48. Ayı,ıı yönde bkz. Yrlmaz, s. 45,46; Yeşilova, Müteakip, s.

1ı9; Yeşilova, İspat, s.241,.60 Taşrma senedi dışında kalan sevk irsaliyesi, taşrma irsaliyesi, teslim belgesi, teslim

makbuzu, ordino, şarbrame, manifesto gibi evrakların,yalnızca taşrma sözleşmeninvarlrğıru ve içeriğini ispatlamayayaradıff; emtiayı temsil etrnedikleri; kıymetli evrakolmadıklan yönünde bkz. Dutilleul/Delebecque, s. 659; Alter, s. 55; Thaller, s. 304.Anrlan ewaklarda yazafin aksini ispatlamak için muhakkak benzeri başka biı yazılıewak gerekti$ yönünde bkz. Alter, s. 57.Taşıma senedi de d6hil olmak üzere, krymetli evrak niteligi olsun olmasrn, taşlmasenedine benzeyen bütiin belgelerin sözleşmenin akdedildiğini ispatlamaya yaradığryönünde bkz. Zeyne|oğlu, 1980, s. 22, 96-98.Taşma senedinin taşıma ilişkisinin en esaslr delili olduğu yönünde bkz. Özdemir, s.29.Taşrma senedinin daha çok ispat işlevi gördügü, başkaca işlevleri de bulunduğu yö-niirıde bkz. Ülgery Taşıma Hukuku, s.- 237, 238; Aydı4, s. 8; Özdemir , s. 2» Etd1lEngin.Karayolu i]e Uluslararası Eşya Taşrma Hukuku, Içtihath CMR KonvansiyonuŞerhi, Istanbul, 2007, s. 48, 49.Taşıma senedinin, her ne kadar çok önemli bir ispat vesaiki olsa da, yazılr taşrma

180 Karapluyla Eşya Taşıma Sözleşmesinin Hukuki Niteliği ve ...

senedi, taşrnan eşyalarr temsil etme yeteneğinden yoksundur; sadece

taşrma olgusunu ispat eden yaztlrı bir vesikadır. Diğer bir deyişle,kıymetli evrak şeklinde düzenlenmesi mümkün olmayary sadece

taşrma işinin başlangrç anrnr betim]eyen yazılr bir evraktan ibarettir.

Taşrma ve yük senedinirL sözleşmenin kuruluş safhasrru

aydırılatma görevi bulunmaktadrr. Buna ek olarak, sözleşmeye aykrrr-

lık ihtimalinin değerlendirilmesinde de aynr görevi }ıaizdir. "Iki tarafça

imzalanan taşıma senedi, taşıma sözleşmesinin yapıldığına, içeiğine rıe

eşyarun taşıyıcı tarafindan teslim alındığınakanıt oluşturur" }:ıiikrnii arulan

senetlerin ispat fonksiyonu yerine getirdiklerine ve fakat sözleşmeninkurulmasryla ilgili esaslr unğur olarak herhangi bir fonksiyon icra et-

mediklerine işaret etmektedir (TTK.m aS,l),

Refakat belgelerine gelindiğinde, Türk Ticaret Kanunu'na göre,

bunlar, grimrük belgeleri gibi, eşyanın taşınmasr taahhüdüniin ifasınahizmet eden resmİ nitelikte evraklardrr (TTK. m. 860). Esasen refakat

belgelerinin eşyarun tesliminden önce taşryrcrya verilmemesi, gönde-

reni Türk Borçlar Kanunu'na göre alacaklının temerrüdiine düştlrrnek-tedir (TBK. m. 106 vd.). Refakat belgeleri, ifa aşamasınr ilgilendiren ev-

raklardır. İfa aşamasrna hizmet eden refakat belgelerinin, sözleşmeninkuruluşuyla ilgili olmadığı kolayhkla ayırt edilebilmektedir61.

Ochoa A]fonso, s. 100.Teslim belgesi üzerinde durulmadan ve altındaki imza aıaştınlmadan sonuca varrl-mrş olmasıirbozma sebebi sayanYaıgtaykararı içinbkz. Yarg. 11. HD,T.26.10.1987,E.2983, K. 5681; Eriş, s. 36,37.Ordinonun davah aduıa diizen_lenmesinin, taraflar arasrnda taşrma sözleŞmesinin Ya-pıldığınr gösterdiği yönünde Yargıtay kararı için bkz. Yarg. 11. HD., T. 18.12.1987,E.

TBB Dergisi 2012 (101\ özıem rüzüNER 181

Ttirk Ticaret Kanunu'ndaki refakat belgelerine benzer şekilde,CMR Konvansiyonu'nda da, "lüzumlu belgeler" adı altında aynr konuhtlkme bağlanmrştır. Taşıyıcıya verilen bu tiir belgelerin listesi, sevkmektubunda bulunmasr gereken bilgilerdendir (CMR. m. 6/2-9)."Mallann tesliminden önce tamamlanması gereken gümrük oe diğer forma-litelerin yerine getirilmesi için, gönderici, lüzumlu belgelei seıık mektubuna

iliştirecek yahut da taşımacıya" verecektir. Taşrmacr bu belgelerle verilenbilgilerin dogruluğunu ve yeterliliğini incelemek zorunda degildir.Gönderici bu gibi belgelerin bulunmamasr, yetersiz olmasr veya usuleaykuı oluşundan doğacak zarar, ziyan ve hasardan, taşrmacrya karsrsorumludur. Ancak taşmacrnrn hatasr veya ihmali görülen durumlarbu htlktim dışındadır. Sevk mektubunda belirtilen, bu mektuba ekliveya kendilerine verilen belgelerin l_<aybından veya hatalı kullarulma-srndan doğacak sonuçlardan taşrmacr, komisybncu gıbi ayru derecedesorumludur (CMR. m.11).

Doktrinde ise, söz konusu lüzumlu belgeler, "tır karnesi" örneğiüzerinden değerlendirilmiştir. Sevk mektubu haricinde dtlzenlenecekdiğer belgelerin ispat kuweti ise, Konvansiyon arılamrnda bir ispataracr olarak değil, genel ispat hukuku htlkUmlerine göre değerlendi-rilir. TlR-karnesi, gümrük işlemlerine ilişkin bir belge olup, üstlendiğifonksiyory tasrma sözleşmesinde tarafların anlaştıklarr hususları bel-gelemek değildir62.

Her taşrma işinde, taşrnan eşyanın bir alrcrsı bulunur. Bu neden-le, gönderilerç eşya taşrma işinin süjelerinden biri olarak ortaya çrkar.Doktrinde, 855 sayılı Kanun doneminde, "her nakil sözleşmesi, aynı za-

manda üçüncü kişi, yani gönderilen lehine yapılmış bir sözleşmedir" rtade-siyle, taşrma sözleşmesinin üçiincü kişi yararna sözleşme olduğu sa-

vunulmuştur6.

Üçüncü kişi yararına sözleşme, sözleşmenin tarafi olmayan bir

62

63

m.762,768).6762Sayılı Kanun'd bilemuııafakatlei ae eşyanffi taşıyıcıya lur"htikmti de, taşrma senedinin taş ğı-sağlamaktadır.Koller, Art. 9 Rn.1;8 Basedow, Munchener Kommentar, Art.9 Rn.2; Hill/Messent,s. 66 (Yeşilov a, İspaI, s. 240' tannaklen).Be|bez, "Nakil Sözleşmesi", s.390. 6762 sayılı Kanun döneminde aynı yönde bkz.Arkan, Sorumluluk, s. 25; Ülgen Hüseyin Hava Taşıma Sözleşmesi, Ank ara, 7987 ,s.46,47i Canbolat, s. 20; Ttlzüru s. 15.

182 Karayoluyla Eşya Taşıma Sözleşmesinin Hukuki Niteliği ve ..

kişiye, onun yararına bir edim kararlaştrrrlmasrdrra. Türk BorçlarKanunu'na göre, kendi adına sözleşme yapan kişi, sözleşmeye üçiirı-cü kişi yararna bir edim yükümlülüğii koydurmuşsa edimin üçün-cü kişiye ifa edilmesini isteyebilir (TBK. m.129/1). Üçi.incü kişi veyaüçüncü kişiye halef olanlar da, tarafların amaclna veya örf ve Adeteuygun düştiiğü takdirde edimin ifasınr isteyebilirler. Bu durumda,üçtincü kişi veya ona halef olanlar bu haklıı kullanmak istedikleriniborçluya bildirdikten sonıa, alacaklr borçluyu ibra edemeyecegi gibi,borcun nitelik ve kapsamrru da değiştiremez (TBK. rn.129 / 2). Üçüncükişi yararına sözleşmede, alacaklr, kendi namrna akit yapar ve fakatbu akitten doğan alacağınr başkası yararrna şart eder. Bu sözleşmede,alacaklr, ifayı talep edebilir; üçüncü kişi de, borçluya bildirimde bu-lunduktan sonra/ alacaklı gibi ifayı talep e..debilir; alacaklı, borçluyuibra edemez; sadece üçüncü kişi, borçluyu ibra edebilir.

Doktrinde ifade edildiği üzere, " gönderilenin tarafi olmadığı bir söz-

leşmeden doğan hakları kullanma yetkisi taşıma sözleşmesinin esas itibariyletam üçüncükişilehine sözleşme olduğunu ortayakoymnktadır"6. Ne var ki,Her üçüncü kişiden bahseden sözleşme, üçiincü kişi yararına sözleşmeolarak nitelendirilemez. Bu nedenle, taşrma ilişkisinde, salt gönderilenadında bir süje bulunmasr gerekçesiyle, taşrma sözleşmesinin üçüncükişi yararına sözleşme olduğu dtlştlntllmemelidir.

Her taşrma sözleşmesinde, eşyanrn gönderilene teslim edilmesiedimi, taşryrcı tarafindan ve fakat gönderilen yararrna üstlenilmektedir.Taşıyıcr, ya|ruzca eşyayl götiirmeyi degil; ayfi zarnanda göti.irdüğüeşyayı gönderilene teslim etmeyi yüklenmektedir (TIK. m. 850/2).

Gönderen ve gönderilen (veya alıcı) ayru kişiler olsa bile, Türk TicaretKanunu'nda ve CMR Konvansiyonu'nda bu kişilerin ayrı kişiler olduğufarz edilmiştir. Gönderilene tanrnan hak ve yetkiler bu gerçeğe işaretetmektedir (TTK. m. 868/2,871; CMR. rn. \2/2,30). Ne var ki, taşrma

sözleşmesiniru Türk Borçlar Kanunu'na uygun şekilde üçüncü kişi ya-r6ınna şart özellikLeri arz etmesi içirç gönderilenin veya onun tarafindanyetkilendirilen alrcrrun, taşrma sözleşmesinden doğan haklarınr kullan-mak istediklerini borçluya bildirdikten sonra, gönderenin, taşıyıcıyı ibra

64 s.9. Aynıyön-KemAl M./Ozs.415.

65

TBB Dergisi 2012 (101\ özıem rüzüııER 183

edememesi ve borcun nitelik ve kapsamınr de$ştirememesi gerekirdi(TBK. m.129/2). Oysa eşya taşrma sözleşmesinde, gönderenin, sözleş-meyi feshetme; taşryıcıyı ibra etme; taşrma işini yarıda kestirip, geri dö-niilmesi yöntinde talimat verme yetkileri bulunmaktadır (TTK. m. 865,

868/1). Gönderilen veya alrcr, eşyanrn teslim yerine ulaşmasrndan önce,

yalruzca yapacaklarr alelade bir bildirimle, gönderenin bu yetkilerininöniine geçemezler (TTK. rn.868/2; CMR. m,12/2,I3/1).

Doktrinde, başkasr lehine şart görüşü, özellikle " gönderileninücretödeme borcunu açıklay amadığı" gerckçesiyle eleştirilmektedir66. Gtlnde-rilenin, kural olarak, taşrma sürecine hiç bir müdahalede bulunama-dığr; bu stireç boyunca, ifayr talep etme yetkisini de haiz olmadrğıbelirtilmelidir. Gönderilen, yalruzca, _'.'eşyanın teslim yerine uarması ile"talimat aetme yetkisine kaııuşmaktadıİ Qr«. m. 8682), "Eşyanın teslim

yerine aarmasından sonra" gönderilen haklara kavuşmakta ve aksineanlaşma olmadığı takdirde ücret ödeme borcu altrna girmektedir(TTK. m. 871). "Gönderen, bu haklann ileri sürülmesinde yetkili kalma-

ya deııam eder, Gönderilenin ııeya gönderenin kendilerinin ııeyabaşkasının

menfaatine hareket etmeleri farklılık yaratmaz" cimle|erine yer verilmişolmasr da, taşrma sözleşmösinin, Türk Borçlar Kanunu'na uygun şe-kilde üçüncü kişi yararrna sözleşme tanrmınr tam olarak karşrlama-dığınr ortaya koymaktadır (TTK. rn. 871/1). Bu hususlar da, taşrma

sözleşmesiyle üçüncü kişi yararına sözleşme arasındaki bağlantıyızedelemektedir.

Görüldüğü ıjzete, taşrma sözleşmesi, üçtinü kişi yararına söz-leşme tanrmıyla bire bir örtiişmemektedir. Diğer bir deyişle, eşyataşrma sözleşmesiniru üçünü kişi yararına sözleşme tarumından ayrldüştiiğii özellikleri bulunmaktadır. Demek ki, taşrma senedi ile taşr-

ma sözleşmesini ayırt etmek; taşrma sözleşmesinin gönderilen yara-rına akdedilen bir sözleşme olduğunu ifade etmek yerine, kıymetlievrak hukukunun genel prensiplerine göre, taşrma senedinin lehtarıveya harnilinden bahsetmek daha isabetli olabilir. Böylece, bu söz-leşmeye, ancak yukarrda açıklanan çekinceleri koymak kaydıyla,üçüncü kişi yararına sözleşme niteliğinin bahşedilebilece$ sonucu-na ulaşrlmrştrr.

66 A]ter, s.70.

184 Karayoluyla Eşya Taşıma Sözleşmesinin Hukuki Niteliğive ...

3_ iş cönıvıt AMAcINI GüDEN söZLEşMELERLEBAĞLANTININ iııcrrn ınıEsiHizrnet, vekAlet ve eser sözleşmeleri, iş görme amacıru güden söz-

leşmelerden sayrlmaktadır67. Bu grup sözleşmelerde taraflardan bi-rinin ediminin konusunu daima bir emek, yani insan faaliyeti teşkiletmektedird. Karayoluyla eşya taşrma sözleşmesinin, bu sözleşmelerlebağlantısı irdelenmelidir.

Doktrinde, 1950'1i yıllara değın, taşrma akdiniru vekAlet, hizmet,depo (muhaiaza) ve kira akitlerine benzetildi$; fakat bu görüşlerindeğer görmediği aktarrlmıştır. Çtlnktl taşrma sclzleşmesinde, kira söz-leşmesinden farklı olalak, eşyarun yer değiştirmesi söz konusüdur;depo akdinden farklı olarak eşyanın muhafazası değil, taşınmasr asliedimdir; hizmet akdinden farklı olarak,'taşryrcr gönderenin emri vekumandası altında değildir; vekAlet akdindenfarklı olarak, ücret esaslrunsurdur69. Ayrrca, 865 sayılı Kanun dönemindei eşya taşrma sözleş-mesinin istisna sözleşmesi bağ.ıtına yaklaştığr tespit edilmiştir7o. 6762sayrlr Kanun döneminde de, ayru yönde görüş açıklanmrştır7l. Niha-yet, taşrma sözleşmesini, araç kirasr sözleşmesinden ayırt eden unsu-run taşrma taahhtıdtı olduğu ifade edilmiştir72.

VekAlet sözleşmesinde, ücret zorunlu unsur değildir; vekAletivazlıı veya ivazsız akdedilebilir73. Hatta vekAletin tarihçesi, bu sözleş-

67 Akıntiirk Turgııt/Karaman Ateş:aman Ateş 2011,, s. ?16;

arrnda VekAletsiz Iş Görme (Negotiotu

68

69

70

71,

7273

arrnda VekAletsiz Iş Görme (NegotiorumGestio), Ankara., 2007, s.\9.Yavlızl Acar/Özerr, s. 7; Akıntiirk/Karaman Ateş, s. 126; Özdemır, VekAletsiz İşGörme, s.94.Atabek Zeyneloflu,198o s.20;Zeyneloğ-lı.ı,1993,Belbez, 33. Aynı yönde bkz. Ülgerç HavaTaşrma, s.46.Arkan, Sorumluluk, s. 30. Aynı yönde bkz. Alter, s. 7L;Thaller, s. 310. Aksi yöndebkz.Tidzijr., s.77.Gençttirk, Gecikmeden Doğan Sorumluluk, s. 13.Atabek s.32;Yavuzf Acarf Ozen, s.532; Akıntiirk/Karaman Ateş, s. 315; Ererus. 195; AraL s. 394; Zevkkler/Gtlkyayla, s. 478, 479. Ayııı yönde bkz.. EmiroğluHaluk, Roma Hukuku'nda Vek6let Sözleşmesi (Mandatum) ve Hukuki IşlemlerdeTemsil, AÜFIFD, Y. 2003, C. 52, S. 7, s. 701,-111, s. 701, 104, 105,1.4.2012 tarihinde

TBB Dergisi 2012 (101\ özıem ıüzüNER 185

menin aslen ücretsiz olarak, sevgL saygl ve dostluk adrna yapıldığınıgöstermektedir7a. Oysa eşya taşrma sözleşmesinde, ücretin esaslr unsurolduğu hususu yukarrda açıklanmrştır. Bu sözleşme eksik iki tarafaborç yükleyen bir sözleşme olmayrp, tam iki taraia borç yükleyen birsözleşmedir. Fakat hahr nakliyahnda, ya ücretten hiç bahsedi|rnez; yada hukuki manada karşı edim sayrlmayacak kadar önemsiz bir mik-tar söz konusudur7s. Gerçekten, benzin parasrna iştirak şeklinde cüzibir miktara değinilmiş olmasr, hatır nakliyatı kabulünü gerektirir76.

Doktrinde, 6762ve 81-8 sayılı kanunlar döneminde, ücretsiz taşrmarunteknik anlamda taşlma sayılamayacağı; hatu taşrmasrrun ticaret hu-kukuna d"grl, bqrçlar hukukuna tabi olduğu açıklığa kavuşturulmuş-tarT. Ayrıca, ayl:n kanun]ar döneminde, oto stop taşrmasr örneğindenhareketle, hahr taşrmasın:n teknik anlamda taşrma sayrlamayacağ,taşrma sözleşmesinden bahsedilemeyeceği; hahr taşrmasrna, taşrmayailişkin htlktlmlerin değil, haksrz fiil hükümlerinin uygulanmasr gerek-tiği savunulmuştur78. Nihayet, CMR Konvansiyonu için de ücret zo-rurüuluğu bulunduğu belirtilmelidir (CMR. m.lf 1, 6/1-ı), "Ücretsiz

yapılan taşımalar konııansiyonun kapsamında değildir. Ancak ücret karıra-

mı geniş yorumlanmalı; para ile ölçülebilen sair menfaatler de bu kapsamda

de ğerlendirilmeli dir " 79 .

Ücretsiz taşrmarun açıkça öngörüldüğu durumlar haricinde, ücretkonusunda suskun kalrnmasr doktrinde yorumlanmrşff. 6762 sayrlr

Kanun döneminde, tacirin ücret isteme hakkr dolayrsıyla, ücret konu-sunda anlaşma bulunmasa bile, sözleşmenin taşrma sözleşmesi ola-

rak nitelendirilmesi gerektiği belirtilmiştir8o. Yargrtay da, "taşıyıcının

ekonomik yaran oarsa| hatır taşımasından bahsedilernez" yönünde içtihat-

http:/ / deıgjler.ankara.edu.d/ dergller/38/283/2582.pdf adresinden erişildi.74 Emiroğlu, s. 105.75 Franko, s.24-32.76n

7879

186 Karayoluyla Eşya Taşıma Sözleşmesinin HukukT Niteliği ve ...

ta bulunmuştur8l. Gerçekten Türk Borçlar Kanunu'na göre de, esaslr

unsurlardan biri olan ücretin miktar olarak daha sonra netleştirilmekizere kararlaştrrrlmasr mümkündüI (TBK. m.1,,2/1). Bu noktada, tek-nik an]amda tam iki tarafa borç yüklediği tespit edilen eşya taşrmasözleşmesi, eksik iki taraJa borç yükleyen vekAlet akdinden ayrılmak-tadır. Buna karşılık, ücret unsurunu zorunlu olarak ihtiva eden hizmetve eser sözleşmelerine yaklaşmaktadrr.

VekAlette, vekil, kural olarak, borcunu bizzat ifa etmekle yüküm-lüdüf2. Vekilin şahsen ifa yükiimlülüğti Türk Borçlar Kanunu'nda ifa-desini bulmuştur (TBK. rn.50.6/1). "Vekfrlet akdinde, asıl olan oekilin işibizzat ifasıdır. Böyle bir hususun taşıma akdinde ıneozu bahis olmayacağı

tabiidir"&3. Bu nedenle de, vekAlet ve taşrma sözleşmeleri ayrışmakta-dır. Çünkü taşrma sözleşmesinde, taşıyrcrnrn taşrma edimini şahsen ifayükümlülüğii bulunmamaktadrr. Aksine, taşryrcr kendi adamlarrnrnve yararlandığr kişilerin görevlerini yerine getirmeleri sırasındaki fiilve ihmallerinden, kendi fiil ve ihmali gibi sorumludur (TTK. rn.879).

VekAlette iş görme zarnan kaydına bağh olmaksrzın borçlarulrr&.VekAlette zarnan önem arz etmediği hAlde, hizmet sözleşmesinde za-

man esaslr unsurdur8s. Diğer taraftarı,, istisna ve hizmet sözleşmeleri,tam iki taraia borç yükleyen sözleşmelerdir. Çünkü her ikisinde de,

yüklenicinin ve işçinin edimlerinin karşılıS ücrettirs6. Ücret ve zamanbakımındaır, hizmet ve taşrma sözleşmeleri arasında bağlantı kuru-labilir. Çünkü taşrma işi doğası gereği süreç gerektirmektedır. ZıraTürk Ticaret Kanunu'lııırı "TAşıma süresi" başlıklı htlkmü bunu teyitetmektedfu (TTK. m. 873). Fakat eşya taşıma sözleşmesinin konusu,işçi sıfatıyla bir hizmetin ifası degildir. Taşryrcr tacir sıfatıyla taşrma

Yarg,19. HD., T. 72.70.1993, E. 11883, K.6462; Eriş, s. 51Aral, s. 410; Zevkl||er / GOkyayla, s. 484, 353; Emiroğlu, s. 106.Atabek, s.32,33.Y avuz f Acar f ÖzerL s. 526; Zevkll|er / Göky ayla, s. 484.Akınti.irk/Karaman Ateş, s. 315.

2001, s. 513-555, s.513, 1.4,2012 tarihinde http://hukuk.erzincan.edı.tr/detğ/makale/2001 _Y 25.pdf adresinden erişildi.

818283848586

TBB Dergisi 2012 (101) özıem ıüzüueR 187

işinin görülmesini üstlenmektedir87. Hizmet sözleşmesinin karakteris-tik özelliği, iş görme ediminin işçi tarafindan işverene bağmlılık iliş-kisi içinde ifa edilmesidif8. Oysa Türk TicaretKanunu'nda, taşıyrcınrntacir olduğu kabul olunmuştur (TTK. rn. 850 / 3, 3, 1'L, 12). Taşryrcın:nbağ.ımsız bir tacir olması, eşya taşrma sözleşmesinl hizmet sözleşme-sinden uzaklaştrrmakta; bilakis eser sözleşmesine yaklaştırmaktadrr.

Eser sözleşmesini vekAlet sözleşmesinden ayıran iki husus, karak-teristik edimin karşılrğı olan ücret, iş görme ediminin sonuca yönelrnişolmasr ve yüklenicinin imalatı kendi yönetimi altında üçiincü kişilereyaptuabilmesidir8g. Bu hususlardan ilki yukarıda incelenmiştir. Bu-rada, eşya taşrma sözleşrnesindeki iş görme ediminin sonrİca yönelipyönelmedi$ tartışılmalıdr. Eser ve.rlgkdlet sözleşmelerinde, " bit emek

harcama söz konusu olmakla beraber, eser sözleşmesinde önemli olan, saltemeğin harcanmış olması değil, fakat harcanmış olan emek sonucunda bireserin yaratılmış olmflsıdır"go. Diğer bir deyişle, vekilin aksine yükleni-ci, bir bütiin teşkil eden sonuç meydana getirme borcu altındadrrg1.Yüklenici, "sonuç izikosunu üzerinde taşıyan kimsedir"g2. Taşrma söz-leşmesindeki taşrma edimi, eser sözleşmesindeki meydana getirmeedimine tekabül etmektedir. Her iki sözleşme de, teslimle sonuçlan-maktadrr93. Eser sözleşmesinde, meydana getirilen eser; taşrma söz-leşmesinde taşınan eşya teslim edilir. Taşrma sözleşmesinde, "eşyanın

teslimi taşımanın tamamlanmasından sonra taşıyıcı ile göndtilenin ortakiradesi sonucunda eşyanın zilyetliğinin ııe dolayısıyla eşya üzeindeki tasar-

ruf imkanının aarma yerinde gönderilene yahut sözleşme ya da seak earakla-

87 Kaya, Gecikme, s. 8; Öztüırk, s. 3; Arkan Sabih, Yolcuve Eşya Taşımalarında Ara-cılık Faaliyetlerine Ilişkin Yafgıtay ırarlarr Uzerine fnceleme, s. 313-320 4,3.2072tarihinde http:/ / dergller.ankara.edu.tr/dergiler /38/303/2%7.pdf, adresindenerişildi, s.314,376. Yargrtay da taşrma isini mutlak ticari iş olarak kabul etmekte-dir (Yarg.11. HD, T.04.03.1997,E.1996/8557,K.7997/1337;IBD.,C.71, S.10-11-72, s.952)

88 Y avız/ Acar f Ozen, s. 385,89 Yavıız/Acarf Özen, s.523-527. Ayru yönde bkz. Akıntiirk/Karaman Ateş, 315,

316; Çalrşkaru s. 350, 363.90 Akıntiirk/Karaman Ateş, s. 315.97 Yavız/ Acar f Özen, s. 438, 439, 525; Ozaırıofl!, s. Z Çalışkan, s. 363, 365; Aral, s.

317 ; ZevtJı|er / Göky ay|a, s. 473.92 Uçar, Teslim Kawanu, s. 24.93 Eser sözleşmesinde teslim borcunun, Türk Borçlar Kanunu'nda açıkça düzenlen-

mediği; fakat zımnen varhğının kabul edildiği yönünde bkz,Yavız/ Acarf Özen,s. 454; Aral, s. 31,6; Ozanoğlu, s. 2; Uçar, Teslim Kavramı, s. 513.

188 Karayoluyla Eşya Taşıma Sözleşmesinin Hukuki Niteliği ve ...

rında hak sahibi olarak belirlenen kimseye snğlanmasıdır"ga. KaIarlaştrrrlaneşyann bir yerden başka bir yere, tam ve sağlam olarak nakledilmesive gönderilene teslim edilmesi, gerçekleşmesi tesadiifi bir sonuç de-

ğildir, gerçekleşmesi amaçlanan bir sonuçtur. Nihayet, eser ve taşrmasözleşmelerinde, yüklenici ve taşryrcr, kendi yönetimleri altında üçün-cü kişilerden yardrm alarak iş görme sonucunun gerçekleşmesini sağ-layabilmektedir (TBK. rn. 471,/3; TTK. rn.879). Bu nedenlerle, eşyataşrma sözleşmesinin, sonuç rizikosunun yüklenilmesi bal.:rmından,vekAletle bağlantısınm kesildiği; eser sözleşmesine yaklaştıS sonucu-na ulaşrlmrştrr.

Doktrinde, kara yoluyla eşya taşrma sözleşmesinin sona erfnesibakımındaru ifa safhasrnda gelinen zama7:. noktasınrn gerekli kıldığıhakkaniyet ölçüsünde/ sona ermenin geçmişe ve geleceğe etkileri he-sap edilerek, dclnme ve fesih kurum]arrndan dönüşümlü olarak ya-rarlarulması gerektiği savunulmuştur. Hatta srrf bu nedenle, taşryrcr-

ya hapis hakkı tanındığr ifade edilmiştirgs. Türk Ticaret Kanunu'nun,"Gönderen tarafindan fesih" başlıklı hükmünde, "Gönderen taşıma söz-

leşmesini her zaman feshedebilir" denilmiş olmasr, bu görüşü sağlamak-tadır (TTK. m. 865/1). Taşrma sözleşmesinin sona ernesi bu çalışmakonusunun drşında kalmasrna rağmery hakkaniyet ilkesine binaendönme ve fesih kuramlarından dönüşümlü olarak yararlanrlmasr, arsapayı karşılığı kat yaplm sözleşmesinin sona ermesini arumsatmakta-drr. Esasen gerek taşrma, gerek arsa payl karşılığı kat yapım sözleş-mesi, ani edim]i sözleşmeler olduğu izete, eserin imal edilmiş veyataşrmanrn icra edilmiş krsmr krsmi ifa teşkil etrnez96. Ancak taşryrcrrunvarma yerine yaklaşmrş o]masr durumunda, taşrma sözleşmesiningeçmişe etkili sona erdirilmesi adalet duygusunu ne kadar zedeliyor-sa; yüklenicinin inşaatr tamamlamaya yaklaşmrş olmasr durumunda,arsa payr karşılığı kat yaprm sözleşmesinin geçmişe etkili sona erdi-rilmesi de adalet duygusunu o kadar zedelemektedirg7. Dolayrsryla,

Kaya, CMR-II, s.242.Thaller, s.427, dpn.7.Eser sözleşmesi y<lntinden bkz.\avız/ Acarf Özen, s.479; Aral, s.31,6;Zevkll|er/

S kat yapım sözleşmesinin kural olarak ani edimli olduğu; ancakeser sözleşmesine ilişkin hüküm]erin (TBK. m. 482-486)..doğru-

dan uygulanmasınrn tereddütlere yol açtığr yöniirıde bkz. Yavuz f Acaıf .Ozen, s-

486,4Öğ. A5mca bkz. Resioğlu Sarİ,loİçlİr Hukuku Genel Hükumler, İstanbul

949596

97

TBB Dergisi 2012 (101) özıem ıüzüıııER 189

sona ermelerinde yaşanan tereddütler açrsından bakıldığında bile, ta-

şlma ve eser sözle§melerinin benzerlik aız ettiği dtlştlntllebilir,

4- soNUÇKarayoluyla eşya taşrma sözleşmesi, hukuki niteliği itibariyle, ti-

p7k, ivazIı, tam iki tataia borç yükleyen ve nzaibıı sözleşmedir. Ta-şrma senedi, sevk mektubu ve refakat belgelerinin, fonksiyonu ispatolup, bunlarrn yokluğu, hukuka aykrrr oluşu veya kaybolmasr, taşr-ma sözleşmesinin varlığınr veya geçerliliğini etki]emez. Türk TicaretKanunu'na göre, taşrma sözleşmesinin kuruluşunda, teslim zorun]uunsur değildir. Bu neden]e, taşlma sözleşmesi ayni sözleşme olarak ni-telendirilemez. Taşrma senedi, taşırııa sözleşmesiyle bağlantılr, ancakbağımsız bir belge olup, taşınan eşyayr temsil etmekle kıymetli evraközelliğini haizdir. CMR konvansiyQnu bakrmrndan da, sevk mekfubu,taşrma sözleşmesinin zorunlu unsuru değildir. Ya|nız Türk TicaretKanunu'nun aksine, CMR Konvansiyonu'nda, sevk mektubu kıymetlievrak mertebesinde dtlzenlenmemiştir.

Her taşrma sözleşmesinde, eşyarun gönderilene teslim edilmesiedimi, taşryrcr tarafindan ve fakat gönderilen yararrna üstlenilmektedir.Taşryrcr, ya|nızca eşyayı götiirmeyi degil; ayrı| zanrıarıda göti.irdü-

ğti eşyayı gönderilene teslim etmeyi yüklenmektedir. Ancak eşyataşrma sözleşmesi, üçiincü kişi yaranna sözleşme teorisiyle tam olarakörtüşmemektedir. Gönderilenirç taşrma süreci boyunca, sözleşmedendönme; taşryrcryr ibra etme; taşrma işini yarıda kestirip, geri dönülme-si yöniinde talimat verme/ ifayı talep etme yetkileri bulunmamakta-du. Gönderilen veya alrcr, eşyarun teslim yerine ulaşmasından önce,ya|nızcayapacakları alelade bir bildirimle, gönderenin yerine geçeme-mektedir. Gönderileru ancak eşyan:n teslim yerine varmasrndzı]:ı sonra/haklarınr taşıyıcıya ileri sürme yetkisine kavuşmaktadır. Ti.irk TicaretKanunu'nd ak| " Göndeilenin ııeya gönderenin kendilerinin ııeya başkası-nın menfaatine hareket efunelei farklılık yaratmaz" cümlesi de tereddiitleriartrrmaktadır. Bu nedenlerle, eşya taşrma sözleşmesinin, Türk BorçlarKantrnu'ndaki tanrmıyla üçüncü kişi yararına sözleşmeyi tam olarakkarşılamadrğr sonucuna ulaşılmrştır.

2017, s.81,, dpn.12.

190 Karayoluyla Eşya Taşıma Sözleşmesinin Hukuki Niteliği ve ...

Karayoluyla eşya taşrma sözleşmesinirç iş görme amac1 güdensözleşmelerle bağlantısr incelenmiştir. VekAlet sözleşmesindeki veki-|inbizzat ifa yükümlülüğü, ayrlca müvekkilin ancak aksine anlaşmavarsa vekAlet ücreti ödeme yükümlülüğü, taşrma sözleşmesini vek6letsözleşmesinden uzaklaştırmaktadrr. Hizmet sözleşmesindeki işçininişverene bagrmlı olarak iş görme ytikümltlltlğü, taşrma sözleşmesiylehizmet sözleşmesi arasrnda benzerlik kurulmasına engel olmaktadır.Buna karşılık, eser sözleşmesinde, yüklenicinin imalah kendi yönetimialtında yardrmcrlarına yaptırabilmesi ve sonuç taahhüdiinün bulun-masr, özellikle iş sahibinin imal borcu karşılığında ücret ödemekle yü-kümlü olmasr hususlarr, taşıina ve eser sözleşmeleri arasında benzer-

lik kurulmasınr sağlamaktadır. Bu nedenlerle, karayoluyla eşya taşrma

sözleşmesi, iş görme amacl güden stlzleşriiÖlerle bağlantrsr bakımrn-dan, vekAlet ve hizmet sözleşmelerinden ziyade, eser sözleşmesiyle,niteliği, kuruluşu ve sona ermesi açrlarından benzerlik arz etmektedir.

Taşrma sözleşmesinden doğan hak ve borçlara ilişkin ihtilaflar çö-zülürkerç bu sözleşmeyi düzenleyen Türk Ticaret Kanunu htlktlmlerikAfi gelmezse, taşrma sözleşmesinin biinyesine uy5un düştiiğü ölçü-de, Türk Borçlar Kanunu'nun eser sözleşmesine ilişkin htıktım]erin-den yararlarulabileceği ileri sürülmektedir. Bu yolun, Türk MedeniKanunu98 ve Türk Ticaret Kanunu'nun|ahz|arıitibariyle de sağlandığrdtıştıntılmektedir (TTK. m. ].; TMK . m, 1 / | 1, / 2; TBK. m. 646). Mese16,

taşryrcınrn özen borcu bakımrndan aydırılatıcr bir sonuç doğmaktadır.

Şöyle ki, "Ziya, hasar ııe gecikme, taşıyıcının en yüksek özeni göstermesine

rağmen kaçınamay acağı ae sonuçlannı tinleyemeyeceği sebeplerden mey dana

gelmişse, taşıyıcı sorumluluktankurtulur" hükm{irıiin, "Yüklenicinin özen

borcundan doğan sorumluluğunun belirlenmesinde, benzer alandaki işleri

üstlenerı basiretli bir yüklenicinin göstermesi gereken mesleki ııe teknik ku-

rallara uyyun daoranışı esas alınır" hükmtlyle açıklığa kavuşturulmasrmümktındür (TTK. m.876/1; TBK. m. 471,/2).

98 RG. 8.72.200L,S.24607;4727 sayılı Kanun.

TBB Dergisi 2012 (101) özıem ıüzüıııeR 191

KAYNAKLARAkıncr Ziya,Karayolu İle Milletlerarası Eşya Taşımacılığı ve CMR, An-

kara,1999.

Akıntiirk Turgut/Karamzul Derya Ateş, Borçlar Hukuku, İstanbul,2011,.

Akyol Şener, Tam Üçüncü Şalırs Yararrna Sözleşme, İstarıbııl,1976.

Alter Michel, Droits des transpotts, P aris, 1996.

Antalya Gökhan O., Borçlar Hukuku Genel Hüküm]er, C. I, İstanbul,2012.

Aral Fahrettirç Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, Ankara 2010.

Arkan Sabitu "Taşıma İşleri Kom|ryİrnrurunun Borçlannı ae Sorum-luluğunu Düzenleyen Hükümler", Avrupa Bfuliğrnin UlaştrrmaPolitikası, İstanbul, 2003 (İktisadi Kalkınma Vakfi, No: 14), s.313-326, 15.4.2010 tarihinde http: / / dergiler.ankar a.edı.tr / detğ-Ier / 38 / 305 / 287 0.p df adresinden erişildi (Arkan, Komisyoncu).

Arkan Sabih, Eşyanın Karayolu ile Uluslararasr Taşınmasına İlişkinKonvansiyon (CMR) Üzerinde Bir İnceleme, Sorumluluk ve SigortaHukuku Bakımrndan Eşya Taşımacılığn Sempozyumıı, 26-27 Ocak1984, Maçka/İstanbul, Ankara, 1984, s.6-21-, (Arkarç İnceleme).

Arkan Sabıh, Karada Yapılan Eşya Taşımalarında Taşıyıcınn Sorum-luluğu, Ankara, 1982 (Arkarç Sorumluluk).

Arkan Sabih, Karma Taşrmalarla İlgill Hukuki Sorunlar, Prof. Dr. }aleG. Akipek'e Armağan, Konya, 1991, s.341-358 (Arkarç Karma).

Arkan Sabi}u Yolcu ve Eşya Taşrmalarında Aracılık Faaliyetlerine İhş-kin Yargıtay Kararlarr Üzerine İnceleme, AÜFft'D, C. 40, S.I-4, s,

313-320, 4.3.2012 tarihinde http: / / dergiler. ankara.edu.tr/ dergiIer / 38 / 303 / 2847 .pdf , adresinden erişildi (Arkarç Aracılık).

Arslan AIzıı, Uluslararasr Hava Taşımalarrnda Taşıyıcıya Yükün Ziyavef veya Hasarr Sebebiyle Yöneltilebilecek Sınırlıf Sınırsız Sorum-luluk HAlleri ve Taşryrcının Sorum]uluktan Kurtulmasr, Prof. Dr.SelAhattin Sulhi Tekinay'ın Hatrrasrna Armağan, İstanbu|,1999, s,

89-118.

1g2 Karayoluyla Eşya Taşıma Sözleşmesinin Hukuki Niteliğive ...

Atabek Reşat, Eşya Taşıma Hukuku,Istanbul, 1960.

Aydın Alihan, CMKye Göre Taşıyrcınırı Zıya, Hasar ve GecikmedenDoğan Sorumluluğu, İstanbuL, 2006.

Battal Ahmet, Yeni Karayolu Taşrma Kanunu ve TTK Kapsamrnda Ta-

şıma İşleri Tellallığı Mümkün müdtir?, 4.3.2012 tarihinde !rıwr/ /w3.gazi,edıı.tr / -batta|/ irnages/ makale/makale37 / tasima_isle-riJellaligi.pdf adresinden erişildi.

Belbez Hikmet, Nakil Sözleşmesi ve Nakliyecinin Sorumu, dergiler.ankara.edu.tr/ dergiler / 38 / 239 / 2104.pdf; s. 387 -402.

Bozet Ali, Bankacılar İçin Kıymetli Evrak Hukuku Bilgisi, Ankara,1981,.

Canbolat Ayşe Gül, Hava Taşrma Sözleşmelerinde Taşryrcrnın So-

rumluluğu, Krrrkkale, 2006, Yayımlanmamrş Yüksek Lisans Tezi,4.3.2012 tarihinde www.belgeler.com/blg/ soh/ hava-tasima-soz-lesmelerinde-tasiyicinin-sorum]ulu gu-responsibility-of -the-air-ca

rrier-in-air-carrier-agreements adresinden erişildi.

Çalışkan İbrahim, İstisna Akdinin Mahiyeti vb Unsurl att, s. 349-

365, 1.4.2012 tarihinde http:/ / dergiler.ankara.edu.tr/dergi-Ier / 37 / 775 / 991a.pdf adresinden erişildi.

Çim Halit, Uluslararasr Karayoluyla Eşya Taşrma Sözleşmesine (CMR)Göre Taşıylclrun Gecikmeden Doğan Sorumluluğı, İzmit, 2006,

4.3.2012 tarihinde www.belgeler.com/blg/ s4x/karayoluyla-uluslararasi-esya-tasima-sozlesmesine-cmr- gore-tasiyicinin-gecikmeden-do gan-sorumlulu gu-ttk-ve-ttk-tasarisi-ile-mukayeseli-olarak-liability-of -tha-carrier-f or-delay-in-delivery-according-to-the-convention-on-international-carria ge-of - goods-by-road-making-comparative-analyses-with-t adresinden erişildi

ğayımlanmamrş Yüksek Lisans Tezi).

De Wıt Ralptu Multimodal Transport, Londra ve Hong Kong,1995-

Deııız İnci, Konteyner Taşrmacılrğı ve Hukuki Sorunlarr, İstanbul,

1982,

Dutilleul Collart François/Delebecque Philippe, Contrats civils et

commerciaux, Paris, 200],.

TBB Dergisi 2012 (101) özıem ıüzüıırR 193

Emiroğlu Haluk, Roma Hukuku'nda VekAlet Sözleşmesi (Mnnda-,tum) ve Hukuki İşlemlerde Temsil, AIİ{FD, Y.2003, C.52, S.1,s. 101 -1 1 1, 1.4.2012 tarihinde http: / / dergiler. ankara. edu.tr/ dergi-Ier / 38 / 283 / 2582.pdf adresinden erişildi.

Erdil Engin, Karayolu ile Uluslararasr Eşya Taşrma Hukuku, İçtihatlıCMR Konvansiyonu Şerhi, İstanbul, 2007.

Eren Fikret, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul, 2011.

Eriş Gönerç Kara Taşrma Hukuku (Açıklamalr, İçtihatlı, Uygulamalı),Aı:kaıa,1996.

F6d6ration intemationrlu d", ouwiers du transport, Problğmes natio-naux et internationaux de la poliüque des transports, BAle (Suisse),1958.

Franko Nisim, Hatır Nakliyah ve Hukuki Mahiyeti, Aı*ara,1992.

Gençttirk Muharrem, Ticaret Kanunu'nun 780. Maddesine Göre EşyaTaşryrcrsınrn Gecikmeden Doğan Sın:r]r ve Srnrrsrz SorumluluğunKapsamı, e-akademi (Hukuk, Ekonomi ve Siyasal Bilimler Aylıkİnternet Dergisi), 4.3.2012 tarihinde www.e-akademi.org/ arsiv.asp? sayi=64 adresinden erişildi (Gençtiirk, Sorum]uluğun Kapsa-mı).

Gençtürk Muharrem, Uluslararası Eşya Taşrma Hukuku (GecikmedenDoğan Sorumluluk), İstanbu|, 2006 (GençtürÇ Gecikmeden Do-

ğan Sorumluluk).

Jarı6 Joarı/ De Ochoa Alfonso, The handbook of logistics contracts, Apractical guide to a growingfıeld, Londoru 2006.

Kahya Mehmet, Taşıyıcının Mali Sorumluluğu ve CMR Sigortaları, İs-tanbııl.,2007.

Kaya Arslarç Karayolu İle rşya Taşrmaya İlişkin Uluslararası Sözleş-menin (CMR) Uygulama Şartları ve Öngörülen SorumluluğunEsaslaıı (I), Prof. Dr. Oğız İmregün'e Armağan, İstanbul, 1998, s.

311-333 (KayaCMR-I).

Kaya Arslan, Taşryrcınrn Gecikmeden Doğan Sorumluluğu, Yayımlan-manuş Yüksek Lisans Tezi, İstanbul,1978 (Kaya, Gecikme).

194 Karayoluyla Eşya Taşıma Sözleşmesinin HukukT Niteliğive ,.,

Kaya Arslan, Taşryrcının Kara yolu ile Eşya Taşrmasına İıiştin Ulus-

lararasr Sözleşme, de (CMR) Öngörülen Sorumluluğonuo Esaslarr

(II), Prof. Dr.HrtzıVelidedeoğlu'na Armağan İÜrlrV, C, LVI, S,

1,-4, Y . 1998, s. 239-267 (Kay a, CMR-II).

Kılıçoğlu Ahmet M., Borçlar Hukuku Genel Hukümler, Aııkara,2012.

Mertol Carç Krymetli Evrak Hukuku, Aı*ara,2012.

oğuzman Kemöl M./Turgut ÖzM., Borçlar Hukuku Genel Hüküm_

ler, C.[, İstanbul, 201-2.

oğuzman M. K./Barlas N.,.Medeni Hukuk, Giriş, Kaynaklar, Temel

Kavramlar, İstanbul, 2011.

Ozanoğlu Seçkin Hasan, İstisna ve Özelli,kle İnşaat Sözleşmelerinde

Mtıteahhidin (Ytıklenicinin) Eseri Teslim Zamaıırıda Gecikmesi-

ne Bağlanan İfaya Eklenen Cezai şart (Gecikme Cezası) Kayrtlarr,

Gazi Üniversitesi Hukuk Faktıltesi Dergisi, C. III, S, 1_2, y. 1999

(Haziran_Aralık), s. 1_55, 1.4.2012 tarihinde htlp:/ /www.hukuk.gazi. e dı,tr / edltor / der ğ / 3 _a.p df adre sinden erişildi,

Özdemir Gökçe, Roma ve Türk Hukuklarında VekAletsiz İş Görme

(Negotiorum Gestio), Ankara, 2001 (Özdemir, VekAletsiz iş Görme).

Özdemir Türkay, Uluslararasr Eşya Taşrma Hukuku (Ziya ve/veyaHasar Sorumluluğu), İstanb ı|, 2006.

ÖztanFrrat, Krymetli Evrak Hukuku, Aı*ara, 2009,

poroy Reha/Tekinalp Ünal, Krymetli Evrak Hukuku Esaslarr, İstan-

bul 2010.

Reisoğlu Safa, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul,2011.

Rodiğre Ren6, Le Contrat de trasport de marchandises terrestre et

a6rien (France), Paris, 1977 .

Rodiğre Renö/ Mercadal Barth6l6my, Droit du transpoft , P aris, I99o.

Stevens Handly, Transport Policy in the European Unioru The Europe-

an Union Series, Basıldığı yer: Çin, Kamuya sunulduğu yer: Avru_

paBır|ifl,2O04,

şamlı yetiş kübra, Taşryrcrnın/Taşıyanın sınırlı sorumluluktan yarar-

lanma Hakkının Kaybı, Istanbul, 2008.

TBB Dergisi2012(101) özıem ıüzüıırR 195

Tekil Fahiman, I(ymetli Evrak Hukuku, İstanbul, 1980.

Thaller Edmond, Droit Commercial Les Transport, Paris,1910.

Tüzün NejaÇ Kara ve Hava Taşrma Hukuku, Ankara, 1968.

Uçar Ayhan, İstisna Sözleşmesinde MüteahhidinAyıba Karşı TekeffülBorcu, Ankara, 2003 (Uçar, Ayıba Karşı Tekeffül).

Uçar Ayhan, İstisna Sözleşmesinde Teslim Kavramı, Teslimin Usu-lü ve Hukuki Sonuçları, AÜEFIFD, C. V, S.'J,-4, y, 2001, s. 513-555, 1,.4.2012 tarihinde http://hukuk.erzincan.edu.tr/derğ/makale/2001_V_25.pdf adresinden erişildi (Uçar, Teslim Kavra-mı).

Uslu Murat, CMR Hükümleri Çerçevesinde Taşıyıcının GecikmedenDoğan Sorumluluğu, Ankara, 2010.

Ülgen Hüseyirç Hava Taşrma Sözleşmesi, Ankara, 1987 (Ülgen, HavaTaşıma).

Ülgen Hüseyin, Taşrma Hukuku,40. Yılında Türk Ticaret Kanunu, İs-tanbul, 1997 (Ü|gen, Taşrma Hukuku).

Ülgen Htlseyiru Uluslararasr Taşrmacrlrk ve Hukuki Sorunları, İstanbul,1988 (Ügen, Uluslararasr Taşrmacılık).

Veziroğlu Yalçın, Taşrnan malrn zarar görrnesi ve Geç teslim edilmesihAllerinde taşryrcının sorumluluğu, 4.3.2012 tarihinde www.vezi-roglu.av.tr/ index.asp?PagelD=33adresinden erişildi.

Wise Coliru The story of transport,Londra,1944.

www.e-akademi.org/arsiv.asp?s ayi=64 adresinden erişildi.

Yavgz Cevdet/Acar Faruk/Özen Burak, Borçlar Hukuku Dersleri(Özel Hükümler), İstanbul, 2011.

Yeşilova Ecehan, CMR-Taşıma Senedinin İspat Kuwetl DEÜHFD, C.7, S. l, Y. 2005, s. 237 -273, 1.4.2012 tarihinde http: / / w eb.deu.edu.tr / hukuk / dergiler/ D et glMiz7 -1, / PDF / y esllova1O.pdf adresin-den erişildi ğeşilov4 İspat).

Yeşilova Ecehan, Taşryrcınrn CMR Hükümlerine Göre Yardımcr Şalus-larrn ve Müteakip Taşryrcıların Eylemlerinden Doğan Sorumlulu-

ğu, Ankara, 2004 ğeşilova, Müteakip).

{96 l(Etaüoltfıda:Eçyn Taşıma Siidşmeslnin l,fukuklNibliği ıo ...

Yılın4z Ogğz, CMR Hüki,ıml€riıre Göre.Müteakip Taşrma, I2;rr:ılı,?ffi.

Zevkliler AydınlGokyayla Emıe K, Borçlar Hukuku Özel Borç ilıştı-leri, Ankara,2010.

Zeynetoğlu Ahmet, Taşıma Hukukıı, Ankara, LVl3 (Zeyneloğlu L9g3).

Zeyneloğlu A}uneü Uygulanıalr Taşıma Hukuku, Ankara ,L98O (Zey- ,

neloğlu,1980).