22
ANADOLU’NUNLKESKESER(ARKEOLOJ)MÜZES: KONYAÂSÂRIATÎKAMÜZES’NNKURULUU HüseyinMUMAL * Özet KonyaMüzeciliihakkndabugünekadarçeitliçalmalaryaplmtr.BuçalmalardaKonya ÂsârAtîkaMüzesiveKonyaMüzeciliihakkndaönemlibilgilerverilmektedir.Buçalmalar danbazlarndaKonyaÂsârAtîkaMüzesi’ninkurulutarihi1901veya1902olarakgösteril mektedir.AncakmüzeninkuruluunugerçekletirenKonyaValisiAvlonyalFeritPaatarafn dandüzenlenenyazmalarvemüzeyeaitkitabelerincelendiinde müzeninkurulutarihinin1899olduuaçkçagörülmektedir. KonyamüzeliinintemelinioluturanKonyaÂsârAtîkaMüzesi’ninkuruluuileilgilibilgiler veAnadolu’daçeitlivilayetlerdeaçlanmüzelerdeerlendirildiinde,Anadolu’nun ilkArkeolojiMüzesi’nin1899ylndaKonya’dakurulmuolduurahatlklasöylenebilir. AnahtarKelimeler Konya,ÂsârAtîkaMüzesi,AvlonyalFeritPaa,ArkeolojiMüzesi,1899 THEFIRSTANCIENTMONUMENTS(ARCHEOLOGY)MUSEUMOFANATOLIA:THE FOUNDATIONOFKONYAASARIATKAMUSEUM Summary Uptopresent,alotofresearcheshavedoneaboutKonyamuseums.Bythecourtesyofthe researches,wehavereallyimportantinformationaboutKonyaÂsârAtîkaMuseumandthe historyoftheKonyamuseums.Someoftheresearchesshowthat,KonyaÂsâratîkaMuseum wasfoundedin1901or1902byGovernerofKonyaAvlonyalFeritPasha.However,whenwe consideredsomedocumentswhichwaswrittenbyFeritPashaandtheinscriptionofthe museumwenoticedthatthemuseumwasundoubtedlyfoundedin1899.Ifyouinvestigateother museumsinanothercitiesandcomparetheirfoundationdateswithKonyaÂsârAtîka Museum’syoucanrealisethat,Anatolia’sfirstArcheologyMuseumwasfoundedinKonyain 1899.Also,KonyaÂsâratîkaMuseumpavedthewayforfoundationofothermuseumsin Konya. KeyWords Konya,ÂsârAtîkaMuseum,AvlonyalFeritPasha,ArcheologyMuseum,1899 * Yrd. Doç. Dr., Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öretim Üyesi. [email protected] TARHNPENDE ULUSLARARASITARHveSOSYALARATIRMALARDERGS Yl:2009,Say:1 Sayfa:121142 THEPURSUITOFHISTORY INTERNATIONALPERIODICALFORHISTORYANDSOCIALRESEARCH Year:2009,Number:1 Page:121142

Hüseyin Muşmal, “Anadolu’nun İlk Eski Eser (Arkeoloji) Müzesi: Konya Âsâr-ı Atîka Müzesi’nin Kuruluşu, Tarihin Peşinde, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar

Embed Size (px)

Citation preview

����

ANADOLU’NUN��LK�ESK��ESER�(ARKEOLOJ�)�MÜZES�:�KONYA�ÂSÂR�I�ATÎKA�MÜZES�’N�N�KURULU�U�

��

Hüseyin�MU�MAL*��

Özet�Konya�Müzecili�i�hakk�nda�bugüne�kadar�çe�itli�çal��malar�yap�lm��t�r.�Bu�çal��malarda�Konya�Âsâr���Atîka�Müzesi�ve�Konya�Müzecili�i�hakk�nda�önemli�bilgiler�verilmektedir.�Bu�çal��malar�dan�baz�lar�nda�Konya�Âsâr���Atîka�Müzesi’nin�kurulu��tarihi�1901�veya�1902�olarak�gösteril�mektedir.�Ancak�müzenin�kurulu�unu�gerçekle�tiren�Konya�Valisi�Avlonyal��Ferit�Pa�a�taraf�n�

dan�düzenlenen�yaz��malar�ve�müzeye�ait�kitabeler�incelendi�inde�müzenin�kurulu��tarihinin�1899�oldu�u�aç�kça�görülmektedir.��

Konya�müzeli�inin�temelini�olu�turan�Konya�Âsâr���Atîka�Müzesi’nin�kurulu�u�ile�ilgili�bilgiler�ve�Anadolu’da�çe�itli�vilayetlerde�aç�lan�müzeler�de�erlendirildi�inde,�Anadolu’nun��

ilk�Arkeoloji�Müzesi’nin�1899�y�l�nda�Konya’da�kurulmu��oldu�u�rahatl�kla�söylenebilir.��

Anahtar�Kelimeler�Konya,�Âsâr���Atîka�Müzesi,�Avlonyal��Ferit�Pa�a,�Arkeoloji�Müzesi,�1899�

�THE�FIRST�ANCIENT�MONUMENTS�(ARCHEOLOGY)�MUSEUM�OF�ANATOLIA:�THE�

FOUNDATION�OF�KONYA�ASAR�I�AT�KA�MUSEUM��

Summary�Up�to�present,�a�lot�of�researches�have�done�about�Konya�museums.�By�the�courtesy�of�the�

researches,�we�have�really�important�information�about�Konya�Âsâr���Atîka�Museum�and�the�history�of�the�Konya�museums.�Some�of�the�researches�show�that,�Konya�Âsâr���atîka�Museum�was�founded�in�1901�or�1902�by�Governer�of�Konya�Avlonyal��Ferit�Pasha.�However,�when�we�

considered�some�documents�which�was�written�by�Ferit�Pasha�and�the�inscription�of�the�museum�we�noticed�that�the�museum�was�undoubtedly�founded�in�1899.�If�you�investigate�other�

museums�in�another�cities�and�compare�their�foundation�dates�with�Konya�Âsâr���Atîka�Museum’s�you�can�realise�that,�Anatolia’s�first�Archeology�Museum�was�founded�in�Konya�in�1899.�Also,�Konya�Âsâr���atîka�Museum�paved�the�way�for�foundation�of�other�museums�in�

Konya.��

Key�Words�Konya,�Âsâr���Atîka�Museum,�Avlonyal��Ferit�Pasha,�Archeology�Museum,�1899�

* Yrd. Doç. Dr., Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Ö�retim Üyesi. [email protected]

TAR�H�N�PE��NDE��ULUSLARARASI�TAR�H�ve�SOSYAL�ARA�TIRMALAR�DERG�S���Y�l:�2009,�Say�:�1�Sayfa:�121�142�

THE�PURSUIT�OF�HISTORY��INTERNATIONAL�PERIODICAL�FOR�HISTORY�AND�SOCIAL�RESEARCH��

Year:�2009,�Number:�1�Page:�121�142�

122 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/1

G�R���Müzeler,�genel�bir� ifadeyle,�geçmi��ça�lar�n�ya�am�biçimini,�bilim,� teknik�ve�

sanat� anlay���n�� ortaya� koyan� eserleri� koruma� alt�na� alarak,� de�erinden� bir� �ey�kaybettirmeden� gelece�e� aktarabilmek� amac�n�� ta��maktad�r1.� Bu� amaçla� dünya�üzerinde� halka� aç�k� olarak� düzenlenmi�� ilk� müzenin� 1683� y�l�nda� �ngiltere’de�Oxford�kentinde�Ashmolean� ad�yla�kuruldu�u�bilinmektedir.�Bu�müzede�Yunan,�Roma�ve�do�u�medeniyetleriyle� ilgili� bir� tak�m�kal�nt�lar�bulunmaktayd�2.�Daha�sonralar�� Fransa’da� 1750’de� Luxenburg�Müzesi� ve� 1793� y�l�nda,� Frans�z� �htilali�s�ras�nda�Krall�k�Saray�’ndan�toplanan�e�yalarla�olu�turulan�Louvre�Müzesi�aç�l�m��t�r.�Ancak�Osmanl��Devleti’nde�benzer�giri�imlerin�yap�lmas��için�XIX.�yüzy�l��beklemek�gerekecektir3.��

Osmanl��Devleti’nde�modern�anlamda�müzecili�in�ortaya�ç�k����XIX.�yüzy�l�n�ikinci�yar�s�nda�gerçekle�mi��olmakla�birlikte,�tarihi�süreçte�müzelerin�i�levlerine�benzer�baz��kurulu�lar�n�mevcut�oldu�u�görülmektedir.�Bu�çerçevede�erken�dö�nemlerden� itibaren� baz�� Osmanl�� yöneticilerinin� giri�imleriyle� eski� eserlerin� ko�runma� gayesiyle� depoland�klar�� görülmü�tür.� Bu� tutum� ça��m�zdaki� müzecilik�anlay���na�uygun�de�ilse�de�pek�çok�eserin�böylece�yok�olmaktan�kurtar�ld����bir�gerçektir4.��

Ayr�ca�Yeni�ehir,�Bursa�ve�Edirne’de�Hazine�diye�adland�r�lan�mekânlar,�de�virlerinin� �artlar�na�uygun�müzeler� olarak�nitelendirilebilir.� Bununla� birlikte,� �s�tanbul’un�fethinden�sonra,�de�erli�silah�ve�sava��malzemelerinin�Sultan�Ahmet’te�bulunan�Aya��rini�Kilisesine�konulmas��da�bu�anlamda�müzecili�e�dair�bir�örnek�say�labilir.� Bu�mekâna� sonraki� dönemlerde� de� devrin� silahlar�n�n� veya� ganimet�olarak�elde�edilen�çe�itli� sava��malzemelerinin�konulmas��bir�gelenek�haline�dö�nü�mü��ve�buras��Osmanl��müzecili�inin� temelini� olu�turmu�tur5.�XIX.�yüzy�l�n�ortalar�na�kadar�Cebehane�olarak�an�lan�bu�merkezin�ad�,�1839�tarihinde�Harbiye�Anbar��olarak�de�i�tirilmi�tir6.��

�I���STANBUL�MÜZE���HÜMAYÛN’UN�KURULMASI�Osmanl��müzecili�inin�temeli�eski�eser�koleksiyonlar�n�n�de�erlendirilmesi�ya�

da�daha�geni��bir�kitleye�aç�lmas��fikrinden�çok,�bunlar�n�korunmas��anlay����do��

1 Sabahattin Batur, “Dünyada Müzecili�in Geli�mesi”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, VI, �leti�im Yay�nlar�,

�stanbul 1995, s. 1472. 2 Erdem Yücel, “Yar�m As�r �çinde Müzecilik ve Arkeoloji Çal��malar�”, Hayat Tarih Mecmuas�, S. 11, �stanbul 1973, s. 61. 3 Halil Ethem, “Müzeler”, I. Türk Tarih Kongresi, Müzakere Zab�tlar�, T.C. Maarif Vekâleti, Ankara 1932, s. 530; Sümer

Atasoy, “Türkiye’de Müzecilik”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, VI, �leti�im Yay�nlar�, �stanbul 1995, s. 1458; Yücel, “Yar�m As�r �çinde Müzecilik ve Arkeoloji Çal��malar�”, s. 61; �efika Bay�k, “Dünyada Müzecilik”, Müze, 18–24 May�s 1984, Konya 1984, s. 39.

4 Semavi, Eyice, “Müzecili�imizin Ba�lang�c� ve Türk �slam Eserleri Müzesi”, Müze, T.C. Kültür Bakanl��� Kültür ve Tabiat Varl�klar�n� Koruma Genel Müdürlü�ü, Ankara 1990, s. 6.

5 Burhan Emiro�lu vd, Askerî Müze, Ak Yay�nlar�, �stanbul 1983, s. 5; Tahir Nejat Eralp, “Askeri Müze”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, VI, �stanbul 1985, s. 1604; Abdülhak �inasi, “Bizde Müzecili�in Ba�lang�çlar�”, Ülkü Halkevleri Dergisi, C. II, Ankara 1933, s. 132–133.

6 Wendy M. K. Shaw, Osmanl� Müzecili�i, (Çev. Esin So�anc�lar), �leti�im Yay�nlar�, �stanbul 2004, s. 22.

1/1 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 123

rultusunda�at�lm��t�r7.�Bu�dönemlerde�Avrupa’daki�müzelerin�zenginli�i,�özellikle�Osmanl�� topraklar�ndaki� eserlerin� ya�malanmas�yla� orant�l�� olarak� artarken,� bu�çal�nma�ve�ya�malanma�olaylar��Osmanl��Devleti’nde�modern�müzecili�in�geli��mesi� ve� eski� eserler� hakk�nda�baz��düzenlemelerin� yap�lmas�� sürecini� ortaya� ç��karm��t�r8.� Bunun� sonucu� olarak,� Osmanl�� Devleti’nde� ilk� müze,� Sultan�Abdülmecid’in�padi�ahl����döneminde�(1839–1861),�1846�y�l�nda�Tophane�i�Amire�Mü�iri�Fethi�Ahmet�Pa�a’n�n9,�eski�eserleri�toplamas��ile�olu�turulmu�tur10.�Böyle�ce� 1846� y�l�ndan� itibaren�Darphane�i�Amire� yak�nlar�nda� olan� ve�Ayasofya�Ca�mi’nin�arka�taraf�nda�bulunan�ve�o�zamana�kadar�Harbiye�Anbar�11�olarak�kullan��lan�Aya��rini�Kilisesinde12�Mecmua�i�Esliha�i�Atika�ve�Mecmâ�i�Âsâr���Atîka�ad�n�da�iki�bölümden�olu�an�ilk�Osmanl��Müzesi�kurulmu�tur�13.��

1856�y�l�nda�Yedikule�Hisar�ndaki�eski�toplar�n�da�getirilmesiyle�zenginle�mi��olan� Mecmua�i� Esliha�i� Atika,� daha� sonralar�� aç�lacak� olan� Askerî� Müze’nin,�Mecmâ�i�Âsâr���Atîka� ise�Arkeoloji�Müzesi’nin� temelini�olu�turacakt�r14.�Ancak�bu�tarihlerde�Aya� �rini,� ziyarete� kapal�� olup,� sadece� özel� izinle� girilebilen� bir� depo�halinde� düzenlenmi�� bulunuyordu15.� Neticede,� uzun� y�llar� Avrupa� ülkelerinde�bulunan�Fethi�Ahmet�Pa�a,�bu�ülkelerde�gördü�ü�müzeler�ve�eski�eserleri�koruma�çal��malar�n�n� etkisiyle� kendisinde� olu�an� fikirleri� �stanbul’a� döndükten� sonra�uygulama� imkân�na� kavu�mu�tur.� Böylece� Avrupal�� ülkelere� göre� geç� de� olsa,�

7 Hale Özkas�m, Semra Ögel, “Türkiye’de Müzecili�in Geli�imi”, �tüdergisi/b, Sosyal Bilimler, II, S. 1, �stanbul 2005, s. 98;

Remzi O�uz Ar�k, Türk müzecili�inin ortaya ç�k�� sürecini, yabanc�lar�n XIX. yüzy�l�n ilk yar�s�nda Osmanl� Devleti’nde yapt�klar� arkeolojik seyahatler, ara�t�rmalar ve kaz�lar sonucunda geli�en bir hadise olarak de�erlendirmektedir. Remzi O�uz Ar�k, Türk Müzecili�ine Bir Bak��, Milli E�itim Bas�mevi, �stanbul 1953, s. 1.

8 Hüseyin Karaduman, “Eski Eser Kaçakç�l���”, 1998 Y�l� Anadolu Medeniyetleri Müzesi Konferanslar�, T. C. Kültür Bakanl��� Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara 1999, s. 7; Osman Aytekin, “Osmanl� ve Cumhuriyet’in Eski Eser Politikalar�”, Tarih ve Medeniyet, Ekim 1997, s. 53.

9 Rodosluzâde lakab�yla bilinen Fethi Ahmet Pa�a (1801–1858) iyi bir asker, dirayetli bir devlet adam�d�r. Sultan Abdülmecid’in ablas� Atiye Sultan ile evlenerek Saray’a damat olmu�, birkaç defa çe�itli nezaretlerde bulunmu�, 1833’te Moskova, 1834-1836 y�llar�nda Viyana ve 1837-1839 y�llar� aras�nda Paris elçili�i yapm��t�r. �kinci defa atand��� Tophane Mü�irli�inde 1843’den 1858 kadar 14 y�l kalm�� ve bu görevdeyken 56 ya��nda vefat etmi�tir. Semavi Eyice, “Arkeoloji Müzesi ve Kurulu�u”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, VI, �stanbul 1985, s. 1596; Ayr�ca bkz. Tahsin Öz, “Ahmet Pa�a ve Müzeler”, Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi, Milli E�itim Bas�mevi, �stanbul 1949, s. 1–15; Aziz Ogan, “Türk Müzecili�inin Yüzüncü Y�l Dönümü”, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, 61, �stanbul 1947, s. 8.

10 Halil Edhem, Âsâr-� Atîka Müzesi’nde Meskûkât Koleksiyonlar�, �stanbul 1339/1923; s. 5; Osmanl� Devleti’nde ilk müzenin kurulmas�yla ilgili olarak baz� kaynaklarda �u bilgi verilmektedir. “Sultan Abdülmecit 1845 y�l�nda Yalova’ya yapt��� bir gezi esnas�nda yerde da��n�k vaziyette mermerden üzeri yaz�l� ta�lara rastlar. Merak ederek bunlar�n ne oldu�unu sordu�u zaman, kendisine bu ta�lar�n üzerinde Kral Konstantin’in isminin de bulundu�u bir tak�m ibarelerin yaz�l� oldu�u söylenir. Bunun üzerine sultan; ‘Böyle büyük bir hükümdar�n nam�n� ta��yan �eylerin yerde yatmas� do�ru de�ildir’ diyerek bu ta�lar�n toplat�p ba�kent �stanbul’a gönderir. O zaman Tophane-i Amire Mü�iri olan Damat Ahmet Fethi Pa�a bu ta�lar� koruma alt�na alarak eskiden beri silah deposu (Harbiye Ambar�) olan Aya �rini’ye naklettirir ve böylece ilk müze olu�maya ba�lar”. Atasoy, “Türkiye’de Müzecilik”, s.1458; Mustafa Poyraz, Müzelerde Is�, I��k, Nem, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Ana Bilim Dal� Yüksek Lisans Tezi, Adana 2008, s. 6.

11 BOA, A. MKT. MHM, Nr. 471/11. 12 Aya �rini Kilisesi hakk�nda geni� bilgi için bkz. Aziz Ogan, “Aya �rini Kilisesi”, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu

Belleteni, 55–56, �stanbul 1946, s. 7–14. 13 Atasoy, “Türkiye’de Müzecilik”, s.1458; Ata, Müze E�itimi, s. 51; Öz, “Ahmet Pa�a ve Müzeler”, s. 1. 14 Poyraz, Müzelerde Is�, I��k, Nem, s. 6–7; Ya�ar Erdemir, �nce Minare Ta� ve Ah�ap Eserler Müzesi, T.C. Konya Valili�i �l

Kültür ve Turizm Müdürlü�ü, Konya 2007, s. 12. 15 Özkas�m, Ögel, “Türkiye’de Müzecili�in Geli�imi”, s. 99; Süleyman Özkan, “Osmanl� Devleti’nde Eski Eser

Koleksiyonculu�u”, Tarih �ncelemeleri Dergisi, XIX, S. 2, �zmir 2004, s. 66; Osman Ermi�ler, “Günümüz Müzesi Nas�l Olmal�?”, Müze, Selçuk Üniversitesi Bas�mevi, Konya 1982, s. 25.

124 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/1

eski�eser�korumac�l����ve�müzecilik�anlam�nda� ilk� ciddi� icraat�hayata�geçirilmi��tir16.��

Tanzimat’�n�ilan�ndan�sonra,�Osmanl��vilayet�yöneticileri�ve�ahali�aras�nda�da�eski�eser�konusunda�hassasiyetin�olu�maya�ba�lad����görülmektedir.�Di�er�taraf�tan,�Osmanl��ta�ras�nda�görev�yapan�baz��yöneticiler�dahi�bu�konuya�katk��sa�la�m��lar�ve�örnek�olu�turmu�lard�r.�Bu�konuda�Sisam�Beyi�taraf�ndan�gönderilen�bir�ariza� oldukça� dikkat� çekicidir.� Sisam� Beyi,� Müze�i� Hümayûn� aç�lmadan� 12� y�l�kadar�önce,�1857�y�l��Mart�ay�nda�gönderdi�i�ariza�da,�Anadolu’nun�deniz�sahillerin�deki�eski��ehirlerinde�ve�Sisam’da�eski�eserlerin�ke�fiyle�ve�ç�kar�lmas�yla�me�gul�oldu�unu�ve�bu�süreçte�eski�eserlere�büyük�önem�verdi�ini�ifade�etmi�tir.�Sisam�Beyi�ayr�ca,�Os�manl��Devleti’nin�tarihi�yap�lar�ve�eski�eserler�konusunda� fevkalade�zengin�oldu�unu�ve�Yunanl�lar� zaman�nda� sahillerin�mamur� halde� bulundu�u� söylemi�tir.� Sisam�Beyi’ne�göre:�“E�er�100.000�kuru��tahsis�edilmek�suretiyle,�Anadolu’nun�uygun�yerlerinde�kaz�lar�yap�lmas��ve�sahillerde�ç�kar�lan�eserlerin��stanbul’a�nakledilmesi�sa�lan�r�sa,��stanbul’da�tayin�olunacak�bir�alanda�olu�turulacak�olan�müze�k�sa�zamanda�Avrupa’n�n�en�me�hur�müzesi�haline�gelecektir”17.��

Yukar�daki�örnekte,�Sisam�Bey’inin��stanbul’da�bir�müze�aç�lmas��konusunda�önemli�bir�fikir�ortaya�att����ve�bir�öneri�sundu�u�görülmektedir.�Söz�konusu�mek�tup�üzerine�Tophane�i�Amire�Mü�iri�ile�yaz��ma�yap�lm���ve�bu�çe�it�eski�eserlerin�nakledilerek�merkezde�yap�lacak�müzede�tezyin�olunmas��için�bulunacak�e�yan�n��stanbul’a�sevk�edilmesi�hakk�nda�gerekli�emirlerin�yaz�lmas��uygun�görülmü��ve�bu�da�padi�ah�taraf�ndan�onaylanm��t�r18.�Gerek�merkezdeki�devlet�adamlar�n�n�ve�gerekse�vilayetlerdeki�yöneticilerin�bu�konudaki�yakla��mlar��Osmanl��padi�ah�lar��nezdinde�olumlu�yank�lanm��t�r.�Böylece�henüz�depo�görünümde�ve�modern�müzecilik�anlay���ndan�uzakta�bulunan�Aya� �rini’de�k�sa�bir� süre� sonra�modern�anlamda�müzecilik�çal��malar�n�n�hayata�geçirilmeye�ba�land����anla��lmaktad�r.�Bu� tür� yakla��mlar�n� neticesinde� 1866–1867� y�l�nda� Ca�alo�lu’ndaki� Sultan� II.�Mahmut�türbesi�kar��s�nda,�“Müzehane”�ad�yla�bir�yer�kurulmu�,�ancak�buras��bir�müzeye�dönü�türülememi�tir19.��

Yukar�da�ifade�edilen�geli�melerden�sonra,�Sadrazam�Ali�Pa�a�ve�Maarif�Naz��r�� Hilmi� Pa�an�n� görevde� bulundu�u� 1868� y�l�nda�Osmanl�� �mparatorlu�u’nda�eski� eserlerin� ke�fedilmesi,� kaydedilmesi� ve� sergilenmesi� için� bir�Müzehane’nin�aç�lmas��kararla�t�r�lm��t�r20.�Nihayet�Safvet�Esad�Mehmed�Pa�a’n�n�Maarif�Naz�r��(�ubat�1868–5�Ekim�1871)�görevinde�bulundu�u�s�rada�20�Haziran�1869�tarihinde�müze�müdürlü�ünün�olu�turulmas�� sadrazaml��a� teklif� edilmi��ve�bu� teklif�uy�gun� görülerek� 10� gün� sonra� irade� ç�kar�lm��t�r.� Neticede� �ngiliz� Mr.� Goold,�

16 Karaduman, “Eski Eser Kaçakç�l���”, s. 7; Öz, “Ahmet Pa�a ve Müzeler”, s. 6; Ogan, “Türk Müzecili�inin Yüzüncü Y�l

Dönümü”, s. 8. 17 BOA, �.DH. Nr. 372/24654, lef 1. 18 BOA, �.DH, Nr. 372/24654, lef 3; A. AMD, Nr. 73/72. 19 Atasoy, “Türkiye’de Müzecilik”, s. 1458. 20 Ata, Müze E�itimi, s. 51.

1/1 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 125

Mekteb�i�Sultani�ö�retmenli�i�görevine�ek�olarak,�maa��n�n�3.000�frank�daha�art��r�lmas�yla�müdürlü�e�atanm��t�r21.��

Osmanl�� Devleti’nin� ilk� müzesine� önceleri� Atikhane,� Müzehane�i� Osmanî,�Müze�i��ahane�veya�Müze�i�Amire�denilirken�bu�dönemden�itibaren�de�“Müze�i�Hümayûn”�veya�Müzehane�i�Hümayûn”�ad��verilmi�tir22.�Bu� isimlendirme,�ku�rumun�imparatorlu�un�bütününü�temsil�etti�ine�önemli�bir�vurgu�olmakla�birlik�te,�ayn��zamanda�Osmanl��müzecili�in�kurumsalla�t�r�lmas��ve�müzede�sergilene�cek�eserler�hakk�nda�hukuki�düzenlemelerin�ba�lat�lmas��aç�s�ndan�çok�önemli�bir�ad�m� olarak� ortaya� ç�kmaktad�r23.� Bu� çerçevede� öncelikle� Maarif� Naz�r�� Safvet�Pa�a�taraf�ndan�valiliklere�bir�genelge�gönderilmi�tir.�Böylece�toplanan�eski�eserle�rin� �stanbul’a�gönderilmesi� istenerek�1869�y�l�na�kadar�bir�müze�deposu�halinde�bulunan�Müze�i�Hümayûn� geli�tirilmeye� çal���lm��t�r24.� Bu� durum� tarihi� eserler�konusunda� imparatorlu�unun� tümünü�kapsayan�bir�politikan�n�benimsendi�ini�göstermesi�aç�s�nda�da�önemlidir25.�Gerçekten�bu�tarihlerde�vilayetlerden�bir�mik�tar�eski�eser�merkeze�gönderilmi�tir26.�Ayr�ca�müze�müdürü�Goold’un�giri�imleri�ile�Marmara�Adas��ve�Tekirda��civar�ndan�heykeller�getirilerek,�müzede�yakla��k�160�civar�nda�eski�eser�toplanm��t�r27.��

1869�Maarif�Nizamnamesi’nde,�müzelerin� aç�l�p� i�letilmesi�Maarif�Nezareti�nin�görevleri�aras�na�dâhil�etmi�tir.�Ancak�k�sa�bir�süre�sonra,�1871�y�l�nda,�Sadra�zam�Mahmut�Nedim�Pa�a�görünürde�malî�nedenlerden�dolay��müze�müdüriyeti�ni�kald�rm��t�r.�Yerine�ihdas�edilen�muhaf�zl��a�ise�Avusturya�Sefiri�Freiherr�von�Prokesch�Osten’in�tavsiyesi�üzerine��stanbul’da�“Lloyd�Autrichien”�vapur�acentesi�sahibinin�o�lu�olan�Terenzio�getirilmi�tir28.�Bütün�bu�hadiseler,��ngiliz�dostu�ola�rak�bilinen�Ali�Pa�a’n�n�ölümünden�sonra,�Tanzimat�Dönemi�devlet�adamlar�n�n�çeki�melerinin�bir�sonucu�olarak�görülmektedir.�Bu�nedenle�Sadrazam�Mahmud�Nedim� Pa�a’n�n,� Ali� Pa�a’n�n� görevlendirdi�i� bütün� idarecileri� sebepsiz� olarak�azletti�i�ifade�edilmektedir29.�Hatta�müzenin�Tanzimat’�n�hedeflerinin�somutla�t��r�ld����bir�merkez�olarak�öne�ç�kmas��nedeniyle�kapat�lm���oldu�u�bile�iddia�edil�mektedir30.�Nitekim�Frans�z�Kültürü�hayran��olarak�de�erlendirilen�Ahmet�Vefik�

21 �smail Günay Paksoy, “Baz� Belgeler I����nda Osmanl� Devleti’nin Kültür Miras� Politikas� Üzerine Dü�ünceler”, Osman

Hamdi Bey ve Dönemi Sempozyumu, 17–18 Aral�k 1992, �stanbul 1993, s.208; Ahmet Mumcu, “Eski Eserler Hukuku ve Türkiye”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 26/3–4, Ankara 1970, s. 66; �inasi, “Bizde Müzecili�in Ba�lang�çlar�”, s. 135.

22 Halil Edhem, Âsâr-� Atîka Müzesi’nde Meskûkât Koleksiyonlar�, �stanbul 1339/1923 s. 5. 23 Shaw, Osmanl� Müzecili�i, s.102. 24 Eyice, “Arkeoloji Müzesi ve Kurulu�u”, s. 1598; Karaduman, “Eski Eser Kaçakç�l���”, s. 7; Ayr�ca maliye nezareti

taraf�ndan 27 Safer 1286/8 Haziran 1869 tarihinde vilayetlere yaz�lan tahriratta müze için meskûkât-� atike toplanmas� da tavsiye edilmi�tir. Halil Edhem, Âsâr-� Atîka Müzesi’nde Meskûkât Koleksiyonlar�, �stanbul 1339/1923, s. 5.

25 Shaw, Osmanl� Müzecili�i, s.104. 26 Ethem, “Müzeler”, s. 558. 27 Atasoy, “Türkiye’de Müzecilik”, s.1458; Eyice, “Arkeoloji Müzesi ve Kurulu�u”, s. 1598. 28 Karaduman, Türkiye’de Tarihi Eser Kaçakç�l���, s. 21; Semavi Eyice, “�stanbul Arkeoloji Müzelerinin �lk Müdürlerinden Dr.

PH-Anton Dethier Hakk�nda Notlar”, �stanbul Arkeoloji Müzeleri Y�ll���, �stanbul Arkeoloji Müzeleri Yay�nlar�, �stanbul 1960, s. 46.

29 Eyice, “Arkeoloji Müzesi ve Kurulu�u”, s. 1598; Eyice, “Dr. PH-Anton Dethier Hakk�nda Notlar”, s. 46. 30 Shaw, Osmanl� Müzecili�i, s.109.

126 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/1

Pa�a’n�n�1872�y�l��May�s�ay�nda�Maarif�Naz�r��olarak�göreve�gelmesiyle�müze�mü�dürlü�ünün�yeniden�aç�lmas��bu�aç�dan�oldukça�anlaml�d�r.�Bu�dönemde�müdür�lü�e�Alman�Dr.�Philipp�Anton�Dethier�getirilmi�tir31.��

Anton�Dethier�bizzat�kendisinin�giri�imleriyle�ülkenin�çe�itli�yerlerinden�eski�eser�toplatm��t�r32.�Bu�çerçevede�1873�y�l�nda�K�br�s’dan�88�sand�k�dolusu�eski�eser�getirtilmi�tir.�Bu�sürede�Dethier,�Band�rma’da�Takvor�A�a,�Selanik’de�Yuvanaki�ve� �stanbul’da�Dervi��Hüseyin� ad�ndaki� ajanlar�� vas�tas�yla� eski� eser� toplatarak�müzeyi� zenginle�tirmi�tir.�Böylece� bu�dönemde�Aya� �rini’deki� eser� say�s�� 650’yi�bulmu�tur33.�Vilayetlerden�getirtilenlerle�birlikte,�Aya��rini’de�toplanan�eski�eserle�rin� gün� geçtikçe� artmas�� nedeniyle� ve� müzenin� halka� aç�labilmesi� amac�yla,�Çemberlita�’da� geni�� bir� müze� binas�� yap�lmak� istenmi�,� ancak� ba�ar�� sa�lana�mam��t�r.�Bunun�üzerine�müzenin�Çinili�Kö�k’e�ta��nmas��gündeme�gelmi�tir34.��

Harbiye�Anbar�’ndaki� eski� eserlerin�Çinili� Kö�k’e� ta��nmas�nda� özellikle� se�raskerli�in� giri�imlerinin� etkili� oldu�u� anla��lmaktad�r.� Seraskerli�in� Sadarete�gönderdi�i� 12� Aral�k� 1873� tarihli� tezkirede,� öncelikle,� bir� süredir� Harbiye�Anbar�’n�n� bir� dairesinin� müze� olarak� kullan�ld���� ifade� edilmi�tir.� Bu� nedenle�Bab���Âli’den�verilen�müsaade�ile�müzedeki�eski�eserleri�görmek�amac�yla�pek�çok�yabanc�n�n�geldi�i,�bu�ziyaretler� s�ras�nda�Harbiye�Anbar�’nda�bulunan�silah�ve�mühimmatlar��da�inceledikleri,�ancak�bu�durumun�sak�ncal��oldu�u�belirtilmi�tir.�Harbiye�Anbar�’n�n�Asker�i��ahane’nin�silah�ve�mühimmatlar�na�mahsus�olmas��nedeniyle,�bu�anbar�n,�sadece�silah�ve�mühimmatlar�n�muhafaza�edildi�i�bir�me�kâna�dönü�türülmesi�gerekti�i�ve�bu�nedenle�eski�eserlerin�ba�ka�bir�mekâna�nak�ledilmesinin�uygun�oldu�u�ifade�edilmi�tir.�Bununla�birlikte,�eski�eserlerin�nakle�dilmesine� en� uygun�mekân�n� ise� ba�ka� alternatif� bulunmamas�� ve� mevcut� du�rumda�bo��olmas��nedeniyle�Çinili�Kö�k�oldu�u�belirtilmi�tir.�Bu�konuda�16�Ka�s�m�1873�tarihinde�sadarete�bir�müracaatta�bulunuldu�u�halde,�henüz�netice�al��namad���,�ancak�son�zamanlarda�Harbiye�Anbar�’n�n�eski�eserlere�yetersiz�gelme�ye�ba�lad����da�vurgulanm��t�r.�Üstelik�Orduyu�Hümayûn’un�silahlar�n�n�de�i�ti�rilmesi� nedeniyle� eski� silahlar�n� veya� Avrupa’dan� temin� edilen� yeni� silahlar�n�muhafaza�edilmeleri�gerekti�i�halde�Harbiye�Anbar�’nda�bunlar��muhafaza�ede�cek�yer�kalmad����ve�bu�konuda�s�k�nt��ya�and����da�ifade�edilmi�tir.�Netice�olarak�tezkirenin�sonunda,�Seraskerlik�taraf�ndan�Harbiye�Anbar�’ndaki�eski�eserlerin�bir�an� evvel� Çinili� Kö�k’e� veya�münasip� bir�mahalle� nakledilmesi� talep� edilmi�tir.�

31 Ethem, “Müzeler”, s. 558; Ata, Müze E�itimi, s. 51. 32 Dethier’in çal��malar� hakk�nda bkz. Eyice, “Arkeoloji Müzesi ve Kurulu�u”, s. 1599–1600; Eyice, “Dr. PH-Anton Dethier

Hakk�nda Notlar”, s. 45–52. 33 Eyice, “Arkeoloji Müzesi ve Kurulu�u”, s. 1602; Eyice, “Dr. PH-Anton Dethier Hakk�nda Notlar”, s. 47; Atasoy, “Türkiye’de

Müzecilik”, s.1458. 34 Bu konuda Maarif Nezareti’nin Ba�bakanl��a gönderdi�i söylenen bir yaz�da ifade edilenler hayli ilgi çekicidir. Söz

konusu yaz�da, “Avrupa’da eski eserlerin müzelerde sergilendi�i, Aya �rini’de bulunan eserlerin 200.000 lira de�erinde oldu�u, ancak burada nemden dolay� zarar gördü�ü, hükümetin �an�na uygun bir düzenleme yaparak, yeni bina yap�l�ncaya kadar mevcut binalardan birisinin düzenlenerek eserlerin oraya nakledilmesi gerekti�i ifade edilmi�tir. Ayr�ca müze müdürünün ifadesiyle Çinili Kö�k’ün bu i� için uygun oldu�unu böylece düzgün bir müze ortaya ç�kaca�� ilave edilmi�tir. Atasoy, “Türkiye’de Müzecilik”, s.1458.

1/1 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 127

Bunun� üzerine� Sadaret� taraf�ndan,� Seraskerli�in� söz� konusu� müracaat�� uygun�görülerek,�zaten�müstakil�bir�müzeye�lüzum�oldu�una�dikkat�çekilmi��ve�Harbiye�Anbar�’ndaki�eski�eserlerin�Çinili�Kö�k’e�nakledilmesi�için�çal��malara�ba�lan�lma�s��gerekti�i�25�Aral�k�1873�tarihinde�Maarif�ve�Hazine�i�Hassa�Nezareti’ne�bildi�rilmi�tir35.��

Bu�süreçten�itibaren�Çinili�Kö�k’ün,�eski�eserlerin�sergilenmesi�için�uygun�bir�mekâna�dönü�türülmesi�amac�yla�çal��malara�ba�lanm��t�r.�1875�y�l�nda�dahi�Çini�li� Kö�k’ün� düzenleme� çal��malar�n�n� devam� etti�i� anla��lmaktad�r36.� Hatta� II.�Abdulhamit’in� tahta� ç�k���ndan� k�sa� bir� süre� sonra,� Harbiye� Anbar�’n�n� ziyaret�edece�i�duyuruldu�unda,�buradaki�eski�eserlerin�bir�düzene�konulmas��da�talep�edilmi�tir37.�Baz��kaynaklarda�Maarif�Naz�r��Sami�Pa�azade�Abdüllatif�Suphi�Pa��a’n�n�gayretleriyle�müzedeki�arkeolojik�eserlerin�1876�y�l�nda�Aya��rini’den�Çinili�Kö�k’e�ta��nm���oldu�u�bildirilmekle�beraber38,�bu�tarihlerde�henüz�eski�eserlerin�nakledilmedi�i� görülmektedir.� Zira� daha� Nisan� 1877’de,� Çinili� Kö�k’ün� tamiri,�tanzimi�ve�malzemelerinin�tamamlanmas��ile�buraya�eski�eserlerin�nakli�meselele�rini�görü�mek�üzere�geçici�bir�komisyon�toplanm���ve�bu�komisyonda�baz��karar�lar� al�nm��t�r.� Söz� konusu� komisyonda�Çinili� kö�k’ün� tam� bir�müze� hüviyetine�kavu�mas�� amac�yla,� bütün� eksikliklerinin� giderilmesi,� eski� eserlerin� uygun� bir��ekilde�nakledilmesi�ve�yerli�yerine�konularak�tanzim�edilmesi,�müzeye�nakledil�meyecek�olan�eserlerin�muhafaza�alt�na�al�nmas��kararla�t�r�lm��t�r39.��

Komisyonun�Çinili�Kö�k�hakk�nda�ald����kararlar�n�k�sa�sürede�hayata�geçi�rildi�i�anla��lmaktad�r.�Nitekim�Maarif�Nezareti’nden��ehremanetine�gönderilen�27� Ocak� 1878� tarihli� belgede,� Harbiye� Anbar�’nda� mevcut� eski� eserlerin� Çinili�Kö�k’e�nakledilmesi� için�hamallara�ihtiyaç�oldu�u�belirtilmekte�ve�kâfi�miktarda�hamal�temin�edilmesi�istenmektedir40.�Ayr�ca�bu�nakliyenin�k�sa�sürede�bitmeye�ce�i�göz�önüne�al�narak,�ta��nma�s�ras�nda�içerideki�k�ymetli�e�yalar��korumak�için�Harbiye�Anbar�’nda�nöbetçiler�görevlendirilmesine�karar�verilmi�tir41.�Di�er�taraf�tan�18�May�s�1878� tarihinde�zabtiye�nezaretine�müracaat�edilerek�Çinili�Kö�k’de�gündüz�ve�geceleri�kap��önünde�2�zaptiyenin�görevlendirilmesi�ve�çevredeki�ka�rakollarda� görevli� bekçilerin� de� s�kl�kla� buray�� kontrol� etmeleri� istenmi�tir42.� �u�halde�Harbiye�Anbar�’ndaki�eserlerin�Çinili�Kö�k’e�ancak�1878�y�l��içerisinde�ta���nabildi�i�anla��lmaktad�r.�Baz��kaynaklarda�Çinili�Kö�k’e�önceleri�Aya� �rini’deki�silahlar�nda�nakledilmesi�dü�ünülmü��oldu�u,�ancak�sonradan�sadece�arkeolojik�

35 BOA, A. MKT. MHM, Nr. 471/11, lef 1, 2, 3. 36 BOA, MF. MKT, Nr. 30/173. 37 BOA, MF. MKT, Nr. 43/148. 38 Ermi�ler, “Günümüz Müzesi Nas�l Olmal�?”, s. 26; Ethem, “Müzeler”, s. 558. 39 BOA, MF. MKT, Nr. 47/126. 40 BOA, MF. MKT, Nr. 46/9. 41 BOA, MF. MKT, Nr. 46/8. 42 BOA, MF. MKT, Nr. 56/75.

128 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/1

eserlerin�götürüldü�ü�ifade�edilmektedir43.�Oysa�Seraskerli�in�yukar�daki�tezkire�si�göz�önüne�al�nd���nda,�bu�ta��nma�i�leminin�zaten�eski�eserlerle�silahlar�n�ayr��mekânlarda�tutulmas��iste�iyle�gerçekle�tirilmi��oldu�u�görülecektir.��

Eski�eserlerin�Çinili�Kö�k’e� ta��nd����ve�müzenin�aç�l���n�n�yap�ld����dönem�lerde�müze�müdürlü�ünü�yürüten�Dethier,�1881�y�l�nda�vefat�etmi�tir.�Bu�nedenle�maarif�nezareti,�Berlin�Elçili�i’ne�bir�yaz��göndererek,� elçi�Sadullah�Pa�a’dan�bir�müze�müdürü�bulunmas�n��istemi�tir44.�Böylece�ilk�anda�eski�gelene�in�bir�deva�m��olarak�Osmanl��müzesinin�ba��na�yine�bir�yabanc�n�n�görevlendirilmesi�dü�ü�nülmü�tür45.�Hatta�Berlin�Elçili�i,�Berlin�Müzesi�Ba�kâtibi�Dr.�Millhofer� ile�sekiz�y�ll�k�bir�sözle�me�yapmak�üzere�anla�m��t�r.�Ancak�bu�s�rada�Osman�Hamdi�Bey,�babas�� Sadrazam� Ethem� Pa�a’n�n� ve� s�n�f� arkada��� Te�rifat��� Umumiye� Naz�r��Münür�Pa�a’n�n�deste�i� ile� II.�Abdülhamit� taraf�ndan�müze�müdürlü�üne�atan�m��t�r46.��

�üphesiz�kendi�memleketinde�herhangi�bir�yabanc��uzmandan�çok�daha�etkili�olacak� olan�Osman�Hamdi�Bey’in� göreve� gelmesiyle�Osmanl��Müzesinin� kurul�mas�ndan�bu� tarafa� süregelen�yabanc��müdür�egemenli�i�de� sona� ermi�tir.�Baz��kaynaklarda� eski� eser� konusunda� bilgili� olan� ve� Osmanl�� müzecili�ine� önemli�hizmetleri� dokunan� yabanc�lar�n,� �stanbul’u� önemli� bir�müze� �ehri� haline� getir�mekten�daha�çok,�kendi�ülkelerindeki�müzeleri�zenginle�tirmek�amac�n��ta��d�kla�r��ifade�edilmektedir47.�Yararl��hizmetleri�görülmekle�birlikte�Dethier’in�müdürlük�dönemi�geli�i�güzel�uygulamalar�ve�1874�y�l�nda�ç�kard����nizamname�göz�önüne�al�narak,� tarihi�eserlerin�ülke�d���na�ç�kar�lmas�n��yasalla�t�rd����nedeniyle�ele�ti�rilmektedir48.�

�lk�Türk�Müze�müdürü�olan�Osman�Hamdi�Bey,�bu�göreve�atand�ktan�sonra�eski�eser�korumac�l����alan�nda�çok�önemli�geli�meler�ya�anm���ve�Türk�müzecili��i�yepyeni�bir�döneme�girmi�tir49.�Osman�Hamdi�Bey’in�göreve�ba�lad����dönem�de�kay�tl��eser�say�s�n�n�650�civar�nda�oldu�u�ifade�edilmektedir50.�Eserler�önceleri�

43 Ethem, “Müzeler”, s. 558; Karaduman, Türkiye’de Tarihi Eser Kaçakç�l���, s. 20; �inasi, “Bizde Müzecili�in Ba�lang�çlar�”,

s.135; Bununla birlikte, baz� kaynaklarda, eski eserlere kar�� ilginin artmas� ve eski silahlar�n gözden dü�mesi nedeniyle Harbiye Anbar�’n�n ziyarete kapat�ld��� �eklinde yorumlar yap�lmaktad�r. Shaw, Osmanl� Müzecili�i, s. 101. Ancak söz konusu kaynakta Osmanl� Müzecili�i hakk�nda çok önemli ve k�ymetli tespitler yap�lmaktad�r.

44 Eyice, “Arkeoloji Müzesi ve Kurulu�u”, s. 1602; Abdülhak �inasi, “Müzelerimiz ve Hamdi Bey”, Ülkü Halkevleri Dergisi, C. III, Ankara 1934, s. 112.

45 Ogan, “Türk Müzecili�inin Yüzüncü Y�l Dönümü”, s. 8. 46 Osman Hamdi Bey, müdürlü�e atanmadan evvel, Paris’te on iki y�l resim ö�renimi görmü�, �stanbul’a döndükten sonra,

çe�itli devlet memurluklar�nda bulunmu�tur. Bu göreve atanmadan önce, yabanc� dil bilgisi, kültürü ve yurt d���nda açt��� sergilerle büyük bir �öhrete sahiptir. Atasoy, “Türkiye’de Müzecilik”, s.1461.

47 Mehmet Önder, “Anadolu’da Eski Eser Kaçakç�l��� ve Kültür Soygunu”, Erdem, Atatürk Kültür Merkezi Dergisi, VI, S. 17, Ankara 1990, s. 482.

48 Shaw, Osmanl� Müzecili�i, s.110. 49 Bu konuda bkz. Mustafa Cezar, Sanatta Bat�’ya Aç�l�� ve Osman Hamdi, Anadolu Sanat Yay�nlar�, �stanbul 1995, Nur

Ak�n, “Osman Hamdi Bey, Âsâr-� Atîka Nizamnamesi ve Dönemin Koruma Anlay��� Üzerine” Osman Hamdi Bey ve Dönemi Sempozyumu, 17–18 Aral�k 1992, �stanbul 1993, s.236; Ufuk Esin, “19. Yüzy�l Sonlar�nda He�nr�ch Schl�emann’�n Troya Kaz�lar� ve Osmanl�larla �li�kileri,” Osman Hamdi Bey ve Dönemi Sempozyumu, 17-18 Aral�k 1992, �stanbul 1993, s. 180; �inasi, “Müzelerimiz ve Hamdi Bey”, s. 112; Shaw, Osmanl� Müzecili�i, s.122-139.

50 Osman Hamdi Bey vefat etti�inde ço�unlu�u sikke olmak üzere, müzede bulunan eski eser say�s� 109.000’dir. Öz, “Ahmet Pa�a ve Müzeler”, s. 12.

1/1 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 129

genellikle�vilayetlerden�toplamak�suretiyle�elde�edilirken,�Osman�Hamdi�Bey�dö�neminde�daha�çok�kaz�lar�yap�lmak�suretiyle�eser�elde�edilmeye�ba�lam��t�r51.�Bu�nedenle�çe�itli�bölgelerden�gelen�veya�kaz�lardan�ç�kar�lan�eserler�Çinili�Kö�k’ün�ve� hatta� bahçesinin� de� dolmas�na� yol� açm��t�r.� Böylece� yeni� bir�müze� binas�na�ihtiyaç� duyulmaya� ba�lanm��t�r.� Neticede,� Osman� Hamdi� Bey’in� 1887� y�l�nda�Sayda’da� meydana� ç�kard���� kral� mezarl���ndaki� lahitlerin� �stanbul’a� getirilme�sinden�sonra�Çinili�Kö�k’ün�hemen�kar��s�na,�1891�y�l�nda�Yunan�Mimarisi�tarz�n�da�bir�müze�in�a�edilmi��ve�bu�müze�1902�ve�1908�y�llar�nda�yap�lan�ilavelerle�üç�ayr��k�s�mda� tamamlanm��t�r52.�Yunan�ve�Roma�dönemi�eserleri� ilk�müze�binas��olan�bu�yap�ya�ta��nm��,�Türk,�Arap�ve��ran�medeniyetlerine�ait��slamî�eserler�ise�Çinili�Kö�k’te�b�rak�lm��t�r.�Bu�eserler�daha�sonra�kurulacak�olan�Türk�ve� �slam�Eserleri�Müzesi’nin�çekirde�ini�olu�turacak,�Aya��rini’de�kalan�eski�silahlarla�olu��turulan�Askeri�Müze�ise�1908�y�l�nda�daha�düzenli�hale�getirilecektir53.�

Osmanl��Devleti’nin�ilk�müzesi�olan�Müze�i�Hümayûn,�bir�süre�sonra�Âsâr���Atîka� Müzesi� ve� Cumhuriyet’in� ilan�ndan� sonra� da� �stanbul� Arkeoloji� Müzesi�ad�n��alm��t�r.�Ölümüne�kadar�aral�ks�z�30�y�l�müze�müdürlü�ünde�kalan�Osman�Hamdi�Bey’in�dönemi,�müzecilik�aç�s�ndan�bir�dönüm�noktas��olmu��ve�Osmanl��Müzesi�bu�süreçte�dünyan�n�say�l��müzeleri�aras�na�girmi�tir.��lk�müze�binas�n�n�yap�lmas�,� ilk�esasl��ve�ciddi�bir�düzenleme�olan�1884�nizamnamesinin�haz�rlan�mas�,�Anadolu’da�arkeolojik�kaz�lar�n�Türkler�taraf�ndan�yap�lmas��ve�bu�konuda�bilimsel� yay�nlar�n� haz�rlanmas�� gibi� hizmetlerin� tamam��Osman�Hamdi� Bey’in�gayretleriyle�gerçekle�tirilmi�tir54.��

�II��KONYA�ÂSÂR�I�ATÎKA�MÜZES�’N�N�KURULU�U�Eski� eserler� konusunda� 1869,� 1874� ve� 1884� tarihli� hukuki� düzenlemelerden�

sonra� 13�May�s� 1889� tarihinde�Müze�i� Hümayûn�Nizamnamesi� ç�kar�lm��t�r55.� Bu�nizamnamede� eski� eserlerin� bak�m�� ve� korunmas�� hakk�nda� önemli� hükümler�ortaya�konulmu�tur.�Ayr�ca�nizamnamenin�14.�maddesinde,�vilâyet�müzelerinin�de�kurulmas��öngörülmü�tür56.�Bütün�bu�çal��malar�Osmanl��müzecilik�giri�imle�rinin�imparatorluk�geneline�yay�lmas��yönünde�en�önemli�ba�lang�çlar�olarak�ad�dedilmektedir.� Bu� çerçevede� Osmanl�� yöneticileri� imparatorluk� genelinde� eski�eserler�üzerindeki�egemenlik�mücadelesine,�ta�radaki�temsilcileri�olan�valileri�de�ortak�etmeye�ba�lam��t�r.�Bu�sürecin�devam�n�,�durumu�devlete�ba�l�l�klar�n�n�da�

51 Poyraz, Müzelerde Is�, I��k, Nem, Adana 2008. 52 Ogan, “Türk Müzecili�inin Yüzüncü Y�l Dönümü”, s. 17; Kaz�m Erarg�n, “Türk Müzecili�inin Tarihçesi”, Müze, Selçuk

Üniversitesi Bas�mevi, Konya 1982, s. 9. 53 Karaduman, “Eski Eser Kaçakç�l���”, s. 7; Eyice, “Müzecili�imizin Ba�lang�c�”, s. 7. 54 Atasoy, “Türkiye’de Müzecilik”, s.1463. 55 Be� fas�l içinde 43 maddelik Nizamname, Müzenin nas�l yönetilece�ini hükme ba�lamakta, müzede çal��acak

uzmanlardan hademelere kadar bütün personelin görevlerini saymaktad�r. Müze-i Hümâyûn, ayr�ca, Maarif Nezaretine ba�l� olarak Âsar-i Atika Nizâmnâmesini uygulamakla (M. 8) görevlendirilmi�tir. Ayr�nt�l� bilgi için bkz. Mumcu, “Eski Eserler Hukuku ve Türkiye”, s.74.

56 Mumcu, “Eski Eserler Hukuku ve Türkiye”, s.74.

130 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/1

bir�göstergesi�olarak�de�erlendiren�baz��vilayet�yöneticilerin�bu�hususta�ciddi�gay�retler�göstermeleri�izlemi�tir57.��

Eski�eserler�konusunda�merkezin�gösterdi�i�çabalara�en�yak�n�ilgiyi�gösteren�vilayetlerden� birisi� de�Konya�Vilayeti� yöneticileridir.�Daha� 1869� y�l�nda� valilere�gönderilen,�vilayetleri�dâhilindeki�eski�eserleri� toplatt�rmalar�,�bunlar��k�r�lmaya�cak� �ekilde� iyice� paketleyip� sand�klayarak� �stanbul’a� göndermeleri� yönündeki�genelgeden�hemen�sonra,�Konya�Valisi�Abdurrahman�Pa�a’n�n�da,�vilayet�dâhi�lindeki�eserleri��stanbul’a�gönderdi�i�ve�bu�konuda�en�gayretli�idarecilerden�oldu��u�anla��lmaktad�r58.�Bu�hassasiyetlerin�bir�sonucu�olarak,�söz�edilen�dönemden�itibaren�merkeze�gönderilmeye�de�er�bulunamayan�eski�eserlerin�Konya’da�mu�hafaza�edildi�i�görülmektedir.�Eski�eserler�ba�lang�çta�Alâeddin�Tepesinde�bulu�nan�Alâeddin�Camii�ve�Selçuklu�Sultanlar�n�n�Türbesinde�ve�daha�sonralar��Kadri�Efendi�Bedesteni’nde�depolanm��t�r59.�Hatta�1891�y�l�nda�Konya’ya�gelen�Clement�Huart,�bu�depoyu�bir�müze�olarak�de�erlendirmi�tir60.�Ancak�1897�y�l�nda�Kon�ya’ya�u�rayan�Ahmed�Tevhid�Bedesten’in� bu� tarihlerde�Belediye�Anbar�� olarak�kullan�ld���n��ifade�etmektedir.�Söz�konusu�yap�n�n�bu�tarihlerde�bir�müze�olma�d���,�ancak�eski�eser�deposu�olarak�kullan�ld����anla��lmaktad�r.�Di�er�taraftan�bu�çal��malar�n�Konya’da�müzecili�in�ilk�ad�m�n��olu�turdu�u�söylenebilir61.��

Yukar�daki�örnekler�eski�eser�korumac�l���na�güzel�bir�örnek�olarak�gösterile�bilirse�de�Konya�Vilayeti’nde�modern�manada�müzecilik� çal��malar�� ancak�XIX.�yüzy�l�n�sonlar�nda�gerçekle�mi�tir.�Baz��kaynaklarda�Kadri�Efendi�Bedesteni’nde�eski�eserlerin�koruma�alt�na�al�nmas��giri�iminin�Avlonyal��Ferit�Pa�a� taraf�ndan�ba�lat�ld���� ifade�edilmektedir62.�Ancak,�Ferit�Pa�a�bu�koruma� faaliyetlerinin�ge�li�meye� ba�lad���� 1890� y�llar�nda� Konya� Valisi� de�ildir63.� Bununla� birlikte� eski� 57 Shaw, Osmanl� Müzecili�i, s.234. 58 Eyice, “Arkeoloji Müzesi ve Kurulu�u”, s. 1598; Ogan, “Türk Müzecili�inin Yüzüncü Y�l Dönümü”, s. 9. 59 Hüseyin Karaduman, “Belgelerle Konya Mevlânâ Müzesi’nin Kurulu�u”, Vak�flar Dergisi, XXIX, Ankara 2005, s.136; Naci

Bak�rc�, “XIX. Yüzy�ldan Günümüze Konya’da Müzecilik”, 6. Müzecilik Semineri Bildirileri, 25-27 Eylül 2002, s. 94; Baz� kaynaklarda Bedesten’in, yanan eski Karatay Lisesi’nin yerinde oldu�u ifade edilmektedir. Emine Karpuz, “Konya Müzecili�inin Tarihçesi ve Bugünkü Durumu, �pek Yolu, VI, Özel Say�, Konya 2003, s. 343; Hasan Özönder, “ Konya’da Müzecili�in Tarihçesi”, Müze, Selçuk Üniversitesi Bas�mevi, Konya 1982, s. 12; Ancak Bedesten y�kt�r�ld�ktan sonra yerine Konya Sanayi Mektebi yapt�r�lm��t�r. Ali Ba�, Tolga Bozkurt, “Konya Bedesteni”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 10, Konya 2003, s. 514.

60 1891 y�l�nda Konya’ya gelen Clement Huart, �ehirde bir müze bulundu�unu ifade etmektedir. Ancak Huart, Konya’da müze bulunmu� olmas�na hayli �a��rm��t�r. Nitekim bu konuda: “Pek gariptir ki �ehir bir müzeye sahip bulunuyordu. Burada, surlar�n tahribi s�ras�nda tesadüfen kurtulmu� ve ak�ll� idarecilerin zoru ile bir araya getirilmi� birkaç ta� yer al�yor. Müze harap ve terk edilmi� eski bir bedestendir” diyerek, müzede bulunan eserler hakk�nda bilgi vermeyi sürdürmektedir. Clement Huart, Mevleviler Beldesi Konya, (Çev: Nezih Uzel), �stanbul 1978, s. 121.

61 Ba�, Bozkurt, “Konya Bedesteni”, s. 513; Selçuklular döneminde gerçekle�tirilen baz� faaliyetlerden hareketle Konya’daki müzecilik çal��malar�n�n çok daha eskiye götürüldü�ü de görülmektedir. Nitekim Semavi Eyice, Konya’n�n ortas�nda bulunan Alâeddin Tepesi’nin etraf�n� surlarla çevreleyen Selçuklular�n kendilerinden önceki dönemlere ait baz� ta� eserleri sur duvarlar�n�n d�� yüzeylerine yap��t�rarak sergilediklerini ifade etmektedir. Eyice, Selçuklular�n, bu davran��la tarihi eserlerin yok olmalar�n� önledi�i için bir bak�ma müzeci bir anlay��la hareket ettiklerini ve böylece Türk Tarihindeki ilk müze denemesinin Konya’da yap�ld���n� söylemektedir. Ayr�ca Konya ile Ilg�n aras�nda bulunan Kad�nhan�’n� da bu hususta güzel bir örnek olarak göstermektedir. Bkz. Eyice, “Arkeoloji Müzesi ve Kurulu�u”, s. 1596; Eyice, “Müzecili�imizin Ba�lang�çlar�”, s. 5.

62 Özönder, “ Konya’da Müzecili�in Tarihçesi”, s. 11; Erdemir, �nce Minare, s. 12. 63 “Ferit Pa�a, 1851 y�l�nda Yanya’da do�mu�tur. Babas� Avlonya mutasarr�f� Mustafa Nuri Pa�a’d�r. S�byan mektebi,

rü�tiye ve Rum lisesini Yanya’da okumu�, özel hocalardan Arapça, Frans�zca, �talyanca ve Rumca e�itimi alm��t�r. Babas�n�n Resmo mutasarr�fl��� s�ras�nda 1867 y�l�nda memuriyete ba�lam��t�r. Bu görevinden sonra s�ras�yla Kandiye,

1/1 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 131

eserlerin�depoland����Kadri�Efendi�Bedesteni,�Avlonyal��Ferit�Pa�a’n�n�Konya�Va�lisi� oldu�u� dönemde� gerçekle�tirdi�i� imar� faaliyetleri� kapsam�nda,� harap� halde�bulundu�u�1898�y�l�nda�y�kt�r�lm���ve�yerine�Konya�Sanayi�Mektebi�in�a�edilmi��tir64.�Böylece�1899�y�l�nda�Avlonyal��Ferit�Pa�a�taraf�ndan�“Konya��dadisi”�avlusu�içinde�bir�müze�binas��yapt�r�larak,�Bedestenin�içinde�muhafaza�edilen�eski�eserler,�müze�binas�na�nakledilmi�tir65.��

1899�y�l�nda�Avlonyal��Ferit�Pa�a�taraf�ndan�yapt�r�lan�müze66,�Konya�Mekteb�i��dadi’sinin�bahçesinde�Müze�i�Hümayûn’un�Konya��ubesi�olarak�ayn��y�l�hizme�te�aç�lm��t�r67.�Müzenin�kurulu�u�tamamland�ktan�sonra�Vali�Ferit�Pa�a�taraf�ndan�vilayet�dâhilindeki�kazalara�bir�genelge�gönderilmi�tir.�7�A�ustos�1899�tarihli�ge�nelgede,�“Konya’da,�Müze�i�Hümayûn’un�bir��ubesi�olmak�üzere�büyük�bir�mas�rafla�mükemmel�bir�müze”�in�a�edildi�i�bildirilmektedir68.��

Ferit�Pa�a,�müzenin� in�a�edilmesini�eski�eserlerin�korunmas�� için�önemli�bir�merhale�olarak�görmektedir.�Pa�a,�vilayet�dâhilindeki�bütün�kazalara�gönderdi�i�genelge� ile�vilayet�dâhilindeki�yöneticilere� bu�konuda�önemli�uyar�larda�bulun�mu�tur.�Ferit�Pa�a,�bu�genelgede:�Her�ne�kadar�vilayet�dâhilinde�birçok�eski�eser�elde�edilerek�müzede�te�hiri�kararla�t�r�lm���ise�de,�müzenin�sadece�merkez�vila�yete�mahsus�olmay�p,�vilayetin�her�taraf�nda�bulunan�eski�eserlerin�bir�mahalde�bulundurulmas�� aç�s�ndan�birçok� fayda� sa�layaca��n�� ifade� etmi�tir.� Bu�nedenle�“Mahalli� hükümetlerce� bulunan� eserlerden� nakledilebilecek� olanlar�n� hemen� Konya’ya�gönderilmesi�ve�nakledilemeyecek�olanlar�n�ise�yerinde�muhafaza�edilmesine�dikkat�ve�itina�gösterilmesini”�istemi�tir.�Ferit�Pa�a,�ayr�ca,�“Nakledilmeyecek�olan�eserler�hakk�n�da�derhal�malumat�ve�izahat�yap�lmas��ve�bundan�ba�ka�ellerinde�eski�eser�bulu�nanlar�n� te�vik� edilerek� ve� kendi� r�zalar�yla� müzeye� hediye� etmeleri� halinde�memnun�olunaca��n�n�ve� isimlerinin�dahi�gerek�gazetelerde�ve�gerekse�müzede�sergilenen�eser�üzerinde�ilan�edilece�inin�kendilerine�tebli��edilmesi”�gerekti�ini�de� belirtmi�tir.� Son� olarak� Ferit� Pa�a,� “Âsâr��� atîka� nizamnamelerinin� hakk�yla�mütalaa� edilerek� hükümlerinin� icra� edilmesine� ve� yurtd���na� ç�kar�lmas�� veya�tahrip� edilmesinin� önüne� geçilmesine� son� derece� itina� gösterilmesi� gerekti�ini,�

Girit, Mostar, �zornik, Gaçka, Tirebin, Bosna, Hersek, Bulgaristan, Diyarbak�r adliye müfetti�li�i, Adliye Komisyon üyeli�i, Halep ve Bursa’da adli ve mülki memurluklarda bulunmu�tur. K�sa bir süre �uray� devlet azal��� yapan Ferit Pa�a, 17 �ubat 1898 tarihi ile 6 Kas�m 1902 y�l�nda Konya Valili�i görevinde bulunmu�tur” Bkz. Saim Cirtil, “Vali Mehmet Ferit Pa�a’n�n Konya’daki �mar Faaliyetleri”, Fen Edebiyat Dergisi, VIII. Ortaça� ve Türk Dönemi Kaz�lar� ve Sanat Tarihi Ara�t�rmalar� Sempozyumu, (26-28 Nisan 2004), C. 7, S. 1, Sakarya 2005, s. 121

64 Ba�, Bozkurt, “Konya Bedesteni”, s. 514. 65 Mehmet Önder, Mevlana �ehri Konya, Konya 1971, s. 387; Ar�k, Türk Müzecili�ine Bir Bak��, s. 25; N.F. Ba�tak,

“Muhtelif Garb Eserlerine Nazaran Konya”, Konya, 30, Konya 1939, s. 1570–1571. 66 Baz� kaynaklarda söz konusu yap�n�n Konya �dadi’sinin müdür lojman� oldu�u ifade edilmektedir. Ancak Ferid Pa�a’n�n

�stanbul’a gönderdi�i yaz�lardan ve 1317 Konya Vilayeti Salnamesinden anla��ld��� kadar�yla, bu yap� 1898 y�l�nda müze binas� olarak in�a edilmi�tir. Muhtemeldir ki, Mevlana Müzesi’nin aç�lmas� ile birlikte bo�alt�lan bu yap� bu tarihten itibaren lojman olarak kullan�lm��t�r.

67 H. 1317/M. 1899 Konya Vilayeti Salnamesinde “Konya Mektebi �dadisi ba�l��� alt�nda “Mektebin Bahçesinde bir de muntazam bir Müze-i Hümayûn �ube binas� yapt�r�lm��t�r”. Denilmektedir. H.1317 (1899) Konya Vilâyeti Sâlnâmesi, Defa 28, Konya Vilâyet Matbaas�, 1317/1899, s. 64.

68 BOA, Y.PRK.UM, Nr. 47/75; DH. TMIK. S, 26/51

132 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/1

böylece� eski� eserlerin� mükemmel� bir� �ekilde� muhafaza� edilmelerinin� mümkün�olaca��n�”�da�ifade�etmi�tir”69.��

1899�y�l��A�ustos�ay��içerisinde�tamamland����anla��lan�müze�binas�nda�bu�ta�rihten� itibaren� eski� eserlerin� nakledilmeye� ve� yerle�tirilmeye� ba�land���� anla��l�maktad�r70.�Müzeye�nakledilen�eserlerin�bir�k�sm�,�bu�tarihe�kadar�Konya�Vilayeti�dâhilinde�Bedesten’de�depolanmakta�olan�eserlerden,�bir�k�sm��da�bu�süreçte�vila�yetlerden� toplanm��� olan� eserlerden� olu�maktad�r.� Nitekim� müze� binas�n�n� ta�mamlanmas�ndan�sonra,�vilayet�dâhilindeki�kazalara�müzenin�kuruldu�unu�ilan�ve�eski�eserlerin�merkeze�gönderilmesi�gerekti�ini� ifade�eden�genelgeden�sonra,�vilayet�dâhilindeki�kazalardan�vilayet�merkezindeki�müzeye�eski� eserler�gönde�rilmeye�ba�lanm��t�r.�Hatta�bu�tür�giri�imlerde�bulunan�ki�ilerin�de,�topluma�ör�nek�olmalar��aç�s�ndan�taltif�edildikleri�anla��lmaktad�r71.�

Gerek�Bedesten’de�depolanan�ve�gerekse�müzenin�in�a�edilme�a�amas�nda�vi�layet�dâhilindeki�kazalardan�gönderilen�eski�eserlerin�bir�araya�getirilmesi�netice�sinde,�1899�y�l��Aral�k�ay��ba�lar�na�kadar,�Konya�Âsâr���Atîka�Müzesi’ndeki�eser�say�s��60–70�kadar�parçaya�ula�m��t�r.�Nihayet�müzede�yap�lan�tefri�at�sonucunda,�Konya��dadi’si�in�aat�n�n�da�tamamlanmas��vesilesiyle,�Konya�Âsâr���Atîka�Müze�si’nin� aç�l���� 10� Aral�k� 1899� tarihinde� gerçekle�tirilmi�tir.� Ayn�� zamanda� Konya��dadi’sinin�de�aç�l���n�n�gerçekle�tirildi�i�bu� törene�Konya�Valisi�Ferit�Pa�a,�Hü�kümet�memurlar�,�ilmiye�mensuplar�,�askerî�ve�mülkî�erkân,�Konya�e�raf�ve�ileri�gelenleri� ile� pek� çok� ahali� i�tirak� etmi�tir.� Müze�i� Hümayûn� Konya� �ubesi’nin�aç�l����vesilesiyle,�bu�konuda�büyük�gayreti�bulunan�Konya�Maarif�Müdürü�Azmi�Bey� taraf�ndan�Maarif�Nezareti’ne� bir� telgraf� gönderilmek� suretiyle� aç�l��� töreni�hakk�nda�bilgi�verilmi�tir72.�

Baz��kaynaklarda,�Mehmed�Muhlis’in�Konya�Rehberi’nde�yer�alan�ve�içerden�ve�d��ar�dan� iki� foto�raf�ndan�hareketle�müzenin�daha� çok�bir� depo� olabilece�i�ihtimaline�vurgu�yap�lmaktad�r73.�Ancak�Ferit�Pa�a’n�n�genelgesinde�yer�verdi�i�ifadelerden�ve� sair�belgelerden�buras�n�n�bir�müze�oldu�u�aç�k�bir� �ekilde�anla���lmaktad�r.�Bununla�birlikte�zamanla�eserlerin�art����nedeniyle�müze�binas��yeter�siz�gelmi��ve�te�hir��artlar��kötüle�ti�inden�bir�depo�görünümüne�bürünmü��ola�bilir.�Neticede�yukar�daki�bilgiler������nda,�1898�y�l�nda�kadar�bir�eski�eser�deposu�olarak�kullan�lan�Bedesten’in�y�k�lmas�yla�birlikte,�1899�y�l�nda�Konya��dadi’sinin�bahçesinde,� özellikle� te�hir� ve� koruma� amac�� ta��yan� müstakil� bir� müze� binas��

69 BOA, Nr. Y.PRK.UM, Nr. 47/75. 70 R. 1332 tarihli Konya Vilayeti Salnamesinde müzenin eser listesine yer verilmektedir. Bu cetvelde ilk kayd�n 20 May�s

1899 tarihli oldu�u anla��lmaktad�r. 71 Konya Âsâr-� atîka Müzesi in�a edildikten sonra Ferid Pa�a’n�n vilayet dâhilindeki kazarla gönderdi�i genelge

do�rultusunda müzeye mermerden müte�ekkil be�-alt� parça eser ba���layan Isparta ileri gelenlerinden olan Yanko ve Panayot isimli ki�iler, bu hareketlerinden dolay�, Ferid Pa�a’n�n 23 Eylül 1899 tarihinde yapt��� teklif neticesinde dördüncü rütbeden Osmanl� ni�an� ile taltif edilmi�lerdir. BOA, MF. MKT. Nr. 471/55.

72 BOA, MF. MKT, Nr. 482/8. 73 Karaduman, “Mevlânâ Müzesi”, s. 137.

1/1 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 133

yap�larak�Konya’n�n�ilk�ve�müstakil�eski�eser�(Arkeoloji)�müzesi�kurulmu��oldu��unda�herhangi�bir�tereddüt�kalmam��t�r.�

Mehmed�Muhlis’in�tasviriyle�“Müze�binas�na,�Konya��dadisi’nin�bahçe�kap��s�ndan�içeri�girildikten�sonra�kap�n�n�sol�taraf�nda�yer�alan�bir�yol�vas�tas�yla�ula���lmaktad�r.�Bu�yolun�kenarlar�nda�sa�l��sollu�s�ralanm��,�Roma,�Bizans�ve�Selçuk�lu�dönemlerine�ait�yaz�l��veya�resimli�eski�ta�lar�ve�heykel�parçalar��yer�almakta�d�r.�Müze�binas���dadi’den�ba��ms�z�ve�müstakil�bir�yap��olup,�tek�odas��bulunma�s�na�ra�men�devrine�göre�oldukça�geni��ama�yetersiz�gelmektedir”.�Binan�n�içeri�sinde�vilayetin�muhtelif� yerlerinde�bulunmu�� olan� eserlerin� sergilendi�i� anla��l�maktad�r74.�Zamanla�müzeye�Konya�ve�çevresinden�derlenen��slam�öncesi�devirle�re�ait�sunaklar,�kap�kacaklar,�ta��eserler�Selçuklu�ve�Osmanl��Dönemlerine�ait�ki�tabeler,�Konya�Kalesi’nden�intikal�eden�resimli�ta��kabartmalar��ve�i�lemeli�mezar�ta�lar��da�getirilmi�tir75.�Bu�küçük�müze�binas��eserlerin�te�hiri�için�yeterli�gelme�di�inden,�eski�binan�n�kuzeyine�1924�y�l�nda�bir�oda�daha�ilave�edilmi�tir.�Ancak,�bu�haliyle�dahi�Konya�Müzesi,�ihtiyac��kar��layamaz�durumdad�r76.�

Günümüzde�müze�i�levi�bulunmayan�yap�,�Be�yol�Kav�a��’nda�Karma��lkö��retim�Okulu�bahçesinin�güneybat��kö�esinde�yer�almaktad�r.�Yüksek�bir� su�bas�man�� üzerinde� tek� katl�� olarak� in�a� edilen� yap�n�n� güney� bölümü,� yakla��k�5.80x9.25�m�ölçütlerinde�yamuk�dikdörtgen�planl�d�r77.�Kuzeydeki� ek�bölüm� ise�5.80x8.65�m�ölçülerinde�düzgün�dikdörtgen�plana�sahiptir78.�Müze�binas�n�n�cep�hesinin�ortas�nda�yuvarlak�kemerli�bir�kap��ve�dokuz�pencere�yer�almaktad�r.�Ka�p��üzerindeki�in�a�kitabesi�bugün�Konya�Müzesi’nde�sergilenmektedir79.�1.00x0.�57�cm�ölçülerindeki�ta��üzerine�kûfi�hatl��kitabe�a�a��daki�gibidir80.�

Müze�i�Hümâyun��ubesi.�Saferü’l�hayr�1317�Yukar�da�da� ifade�edildi�i�gibi�1924�y�l�nda�binan�n�kuzeyine�eklenmi��olan�

ikinci�odan�n�üzerinde�yer�alan�ve�kûfî�hatla�yaz�lm���olan�ikinci�kitabe�ise��öyle�dir81.�

Konya�Âsâr���Atîka�Müzesi,�1340–1317.�Anla��lan�ikinci�kitabede,�müzenin�hem�ilk�yap�l���tarihi�olan�1899�y�l��hem�de�

ek�binan�n�yap�ld����1924�y�l��belirtilmi�tir82.��

74 Mehmet Muhlis, Mümtaz Bahri, Ferid, Konya ve Rehberi, Ahmed �hsan Matbaas�, �stanbul 1339, s. 79–80. 75 Mehmet Önder, “Konya Müzeleri”, Müze, Selçuk Üniversitesi Bas�mevi, Konya 1982, s. 1. 76 Erdemir, �nce Minare, s. 13; Karaduman, “Mevlana Müzesi”, s. 138. 77 Bkz Foto�raf 3 ve 4. 78 Remzi Duran vd, “Konya’daki Geç Dönem Osmanl� Yap�lar�”, �pek Yolu, Konya Kitab� IX, Özel Say�, Konya 2006, s. 245. 79 Kitabe Konya Mevlana Müzesi Envanter No: 984’de kay�tl�d�r. Kitabe için bkz. Cirtil, “Mehmet Ferit Pa�a”, s. 127;

Erdemir, �nce Minare, s. 17. 80 Kitabe için ekler bölümünde bkz. Foto�raf 1. Foto�raflar�n çekilmesindeki yard�mlar�ndan dolay�, de�erli meslekta��m Ar.

Gör. Mustafa Çetinaslan’a çok te�ekkür ederim. 81 Kitabe için ekler bölümünde bkz. Foto�raf 2. 82 Cirtil, “Vali Mehmet Ferit Pa�a”, s. 127.

134 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/1

Konya� �dadisi’nin� bahçesinde83� in�a� edilen� Konya’n�n� ilk� resmi� müzesinin�müdürlü�üne�tarih�ö�retmeni�Mustafa�Halid�Bey�getirilmi�tir.�Uzun�bir�süre�gö�rev�yapan�Halid�Bey’den�sonra�yerine�1925�y�l�nda�Naci�Fikret�(Ba�tak)�atanm��t�r.�Ancak�1925�y�l�nda� tekke�ve�zaviyelerin�kapat�lmas�yla�birlikte,�Konya�Mevlana�Dergâh��6�Nisan�1926�tarih�ve�3426�say�l��bakanlar�kurulu�karar�yla�müzeye�çev�rilmi�tir84.�Nihayet�2�Mart�1927�y�l�nda�“Âsâr���Atîka�Müzesi”�olarak�aç�l����yap�lan�müzenin�ad�,�1953�y�l�nda�eski�eserlerin��plikçi�Cami’ne�nakledilmesi�ile�“Mevlana�Müzesi”�olarak�de�i�tirilmi�tir85.��plikçi�Cami’nin�1960�y�l�nda�ibadete�aç�lmas�yla,�Alaaddin�Cami’nin�avlusuna�ta��nan�eski�eserler,�daha�sonra�1962�y�l�nda�tamam�lanan�“Arkeoloji�Müzesi’ne”�nakledilmi�tir86.��

Ferit�Pa�a’n�n�Konya�valili�i�(1898–1902)�Anadolu’nun�ilk�Âsâr���Atîka�Müze�si’nin�kurulmas�n�n�yan��s�ra,�Konya’daki�eski�eserlerin�korunmas��ve� imar�edil�mesi�aç�s�ndan�da�çok�önemli�bir�süreci�olu�turmaktad�r.�Bu�süreçte,�5�Temmuz�1900�tarihinde�Konya�Valisi�Ferit�Pa�a�taraf�ndan�merkeze�bir�müracaat�yap�lm���t�r.�Söz�konusu�müracaat�nda�Ferid�Pa�a,�Âsar���Kadime�i��slamiye’den�say�lmak�üzere�vilayetin�merkez�ve�dâhilinde�mevcut�olan�ve�zamanla�harap�olmaya�yüz�tutmu��olan�cami,�medrese,�darü’l�hadis�gibi�baz��nefis�yap�lar�n�harap�bir��ekilde�b�rak�lmas�n�n,�bu�yap�lar�n�zamanla�tamamen�y�k�lmas�na�neden�olaca��n��ifade�etmi�tir.�Ayr�ca�harap�halde�bulunan�bu�yap�lar�n�zaten�mevcudiyetlerini�devam�ettirecek� vak�f� gelirleri� olmad���,� tamirine� izin� verilmesi� için� Evkaf��� Hümayûn�Nezaretine�yaz�ld����halde,�hayli�zaman�geçmesine�ra�men�henüz�bir�cevap�dahi�al�namam��� oldu�unu� belirtmi�tir.� Ferit� Pa�a,� “Birer� yadigâr��� k�ymettar� olmak�üzere� yap�lm��� bu� yap�lar�n�muhafazas�n�n� çok� önemli� olmas�na� kar��n,� bunun�geciktirilmesinin�devlet�i�ebed�müddet�anlay���na�uygun�olmad���n�”�söylemi�tir.�Ayr�ca�harap�halde�bulunan�bu�tarihi�yap�lar�n��ehirde�en�dikkat�çeken�manzara�lar��olu�turdu�u,�ancak�Konya�ve�Karaman’�n�demiryolu�hatt�nda�yer�almas��ne�deniyle�eski�yap�lar��görmek�amac�yla��stanbul’dan�gelen�yabanc�lara�kar���mah�cup�olundu�u�vurgulanm��t�r.�Ferit�Pa�a,�bütün�bu�nedenlerle�tarihi�yap�lar�n�bir�an�evvel�asl�na�uygun�olarak� tamir�ettirebilmek� için�Almanya’da� fenn�i�mimar�i�kadimî�alan�nda�tahsilini�tamamlam���olan�ve�ayr�ca��stanbul’da�Mühendishane�i�Berri�Hümayûn�muallimli�inde�bulunan�Kemal�Bey’in�memur�olarak�tayin�edil�mesinin�evkaf�nezaretine�yaz�lm���oldu�unu�belirterek�bu�konuda�padi�ah�n�yar�d�m�n��talep�etmi�tir87.��

83 Daha önceki dönemlerde eski eser müzelerinin okullar�n yak�n�nda kurulmu� olmas�n�n nedeni, müzeler te�kilat�n�n bu

dönemde maarif nezaretine ba�l� bulunmas� olmal�d�r. Okullardaki eserler daha sonra �ehirlerde kurulan müzelere aktar�lm��t�r. Özkan, “Eski Eser Koleksiyonculu�u”, s. 68.

84 Karaman, “Mevlana Müzesi”, s. 40; Karpuz, “Konya Müzecili�inin Tarihçesi ve Bugünkü Durumu”, s. 343; Önder, “Konya Müzeleri”, s. 1.

85 Baz� kaynaklarda �plikçi Cami’ne eski eserlerin 1951, baz�lar�nda 1953 y�l�nda aktar�ld��� ifade edilmektedir. Önder, Mevlana �ehri Konya, s. 107; Ermi�ler, “Günümüz Müzesi Nas�l Olmal�”, s. 26; Naci Bak�rc�, “XIX. Yüzy�ldan Günümüze Konya’da Müzecilik”, 6. Müzecilik Semineri Bildirileri, 25-27 Eylül 2002, s. 94-96; Konya �l Y�ll���, 1967, s. 167.

86 Erdemir, �nce Minare, s. 14–15; Konya �l Y�ll���, 1967, s. 167. 87 BOA, Y.MTV, Nr. 204/41.

1/1 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 135

Ferit�Pa�a’n�n�yapt����çal��malar��neticesinde�bu�k�sac�k�dönemde,�(1898�1902)�eski�eserlere�gereken�önemin�gösterilmesi�yan�nda�Türk��slam�Dönemine�ait�pek�çok�eserin�de�tamir�edildi�i�anla��lmaktad�r.�Bu�süreçte,�Vali�Ferit�Pa�a,�Sadreddin�Konevi�Camii�ve�Türbesi,�Ali�Gav�Zaviyesi,��nce�Minareli�Medresesi�gibi�eserleri�tamir�ettirmi�tir.�Ayr�ca�Bu�day�Pazar�,�Alaaddin�Su�Deposu,�Âsâr���Atîka�Müze�Binas�� ve� Sanayi�Nefise�Mektebi� gibi� pek� çok� binay�� in�a� ettirmi�tir88.� Bununla�birlikte�Ferit�Pa�a’n�n�gayretleriyle�Anadolu’nun��lk�hal��ve�kilim�sergisi�Konya’da�aç�lm��,�hal�c�l�k�sanat�n�n�muhafaza�edilmesi�ve�geli�tirilmesi�için�te�vikler�yap�l�m��t�r89.�Bu�yönleriyle�Vali�Ferit�Pa�a’n�n�Türk��slam�dönemine�ait�eserler�üzerin�deki� koruma� faaliyetleri� de,� Konya’daki� tarihi� eser� korumac�l���� aç�s�ndan� çok�önemli� bir� ba�lang�ç� olarak� nitelendirilebilir.� Di�er� taraftan� bu� k�sa� sürede� çok�önemli�mesafeler�al�nd���,�Konya�ve�Karamandaki�Türk��slam�dönemine�ait�baz��eser�parçalar�n�n,�koruma�amac�yla��stanbul’a�gönderildi�i�ve�sonralar��Türk��slam�Eserleri�Müzesi’nde�sergilendi�i�anla��lmaktad�r90.�

1899� y�l�nda� aç�lan� Konya� Âsâr��� Atîka�Müzesi’nden� sonra� Bursa’da� da� bir�müze�aç�lm��t�r.�Ayr�ca�1908’den�itibaren�Selanik,�Sivas�ve��zmir’de�de�müze�ku�rulma�çal��malar�na�ba�lanm��sa�da�bu�son�giri�imlerin�hiç�birisi�Osmanl��döne�minde� hayata� geçirilememi�tir91.� Baz�� kaynaklarda� Bursa�Müzesi’nin� 1902� veya�1904�y�l�nda�aç�ld���,�hatta�ilk�bölge�müzesinin�Bursa’da�kuruldu�u�bildirilmekte�dir92.�Ancak�en�kuvvetli�ihtimal�dahi�müzenin�1901�y�l�nda�aç�lm���oldu�u�yönün�dedir93.�Di�er�taraftan�baz��kaynaklarda�Konya�Eski�Eserler�Müzesi’nin�aç�l���tarihi�1901�veya�1902�olarak�verilmektedir94.�Ancak,�gerek�ar�iv�belgeleri�ve�gerekse�mü�zeye� ait� olan� kitabenin� tarihinden� Konya� Âsâr��� Atîka�Müzesi’nin� 1899� y�l�nda�yap�lm���oldu�u�kesin�olarak�anla��lmaktad�r.�Hatta�müzenin�resmi�aç�l���n�n�da� 88 Cirtil, “Mehmet Ferit Pa�a”, s. 127 89 Bu konuda bkz. Hüseyin Mu�mal, "1901 Y�l�nda Konya'da Aç�lan Hal�-Kilim Sergisi ve 1899 Tarihli Sergi Talimatnamesi",

I. Uluslararas� Türk El Dokumalar� Kongresi, 1-2 Kas�m 2007, Bildiriler Kitab� (Edt. Ahmet Aytaç), Konya 2007, s. 241-250.

90 Kenan Bilici, “Osman Hamdi Bey’in Tablolar�nda Karamano�lu An�tlar�na Ait Tarihi Malzeme”, Gazi Üniversitesi Gazi E�itim Fakültesi Dergisi, C. 1, S. 1, Ankara 1985, s. 121

91 Bu vilayetlerde müze açma giri�imlerinin I. Dünya Sava�� nedeniyle hayata geçirilemedi�i tespit edilmi�tir. Shaw, Osmanl� Müzecili�i, s. 235.

92 1973 y�l�nda yay�mlanan Bursa �l Y�ll���’nda Bursa Müzeleri ba�l��� alt�nda verilen bilgilerde Bursa Müzesi’nin 1 Eylül 1904 tarihinde Bursa Erkek Lisesi’nin kimyahanesinde Milli E�itim Müdürü Avni Bey’in te�vikiyle, Hüdevandigar Vilayeti s�n�rlar� dahilinde Yunan, Roma, Bizans dönemine ait eski eser örneklerinin toplat�lmas� sonucunda ortaya ç�kar�lm��t�r. Böylece toplanan eserlerin bir araya getirildi�i bina, Müze-i Hümayûn Bursa �ubesi ad�n� alarak aç�lm��t�r”. Denilmektedir. Bursa 1973 �l Y�ll���, Ankara 1973, s. 159.

93 Baz� kaynaklarda kurulu� tarihi 1901 olarak verilmektedir. Bedri Yalman, Bursa, �stanbul 1977, s. 90. Bursa Müzesi’nin aç�l���n� gösteren 1901 tarihli bir foto�raf müzenin 1901 y�l�nda aç�ld��� kanaatini tümüyle kuvvetlendirmektedir. Foto�raf için bkz. Engin Özendes, Osmanl�’n�n �lk Ba�kenti Bursa, Yem Yay�n, �stanbul 2000, s. 176; Hasan Uçanku�, “Türkiye’de Bölge Müzeleri’nin Kurulu�u Üstüne Bir Deneme”, VII. Türk Tarih Kongresi, 25-29 Eylül 1970, TTK Bas�mevi Ankara 1973.

94 Önder, Mevlana �ehri Konya, s. 386; Mehmet Önder, “Konya Müzeleri”, Müze, Selçuk Üniversitesi Bas�mevi, Konya 1982, s. 1; Bak�rc�, Naci, “XIX. Yüzy�ldan Günümüze Konya’da Müzecilik”, 6. Müzecilik Semineri Bildirileri, 25-27 Eylül 2002, s. 94-96. Ümit Ya�ar Gözüm, Türkiye’de Müzecilik, Ankara 2002, s. 130; Ermi�ler, “Günümüz Müzesi Nas�l Olmal�”, s. 26,; Karpuz, “Konya Müzecili�inin Tarihçesi”, s. 343, Karpuz, Müzecilik, s. 16; Hasan Uçanku�, “Türkiye’de Bölge Müzeleri’nin Kurulu�u Üstüne Bir Deneme”, VII. Türk Tarih Kongresi, 25-29 Eylül 1970, TTK Bas�mevi Ankara 1973, s. 999; Konya �l Y�ll���, 1967, s. 167. Söz konusu kaynaklardan baz�lar� müzenin aç�l�� tarihini tespitte kitabeye müracaat etmekle beraber, müzenin aç�l�� tarihi hatal� olarak tespit edilmi� ve bu hata sonraki yay�nlarda da tekrarlanm��t�r.

136 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/1

1899�y�l��sonunda�yap�ld����görülmektedir95.�Bu�durumda,�di�er�müzelerin�bilinen�kurulu��tarihleri�de�dikkate�al�nd���nda��stanbul’daki�Müze�i�Hümayûn’dan�sonra�Anadolu’da� aç�lan� ilk� eski� eser�müzesinin� Konya�Müzesi� oldu�u� anla��lmakta�d�r96.�

Anadolu’nun��lk�Arkeoloji�Müzesi�olan�Konya�Âsâr���Atîka�Müzesi’nin�binas��bugün�büyük�ölçüde�harap�haldedir97.�Yap�n�n�genel�görünümünü�incelendi�inde�duvarlar�n�n�çatlam��,�s�valar�n�n�dökülmü�,�kap��ve�pencere�korkuluklar��ile�de�mirlerinin� ise�paslanm���durumda�oldu�u�görülmektedir98.� Söz�konusu�yap��bir�süre�daha�bu��ekilde�b�rak�l�rsa,�Anadolu’nun��lk�Arkeoloji�Müze�Binas�’n�n�tari�hin�tozlu�sayfalar�nda�yerini�alaca��nda��üphe�yoktur.�

��DE�ERLEND�RME�Konya�Müzecili�i�hakk�nda�bugüne�kadar� çe�itli� çal��malar�yap�lm���bulun�

maktad�r.�Bu�çal��malarda�Konya�Âsâr���Atîka�Müzesi�ve�Konya�Müzecili�i�hak�k�nda�önemli�bilgiler�verilmektedir.�Bu�konudaki�baz��çal��malarda�Konya�Âsâr���Atîka�Müzesi’nin� kurulu�� tarihi� 1901� veya� 1902� olarak� gösterilmektedir.� Ancak�Konya�Âsâr���Atîka�Müzesi’nin�kurulu�unu�gerçekle�tiren�ve�Konya’da�eski�eser�ler� hakk�nda� çok�önemli�düzenlemelere� imza� atan�Konya�Valisi�Avlonyal�� Ferit�Pa�a�taraf�ndan�tertip�edilen�yaz��malar�ve�müzeye�ait�kitabe�incelendi�inde�Kon�ya�Âsâr���Atîka�Müzesi’nin�kurulu��tarihinin�1899�oldu�u�aç�k�olarak�anla��lmak�tad�r.��

1899�y�l�nda�Konya’da��stanbul�Müze�i�Hümayûn’un�bir��ubesi�olarak�aç�lan�Konya�Âsâr���Atîka�Müzesi,�Konya’da�modern�müzecili�inin�temelini�olu�turmak�tad�r.� Söz� konusu�müzede,�XIX.� yüzy�l�n� ikinci� yar�s�ndan� itibaren� ortaya� ç�kan�korumac�l�k�anlay���n�n�bir�sonucu�olarak�çe�itli�depolarda�muhafaza�edilen�eski�eserlerin� kay�tlar�� tutularak� sergilenmesi� sa�lanm��t�r.�Ayr�ca�müzenin� aç�l���� ile�birlikte�Konya�ve�çevresinde�tespit�edilen�eski�eserlerin�müzeye�nakledilmesi�sa��lanarak,�vilayet�dâhilinde�eski�eserlerin�korunmas��ve�muhafaza�edilmesi�aç�s�n�dan�çok�önemli�çal��malar�gerçekle�tirilmi�tir.�Daha�Selçuklular�döneminden� iti�baren�bu�konuda�önemli�hassasiyetlerin�olu�tu�u�Konya��ehri’nde�Avlonyal��Ferit�Pa�a’n�n�valili�i�döneminde�gerçekle�tirilen�söz�konusu�çal��malar,�Anadolu’daki�pek�çok�vilayete�örnek�olu�turacak�nitelikte�olmu�tur.�Bugün�Konya�müzecili�inin�temelini�olu�turan�Konya�Âsâr���Atîka�Müzesi’nin�kurulu�u�ile�ilgili�bilgiler�de�er�lendirildi�inde,�Anadolu’nun�ilk�Arkeoloji�Müzesi’nin�Konya’da�kurulmu��oldu��u�aç�kça�anla��lmaktad�r.�

��

95 BOA, MF. MKT, Nr. 482/8; DH. TMIK. S, 26/51. 96 Atasoy, “Türkiye’de Müzecilik”, s.1463; Ermi�ler, “Günümüz Müzesi Nas�l Olmal�”, s. 26. 97 Müze binas�n�n d�� cephesinin genel görünümü için bkz. Foto�raf 3. 98 Müze binas�n�n giri� cephesinin genel görünümü için bkz. Foto�raf 4.

1/1 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 137

B�BL�YOGRAFYA�AR��V�KAYNAKLARI�VE�SÜREL��YAYINLAR�BOA,�A.�AMD,�Nr.�73/72.�BOA,�A.�MKT.�MHM,�Nr.�471/11,�lef�1,�lef�2,�lef�3.�BOA,�DH.�TMIK.�S,�Nr.�26/51�BOA,��.DH.�Nr.�372/24654,�lef�1,�lef�2,�lef�3.�BOA,�MF.�MKT,�Nr.�30/173;�MF.�MKT,�Nr.�43/148;�MF.�MKT,�Nr.�46/8;�MF.�MKT,�Nr.�46/9;�MF.�

MKT,�Nr.�56/75;�MF.�MKT,�Nr.�47/126.�MF.�MKT,�Nr.�482/8;�MF.�MKT.�Nr.�471/55;�MF.�MKT,�Nr.�482/8.�

BOA,�Y.MTV,�Nr.�204/41.�BOA,�Y.PRK.�UM,�Nr.�47/75.�H.1317�(1899)�Konya�Vilâyeti�Sâlnâmesi,�Defa�28,�Konya�Vilâyet�Matbaas�,�1317/1899.��D��ER�KAYNAKLAR��Ak�n,� Nur,� “Osman� Hamdi� Bey,� Âsâr��� Atîka� Nizamnamesi� ve� Dönemin� Koruma� Anlay����

Üzerine”�Osman�Hamdi�Bey�ve�Dönemi�Sempozyumu,�17–18�Aral�k�1992,��stanbul�1993,�s.233–239.�

�Ar�k,�Remzi�O�uz,�Türk�Müzecili�ine�Bir�Bak��,�Milli�E�itim�Bas�mevi,��stanbul�1953.��Atasoy,� Sümer,� “Türkiye’de�Müzecilik”,�Cumhuriyet� Dönemi� Türkiye� Ansiklopedisi,� VI,� �leti�im�

Yay�nlar�,��stanbul�1995,�s.1459–1465.��Aytekin,�Osman,�“Osmanl��ve�Cumhuriyet’in�Eski�Eser�Politikalar�”,�Tarih�ve�Medeniyet,�Ekim�

1997,�s.�53–55.��Bak�rc�,�Naci,�“XIX.�Yüzy�ldan�Günümüze�Konya’da�Müzecilik”,�6.�Müzecilik�Semineri�Bildirileri,�

25–27�Eylül�2002,�s.�94–96.��Ba�,�Ali,�Tolga�Bozkurt,�“Konya�Bedesteni”,�Selçuk�Üniversitesi�Sosyal�Bilimler�Enstitüsü�Dergisi,�S.�

10,�Konya�2003,�s.�529–542.��Ba�tak,�Naci�Fikret,�“Muhtelif�Garb�Eserlerine�Nazaran�Konya”,�Konya,�30,�Konya�1939,�s.�1570–

1571.��Batur,�Sabahattin,�“Dünyada�Müzecili�in�Geli�mesi”,�Cumhuriyet�Dönemi�Türkiye�Ansiklopedisi,�

VI,��leti�im�Yay�nlar�,��stanbul�1995,�s.�1472–1474.��Bay�k,��efika,�“Dünyada�Müzecilik”,�Müze,�18–24�May�s�1984,�Konya�1984,�s.�39–41.��Bilici,�Kenan,� “Osman�Hamdi�Bey’in�Tablolar�nda�Karamano�lu�An�tlar�na�Ait�Tarihi�Malze�

me”,�Gazi�Üniversitesi�Gazi�E�itim�Fakültesi�Dergisi,�C.�1,�S.�1,�Ankara�1985,�s.�121–140.��Bursa�1973��l�Y�ll���,�Ankara�1973.��Cirtil,� Saim,� “Vali�Mehmet� Ferit� Pa�a’n�n�Konya’daki� �mar� Faaliyetleri”,�Fen�Edebiyat�Dergisi,�

VIII.�Ortaça��ve�Türk�Dönemi�Kaz�lar��ve�Sanat�Tarihi�Ara�t�rmalar��Sempozyumu,�(26–28�Nisan�2004/�Sakarya),�C.�7,�S.�1,�Sakarya�2005,�s.�121–137.�

�Duran,�Remzi,�vd,�“Konya’daki�Geç�Dönem�Osmanl��Yap�lar�”,��pek�Yolu,�Konya�Kitab�,�IX,�Özel�Say�,�Konya�2006,�s.�235–263.�

�Edhem,�Halil,�Âsâr���Atîka�Müzesi’nde�Meskûkât�Koleksiyonlar�,��stanbul�1339/1923.��Emiro�lu,�Burhan,�vd,�Askerî�Müze,�Ak�Yay�nlar�,��stanbul�1983.��Eralp,�Nejat,�“Askeri�Müze”,�Tanzimat’tan�Cumhuriyet’e�Türkiye�Ansiklopedisi,�VI,��stanbul�1985,�

s.1604–1605.��Erdemir,�Ya�ar,��nce�Minare�Ta��ve�Ah�ap�Eserler�Müzesi,�T.C.�Konya�Valili�i��l�Kültür�ve�Turizm�

Müdürlü�ü,�Konya�2007.��Ermi�ler,�Osman,�“Günümüz�Müzesi�Nas�l�Olmal�?”,�Müze,�Selçuk�Üniversitesi�Bas�mevi,�Kon�

ya�1982,�s.�25–30.��Esin,�Ufuk,�“19.�Yüzy�l�Sonlar�nda�He�nr�ch�Schl�emann’�n�Troya�Kaz�lar��ve�Osmanl�larla��li�ki�

leri,”�Osman�Hamdi�Bey�ve�Dönemi�Sempozyumu,�17–18�Aral�k�1992,��stanbul�1993,�s.�179–191.�

138 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/1

�Ethem,�Halil,�“Müzeler”,�I.�Türk�Tarih�Kongresi,�Müzakere�Zab�tlar�,�T.C.�Maarif�Vekâleti,�Ankara�1932,�s.�530–566.�

�Eyice,�Semavi,�“Arkeoloji�Müzesi�ve�Kurulu�u”,�Tanzimat’tan�Cumhuriyet’e�Türkiye�Ansiklopedisi,�VI,��stanbul�1985,�s.�1596–1603.�

�Eyice,�Semavi,�“�stanbul�Arkeoloji�Müzelerinin��lk�Müdürlerinden�Dr.�PH�Anton�Dethier�Hak�k�nda�Notlar”,��stanbul�Arkeoloji�Müzeleri�Y�ll���,��stanbul�Arkeoloji�Müzeleri�Yay�nlar�,��stan�bul�1960,�s.45–52.�

�Eyice,�Semavi,�“Müzecili�imizin�Ba�lang�c��ve�Türk��slam�Eserleri�Müzesi”,�Müze,�T.C.�Kültür�Bakanl����Kültür�ve�Tabiat�Varl�klar�n��Koruma�Genel�Müdürlü�ü,�Ankara�1990,�s.�5–10.�

�Gözüm,�Ümit�Ya�ar,�Türkiye’de�Müzecilik,�Ankara�2002.��Huart,�Clement,�Mevleviler�Beldesi�Konya,�(Çev:�Nezih�Uzel),��stanbul�1978.��Karaduman,�Hüseyin,�“Belgelerle�Konya�Mevlânâ�Müzesi’nin�Kurulu�u”,�Vak�flar�Dergisi,�XXIX,�

Ankara�2005,�s.135–161.��Karaduman,�Hüseyin,�“Eski�Eser�Kaçakç�l���”,�1998�Y�l��Anadolu�Medeniyetleri�Müzesi�Konferans�

lar�,�T.�C.�Kültür�Bakanl����Anadolu�Medeniyetleri�Müzesi,�Ankara�1999,�s.�5–58.��Karpuz,�Emine,�“Konya�Müzecili�inin�Tarihçesi�ve�Bugünkü�Durumu,��pek�Yolu,�VI,�Özel�Say�,�

Konya�2003,�s.�341–360.��Karpuz,�Ha�im,�Müzecilik�Yard�mc��Ders�Kitab�,�Konya�2004.��Kaz�m� Erarg�n,� “Türk� Müzecili�inin� Tarihçesi”,�Müze,� Selçuk� Üniversitesi� Bas�mevi,� Konya�

1982,�s.�9–10.��Konya��l�Y�ll���,�1967.��Muhlis,�Mehmet,�Mümtaz�Bahri,�Ferit,�Konya�ve�Rehberi,�Ahmed��hsan�Matbaas�,��stanbul�1339.��Mumcu,�Ahmet,�“Eski�Eserler�Hukuku�ve�Türkiye”,�Ankara�Üniversitesi�Hukuk�Fakültesi�Dergisi,�

26/3–4,�Ankara�1970,�s.�45–78.��Mu�mal,�Hüseyin,�1901�Y�l�nda�Konyada�Aç�lan�Hal��Kilim�Sergisi�ve�1899�Tarihli�Sergi�Tali�

matnamesi,�I.�Uluslararas��Türk�El�Dokumalar��Kongresi,�1�2�Kas�m�2007,�Bildiriler�Kitab��(Edt.�Ahmet�Aytaç),�Konya�2007,�s.�241–250.�

�Ogan,�Aziz,�“Aya��rini�Kilisesi”,�Türkiye�Turing�ve�Otomobil�Kurumu�Belleteni,�S.�55–56,��stanbul�1946,�s.�7–14.�

�Ogan,�Aziz,�“Türk�Müzecili�inin�Yüzüncü�Y�l�Dönümü”,�Türkiye�Turing�ve�Otomobil�Kurumu,�61,��stanbul�1947,�s.�8–19.�

�Önder,�Mehmet,�“Anadolu’da�Eski�Eser�Kaçakç�l����ve�Kültür�Soygunu”,�Erdem,�Atatürk�Kültür�Merkezi�Dergisi,�VI,�S.�17,�Ankara�1990,�s.481–493.�

�Önder,�Mehmet,�“Konya�Müzeleri”,�Müze,�Selçuk�Üniversitesi�Bas�mevi,�Konya�1982,�s.�1–2.�Öz,�Tahsin,�“Ahmet�Pa�a�ve�Müzeler”,�Türk�Tarih,�Arkeologya�ve�Etnografya�Dergisi,�Milli�E�itim�

Bas�mevi,��stanbul�1949,�s.�1–15.��Özendes,�Engin,�Osmanl�’n�n��lk�Ba�kenti�Bursa,�Yem�Yay�n,��stanbul�2000.��Özkan,�Süleyman,�“Osmanl��Devleti’nde�Eski�Eser�Koleksiyonculu�u”,�Tarih��ncelemeleri�Dergisi,�

XIX,�S.�2,��zmir�2004,�s.�65–86.��Özkas�m,�Hale,�Semra�Ögel,�“Türkiye’de�Müzecili�in�Geli�imi”,��tüdergisi/b,�Sosyal�Bilimler,�II,�S.�

1,��stanbul�2005,�s.�96–102.��Özönder,�Hasan,�“Konya’da�Müzecili�in�Tarihçesi”,�Müze,�Selçuk�Üniversitesi�Bas�mevi,�Konya�

1982,�s.�11–16.��Paksoy,� �smail� Günay,� “Baz�� Belgeler� I����nda� Osmanl�� Devleti’nin� Kültür� Miras�� Politikas��

Üzerine�Dü�ünceler”,�Osman�Hamdi�Bey�ve�Dönemi�Sempozyumu,�17–18�Aral�k�1992,��stanbul�1993,�s.�201–223.�

�Poyraz,�Mustafa,�Müzelerde�Is�,�I��k,�Nem,�Çukurova�Üniversitesi�Sosyal�Bilimler�Enstitüsü�Arke�oloji�Ana�Bilim�Dal��Yüksek�Lisans�Tezi,�Adana�2008.�

�Shaw,�Wendy�M.�K,�Osmanl��Müzecili�i,�(Çev.�Esin�So�anc�lar),��leti�im�Yay�nlar�,��stanbul�2004..�

1/1 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 139

��inasi,�Abdülhak,�“Bizde�Müzecili�in�Ba�lang�çlar�”,�Ülkü�Halkevleri�Dergisi,�C.�II,�Ankara�1933,�s.�132–137.�

��inasi,�Abdülhak,�“Müzelerimiz�ve�Hamdi�Bey”,�Ülkü�Halkevleri�Dergisi,�C.�III,�Ankara�1934,�s.�111–115.�

�Uçanku�,�Hasan,�“Türkiye’de�Bölge�Müzeleri’nin�Kurulu�u�Üstüne�Bir�Deneme”,�VII.�Türk�Tarih�Kongresi,�25–29�Eylül�1970,�TTK�Bas�mevi�Ankara�1973,�s.�997–1020.�

Yalman,�Bedri,�Bursa,��stanbul�1977.��Yücel,�Erdem,�“Yar�m�As�r��çinde�Müzecilik�ve�Arkeoloji�Çal��malar�”,�Hayat�Tarih�Mecmuas�,�S.�

11,��stanbul�1973,�s.�61–65.��

140 • THE PURSUIT OF H ISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/1

EKLER�

�Fotograf�1:�1899�Tarihli�Konya�Âsâr���Atîka�Müzesi�Kitabesi�

�Fotograf�2:�1924�Y�l�nda�Yap�lan�Ek�Binaya�Ait�Kitabe�(2009)�

1/1 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRM ALAR DERG�S� TAR�H �N PE��NDE • 141

�Fotograf�3:�1899�ve�1924�Y�llar�ndaki�Bölüm�Halinde�Yap�lan�Müze�Binas�n�n�D���Cephesinden�

Görünüm.�(2009)��

�Fotograf�4:�Âsâr���Atîka�Müzesi,�Giri��Cephesi�Genel�Görünüm.(2009)�

142 • THE PURSUIT OF H ISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/1