E D i T OR D E Nr,n&Is apnda baqlayan Gazze'ye yiinelik israil saldrrrlarr, Ocak aymrn ilk grinleriyle birlik-' c--- harekAtrna d0nilgmesi sonrastnda yeni bir insanhk dramrna yol aEtr. Evlerimize, oda-E:::la geride gAresiz bir ofl<e ve gozyaqt btrakarak sokiin eden Filistinli gocuklaln kan[---=i. canstz bedenleri; israil'in yrllara sari zulm0ntin izah iEin kullandrgr argtilmanlan birr'- ::ha anlamstzlaqttnrken, uygar diinya soyleminin realiteden ne kadar uzak oldugununf: =:siz taruklanydt. Filistinli qocuklann, kadrnlann, genElerin velhasrl Gazze'ye srkrgtrnl-: - .-jz binlerin yaqadrgr insanhk dramrnrn higbir politik mtilahazayla izahr miimkrin degil-i-:: -hnda bu vahqet kargtstnda kimin, hangi saike dayandrgma miiteallik degerlendirme-< :: anlamstzlagmaktadrr. Yeryiiztine dair hangi stratejik hesap m6sumlann olmesi rilstiin-:r- i:ndini gergekleqtirmeyi hedefleyebilir, hangi gil<ar bir Eocugun canrndan daha krymet-- :-a:ilir ki? Bize diigen, Gazze'de yaganan israif in faili oldugu insanhk dramr kargrsrnda:-:::: bildiklerimizi unutaral<, Filistinlilerin acrlannr maddi ve mdnevi olarak paylagmaktr.:;: jlsen. kimin bu savagtan grighi Erkacagr; kimin kazantp, kimin kaybedecegi gibi israil.--=:i karqrsrnda anlamsrzlaqan sorularr/sorunlan, bir an igin bile olsa bir l<enara brrakarak---s-inlilerle empati kurmak ve oturup Batr'nrn medeniyet algrsr ve insanhga vaat ettigi yarr--: :ahi}'etine dair ktsa da olsa tefekkrir etmektir. Bu baglamda Arap drinyasrnln suskunlu-i- s::srsrnda Tiirkiye'den ytikselen tepkiler daha bir anlamh hale gelmektedir.

[llistin'de ya$anan insani dram ile bir anlamda iirtiigen ve yine ig burkan bir bagka dram, bu::::-.kjarda yiiz yrh aqkrn bir siiredir tekrarlanmaktadr. Bu dram, herkesin ifAde ettigi gibi1--:::e ]'aqanan olaylanndan delil; rilkenin "gtimrtik bekEisi" olmakla mrikellef aydmlardanc.-,:aklanmaktadrr. I(endi topraklartna, tarihine, kiiltirtine, milletine yabancrlaqan aydrn----:i 1uz yrh aqkrndu tilkeye verdigi zararlarrn dogrudan kanh neticeleri olmasa da, milletin-jerini etkileyecek onemli konularda yonlendirici vasrflannr hep Batrh gdglerin menfaatle-:: :,grultusunda kullanmalart, telafisi miimkiin olmayan krrrlmalara sebebiyet vermiqtir. Da--'='- Filistin'de yaqananlar birgok insana ve millete birgok nasihat haykrnrken, Tiirkiye,deki:,::jlln bu ve benzeri olaylar karqtstnda milli kimlik ve bagrmszhk kavramlarrna biraz daha:;. sasivetle yaklagmaya yonelmemesi hayli manidardrr.

LAiemizin birgok sorunu vardu. Bu sorunlar karqrsmda giizim iiretme, halkrn alacag tav-:- :ejrleme de yol gosterici olma misyonunahaiz qevrelerin bizzat sorunun kaynagr ol.urr,:-:-rn meselelerin kdkenindeki aydrn sorununa ivedi bir goztimi zaruri krlmaktadrr. Batrlr::-.:sezler taraflndan iiretilen kavramlan terciime etmek hastahlrntn, hayran gelebilik ola-:*a iiade edilebilecek en hafif belirtilerini gostermeye ba$lamasrnr Osmanh'nrn gerileme do-'-:::ine kadar gottirebiliriz. Fakat bu hastahgrn ilerlemesi neticesinde hayranhk taklide, tak--: -.'abancrlagmaya, yabancrlaqma ashnr inkdra ve bunun dolal sonucu olarak yerini aydm:-::ietine brrakmtqtrr. Tarihi baglamrndan kopartrlan 1915 Olaylan yukarrda zikrettifimiz,i=rdini aydm olarak tarif eden zimrenin son yrllarda zanaatlarrnr sergiledigi baghca Lonu---ian biri hAline gelmiqtir. 1915 Olaylan'na iliqkin dogru bir kanaat edinme zahmetine hig----: zaman girmeyen, 6deta emir-komuta zinciri iginde, bir aqiret veya cemaat mantrgr iginde:-:reket eden bu ziimrenin Ermenilerden ozrir kampanyasr baqlatmasr, bizleri "Oztir"lii av-:r gerqegi ile bir kez daha yiiz yiize getirmiqtir.

f,onu ashnda 1915 Olaylan defitdir, efer bu olaylar olmasrydl anrlan zrimrenin baqka bir:- jsusu tartl$maya aEarak Tiirk milletine ve devletine olan driqmanhklarrnr sergileyecellerin-:;r kimsenin kuqkusu yoktur. Dolapsryla istenildigi kadar konunun tarihsel cephesinden':ahsedilsin,

istenildigi kadar 1915 Olaylarr ile gerEekleri gosteren arqiv belgesi kamuoyunun:; ilgililerin dikkatine sunulsun, bu cemaatin mensuplannr ikna etmek kabil olmayalaktrr.Orlar kendi bildiklerini tekrar etmekten ve driqmanhklannr sergilemekten beri durmayacak--ardrr. Olugan tehlikeye dikkat Eekebilmek maksadryla,2023'unelinizdeki sayrsrnda bu oztjLr-tarnpanyasr kapsamrnda Ttirkiye'deki aydrn sorunun ele aldrk. 2023,in gegmiq sayilarrnda:i'drn konusuna deginmig ve Ttirk aydrnrn nasrl bir ruh hAli iginde bulundugunu iqaretleme-','e cahqtrk. Tanzimat'tan bu yana yaqanan aydrn sorunu gtiniimrizde yeni bir mahiyet kazan-rsttr ki, asltnda bu ontimiizdeki donemde Tiirkiye'nin tartrqmast gereken en onemli sorun-:ur. O da Aydrnlanma geleneginin tiriini.i olan pozitivist ve taklitle maruf aydrnlar ziimre-:irle. kiireselleqmeci, ulus devlet ve milliyetEilik karqrtr olma paydasmda uzlaqan neo-muha-:azakAr(!) aydrn tipidir. Pozitivist aydmm deger yitimini bu takviye ile azaltmrg ve yeni bir-<an kazanarak millete ve devlete olan kinini sahneleme imk6nrnr biraz d,ahabulmugtur. in-::iam hissinin birlegtirdigi bu ztimre karqrsrnda milli degerlere haiz aydrna onemli gorevler-u;mektedir ki, bu asltnda oniimiizdeki yrllarda Tiirkiye'nin gelecegini ilgilendiren onemli: ir sorun olarak karqrmrzdadrr.

2025'iin Ocak saytsmda hem aydrn sorunun hem de Filistin'de ya$anan insanlil< dramrnr de-.erlendirmeye aldrk. Qubat saytmtzda karqrnrzda olmak dilegi ile iyi okumalar diliyoruz.

onbeg ocak 2bin9 / sayr: 93

Atrhm Yayrncrhk Adrna SahibiMuzaffer SEMIZER

GenelYayrn YiinetmeniKdzrm UTUK

Yayrn KoordinatiiriiM. Ragrp VURAL

Sorumlu Yazr igleri Mtidi.irii$enol DoGANAY

Grafik. TasanmDAVUT MERZiFONLUOGLU

idare MerkeziCevizlidere Mahallesi 5. CaddeNo: 5/C Balgat /ANKARA

itetigimte l :0 .312.215 96 98belgeg : 0.312.21597 00e-posta : 2023dergi@superonline,come-posta : bilgi@2023.gen.trwww.2023.gen.tr

Fiyatr: 6.5 YTL. (6.500.000 TL)

Abonetel : 0.312.215 96 99

0.312. 472 23 23

Yrlhk Abone Bedeli75 YTL. (75.000.000 TL)

AltrAyhk Abone Bedeli38 YTL. (38.000.000 TL)

Atrhm Yayrnlarr AdrnaBanka Hesabr$ekerbank Regit Galip 9b.232016S2Posta Qeki: 5263148

Yayrn Turu: Yerel Sureli YayrnBasrldrgr Tarih: 13.01.2009

CTP. Baskr . CiltBagak Matbaacrlrk veTanrtrm Hiz. Ltd. $ti.Kazrm Karabekir Cad. Tuna HanNo: 1 0/'12-G iskitler/AnkaraTel: 0.312. 384 27 61

tssN 1303-0434

yazrlann sorumlulu$uyazarlanna aittir,

2023 DergisiBir AY GRUP Yayrnrdrr

L h - I

\*r1i*1It.-.._

r. ,

. 1 ,

.';,. ,.-.

- 'lt,

l t

lsldrn Konferansr 0rgiit{niinlslf,m Diinyastnda Yeri ue 0nemi?

XUilyfVn SfiOf ARAST RMAct. BAKU DEVLET [ \iv. AZERBA]cA\si\ASLTK BiLivsEL ARAQTTRMA vER^EZ

CEV.: DR, HATEN,4 CABBARLI

0. ytizyrlda Isldm drinyasrnrnlideri konumunda olan dev-letler ittifak arayqlart ige-risinde bulunarak, bolgeselve uluslararasr orgtitler Eer-

gevesinde birleqmek isteseler de, ciddibaqan saglayamamrqlardrr. Bir orgiit-te birleqmenin zarureti zamanla daha

+col< hissedilmistir ve IslAm l(onferan-sr Orgitti'niin (IKO) kurulmastyla Is-lAm drinyasrrun dayanrqmasr, bolgeselve uluslararasr problemlere ortak qo-ziim arayrglan ve igbirlifii igin geniqimkAnlar ortaya Erkmrqtrr.

Isldm dininin tarihi suregte toplumtizerinde etkisini anlamak igin dunye-vi ve dini hdkimiyetin kargilil<h iligki-

lerinde yaqanan problemleri aras.-:-mak onemlidir. Dogu/Musluman --kelerinde genellikle dini kurumla:,::iilke ntifusu izerinde etkisi, rolu .yonetim mel<anizmalart. her zar. 1:diinyevi tegkilatlarrn roliinden da:,.onemli ve kaltct olmuqtur. Bu nei.:--lerden dolayr da Miislumanlarln e-r ,kuruluqlarrnrn tek siyasi platfonr::'birleqmesi sloganr zaman zaman gu:-.-deme gelmiq ve bu slogan liderlik ic: -

asr bulunan bazr etkili Mrisliiman d-' -

letleri tarafrndan desteklenmiqtir. E -araqtrrmada dtinya Mi.isliimanlart:,siyasi ve dini toplumunun temsil ol*: -

du$u uluslararasr tegkilatlarrn ku:-.-maslnln nedenleri ve aErrltklt ola:.,it<O'nun Mtisluman ateminde ve ci*: .ya siyasetinde konumu araqttrtlmr,.:,:

rrDiinyodo teknoloiik geligmelerin

uygulonmosr, geleneksel ekonomikil igkilerin yenilenmesi; Miisli jmon

devletler orosrndo igbirligi, devletlerorosrndo hukuki egitsizlige korgr

miicodele ve bogko reformlor yopmo

frrsotrnr do beroberinde getirmigir. Buonloyrg gergevesinde gegitli konulordobirbirilerinden forkr olmoyon, oncokgenel sosyol igerikli 'isldm devleti',

' isldm yiinetimi', ' isldm ekonomisi',' isldm sosyolizmi' ve diger doktriniler

ortoyo olrldr. Ancok bu doktrinleryeterli de[ildi; doho biiyiik ve kopsoyrcr

bir leEkilolo ihliyog duyulmoktoydr.tt

Gir ig

nI I

/

Lr

*;qo'ruurg **a*a;x pa;* l lygsge,t} ag. i vxw} e&x &N€"*At?

islAm DiinyasrndaBa$rmsrzlrk Hareketleri

1965'te Ingiltere'de Miislr,imandevletlerin din ve bilim adamlarmrnkatildrg din ve uluslararasr iligkilerproblemlerini ele alan konferansta su-nulan bir teblifde "isldm dini Mflsln-man devletlerin uluslararasr iliqkiler-de faaliyetlerini ve flsttinliiklerini sr-rurlandrmaktadlr"l denilmekteydi.Ancak daha sonra geligen olaylar bu-nun aksini gosterdi. islAm felsefesiningeligmesi ve Mtishiman iilkelerin ta-mamrnda balrmsz siyasi faktore d6-nrigmesi, uluslararasr kamuoyu tara-findan da kabul gormriqti.ir. BirgokMLisltiman tilkelerinde isldm dinin ro-ltinrin artmasr yerel, bolgesel ve ulus-Iararasr bazr geligmelere baghdrr.

Isl6m dini tarih boyunca Eeqit-li donemlerinden geEmig ve geliqmig-tir. Ancal< bazr araqtrrmacrlar isl6mtarihinin 19. yiizyrldan 20. yijzy:.Jtnbirinci Eelrefine kadar olan donemi-ni durgunluk donemi olarak deferlen-dirmektedirler.

Bu d6nemde drinyada Halife kim-lifini de iginde banndrran Osman-h Imparatorlufu, Iran ve Afganistandevletleri harig, diger Mrisliiman top-lumlann siyasi kuruma sahip olma-malan nedeniyle isldm dini geniq bircofrafyada genellikle grinhik yaqam

meseleleri yeniden mtizakere edilmiqve sonuEta bankacrhk ve ozel mrilki-yet gekillenmiqtir. Celaleddin Afgani,Muhammet Abdo, Ahmet bey Agaog-Iu, Ismail bey Gasprrah ve diger diiqii-niirler tarafindan temeli atrlan Mrish.i-manlarrn birleqmesi fil<ri, isldm'rn ro-hinr,i artrrdrlr gibi Mrisltiman dayanrg-masrnl griglendirdi, PanislAmizm dr.i-qtincesinin geniqleme ve giiElenmesi-ne yol agtr.

Bu donemde "dini birlik" felsefe-sinin "ulusal birlik" felsefesinden da-ha etkili olgu olarak gorr.ilmekteydi.Bu siiregte geliqen milliyetEilik ideo-Iojisi de Isldmi degerler Eergevesindeqekillenmekteydi. Isldmi dr.igriniirle-re gore, Mrisliimanlar once bafrmsrz-hklarrnr elde etmeli daha sonra ise birorgritte birlegmeli idi. MilliyetEiliginetkisi ozellikle 19. yrizyrlm sonu 20.ytizyrhn baqlannda Mrisli.iman top-lumda daha gok hissedilmigtir.2 Di-ni-milliyetgi ideoloji, milli bafrmsrz-hk hareketlerinin geliqmesine olanaksagladr. Bu donemde somrirgecilikaleyhine verilen mricadeleler zamanzaman dini ozellik tagryabilmekteydi.Bu siireg devam ederken trim Mr.islii-manlarrn birlik ve beraberligi konu-sunda ciddi fikir birligi olugmaya ve20. yljzy/'da IslAm drinyasrnda ve te-fekkiiriinde onemli defigim streci ya-qanmaya bagladr.

Birinci Dtinya Savagr sonucun-da Osmanh imparatorlugu dagrldr;manda rejiminde olsalar da lrak, Su-riye, Liibnan gibi Miishiman devlet-ler ortaya Eil<tr. Osmanh'run dafrlma-st, Mtisliiman devletlerin yeni bir grigmerkezinde birleqme firsatrnr da bera-berinde getirdi. Bu trir bir sorumlulu-gu ristlenecek gflE merkezi Arap cop-rafyasmda mevcut idi. Grig merkezle-rinin oluqmasl aynl zamanda bu co[-rafyada ya$anan siyasi geliqmelerle deilintili idi. Trirk ulusunun bagrmsrzhkmiicadelesinin onderi Atatiirk'0n uv-guladrgr reformlar. cumhuriyet yone-tim geklini benimsemesi bu tilkededaha radikal degigliklere neden oldu.Diger Mrisltiman topluluklar daha zi-yade bagrmsrzhklannr kazanmak isti-yorlardr ve devletin yonetim qekli on-lan fazla ilgilendirmiyordu. Aynr za-manda manda altrnda olan bu devlet-lerde kapitalist degerlerin yer edinme-si bagrmsrzhk hareketlerini tetikleyenetken olmugtur. Manda altrnda olanMrishiman devletlerin baErmsrzlil< ha-reketleri ikinci Dtinya

-savaqr'ndan

sonra daha da griglendi; uzun srirenmticadelelerden sonra sonuEta Mris-himan dtnyasr bagrmsrzhgrna kavug-tu. Atlantik'ten Avustralva'va kadarolan cografyada islAm ddi v; ideolo-jisi hdkim olan onlarca devlet ortayagrktr. Bu devletlerde balrmsrzhk son-

rasr Mrishimanlann birleqti[isivil toplum orgritleri kurul-du ve faaliyete baqladr.

Miisli iman halklann so-mrirgecilikten kurtulmasr,drinyarun iki kutba bohin-mesi, kapitalist drinyadakiEekigmeler, savaq sonuElan,sosyal, ekonomik ve siyasikrizlerin derinleqmesi isldmidr,iqtimirler karqrsrnda ciddiproblemlerin oluqumuna ne-den olmuqtur.s Birinci Diin-ya Savaqr'ndan sonraki do-nemde, Ttirkiye ve SSCB gi-bi, bir srra devlette gerEekle-qen devrimler sonucunda is-ldm yapryr qekillendirmede-ki siyasal agrrhgrnr yitirmiq,Ikinci Dtinya Savagr'ndansonra baglayan demokratik-leqme hareketleri de bu srire-ci hulandrrcr bir etki yarat-mtqtr. Brittin bu geliqmelereparalel olarak Miisliiman te-fekki.ininde. siyasi. kr.iltrirelyagam ve baqka alanlarda de-rinlegmesine gerqekle5en budegi qikliklere u!-gun. retbrm-lar har-ata geqirildi. Iran. Pa-

tar andan ileri gidememi gtir.18. yljzy|rda Avrupa'da

kapitalizmin geliqmesi sri-recinde ya$anan ekonomik,siyasi ve toplumsal olaylar,Dogu devletlerinin yonetimqeklini ve IslAmi degerlerietkilemekteydi. 19. y:Jzy/rnikinci yarrsrndan itibaren ya-qanan geligmeler, dini-drinye-vi egitim alan bazr Mti sltimanliderleri isldm'rn yeniden yo-rumlanmasr, Avrupa'da eldeedilen bazr felsefi ve ekono-mik geliqmelerin Miishimandrinyasma da aktarilmasr dii-qrincesine itmigtir. Bu lider-ler, toplumsal yagamda re-formlar. yapilmamasr duru-munda Isldm drinyasrnda cid-di bolinmelerin olacalmdanendiqelenmiqlerdir. Bu fikir-ler Miishiman kamuoyu tara-findan yogun qekilde tartrqrl-mrqtr. 19. yrizyilrn ortalann-dan baqlayan reformlar uygu-lamalarr, genel olarak dininalgrlanmasrnda ciddi degi-gikliklere yol agmamrgtr. Busriregte gerii hiikflmler, borE

kistan, Suudi Arabistan gibi devletlerise resmen dini/$erii hukuk sisteminibenimsedi. 20. y:;'zyilrn ortalanndanbaqlayarak diinyarun Eeqitli ulkelerin-de dini hareketlerin artmasr gozlen-mekteydi. Bu donemde aynr zamandadini agrrhkh uluslararasr tegkilatlartn,vakrflarrn, hareketlerin, parti ve tari-katlann sayt arttt.

Bafrmsrzhgrnr kazanmrg devletle-rin kalkrnma modelinin belirlenmesisorununun hAlledilmesi daha geniqalanda miizakere edilmekteydi. Dinive diinyevi Miisltiman diiqtinurler ta-rafindan IslAm iilkeleri igin ortak ka-bul edilebilen, kapitalist ve sosyalistekonomik ve siyasi modelden farkh"riEiincu yol" denilen geleneksel is-ldm defierlerine dayanan kalkmmayolu-islAmi Yeni Ekonomik Duzen-hakkrnda tezler ileri suruldii.

Diinyada teknolojik geliqmelerinuygulanmasr, geleneksel ekonomikiligkilerin yenilenmesi; Miislumandevletler arasrnda iqbirligi, devletlerarasrnda hukuki eqitsizlife karqt mii-cadele ve baqka reformlar yapma frr-satrnr da beraberinde getirmigtir. Buanlayrq gergevesinde geqitli konular-da birbirilerinden farkr olmayan, an-cak genel sosyal iqerikli "Isldm dev-leti", "IslAm yonetimi", "IslAm eko-nomisi", "lslAm sosyalizmi" ve digerdoktriniler ortaya atrldr. Ancak budoktrinler yeterli degildi; daha briyi.ikve kapsaycr bir teqkilata ihtiyaE du-yulmaktaydt.

ilk Uluslararasr isldmi Birlikler

Boylece, 20. yli.zy/l.n baqlanndanitibaren Batr'nrn somiirgecilik siyase-tine karqr rtiraz eden Ortadogu dev-letlerinde isldm dayanl$maslnln ya-qandr[r gorulmtiqttir. Bu donemde di-ni a[rrhkh uluslararasr tegkilatlannoluqmasr bu yonde atrlan ilk adrmlarolmuq ve IslAm dayarugmasma daya-nan uluslararasr siireE tamamlanmrq-t l r .-

Uluslararasr tegkilat kurmaklaMiisliiman drinyasrnrn birleqtirilmesidiiqtincesi Birinci Dr.inya Savagr'ndansonra Filistin din adamlan arasrndayer edinmigti. Suudi Arabistan ve Mr-srr'rn baqkenti I(ahire, Mr.isli.imanla-nn siyasi birlifinin kurulmasr ufrun-da ortaya grkan hareketlerin merkezioldu. Btiytik dini efitim merkezi ola-rak bilinen Al-Azhar Universitesi bi-lim adamlamnrn ve Suudi ArabistanIftalr Abdul Aziz ibn Said'in teklifii le Mavrs 1926'da I(ahire'de 15 Miis-

liiman devletin katrldrfir Dtinya Mi.is-liiman l(ongresi (DMK) toplandt veI(ongre'nin sonuE bildirisinde DiinyaIsldm I(ongresi'nin (DII() kuruldufuilAn edildi. Ancak l(ongre somurgeci-lik aleyhine ortak mticadele igin ge-nel beklentileri karqrlamadr. Qiinku1931'e kadar DiI( teqkilat gibi gekil-lenemedi. Aynr yrlda Filistin Miifti.isuAmin el-Hi.isey'nin teklifi ile dtizenle-nen I(udiis Forumu'nda Filistin prob-lemi IslAm diinyasmrn baqhca proble-mi olarak degerlendirilmiqtir. Bu Fo-rum'da DII('in yiiriitme komitesi se-qildi. .Ancak atrlan bu kiiErik adtm-Iar DII('in geniq alanda faaliyeti iEinyeterli olmadr ve bunun igin Dil(' in1949 Ifuragi I(onferansr'nr bekleme-si gerekti. Bu giriqimlerin di.inya Mus-lr.iman hareketlerinin geliqmesindeonemli bir etkisi olmasa da, bolgeselMiisliiman birliginin kurulmasr sure-cini hrzlandrrdr. Bunu daha sonrakiyrllarda izleyen geliqmeler de onay-ladt.

Paris'te yaqayan Mrsrh avukat vegazeteci Mahmut Salim 1935'te Ce-nevre'de Diinya Musliiman I(urulta-

yr (DMK) duzenledi. I(urultay Avru-pa'daki Miisliiman azrnhklan etraftnatoplamayr hedeflemiqti. Bununla daFilistin problemi ile birlikte gelecek-te kurulacak II(O'nun baqhca faaliyetistikAmetinin temelleri koyuldu. Ay-nr zamanda 1945'te Suudi Arabistan.Mrsrr ve Pakistan'rn giriqimleri ile ku-rulan Dunya IslAm I(onferanst (DII()da il(O'ntin kurulmasrna vardrm etti.

1953'te Urdiin ltuah'nrn girigi-mi ile 15 Musluman ilkenin katrh-mr ile I{udiis igin Dtinya islAm I(ong-resi (I(DII() kurulmugtur. Bu I{ong-re'nin de baghca amacr Filistin soru-nunu hAlletmekti.

1962'de Mekke'de Isldm tilkele-rinin ilk hiikrimet drgr teqkilatr olanIslAm Diinyasr Birligi (IDB) kurul-du. Bu Birlik'in baqhca amacr Miis-liimanlan dinlerinden koparmaya veonlar arasrnda dayanrqmayr zayrfl,at-maya yonelik propaganda qaltgmala-rrna kargr koymak, Isldm devletleriarasrnda siyasi, ekonomik ve ktiltiirelalanlarda iqbirliginin geligtirilmesi-ne yardrm etmek, dinin kamuoyundaetkisinin artmasrna ve dini deserlerin

#

l , , r : : : i l o c a k i k i b i n d o k u z

ix* ' r i*uru *suglt* gl" l txvxsiru**wi vxmi w* g!f , tc&,! l r

devletlerin anayasalarrnda yer alma-srna Eahgmak idi. Ozellikle isldm di-ninin yayrlmasr, cami ingaatr ve Mek-ke ziyaretlerinin drizenlenmesi 6nce-likli konular olarak deferlendirilmiq-ti.:Birlik aynr zamanda dini, krilttirve egitim faaliyetlerinden drgarrya ta-garak siyasi gosterilere de katrlmak-taydr. Ornegin, Birinci Qegen Savaqrzamanr Birlik savaq karqrtr kampan-ya dtizenlemiqti. Birlifin Genel Sek-reterligi Suudi Arabistan geyhi AbdaI-Aziz ibn Abdullah ibn Baz'rn "Sal-drrrya I{arqr QeEen Halkma DestekIgin" yardrm galrrsmr desteklemiqti.Birlik, Isldm olmayan devletlerde degubelerini aEarak burada etkili olama-ya gahqmaktaydr. Birlik'in faaliyetiniyonetmek igin Avrupa'da (London1973), Afrika'da (Dakar 1976), Ku-zey ve Griney Amerika, Karayip Hav-zasrnda (New York 1970), Asya'da(Karagi 1978) bolgesel IslAm gurala-rr krirulmugtu.

IDB uzun zaman DiK. KDiK.1965'de kurulmuq ve baqhca amacrbtitrin Miisltiman tegkilatlarr bir ara-ya getirmek olan Afrika-Asya islSm

Tegkilatr (AAIT) ve difer tegkilatlannfaaliyetini kontrol etmeye gahgtr. Buamagla Birlik'in giriqimleri ile 1964'teDIK ve I(DII{ ile faaliyet alanlarmmpaylagtrrlmasr hakkrnda anlagma im-zalansa da, uygulamada ciddi sorun-lar yaqandr. DiK, dini htiktimet drgrteqkilatlar arasrndaki liderlik iddia-srndan vazgegti. iKo'den farkh ola-rak IDB Mi.ishimanlarm azmhkta ol-duklarr devletlerde de faaliyet goster-mekte ve Mtishimanlarla Eahqmakta-oIr."

ilk uluslararasr orgiitlerin faaliyet-leri sonucun da 20. yizyrhn birinci ya-rrsmda dini agrrhkh uluslararasr or-gtitlerin gekillenmesinde ciddi adrm-lar atilmrgtr. Aynr yilzyrhn ikinci ya-rtstndan baqlayarak ilk uluslararasrIsldmi orgiitlerin dtinya siyasetini et-kileyecek mekanizmalara sahip olma-drklarr anlaqrldr. Dogal olarak devletdtizeyinde Mtisliimanlann Erkarlannrkorumak iEin etkin bir mekanizm ku-rulmasr ihtiyacr ortaya Erkmrqtr. Ulus-Iararasr defiqiklikler sonucunda 20.yi.izyrhn son Eeyrefinde uluslararasriliqkilerde htikrimet ve hrikimet drsr

:lJ

orgritler diizeyinde faaliyet gosterenMr,isltiman teqkilatlar ozel rol ristlen-meye baqladr. Bu geliqmelere paralelolarak Mtisliiman dr,inyasrnda liderlikmr.icadelesi yaqanmaya bagladr.

Genellikle yapl, amag, temsilcilikdiizeyi ve faaliyet alanrna gore ulus-lararasr IslAm teqkilatlan birbirindenfarkhdrr. Hrikrimet drqr orgritler dti-zeyinde devletler arasr teqkilatlardaMtisltiman toplumlarr dini liderleri,siyasi liderleri ve bazen de hrikrimettemsilcileri temsil etmektedir. islAmDiinyasr Birligi, Dtinya islAm Tegkila-tr, Dtinya Isl6m Kongresi, Gtiney Do-gu Asya ve Pasifik Ulkelerinin Bol-gesel IslAm Teqkilatr ve digerleri bugruba dittirler. Avrupa islam $urasr,Dtinya IslAm Temsilcilikleri Federas-yonu ve diger bu trir uluslararasr or-gritlerde ise dini toplum ve birliklertemsil olunmaktadrlar. Hi.ikr.imetlerarasr orgtitlerde ise riye devletler, dev-let ve hrikrimet baqkanlarr dtizeyindetemsil olunmaktadrrlar. 0rgiitlerdetoplumsal, siyasi, ekonomik, ktiltrirelalanlarr ilgilendiren kararlar ahnmak-ta ve uygulanmaktadu.

iK0'ntin Kurulmasr

7967 Arap-israil Savagr ve1969'da I(udiis'te El-Aksa Cami'ninyakilmasr trim di.inyada Mtish.imanbirlifinin kurulmasr sirecini hrzlan-drrmrg ve bu amagla Eeqitli bolgeselve uluslararasr konferanslar diizen-lenmiiqtir. 22-25 Eylnl 1969'da Me-rakeq'in baqkenti Rabat'ta 25 Mrislii-man devletin devlet ve hriktimet baq-kanlarrrun bir araya geldigi ve FilistinKurtuluq Orgritri'nrin gdzlemci olarakkatrldrfr konferansta isldm I(onferan-sr Orgtitri kurulmuqtur.

, Krsa srirede drinyadaki.siyasi olay-lara mridahale eden iI(O. isldm'rn va-yrldrgr bolgelerde birlik ve beraberiigidegil sallamaya yonelik faaliyetlerlesmrrh kalmadr, aynr zamanda ulus-lararasr alanda ve uluslararasr hukukbelgelerine gore dr.inya Mishimanla-nnrn sorunlan ile ilgilenen bir orgiitniteligi kazandr. iKO, kuruluqundanitibaren dtinya Mrishimanlarmrn ge-niq bir cografyada kargrlaqtrklan add-letsizliklere karqr verdikleri micade-leye destek saglamrgtrr. if6, dahagok diinyanrn geqitli i.ilkelerinde ate-izm ortammda yaqayan ve Mtisliimanolmayan hiikrimetlerin baskrsr altrndakalan Miishimanlarrn sorunlan ile il-gilenmig, maddi, m6nevi ve siyasi agr-dan onlan desteklemistir. Bu alanda

*, - i

ii$o c a k i k i b i n d o k u z

gosterdigi faaliyetiyle II(O aynr za-manda IslAm'rn yaplmasma da Ea-hqmrgtrr.

IKO, 1971'de yrirutme organr olanGenel Sekreterlik'in tesis edilmesin-.den sonra gerEek anlamda faaliyetebaglamrqtrr. Drqigleri Bakanlan'nrn3. toplantrsrnda (Cidde, 1972), is-lAm tilkeleri arasrnda dayanrgmanrn,siyasi, ekonomik, kiiltrirel, bilim vesosyal alanlarda igbirliginin griElen-dirilmesinin dncelikli konular arasln-da oldugunu teyit eden orgut tiiztigril<abul edilmiqtir. BM rrlzugti ve AGiTSonuE Belgesi gibi uluslararasr iliqki-ler ve uluslararasr hukuk prensipleri-ne uygun olarak duzenleyen il(O tt i-zrigiinde agagrdaki konulara yer veril-miqtir:

- IslAm Lilkeleri arasrnda birlik veberaberligin guqlendirilmesi, Eok ta-raflr iligkilerin geligtirilmesi, trim is-lAm halklarrnrn ba$rmsrzhk mricade-lesi ve ulusal hukuklannt destekle-mek,

- isl6m dininde mukaddes kabuledilen bolgelerin korunmasr ve Filis-t in hal l<rrun hul<ul< lannr , isra i l tara-findan iggal edilmiq topraklann gerialtnmasr igin verdigi mticadeleyi ko-ordine etmek,

- Somrirgecilife ve etnik aynmcrh-ga l<argr miicadele etmel(. i l(O uyeleriarasrnda ve diger devletlerle igbirligiiqin uygun ortam hazrrlamak, ulusla-rarasr grivenligin ve banqm korunma-sr amacryla ortak hareket etmek,

Tizipe uygun olarak r,iye devlet-ler eqittirler ve difer devletlerin ba-lrmsrzhlrna ve toprak biitrinhigiinesayg gostermeli, iEiglerine mr,idahaleetmemeli, kendi aralarrndaki sorun-

larr banq yolu ile hAlletmeli, birlik veberaberligi zedeleyecek her hangi bireylemde bulunmamahdrlar. TiiztikBM'nin 102. maddesine gore, 1 $ubat197 4 tarihinde l<ayda alrnmrqtrr.6

II(O uluslararasr faaliyetini dn-zenlemek igin uluslararasr hukukunkabul gormrig normlarrnr Mishimanhukuk prensiplerine uygunlaqtrrma-ya Eahqmaktadrr. Orgut tarafrndanhazrlanmrq ve Drgiqleri Bakanlan'nrn19. Toplantrsr'nda (I(ahire 1990) ildnedilmig olan "Insan Haklan Hakkm-da IslAm Bildirisi"nde bagrmsrz dev-letlerin iqiglerin_e mtidahale etmemekongoriilmiigttir./ Ancak buna rag-men drinyanrn Eegitli devletlerindeya$ayan Mt is luman azrn l r l< lann is lamdrinyasrnrn bir pargasr oldugu dikkateahnarak, onlann haklanrun korunma-st gerektigi vurgulanmaktadu.

iro'ntin Organtan

iKO'nun iig esas organl vardrr:1. Devlet ve Hiiktimet BaqkanlannrnZiwe Toplantrst, 2. Drgigleri Bakan-lan I(onferansr, 5. Genel Sekreter-lik. il(O'niin aldrlr karara gore faa-liyetleri Genel Sekreterlik tarafindankoordine edilen bakanlar diizevinde:istatistik, Ekonomi ve Sosyal Araq-trrmalar Merkezi (SESRIC, Ankara,1978), IslAm, Sanat, Tarih ve I(iiltrirAraqtrma Merkezi (iRCiCA, istan-bul,.1976), Isldm Teknoloji Enstitti-sri (IUT, Dakar, 1977),IslAm IGlkrn-ma Bankasr ( lDB, C idde. 1975) . i s -lAm Egitim, Bilim ve I(lltur Teqkila-tt (ISESCO, Rabat, 1982),IslAm Ha-ber Ajansr ( i iNA. Cidde, l97o), is-

IAm Devletleri Radyo ve Televizlc':.Teqkilatr (ISBO, Cidde, 1975), Isldr:Ticaret-Sanayi Odasr (iCCi, Karaci.1978) gibi orgrite bagrmh ve bagrn-srz, daimi ve geEici yardrmcr kurunt-lar oluqturulmuqtur. Aynr zamandaFilistin, Afganistan, Kegmir, Irak veIftbns problemlerinin da dahil oldu-gu ktilttir, bilim, efitim, ekonomi, hu-kuk, maliye, spor, teknoloji, basm, in-sani ve sosyal meseleleri goruqen yar-dtmcr kurumlar da Genel Sekreter-I ik ' in iEine yardrmcr olmal<tadrr.8 20.yrizylm sonlarrna dogru iiye devletlerarasrnda iliqkileri koordine etmek iqinII(O Iqiqleri Bal<anlan l(onseyi. iKOParlamento ittifakr, Enformasyon Ba-kanlarr I(onferansr gibi Eeqitli alanlar-da uluslararasr kurumlar oluqturul-mu.qtur. IslAm Ifulkrnma Bankasr iseII(O'nr,in baghca maliye merkezidir vegorevi, Liye devletler arasrnda sosyal.ekonomi iqbirligini geniqlendirmek.sanayi ve uretim alanlarmda projele-rin maliyelegtirilmesi, drg ticaretin ge-liqmesine yardrm etmektir.

3. IslAm Ziwe Tonlantrsr'nda(Mekke 1981) 0ye devletGr arasrndagegitli alanlarda igbirligini geniglen-dirmek amacryla devlet bagkanlannrnbaqkanhk yaptrgr tiE daimi komisyon;Enformasyon ve I(iiltur MeseleleriDaimi Komisyonu (COMiAC, Sene-qal;. El<onomi ve Ticaret iEbirligi Da-imi I(omisyonu (COMCEC, Tirkiye),Bilim ve Teknik Igbirligi Daimi I(o-misyonu (COMSTECH. Pal<istan)qkurulmugtur.

Diqigleri Bakanlarr'nrn 11. I{on-feransr'nda (IslAmabat 1980) 11 riyedevletin bakanlarmdan oluqan Dai-mi Bakanlar l(omitesi olusturulmu$-tur. I0 Giivenlil< l<onularr rizere Trii-kiye, Suudi Arabistan, Zambiya, I{u-veyt ve Pakistan'dan oluqan "BeqlerGrubu" faaliyet gostermektedir veDrgiqleri Bakanlan'nrn her yrl topla-nan konferanslannda ahnan karar-lan uygulamaktadr. BM'nin Gtven-lik I(onseyi'ne benzeyen "Beqler Gru-bu"nun gorevi riye devletler arasrndakriz ve olagani.isti durumlan araqtrr-mak, Miish,iman devletler arasrndakianlaqmazhk ve sorunlarr goziime ka-vuqturmaktlr.

if6'ye Uyelik Si.ireci

iI(O, genig yetkilerle donatrlmrq.uluslararasr bir orgrittur; ancak bu 6r-giite iiye olmak iEin bazr srnrrlamalarvardrr. Bu bal<rmdan ircO'yii bir ba-krma krsmen kapah uluslararast or-

o c a k i k i b i n d o k u z

iN6 'N0ru is lAn* or i ruyssrnnlx i veRi vr c l ruErr l ie

gtit olarak deferlendirmek mrimktin-dr,ir. Isldm diinyasma Ait oldugunu,IKO ttiznfrinde kaydedilen prensipve amaglan paylagtrgrnr bildiren dev-letler II(O'ntin tiyesi olabilirler. Bu-

:nun iEin nyelige bagvuran devletle_rin iiE qarttan birine sahip olmasr ge_rekmektedir: 1. Devletin ntifusun-unbnytik bokimrinin Mrishiman olma-sr. 2.. Anayasada devletin resmi dini-nin Isldm oldufu bildirilmesi. j. Dev-let Bagkanr'run Mtisliiman olmasr. Bugartlar iKO'nrin sonraki toplantrla-nnd.? yeniden drizenlenmi$tir. rl

Uyelifin kabul edilmesi icin rivedevletlerin iiEte ikisinin onayr yeter-lidir. Orgrit yeni tiye devlet iqin yil-hk masraflan belirler. ileride orgri-te tam tiye olmak isteven Mtishimandevletlerin gozlemci siatristinde mti-racaat etmesine hig bir hukuki engelyoktur. Bu gtin itibarryla Kuzey Krb-rrs Trirk Cumhuriyeti (1979), Bosna(1994), Merkezi Afrika Cumhurive-ti (1997),.layland (1998) ve RuiyaQ!.00.5) it(O'de gozlemci devlet, AripDevletleri Birligi (1975), BM (1976t,4friL-u Birlili (1977), ECO (1995i,Tarafsz Devletler Harekdtr (t997)gozlemci uluslararasr tesl<ilat statrj-stindedirler.

iKO'ntin l9T}'te25 olamiye sayr-sr bu giin 57'ye ytikselmigtir. Bu dev-letler dtinyanrn dort krtasmda ver-leqmektedir. Uye devletlerinin iop-Iam nilfusu 650 milyon kiqiden faz-ladrr. Ntjfusun ytzde 62,9,u Asya'da,yrizde 36,8'i ise Afrika'da yagamaktaolup bu da drinya niifusunun yrizde2l'ne tekabril etmektedir. Drinvadaise Mrishimanlann toplam suytri 1,2milyar olarak bilinmektedir ve vasa-drldan cografya 30 milyon kilometie-karedir. Bu da l:gra parEalannrn yi.iz-de 24'ne esittir.12

II(O riyelerini devlet sistemine go-re, dini ve dtinyevi, ekonomik kalkrn-malarrna gore zengin ve yoksul olaraktasnif etmek mtimktindiir.ls 6rne!in,dtinyevi devlet olan Trirkive ve dinidevlet olan iran, yriksek getiqim ari-zeyine ulagan I(orfez rilkeleri ve Afri-ka'nrn yoksul rilkeleri. Bu devletlerinyonetim qekli de degiqiktir; monar$i,teokrasi, emirlil<, sultanhk ve cumhu-riyet. Bununla beraber iK6, amacla-n, hedefleri ve faaliyetleri bakrmrndanbu _devletleri bir araya getirebilmiqtir.IKO riyesi devletleri cdri problemle-rin hAlledilmesine yaklagrm bigimleri-ne gore, rhmh ve radikal, yerlegtiklericografyaya gore, uzak ve yeni bagrm-srz devletler olarak tarumlamak mtim-kiindiir.

Btitiin bu olgular iKO,nrin faali-yetlerini, aldrfr siyasi kararlarm ieeri-gini etl<ilemektedir ve kararlar genel-likle tavsiye niteligi tagrmaktadri. BMgibi IKO'de de aldrgr kararlan uygu-layabilecek mekanizmava sahip deEil-dir. Bu nedenden dolayi da iran, Irik,Lribnan ve Sudan Ortadogu proble-minin hdlledilmesinde orgritrin faa-liyetinin yetersizligi elegtirilmigtir.IKO'min faaliyetinin yetersizligi ge-nellikle iiye devletler arasrndaki an-laqmazhklarla agrklanmaktadrr. Or-nefin, Irak'rn Kuveyt'e askeri miida-halesini de-stekleyen Urdrin ve FilistinKurtuluq Orgritii'ne itiraz eden on ikiArap devlet baqkanr itrO'nrin 6. Zjr-ve Toplantrsr'na (Dakar 1991) katrl-mamrslardrr.la

20.yll.zyl/'rn sonlarmda iKO ve rin-de gelen Mrishiman devletleri, ateizmideolojisinin propagandasrnr ytinitenSSCB'nin da$ilmasrnr memnunluklakarqilamrq, eski SSCB cografyasrn-da ortaya grkan yeni devletlerde is-ldm propagandasrnr yapma girigim-lerinin Batr'nrn giderek artan etkisiile kargrlagmasrndan rahatsz olmus-lardrr. Aynr zamanda iKO, Batr icinucuz ham madde kaynagl ve iq giicrigibi de$er kazanan Mrishiman devlet-lerin ekonomik durumlanndan endi-ge etmiqtir. iKO, yeni ba[rmsrzhk el-de etmiq Mrisliiman devletlerin eko-nomik kalkmmasma yardrm edebile-cek m6li grice ve Eegitli mekanizmleresahip oldufu iEin orgtitle iqbirligi budevletler tarafindan cazip gelmektey-di ve iKO tiye olduklari uluslararairorgiitlerden ilki olmustur. Bu devlet-lerin iI(O'den bekleniileri onemli ol-gtide karqrlanmrg, drgtit onlara im-

kdnlarr gergevesinde her ttirhiL var-drmda.bulunmugtur.

IKO'ye iiye devletlerin ihraq mal-Iarr genellikle petrol, dogalgai, pa-muk ve grda iiriinlerinden olusmakta-drr. Drinya petrol ve dopalgal rezer-vinin yiizde 1f i Irak,a, yiizde 9,6,srBirleqmiq Arap Emirlikleri'ne, yiizde9,2'si Kuveyt'e, yiizde 8,6'sr iran,a.yiizde 13'ii diler OpEC rilkelerine,geri kalanr ise difer devletlere dittir.Dtinya genelinde baqhca petrol ve do-Palgaz, degerli dag-maden kalmaklan-run bulundufu Mrisliiman.devletleriuzun zaman somiirge altrnda kaldrk_lan igin ba$rmsrz drq ve ekonomik po-litika uygulayamadrklanndan, kigi ba-$rna drigen milli gelir d:d.zeyi oldukEadrigriktrir.

IKO'niin uzmanlaqm4 kurumla-n riye devletlerin ekonomilerinin ko-ordine edilmesiyle ve ekonomik kal-krnmalannr teminiyle u$ragmakta-drr. Ornegin, zengin dogal kaynakla-ra sahip olan devletler ortak iiretimmerkezleri kurarak drg piyasaya hammadde degil, hazrr iirtin ihrac edebi-lirler. Bu da beraberinde yeni ig yer-leri ve ortak sermayenin canlanma-sma imkdn verecektir. Avm zaman-da devletlerin birbirilerinin tecnibele-rinden de yararlanmasr mrlmkiin ola-bilecektir.l5

isl6m drinyasrmn ekonomik kal-krnmasrm saglamaya gahgan iXO,"Avrupa Pazafl" na benzer,,Mrislii-man Pazafi" oluqturulmasr konusun-da ..bazt giriqimlerde bulunmuqtur.IKO'ye tiye devletler arasrnda imti-yazh Ticaret Anlaqmasr,nrn imzalan-masrnln diinya ticaretinin bugrinkiidurumunda MilLshiman devletlere al-

o c a k i k i b i n d o k u z f f i ?

ternatif imkAnlar sunacalt ve bu co[-rafyada sosyal refahm yiikselmesineyardrm edecegi duguniilmektedir.'oBu proje gerEel<leqirse. isldm dun-yasr Batr ekonomisine bagrmhhktankurtulabilir.

islAm devletlerinin ekonomik vesiyasi aErdan gtiElenmesi amacryla di-ger devletlerle iliqkilerini sistematikve koordineli bir qekilde hayata ge-Eirmek iEin ifO, birEok uluslararastorgutlerle iqbirligi igerisindedir. it<O.BM ve ona bagh kurumlarla (BM'ninTicaret ve I(alktnma I(onferanst, Ge-liqme Programr, UNESCO, MiiltecilerI(omiserlifi, UNISEF) Iftzrlhag I(o-mitesi, Ekonomik Iqbirligi Teqkilatrve difer bolgesel ve uluslararast or-giitlerle birlikte gahgmrqlardrr.

BM dunya Mrislumanlarl arasln-da dayanrgmantn temin edilmesindenmemnundur ve baqta II(O olmak tize-re uluslararasr Mrisliiman orgiitleriile iqbirligi yapmaktadrr. BM'nin 26.toplantrsrnda (New-York 1982) heriki orgiit arastnda iqbirligini koordi-ne edebilecek bir mekanizmarun oluq-turulmast zarureti "BM ve II(O Ara-

r : i .srnda Igbirtigi Hal<l<rnda" imzalananantlaqmada ozellikle vurgulanmtq-trr.r7 1975'den itibaren it<o gl,'t 'de,1976'dan beri ise iKo'niin davetiy-le BM iKO'de gozlemci statrisrine sa-hiptir. 1982'den baqlayarak ifO veBM Genel I(urulu'nun bittin toplan-trlarrnda diinyada bangm korunmast,problemlerin gozrimune yonelik ortakgiriqimler, siyasi, kriltiirel, ekonomikve diger alanlarda igbirligi hakkrndabildiriler imzalanmaktadtr.

BM'nin yr l l r l< raporlarrnda iKOile iliqkiler, Afganistan, Tacikistan,Somali, Qegenistan, Dafltk I(arabag,

Bosna ve diger problemlerle baflt mii-zakerelerin yaprldrgr vurgulanmak-Iadr. Bazr bdlgesel ve uluslarara-sr problemlerin hdlledilmesinde il(Ove BM'nin girigimleri etkili olmuqtur.Ancak Isl6.m rilkelerindeki bazt prob-lemler iKO'nrin qabalartna, karar vetavsiyelerine rafmen daha ziyadeBM'nin giriqimleri ile Eoziime kavuq-muqtur.18 ABD'nin Irak'a mtidahalesizamanL ifO Genel Sekreteri Abdnle-hed Belkeziz'in BM Guvenlik I(onse-yi'ne miiracaatrntn cevapsrz kalmastBM'nin islAm diinyasmda itibannt vegi.ivenirlili[ini sarsmtqttr. 1e

ixO. tggo' l r yr l lardan i t ibaren is-ldmi degerleri koruyarak bireysel yak-lagrm mekanizmast hazvlamaya veuluslararasr iliqkilerde kureselleqmesiirecine gore yeniden yapilanmayaEahqmaktadrr. Bu donemden baqlaya-rak ifO toplantrlarrrun standart giin-demi degigmiqtir. Sd,dece isldm diin-yasr igin degil, dlinya iEin tehlike arzeden terorizm, bolticuliik, ntikleer si-lAhlar, askeri sorunlar ve diler mese-leler orgiitiin b{itr,in kurumlartrun il-gi alanrna girmig; tiye devletlerin cog-rafyasrnrn degiqmesine paralel olarakda ozelde bu cofrafyada, genelde ttimdrinyada sorunlartn hAlledilmesi iginstratejisi ve taktik deqiklifine gitmiq-tir.20 Ancak bu degiqikliklere rafmenMrisluman devletlerin uluslararast so-runlarrn hdlledilmesinde etkili olmast,bazr islAmi prensipleri karqrhkh iliqki-lerde uygulamak giriqimleri, hentizciddi sonug vermemiqtir. I(iireselleq-menin devam ettigi bu siireEte Mtislii-man devletlerin birlifi ve dayantqmastbir anlamda islAmi kureselleqme ola-rak deferlendirilebilir. Bu geliqme ay-m zamanda islAmi deferlerden uzak

ka\rnr1 dev\etleri de bu siitece dahi\edebilir. Bazr araqttrmacrlar ise islamidayanrgmayt en katt ve etkili ktiresel-legme karqrtr ideoloji olarak deferlen-dirmektedir.

Uluslararast taleplere cevap ver-mesi baktmtndan II(O, uluslararastterorizme ve boluciiliife kargt mtica-delede faaliyetini koordine etmek iEinit<O Cenel Sekreterligi'nde savunmave guvenlik bilgilerinin degigimini dti-zenleyen devletlerarast grup kurmug-tur. Bu konular II(O'nun son yrllardayaprlan zirve toplantilannda miizake-re edilmiq ve bildirilerde yer almtqttr.ifO, riye devletlerdeki ig tehlikelerindrg tehlikelerden daha ciddi oldugunubildirmig, Isldm devletlerini bu tehli-kelere l<argr onlem almaya. islAmi de-gerleri suiistimal edenlere karqt mii-cadele etmeye ve sorunlu bolgelerdeya$ayal insanlara yardtm etme Eagr-mrqtlr.-'

ifO'ye iiye devletler bilimsel arag-trrmalar ve uluslararast konferanslarteqkil ederek qattgmalann durdurul-masr yoniinde faaliyet gostermekleberaber, Avrupa ve Dogu, Hrristiyan-hk ve isldm uygarhklan arastnda dadiyaloga baqlamaya ve igbirligini ge-niqlendirmeye Eahgmaktadrr. Son yl-larda Bakti'de BM, II(O, UNESCO,ISESCO. itcO Oiyalog ve igbirligi Ug-runda islAm I(onferanst GenEler For-mu, Uygarltklar Arast Diyalog Diin-ya Formu, BM'nin I(alkrnma Prog-ramr, Avrupa l(onseyi gibi uluslara-rasr orgutler ve Haydar Aliyev Vakvtile ortaklaqa "Toleransltk ve IfurqrhkhAnlagmanrn Geligmesinde I(tle Ileti-qim AraElarrnrn Rolti"22 (Nisan 2007)ve "GenEler Uygarhgrn Ittifakr IEin"(Haziran 2008) konulannda uluslara-rasr konferanslar diizenlenmiqtir. Bukonferanslar da gazetecilerin egitilme-sinin zarureti, "Isldmi teror" tantmla-maslnrn nedenleri, dinin dofru bir qe-kilde propagandastntn yaprlmasrndagenElerin, gazelecilerin ve kadmlarmrolu, uygarhklar arastndaki farkliltk-larrn giderilmesiyle diinyadaki prob-lemlerin qozumiine yardtmct olmakmeseleleri ve diger onemli konularmrizakere edilmigtir.

Sonug

Yaprlan. araqttrmalar degerlendi-rildiginde, II(O'ntin baqarrh faaliyet-lerinin onun uluslararast alanda nii-fusunu ve dunya politikasrnda etki-sini artrrdtlr sonucuna varmak m[im-kr.indur. Bu gun, "IslAm dunyasmtn

o c a k i k i b i n d o k u z

i u* 'x* i r i * r -A* * i ; ru1 'x*r ru** xr YXft.t \; iv. {}rurL{i?

BM'si" olarak anrlan iKO'ntin diinya-da MiislilLman halklann refahr ve da-yanl$masl adrna bilimsel geliqmeler-den, siyasi deneyim ve yeteneklerdenyararlanabilen difer uluslararasr or-gtitler arasrnda gelecek vaat eden say-grn bir yeri vardr.

Bitiin bu giriqimlerin amacr ku-reselleqme aracrhgryla islam dininingergeklerini, I(uran-r I(erim ahlAkrnrve lsl{K\i hir ha5a( (arzl sLarak (\in-yaya tarutmaktrr. Geliqen drinya top-lumunda Musliimanlar bilim, krilttir,ahlAk ve diger olgiitlerde biitrin insan-hga ornek olmahdrrlar.23 Gr,iniimtizdeMtisltiman devletlerin ekonomileri veturizmin geliqmesiyle ortak faaliyetstratejilerinin uygulanmasr bu amaE-lara ulagmaya imkdn saglamaktadrr.

Bazr araqtrrmacrlar El<melettin ih-sanoglu'nun 2005'te II(O Genel Sek-reterligi'ne seEilmesinden sonra or-gtitte ciddi reformlarrn yaprldrgr ko-nusunda hemfikirdirler (Ihsanoglu2009-2072 yrllar iEin yeniden GenelSekreter segilmiqtir). Yaprlan reform-lar arasmda orgritrin triziiftinrin, adr-run degigtirilmesi, Mr.isltiman rilkeler-den barrg giicti askerlerinin oluqturul-masr, helAl grda tiriinlerinin standard-laqtrrrlmasr, bu grda tiriinlerinin kali-tesinin uluslararasr standartlara ulag-trnlmasr, belgelenmesi ve diger konu-lar yer almaktadrr.2a Aynr zamanda2000'li yrllarda orgritiin ti.izi.i[inungrinrin taleplerine uygun olarak degiq-tirilmesi ihtiyacr ortaya grkmasr nede-niyle 1 1. Ziwe Toplantrsr'nda (Dakar200$ fizn$iin yeni metni mtizakereedilmiq ve kabul gormiiqtur. Trizi.ik,r.iye devletlerin devlet baqkanlanrunonayrna sunulmu gtur.25

Diger _Isldm orgtitlerinden farkholarak II(O, devletlerarasl anlagmaz-lil<lan Eozecek, Mtisliiman devletlerarasrndaki igbirliginin geligmesineyardtmct olacak bazr mekanizmalaroluqturmugtur. Bu konuda bazr farkh-Itklara ralmen Isl6m devletlerinin buorgit EerEevesinde iqbirligi, devletle-rin siyasi, ekonomik, insani, sosyal vekrilttirel alanlarda geligme saflamasr-na yardrmcr olmuqtur.

Dipnotlar

1 Dongov Vladimir Efremoviq; "IslAm vMejdunarodnrkh Otnoqeniyakh", Dip-lomatigeskiy Ejegodnik, NauEnayaKniga Yayrnevi, Moskova, 1997, s.62-89 .

2 i t t i taqi-Miisl imin. ss.66-68, i t t ihad, ss.68-70, Ittihatve Terakki, s. 71, Isl6.mcr-hk , s . 58 , Pan ls lamizm, s . 282, Umum-

rusya Miisliiman Ittifakr, ss. 419-420,Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Ensik-lopedisi, Cilt 2. Bakri, 2005. Seide Ali-krzt; "Gorkemli IslAmqinas Alim Ah-met Bey Agaoglu", Devlet ve Din, Mart2008, ss. l72-1,76.

5 Bu konuda bkz.: ismail Rafik Bey veAl<hundova Nergiz: Asya ve Afr i l<a Ul-kelerinin Qaldaq Tarihi (1945-2000'liyillar) I. Kitap, (Uzak, Giiney Dogu,Guney ve Merkezi Asya Ulkeleri), Ba-kf l , 2001, ss.3-10, 1.87 -272, 276-225.

4 "Sistemnaya )storiya Me]dunarodhil<hOtnogenii", B 4. t ,791,8-2005, Ci l t 3,Sobttiya 1945-2003, Der. Bogaturo-va Aleksey DemosfonoviE, Moskova2003.- ??valguk Aleksey; 'Mejduna-rodnre IslAmskiy e Organizagii', OtEest-vennie Zapiski, ? 5 (14), 2003, (Eriqim)http :/,/www.strana-oz.ru/? numid = 14-&article=664, 04.01.2007 .

5 lgnatenko Aleksandr: "I(uda idet is-lAmskiy Mir?" (Eriqim), http://www.i-r - p . r u / p a g e / s t r e a m - e v e n t / i n d e x -6200.htm1, 27.06.2006. -I(ovalquk;'Mejdunarodnre Isldmskiye...',

6 Sultanov Ernest $amiloviE; Mejduna-rodno-Pravovre Aspektr DeyatelnostiOrganizaEii IslAmskaya I(onferanEiya,Yayrnlanmamrq doktora tezi, Mosko-va, 2005, s.17.- Politioeskie Organiza-qii Blijnego Vostoka. OrganizaEiya Is-lAmskoy I(onferengii, (Erigim), http://mi d dlee as t. org. u a/or gan izalions /oik.htm, 1.4.06.2007: Charter of theOIC / / http:/ /www.oic-oci.orglenglish/main/charter.htm. 26.0 4.2007 .

7 "The Cairo Declaration on Hu-man Rights in Islam" (Eriqim), http:/ / www. oic- oci. orglengl ish / art icle /human.htm, 37.05.2007.

8 Eyyubova Semude, IslAm I(onferan-s r Tegk i la l r U lus la rarasr l l i q l< i le r S is -teminde (1969-2000), Yayrnlanmamrqdoktora tezi, Baki i , 2007, s.16-18.-Iba-yev Vefaddin; IslAm I(onferansr Teqki-latr, Bilim Yayrnevi, Bakii, 1998, s.10-25 .

9 "3.Islamic Committee for Economic,Cultural and Social Affairs", (Eriqim),http ://www.oic-oci.orglengli sh/ main/

S tand in g0 l02 0 0 /02 0 C o mmi t t e e s . h t m,06.07 .2008.

10 "11th Islamic Conference of ForeignMinisters", (Eriqim), http:,7www.oic-oci. org/ oicnew / english/ conf/ fm/ 17 / 1.10/o20icfin-final-en.htm, 06.07.2008.

11 "13th Islamic Conference of ForeisnMinisters". (Erigim). http:/ /www.oic-oci. orgloicnew/english/co nf/ fm/ l3 /130/o 20icfm-final-en.htm, 27 .06.2007 .

72 Azerbaycan Isldm I(onfrensr TeqkiiatrStralannda, Bakri, Haydar Aliyev IrsiniAragtrrma Merkezi'nin Yayrnr, Bakri,2008, s.70-71.- "OIC. Member StatesInformation", (Eriqim),http ://www.oic-oc i .o rg leng l i sh /main /member - S ta-tes.htm, 25.02.2007.- "Overview onthe OIC Member Countries", (Eriqim),http :/,/www. sesrtcic. orglmember_co-untries.php, 30.09.2007 .

13 Vyageslav YakovleviE Belokrenigs-kiy; "Muslumanskiy Vostok v Na.aleXXI Veka, Institut Religii i Politolo-

gii", (Eriqim), http:,/www.i-r-p.ru,rr.r7.2006.

T4 "Organizagiya IslAmskaya I(onferen-giya: Iftatkaya Spravka", 16 Ekim2005, (Erigim), http://news.bbc.co.uVh i l russ ian /news/news id_3 1 96000/5196882.stm,15.04.2007 ; I(ovalguk;'Mejdunarodnre Isldmskiye...',

15 "Turk-IslAm Birligi Diinya Guvenligi-ne Zemrn Olacaktrr", Ilmi AraqtrrmaDergisi, Sayr: 6, (Arahk 2004) (Eri-

Cim), http://www.ilmiarastirma.netlindex.php, 14.Db.2DDB.

16 "IslAm Ulkelerinde Ekonomik GiiElen-me Nasr l Sag lanr r? ' . I lm i Arag t r rmaDergisi, Sayr 24, (Ekim 2003), (Eri-$im), http://www.ilmiarastirma.netlindex.php, 14.06.2008.

17 "Organization of the Islamic Conferen-ce and the International Organizati-ons", (Eriqim), http :,7www. oi c-un.or glabout/O.U.htm; http://www.oic-

.un.org/, 04.07 .2008.18 Sultanov; Mejdunarodno-Pravovre As-

pektr Deyatelnosti, s. 7.19 Balaqov A; "OII(: Instituqionalnry Di-

zayn i Osnovnre Napravleniya Raz-vit iya'. Naugnry Almanakh ' isl i rm vSovremennom Mire", (Eriqim), http://www. I slAm.rulpressclub/ analitika/okinde, 03.07.2008.

20 "Azerbaycan IslAm I(onferansr Teqki-latr Sralannda", s. 408.- "Draft agen-da of the 54th session of The IslamicConference of Foreign Ministers", Is-lamabad, Islamic Republic of Pakis-tan,28-30 rabiul thani 1428h, (15-17May 2007), (Eriqim), http://www.oic-o ct. o r g/ 3 4icfmlen gl i s h/wo rk-pro g-ram.htm. 06.06.2007.

27 "9th session of The Islamic Sum-mit Conference", (Erigim), http://www. oic'oci. orglengl ish/c onf/ is / 8 /8th-is-summits.htm. 27. 05.2007.-"Draft agenda of the 54th session ofThe Islamic Conference of Foreign Mi-nisters", Islamabad, Islamic Republicof Pakistan, 28-50 rabiul thani 1428h,(15-17 May 2007), (Erigim), http://www.oic-oci.or g/ 3 4icfm/ english/work-program.htm, 06.06.2007 .

22 "Baki'de 'Toleranshgrn ve I(arqrhk-h Anlagmanrn Geliqmesinde Ifitle lle-tiqim Araglannrn Rolii', I(onusundaUluslararasr l(onferans Sona Ermigtir",Respublika, 28 Nisan 2007.

23 Alil<tzt, 'Gorkemli Isldmqinas Alim Ah-met Bey . . . ' , ss .172-176; ' I ( i i rese l leg-me ve IslAm Di. inyasr' . I lmi Aragtrrma.Sayr:3, (Ocak 2002), (Eriqim), http:/ / wwwJlmt arastirma.netlindex.php,14 .06 .2008.

24 "lsldm I(onferansr Teqkilatrnrn Soz-ciisii I(urumun Sulmeramh I(ontin-gentinin Yaradrlmasr Teklifi ile Qil<-hrq Edib", APA Haber Ajansr, (Eri-gim), . http:/ /www.avciya.org; 'Sam-mit OIK v Senegale Proydet Pod Lo-zungom 'Isldm v 2l Yel<e', (Eriqim),http ://www.ri anru/ world/200805 15l101198471.h tm1. 15 .05 .2008.

25 "islAm Olkeleri Yeni Nizamname Ha-ztrlaytblar", 525-ci qazete, 19 Mart2008.

o c a k i k i b i n d o k u z l 4 , , , ] : . , l l l::..r1 :r..lil