GIDA SEKTÖR RAPORU

1

2

3

KONYA GIDA SANAYİ

SEKTÖREL ANALİZ RAPORU

(2008)

GĠRĠġ ......................................................................................................................................... 3

BÖLÜM 1

DÜNYA VE TÜRKİYE’DE GIDA SEKTÖRÜ

1.1. Dünya ve Avrupa’da Gıda Sektörünün Genel Durumu ...................................................... 4

1.2. Türkiye’de Gıda Sektörünün Durumu ................................................................................. 7

1.2.1 Genel Durum ............................................................................................................... 7

1.2.2 Türk Gıda Sektöründe Ġstihdam ve ĠĢletme Sahipliği Yapısı .................................... 10

1.2.3 Türk Gıda Sektöründe Kapasite Kullanımı ............................................................... 12

1.2.4 Türk Gıda Sektöründe DıĢ Ticaretin Durumu ........................................................... 14

1.2.5 Türk Gıda Sektöründe Ġç Pazarın Durumu ................................................................ 16

1.2.6 Türk Gıda Sektöründe Rekabet Yapısı ..................................................................... 23

BÖLÜM 2

KONYA’DA GIDA SEKTÖRÜ

2.1. Konya’da Gıda Sektörünün Durumu ................................................................................. 28

2.2. Konya Gıda Sanayi Raporu 2008 ...................................................................................... 30

2.2.1. AraĢtırmanın Metodolojisi ....................................................................................... 30

2.2.2. AraĢtırma Bulguların Analizi ................................................................................... 31

Kaynaklar ................................................................................................................................. 54

Ekler ......................................................................................................................................... 55

4

GİRİŞ

Nüfusun hızla arttığı ve ekonomik kalkınma çabalarının yoğun olarak sürdürüldüğü

ülkemizde gıda sanayi, yeterli ve dengeli beslenmenin sağlanabilmesi, istihdam sağlaması ve

ekonomik kalkınma açısından büyük bir öneme sahiptir.

Gıda sanayi bağlamında talep fazlasını oluĢturan birçok gıda ürününde Türkiye ihracat

yapmakta ve gıda ürünleri ihracatı, tarım ürünleri ile birlikte dıĢ satım yoluyla ülkemize önemli

ölçüde gelir sağlamaktadır. Bu bağlamda Türkiye baĢta fındık olmak üzere, kuru incir,

çekirdeksiz kuru üzüm, kuru kayısı, tütün, zeytinyağı, turunçgiller, pamuk, baklagiller ve yaĢ

meyve sebze ihracatında dünyada önde gelen ülkeler arasında yer almaktadır. Bunun yanında

iĢlenmiĢ gıda ürünlerinde un ve unlu mamuller, Ģeker ve Ģekerli mamuller, iĢlenmiĢ meyve sebze

ürünleri ve ithal girdiye bağımlı olarak rafine yağlar ve margarin gibi sektörlerde de ülkemiz

ihracat yapan ülkeler arasında yer almaktadır.

Türkiye beslenme durumu yönünden hem geliĢmekte olan, hem de geliĢmiĢ ülkelerin

sorunlarını birlikte içeren bir görünüme sahiptir. Türkiye'de halkın beslenme durumu bölgelere,

mevsimlere, sosyo-ekonomik düzeye ve kentsel-kırsal yerleĢim yerlerine göre önemli farklılıklar

göstermektedir. Bunun temel nedenlerinin baĢında gelir dağılımındaki dengesizlik gelmektedir.

Bu durum beslenme sorunlarının niteliği ve görülme sıklığı üzerinde etkili olmaktadır. Ayrıca

beslenme konusundaki bilgisizlik, hatalı gıda seçimi ile yanlıĢ hazırlama, piĢirme ve saklama

yöntemlerinin uygulanmasına neden olmakta ve beslenme sorunlarının boyutlarının büyümesine

yol açmaktadır.

Günümüzün en önemli endüstrilerden birisi olarak kabul edilen gıda sektörü bir çok alt

dalları bünyesinde barındıran karmaĢık bir faaliyet kolu olarak değerlendirilmekte olup

ülkemizde de son yıllarda büyük bir geliĢim göstermektedir. Bu geliĢmenin düzeyini, temel

değiĢkenlerini ve dinamiklerini anlamak ve sektörün sürdürülebilir rekabet üstünlüğüne katkıda

bulunmak, sektör ve ülke ekonomisi için oldukça önemlidir. Alt sektörlerde farklılaĢsa da,

genellikle emek yoğun bir üretim sürecine sahip olan gıda sektörü, tarımsal ürünlerin

değerlendirilmesi, sanayiye hammadde temini, istihdama katkısı ve halkın dengeli beslenmesi ile

doğrudan iliĢkili olup, dünyadaki tüm ülkelerde sosyo-ekonomik açıdan stratejik bir öneme

haizdir.

Tarım, hayvancılık ve balıkçılık sektörlerinden elde edilen hammaddelerin endüstriyel

olarak dönüĢümlerini içeren bir imalat sanayii kolu olan gıda sanayii, 2 trilyon ABD dolarının

üzerinde gerçekleĢtirilen yıllık satıĢları ile, dünya imalat sanayiinin en önemli kolu olarak ortaya

çıkmaktadır. Gıda sanayii, geliĢmiĢ OECD ülkelerinde yarattığı katma değer (dünya çapında

toplam iĢleme sanayii tarafından yaratılan katma değerin %15'i) ve toplam ücretli çalıĢanlar

sayısı açısından diğer imalat sanayii kolları arasında ayrıcalıklı bir yer tutmaktadır. Gıdanın

sadece bir ticari meta değil, aynı zamanda insan yaĢamının en önemli ihtiyaçlarından biri oluĢu,

gıda sanayiinin sürdürülebilir ve daimi bir büyüme oranını korumasına neden olmaktadır. Bu

genel yapı içerisinde, çokuluslu gıda Ģirketlerinin, küreselleĢme ve dünya ekonomisinin

serbestleĢmesinde oynadıkları önemli rol de yadsınamaz. Uyguladıkları yeniden yapılanma

politikaları ve büyüme stratejileri, ekonomik ve mali performansları ile özellikle geliĢmekte olan

ülkelerin ekonomik yapılarının Ģekillenmesini kuvvetle etkilemektedirler.

5

BÖLÜM 1

DÜNYA VE TÜRKİYE’DE GIDA SEKTÖRÜ

1.1. Dünya ve Avrupa’da Gıda Sektörünün Genel Durumu

Gıda; tütün ve sadece ilaç olarak kullanılanlar hariç olmak üzere, içkiler ve sakızlar ile

hazırlama ve iĢleme gereği kullanılan maddeler dahil, insanlar tarafından yenilen ve/veya içilen

ham, yarı mamul veya mamul her türlü maddeyi ifade etmektedir. Gıda sanayii ise, gıda

maddelerinin hammaddeden baĢlayarak; depolama, tasnif, iĢleme, değerlendirme, dayanıklı hale

getirme, ambalajlama iĢlerinden bir veya birkaçının yapıldığı ve gıda maddeleri satıĢ yerlerine

gönderilmek üzere depolandığı tesisler ile bu tesislerin tamamlayıcısı sayılacak yerlerin tamamını

kapsamaktadır (DPT, Gıda Sanayi ÖĠK Raporu, 2007). Gıda sanayii, tarım, hayvancılık ve

balıkçılık sektörlerinden elde edilen hammaddelerin endüstriyel olarak üretimlerini içeren ve çok

eski zamanlardan günümüze kadar uzanan medeniyetlerin oluĢturduğu tecrübe ve birikimleri

içinde barındıran (peynir yapımı, yoğurt yapımı, pekmez yapımı, bira üretimi gibi) bir sanayi

koludur. Günümüzde, dünya çapında toplam imalat sanayi tarafından yaratılan katma

değerin %15’i gıda sanayi tarafından gerçekleĢtirilmektedir (TÜSĠAD, Uluslararası Rekabet

Stratejileri: Türkiye Gıda Sanayi, 2007).

Tablo 1.1. 2002 Yılında Dünya Gıda Sanayi

Üretim Y

(milyar €)

Y(%) İstihdam E

(bin kişi)

E(%)

Avrupa Birliği 640 %24 2800 %12

Amerika BirleĢik Devletleri 560 %21 1600 %7

Japonya 270 %10 1200 %5

Fransa 117 %4 415 %2

Almanya 110 %4 590 %3

Ġngiltere 100 %4 500 %2

Ġtalya 94 %3 270 %1

Çin 96 %4 5000 %22

Brezilya 50 %2 800 %3

Kanada 41 %2 200 %1

Avustralya 37 %1 160 %1

10 ülkenin toplamı 1694 %63 11.760 %51

Dünya toplamı 2700 %100 22.900 %100

Kaynak: (TÜSĠAD, Uluslararası Rekabet Stratejileri: Türkiye Gıda Sanayi, 2007).

KüreselleĢme ile dünyada gıda konusu önemini artırarak, beslenme ve sağlık sorunlarının

üretim ve ticarette yeni akımlar oluĢturması gündeme gelmiĢtir. Son dönemde giderek daha

yoğun karĢımıza çıkan Ġyi Tarım Uygulamaları (Good Agricultural Practice-GAP) ile

küreselleĢen gıda ticaretinde üretim ve tüketim ekseninde yer alan taraflar (hükümetler, gıda

iĢleme firmaları, çiftçiler, perakendeciler v.b.) gıda güvenliği, gıda güvencesi, kalite ve çevre ile

ilgili kaygıların giderilmesi, kısaca tarımsal üretime iliĢkin çevresel, ekonomik ve sosyal

sürdürebilirliğin sağlanmasını amaçlamaktadır. Bu çerçevede geliĢtirilen Ġyi Tarım Uygulamaları,

6

söz konusu tarafların bir araya gelmesiyle çiftçi ve hükümetlerin ihtiyaçlarının giderilmesi ve

gıda iĢleme zincirinde uygulanması gereken iĢlemler üzerine odaklanmıĢtır (DPT, Gıda Sanayi

ÖĠK Raporu, 2007).

Genel olarak gıda tüketimi;

Taze ve dondurulmuĢ gıdalar, hazır yemekler, su ürünleri, beyaz et ürünleri

Organik gıda ve tüketilmeye hazır/ısıtılan gıdalar

Doğal katkı maddeleri kullanımı ya da daha az kimyasal katkı maddesi kullanılan

gıdalar

DüĢük tuz, Ģeker, asit, yağ içeriği olan ürünler

Tatlandırıcılar

Sağlıklı ve fonksiyonel gıdalar

Sağlık ve besleyici özelliklerinin etiket üzerinde yer aldığı gıdalar

Küçük ambalajlı ürünler

Markalı ve kalite olgusunun öne çıktığı ürünler yönüne doğru gitmektedir.

Bu çerçevede sanayi üretimi Ģekil alarak artan ve değiĢen talebi karĢılama yönünde

çalıĢmalarını yapmaktadır. Dünyada geliĢen trend ise tüketicilerin kaliteli ürünleri uygun

fiyatlarla satın almalarını sağlayan, korumacılıktan arındırılmıĢ serbest pazar ekonomisinin

yerleĢmesi yönünde düzenlemelerin yapılmasıdır (DPT, Gıda Sanayi ÖĠK Raporu, 2007).

Dünyanın en önemli ekonomik ve sosyal birleĢmesi olan ve sahip olduğu nüfus ve

ekonomik karakteri ile uluslararası ticareti etkileyen AB’de, gıda sanayi önemli bir yere sahiptir.

Bu sektörde elde edilen katma değer yaklaĢık olarak ulaĢtırma ve kimya sanayiinin katma

değerine eĢit durumdadır. Gıda sektöründe en yüksek katma değeri, ülkeler bazında sırasıyla

Almanya (%23,2), Ġngiltere (%19,49), Fransa (%17,2), Ġspanya (%12) ve Ġtalya (%10,3)

sağlamaktadır (DPT, Gıda Sanayi ÖĠK Raporu, 2007). Bu sektör dünya çapında dev oligopoller

tarafından yönetilmektedir.

Dünyanın en büyük çok uluslu gıda Ģirketinden oluĢan gıda oligopolü son otuz yıl

içerisinde önemli değiĢimler yaĢamıĢtır. Önemli endüstriyel ve mali yapısal değiĢimlerden geçen

bu çok uluslu Ģirketlerin sadece %30’u 1974’ten 2005 yılına kadar aynı güçle ve boyutlarla en

büyük 100 sıralamasında kalabilmeyi baĢarmıĢtır. 2005 yılında toplam satıĢtan elde edilen gelir

göz önüne alındığında, Kuzey Amerika (ABD, Kanada ve Bermuda), dünya toplamının %48’i ile

en büyük güç olarak ortaya çıkmaktadır. Batı Avrupa (Avrupa Birliği ve Ġsviçre), bu

toplamın %38’ini, Japonya ise %11’ini, diğer ülkeler (Kanada, Meksika, Avustralya, Filipinler)

ise %4’ünü ellerinde bulundurmaktadır (TÜSĠAD, Uluslararası Rekabet Stratejileri: Türkiye Gıda

Sanayi, 2007).

Firmaların ülkelere göre sayısal dağılımında önemli eĢitsizlikler görülmektedir.

Ġsviçre, Nestle ve Barry Caillebot ile sıralamaya girerken, Nestle, 73 milyar ABD dolarlık cirosu

sayesinde birinci sırayı almakta ve ilk 100 çokuluslunun toplam satıĢlarının % 6.9’unu elinde

tutmaktadır. Fransa 7 çokuluslu gıda Ģirketinin ana ülkesi olmasına rağmen bu toplamın sadece %

5.3’üne sahiptir. ABD, 34 firmayı barındırdığı gibi, toplam satıĢların % 42.8’ini

gerçekleĢtirmekte, Japonya ise 18 firma ve toplam satıĢlardan % 11.2 payla sıralamada önemli bir

yerde bulunmakta, Hollanda ise 7 firma ile % 7.7 paya sahip olmaktadır (TÜSĠAD, Uluslararası

Rekabet Stratejileri: Türkiye Gıda Sanayi, 2007).

7

Tablo 1.2. Ana Ülkelerine Göre Çok Uluslu Gıda Şirketleri (Şirket Sayısı Olarak)

Ana ülke 1978 1988 1995 2005

Batı Avrupa 29 35 38 37

Fransa 4 8 7 7

Hollanda 2 4 6 7

Ġngiltere 21 19 16 7

ABD 50 31 29 34

Japonya 9 17 21 18

Diğer ülkeler 12 17 12 11

Dünya toplamı 100 100 100 100

Kaynak: TÜSĠAD, Uluslararası Rekabet Stratejileri: Türkiye Gıda Sanayi, 2007.

2002 yılında toplam dünya gıda sanayi üretiminin %27’si dünyanın en büyük ilk 100 gıda

çok uluslusu Ģirketi tarafından yapılmıĢtır. Aynı yılda, bu ilk 100 büyük Ģirket toplam dünya gıda

sanayii istihdamının %14’ünü oluĢturmuĢtur. Gıda üretimi açısından dünyanın ilk on en büyük

ülkesine bakıldığından ise; bu ülkelerin hemen hemen en büyük 100 çok uluslu Ģirketin tümünün

ana ülkelerini oluĢturduğu görülür. Bu ülkelerin toplam gıda sanayi üretiminin dünya toplamına

oranı %41, dünya gıda sanayii istihdamı içerisindeki oranı ise %26’dır. Bu tekelleĢme sürecinde,

ilk 100 Ģirketin önem kazanmasının en önemli sebeplerinden birisi, bu Ģirketlerin büyümelerini

Ģirket satınalmaları ve evlilikleri gibi mali operasyonlara dayandırmalarıdır. Son otuz yılda,

dünya gıda sanayiinin Ģekil değiĢtirmesindeki en önemli pay bu tip dıĢsal büyüme stratejilerine

dayalı olmuĢtur (TÜSĠAD, Uluslararası Rekabet Stratejileri: Türkiye Gıda Sanayi, 2007).

Tablo 1.3. 1996 ve 2005 Yıllarında En Büyük 15 Çok Uluslu Gıda Şirketi 1996 2005

Firma Adı Gıda

Cirosu M$

Firma Adı Gıda

Cirosu M$

2205-1996

arası değişim

1 Nestle Ġsviçre 47,141 Nestle SA. Ġsviçre 68,354 %45

2 Philip Morris Co.Inc ABD 32,011 Cargilllnc. ABD 35,000 %39

3 PepsiCo Inc ABD 31,645 Kraft Foods Inc. ABD 34,113 %7

4 Unilever Hollanda 25,658 PepsiCo Inc. ABD 32,562 %3

5 Cargilllnc ABD 25,200 Unilever plc Hollanda 27,607 %8

6 ConAgra Inc. ABD 24,822 Tyson Foods ABD 25,961

7 Coca-Cola Co ABD 18,546 Coca-Cola Co. ABD 23,104 %25

8 Groupe Danone Fransa 15,236 Bunge Limited Bermuda 21,601 %80

9 Mars Inc ABD 14,000 Archer Daniels ABD 18,286 %37

Midlands

10 Grand Metropolitan Ġngiltere 13,491 Mars Inc. ABD 18,000 %29

11 Archer Daniels ABD 13,314 Danone Fransa 16,250 %7

Midlands

12 IBP Inc. ABD 12,539 ConAgra Inc. ABD 14,567 -%4l

13 Bunge&BomCo. Arjantin 12,000 InBev Belçika 13,155

14 EridaniaBeghin-Say Fransa 10,646 Heineken Hollanda 13,450 %29

15 AnheuserBusch ABD 10,144 Diqgeo Plc Ġngiltere 12,249 % - 51

Toplam ilk 15 306,393 Toplam ilk 15 394,658 %27


8

Sektörde meydana gelen bazı ufak dalgalanmalara karĢın genelde üretim, tüketim ve dıĢ

ticaret fazlası artmaktadır. Buna karĢılık sektörün istihdam oranında azalma gözlenmektedir. Bu

da birim iĢgücü baĢına verimlilikte artıĢ olduğunu ortaya çıkarmaktadır. Sektörde çalıĢanların

sayısı dikkate alındığında, kuruluĢların ezici çoğunluğunun 20 kiĢiden az iĢçi istihdam ettiği

görülecektir. Bu durum Avrupa Birliği'nde KOBĠ'lere verilen önemin nedenini ortaya

koymaktadır. Bununla birlikte sektörde çalıĢanların yarıdan fazlasının büyük ölçekli kuruluĢlarda

çalıĢması ve ciro oranının üçte ikisinden fazlasının bu büyük kuruluĢlar tarafından yapılması,

sektörün yapısı içinde %1,7 oranında olan sanayi iĢletmelerinin sektöre ne derece hakim

olduklarını göstermektedir (DPT, Gıda Sanayi ÖĠK Raporu, 2007).

1.2. Türkiye’de Gıda Sektörünün Durumu

1.2.1 Genel Durum

Zengin tarımsal kaynakları ile gıda iĢleme sanayii Türkiye ekonomisinde ilk kurulmuĢ

sektörlerden biridir. Gıda sanayiinin GSYĠH içindeki payı son on beĢ yıllık

dönemde %4.6’dan %4.8’e yükselmiĢtir. Bu değiĢim küçük gibi görülmekle birlikte ekonominin

diğer sektörlerindeki büyümenin bunda etkili olduğu ifade edilmelidir. Diğer taraftan, gıda

sanayiinin 1995-2002 döneminde sabit fiyatlarla üretim değeri artıĢ ortalamasına bakıldığında,

ekonominin genelinde üretim artıĢ oranı %2.8 civarındayken, gıda sanayiinde bu oranın %3.2

olduğu görülmektedir (TÜSĠAD, Uluslararası Rekabet Stratejileri: Türkiye Gıda Sanayi, 2007).

Son yıllarda 361 milyar ABD Doları tutarında olan dünya gıda ticareti içinde Türkiye %1

gibi oldukça düĢük bir pay almaktadır. Sektör içinde önemli yer iĢgal eden bitkisel yağlar,

hububat, süt ürünleri ve tavuk etinde ise ülkemizin payı %0,1 gibi çok daha düĢük orandadır.

Dünya ticaretinde 60 milyar ABD Dolarının üstünde ihracata ulaĢan su ürünleri ihracatında

payımız sadece %0,3’tür. Dünyada talebi giderek artan ve ülkemiz koĢullarının üretimine

elveriĢli olduğu organik tarım ürünlerinin dünya ihracatı ise 21 milyar ABD Dolarının üstündedir

ve ülkemiz ihracatının payı sadece %0,2’dir (DPT, Gıda Sanayi ÖĠK Raporu, 2007).

Gıda imalatı ISIC Rev 3.1 (Ek’e bakınız) sınıflandırmasında üçlü basamakta beĢ ana

grupta sınıflandırılmaktadır: Birincisi yağlar ve iĢlenmiĢ ürünler, ikincisi süt ürünleri, üçüncüsü

tahıl, dördüncüsü diğer gıda ürünleri ve beĢincisi içeceklerdir. Birinci grup mezbahacılık, et,

balık ve balık ürünlerinin, sebze ve meyvelerin iĢlenmesi ve saklanması ile bitkisel ve hayvansal

sıvı ve katı yağ imalatını içermektedir. Ġkinci grup tek tür ürünle ilgilidir ve süt ürünleri imalatını

kapsar. Üçüncü grup öğütülmüĢ tahıl ürünleri, niĢasta ve niĢastalı ürünler ile hazır hayvan

yemleri imalatıdır. Dördüncü grup diğer gıda ürünleri fırın ürünleri, Ģeker, kakao, çikolata ve

Ģekerleme, makarna, Ģehriye, kuskus vb unlu mamüller ile baĢka yerde sınıflandırılmamıĢ gıda

maddelerinin imalatlarıdır. Son olarak içecekler grubu içinde Ģarap, bira ve malt, alkolsüz

içecekler ile maden ve memba suları üretimi yer alır. Gıda sektörünün en büyük alt sektörü yağlar

ve iĢlenmiĢ ürünlerdir; bu sektörü diğer gıda ürünleri grubu izlemektedir (TÜSĠAD, 2008,

Türkiye Sanayiine Sektörel BakıĢ)

9

Tablo 1.4. Alt Sektör Payları-Üretim (%)

Yıllar

151

Sıvı ve katı

yağ işlenmiş

gıda

152

Süt ürünleri

153

Öğütülmüş

tahıl, nişasta

ve yem

154 Diğer

gıda

155

İçecek Toplam

1997 44.21 5.88 13.18 24.50 12.23 100

1998 47.66 5.96 12.21 22.60 11.58 100

1999 44.70 6.45 13.01 21.68 14.16 100

2000 40.89 8.33 13.12 20.70 16.95 100

2001 44.62 7.79 11.50 22.08 14.01 100

2002 43.39 9.34 13.13 22.92 11.23 100

2003 42.38 10.61 12.99 22.63 11.39 100

2004 40.58 10.77 13.10 23.74 11.81 100

2005 43.68 10.88 10.45 22.43 12.56 100

2006 43.04 11.71 10.25 24.17 10.83 100

Kaynak: TÜSĠAD, 2008, Türkiye Sanayiine Sektörel BakıĢ

Türkiye gıda sanayiinde alt sektörler açısından iĢletme sayısının dağılımına bakıldığında

ise; sanayinin %65'ini un ve unlu mamuller, %11'ini süt ve süt mamulleri %12'sini meyve-sebze

iĢleme, %3,5'ini bitkisel yağ ve margarin, %3'ünü Ģekerli mamuller, %1'ini et mamulleri

ve %4,5'luk kısmını tasnif dıĢı gıdalar, alkolsüz içecekler, su ürünleri sanayiinin oluĢturduğu

görülecektir (Tablo 1.5). Un ve unlu mamuller, süt ve mamulleri, meyve-sebze iĢleme gibi alt

sektörlerdeki oranların yüksek olması, halkın tüketim alıĢkanlıklarının yanı sıra geliĢmiĢ teknoloji

uygulamayan (değirmen, mandıra, zeytin salamura iĢleme v.b.) iĢletmelerin sayısal fazlalığından

da kaynaklanmaktadır (DPT, Gıda Sanayi ÖĠK Raporu, 2007).

Tablo 1.5. Gıda Sanayiinde İşletme Sayısının Alt Sektörlere Dağılımı (%)

Gıda Sanayi Alt Dalları 1994 1996 1998 2000

Et ve Et Ürünleri 2,06 1,83 1,76 1,07

Süt ve Süt Ürünleri 14,58 13,68 14,12 11,06

Meyve ve Sebze ĠĢleme 13,94 14,33 9,78 11,42

Su Ürünleri 0,14 0,11 0,16 0,20

Un ve Unlu Ürünler 57,60 59,27 62,67 65,44

Bitkisel Yağ ve Margarin 3,98 3,66 3,71 3,40

ġeker ve ġekerli Ürünler 3,56 3,26 3,62 3,15

Tasnif DıĢı Ürünler 4,14 3,86 4,18 4,25

Toplam 100,00 100,00 100,00 100,00

Toplam (ĠĢletme Sayısı: Adet) 22.243 23.654 23.951 27.543 Kaynak: TKB, 2002, T.C. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, Gıda Envanteri, Ankara.

Gıda sanayii üretim değeri içinde tahıl ve niĢasta mamulleri sanayii en yüksek değeri

almaktadır. Bunu süt ve et mamulleri sanayii izlemektedir. Türkiye’de gıda sanayiine ait üretim

değerlerinin geliĢimi ve yıllık artıĢ değerleri Tablo 1.6’da verilmiĢtir. Buna göre 1999-2005

yılları arasında gıda sanayii üretim değeri itibariyle reel olarak %24 (yıllık ortalama %3,6)

oranında artmıĢtır. Bu artıĢ, %95 ile su ürünleri sanayii ve %47 ile süt ve mamulleri sanayiinde

10

en yüksek oranlarda gerçekleĢirken, en düĢük %4 ile bitkisel yağ ve %14 ile Ģeker, Ģekerli

mamuller ve diğer sanayilerde gerçekleĢmiĢtir. Gıda sanayii üretim değeri içinde tahıl ve niĢasta

mamulleri sanayii en yüksek değeri almaktadır. Bunu süt ve et mamulleri sanayii izlemektedir

(DPT, Gıda Sanayi ÖĠK Raporu, 2007).

Tablo 1.6. Gıda Sanayiinde Üretim Değeri (Milyar TL, 1998 Yılı Fiyatlarıyla)

M A L L A R Yıllar Yıllık Artış(%)

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005(t) 2000 2001 2002 2003 2004 2005

MEZBAHA

ÜRÜNLERĠ

SANAYĠĠ

943.586 1.004.686 787.390 892.514 905.137 1.078.098 1.153.330 6,5 -21,6 13,4 1,4 19,1 7,0

SÜT VE

MAMULLERĠ

SANAYĠĠ

809.465 906.593 914.537 964.232 1.040.291 1.107.771 1.187.067 12,0 0,9 5,4 7,9 6,5 7,2

SU ÜRÜNLERĠ

MAMUL.

SANAYĠĠ

64.613 67.375 91.415 97.880 106.080 109.090 126.040 4,3 35,7 7,1 8,4 2,8 15,5

TAHIL VE

NĠġASTA

MAM. SAN.

2.551.238 2.592.462 2.640.893 2.687.430 2.788.291 2.885.010 2.992.304 1,6 1,9 1,8 3,8 3,5 3,7

MEYVE SEBZE

ĠġLEME SAN. 510.970 534.339 574.553 592.590 652.907 691.075 716.669 4,6 7,5 3,1 10,2 5,8 3,7

BĠTKĠSEL YAĞ

SANAYĠĠ 491.124 392.201 435.174 386.876 475.402 439.899 510.518 -20,1 11,0 -11,1 22,9 -7,5 16,1

ġEKER,

ġEKERLĠ M.

SAN. VE DĠĞ.

752.247 870.334 711.915 825.965 787.553 859.685 859.950 15,7 -18,2 16,0 -4,7 9,2 0,0

YEM SANAYĠĠ 284.695 314.273 243.890 244.361 275.968 325.501 377.392 10,4 -22,4 0,2 12,9 17,9 15,9

T O P L A M 6.407.937 6.682.262 6.399.766 6.691.849 7.031.629 7.496.129 7.923.269 4,3 -4,2 4,6 5,1 6,6 5,7

Kaynak: DPT, Gıda Sanayi ÖĠK Raporu, 2007.

Gıda sektöründe son yıllarda gözlenen istikrarlı üretim artıĢı, 2008 Mayıs ayında da devam etmiĢ

ve sektörde Mayıs ayında yüzde 6.0’lık üretim artıĢı kaydedilmiĢtir.

Tablo 1.7 Aylık Sanayi Üretim Endeksi

(Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre, Yüzde Değişme) Yıllık 2007 2008

2005 2006 2007 Mayıs Şubat Mart Nisan Mayıs

Sanayi 5,4 5,8 5,4 5,9 7,5 2,5 6,3 2,4

Madencilik 13,8 4,3 9,6 18,0 13,3 12,4 -1,1 2,6

Ġmalat 4,8 5,5 4,8 5,1 6,6 1,8 6,7 1,9 Gıda-Ġçecek 6,2 6,0 2,4 3,3 7,5 4,6 7,6 6,0

Tekstil -11,8 -1,0 2,3 9,2 -13,1 -18,9 -15,1 -19,5

Giyim -12,4 -4,8 2,2 0,0 1,9 -10,6 1,8 -10,5 Petrol Ürünleri -0,1 2,4 2,1 7,6 -5,3 2,4 21,0 0,6

Kimya 6,3 6,3 9,6 4,3 11,7 -5,8 -2,6 -6,2 Toprak Ürünleri 10,2 4,4 0,0 -0,4 8,8 4,9 9,0 6,6

Ana Metal 3,4 10,7 11,7 11,2 8,3 9,8 8,1 7,8

Metal EĢya 32,0 18,9 14,4 20,0 -3,8 -2,7 3,7 -2,7 Makine-Teçhizat 1,2 22,0 4,6 8,2 -3,7 -3,9 2,1 -3,7

TaĢıt Araçları 9,6 9,7 10,3 6,7 35,7 25,8 32,4 20,7

Enerji 7,6 9,1 8,7 9,0 13,1 4,9 5,2 6,6

Kaynak: DPT, 2008, Ekonomik GeliĢmeler Raporu: Temmuz 2008.

11

Tablo 1.8. Çıktı Olarak Gıda Sektörünün Toplam İmalat Sanayi İçindeki Payı (%)

YIL Firma İşçi Ücret Saat Güç Stok Yatırım Girdi Çıktı Katma Değer

1993 11.29 17.56 18.74 19.09 15.00 10.52 29.34 20.98 19.72 17.30

1994 12.65 20.33 21.42 21.86 14.48 16.71 37.10 22.01 21.32 19.85

1995 12.21 18.47 18.45 20.49 14.18 18.07 23.24 20.22 18.84 16.11

1996 12.38 19.23 19.79 20.09 11.63 16.69 14.93 21.67 20.53 18.07

1997 12.67 21.13 22.18 22.82 13.17 22.43 24.71 23.66 23.48 23.13

1998 13.25 21.46 22.58 23.78 18.26 19.98 30.43 25.05 24.82 24.28

1999 13.64 24.24 25.19 24.10 14.33 17.89 27.24 26.21 25.21 22.84

2000 14.21 24.49 24.39 26.95 17.71 24.09 32.15 23.74 23.89 24.24

2001 14.16 26.91 26.94 28.30 17.17 17.83 16.98 28.67 27.20 23.71


Gıda ürünleri ve içecek imalatı gerek üretim gerekse istihdam bakımından ekonominin en

büyük sektörlerinden biridir. 2006 yılı için gıda ürünleri ve içecek imalatı toplam imalat sektörü

içinde % 9.67 üretim ve % 11.76 istihdam payına sahiptir. bu değerlerle sektör, imalat sanayi

içinde üretimde ve istihdamda üçüncü sırada yer almaktadır. Gıda sektörü ağırlıklı olarak iç

piyasaya yönelik üretim yapmaktadır. Bununla birlikte sektör, 2007 yılı verilerine

göre, %5.11’lik pay ile imalat sanayi ihracatında altıncı sırada yer almaktadır ( ġekil 1.1).Toplam

ithalat içindeki payı ise % 1.99’dur. 2004 yılı için ithalatın yurt içi üretime oranı %6.32, ihracatın

yurt içi üretime oranı ise %11.12’dir. Böylece sektörün dıĢa açıklık oranı %17.44’tür (TÜSĠAD,

2008, Türkiye Sanayiine Sektörel BakıĢ)

Şekil 1.1.Gıda Sektörünün Ekonomi İçindeki Yeri

Katma değerin imalat sanayi içindeki payı (%) (2004) 11.60 Üretimin imalat sanayi içindeki payı (%) (2006) 9.67 Çalıșanların imalat sanayi istihdamı içindeki payı (%) (2006) 11.76 Toplam imalat sanayi ithalatı içindeki pay (%) (2007) 1.99 Toplam imalat sanayi ihracatı içindeki pay (%) (2007) 5.11 Kaynak: TÜSĠAD, 2008, Türkiye Sanayiine Sektörel BakıĢ

1.2.2 Türk Gıda Sektöründe İstihdam ve İşletme Sahipliği Yapısı

DPT verilerine göre Türkiye’de imalat sanayii içinde gıda sanayii, üretim değeri

olarak %18-20’lik paya sahiptir. Gıda alanında üretim yapan iĢyeri sayısı farklı kaynaklarda 25-

40 bin arasında değiĢmekte olup yaklaĢık 260 bin kiĢi bu sektörde çalıĢmaktadır (DPT, Gıda

Sanayi ÖĠK Raporu, 2007).

Gıda sanayini yarattığı toplam katma değer 2001 yılında yaklaĢık 7 milyar YTL’dir. 10

kiĢiden fazla iĢçi çalıĢtıran iĢyerleri dikkate alındığında, imalat sanayinin ürettiği katma

değerin % 17’si gıda sanayii tarafından üretildiği görülmektedir. Bu oran 1-9 iĢçi çalıĢtıran

iĢyerleri dikkate alındığında % 23 civarındadır. Üretilen yaklaĢık 19 milyar YTL’lik çıktı, imalat

sanayinin ürettiği toplam çıktının %17’sine denk gelmektedir. Ġmalat sanayinde 10 iĢçiden fazla

iĢçi çalıĢtıran firmaların %15’i gıda iĢleme sanayinde faaliyet göstermektedir. Yine imalat

sanayinde çalıĢan iĢçi sayısı yaklaĢık olarak 1 milyon civarındadır ve bunun %15’i gıda

sanayinde istihdam edilmektedir. 10 iĢçiden fazla iĢçi çalıĢtıran firmaların yıllık ortalama

ücretleri dikkate alındığında, gıda sanayi ücretleri dokuma, giyim eĢyası ve deri sanayi, orman

ürünleri ve mobilya sanayinde kazanılan ücretleri geçmektedir. Diğer imalat sanayi alt

12

sektörlerindeki ücretler gıda sanayi ücret düzeyinden daha yüksektir (TÜSĠAD, Uluslararası


Genelde küçük ve orta ölçekli iĢletme yapısı ile faaliyetlerine devam eden gıda

iĢletmelerinin çoğunluğunu özel sektör kuruluĢları oluĢturmaktadır. Özellikle et, süt, yem gibi

sanayilerde yaĢanan özelleĢtirme ile günümüzde Ģeker ve çay hariç tamamıyla sektörde özel

kesimin hakim olduğu söylenebilir (DPT, Gıda Sanayi ÖĠK Raporu, 2007).

Kamunun gıda ürünleri ve içecek imalatında baĢlangıç yıllarında oldukça yüksek olan

payı giderek azalmıĢ ve 2006 yılında üretimde%0.83’e istihdamda ise %11.91’e gerilemiĢtir. Bu

geliĢmede Süt Endüstrisi Kurumu (SEK), Et ve Balık Kurumu (EBK) gibi kuruluĢların

özelleĢtirilmesi ve böylece devletin gıda sektöründen önemli ölçüde çekilmesi belirleyici

olmuĢtur (TÜSĠAD, 2008, Türkiye Sanayiine Sektörel BakıĢ)

Kamu sektöründen özel sektöre doğru yapılanmanın, karlılık ve verimliliği artırması,

tüketiciye güvenli ve uygun fiyatlı ürünlerin sunumu ve üretim faaliyetinde etkinliğin

yükseltilerek ekonomiye canlılık getirmesi beklenmektedir (DPT, Gıda Sanayi ÖĠK Raporu,

2007).

Gıda sanayiinde yerli sermaye ile faaliyette bulunan iĢletmeler kadar, yabancı sermaye ile

birlikte ya da tamamı yabancı sermayeli iĢletmelere rastlamak mümkündür. (DPT, Gıda Sanayi


Ocak 2006 itibariyle Türkiye’de faaliyet gösteren toplam 258 yabancı sermayeli gıda

ürünleri ve içecek imalatı Ģirketi bulunmaktadır. Ġmalat sanayine yönelen yabancı sermayeli

Ģirketlerin % 10’unun, Türkiye’ye yatırım yapan tüm yabancı sermayeli Ģirketlerin ise %2’sinin

gıda iĢleme sektörüne yatırım yaptığı gözlemlenmektedir. Sermaye büyüklüğüne göre ise 2002-

2006 yılları arasında tüm imalat sanayine yapılan 1.463 milyar ABD dolarlık yatırımın 363

milyon ABD dolarlık (%25) kısmı gıda alt sektörüne yapılmıĢtır. 11,108 milyar ABD dolarlık

toplam yabancı sermaye yatırımının ise %3’lük bir kısmı gıda sektörüne yönelmiĢtir. Yabancı

Ģirketler genel olarak ortak giriĢim Ģeklinde Türkiye’de yatırım yapmaktadır. Gıda sektöründe de

bu eğilim geçerlidir. %100 yabancı sermayeli yatırımlar %36 düzeyindedir. Sektörde yabancı

ülke uyruklu Ģirketler ağırlıklı olarak türk ortaklarla birlikte ortak giriĢim yapısında faaliyet

göstermektedir(%64.2) ve yabancı- türk ortaklığı Ģeklinde kurulmuĢ Ģirketlerin yarısına yakın

kısmında ise yabancı Ģirketleri azınlık paya sahiptir. Ortakların uyruğu incelendiğinde yabancı

sermayeli Ģirketlerde yabancı sermaye yatırım veya katılımının daha çok AB ülkelerinden geldiği

saptanmıĢtır. Türkiye’nin en baĢarılı 500 sanayi iĢletmesinin listelendiği ĠSO sıralamasında ise

gıda imalat sanayinde 2004 yılında faaliyet gösteren 22 yabancı sermayeli Ģirket olduğu tespit

edilmiĢtir. Söz konusu Ģirketlerin %27’si doğrudan yabancı sermaye yatırımı iken %27’sinde ise

yabancı sermaye katılımı %10’un altında kalmaktadır. Yabancı sermayeli Ģirketlerin bu listede

yer alan tüm gıda iĢleme sanayi Ģirketlerinin gerçekleĢtirdikleri toplam cironun %26.39’unu,

yarattıkları katma değerin ise %26.17’sini gerçekleĢtirmektedirler. Tüm ĠSO 500 büyük sanayi

iĢlermeleri için bu oranlar %3.4 ve 2.3’tür (TÜSĠAD, Uluslararası Rekabet Stratejileri: Türkiye

Gıda Sanayi, 2007).

Türk Gıda sanayinde 1967-2000 yılları arasında ĠSO veri tabanından TÜSĠAD tarafından

derlenen ĠSO 500’ de bulunan gıda firma sayıları tablosu aĢağıda verilmiĢtir. Görüldüğü gibi gıda

sanayinin imalat sanayi içindeki payı artmaktadır.

13

Tablo 1.9. ISO 500’de Bulunan Gıda Firmaları Toplamı

Yıl Gıda Toplam Oran Yıl Gıda Toplam Oran

1967 4 100 4.00 1986 56 500 11.20

1968 6 100 6.00 1987 55 500 11.00

1969 4 100 4.00 1988 74 500 14.80

1970 6 100 6.00 1989 71 500 14.20

1971 5 100 5.00 1990 68 500 13.60

1972 7 100 7.00 1991 77 500 15.40

1973 9 100 9.00 1992 70 500 14.00

1974 8 100 8.00 1993 61 500 12.20

1975 12 100 12.00 1994 64 500 12.80

1976 12 100 12.00 1995 70 500 14.00

1977 32 300 10.67 1996 73 500 14.60

1978 26 300 8.67 1997 77 500 15.40

1979 28 300 9.33 1998 84 500 16.80

1980 52 500 10.40 1999 96 500 19.20

1981 56 500 11.20 2000 85 500 17.00

1982 48 500 9.60 2001 86 500 17.20

1983 56 500 11.20 2002 92 500 18.40

1984 55 500 11.00 2003 133 1000 13.30

1985 56 500 11.20 2004 144 1000 14.40


1.2.3 Türk Gıda Sektöründe Kapasite Kullanımı

Türk gıda iĢletmelerinde ortalama yıllık kapasite kullanım oranı %65-75 arasındadır (DPT,

Gıda Sanayi ÖĠK Raporu, 2007). Gıda sanayinde uzun yıllar kapasite kullanımı ortalama %70

olup bu oran alt sektörlere göre değiĢmektedir. Fazla kapasite gıda sanayi alt sektörleri itibariyle

önemli bir sorundur. Gıda iĢleme sanayiinin karĢılaĢtığı en önemli problemlerden biri olan aĢırı

kapasite sorunu, hammadde arzındaki sürekliliğin olmaması, sabit kalitede ve miktarda ürünün

üretilememesi gibi nedenlerden kaynaklanmaktadır. Tarım ile endüstri arasında etkin bir

koordinasyon olmaması bu sorunun artmasına neden olmaktadır. Ayrıca, pazarlama

kanallarındaki çeĢitli sorunlardan dolayı imalat sanayindeki kayıt dıĢı sektör çok aktiftir.

(TÜSĠAD, Uluslararası Rekabet Stratejileri: Türkiye Gıda Sanayi, 2007).

14

Tablo 1.10. Gıda Sanayi Sektörleri Toplam Kapasite Kullanım Oranları

Toplam Kapasite Kullanım Oranları (1990 - 2003)

Gıda sanayü sektörleri 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 ĠĢlenmiĢ gıda ve içecekler 72.3 73.6 72.6 72.5 71.6 72.8 72.3 72.3 69.4 67.7 68.4 65.6 66.0 70.8 ġeker iĢleme ve arıtma 90.6 84.5 69.2 75.6 70.4 80.7 78.5 73.0 66.2 70.2 76.9 76.9 80.4 93.7 BaĢka yerde sınıflandırılmamıĢ gıda 78.9 79-0 80.3 75.4 73.8 75.4 77.6 73.7 72.5 68.3 71.0 69.7 73.7 80.2 Damıtık alkollü içecekler 81.9 88.4 89.0 85.0 82.7 86.2 87.6 86.9 91.1 90.6 88.9 84.3 78.6 79-2 ĠĢlenmiĢ unlu ürünler 77.3 76.7 72.3 67.4 63.4 72.4 73.9 73.2 63.6 59-3 66.5 66.2 72.3 78.2 NiĢasta ve türevleri 55.1 54.4 80.8 80.1 80.5 93.0 83.7 78.9 79-1 77.3 80.5 81.0 80.2 76.9 Makarnacılık 77.6 82.6 70.6 80.0 80.6 78.8 73.8 80.6 67.0 59-0 60.8 56.5 71.2 75.7 Et iĢleme 64.8 58.6 59-5 68.9 62.4 67.2 74.7 77.0 67.7 66.0 68.0 64.5 71.6 74.9 Mal ve bira yapımı 78.9 85.5 85.2 70.2 78.8 77.0 76.4 76.7 64.8 62.9 68.8 67.0 68.5 71.4 Süt ve sütlü ürünler 81.7 83.8 78.0 79.6 76.3 77.8 80.6 77.3 71.4 68.0 55.8 68.0 66.3 70.1 Kakao, çukolata ve Ģekerleme 67.0 75.3 81.2 75.5 70.8 77.1 69.6 69.0 63.1 61.3 67.2 57.4 63.1 69.7 ġarap yapımı 60.1 53.2 53.3 54.6 49.8 68.9 72.4 71.5 71.3 71.5 62.2 63.5 57.3 67.1 Un ve unlu ürünler 67.8 69.6 72.6 74.4 70.8 69-9 68.2 71.2 68.8 67.1 66.7 61.5 63.0 65.8 Diğer gıda ürünleri 74.3 70.9 60.8 67.1 72.3 62.4 73.1 67.8 64.6 66.7 63.4 63.1 71.0 65.8 Bitkisel ve hayvansal yağ üretimi 65.0 71.5 65.0 69.2 67.8 66.8 64.4 66.3 65.1 61.4 64.9 63.0 60.8 65.1 Hazır hayvan yemi 73.9 66.0 70.3 72.8 68.4 70.9 67.6 65.0 69.5 69.1 68.5 58.5 58.8 64.5 Alkolsüz içkiler, ĢiĢelenmiĢ su 69.8 62.2 61.6 69.4 69.2 73.4 76.3 66.8 65.4 66.3 59-2 57.3 52.8 63.1 Meyve & sebze iĢleme sanayii 62.6 60.9 50.2 60.2 67.5 65.4 58.5 61.0 57.1 59-5 60.0 55.9 54.8 53.9 Balık ve deniz ürünleri iĢleme sanayii 66.5 68.9 64.1 72.5 66.8 67.8 73.7 75.1 63.1 60.1 66.8 52.2 47.9 35.6


2008 yılı Haziran ayı toplam imalat sanayi kapasite kullanım oranı 2007 yılının Haziran

ayına göre 1,2 puan azalarak yüzde 82,3 oranında gerçekleĢmiĢtir. Haziran ayında özel sektör

imalat sanayi kapasite kullanım oranı geçen yılın aynı ayına göre 1,6 puan azalarak yüzde 80,6

olurken, kamu sektörü kapasite kullanım oranı 3 puan artarak yüzde 95,2 olmuĢtur. Özel imalat

sanayiinde taĢıt araçları, giyim, toprak ürünleri ve ana metal alt sektörlerinde yüksek kapasite

kullanım oranlarına ulaĢılmıĢtır (DPT, 2008, Ekonomik GeliĢmeler Raporu).

Tablo 1.11. Aylık Kapasite Kullanım Oranı (%)

Yıllık 2007 2008

2005 2006 2007 Mayıs Haziran Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran İmalat Sanayi 80,3 81,0 81,8 83,3 83,5 79,3 81,2 81,7 82,4 82,3 Kamu 86,0 89,4 88,4 87,9 92,2 84,1 86,3 91,2 93,7 95,2 Petrol Ürünleri 90,9 93,0 89,7 94,1 94,1 81,6 86,8 91,8 96,0 95,7 Gıda 79,2 79,0 79,5 56,8 82,7 71,0 78,2 71,4 89,6 89,4 Kimya 73,6 89,0 90,3 59,3 91,7 96,0 69,4 96,2 97,9 98,9 Ana Metal 90,2 86,4 91,4 95,8 95,5 92,5 97,7 96,0 92,8 99,1 Özel 78,8 79,6 80,8 82,6 82,2 78,7 80,6 80,4 80,8 80,6 Gıda-Ġçecek 70,1 70,7 72,5 73,0 71,4 70,3 72,1 70,8 70,4 70,4 Tekstil 80,8 80,6 81,7 83,0 82,4 76,9 76,9 77,6 76,6 75,7 Giyim 81,7 82,5 83,6 85,0 85,1 83,5 81,7 80,9 81,5 81,4 Petrol Ürünleri 65,6 65,8 68,1 72,7 72,6 46,1 61,7 69,9 68,0 71,2 Kimya 75,6 74,9 74,7 75,5 76,0 74,9 76,9 75,9 76,1 75,7 Toprak Ürünleri 82,4 83,2 82,3 84,6 86,8 73,3 79,3 83,1 84,7 84,9 Ana Metal 80,1 82,8 84,8 88,0 86,7 81,3 86,6 85,2 86,8 87,1 Makine-Teçhizat 76,2 78,9 76,9 79,6 78,2 74,0 73,7 76,7 78,1 77,3 TaĢıt araçları 83,6 85,4 88,0 91,6 91,9 89,9 90,9 89,1 90,3 89,4

Kaynak: DPT, 2008, Ekonomik GeliĢmeler Raporu: Temmuz 2008

15

Üretim kapasitelerinin yanlıĢ yatırımlar nedeniyle ihtiyaç fazlası yarattığı sektörde,

kapasite kullanımının düĢüklüğü ileriye dönük olarak değerlendirilebilecek iyi bir potansiyel gibi

görünse de, sektörün güncel hammadde ve pazarlama sorunları nedeniyle bunun bir rekabet

üstünlüğüne dönüĢtürülebilmesi oldukça zor görülmektedir. Gıda iĢleme sanayiinin karĢılaĢtığı en

önemli problemlerden biri olan aĢırı kapasite sorunu hammaddeden kaynaklanmaktadır ve tarım

ile endüstri arasında etkin bir koordinasyon eksikliği sorunun doğmasına neden olmaktadır.

Ayrıca, pazarlama kanallarındaki çeĢitli sorunlardan dolayı imalat sanayindeki kayıt dıĢı sektör

çok aktiftir.çiftçilerle nakit para ile çalıĢan aracıların gücü kayıt dıĢı sektörü desteklemektedir.

Hammadde arzı, sürekliliğin olmaması, sabit kalitede ve miktarda ürünün üretilememesi aĢırı

kapasite sorununu tetiklemektedir. Tarıma dayalı firmaların global dünyada sözleĢmelerle

çözdüğü bu asil- vekil problemi, Türkiye’de çiftçinin nakit sıkıntısından veya eğitimsizlik-

bilinçsizliğinden dolayı genelde kağıt üzerindeki sözleĢmelere dönüĢememektedir. Ayrıca,

yapılan yüz yüze görüĢmelerden çıkan bir baĢka sonuç olarak, ne kadar bağlayıcı olsa bile ürün

fiyatlarında lehlerine bir dalgalanma olduğunda sözleĢmelerin çiftçiler tarafından bozulabildiğini

belirtmekte fayda bulunmaktadır. Açıkçası, yapılan sözleĢmelerin risklerinin taraflara dağıtılması

gerekmektedir. Yine de, bu durum alt sektörden alt sektöre değiĢmekte ve aynı zamanda, üretim

alanlarına yakın endüstriyel fabrikaların olmasına bağlı olarak da farklılaĢmaktadır (TÜSĠAD,

Uluslararası Rekabet Stratejileri: Türkiye Gıda Sanayi, 2007)

1.2.4 Türk Gıda Sektöründe Dış Ticaretin Durumu

DıĢ ticaret son 25 yılda çok önemli geliĢmeler göstermiĢtir. Gıda iĢleme sanayii de bu

geliĢmelerden pozitif etkilenmiĢtir. Tablo 1.12’de 1975-1995 yılları arasında iĢlenmiĢ gıda

ihracatındaki büyüme oranları gösterilmektedir.

Gıda ihracatı verileri aylık olarak 1996 ile 2006 yılları arasını kapsamaktadır. 1999 krizi

ve takip eden krizlerde ihracatta düĢüĢler yaĢanmıĢ ancak 2003 yılından itibaren toplam gıda

ihracatı artıĢ eğilimi göstermiĢtir. DüĢük döviz kuru gerçekleĢen artıĢ döneminde toplam gıda

ihracatını negatif olarak etkilememiĢtir. Sektör düĢük döviz kurlarına rağmen ihracata devam

edip bunun yanında artıĢ trendine girmiĢtir (TÜSĠAD, Uluslararası Rekabet Stratejileri: Türkiye

Gıda Sanayi, 2007).

Tablo 1.12. İşlenmiş Gıda İhracat Büyüme Oranları

İşlenmiş Gıda Dünya Gelişmiş Bölgeler Gelişen Bölgeler

1975-85 1985-95 1975-85 1985-95 1975-85 1985-95

Etler 6.7 10.0 6.1 10.0 9.4 10.1

Yağlar 7.4 4.7 5.7 4.0 9.1 5.2

Süt Ürünleri 6.4 9.5 6.5 9.2 3.1 19.5

ĠĢlenmiĢ Pirinç 1.9 7.5 2.4 2.3 1.6 10.3

ġeker -9.4 9.1 -4.1 13.6 -11.1 6.1

Tütün 8.3 11.2 8.7 10.2 5.1 19-3

Diğer ĠĢlenmiĢ Gıdalar 8.4 9.7 7.8 9.0 9.7 11.0

Toplam ĠĢlenmiĢ Gıdalar 5.3 9.4 6.6 9.2 2.8 9-9


Türkiye’de gıda sanayii ithalat değeri en yüksek olarak bitkisel yağ, mezbaha ürünleri ve

tahıl-niĢasta ürünlerinde gerçekleĢirken, en düĢük olarak su ürünleri ile meyve-sebze ve yem

sanayiinde olmuĢtur (DPT, Gıda Sanayi ÖĠK Raporu, 2007).

Türkiye’de gıda sanayii ithalat değerindeki değiĢim ve bu değiĢimin yıllara göre

yansımaları Tablo 1.13’te görülmektedir. 1999-2005 yılları arasında gıda sanayiinde ithalat

16

değeri reel ortalama olarak %62 (yıllık ortalama %8,3) oranında artıĢ göstermiĢtir. Ġthalat değeri

2000 yılında bir önceki yıla göre %37,6 oranında artarken, bu artıĢ sonraki yıllarda azalmıĢtır.

Ġthalat değeri en yüksek olarak bitkisel yağ, mezbaha ürünleri ve tahıl-niĢasta ürünlerinde

gerçekleĢirken, en düĢük olarak su ürünleri ile meyve-sebze ve yem sanayiinde olmuĢtur (DPT,

Gıda Sanayi ÖĠK Raporu, 2007).

Tablo 1.13.Gıda Sanayiinde İthalat Değeri (Milyar TL, 1998 Yılı Fiyatlarıyla)

M allar Yıllar Yıllık Artış(%)

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 (t) 2000 2001 2002 2003 2004 2005

MEZBAHA

ÜRÜNLERĠ

SANAYĠĠ

79.188 154.406 143.510 160.612 151.478 131.516 118.159 95,0 -7,1 11,9 -5,7 -13,2 -10,2

SÜT VE

MAMULLERĠ

SANAYĠĠ

15.715 9.658 5.240 8.116 11.919 13.846 13.775 -38,5 -45,7 54,9 46,9 16,2 -0,5

SU

ÜRÜNLERĠ

MAMUL.

SANAYĠĠ

1.903 1.612 815 819 1.580 2.265 2.044 -15,3 -49,4 0,5 92,9 43,3 -9,8

TAHIL VE

NĠġASTA

MAM. SAN.

20.976 40.531 41.512 52.716 71.795 72.411 81.910 93,2 2,4 27,0 36,2 0,9 13,1

MEYVE

SEBZE

ĠġLEME

SAN.

6.998 7.572 6.178 7.484 7.100 8.917 11.500 8,2 -18,4 21,1 -5,1 25,6 29,0

BĠTKĠSEL

YAĞ

SANAYĠĠ

138.993 158.663 129.806 128.255 155.575 175.923 191.022 14,2 -18,2 -1,2 21,3 13,1 8,6

ġEKER,

ġEKERLĠ M.

SAN. VE

DĠĞ.

21.750 23.746 23.604 28.793 28.366 34.552 38.417 9,2 -0,6 22,0 -1,5 21,8 11,2

YEM

SANAYĠĠ 4.338 2.639 5.615 8.254 8.684 10.810 11.660 -39,2 112,8 47,0 5,2 24,5 7,9

T O P L A M 289.861 398.826 356.281 395.048 436.497 450.238 468.487 37,6 -10,7 10,9 10,5 3,1 4,1

(t): Tahmin Kaynak:

Kaynak: (DPT, Gıda Sanayi ÖĠK Raporu, 2007).

Türkiye’de geniĢ ürün yelpazesi nedeniyle, gıda sektörünün bazı alanlarında önemli

ihracat değerleri ortaya çıkmıĢtır. Üretilen domates salçasının yaklaĢık %50-60’ı, dondurulmuĢ

meyve ve sebzenin %90’ı, konservenin %70-80’i, meyve suyunun %15-20’si ihraç edilmektedir.

Ayrıca, un ve unlu mamuller (makarna, bisküvi v.b.) üretiminde önemli ihraç olanakları

bulunmaktadır. Uygun ekosistemi ile Türkiye, organik tarım uygulanmasının sunduğu olanaklar

çerçevesinde kuru üzüm, incir, kayısı baĢta olmak üzere otuza yakın ekolojik ürünü ihraç

edebilecek potansiyele sahiptir. Gıda sanayii ürünleri yurt içi tüketimine yönelik olarak da

geliĢme göstermiĢtir (DPT, Gıda Sanayi ÖĠK Raporu, 2007).

Türkiye geniĢ ürün yelpazesi nedeniyle, gıda sektörünün bazı alanlarında önemli ihracat

değerleri ortaya çıkarmıĢtır. Üretilen domates salçasının yaklaĢık %50-60’ı, dondurulmuĢ meyve

ve sebzenin %90’ı, konservenin %70-80’i, meyve suyunun %15-20’si ihraç edilmektedir. Ayrıca,

un ve unlu mamuller (makarna, bisküvi v.b.) üretiminde önemli ihraç olanakları bulunmaktadır.

Uygun ekosistemi ile Türkiye, organik tarım uygulanmasının sunduğu kuru üzüm, incir, kayısı

olmak üzere üretilen 30’a yakın organik ürünü ihraç edebilecek potansiyele sahiptir. 1999-2005

yılları arasında gıda sanayii ihracat değerleri Tablo 1.14’de verilmiĢtir (DPT, Gıda Sanayi ÖĠK

Raporu, 2007).

Buna göre gıda ihracat değerinin en yüksek olduğu gıda sanayii, meyve ve sebze iĢleme

sanayiidir. Ancak son yıllarda tahıl ve niĢasta mamulleri sanayii ile Ģeker ve Ģekerli mamuller

sanayiinde de önemli ihracat değer artıĢları dikkati çekmektedir. 1999-2005 yılları arasında gıda

17

sanayiinde ihracat değeri sürekli artarak reel olarak %65 (yıllık ortalama %8,7) oranında

büyümüĢtür. Son yıllarda tahıl ve niĢasta mamulleri sanayiinde bu artıĢ diğer sanayilere göre

yüksek gerçekleĢmiĢtir. Özellikle, sanayide 2002 yılında azalan reel ihracat değeri, 2003 yılı

sonrasında tekrar artıĢ göstermiĢtir (DPT, Gıda Sanayi ÖĠK Raporu, 2007).

Tablo 1.14. Gıda Sanayiinde İhracat Değeri (Milyar TL, 1998 Yılı Fiyatlarıyla)

M allar

Yıllar Yıllık Artış(%)

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 (t) 2000 2001 2002 2003 2004 2005

MEZBAHA

ÜRÜNLERĠ

SANAYĠĠ

16.503 22.227 23.482 25.279 28.570 28.659 33.100 34,7 5,6 7,7 13,0 0,3 15,5

SÜT VE

MAMULLERĠ

SANAYĠĠ

4.262 5.400 6.794 9.066 10.864 12.901 16.381 26,7 25,8 33,4 19,8 18,7 27,0

SU ÜRÜNLERĠ

MAMUL. SANAYĠĠ 2.311 2.818 1.585 1.985 2.351 2.485 2.203 21,9 -43,7 25,2 18,4 5,7 -11,4

TAHIL VE NĠġASTA

MAM. SAN. 48.570 64.286 61.320 76.940 119.351 143.662 189.754 32,4 -4,6 25,5 55,1 20,4 32,1

MEYVE SEBZE

ĠġLEME SAN. 269.833 279.905 312.770 328.025 333.465 388.797 382.165 3,7 11,7 4,9 1,7 16,6 -1,7

BĠTKĠSEL YAĞ

SANAYĠĠ 71.923 51.802 75.473 48.257 79.792 67.464 79.690 -28,0 45,7 -36,1 65,3 -15,5 18,1

ġEKER, ġEKERLĠ

M. SAN. VE DĠĞ. 117.232 122.317 147.982 88.554 129.206 171.786 177.311 4,3 21,0 -40,2 45,9 33,0 3,2

YEM SANAYĠĠ 2.377 4.378 177 322 274 322 241 84,2 -96,0 81,8 -15,0 17,6 -25,0

T O P L A M 533.011 553.134 629.584 578.428 703.873 816.075 880.845 3,8 13,8 -8,1 21,7 15,9 7,9

(t): Tahmin Kaynak:

Kaynak:(DPT, Gıda Sanayi ÖĠK Raporu, 2007.

Türk gıda sanayiinin en büyük ihracatçı firmalarının yıllar itibariyle en çok ihracat

yaptıkları dönem aĢağıda tabloda görülmektedir.

Tablo 1.15. İSO 500 Verilerinde En Büyük İhracatçılar

Firma Faaliyet alanı Yıl Sıra İhracat (Bin $)

Türk ġeker ġeker imalatı 2001 4 224,002

BaĢkan Gıda Fındık iĢleme 2001 105 190,091



Oltan Gıda Fındık iĢleme 2003 95 164,687








Osman Akça Tarım Ürünleri San. A.ġ Bakliyat, kuru ve taze meyve 2003 150 105,240


Ġhracatçıların Türk ġeker ve fındıkla uğraĢan firmalar olması, iĢlenmiĢ katma değeri

yüksek ürünlerimizi hala dıĢarıya çok fazla satamadığımızın bir göstergesidir (TÜSĠAD,

Uluslararası Rekabet Stratejileri: Türkiye Gıda Sanayi, 2007).

1.2.5 Türk Gıda Sektöründe İç Pazarın Durumu

Türk halkının beslenme durumuna bakıldığında Türkiye'de temel besin ekmek ve diğer

tahıldan mamul ürünlerdir. Günlük enerjinin ortalama %50'si ekmek ve diğer tahıldan mamul

18

ürünlerden sağlanmaktadır. Yıllar içerisinde besin tüketim eğilimi incelendiğinde ekmek, süt-

yoğurt, et, taze sebze ve meyve tüketiminin azaldığı; kurubaklagil, yumurta ve Ģeker tüketiminin

ise arttığı söylenebilir. Genelde toplam yağ tüketim miktarında önemli farklılık olmamasına

karĢın bitkisel sıvı yağ tüketim miktarının katı yağa oranla arttığı gözlenmektedir. Toplumun bazı

kesimlerinde hane halkı gıda güvencesizliği ve hayvansal ürünlerin az miktarda tüketimine bağlı

olarak makro ve mikro besin öğeleri eksikliği görülmektedir. Öte yandan, FAO verilerine göre,

Türkiye'de kiĢi baĢına günlük enerji alımına yetecek gıda arzı bulunmaktadır. Türkiye'de, enerji

ve besin öğeleri yönünden beslenme durumu incelendiğinde enerjiyi yetersiz düzeyde tüketen aile

oranı düĢüktür. Toplam protein tüketimi kiĢi baĢına yeterli düzeydedir. Proteinin çoğu bitkisel

kaynaklıdır (DPT, 2003, Ulusal Gıda ve Beslenme Stratejisi ÇalıĢma Grubu Raporu).

Şekil 1.2. Türkiye’de protein alımı

Kaynak: DPT, 2003, Ulusal gıda ve beslenme stratejisi çalıĢma grubu raporu.

Şekil 1.3. 1984-1998 arasında Günlük Enerji Alımı içerisinde Karbonhidrat, Protein ve

Yağın Payları

Kaynak: (DPT, 2003, Ulusal gıda ve beslenme stratejisi çalıĢma grubu raporu).

ġekil 1.3'den izlenebileceği üzere 1984-98 döneminde Günlük Enerji Alım değerleri

içerisinde karbonhidratların payında %2,3 ve proteinde %0,6 puanlık bir azalma varken yağın

payı %2,9 puan kadar artmıĢtır. 1994 yılı Hanehalkı Tüketim Harcamaları ve Gelir Dağılımı

AraĢtırması sonuçlarına dayanılarak yapılan çalıĢmalar sonucu, bölgesel gıda tüketimi analizi

sonuçları aĢağıda sıralanmıĢtır:

En yüksek meyva tüketimi Ege bölgesinde,

19

Güneydoğu Anadolu bölgesinde yoğurt tüketimi süt tüketiminden daha fazla

En yüksek balık tüketimi Karadeniz bölgesinde,

En düĢük balık tüketimi Güneydoğu Anadolu bölgesinde,

Kümes hayvanı tüketimi sadece Ege Bölgesinde koyun ve kuzu eti tüketiminden fazla,

ç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde kümes hayvanı tüketimi ve balık tüketimi

yüzdeleri eĢit,

Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgelerinde sıcak içecekler (özellikle çay) kola

tüketiminden daha fazla,

En yüksek kola tüketimi Akdeniz bölgesinde,

Bütün bölgelerde meyva suyu tüketimi sıcak içecek tüketiminin daha aĢağısında

bulunmuĢtur.

Türkiye geneline bakıldığında, tahıl ve tahıl ürünlerinin tüketimi ilk sırada yer almaktadır.

Tahıl grubu tüketimini takiben ikinci sırada sebze tüketimi gelmektedir. Et ve et ürünlerinin

protein açısından çok önemli gıda maddeleri olmasına rağmen Türkiye genelinde tüketim yüzdesi

diğer gıda gruplarının tüketimleri içerisinde sadece % 3'tür (Tablo 1.16).

Tablo 1.16. Türkiye Genelinde Kişi Başına Günlük Enerji Alımı (DPT, 2003, Ulusal gıda ve

beslenme stratejisi çalışma grubu raporu)

Grup

Kütlesel

Dağılım

%

Enerji

Alımı %

Protein

Alımı %

Yağ

Alımı %

Karbonhidrat

Alımı %

Tahıl ve tahıl ürünleri 29 52 55 15 66

Sebzeler 24 7 12 1 9

Meyveler 15 5 4 3 9

Süt, süt ürünleri ve yumurta 12 7 15 13 2

Et ve et ürünleri 3 4 10 8 0

Katı ve sıvı yağlar 3 16 0 55 0

ġeker ve Ģekerlemeler, tatlılar 4 8 1 1 13

Hazır yiyecekler, diğer gıdalar 1 1 1 1 0

Balık 1 0 3 3 0

Ġçecekler 7 0 0 0 1


Bölgesel bazda gıda gruplarının tüketimine bakıldığında bölgelerde en çok tüketilen gıda

grubunun tahıl ve tahıl ürünleri grubu olduğu anlaĢılmaktadır. (Tablo 1.17). Bölgelerin yapısına

göre bazı ürünlerin tüketiminde Ģu farklılıklar izlenmiĢtir: Doğu ve Güneydoğu Anadolu

Bölgelerinde tahıl ve tahıl ürünleri, Ege Bölgesi'nde meyveler, Ġç Anadolu ve Marmara

Bölgelerinde içecekler daha fazla tüketilmektedir (DPT, 2003, Ulusal gıda ve beslenme stratejisi

çalıĢma grubu raporu).

20

Tablo 1.17. Bölgesel Bazda Gıda Gruplarının Tüketim Yüzdesi

Grup

Marmara

%

G.doğu

Anadolu

%

Akdeniz

%

Ege

%

İç

Anadolu

%

Doğu

Anadolu

%

Karadeniz

%

Tahıl ve tahıl ürünleri 26 40 29 25 23 34 30

Et ve et ürünleri 3 3 3 2 2 4 3

Balık 1 0 0 1 0 0 1

Süt, süt ürünleri ve yumurta 13 11 13 12 10 12 13

Katı ve sıvı yağlar 4 3 3 3 3 4 4

Meyveler 15 13 17 22 15 13 14

Sebzeler 21 22 28 26 21 25 26

ġeker, Ģekerleme, tatlılar 4 1 4 4 4 3 5

Tuz, baharat 1 1 1 1 1 1 1

Hazır gıdalar ve diğer gıdalar 1 1 1 1 1 1 1

Ġçecekler 11 5 2 3 20 2 2


Konu gıda arzı boyutuyla değerlendirildiğinde, son 25 yıl içerisinde, hububat, yumru

bitkiler, meyve-sebze, bitkisel yağlar ve Ģeker ve Ģekerli mamul üretiminde kayda değer üretim

artıĢları bu artıĢların kiĢi baĢına net arza da olumlu yansıdığı anlaĢılmaktadır. Süt ve süt ürünleri

ve yumurtanın kiĢi baĢına üretimi düĢmüĢtür. Kırmızı et arzında da azalma meydana gelmiĢ

ancak beyaz et üretimi özellikle son on yılda büyük geliĢme göstermiĢtir. Daha önce belirtildiği

gibi toplam kiĢi baĢına net et arzının düĢmesini beyaz et üretimindeki artıĢ engellemiĢtir. Balık

üretimi, son yıllarda iç sularda ve denizlerde yapılan kültür balıkçılığı nedeniyle artıĢ göstermiĢtir.

Ġthalatı yapılan tarım ürünleri ile ihracatı yapılan tarım ürünleri ve iĢlenmiĢ ürünler, FAO

verilerine göre, günlük enerji alımı eĢdeğerleri cinsinden değerlendirildiğinde Ģunlar

belirtilebilecektir. Ġthalat son yirmi yıl içerisinde günlük enerji alım değeri bakımından yaklaĢık 7

kat artarken bunun içerisinde en büyük değer tahıllara aittir. Bunun, mısır ithalatındaki artıĢ ile

ihraç kaydıyla iĢlenmek üzere ithal edilen buğdaydan kaynaklandığı düĢünülmektedir. Aynı

dönemde ihracat incelendiğinde; günlük enerji alımı eĢdeğeri olarak küçük bir artıĢın olduğu

(yaklaĢık yüzde 30) belirlenmektedir. Burada da en büyük payı tahıl ve tahıl ürünleri almaktadır.

Özellikle 1998 yılına kadar un ve unlu mamullerdeki olumlu ihracat performansının bunda

katkısı bulunmaktadır. Sonuçta, ithalat ve ihracat rakamları incelendiğinde ithalatın günlük enerji

alımı eĢdeğeri olarak büyük geliĢme göstermiĢ olması dikkat çekicidir (DPT, 2003, Ulusal gıda

ve beslenme stratejisi çalıĢma grubu raporu).

Özellikle artan nüfusun gıda gereksinimi gidermek amacıyla faaliyetleri artan gıda

firmalarının iç pazara yönelmeleri ve bu pazarda farklı ürün gruplarıyla tutunma çalıĢmaları,

gelecekteki faaliyetleri için önemlidir. Bu süreçte toplumun tüketim harcamaları içinde gıdaya

ayırdıkları pay, sanayinin üretimini Ģekillendirmek açısından büyük önem taĢımaktadır.

Toplumların gelir düzeyinin, beslenme alıĢkanlıklarının ve sosyo-demografik yapısının gıda

tüketimini Ģekillendirdiği bilinmektedir. Gıda sanayii talep artıĢının 2006-2013 döneminde sabit

fiyatlarla yıllık ortalama %2,8 olacağı, üretim için bu rakamın %3,1 civarında gerçekleĢeceği

tahmin edilmektedir. Gıda sanayii toplam ihracat rakamlarında ise 7 yıllık dönemde %3,8 ve

ithalatında %3,5 artıĢ olması beklenmektedir (DPT, Gıda Sanayi ÖĠK Raporu, 2007).

Gıda sanayiinin yapısını ve geliĢme eğilimini saptayan en önemli öğelerden birisi de

taleptir. Tüketim kalıplarının evrimi ve perakende sektörünün yapısı gıda sanayinin geliĢmesini

doğrudan etkiler (TÜSĠAD, Uluslararası Rekabet Stratejileri: Türkiye Gıda Sanayi, 2007). Gıda

ürünleri yurt içi tüketimine yönelik olarak geliĢme göstermiĢtir. Özellikle artan nüfusun gıda

21

gereksinimini karĢılamak amacıyla faaliyetleri artan gıda firmalarının iç pazara yönelmeleri ve bu

pazarda farklı ürün gruplarıyla tutunma çalıĢmaları, gelecek faaliyetleri için önemlidir. Bu süreçte

toplumun tüketim harcamaları içinde gıdaya ayırdıkları pay, sanayinin üretimini Ģekillendirmek

açısından büyük önem taĢımaktadır (DPT, Gıda Sanayi ÖĠK Raporu, 2007).

Diyetlerin çeĢitlendirilmesi sürecinin bir parçası olarak, iĢlenmiĢ gıda ürünlerinin tüketimi

artmaktadır. KiĢi baĢına gelirin artması, kadın nüfusun gittikçe daha çok ekonomik çalıĢma

yaĢamına katılıĢı, yaĢama biçimlerinin kentleĢme sonucu değiĢmesi, ve çekirdek aile yapısının

yaygınlaĢması sonucu hane halkı harcama kalıpları değiĢmektedir. Hane halkı gittikçe daha fazla,

gıda kalitesi ve güvenliğine önem vermeye baĢlamıĢtır. Bunun sonucu olarak, dökme Ģeklinde

ürün satın almaktan çok güvendikleri markaları ve paketli ürünleri tercih etmektedirler. Markanın

Ģöhreti genelde ürün kalitesinin garantisi anlamını taĢımaktadır. Son yıllarda öne çıkan bir baĢka

eğilim de “organik” ya da “doğal” meyve ve sebzelerde ve bunlardan üretilen ürünlerde

görülmektedir. Yüksek gelir grubu artık tarımsal kimyasalların kullanıldığı ürünleri tüketmek

istememektedir. Diğer yandan, gıda ürünleri ve içeceğe ayrılan göreceli paylar, gittikçe artan bir

Ģekilde de yolculuk ve gezi, kültür ve eğlence ve ev dıĢı yemek harcamalarına kaymıĢtır. Bu

geliĢmelere rağmen, gıda harcamalarında görülen genel eğilim fiyat esnekliğinin çok yüksek

oranlarda seyretmesidir. Bu geliĢmelere rağmen perakende fiyatlar gıda ürünleri tüketim artıĢının

önündeki gerçek engel olarak ortaya çıkmaktadır. Mevsimlik ve bölgesel perakende fiyat

farklılıkları kiĢi baĢına gıda tüketimini nitel ve nicel olarak doğrudan etkilemektedir (TÜSĠAD,

Uluslararası Rekabet Stratejileri: Türkiye Gıda Sanayi, 2007).

Özellikle son iki yılı kapsayan dönemde, tarım ve gıda ürünlerinin fiyatlarında yaĢanan

dalgalanma ve yüksek oranlı artıĢlar özellikle az geliĢmiĢ ve geliĢmekte olan ülkelerin öncelikli

konularından biri haline gelmiĢ, toplumsal huzursuzluklara kadar varan geliĢmeler, bazı ülkeleri

gıda fiyatlarındaki artıĢı sınırlamak üzere ciddi önlemler almaya zorlamıĢtır. Bu önlemlerin çoğu

ticareti kısıtlayıcı nitelikte olmuĢtur. Tarım ve gıda ürünleri fiyatlarının dönemsel olarak

yükselmesinde birkaç etken bir arada rol oynamıĢ ve küresel kriz dönemleri dıĢında ilk defa

temel tarımsal ürünlerin tümünde birden, farklı oranlarda ancak aynı dönemde fiyat artıĢları

yaĢanmıĢtır. Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) gıda fiyatı endeksi 2006 yılında yüzde 9 civarında

artarken, 2007 yılında bir önceki yıla göre artıĢ yüzde 23 düzeyine çıkmıĢtır. 2006/2007 dönemi

ortalamalarına göre temel ürünlerde yaĢanan fiyat artıĢları sırasıyla; sütte yüzde 80, yağlarda

yüzde 50 (ayçiçeği tohumunda yüzde 65) pirinçte yüzde 26, buğdayda yüzde 50, mısırda yüzde

34 ve hububatta yüzde 42’dir. Temelde gıda fiyatlarındaki artıĢın birçok nedeni bulunmaktadır.

Bunlar kısaca, küresel ısınma ve bunun getirdiği kuraklığa bağlı olarak ürün arzında yaĢanan

sorunlar, petrol fiyatlarındaki artıĢların üretim girdileri ve nakliye gibi maliyet unsurları

üzerindeki olumsuz etkileri, biyoyakıtların üretiminin desteklenmesine bağlı olarak bazı büyük

tarımsal arz fazlası ihracatçı ülkelerin dünya piyasalarında yarattığı gıda dıĢı ürün talebi,

geliĢmekte olan piyasalara sahip ülkelerde hızlı büyümeden kaynaklanan refah artıĢı ve bunun

getirdiği et ve süt talep artıĢı ve dolayısıyla yem bitkilerine olan talebin artması, mali piyasalarda

mal borsalarına giren sermayenin yarattığı spekülatif etkiler ve ihracatçı ülkelerin ticareti

kısıtlayıcı tedbirler uygulamaları sayılabilecektir (Kıymaz ve Saçlı, 2008).

Gıda fiyatlarının giderek artması ve bu artıĢın süreklilik kazanması durumunda,

nüfuslarını kontrol altında tutabilen geliĢmiĢ ülkelerde yaĢayan insanların gıdaya ulaĢabilirliğinin

fazla etkilenmeyeceği, asıl tehdidin dünya nüfusunun yaklaĢık yüzde 85’ini oluĢturan geliĢmekte

olan ve az geliĢmiĢ ülkelere yönelik olduğu düĢünülmektedir. Gıda fiyatlarındaki bu artıĢın

fakirleĢtirici etkileri ise dünya çapında bir baĢka büyük sorunu oluĢturmaktadır (Kıymaz ve Saçlı,

2008).

22

Ülkemizde, tarımsal fiyatlarda son dönem yaĢanan fiyat dalgalanmaları, dünya

piyasalarındaki dalgalanmalara paralellik arzetmektedir. Sözkonusu paralel geliĢmenin ana

unsurunu, dünya piyasaları için de geçerli olan, tarımsal ürünlerdeki talep yönlü fiyat baskısı

oluĢturmaktadır. Ancak, ürünlerdeki arz-talep dengeleri dünyadaki geliĢmelerle tam bir uyum

göstermemekle birlikte, ürün fiyatlarındaki dalgalanmaların dünya seyrine benzerlik arzetmesinin,

ürünlerin pazarlama zincirindeki aksak yapılardan kaynaklanabileceği düĢünülmektedir. 2008 yılı

ilk dört ayındaki gıda enflasyonunun yüzde 9,2 olduğu esas alınırsa, gıda fiyatlarının 2008 yılı

enflasyonuna toplam katkısı yaklaĢık yüzde 54,6 olmaktadır. Dünya gıda fiyatlarındaki büyük

artıĢların 2007 yılında ülkemizde yaĢanan kuraklıkla birleĢerek temel ürünlerde yarattığı son

dönemdeki fiyat etkileri, tarım üreticilerinin gelirini artırıcı yönde bir etkisinin en iyi olasılıkla

2008 yılında görülmesi beklenmekte olup, tüketici gelirinde ise aĢınma yaratmıĢtır. Önümüzdeki

dönem dünya piyasalarındaki fiyat dalgalanmalarının yurtiçi piyasalara olumsuz etkilerinin

azaltılmasına yönelik olarak TMO tarafından yıl içerisinde temel tahıl ürünlerinde yürütülecek

stok yönetimi spekülatif hareketleri önleyebilecek ve ürün rekolte miktarları ile toplam yurtiçi

talep gözetilerek kullanılacak dıĢ ticaret araçları kısa vadeli çözümler olarak öngörülmektedir

(Kıymaz ve Saçlı, 2008).

Genel olarak Türkiye’de son yıllarda tüketim harcamaları içinde konut kirasına yapılan

harcamaların gıda harcamalarına paralel gittiği, hatta geçtiği, TÜĠK’in hane halkı tüketim

harcamaları anketinden çıkarılan önemli bir sonuç olarak dikkati çekmektedir. Toplumların gelir

düzeyinin, beslenme alıĢkanlıklarının ve sosyo-demografik yapısının gıda tüketimini

Ģekillendirdiği bilinmektedir. Genel olarak gelir düzeyi artıĢı ile toplumların temel ihtiyaç

ürünlerinden lüks tüketim mallarına kaydıkları ve toplam gelirleri içinde gıdaya daha az pay

ayırdıkları bilinmektedir. Bu genel yapı göz önüne alındığında ve gıda tüketiminin alt sektörlere

göre dağılımına bakıldığında, Türkiye’de et, süt ve tahıl-niĢasta ürünleri sanayiinin 1999-2005

yılları arasında en yüksek tüketim değerine sahip oldukları Tablo 2.9’da görülecektir. Belirtilen

yıllarda gıda tüketim değeri sürekli artıĢ göstermiĢ ve reel olarak ortalama %21 (yıllık

ortalama %3,3) oranına ulaĢmıĢtır. En yüksek reel artıĢ %83 ile su ürünleri sanayiinde ve %44 ile

süt ve mamulleri sanayiinde gerçekleĢmiĢtir (DPT, Gıda Sanayi ÖĠK Raporu, 2007).

Türkiye’de 2001 yılı haricinde tüketim değerleri sürekli artıĢ göstermiĢtir. Ġç tüketimde

miktar olarak en fazla değeri buğday unu ve irmik, ekmek, Ģeker, yaĢ küspe, bitkisel ham yağ,

yağlı tohum küspeleri, kümes hayvan eti ve iĢlenmiĢ süt ürünleri almaktadır (Tablo 1.18). Bunlar

içerisinden Türkiye gıda sanayiinde yıllar itibari ile Ģeker tüketiminde nüfus artıĢına paralel bir

artıĢ gözlenmemektedir. Bunun da ana nedenleri, kaçak Ģeker giriĢi ve Ģeker alternatiflerinin

kullanımında artıĢ olarak sayılabilir (DPT, Gıda Sanayi ÖĠK Raporu, 2007).

23

Tablo 1.18.Gıda Sanayiinde Yurtiçi Talep (Milyar TL, 1998 Yılı Fiyatlarıyla) M allar

Yıllar Yıllık Artış(%)

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 (t) 2000 2001 2002 2003 2004 2005

MEZBAHA

ÜRÜNLERĠ

SANAYĠĠ

1.035.418 1.148.236 1.060.220 1.093.847 1.094.528 1.247.829 1.298.878 10,9 -7,7 3,2 0,1 14,0 4,1

SÜT VE

MAMULLERĠ

SANAYĠĠ

828.462 922.989 919.668 972.146 1.054.476 1.120.120 1.194.612 11,4 -0,4 5,7 8,5 6,2 6,7

SU ÜRÜNLERĠ

MAMUL.

SANAYĠĠ

104.230 98.818 91.505 104.409 149.295 169.010 191.150 -5,2 -7,4 14,1 43,0 13,2 13,1

TAHIL VE

NĠġASTA MAM.

SAN.

2.524.644 2.553.479 2.603.222 2.634.185 2.690.800 2.753.727 2.811.480 1,1 1,9 1,2 2,1 2,3 2,1

MEYVE SEBZE

ĠġLEME SAN. 213.017 227.062 224.906 239.967 254.236 273.038 290.249 6,6 -0,9 6,7 5,9 7,4 6,3

BĠTKĠSEL YAĞ

SANAYĠĠ 485.974 480.343 418.539 466.100 526.787 533.484 587.668 -1,2 -12,9 11,4 13,0 1,3 10,2

ġEKER, ġEKERLĠ

M. SAN. VE DĠĞ. 716.852 725.637 743.115 677.033 698.397 733.557 759.671 1,2 2,4 -8,9 3,2 5,0 3,6

YEM SANAYĠĠ 284.511 313.396 244.701 245.536 277.223 327.068 379.114 10,2 -21,9 0,3 12,9 18,0 15,9

T O P L A M 6.193.108 6.469.960 6.305.875 6.433.224 6.745.743 7.157.833 7.512.823 4,5 -2,5 2,0 4,9 6,1 5,0

(t): Tahmin Kaynak:

Kaynak: (DPT, Gıda Sanayi ÖĠK Raporu, 2007).

Tablo 1.19. Bazı Gıda Ürünleri ve İçeceklerin Kişi Başına Yıllık tüketimleri ve Toplam

Gıda Harcamasındaki Payları

Gıda Ürünleri Ünite

Kişi Başına Yıllık Ortalama

Tüketim (kg/yıl/kişi)

Toplam Gıda Harcamasındaki

Payı (%)

1994 2002 1994 2002

Pirinç kg 7.5 7.3 2.3 1.9

Buğday unu kg 58.7 45.3 4.9 4.9

Ekmek kg 63.6 59.5 10.0 10.7

Makarna kg 3.9 5.7 0.9 0.9

Et (sığır, koyun) kg 20.7 10.6 14.4 10.4

Tavuk eti kg 2.7 6.0 1.9 3.2

Süt Ġt 28.8 33.6 3.3 3.6

Yoğurt kg 15.9 18.5 2.4 3.0

Peynir kg 7.8 5.2 5.9 3.2

Yumurta ünite 109.1 115.5 2.2 2.8

Margarin kg 4.7 3.7 2.3 1.4

Kesme Ģeker kg 18.0 13.7 3.8 3.7

Çay kg 2,9 3.0 3.2 2.3

YaĢ meyveler kg 37.9 41.3 3.1 3.2

YaĢ sebzeler kg 63.2 66.8 6.3 5.5


Gıda sanayiinde geliĢimin genel eğilimi yıldan yıla azalan oranda artıĢ olarak ortaya

çıkmaktadır. Uzun vadeli eğilim olarak gıda sanayiinde büyümenin daha yavaĢ oranlarda artıĢla

gerçekleĢmesinin nedenleri, nüfus artıĢ hızındaki yavaĢlama ve tarım sektöründeki büyümenin

doğal Ģartlara ve orta-uzun vadeli verim artıĢlarına bağlılığı olarak değerlendirilebilir. Bunlara ek

olarak, kimi ürünlerimizin gerek dıĢ pazarlarda rekabet Ģansının düĢük oluĢu, gerek iç pazarda

karĢılaĢtığı ithalat baskısı, gıda sanayiinde büyümenin önünde önemli engel olarak görülmektedir.

AB’ye uyumla birlikte malların serbest dolaĢıma girmesi ve Dünya Ticaret Örgütü

yükümlülüklerinin yerine getirilmesini takiben söz konusu ithalat baskısının daha belirgin olacağı

düĢünülmektedir (DPT, Gıda Sanayi ÖĠK Raporu, 2007).

24

1.2.6 Türk Gıda Sektöründe Rekabet Yapısı

Türkiye’de ihracat potansiyeli açısından gıda ürünleri (tarım, hayvancılık ve iĢlenmiĢ gıda

maddeleri) ortalama %20'lik payla önemli bir yer tutmaktadır. Uluslararası pazarda önemli bir

üretici konumundaki Türkiye’nin, ürün çeĢitlendirilmesi yoluyla ihracat potansiyelini daha da

artırılabilmesi mümkündür. Bu durum rekabette avantajlar yaratmaktadır. Bilindiği üzere,

Türkiye’de gıda sanayii iĢletmelerinin sayıca %95'ini küçük ve orta ölçekli iĢletme (KOBĠ)'ler

oluĢturmaktadır. Bu durum karĢısında gıda sektörünün, yeni koĢullara uyum sağlayarak

uluslararası pazarda varlığını koruyabilmesi, Avrupa standartlarında üretim, ambalajlama,

depolama, dağıtım ve kalite kontrolü yapmasına bağlıdır. Bu bölümde gıda sanayiinin rekabet

gücü, kabul edilen çeĢitli bilimsel göstergeler yardımıyla ortaya konulmuĢtur. ÇeĢitli yıllar

dikkati alınarak yapılan bu değerlendirmede kullanılan ölçütler (DPT, Gıda Sanayi ÖĠK Raporu,

2007):

• İthalat Sızma Oranı (Bir sektörde ithalat miktarının, o sektöre yönelik toplam iç talep

miktarına (yurtiçi üretim+ithalat-ihracat) bölünür ve 100 sayısı ile çarpılır. Oranın 0'a yakın

olması ithalatın iç talep içerisinde ihmal edilebilir olduğunu, 100'e yakın olması iç talebin

tamamına yakınının ithalat ile karĢılandığını gösterir. Bu ölçü, sektörün ithalat yoğunluğunu ve

dıĢa dönüklük derecesini göstermektedir),

• Uzmanlaşma Katsayısı (Bir sektördeki üretimin, o sektördeki yurtiçi tüketime

bölünmesi suretiyle hesaplanır. Bu göstergenin yorumlanması ithalat sızma oranına

benzemektedir. Oranın büyüklüğü sektörün uzmanlaĢma düzeyinin yüksek olduğunu gösterir),

• Dış Rekabete Açıklık (Bu gösterge, sektörün ithalat ve ihracat düzeylerini dikkate alır.

AĢağıdaki formüle göre hesaplanır. (sektör ihracatı/sektör üretimi)+((1-(sektör ihracatı/sektör

üretimi))X(sektör ithalatı/sektörde yurtiçi tüketim) Oranın yüksek olması sektörün dıĢa açık

olduğunu gösterir),

• İhracat/İthalat Oranıdır .

Sektörün rekabet gücü olarak ifade edilen bu kriterden ithalat sızma oranı 1995-2003

yılları arasında %7,49’dan %6,80’e düĢmüĢtür. Ancak, son yıllarda sanayide, iç talebi

karĢılamada ithalat artıĢ eğilimindedir. Talebin üretimle karĢılama oranı olan uzmanlaĢma

katsayısı bu dönemde 1,01’den 1,00’e, dıĢ rekabete açıklık 0,15’ten 0,13’e, ihracatın ithalatı

karĢılama oranı ise 1,10’dan, 1,02’ye azalmıĢtır (Tablo 1.20).

Tablo 1.20. Gıda Sanayiinde Rekabet Gücü Değerleri

Rekabet Gücü Kriterleri 1995 2000 2003

Ġthalat Sızma Oranı 7,49 6,25 6,80

UzmanlaĢma Katsayısı 1,01 1,02 1,00

DıĢ Rekabete Açıklık 0,15 0,12 0,13

Ġhracat/Ġthalat Oranı 1,10 1,06 1,02 Kaynak: DPT, Gıda Sanayi ÖĠK Raporu, 2007.

GZTF (Güçlü, Zayıf, Tehditler, Fırsatlar) Analizi

Gıda sanayiinin ülkemizde avantaj ve rekabet edilebilirliğinin devamı ve baĢarısı

açısından sanayiinin potansiyel durumu GZTF analizi aĢağıdaki gibidir (DPT, Gıda Sanayi ÖĠK

Raporu, 2007):

25

1. Gıda Sanayiinin Güçlü Yönleri 2. Gıda Sanayiinin Zayıf Yönleri

Türkiye gıda sanayii, tarımsal hammadde varlığı ve çeĢitliliği

bakımdan dıĢa bağımlı olmayan bir potansiyel yapıya sahiptir.

GeliĢen alt yapı çerçevesinde teknoloji ve bilgi birikimini takip

eden ve ileri ülkelerdeki geliĢmelere adaptasyonun istendiği bir

yapı söz konusudur.

Sanayinin üretim potansiyeli ve ürün çeĢitliliğinde izlenen

teknolojik geliĢmeler nedeniyle ilerlemeler bulunmaktadır.

Dünyada sulanabilir alanlar son sınırına gelmiĢken, ülkemiz bu

açıdan hala kullanılamayan arazi varlığı mevcuttur. Önemli bir

yatırım olan GAP’ın tamamlanmasıyla sulanabilir arazi varlığı

büyük ölçüde artacaktır.

Coğrafi konum ve pazar açısından sanayi avantajlara sahiptir.

Özellikle AB, Ortadoğu ve Rusya önemli pazarlar açısından

dikkati çekmektedir.

Sanayiinin dıĢ satım potansiyeli bulunmaktadır. Bu potansiyel

yükseltilebilir. Özellikle bazı gıda alt dallarında bu oran

yüksektir ve bu yönüyle AB ülkeleri ile rekabet edilebilir bir

düzey yakalanmıĢtır.

Türkiye gıda sanayii dinamik bir yapıya sahiptir. ĠĢgücü temini

kolaylığı ve yetiĢmiĢ genç nüfus varlığı önemli bir Ģanstır.

Gıda ürünlerinin tüketime özellikle de insan tüketimine yönelik

oluĢu ve vazgeçilmez nitelik taĢımaları nedeniyle sanayide

yatırımları özellikle de son yıllarda yabancı sermayeli giriĢini

artırmıĢtır.

Katma değeri yüksek ürünler üreten gıda sanayii, tüketim ve

satın alma davranıĢlarındaki değiĢimlere hızlı olarak yanıt

vererek dinamik yapısını korumaktadır.

GiriĢimci ruh ve son yıllarda iĢletme yönetiminde geliĢmeler

vardır.

Gıda mevzuatı alanında teknik anlamda uyumun sağlanması

sanayi için rekabette avantajlar yaratacaktır.

Sanayiinin en önemli sorunlarının baĢında, yeterli, kaliteli ve

homojen hammadde temin etmede sorunlar bulunmaktadır.

Sektörde küçük ve orta ölçekli iĢletme yoğunluğu ve yetersiz

sermaye yapısı hakimdir.

ĠĢletme dayanıĢma hareketi ve yeterli güç birlikteliği

sağlayamama sektörün zayıf yanını oluĢturmaktadır. Bu durum

düĢük kapasite kullanımına yol açmakta ve ürün maliyetini

yükseltmektedir.

Yetersiz denetim ve kayıt dıĢılığın neden olduğu haksız rekabet

söz konusudur.

Vergi oranları yüksek ve orantısızdır.

Yüksek üretim maliyeti ile özellikle uluslararası rekabette

sorunlar yaĢanmaktadır.

Tüketici bilincinin tam olarak oluĢmaması ve tüketici gelir

düzeyindeki dağılım dengesizliği, gıda ürünlerine talebin

niteliğini ve niceliğini etkileyerek, üretim kapasitesini olumsuz

etkilemektedir.

Gıda sanayi ile bilimsel araĢtırma kurumları arasında sorun

çözümü, yeni teknolojiler ve ürün geliĢtirmeye yönelik yeterli

iĢbirliği bulunmamaktadır.

Üniversite-sanayii iĢbirliğinden yararlanamama ve yetersiz Ar-

Ge kültürü sektörde yaygındır.

DTÖ ve AB uygulamaları ve uyum sürecinde sektörün uyması

gereken kotalar ve üretim azalmaları sanayi için sorun

olabilecektir.

Gıda üretiminde asgari teknik ve hijyenik koĢullara uyumda

sorunlar devam etmektedir.

Sanayinin geliĢimi için ara eleman eksiklikleri vardır, eğitim ve

uzmanlaĢma açısından olumlu yapı söz konusu değildir.

ĠĢletmelerde genel olarak gıda güvenliği ve kalite yönetim

sistemi uygulamaları tatmin edici düzeyde değildir.

3. Gıda Sanayii için Tehditler 4. Gıda Sanayiinin Önündeki Fırsatlar

Gıda sanayii iĢletmelerinde ara elaman eksikliği devam

etmektedir.

Küresel rekabet ve uluslararası anlaĢmalar, sektörün dıĢ ticaret

politikalarını etkilemektedir.

Sürekli değiĢen ve istikrarsız tarım politikaları ile gıda sanayii

geleceğe güvenli bakamamaktadır.

Ekonomik istikrarın bozulması ve kriz senaryoları sektör için

önemli bir tehdittir.

Ġç pazar yetersizliği ve dıĢ satım belirsizliği sanayi üretimini

tehdit etmektedir.

Gıda alt dallarının bölgesel dağılım dengesizliğinin kırsal

alanlara yansıması vardır.

AB’ye uyum amacı ile çıkartılan kanun ve buna bağlı

uygulamalar bulunması.

SözleĢmeli tarımsal üretim uygulamaları ile sanayi-tarım

iliĢkilerinin artırılması.

Türkiye’de yetiĢtirilen organik ya da ekolojik ürünlerin

yaygınlığı ile sanayide değerlendirilme olanakları vardır.

Yabancı sermaye ilgisi ve uluslararası iĢbirliğinin geliĢtirilmesi

yoluyla sanayiinin dünya gıda piyasalarına entegrasyon Ģansı

artmaktadır.

GeliĢmiĢ kalite yönetim sistemlerine yönelim (ISO, HACCP, iyi

tarım uygulamaları v.b.).

Ürün geliĢtirme ve teknolojik yenileme faaliyetleri sanayii

geliĢtirmektedir.

Firma birleĢmeleri ve çeĢitli alanlarda sektörel örgütlenme

eğilimi vardır.

GeliĢen promosyon teknikleri ve iyileĢen piyasa koĢullarına bağlı

olarak artan tüketici talebi önemlidir.

Yeni pazarlama teknikleri (e-ticaret gibi) ve müĢteri odaklı pazar

stratejileri ile ürünlere yeni ve hızlı pazar alanları ortaya

çıkartmaktadır.

Bilgiye eriĢim kolaylığı ve iletiĢim olanakları, sanayiinin

geliĢimini artıracaktır.

Bilim ve araĢtırma kuruluĢlarıyla artan iĢbirliği ve bu konuda

isteklilik vardır.

Ar-Ge, yurt dıĢı pazarlarda tutundurma ve markalaĢma için

destek ve teĢvikler hakkında gıda ihracatçılarını bilgilendirmeye

yönelik çalıĢmaların artırılması geliĢme için fırsattır.

26

Sektörde ekonomik ölçeğe sahip iĢletmeler üretimde bulunmakla birlikte, bunların sayısı

azdır. Gıda iĢletmelerinin büyük çoğunluğu küçük ölçeklidir ve rekabet güçleri zayıftır.

Türkiye’de gıda sanayiinin yapısı ve 1995-2003 yılları arasındaki rekabet gücü, varolduğuna

inanılan potansiyeli ortaya çıkartmaktan uzaktır. Bunun sağlanması için sektörde büyük

çoğunluğu oluĢturan KOBĠ’lerde yapısal değiĢimin sağlanması temel koĢuldur. Türkiye, gıda

sektörünün hammaddesinin büyük oranda yerli üretimle karĢılanabilmesi ve sahip olduğu coğrafi

ve ekolojik koĢulların uygunluğu avantajlar sağlamaktadır. Ancak, burada dikkat edilmesi

gereken bir husus, tarım ürünlerinin ham olarak değil, iĢlenerek ve ilave katma değer yaratılarak

ihracının sağlanmasıdır (DPT, Gıda Sanayi ÖĠK Raporu, 2007).

Gıda sanayinin en önemli iliĢkisi, yeterli ve kaliteli hammadde kaynağı olan tarım

sektörüyledir. Aynı zamanda, temel sorun Türkiye’de tarımın sanayiye istenen kalite ve miktarda

sürdürülebilir Ģekilde hammadde üretemeyiĢidir. Yapılan bir değerlendirmeye göre, ülkemizde

tarımsal ürünlerin ortalama %30’u sanayide değerlendirilirken, bu oran geliĢmiĢ ülkelerde %60-

80 arasında değiĢmektedir (DPT, Gıda Sanayi ÖĠK Raporu, 2007).

Tarım-gıda zincirinde tüketici seçimleri ve davranıĢlarının önemi yadsınamaz ögeler

olarak ortaya çıkmaktadır. Bölgesel ve mevsimsel farklılık hala süregelmektedir. Bunun önemli

bir nedeni, Kuzey Doğu, Doğu ve Güney doğu bölgelerinin kiĢi baĢına gelir ve tüketici alım

gücünün bölgesel dağılımda büyük kentlerin yer aldığı Marmara, Ege bölgelerine kıyasla çok

geride kalmasıdır. Diğer yandan, orta ve düĢük gelir grubuna dahil tüketiciler ülek nüfusunun

önemli bir oranını oluĢturmakta ve fiyata duyarlı bir davranıĢ içerisinde harket etmektedirler. Bu

da Ģirketlerin geliĢmeleri açısından önemli bir kısıt oluĢturmaktadır (TÜSĠAD, Uluslararası


Türkiye’de 1990’lı yıllarda kayda değer bir büyüme yakalayarak ciddi bir katma değer ve

istihdam katkısı yaratan gıda sanayinde, tarımdan kaynaklanan alt yapı sorunlarının yanısıra,

kayıt dıĢılık, güçsüz küçük iĢletmelerin yoğunluğu ve teknik personel istihdamının yetersizliği

gibi bir dizi sorun yaĢanmaktadır. Bundan dolayı, gıda sanayinin büyüme performansı olumsuz

yönde etkilenmektedir. Öte yandan, 1999 yılı ve sonrasında yaĢanan ekonomik krizler, sözü

edilen tüm sorunların artarak devam etmesine neden olmuĢtur (TÜSĠAD, Uluslararası Rekabet

Stratejileri: Türkiye Gıda Sanayi, 2007).

Diğer yandan sanayideki ürün çeĢitliliği, bir yandan riski azaltırken, diğer yandan da

pazara hakimiyeti yani pazarlamada “tutunma” adı verilen ve promosyonla birleĢtirilen

faaliyetleri gündeme getirmektedir (DPT, Gıda Sanayi ÖĠK Raporu, 2007).

Perakende sektörü de, son yıllardaki önemli değiĢikliklere paralel olarak gittikçe artan bir

ivmeyle modern süpermarket zincirleri tarafından biçimlendirilmektedir. Tüketici alım gücü ve

bölge alt yapılarına orantılı olarak bu modern zincirler de büyük kentlerin yoğunlaĢtığı Marmara,

Ege ve Orta Anadolu bölgelerinde yoğunlaĢmaktadırlar. Turizmin büyük geliĢme gösterdiği

Akdeniz sahil Ģerdini de bu geliĢme noktalarına eklememiz gerekir. Modern perakendeciler hem

fiyat ve alınan malın hacmi açısından, hem de kendi markalarını öne çıkartma taktiklerinden

ötürü gıda iĢleme sanayiinde faaliyet gösteren Ģirketlerin yapı ve davranıĢlarına etkili olmaktadır

(TÜSĠAD, Uluslararası Rekabet Stratejileri: Türkiye Gıda Sanayi, 2007).

Sanayi içerisinde bir yandan yurt içi piyasalarda rekabet ve pazar kapma yarıĢı sürerken,

bir yandan da uluslararası piyasalarda söz sahibi olmaya yönelik faaliyetler artıĢ göstermektedir.

Sanayide özellikle yurt dıĢındaki piyasalarda hakim olma konusunda yabancı firma ya da

iĢletmelerle evlilikler veya birlikte çalıĢmaları gözlenmektedir. Gıda sanayiinde, özellikle son 25

yılda gerek satın alma ve gerekse ortak olma yolu ile gerçekleĢen firma birleĢmesi ya da Ģirket

evliliği sayısı 2000 dolayındadır. Bu birleĢmelerin çoğunluğu yerli firmalar arasında olmakla

birlikte, çok sayıda yerli – yabancı firma evliliği de söz konusudur. Yabancı firma ile evliliklerin

27

özelleĢtirme sürecinde ve kriz sonrasında özellikle arttığı gözlemlenmektedir (DPT, Gıda Sanayi


Gıda ve içki alanındaki yabancı sermaye yatırımı 1995 yılında yaklaĢık 192,5 milyon,

2000 yılında 23,4 milyon, 2002 yılında ise 269,8 milyon ABD Dolarıdır. Yerli ve yabancı firma

evliliklerinin 70’i doğrudan tarım, yaklaĢık 150’si ise gıda alanındadır. Bu birleĢmelerin,

özellikle teknoloji, istihdam ve ihracat açısından beklenen geliĢmeyi sağlamadığı bilinmektedir


Ülkemizde AB ile uyum çalıĢmaları ve Birlikle ortak gümrük ve uyum çalıĢmaları, gıda

sanayiini güçlü Avrupa rekabeti ile karĢı karĢıya getirecektir. Bu durum karĢısında gıda

sektörünün, yeni koĢullara uyum sağlayarak uluslararası pazarda varlığını koruyabilmesi, Avrupa

standartlarında üretim, ambalajlama, depolama, dağıtım ve kalite kontrolü yapmasına bağlıdır.

Günümüzde KOBĠ'lerin araĢtırma geliĢtirme faaliyetlerinin yetersizliği, ürün ve kalite geliĢtirme,

pazarlama ve verimlilikten kaynaklanan sorunları devam etse de, bu alanda önemli yapısal

çalıĢmalar sürmektedir. KOBĠ'lerle ilgili Ar-Ge hizmeti sunulacak çalıĢmalar, rekabette olumlu

ortam yaratacaktır. Gıda bilimi ve teknolojisi alanında Türk gıda sanayiinin teknolojik yeteneğini

yükseltmek ve ihracata yönelik rekabet gücünü artırmak gerekmektedir. Buna yönelik olarak Ar-

Ge çalıĢmaları yürütülmekte, gıdalarda kalite kontrol analizleri konusunda ilerlemeler

sağlanmaktadır. DanıĢmanlık ve eğitim hizmetleri konusunda yetiĢmiĢ kurum, kiĢi ve kuruluĢlar

artıĢ göstermektedir. Sanayi, ekonomik olanaklar ölçüsünde yetersiz de olsa dünyanın önde gelen

araĢtırma kuruluĢları ile dünyadaki geliĢmeler ve yenilikler konusunu izlemektedir. Tüm bu

unsurlar sanayiinin rekabet gücünün artırılmasında etkili olacaktır (DPT, Gıda Sanayi ÖĠK

Raporu, 2007)

Türkiye’de gıda alanında 1999-2005 yılları arasında gıda-içki konusunda verilen yatırım

teĢvik belgelerinin genel yatırım teĢvik belgelerine oranı ortalama olarak %9,0’dır. Gıda ve içki

alanındaki yabancı sermaye yatırımı 1995 yılında yaklaĢık 192,5 milyon ABD Doları, 2000

yılında 23,4 milyon ABD Doları, 2002 yılında ise 269,8 milyon ABD Dolarıdır (DPT, Gıda

Sanayi ÖĠK Raporu, 2007).

Tarımsal hammadde fiyatlarının dünya fiyatları düzeyinin üzerinde olması sanayici için

sorundur. Ancak, bu duruma tarımsal üretimde maliyet yüksekliği, düĢük verimli üretim yanında

özellikle girdi fiyatlarının yüksekliği ve devlet destek ve teĢvik uygulamalarının yeterli

olmamasının neden olduğu unutulmamalıdır. Gıda sanayiinin tarım dıĢında, mal ve hizmet aldığı

ulaĢım (karayolu, demiryolu taĢıması), enerji (elektrik, gaz, su), ambalaj, makine ve ekipman ile

haberleĢme, bankacılık ve sigortacılık sektörleriyle sıkı iĢbirliği ve iletiĢimi bulunmaktadır.

Ayrıca, son yıllarda sanayinin perakende, lojistik ve ambalaj sektörleriyle de iliĢkisi artmaktadır


Türkiye’de AB ile müzakere sürecinde, gıda sanayiinin güçlü Avrupa rekabetine karĢı

hazırlanması gerekmektedir. Bu durum karĢısında gıda sektörünün, yeni koĢullara uyum

sağlayarak uluslararası pazarda varlığını koruyabilmesi ve rekabette üstünlüğe ulaĢması, Avrupa

standartlarında üretim, ambalajlama, depolama, dağıtım ve kalite kontrolü yapmasına bağlıdır.

Günümüzde KOBĠ'lerin araĢtırma geliĢtirme faaliyetlerinin yetersizliği, ürün ve kalite geliĢtirme,

pazarlama ve verimlilikten kaynaklanan sorunları, bu alanda önemli yapısal çalıĢmalarla

giderilmeye çalıĢılmaktadır (DPT, Gıda Sanayi ÖĠK Raporu, 2007).

Gıda bilimi ve teknolojisi alanında ülkemiz gıda sanayiinin teknolojik yeteneğini

yükseltmek ve ihracata yönelik rekabet gücünü artırmak gerekmektedir. KOBĠ'lere yönelik Ar-

Ge hizmeti sunulması, rekabette olumlu ortam yaratacaktır. Buna yönelik olarak Ar-Ge

çalıĢmaları yürütülmekte, gıdalarda kalite kontrol analizleri konusunda ilerlemeler

sağlanmaktadır. DanıĢmanlık ve eğitim hizmetleri konusunda yetiĢmiĢ kurum, kiĢi ve kuruluĢlar

28

artıĢ göstermektedir. Sanayi kesimi ekonomik olanaklar ölçüsünde yetersiz de olsa dünyanın

önde gelen araĢtırma kuruluĢları ile dünyadaki geliĢmeler ve yenilikleri izlemektedir. Özellikle

AB ile uyum sürecinde bu durum önem taĢımaktadır (DPT, Gıda Sanayi ÖĠK Raporu, 2007).

29

BÖLÜM 2

KONYA’DA GIDA SEKTÖRÜ

2.1. Konya’da Gıda Sektörünün Durumu

Gıda Sektöründe Yoğunlaşma (kümelenme) ve Konya’nın Durumu

Gıda sektörü, diğer sektörlerden farklı olarak, bölgeler arasında daha homojen dağılmıĢtır

ve imalat sektörü içinde bölgesel dağılımın dengeli iyi olduğu bir sektördür. Hemen hemen bütün

illerde bu sektörün bir üretim tesisi bulunmaktadır. Özellikle doğuda yer alan bölgelerdeki çok

sayıda ilde sanayi üretimi olarak sadece gıda ürünleri ve içecek imalatı vardır. Bu özelliği ile,

görece az geliĢmiĢ bölgelerde bu sektörün istihdam yaratma kapasitesi diğer sektörlere oranla

daha yüksektir. Bu sektörde, üretimin hammaddenin bulunduğu yere yakın olması gerektiği için,

bir sanayi kümelenmesinden çok tarımsal üretim ya da yetiĢtiricilik ile dikey entegrasyonun

(tarım-sanayi iĢbirliğinin) iyi kurulduğu yerlerde üretim yapılması beklenir. Örneğin, Ģeker

pancarı yetiĢtirilen Konya’da 5 adet Ģeker fabrikası bulunmaktadır. Aynı zamanda, Türkiye’nin

tahıl ambarı olarak bilinen Konya’da çok sayıda tahıl ürünleri iĢleme tesisi faaliyet

göstermektedir. Ancak, sektörün değiĢik bölgelere yayılmasında dağıtım için gerekli altyapının

geliĢmesi önemlidir. Sektörün geriye bağlantıları güçlü, ancak ileriye bağlantısı zayıftır. Ġstanbul

ve Ġzmir’in gıda üretiminde paylarının azalması, Türkiye’de bu tür bir dikey zincirin yer yer

kurulduğunu düĢündürmektedir (TÜSĠAD, 2008, Türkiye Sanayiine Sektörel BakıĢ).

Türkiye’de sektörlerin bölgesel yoğunlaĢmalarını inceleyen Elvan vd. (2005), genel olarak

gıda sektörünün diğer sektörlere nazaran daha dağınık olduğunu ve hemen hemen her bölgede

yaygın olarak görülebildiğini tespit etmiĢlerdir. Ayrıca, aynı çalıĢmada, yoğunlaĢma katsayısına

göre sektör birinci derecede Trabzon, Konya, Balıkesir, Samsun, ġanlıurfa, bölgelerinde; ikinci

derecede Gazientep, Adana, Manisa, Malatya, Kırıkkale ve Kastamonu bölgelerinde; üçüncü

derecede Antalya, Ağrı, Erzurum, Van ve Mardin bölgelerinde yığınlaĢmıĢtır (Tablo 2.1).

30

Tablo 2.1. İllere Göre Yoğunlaşma

Kaynak: Elvan, L., Sorguç, N., Kazancık, L. B., Öztürk, A., (2005), Türkiye’de Bölgesel GeliĢme Politikaları:

Sektör-Bölge YığınlaĢmaları, TUSĠAD-DPT Yayınları, Yayın No. TUSĠAD-T/2005-09/408.

YoğunlaĢmanın en fazla olduğu ilk 20 sektör içerisinde çay ve kahve imalatı

görülmektedir. YoğunlaĢmanın en az olduğu öğütülmüĢ tarım ürünleri imalatı ve et hayvanları

için yem imalatıdır. Elvan vd. (2005)’e göre Türkiye’de gıda sektörünün yüksek oranda

yoğunlaĢma gösterdiği illerde yürütülen faaliyetler Ģöyle listelenebilir; Trabzon (Süthane

iĢletmeciliği ve peynir imalatı; kahve ve çayın iĢlenmesi), Balıkesir (Kümes hayvanları etlerinin

imalatı ve saklanması), ġanlıurfa (Süthane iĢletmeciliği ve peynir imalatı; ekmek, taze fırın

ürünleri ve kek imalatı), Gaziantep (Rafine sıvı ve katı yağların imalatı ve makarna imalatı),

Adana (Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağlar imalatı), Manisa (balık ve balık ürünlerinin

iĢlenmesi; kümes hayvanları etlerinin imalatı ve saklanması), Malatya (ġeker imalatı),

Kastamonu (ġeker imalatı) (TÜSĠAD, Uluslararası Rekabet Stratejileri: Türkiye Gıda Sanayi,

2007). Konya için ise gıda sektörünün yoğunlaĢtığı faaliyetler, öğütülmüĢ tahıl ürünleri imalatı;

Ģeker ve Ģekerleme imalatı; süt ve süt ürünleri imalatı olarak listelenebilir.

Gıda sektöründe istihdamda da bir yoğunlaĢmadan bahsetmek mümkündür. Doğruel ve

Doğruel (2007)’nin yaptıkları çalıĢmaya göre; gıda maddeleri üretiminde 1987’den itibaren özel

kesim istihdamında Ġstanbul ve Ġzmir’in payı azalmıĢtır. Ġstanbul’un payı %19.3’ten %13’e,

Ġzmir’in payı ise %16.9’dan %12.9’a düĢmüĢtür. Ancak, gıda üretiminde Ġstanbul ve Ġzmir’in

31

ardından önemli paya sahip olan illerin payları artmıĢtır. Payı artan ve önemli olmayı sürdüren

iller Bursa, Kocaeli, Konya, Balıkesir ve Tekirdağ’dır. Konya dıĢındaki bütün illerin

Marmara’da yer alması dikkat çekicidir. Dolayısıyla, Konya, Türkiye’deki geleneksel

endüstrileĢmiĢ coğrafyanın dıĢında geliĢim göstermesi bakımından gıda sektörü için özel bir

anlam taĢımaktadır denilebilir. Gerçekten de, Konya için gıda sektörü son derece büyük önem

taĢımaktadır. Ġstanbul Sanayi Odası tarafından açıklanan ve üretimden net satıĢlara göre

belirlenen “Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi KuruluĢu” arasında yer alan 5 Konya firmasından

ikisi; “Türkiye’nin Ġkinci 500 Büyük Sanayi KuruluĢları” arasında yer alan 11 Konya firmasının

9 tanesi gıda sektöründe faaliyet göstermektedir.

Tablo 2.2. Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu arasında yer alan Konya firmaları.

No Firma Adı

1 KONYA ġEKER FABRĠKASI

2 ETĠ ALÜMĠNYUM

3 KOMBASSAN KAĞIT

4 KONYA ÇĠMENTO SANAYĠĠ

5 OVA UN FABRĠKASI

Kaynak: Memleket Gazetesi, 24 Temmuz 2008.

Tablo 2.3. Türkiye’nin İkinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşları arasında yer alan Konya

firmaları.

No Firma Adı 2007 Yılı İkinci 500’de Sıra No

1 HEKĠMOĞLU UN FAB. TĠC. VE SAN A.ġ 40

2 ENKA SÜT VE GIDA MAMÜLLERĠ 42

3 ALTINAPA DEĞĠRMENCĠLĠK 53

4 AKOVA SÜT VE GIDA MAMÜLLERĠ 58

5 ALÇELĠK ÇELĠK YAPI ĠNġAAT 124

6 HELVACIZADE GIDA 190

7 BÜYÜK HEKĠMOĞULLARI GIDA SAN. VE TĠC. A.ġ. 231

8 SELVA GIDA 255

9 KOMPEN PVC YAPI VE ĠNġ. MALZ. 344

10 AKBEL SÜT VE SÜT ÜRÜNLERĠ 435

11 KOMGIDA KOMBASSAN GIDA 497

Kaynak: Yeni Konya Gazetesi, Yıl: 59, Sayı: 20311, 29 Ağustos 2008.

32

2.2. Konya Gıda Sanayi Raporu 2008

2.2.1. Araştırmanın Metodolojisi

Bu bölümde araĢtırmanın amacı, örneklem seçimi, kullanılan yöntem ve araĢtırma

soncunda elde edilen verilerin değerlendirilerek araĢtırmanın kapsamı ortaya konulmaya

çalıĢılmıĢtır.

a-Araştırmanın Amacı

Bu çalıĢmanın temel amacı; Konya’daki sanayi bölgelerinde faaliyet gösteren gıda

iĢletmelerin yapısal durumlarını ortaya koyarak, ağ iliĢkilerini belirlemek ve kümeleĢme

potansiyelini ölçmektir.

b-Örneklemin Belirlenmesi Anket uygulaması yapılacak olan iĢletmelerin listesi Konya Sanayi Odası ve KOSGEB

veri tabanından elde edilmiĢtir. Örneklem için seçilen iĢletmelerde ölçek, gelir ve iĢ kolu fark

etmeksizin iĢletmelerin tümü ana kütle olarak belirlenmiĢ ve bunların içerisinden projenin

mantıksal çerçevesinde de belirtildiği üzere 92 iĢletme rast gele örneklem yolu ile seçilmiĢtir.

Örneklem içerisinde yer alan iĢletmelerin sahip ve/veya yöneticileri ile görüĢülmüĢtür.

c-Araştırmanın Yöntemi AraĢtırmada kullanılan anket Mercan (2005) ve KarataĢ (2006) doktora tez çalıĢmalarında

kullanılan ve uygulanan anket çalıĢmalarından yola çıkılarak geliĢtirilmiĢtir. Ankette yapısal

durum, üretim ve pazarlama, tedarik iliĢkileri ve ağ iliĢkileri ele alınmıĢ olup, kümeleĢme ile ilgili

bulguların yanı sıra Konya Sanayi Odası değerlendirilmesi ve talepler incelenmeye çalıĢılmıĢtır.

Ankette yer alan soruları soru değerleri sorunun niteliğine ve amacına bağlı olarak farklı

ölçeklerden oluĢmaktadır. AraĢtırmada anketin değerlendirilmesi amacı ile öncelikli olarak pilot

çalıĢma gerçekleĢtirilmiĢ, elde edilen bulgulara bağlı olarak anket yeninde düzenlenmiĢtir. Bu

bağlamda tanımlanan 92 firma ile yüz yüze görüĢme ve randevulu sistem ile anketin

cevaplandırılması sağlanmıĢ, elde edilen veriler kontrol elemanları ve araĢtırma merkezindeki

kontrol sistemi ile incelenerek oluĢturulan veri tabanına kaydedilmiĢtir. Anketler optik sisteme

uygun olarak hazırlanmıĢ olup, veri kaydı sürecinde de buna uygun teknik çalıĢma ile veri

tabanına kaydedilmiĢtir.

d-Verilerin Değerlendirilmesi Yapılan araĢtırmada anketin iĢletmelere ait olan kısımlarında elde edilen verilerin

frekanslara bağlı olarak, yüzdeleri hesaplanmıĢtır. Elde edilen verileri değerlendirmede SPSS

15.0 paket programından yararlanılmıĢ ve frekansların yanı sıra öncelik/önem değerleri standart

sapmaları ile birlikte ele alınmıĢtır. Bunun yanı sıra hipotezleri değerlendirmede yöneticilerin

tutumları p< .95 güven aralığı esas olmak kaydı ile değerlendirilmiĢtir. Elde edilen veriler,

belirlenen değerler içerisinde, bulguların analizi ve yorumlanmasında kullanılmıĢtır.

2.2.2. Araştırma Bulguları

AraĢtırmada yer alan amaç doğrultusunda, değerlendirmeye yönelik sonuçlar

belirlenmiĢtir. Elde edilen sonuçlar çerçevesinde de bulguların değerlendirilmesi ve yorumları

gerçekleĢtirilmiĢtir.

33

Tablo 2. 4. İşletmelerin Faaliyet Süreleri

Sayı Yüzde

1-5 yıl 18 19,8

5-10 yıl 17 18,7

10 yıldan fazla 55 60,4

Cevapsız 1 1,1

Toplam 92 100,0

Not: Alt sektörlere iliĢkin bilgiler aynı tablo numarası ile ekler kısmında

sunulmuĢtur

Tablo 2.4’de de görüldüğü üzere Konya’daki gıda sanayinin %60,4’ü on yıldan fazla

süredir faaliyet göstermektedir. 5-10 yıldır faaliyet gösteren iĢletmelerin oranı %18,7 iken 5

yıldan daha az süredir faaliyet gösteren iĢletmelerin oranı %19,8’dir. ĠĢletmelerin faaliyet süreleri

dikkate alındığında, araĢtıra kapsamındaki iĢletmelerin büyük bir çoğunluğunun (%79,1) beĢ

yıldan daha uzun süredir faaliyette bulunduğundan bu iĢletmelerin deneyimli ve sektördeki köklü

iĢletmeler olduğu söylenebilir.

Tablo 2. 5. Eğitim Durumu

Sayı Yüzde

Ku

rucu

Ort

ak

lar Okur-Yazar 4 3,5

Ġlköğretim 63 54,8

Lise 31 27,0

Lisans-Lisansüstü 17 14,8

Toplam 115 100,0

Şim

dik

i

Ort

ak

lar Okur-Yazar 0 0,0

Ġlköğretim 57 49,6

Lise 27 23,5

Lisans- Lisansüstü 13 11,3

Toplam 97 84,3

ĠĢletme kurucu ve mevcut ortakların eğitim durumları incelendiğinde her iki grupta da

ilköğretim mezunu ortakların sayısının diğerlerine göre oldukça fazla olduğu görülmektedir.

Diğer eğitim gruplarında da oranların birbirine yakın olduğu dikkate alındığında, kurucu ya da

mevcut ortakların eğitim düzeyleri bakımından birbirine benzer gruplar oluĢturduğu söylenebilir.

Tablo 2. 6. Girişimcinin Önceki Mesleği

Yüzde

Ku

rucu

Ort

ak

lar

Tüccar 14 12,2

Çiftçi 3 2,6

Ġsçi 31 27,0

Memur 3 2,6

Sanayici 23 20,0

Diğer 23 20,0

Toplam 97 100,0

34

Şim

dik

i

Ort

ak

lar

Tüccar 13 11,3

Çiftçi 3 2,6

Ġsçi 25 21,7

Memur 2 1,7

Sanayici 22 19,1

Diğer 20 17,4

Toplam 85 100,0

Gıda sanayinde faaliyet gösteren iĢletme sahiplerinin gerek kurucu ortaklar gerekse

Ģimdiki ortaklar bakımından büyük bir çoğunluğunun iĢçi olduğu görülmekle birlikte sanayici

olanların oranları da iĢçi olanlara çok yakındır. Bu anlamda iĢletme sahiplerinin sektörel

farklılıkları bulunsa da yürüttükleri iĢin mekan ve pazar bilgisine sahip olduklarını söylenebilir.

Şekil 2.1. Firmadaki İş Gücü Sayısı

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Mühendis Ar-Ge Elemanı Tasarımcı Teknisyen Ustabaşı Usta Kalfa Işçi

2004

2005

2006

Gıda sektöründe çalıĢanlar bakımından mühendislere önem verdikleri görülmektedir.

Bunun yanında ustabaĢı ve iĢçi sayılarının da diğer çalıĢanlara göre oldukça yüksek olduğu

görülmektedir. Bu bağlamda iĢletmelerin genel araĢtırma sonuçlarının tersine iĢçi sayısını

önceleyerek faaliyetlerini sürdürdükleri söylenebilir. ĠĢletmelerin iĢçi sayıları dikkate alındığında

iĢ kolunun emek yoğun çalıĢtığı söylenebilir. ĠĢçi sayısındaki belirgin yoğunluğa karĢın orta ve

üst düzeydeki nitelikli eleman sayısının genel ortalamanın altında kaldığı görülmektedir. Bu

durum özellikle Ar-Ge ve tasarım elemanları için açık bir biçimde dikkat çekmektedir.

Tablo 2. 7. İşletmelerin Hukuki Nitelikleri ve Sahiplik Durumları

Aile İşletmesi Ortaklık

Holding

Kurulusunun

veya Büyük Bir

İşletmenin Alt

Birimi

Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sayı Yüzde

35

ġahıs 38 41,3 0,0

Limited ġirket 38 41,3 11 12,0 0,0

Anonim ġirket 4 4,3 2 2,2 1 1,1

Cevapsız 12 13,1 79 85,8 91 98,9

Toplam 92 100 92 100 92 100

Not: Alt sektörlere iliĢkin bilgiler aynı tablo numarası ile ekler kısmında sunulmuĢtur.

Aile iĢletmelerinin %41,3’ü limited Ģirket ve %41,3’ü ise Ģahıs iĢletmesi Ģeklindedir.

Anonim Ģirket olanların oranı %4,3’tür. Ortaklık yapısına sahip olanların %12’si limited Ģirket

yapınsa sahiptir. BaĢka iĢletmelerin alt birimi Ģeklinde olan iĢletmelerin oranları ise oldukça azdır.

ġirketlerin yapısal durumları bilinmemekle birlikte aile iĢletmelerinin geçmiĢte farklı bir alanda

faaliyette bulunsalar ve ticari deneyimleri bulunsa bile ikinci ve/veya üçüncü kuĢak olmaları

ülkemizdeki aile iĢletmelerinin geliĢimleri göz önüne alındığında taĢıdıkları risk düzeyi ortaya

çıkmaktadır.

Tablo 2. 8. Üretilen Ürünlerin Kimler İçin Üretildiği

Sayı Yüzde

Nihai Tüketiciye Veriyorum 57 62,0

Üreticiye Veriyorum 3 3,3

Her ikisine de veriyorum 32 34,8

Toplam 92 100,0


Söz konusu firmaların ağırlıklı olarak (%62) raf ürünleri ürettiği ya da nihai tüketiciye

dönük çalıĢtığı görülmektedir. Hem üretici hem de tüketiciye dönük üretim yapanlar ise %34,8

oranındadır. Raf ürünü üreten firmalar kendi ölçeklerinin yanı sıra markalı olan büyük üreticilere

karĢı rekabetlerini sürdürürlerken, bu geniĢ rekabet konumu içerisinde iç ve dıĢ pazar odaklı çok

sayıda rakip ile karĢı karĢıya bulunmaktadır. Bu durum beraberinde rekabet sürecinin zorlu ve

ikame değerler üzerine kurulu olduğunu ortaya koymaktadır. Buna karĢılık niceliği ve niteliği

belirlenmiĢ olan bir tedarik zincir ağına doğrudan ya da dolaylı olarak girmiĢ olan ve sadece

üreticiye çıktı sağlayan firmalar konumlarına bağlı olarak riski dağıttıkları takdirde ya da

bağlayıcı ve uzun süreli anlaĢmalar yaptıkları takdirde bu süreye bağlı bir avantaj yakalamıĢ

gözükmektedirler. Üçüncü grup olarak karĢımıza çıkan ve tüketici-üreticiye çıktı sağlayan yani

raf ürünü ve sipariĢ bağlamında çalıĢanlar ise tedarik ağının niteliği ve raf ürünlerindeki rekabet

değerlerinin analizi yardımı ile kısa ve uzun süreli üretim ve pazar anlayıĢını ortaya

koymaktadırlar. Mevcut veriler bu iĢletmelerin riski dağıtarak avantaj sağladıklarını gösterse de

riskin pazar açılımı itibariye derinlemesine yapılacak bir analiz sonucunda bu iĢletmelerin

konumlarına iliĢkin daha sağlıklı sonuçlara ulaĢmak mümkün olacaktır.

Tablo 2.9. Şirketinizin Üretim Şekli

Sayı Yüzde

BütünleĢik Üretim 19 20,6

Mamul ve Yarı Mamul Kullanarak Üretim 71 77,2

Hem Yarı Mamul Hem de Fason Vererek 1 1,1

36

Cevapsız 1 1,1

Toplam 92 100,0


Üretim tipleri açısından araĢtırma bulguları incelendiğinde, iĢletmelerin yarısından

fazlasının (%77,2) mamul ve yarı mamul kullanarak üretim yaptıkları, %20,6’sının ise

bütünleĢik-entegre üretime yönelik çalıĢtıkları görülmektedir. Bu durum çıktı değeri olmasa da

girdi değeri açısından ağ iliĢkilerine dönük bir bağın varlığına bir iĢaret olarak değerlendirilebilir.

Tablo 2.10. Düzenli Olarak Taşeronlara İş Verir misiniz?

Sayı Yüzde

Evet 6 6,5

Hayır 86 93,5

Toplam 92 100,0

Not: Alt sektörlere iliĢkin bilgiler aynı tablo numarası ile ekler

kısmında sunulmuĢtur.

Tablo 2.11. Düzenli Olarak Taşeronlara İş Verenlerin Uygulama Biçimleri

Sayı Yüzde

Benzer Ġsleri Yapmak Ġçin TaĢeronlara Ġs Veririm 1 1,1

Daima TaĢeronlara Ġs yaptırırım Ancak Ġsler Her An DeğiĢebilir

TaĢeronlara Bazen Ġs Yaptırırım 1 1,1

Ġs Gücünün TaĢeronlar Vasıtasıyla KarĢılıyorum

Cevapsız 90 97,8

Toplam 92 100,0


Tablo 2.12. İşletmelerin Yıllara Göre Taşeron Sayıları

Sayı

1990 3

1995 4

2000 4

2005 5

2006 5

AraĢtırma sonuçları iĢletmelerin taĢeronlara düzenli ya da düzensiz olarak iĢ

vermediklerini göstermektedir. TaĢerona iĢ veren iĢletme oranı sadece %6,5’tir. Bu durum zaman

zaman taĢeron kullanmasına karĢın taĢeronlarla olan iliĢkilerin düzenli olmadığı ve iĢletmelerin

süreci “gerektiğinde ya da istenildiğinde” kullanma anlayıĢı içerisinde oldukları Ģeklinde

yorumlanabilir. Bu bağlamda ağ iliĢkilerinin varlığının ve niteliğinin düĢük seviyede

gerçekleĢeceği de söylenebilir.

37

Tablo 2.13. İşlerimi Yapmak İçin Taşeronları Hiç Kullanmam Çünkü

Sayı Yüzde

Üretim kapasitem yeterli 33 35,9

Ana sanayi taĢeron kullanmamı engelliyor 2 2,2

TaĢeronlarda yeterli teknoloji yok 2 2,2

TaĢeronlarda yeterli kalite yok 1 1,1

Ġstediklerimi gerçekleĢtirecek taĢeronlar bölgede bulunmamakta 2 2,2

Not: (i) n=92, (ii) Birden fazla seçenek iĢaretlendiğinden toplam %100’ü geçmektedir. (iii) Alt

sektörlere iliĢkin bilgiler aynı tablo numarası ile ekler kısmında sunulmuĢtur.

ĠĢletmelerin taĢeron kullanmama nedenleri incelendiğinde %35,9’luk oranla kendi üretim

kapasitelerinin yeterliliği birinci sırada yer almaktadır. Diğer faktörlerin önem düzeylerinin ise

oldukça düĢük olduğu görülmektedir. Özellikle ana sanayinin kalite konusundaki standartlara

bağlı olarak tedarik Ģartı koyması ve kalite kontrol sürecini önemsemesi, araĢtırmaya katılan

iĢletmelerin istenilen niteliklere sahip tedarikçi bulma zorluğunu ortaya koymaktadır. Bu vurgu

güven eksikliğini belirten ve bölgede bu niteliğe sahip olan taĢeronu bulmakta zorlandıklarını

ileri süren iĢletmelerin sonuç bulgularıyla da örtüĢmektedir.

Tablo 2.14. Ar-Ge Yapıyor musunuz?

Sayı Yüzde

Evet 24 26,1

Hayır 63 68,5

Cevap Vermeyen 5 5,4

Toplam 92 100,0

Tablo 2.15. Ar-Ge Harcamaları

Harcama Dilimi

(Milyar)

2003 2004 2005 2006

Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sayı Yüzde

0–10 8 8,7 14 15,2 6 6,5 12 13,0

11–20 2 2,2 2 2,2 2 2,2 2 2,2

21–30 1 1,1

31–40

40 ve üzeri 3 3,3 3 3,3 2 2,2 2 2,2

Cevap Vermeyen 79 85,9 72 78,3 82 89,1 76 82,6

Toplam 92 100,0 92 100,0 92 100,0 92 100,0


Ar-Ge konusunda yatırım yapıldığının belirtilmesine rağmen (%26,1) teknolojik

yetersizlik vurgusu ya mevcut teknolojiden yeterince yararlanılmadığını ya mevcut teknolojinin

eskimiĢ veya verimsiz olduğunu ya da sürecin bilgi odaklı anlayıĢtan uzak bir biçimde

tanımlandığını ortaya koymaktadır. Ancak bu saptama iĢletmelerin kendi durumlarıyla

iliĢkilendirildiğinde ilginç bir çeliĢkiyi de ortaya koymaktadır. Teknoloji odaklı bir bakıĢ açısının

38

göstergelerinden birisi olarak kabul edilen Ar-Ge çalıĢmalarının bu iĢletmelerin %68,5’i

tarafından yapılmadığı görülmektedir. Ar-Ge harcaması yapan iĢletmelerin en dikkat çekici

özelliği ise 0-10 milyar diliminde, bir baĢka deyiĢle minumum düzeyde harcama yapmalarıdır.

Elde edilen bulgu rekabette üstünlüğü sağlama açısından benimsenecek bir yöntem olan

farklılaĢtırma seçeneğinin oluĢması açısından sektörün yeterli seviyede olmadığını

göstermektedir.

Tablo 2.16. Toplam Ciro

Milyar 2003 2004 2005 2006


0–2000 77 83,7 79 85,9 82 89,1 86 93,5

2001–4000 1 1,1 0,0 1 1,1

4001–6000 1 1,1 1 1,1

6001–8000 3 3,3

8001 ve üzeri 3 3,3 4 4,3 4 4,3

Cevap Vermeyen 10 10,9 9 9,8 6 6,5 1 1,1

Toplam 92 100,0 92 100,0 92 100,0 92 100,0


AraĢtırmaya katılan iĢletmelerin büyük bir çoğunluğunun (%80-90) 2003-2006 yılları

arasında 0-2000 (milyar) aralığında bir ciroya sahip oldukları görülmektedir. ĠĢletme cirolarında

her yıl kısmi bir artıĢın olduğu görülmektedir. Bu durum son yıllarda gıda ihracatında yaĢanan

artıĢla açıklanabilir.

AraĢtırma sonuçlarından yola çıkarak sektörün pazar konumlandırması çerçevesinde iç ve

dıĢ pazarla ilgili bulgular aĢağıdaki Ģekilde değerlendirilebilir.

Tablo 2.17. İhracat Yapıyor musunuz?

Sayı Yüzde

Evet 21 22,8

Hayır 70 76,1

Cevapsız 1 1,1

Toplam 92 100,0


Tablo 2.18. İhracat Yapıyorsanız Bunu Nasıl Gerçekleştiriyorsunuz?

Sayı Yüzde

MüĢterilerle direkt iliĢki kurma yoluyla 10 10,9

Ġhracat Ģirketi vasıtasıyla 9 9,8

39

Yerel dıĢ satım yapan aracılar vasıtasıyla 4 4,3

Not: (i) n=92, (ii) Birden fazla seçenek iĢaretlendiğinden toplam %100’ü geçmektedir, (iii) Not: Alt


ĠĢletmelerin %22,8’i ihracat yapmaktadır. Ġhracat yapan iĢletmelerin, ihracatı

gerçekleĢtirme yöntemlerinde ise %10,9’luk oranla müĢterilerle direkt iliĢki kurma birinci sırada

yer almaktadır. Ġhracat Ģirketleri vasıtasıyla ihracat yapanların oranları ise %9,8’dir. Ülkemizde

son yıllarda gıda sektöründe ihracat oranlarında belli bir artıĢ görülmekle birlikte, araĢtırma

kapsamındaki iĢletmelerden ihracat yapanların oranının ülke geneliyle kıyaslandığında düĢük

kaldığı söylenebilir.

Tablo 2.19. Dolaylı İhracat Yapıyorsanız İlgili Firmanın Bulunduğu İl

Sayı Yüzde

Istanbul 4 4,3

Konya 2 2,2

Adana 1 1,1

Ankara 1 1,1

Antalya 1 1,1

Gaziantep 1 1,1

Manisa 1 1,1

Karaman 1 1,1


Toplam 92 100,0


Tablo 2.20. İhracat Hacmi

Milyon $ 2003 2004 2005 2006


0–2 13 14,1 9 9,8 10 10,9 15 16,3

2–4 1 1,1 1 1,1 1 1,1 1 1,1

4–6

6–8

8 ve üzeri 1 1,1

Cevapsız 78 84,8 82 89,1 81 88,0 75 81,5

Toplam 92 100,0 92 100,0 92 100,0 92 100,0


Tablo 2.21. İhracat Yapılan Ülkeler

Suriye Iran Almanya Urdun Yunanistan Irak S. Arabistan

Cevap Verenler 3 1 4 29 2 5 3

Cevap Vermeyenler 89 91 88 63 90 87 89

Cezayir Rusya Fas Tunus Bulgaristan Diğer

40

Cevap Verenler 1 1 1 1 1 10

Cevap Vermeyenler 91 91 91 91 91 82

ĠĢletmelerin ihracat hacimleri incelendiğinde, 2003-2006 yılları arasındaki ihracat

hacimlerinin ağırlıklı olarak 0-2 Milyon $ diliminde yer aldığı, çok az bir kısmının ise 2-4

Milyon $’lık dilimde olduğu görülmektedir. DıĢ satım açısından bakıldığında, Ürdün, Irak, Suriye

ve Suudi Arabistan gibi ülkelerin ön plana çıktığı görülmektedir. Ancak ihracat yapan

iĢletmelerin sayıları dikkate alındığında iĢletmelerin ihracat hacimlerinin durağan bir yapıya

sahip olduğu söylenebilir. Nitekim eldeki bulgular iĢletmelerin ağırlıklı olarak iç pazara ürün

sattıklarını göstermektedir. Ayrıca iĢletmelerin %13’ü ihracat yöntemi olarak dolaylı ihracatı

benimsemektedirler. Dolaylı ihracat uygulamasında Ġstanbul ve Konya illeri öncelikli olarak

değerlendirilmektedir.

Tablo 2.22. İthalat Hacmi

Milyon $ 2003 2004 2005 2006


0–500 bin $ 3 3,3 3 3,3 3 3,3 4 4,3

501–1000 2 2,2 1 1,1 1 1,1 2 2,2

1001–2000 1 1,1 1 1,1 1 1,1 1 1,1

2001–3000

3001 ve üzeri 1 1,1 1 1,1 1 1,1

Cevap Vermeyen 85 92,4 86 93,5 86 93,5 85 92,4

Toplam 92 100,0 92 100,0 92 100,0 92 100,0


DıĢ pazar açısından ithalat yapan firma sayısının yıllar itibariyle toplamda çok az bir

değiĢim gösterdiği, son üç yılda ise aynı seviyeyi koruduğu görülmektedir. Bu durum araĢtırma

kapsamındaki iĢletmelerin bir kısmının hammadde ve üretim malları ithalatını benimsedikleri

Ģeklinde yorumlanabilir.

Tablo 2. 23. Faaliyet Gösterdiğiniz Sanayi Bölgesini Seçmenizin Nedeni Nedir?

Sayı Yüzde

TaĢıma olanakları 41 44,6

Pazara yakınlık 35 38,0

Nitelikli iĢgücü 34 37,0

Devlet politikaları 22 23,9

Pazar tanınırlığı 18 19,6

Hammaddeye yakınlık 17 18,5

Yerel yönetim politikaları 6 6,5

Benzer iĢletmelerin Konya’da bulunması 2 2,2

Not: (i) n=92, (ii)Birden fazla seçenek iĢaretlendiğinden toplam %100’ü geçmektedir, (iii) Alt


41

ĠĢletmelerin faaliyette bulundukları sanayi bölgesini seçmelerindeki en öneli

neden %44,6’lık oranla taĢıma olanaklarıdır. Pazara yakınlık %38’lik oranla ikinci ve nitelikli iĢ

gücü %37’lik oranla üçüncü sıradadır. TaĢıma olanakları ve pazara yakınlık faktörlerinin önemli

nedenler olarak değerlendirilmesi, iĢletmelerin iç pazara yönelik olarak çalıĢmalarıyla örtüĢen bir

durum olarak değerlendirilebilir.

Tablo 2.24. Firmanızın Konya İl Sınırları İçerisinde Kurulması Amacı Nedir?

Sayı Yüzde

Tedarikçilerin Konya’da bulunması 89 96,7

Nitelikli iĢgücü 34 37,0

Hammaddeye yakınlık 13 14,1

Ġklim ve çevre 13 14,1

Ailevi nedenlerden 12 13,0

Pazara yakınlık 9 9,8

Benzer iĢletmelerin Konya’da bulunması 7 7,6

Memleketim olması 5 5,4

Pazar tanınırlığı 3 3,3

YaĢam kalitesi 1 1,1

Not: (i) n=92, (ii)Birden fazla seçenek iĢaretlendiğinden toplam %100’ü geçmektedir, (iii) Alt sektörlere

iliĢkin bilgiler aynı tablo numarası ile ekler kısmında sunulmuĢtur.

Tablo 2.25. İşletmenizi İlk Başta Kuracak Ya Da Taşıyacak Olsaydınız Neresi Olurdu?

Sayı Yüzde

Konya 31 33,7

Cevapsız 61 66,3

Toplam 92 100,0


ĠĢletmelerin iç pazar yapıları pazardaki konumlandırmalarının farkındalığı bakımından

önemli bilgiler sunmaktadır. Konya’da faaliyette bulunmaktan memnun olan iĢletmelerin

oranı %33,72dir. Bu tercihin nedeni irdelendiğinde ise tedarikçilerin Konya’da olması %96,7 gibi

yüksek bir oranla ilk sırada yer almaktadır. Bu bağlamda iĢletmelerin tedarikçilerine önem

verdikleri ve tedarikçilerin kendileri ile aynı yerde faaliyette bulunmasından memnun oldukları

söylenebilir. ĠĢletmelerin Konya tercihinde etkili olan diğer nedenler sırasıyla nitelikli

iĢgücü %37,0, hammaddeye yakınlık %14,1, iklim ve çevre %14,1, ailevi nedenlerden %13,0,

pazara yakınlık %9,8, benzer iĢletmelerin Konya’da bulunması %7,6, memleketim olması %5,4,

pazar tanınırlığı %3,3 ve yaĢam kalitesi %1,1 Ģeklinde sıralanmaktadır.

42

Tablo 2. 26. Rakipleriniz Nerededirler?

Sayı Yüzde

Konya merkezinde 74 80,4

Türkiye’de 60 65,2

Çevre illerde 49 53,3

Rakibimiz yok 5 5,4

Avrupa’da 2 2,2

Orta Doğuda 1 1,1

Not: (i) n=92, (ii)Birden fazla seçenek iĢaretlendiğinden toplam %100’ü geçmektedir, (iii) Alt sektörlere

iliĢkin bilgiler aynı tablo numarası ile ekler kısmında sunulmuĢtur

Konumlandırmanın önemli bir kriteri olarak, rekabet analizi bağlamında iĢletmelerin

rakiplerinin konumları değerlendirildiğinde, Konya’da gıda sanayi alanında faaliyet gösteren

iĢletmelerin büyük bir kısmının (%80,4) rakiplerini Konya merkezinde görmektedirler.

ĠĢletmelerin %65,2’si ise rakiplerinin Türkiye’de olduğunu belirtmiĢlerdir. Bu durum,

iĢletmelerin kendilerini iç pazarda konumlandırmalarıyla örtüĢmektedir. Rakiplerinin Avrupa’da

olduğunu belirtenlerin oranı %2,2 ve Orta Doğu’da olduğunu söyleyenlerin oranı ise %1,1 ile

düĢük bir orandadır. Rakibi olmadığını belirten iĢletme oranı (%5,4) oldukça düĢük olmakla

birlikte dikkat çekicidir.

Tablo 2. 27. Kaç Firma Sizinle Benzer Ürünleri Üretiyor?

İşletme Sayısı

Konya’da

Aynı Sanayi

Bölgesi

Konya’da

Farklı Sanayi

Bölgesi

İç Anadolu

Bölgesi Türkiye’de Yurt Dışında

Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sayı Yüzde

0 3 3,3 2 2,2 1 1,1

1 1 1,1 1 1,1

2 7 7,6 2 2,2 1 1,1

3 7 7,6 5 5,4

4 3 3,3 1 1,1 1 1,1 1 1,1 1 1,1

5-10 26 28,3 21 22,8 3 3,3 2 2,2

11-15 8 8,7 4 4,3

16-20 5 5,4 2 2,2 2 2,2

21-25 1 1,1 1 1,1

26-30 3 3,3 4 4,3 3 3,3 1 1,1

31-35 1 1,1

36-40 2 2,2

41-45

46-50 3 3,3 6 6,5 1 1,1 1 1,1

51 ve üzeri 10 10,9 8 8,7 15 16,3 6 6,5

Cevapsız 14 15,2 33 35,9 65 70,7 81 88,0 91 98,9

Toplam 92 100,0 92 100,0 92 100,0 92 100,0 92 100,0

43

Rakiplerle ilgili bilgiler değerlendirildiğinde, iĢletmelerin kendileriyle aynı ürünü üreten

rakip iĢletmelerin büyük bir çoğunluğunun Konya’da olduğu görülmektedir. Bu durum rakip

değerlerin tanımlanması ve rakiplerle ağ içerisindeki iliĢkilerin belirlenmesinde sürecin ağırlıklı

olarak Konya içerisinde varlığını sürdürdüğü Ģeklinde yorumlanabilir.

Tablo 2. 28. Marka Olma Konusunda Her Yıl Ayırdığınız Bir Bütçe Var mı?

Sayı Yüzde

Evet 36 39,1

Hayır 55 59,8

Cevapsız 1 1,1

Toplam 92 100,0


Pazar yapısına iliĢkin değerlendirmelerde rekabete iliĢkin önemli araçlardan birisi olarak

kabul edilen marka yatırımları konusunda iĢletmelerin %39,1’i kaynak ayırırken %59,8’i bu

konuda kaynak ayırmamaktadır. Dolayısıyla iĢletmelerin yarıdan fazlasının markasız veya yerel

markalar olarak faaliyet gösterdiği söylenebilir.

Tablo 2. 29. Satış Yerleri

Konya

Çevre İller

Ankara Aksaray Niğde Karaman Isparta Afyon Antalya

Sa. Yz. Sa. Yz. Sa. Yz. Sa. Yz. Sa. Yz. Sa. Yz. Sa. Yz. Sa. Yz.

%0–5 21 22,8 26 28,3 23 25,0 26 28,3 25 27,2 23 25,0 23 25,0 21 22,8

%6–9 9 9,8 12 13,0 9 9,8 4 4,3 6 6,5 4 4,3 7 7,6 5 5,4

%10–19 11 12,0 6 6,5 5 5,4 3 3,3 4 4,3 3 3,3 2 2,2 3 3,3

%20–39 10 10,9 3 3,3 1 1,1 2 2,2 2 2,2 4 4,3 3 3,3

%40–59 13 14,1 1 1,1 1 1,1 2 2,2

%60–79 7 7,6

%80–100 13 14,1

Cevapsız 8 8,7 45 48,9 53 57,6 58 63,0 55 59,8 60 65,2 56 60,9 58 63,0

Toplam 92 100 92 100 92 100 92 100 92 100 92 100 92 100 92 100

Türkiye Piyasası Yurt Dışı

Piyasalar İstanbul Bursa İzmir Gaziantep Kocaeli Kayseri Diğer

Sa. Yz. Sa. Yz. Sa. Yz. Sa. Yz. Sa. Yz. Sa. Yz. Sa. Yz. Sa. Yz.

%0–5 21 22,8 17 18,5 20 21,7 19 20,7 19 20,7 22 23,9 17 18,5 8 8,7

%6–9 6 6,5 7 7,6 9 9,8 7 7,6 6 6,5 12 13,0 10 10,9 1 1,1

%10–19 5 5,4 2 2,2 4 4,3 1 1,1 1 1,1 4 4,3 10 10,9 7 7,6

%20–39 2 2,2 1 1,1 2 2,2 3 3,3 1 1,1 11 12,0 2 2,2

%40–59 1 1,1 2 2,2 1 1,1 3 3,3 2 2,2

%60–79 1 1,1 1 1,1

44

%80–100 1 1,1 1 1,1

Cevapsız 56 60,9 62 67,4 57 62,0 61 66,3 66 71,7 53 57,6 40 43,5 71 77,2

Toplam 92 100 92 100 92 100 92 100 92 100 92 100 92 100 92 100


ĠĢletmelerin ürün satıĢ yerleri incelendiğinde Konya ilinin diğer merkezlere göre oldukça

önde olduğu görülmektedir. Her bir satıĢ dilimi içindeki iĢletme oranları, gerek komĢu iller

gerekse Türkiye piyasası Konya ilinden geride kalmaktadır. ĠĢletmelerin satıĢ durumları komĢu

iller bağlamında değerlendirildiğinde %0-5’lik dilimde komĢu iller arasında çok önemli bir fark

görülmezken (satıĢ oranları %25 ile %28,3 arasında değiĢmektedir), %6-9 ile %10-19’luk

dilimlerde Ankara, Aksaray, Afyon ve Karaman’ın ön plana çıktığı görülmektedir. Türkiye

piyasası açısında ise %0-5’lik dilimde Ġstanbul, Ġzmir, Kayseri, Gaziantep ve Kocaeli

illerinin; %6-9’luk dilimde Kayseri, Ġzmir ve Gaziantep’in ön planda olduğu görülmektedir.

Tablo 2. 30. Ürün Satışlarınızı Hangi Yollarla Gerçekleştiriyorsunuz?

Doğrudan

Tüketici

Doğrudan

Perakendeci

Doğrudan

Toptancı Bayilere

Bağımsız

Satış

Temsilcileri

Aracılığıyla

İhracat

Yoluyla Diğer

Sa. Yz. Sa. Yz. Sa. Yz. Sa. Yz. Sa. Yz. Sa. Yz. Sa. Yz.

1–10 3 3,3 4 4,3 2 2,2 2 2,2 6 6,5 1 1,1

11–20 1 1,1 2 2,2 1 1,1 2 2,2 2 2,2 4 4,3 1 1,1

21–30 1 1,1 2 2,2 2 2,2 3 3,3

31–40 2 2,2 2 2,2 1 1,1

41–50 2 2,2 8 8,7 16 17,4 7 7,6 1 1,1 1 1,1

51–60 2 2,2 1 1,1

61–70 1 1,1 1 1,1 1 1,1

71–80 1 1,1 1 1,1 1 1,1

81–90 1 1,1 4 4,3 1 1,1

91–100 13 14,1 4 4,3 29 31,5 6 6,5 1 1,1

Cevapsız 70 76,1 68 73,9 32 34,8 70 76,1 88 95,7 79 85,9 90 97,8

Toplam 92 100,0 92 100,0 92 100,0 92 100,0 92 100,0 92 100,0 92 100,0

SatıĢ ağı açısından raf ürünü ve sipariĢ ürünü ile ilgili olarak doğrudan toptancı (%65,2)

satıĢları ön plana çıkmaktadır. Doğrudan perakendeci (%26,1) satıĢları ikinci ve doğrudan

tüketici (%23,9) satıĢları ise üçüncü sırada yer almaktadır. Aracı kurumlar önemli olmakla

birlikte, üreticilerin doğrudan tüketiciye ulaĢmaya çalıĢtıkları söylenebilir.

Tablo 2. 31. Ölçek Bakımından Rakipleriniz Kimlerdir?

Sayı Yüzde

Küçük ölçekli Ģirketler (10-49 iĢçi) 43 46,7

Mikro ölçekli Ģirketler (0-9 iĢçi) 28 30,4

Orta ölçekli Ģirketler (50-249 iĢçi) 22 23,9

Büyük ölçekli Ģirketler (250 ve üzeri) 12 13,0

Not: (i) n=92, (ii) Birden fazla seçenek iĢaretlendiğinden toplam %100’ü geçmektedir, (iii) Alt


AraĢtırmaya katılan iĢletmelerin %46,7’si rakiplerinin ölçek bakımından küçük ölçekli

iĢletmeler olduğunu belirtmiĢlerdir. Rakiplerinin ölçeğini mikro ölçekli iĢletmeler olarak gören

iĢletmelerin oranı ise %30,4’tür. Rakiplerini orta ölçekli iĢletmeler olarak görenlerin oranı %23

45

iken büyük ölçekli iĢletmeleri rakip olarak görenlerin oranı %13’tür. Bu balamda araĢtırma

kapsamındaki iĢletmelerin rakiplerinin ölçek bakımından ağırlıklı olarak küçük ölçekli

iĢletmelerden oluĢtuğu söylenebilir.

Tablo 2. 32. Firmanızın Rekabet Gücü İçin Aşağıdaki İlişki Türlerinin Önem

Derecesi Nedir?

Ortalama Standart

Sapma

Tüm bu iliĢkilerin birlikte olması 4,15 0,75

Ġlinizdeki firmalarla iliĢkiler 4,03 0,78

Mesleki birlikler ya da odalarla iliĢkiler 4,02 0,76

Aynı sanayi bölgesindeki iliĢkiler 4,01 0,81

Firmanın kurum ve kuruluĢlarla iliĢkileri 3,97 0,77

Diğer illerdeki firmalarla iliĢkiler 3,80 0,96

YurtdıĢı firmalarla iliĢkiler 3,49 1,17

Not: (i) n=92. (ii) Ölçekte 1 çok önemsiz ve 5 çok önemli anlamındadır. (iii) Friedman çift

yönlü Anova testine göre (2=64,053 ve p<001) sonuçlar istatistiksel bakımdan anlamlıdır,

(iv) Alt sektörlere iliĢkin bilgiler aynı tablo numarası ile ekler kısmında sunulmuĢtur.

ĠĢletmelerin rekabet gücünün geliĢtirilmesi bağlamında önemli gördükleri iliĢki düzeyi

ildeki firmalarla olan iliĢkilerdir. Bu bağlamda iĢletmelerin ildeki firmalarla olan iliĢkilerini ve

dolayısıyla iĢbirliklerini geliĢtirerek “ortaklaĢa rekabet” etmeleri firmaların rekabet gücü

bakımından oldukça önemlidir. Mesleki birlikler ya da odalarla olan iliĢkiler ise 4,03 ortalama ile

üçüncü sırada yer almaktadır. ĠĢletmelerin rekabet güçlerinin geliĢtirilmesinde mesleki birliklere

büyük önem verdikleri görülmektedir. Önem verilen diğer iliĢki türleri sırasıyla aynı sanayi

bölgesindeki iliĢkiler (4,01), firmanın kurum ve kuruluĢlarla iliĢkileri (3,97), diğer illerdeki

firmalarla iliĢkiler (3,80) ve yurtdıĢı firmalarla iliĢkiler (3,49). Burada asıl dikkat çeken nokta ise

firmaların 4,15 gibi yüksek bir ortalama ile iliĢki türlerinin hepsinin birlikte olması gerektiğini

belirtmiĢ olmalarıdır.

Tablo 2. 33. Rekabet Gücünüzü Korumak İçin Sizce Hangi Tip Bilgi Önemlidir?

Ortalama Standart

Sapma

Yeni teknolojii ile ilgili bilgiler 4,44 0,56

Yeni makineler ile ilgili bilgiler 4,44 0,56

46

Pazar ile ilgili bilgiler 4,42 0,54

Üretim ile ilgili bilgiler 4,42 0,59

Sermaye ile ilgili bilgiler 4,41 0,54

Kalifiye insan gücü ile ilgili bilgiler 4,41 0,56

Girdiler ile ilgili bilgiler 4,39 0,58

Maliyet satıĢ stratejisi ile ilgili bilgiler 4,34 0,59

Rakipler ile ilgili bilgiler 4,29 0,75

Not: i) n=91. (ii) Ölçekte 1 çok önemsiz ve 5 çok önemli anlamındadır. (iii) Friedman çift

yönlü Anova testine göre 2=5,976 ve p=0,650, (iv) Alt sektörlere iliĢkin bilgiler aynı tablo

numarası ile ekler kısmında sunulmuĢtur.

ĠĢletmelerin rekabet güçlerinin korunması açısından önemli olan bilgi tipleri

incelendiğinde ölçekte ifade edilen bilgi tiplerinin hepsinin önemli olduğu görülmektedir.

ĠĢletmeler açısından en önemli görünen bilgi tipi sıralamasında yeni teknoloji ile ilgili bilgiler ile

yeni makineler ile ilgili bilgiler 4,44 ortalama ile birinci ve ikinci sırayı paylaĢmaktadırlar.

Diğerleri sırasıyla pazar ile ilgili bilgiler (4,42), üretim ile ilgili bilgiler (4,42), sermaye ile ilgili

bilgiler (4,41), kalifiye insan gücü ile ilgili bilgiler (4,41), girdiler ile ilgili bilgiler (4,39), maliyet

satıĢ stratejisi ile ilgili bilgiler (4,34) ve rakipler ile ilgili bilgiler (4,29) Ģeklindedir. Rekabetçi

analiz bağlamında iĢletmelerin rakiplerini diğer faktörlere göre geri planda bıraktıkları ve pazara

odaklandıkları söylenebilir.

Tablo 2.34. Son 4 Yılda Firmanızda Yapılan Yenilikler Nelerdir? Sayılarını

Belirtiniz

Sektörde

Daha Önce

Üretilmemiş

Yeni Bir

Ürünün

Firmamızca

Üretilmesi

Firma İçin

Yeni Bir

Ürün

Üretilmesi

Firmamızda

Üretilen

Mevcut Bir

Urunun

Geliştirilmesi

Firma İçin

Yeni Olan

Üretim Süreç

Ve Teknikleri

Mevcut

Surecin

İyileştirilmesi

Yaratılan

Patent Sayısı

Alınan Patent

Sayısı

Sa. Yz. Sa. Yz. Sa. Yz. Sa. Yz. Sa. Yz. Sa. Yz. Sa. Yz.

0 1 1,1 2 2,2 1 1,1 1 1,1 1 1,1 1 1,1 2 2,2

1 6 6,5 14 15,2 7 7,6 4 4,3 2 2,2 19 20,7 19 20,7

2 4 4,3 8 8,7 3 3,3 4 4,3 5 5,4 12 13,0 9 9,8

3 2 2,2 2 2,2 2 2,2 1 1,1 1 1,1 10 10,9 4 4,3

4 2 2,2 1 1,1 3 3,3 1 1,1 2 2,2 1 1,1

5 7 7,6 2 2,2 3 3,3 2 2,2

6 1 1,1 2 2,2 1 1,1

7 1 1,1

8 1 1,1 1 1,1 2 2,2 1 1,1

9 1 1,1

10 3 3,3 1 1,1 3 3,3 1 1,1

11 1 1,1 1 1,1

15 1 1,1 1 1,1 1 1,1 2 2,2

18 1 1,1

20 1 1,1 1 1,1 1 1,1

21 1 1,1

30 1 1,1 1 1,1 1 1,1 1 1,1

50 1 1,1 1 1,1 1 1,1

60 1 1,1

Cevapsız 61 66,3 58 63,0 60 65,2 80 87,0 82 89,1 39 42,4 54 58,7

Toplam 92 100,0 92 100,0 92 100,0 92 100,0 92 100,0 92 100,0 92 100,0

47

Yenilikçilik ile ilgili sorulara cevap veren iĢletme sayısının düĢük olduğu ve

cevaplayanların da yenilikçiliği ağırlıklı olarak patent sayısı ve firma için yeni ürün üretilmesi ile

iliĢkilendirdiği görülmektedir. Bu bağlamda iĢletmelerin yenilikçilik faaliyetlerinin yeterli

düzeyde olmadığı söylenebilir.

Tablo 2. 35. Son 4 Yılda Yenilikleri Yaparken Hangi Kurum ve Firmaların Katkısını

Gördünüz?

Ortalama Standart Sapma

MüĢteriler 4,41 0,68

Sizinle aynı dalda çalıĢan rakip firmalar 4,18 0,87

Sektörünüzün önde gelen firmaları 4,10 0,88

Sanayi odası 3,94 1,00

KOSGEB 3,86 1,03

Servis sağlayan firmalar 3,83 0,94

Girdi sağlayan firmalar 3,62 1,12

DanıĢmanlık Ģirketleri 3,62 1,12

Üniversiteler 3,31 1,18

Fason çalıĢtığınız firmalar 2,90 1,29

Not: i) n=29. (ii) Ölçekte 1 çok önemsiz ve 5 çok önemli anlamındadır. (iii) Friedman çift yönlü

Anova testine göre (2=28,986 ve p<001) sonuçlar istatistiksel bakımdan anlamlıdır, (iv) Alt


Tablo 2. 36. Yenilikler Konusunda Katkı Yapan Kurumların Coğrafi Konumları

Gir

di

sağla

yan

firm

ala

rın

kon

um

u

Faso

n ç

alı

ştığ

ınız

firm

ala

rın

kon

um

u

Ser

vis

sağla

yan

firm

ala

rın

kon

um

u

Mü

şter

iler

in

kon

um

u

Ün

iver

site

leri

n

kon

um

u

Siz

inle

ayn

ı d

ald

a

çalı

şan

rak

ip

firm

ala

rın

kon

um

u

Sek

törü

nü

zün

ön

de

gel

en f

irm

ala

rın

kon

um

u

San

ayi

od

ası

n

kon

um

u

Tic

are

t od

ası

n

kon

um

u

KO

SG

EB

’in

kon

um

u

Dan

ışm

an

lık

şirk

etle

rin

in k

on

um

u

S. Y. S. Y. S. Y. S. Y. S. Y. S. Y. S. Y. S. Y. S. Y. S. Y. S. Y.

Ġlimizden 6 6,5 6 6,5 8 8,7 16 17,4 9 9,8 5 5,4 6 6,5 9 9,8 8 8,7 8 8,7 17 18,5

Diğer

illerden 1 1,1 1 1,1 1 1,1 3 3,3 1 1,1 1 1,1 1 1,1

YurtdıĢı 1 1,1

Cevapsız 85 92,4 86 93,5 83 90,2 74 80,4 83 90,2 84 91,3 85 92,4 82 89,1 84 91,3 84 91,3 74 80,4

Toplam 92 100 92 100 92 100 92 100 92 100 92 100 92 100 92 100 92 100 92 100 92 100

ĠĢletmelerin yenilik yapma sürecinde birçok kurum ve kuruluĢla iletiĢim içerisinde

oldukları söylenebilir. Bu durum bilgi sağlama açısından güçlü bir ağ iliĢkisi kurma isteğinin

48

bulunduğunu Ģeklinde değerlendirilebilir. Bilgi kaynaklarına iliĢkin önem sıralaması ise

müĢteriler (4,41), sizinle aynı dalda çalıĢan rakip firmalar (4,18), sektörünüzün önde gelen

firmaları (4,10), sanayi odası (3,94), KOSGEB (3,86), servis sağlayan firmalar (3,83), girdi

sağlayan firmalar (3,62), danıĢmanlık Ģirketleri (3,62), üniversiteler (3,31) ve fason çalıĢtığınız

firmalar (2,90) Ģeklindedir. Yenilik yapma sürecinde katkı sağlayan firma ve kurumların ise

ağırlıklı olarak faaliyette bulunulan ilde olduğu görülmektedir. Buradaki dikkat çeken önemli bir

nokta ölçeğe cevap veren iĢletme sayısının oldukça az olmasıdır. Dolayısıyla iĢletmelerin çok az

bir kısmının yenilik faaliyetlerinde dıĢardan destek aldığı ve bu desteklerinde genellikle faaliyette

bulunulan ille sınırlı kaldığı söylenebilir. Ayrıca üniversiteler ile olan iĢbirliğinin diğer faktörlere

göre az olduğu görülmektedir. Bu bağlamda üniversiteler ile yapılacak iĢbirliklerinin iĢletmelerin

yenilik yapma süreçlerine önemli katkılar yapabileceği unutulmamalıdır.

Tablo 2. 37. Üretim Dalınızdaki Teknolojik Gelişmelerden Haberdar mısınız?

Sayı Yüzde

Evet 75 81,5

Hayır 14 15,2

Cevapsız 3 3,3

Toplam 92 100,0

Not: Alt sektörlere iliĢkin bilgiler aynı tablo numarası ile ekler kısmında

sunulmuĢtur.

Tablo 2. 38. Cevabınız Evet İse Şu Andaki Geçerli Olan Teknolojinizi En Son

Teknoloji İle Mukayese Ediniz

Sayı Yüzde

Biraz daha eski, ancak bir çok firma tarafından kullanılmaktadır 39 42,4

Firmada kullanılan teknoloji en son teknoloji ile aynı 33 35,9

Eski teknoloji 3 3,3

Cevapsız 17 18,5

Toplam 92 100,0


Tablo 2.39. Makine ve Teçhizatınızın Ortalama Yaşı Nedir?

Sayı Yüzde

1–2 yıllık 5 5,4

3–5 yıllık 12 13,0

6–10 yıllık 19 20,7

11–15 yıllık 26 28,3

15 yıldan fazla 19 20,7

Cevapsız 11 12,0

Toplam 92 100,0


ĠĢletmelerin rekabetçi konumları açısından önemli olan diğer bir konu iĢletmenin sahip

olduğu teknoloji ve bu teknolojiler ile ilgili geliĢmeleri takip edebilme yetenekleridir.

AraĢtırmaya katılan iĢletmelerin %81,5’i kendi alanlarındaki teknolojik geliĢmelerden haberdar

49

olduklarını ifade etmektedirler. Sahip oldukları teknolojileri en son teknoloji ile kıyaslandığında

ise, kullandıkları teknolojinin yeni teknolojiden biraz daha eski olduğunu belirtenlerin

oranı %42,4’tür. Kullandıkları teknolojinin en son teknoloji ile aynı olduğunu belirtenlerin

oranı %35,9’dur. ĠĢletmelerin sahip oldukları makine ve teçhizatın yaĢları da bu sonuçları

destekler niteliktedir.

Tablo 2.40. Firmanızda Herhangi Bir Tür Kalite Kontrol Uygulaması Var mı?

Sayı Yüzde

Evet 58 63,0

Hayır 28 30,4


Toplam 92 100,0


Tablo 2.41. Evet, ise Ne Tür?

Sayı Yüzde

Ürün kalitesi inceleme 59 64,1

ÇalıĢanların kalitenin farkında olmasını sağlayarak 44 47,8

ISO 9000 kalite güvence sistemi 13 14,1

Ġstatistiksel kalite kontrolü 11 12,0

Toplam kalite yönetimi 8 8,7

Kalite kontrol kartları 6 6,5

Kalite kontrol çemberleri 3 3,3

Not: (i) n=92, (ii) Birden fazla seçenek iĢaretlendiğinden toplam %100’ü geçmektedir, (iii) Alt


ĠĢletmelerin ürettikleri ürünler ve bu ürünlerin üretiminde kullanılan girdilerin kalite

düzeylerinin değerlendirilmesinde önemli olan bir kalite kontrol sistemine sahip olan iĢletme

oranı %63’tür. Bir kalite kontrol sistemine sahip olan iĢletmelerin sahip oldukları kontrol sistemi

türlerinde ise ürün kalitesinin incelenmesi %64,1’lik oranla birinci sırada yer almaktadır.

ÇalıĢanların kalitenin farkında olmasını sağlama ise %47,82lik oranda ikinci ve ISO 9000 kalite

güvence sistemi %14,1’lik oranla üçüncü sırada yer almaktadır. Bu bağlamda iĢletmelerin

ağırlıklı olarak nihai ürün kalitesi üzerinde yoğunlaĢtıkları ancak kalite güvence sistemlerine

yeterince önem vermedikleri söylenebilir.

Tablo 2. 42. Yeni Bir Ürün veya Üretim Metoduyla İlgili Bilgilerinizi Genelde Nasıl

Elde Edersiniz?

Sayı Yüzde

Festivaller ve fuarlardan 51 55,4

Sosyal iliĢkilerle 34 37,0

Bayi mekanizmasından 20 21,7

Özel mesleki yayınlardan 19 20,7

Yakın firmalardan (rakiplerden) 19 20,7

Bölgedeki firmaların ziyareti esnasında 14 15,2

50

Sektördeki danıĢmanlardan 10 10,9

Konya’daki uzmanlardan 4 4,3

Ġhracat Ģirketlerinden 4 4,3

Üniversitelerden 1 1,1

Diğer 7 7,6

Not: (i) n=66, (ii) Birden fazla seçenek iĢaretlendiğinden toplam %100’ü geçmektedir, (iii), Alt sektörlere


ĠĢletmelerin gerek mevcut durum gerekse yenilik üretme adına yaptıkları temel çalıĢma

olarak ürün ve üretim yöntemleri ile ilgili yürütülen faaliyetlerde sosyal iliĢkileri ve fuarları

öncelikli bilgi kaynağı olarak kullandıkları görülmektedir. Diğer bilgi kaynakları sırasıyla bayi

mekanizması (%21,7), özel mesleki yayınlar (%20,7), rakipler (%20,7), bölgedeki firmaların

ziyareti esnasında (%15,2), sektördeki danıĢmanlar (%10,9), Konya’daki uzmanlar (%4,3),

ihracat Ģirketleri (%4,3), üniversiteler (%1,1) ve diğer (%7,6) Ģeklindedir. Bu bağlamda

iĢletmelerin yeni bir ürün veya üretim metoduyla ilgili bilgileri bilimsel faaliyetler, veri tabanları

veya yazılı kayıtlar yerine sosyal ve karĢılıklı iliĢkilere dayanan yöntemlerle elde etmeye

çalıĢtıkları söylenebilir.

Tablo 2. 43. Altyapı İle İlgili Sorunlar, Dağıtım, Satış ve Teslimatta Zorluklar

Yaratıyor mu?

Sayı Yüzde

Evet 23 25,0

Hayır 68 73,9

Cevapsız 1 1,1

Toplam 92 100,0


ĠĢletme faaliyetlerinin sürdürülebilmesi bakımından önemli olan altyapı sorunlarının

büyük ölçüde çözüldüğü görülmektedir. Dolayısıyla iĢletmelerin dağıtım, satıĢ veya teslimat gibi

konularda altyapıdan kaynaklanan sorunlarla çok fazla karĢılaĢmadıkları söylenebilir.

Tablo 2. 44. Firmanızın Başarısı İçin Aşağıdaki İlişki Türlerinin Önem Derecesi

Nedir?

Ortalama Standart

Sapma

Tüm bu iliĢkilerin birlikte olması 4,16 0,64

Aynı sanayi bölgesindeki iliĢkiler 4,06 0,79

Ġlinizdeki firmalarla iliĢkiler 4,01 0,80

Diğer illerdeki firmalarla iliĢkiler 3,98 0,83

YurtdıĢı firmalarla iliĢkiler 3,57 1,07

Not: i) n=82. (ii) Ölçekte 1 çok önemsiz ve 5 çok önemli anlamındadır. (iii) Friedman çift yönlü Anova

testine göre (2=36,038 ve p<001) sonuçlar istatistiksel bakımdan anlamlıdır, (iv) Alt sektörlere iliĢkin

bilgiler aynı tablo numarası ile ekler kısmında sunulmuĢtur.

51

ĠliĢki kurma açısından biçimsel olmayan, sezgisel ve gözleme dayalı yöntemleri tercih

eden iĢletmelerin baĢarı düzeyine bu iliĢki performansının nasıl yansıdığı sorulduğunda,

iĢletmeler baĢarı odaklı bir sonuç için aynı sanayi bölgesindeki, aynı ildeki, diğer illerdeki

iĢletmeleri aynı düzeyde önemsediklerini belirmektedirler. Yurt dıĢındaki firmalarda daha düĢük

olmakla birlikte iliĢkide önemsenen bir faktör olarak algılanmaktadır. Önemsenen bu iliĢki türüne

karĢılık; ortak çalıĢma, çözüm ortaklığı ya da yardımlaĢma kriterleri ile ilgili değerlendirmeye

cevap verenleri sayısında önemli bir azalma görülmekle birlikte, soruyu cevaplayanlara

bakıldığında; Konya’daki firmalar ile ödünç makine alıĢveriĢine girdikleri, ürün geliĢtirmede

Konya’nın yine önceliğe sahip olduğu, yurt içindeki diğer bazı firmaların ise bu süreçte çok az

yer aldığı görülmektedir. Pazarlama alanında ise yine bulunulan ilin öncelikli olduğu, usta ve

nitelikli eleman değiĢiminin de Konya’daki firmalarla zaman zaman yapıldığı görülmektedir. ĠĢ

gücü eğitiminde de Konya’daki diğer iĢletmeler tercih edilirken, teknik bilgi avantajları

konusunda yurt içi ve dıĢında bu geliĢmeyi takip eden ortak bir anlayıĢın ortaya çıktığı

görülmektedir.

Tablo 2. 45. Diğer Bölgesel ya da Yerel Firmalarla Ortak Çalışmanız veya Karşılıklı

Yardımlaşma İlişkileriniz Söz Konusu Mudur?

Makine/Araç Ödünç Alışverişi Sayı Yüzde Ürün Geliştirme Sayı Yüzde

Konya

Cevap Veren 8 8,7

Konya

Cevap Veren 9 9,8

C.Vermeyen 84 91,3 C.Vermeyen 83 90,2

Toplam 92 100,0 Toplam 92 100,0

İç Anadolu

Bölgesi

Cevap Veren 1 1,1

İç Anadolu Bölgesi

Cevap Veren

C.Vermeyen 91 98,9 C.Vermeyen

Toplam 92 100,0 Toplam

Yurt içi

Cevap Veren 1 1,1

Yurt içi

Cevap Veren 1 1,1


Toplam 92 100,0 Toplam 92 100,0

Yurt Dışı

Cevap Veren 1 1,1

Yurt Dışı

Cevap Veren C.Vermeyen 91 98,9 C.Vermeyen Toplam 92 100,0 Toplam

Pazarlama Sayı Yüzde İhtiyaç Olduğunda Usta-Eleman

Değiştirme Sayı Yüzde

Konya Cevap Veren 13 14,1 Konya Cevap Veren 9 9,8


Toplam 92 100,0 Toplam 92 100,0

İç Anadolu

Bölgesi

Cevap Veren İç Anadolu Bölgesi Cevap Veren

C.Vermeyen C.Vermeyen Toplam Toplam

Yurt içi Cevap Veren 2 2,2 Yurt içi Cevap Veren C.Vermeyen 90 97,8 C.Vermeyen Toplam 92 100,0 Toplam

Yurt Dışı Cevap Veren Yurt Dışı Cevap Veren C.Vermeyen C.Vermeyen Toplam Toplam

İşgücü Eğitiminde Sayı Yüzde Teknik Bilgi Avantajları Sayı Yüzde

Konya Cevap Veren 10 10,9 Konya Cevap Veren 13 14,1


Toplam 92 100,0 Toplam 92 100,0

İç Anadolu Cevap Veren İç Anadolu Bölgesi Cevap Veren 1 1,1

52

Bölgesi C.Vermeyen C.Vermeyen 91 98,9

Toplam Toplam 92 100,0

Yurt içi Cevap Veren Yurt içi Cevap Veren 5 5,4

C.Vermeyen C.Vermeyen 87 94,6

Toplam Toplam 92 100,0

Yurt Dışı Cevap Veren Yurt Dışı Cevap Veren

C.Vermeyen C.Vermeyen

Toplam Toplam

Tablo 2. 46. Diğer İllerdeki ve Yurt Dışındaki Firmalarla İlişkilerinizin Artması

Firmalarla Olan İlişkilerinizi Nasıl Etkiliyor?

Sayı Yüzde

Diğer firmalarla iliĢkim yok 25 27,2

Etkilemiyor 38 41,3

Arttırıyor 26 28,3

Azaltıyor 2 2,2

Cevapsız 1 1,1

Toplam 92 100,0


Tablo 2. 47. İlinizdeki Firmalarla Çalışmayı Tercih Ediyor musunuz?

Sayı Yüzde

Evet 42 45,7

Hayır 39 42,4


Toplam 92 100,0


Tablo 2. 48. Ediyorsanız Bunun Sebebi Nedir?

Ortalama Standart

Sapma

Yüz yüze iliĢki önemli 4,15 0,47

Aynı ilde olmak iĢlerin yürümesini kolaylaĢtırıyor 4,03 0,42

Daha kolay güven duyabiliyorum 3,91 0,69

Tam zamanında teslim nedeniyle tercih ediyorum 3,90 0,58

Ödeme koĢullarının uygun olması nedeniyle tercih ediyorum 3,90 0,73

ĠĢ yapıĢ Ģekillerimiz aynı 3,86 0,47

53

Ürün ve servis maliyet avantajı sağlıyor 3,77 0,71

HemĢerilik nedeniyle tercih ediyorum 3,62 0,83

Daha kaliteli üretim yaptıklarını düĢünüyorum 3,62 0,80

Yurt dıĢından çalıĢacak firma bulmakta zorlanıyorum 3,36 1,08

Il dıĢından çalıĢacak firma bulmakta zorlanıyorum 3,21 1,03

Not: i) n=46. (ii) Ölçekte 1 çok önemsiz ve 5 çok önemli anlamındadır. (iii) Friedman çift yönlü Anova

testine göre (2=64,326 ve p<001) sonuçlar istatistiksel bakımdan anlamlıdır, (iv) Alt sektörlere iliĢkin

bilgiler aynı tablo numarası ile ekler kısmında sunulmuĢtur.

ĠliĢki ağı içerisinde değerlendirmeye alınan diğer sorularda Konya’daki iĢletmelerle iliĢki

kuran iĢletmelerin çalıĢma düzeyinde bu iliĢkiyi onayladığı ve %45,7’sinin çalıĢmayı

gerçekleĢtirdiği görülmektedir. Aynı ildeki iĢletmelerin tercih nedenleri irdelendiğinde ise yüz

yüze iliĢki (4,15) ve aynı ilde olmanın iĢleri kolaylaĢtırması (4,03) ön plana çıkmaktadır. Daha

kolay güven duyabilme (3,91), tam zamanında teslim (3,90) ve ödeme koĢullarının uygunluğu

(3,90) gibi nedenler sıralamayı takip etmektedir. Ayrıca il ve yurt dıĢında firma bulmanın

zorluğuna bağlı olarak il içerisindeki firmaların tercih edildiği belirtilmektedir. Nitekim il dıĢı ve

yurt dıĢı ile ilgili bulgulara bakıldığında sağlanan iliĢkinin kendilerine bir yarar/anlam sağlama

noktasında etkili olmadığını söyleyen iĢletmelerin oranı oldukça önemlidir (%41,3).

ĠĢletmelerin %28,3’ü ise bu tür iliĢkilerin önemine vurgu yapmaktadırlar. Diğer firmalarla

herhangi bir konuda iliĢkisi olmayanların oranı da (%27,2) dikkat çekicidir. Bu iliĢkiden yarar

sağlamayanların oranı ise %2,2’dir.

Tablo 2. 49. Girdilerinizi Yerel Kaynaklardan Karşılamanızda Önemli Olan

Faktörleri Belirtiniz

Sayı Yüzde

Kolay ulaĢılabilir olması 54 58,7

Kalite 42 45,7

Kolay iĢbirliği yapabilmek 27 29,3

Tam zamanında teslim 26 28,3

Tedarikçilerle olan samimiyet ve iĢbirliği 25 27,2

Ödeme koĢullarının uygun olması 23 25,0

Kolay denetim yapabilmek 19 20,7

Standartlara bağlı olarak mal temini 7 7,6

Not: (i) n=92, (ii) Birden fazla seçenek iĢaretlendiğinden toplam %100’ü geçmektedir, (iii) Alt sektörlere


Üretim girdilerinin yerel kaynaklardan karĢılanmasında önemli olan ilk faktör %58,7’lik

oranla kolay ulaĢılabilir olmasıdır. Kalite (%45,7) önemli bir faktör olmakla birlikte ikinci sırada

yer almaktadır. Diğer faktörler sırasıyla kolay iĢbirliği yapabilmek (%29,3), tam zamanında

teslim (%28,3), tedarikçilerle olan samimiyet ve iĢbirliği (%27,2), ödeme koĢullarının uygun

olması (%25), kolay denetim yapabilmek (%20,7) ve standartlara bağlı olarak mal temini (%7,6)

Ģeklindedir.

Tablo 2. 50. Çalışmak İçin Diğer İllerden ve Yurt Dışından Firmaları Tercih

Ediyorsanız Bunların Nedenleri Nelerdir?

54

Ortalama Standart

Sapma

Aynı ilde olmak önemli ancak çalıĢacak firma bulmakta güçlük çekiyor 4,00 0,88

Diğer illerden firmalarla iliĢkilerde yeni bilgiye ulaĢılabiliyor 3,87 0,70

Aynı ilde olmak iliĢkinin sürdürülmesi için önemli değil 3,78 0,79

Ġldeki firmaların teknolojik düzeyleri yetersiz 3,69 0,76

Ġldeki firmaların üretim ve organizasyon yapıları size uygun değil 3,66 0,73

Ġldeki firmaların eğitilmiĢ ve becerili insan gücü yetersiz 3,66 0,68

Ildeki firmaların kalite kontrol sistemleri yetersiz 3,57 0,84

Not: i) n=42. (ii) Ölçekte 1 çok önemsiz ve 5 çok önemli anlamındadır. (iii) Friedman çift yönlü Anova testine

göre (2=13,268 ve p<05) sonuçlar istatistiksel bakımdan anlamlıdır, (iv) Alt sektörlere iliĢkin bilgiler aynı

tablo numarası ile ekler kısmında sunulmuĢtur.

ĠĢletmelerin faaliyetlerinin yürütülmesinde çalıĢmak için diğer illerdeki veya yurt

dıĢındaki firmaları tercih nedenlerine bakıldığında aynı ilde olmak önemli ancak çalıĢacak firma

bulunmasında yaĢanan güçlükler 4,00 ortalama ile ilk sırada yer almaktadır. Diğer illerden

firmalarla iliĢkilerde yeni bilgiye ulaĢılabilmesi 3,87 ortalama ile ikinci sıradadır. Aynı ilde

olmanın iliĢkinin sürdürülmesinde önemli olmaması ise 3,78 ortalama ile üçüncü sırada yer

almaktadır. Diğer faktörler sırasıyla ildeki firmaların teknolojik düzeyleri yetersizliği (3,69),

ildeki firmaların üretim ve organizasyon yapılarının uygun olmaması (3,66), ildeki firmaların

eğitilmiĢ ve becerili insan gücünün yetersizliği (3,66) Ģeklindedir. Ġldeki firmaların kalite kontrol

sistemlerinin yetersizliği ise 3,57 ortalama ile son sıradadır. Bu durum iĢletmelerin nihai

ürünlerin kalitesiyle ilgili hassasiyetleriyle örtüĢmektedir.

55

Kaynaklar

Doğruel, A. S., Doğruel, F., 2007, DıĢa Açılma ve Türkiye Ġmalat Sanayinde Mekansal

DeğiĢmeler, Güncel Ekonomik Sorunlar Kongresi, Adnan Menderes Üniversitesi, Nazilli ĠĠBF,

Ġktisat Bölümü, 26-28 Ekim 2007.

DPT, 2003, Ulusal Gıda ve Beslenme Stratejisi ÇalıĢma Grubu Raporu, Ġktisadi Sektörler ve

Koordinasyon Genel Müdürlüğü, Yayın No: DPT: 2670, Ankara.

DPT, 2007, Dokuzuncu Kalkınma Planı 2007-2013, Gıda Sanayi Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu,

T.C. BaĢbakanlık Devlet Planlama TeĢkilatı, Ankara.

DPT, 2008, Ekonomik GeliĢmeler Raporu: Temmuz 2008, T.C. BaĢbakanlık Devlet Planlama

TeĢkilatı, Ankara.

Elvan, L., Sorguç, N., Kazancık, L. B., Öztürk, A., (2005), Türkiye’de Bölgesel GeliĢme

Politikaları: Sektör-Bölge YığınlaĢmaları, TUSĠAD-DPT Yayınları, Yayın No. TUSĠAD-T/2005-

09/408.

Kıymaz, T., Saçlı, Y., 2008, Tarım ve Gıda Ürünleri Fiyatlarında YaĢanan Sorunlar ve Öneriler,

T.C. BaĢbakanlık Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığı, Ġktisadi Sektörler ve Koordinasyon

Genel Müdürlüğü Tarım Dairesi, Yayın No: DPT: 2767, Ankara.

Memleket Gazetesi, “Konya ilk 500’deki yerini korudu”, 24 Temmuz 2008.

TKB, 2002, T.C. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, Gıda Envanteri, Ankara.

TÜSĠAD, 2007, Uluslararası Rekabet Stratejileri: Türkiye Gıda Sanayi, TÜSĠAD Rekabet

Stratejileri Dizisi- 10, Yayın No. TÜSĠAD/T-2007-09-442, Ġstanbul.

TÜSĠAD, 2008, Türkiye Sanayiine Sektörel BakıĢ, Yayın No. TÜSĠAD/T-2008-05-466, Ġstanbul.

Yeni Konya Gazetesi, Yıl: 59, Sayı: 20311, 29 Ağustos 2008.

56

AĢağıdaki kaynak’a da bak!

57

EKLER

EK-1:

FAALİYET SINIFLAMASI

Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı

Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslar arası Standart Sanayi Sınıflaması

ISIC Rev.3.1 ve NACE Rev.1.1

Kaynak Sınıflama: Hedef Sınıflama:

ISIC Rev.3.1 NACE Rev.1.1

58

Kaynak: TÜSĠAD, 2008, Türkiye Sanayiine Sektörel BakıĢ, Yayın No. TÜSĠAD/T-2008-05-466,

Ġstanbul.

59

EK-2:

ARAŞTIRMA KAPSAMINDAKİ GIDA SANAYİNİN ALT SEKTÖRLERİNE İLİŞKİN TABLOLAR

Tablo 2. 4. İşletmelerin Faaliyet Süreleri

Et ve et ürünleri

imalatı, işlenmesi

ve saklanması

(n=3)

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

(n=1)

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

(n=2)

Süt ürünleri

imalatı

(n=7)

Öğütülmüş tahıl

ürünleri, nişasta

ve nişastalı

ürünlerin imalatı

(n=6)

Hazır hayvan

yemleri imalatı

(n=2)

Diğer gıda

maddeleri imalatı

(n=71)

Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sayı Yüzde

1 yıldan az

1-5 yıl 1 33,3 1 50,0 2 33,3 14 20,3

5-10 yıl 2 28,6 1 16,7 14 20,3

10 yıldan fazla 2 66,7 1 100,0 1 50,0 5 71,4 3 50,0 2 100,0 41 59,4

Toplam 3 100,0 1 100,0 2 100,0 7 100,0 6 100,0 2 100,0 69 100,0

Tablo 2. 7. İşletmelerin Hukuki Nitelikleri ve Sahiplik Durumları

Aile İşletmeleri

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


ġahıs 1 50,0 1 100,0 3 100,0 1 50,0 32 51,6

Limited ġirket 1 50,0 2 100,0 6 85,7 1 50,0 27 43,5

Anonim ġirket 1 14,3 3 4,8

Toplam 2 100,0 1 100,0 2 100,0 7 100,0 3 100,0 2 100,0 62 100,0

Ortaklık

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


ġahıs

Limited ġirket 1 100,0 1 50,0 9 90,0

Anonim ġirket 1 50,0 1 10,0

Toplam 1 100,0 2 100,0 10 100,0

Bu kısımda yer alan tabloların numaralandırmasında sıra numarası uygulanmamıştır. Tablo numaraları ana metindeki tablo numaraları ile aynıdır.

60

Bir Holding Kuruluşu veya Büyük Bir

İşletmenin Alt Kolu

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


ġahıs

Limited ġirket

Anonim ġirket 1 100,0

Toplam 1 100,0

Tablo 2. 8. Üretilen Ürünlerin Kimler İçin Üretildiği

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


Nihai tüketiciye veriyorum 1 33,3 1 100,0 1 50,0 7 100,0 3 50,0 2 100,0 42 59,2

Üreticiye veriyorum 1 50,0 2 33,3

Her ikisine de veriyorum 2 66,7 1 16,7 29 40,8

Toplam 3 100,0 1 100,0 2 100,0 7 100,0 6 100,0 2 100,0 71 100,0

Tablo 2. 9. Şirketinizin Üretim Şekli

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


BütünleĢik Üretim (entegre) 2 66,7 6 85,7 3 50,0 2 100,0 6 8,6

Mamül veya yarı mamuül ürün

kullanarak

1 33,3 1 100,0 2 100,0 1 14,3 3 50,0 63 90,0

Hem yarı mamül hem de bazı iĢleri

fason vererek üretim

1 1,4

Toplam 3 100,0 1 100,0 2 100,0 7 100,0 6 100,0 2 100,0 70 100,0

Tablo 2. 10. Düzenli Olarak Taşeronlara İş Verir misiniz?

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


Evet 1 14,3 1 16,7 4 5,7

Hayır 3 100,0 1 100,0 2 100,0 6 85,7 5 83,3 2 100,0 66 94,3

Toplam 3 100,0 1 100,0 2 100,0 7 100,0 6 100,0 2 100,0 70 100,0

61

Tablo 2. 11. Düzenli Olarak Taşeronlara İş Verenlerin Uygulama Biçimleri

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


Benzer iĢleri yapmak için daima taĢeron

(fason)lara iĢ veririm.

1 100,0

Daima taĢeron (fason)lara iĢ yaptırırım

fakat iĢler her an değiĢebilir.

TaĢeron (fason)lara bazen iĢ yaptırırım. 1 100,0

ĠĢ gücünü TaĢeronlar vasıtasıyla karĢılıyorum.

Toplam 1 100,0 1 100,0

Tablo 2. 13. İşlerimi Yapmak İçin Taşeronları Hiç Kullanmam Çünkü

Et ve et ürünleri


ve saklanması

(n=3)

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

(n=1)

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

(n=2)

Süt ürünleri

imalatı

(n=7)



ve nişastalı


(n=6)

Hazır hayvan

yemleri imalatı

(n=2)

Diğer gıda

maddeleri imalatı

(n=71)


Üretim kapasitem yeterli 1 33,3 1 50,0 4 57,1 2 33,3 2 100,0 23 32,4

Ana sanayi taĢeron kullanmamı

engelliyor

2 2,8

TaĢeronlarda yeterli teknoloji yok 2 2,8

TaĢeronlarda yeterli kalite yok 1 1,4

Istediklerimi gerçekleĢtirecek taĢeronlar bölgede bulunmamakta

2 2,8

Tablo 2. 15. Ar-Ge Harcamaları

2003

Milyar

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0-10 1 50,0 1 100,0 6 66,7

11-20 2 22,2

21-30

31-40

41 ve üzeri 1 50,0 1 100,0 1 11,1

Toplam 2 100,0 1 100,0 1 100,0 9 100,0

62

2004

Milyar

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0-10 1 50,0 3 75,0 1 100,0 9 69,2

11-20 2 15,4

21-30 1 7,7

31-40

41 ve üzeri 1 50,0 1 25,0 1 7,7

Toplam 2 100,0 4 100,0 1 100,0 13 100,0

2005

Milyar

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0-10 1 50,0 1 50,0 1 100,0 3 60,0

11-20 2 40,0

21-30

31-40

41 ve üzeri 1 50,0 1 50,0

Toplam 2 100,0 2 100,0 1 100,0 5 100,0

2006

Milyar

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0-10 1 50,0 2 66,7 1 100,0 8 80,0

11-20 2 20,0

21-30

31-40

41 ve üzeri 1 50,0 1 33,3

Toplam 2 100,0 3 100,0 1 100,0 10 100,0

Tablo 2. 16. Toplam Ciro

2003 Trilyon

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0-2000 1 50,0 1 100,0 1 100,0 6 85,7 3 75,0 1 50,0 63 98,4

2001-4000 1 1,6

4001-6000 1 50,0

6001-8000

8000 ve üzeri 1 14,3 1 25,0 1 50,0

Toplam 2 100,0 1 100,0 1 100,0 7 100,0 4 100,0 2 100,0 64 100,0

63

2004 Trilyon

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0-2000 1 50,0 1 100,0 1 100,0 6 85,7 4 80,0 1 50,0 64 100,0

2001-4000

4001-6000 1 50,0

6001-8000

8000 ve üzeri 1 14,3 1 20,0 1 50,0

Toplam 2 100,0 1 100,0 1 100,0 7 100,0 5 100,0 2 100,0 64 100,0

2005

Trilyon

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0-2000 1 50,0 1 100,0 2 100,0 6 85,7 4 80,0 1 50,0 66 100,0

2001-4000

4001-6000

6001-8000

8000 ve üzeri 1 50,0 1 14,3 1 20,0 1 50,0

Toplam 2 100,0 1 100,0 2 100,0 7 100,0 5 100,0 2 100,0 66 100,0

2006

Trilyon

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0-2000 2 66,7 1 100,0 2 100,0 6 85,7 4 80,0 1 50,0 69 98,6

2001-4000 1 1,4

4001-6000

6001-8000

8000 ve üzeri 1 33,3 1 14,3 1 20,0 1 50,0

Toplam 3 100,0 1 100,0 2 100,0 7 100,0 5 100,0 2 100,0 70 100,0

Tablo 2. 17. İhracat Yapıyor musunuz?

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


Evet 1 33,3 1 50,0 2 28,6 3 50,0 13 18,8

Hayır 2 66,7 1 100,0 1 50,0 5 71,4 3 50,0 2 100,0 56 81,2

Toplam 3 100,0 1 100,0 2 100,0 7 100,0 6 100,0 2 100,0 69 100,0

64

Tablo 2.18. İhracat Yapıyorsanız Bunu Nasıl Gerçekleştiriyorsunuz?

Et ve et ürünleri


ve saklanması

(n=3)

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

(n=1)

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

(n=2)

Süt ürünleri

imalatı

(n=7)



ve nişastalı


(n=6)

Hazır hayvan

yemleri imalatı

(n=2)

Diğer gıda

maddeleri imalatı

(n=71)


Yurt dıĢında yaĢayan vatandaĢ vasıtasıyla

Ihracat Ģirketi vasıtasıyla 1 33,3 1 16,7 7 9,9

Yerel dıĢ satım yapan aracılar vasıtasıyla 1 14,3 3 4,2

MüĢterilerle direkt iliĢki kurma yoluyla 2 28,6 2 33,3 6 8,5

Tablo 2.19. Dolaylı İhracat Yapıyorsanız İlgili Firmanın Bulunduğu İl

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


Adana 1 100,0

Ankara 1 11,1

Antalya 1 11,1

Gaziantep 1 100,0

Istanbul 1 100,0 3 33,3

Konya 2 22,2

Manisa 1 11,1

Karaman 1 11,1

Toplam 1 100,0 1 100,0 1 100,0 9 100,0

Tablo 2.20. İhracat Hacmi

2003 Milyon $

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0–2 1 100,0 1 50,0 1 100,0 9 100,0

2–4 1 50,0

4–6

6–8

8 ve üzeri

Toplam 1 100,0 2 100,0 1 100,0 9 100,0

65

2004 Milyon $

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0–2 1 100,0 1 50,0 6 100,0

2–4 1 50,0

4–6

6–8

8 ve üzeri

Toplam 1 100,0 2 100,0 6 100,0

2005

Milyon $

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0–2 1 100,0 1 50,0 7 100,0

2–4 1 50,0

4–6

6–8

8 ve üzeri

Toplam 1 100,0 2 100,0 7 100,0

2006

Milyon $

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0–2 1 100,0 1 50,0 1 50,0 11 100,0

2–4 1 50,0

4–6

6–8

8 ve üzeri 1 50,0

Toplam 1 100,0 2 100,0 2 100,0 11 100,0

66

Tablo 2.22. İthalat Hacmi

2003

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0-500 bin $ 1 50,0 2 100,0

501-1000 Milyon $ 1 100,0 1 50,0

1001-2000 Milyon $ 1 50,0

2001-3000 Milyon $

3001 ve üzeri 1 50,0

Toplam 1 100,0 2 100,0 2 100,0 2 100,0

2004

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0-500 bin $ 1 100,0 1 50,0 2 100,0

501-1000 Milyon $

1001-2000 Milyon $ 1 50,0

2001-3000 Milyon $

3001 ve üzeri 1 100,0

Toplam 1 100,0 2 100,0 1 100,0 2 100,0

2005

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0-500 bin $ 1 50,0 2 100,0

501-1000 Milyon $ 1 100,0

1001-2000 Milyon $ 1 50,0

2001-3000 Milyon $

3001 ve üzeri 1 100,0

Toplam 1 100,0 2 100,0 1 100,0 2 100,0

2006

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0-500 bin $ 1 50,0 3 100,0

501-1000 Milyon $ 1 100,0 1 100,0

1001-2000 Milyon $ 1 50,0

2001-3000 Milyon $

3001 ve üzeri

Toplam 1 100,0 2 100,0 1 100,0 3 100,0

67

Tablo 2. 23. Faaliyet Gösterdiğiniz Sanayi Bölgesini Seçmenizin Nedeni Nedir?

Et ve et ürünleri


ve saklanması

(n=3)

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

(n=1)

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

(n=2)

Süt ürünleri

imalatı

(n=7)



ve nişastalı


(n=6)

Hazır hayvan

yemleri imalatı

(n=2)

Diğer gıda

maddeleri imalatı

(n=71)


Hammaddeye yakınlık 1 14,3 3 50,0 2 100,0 11 15,5

TaĢıma olanakları 1 33,3 1 100,0 1 50,0 2 28,6 2 33,3 34 47,9

Devlet politikaları 1 50,0 2 33,3 19 26,8

Pazar tanınırlığı 1 33,3 2 28,6 1 16,7 2 100,0 12 16,9

Pazara yakınlık 1 33,3 1 50,0 1 14,3 2 33,3 30 42,3

Nitelikli iĢgücü 1 33,3 1 100,0 2 28,6 3 50,0 2 100,0 27 38,0

Benzer iĢletmelerin Konya’da bulunması

1 33,3 1 1,4

Yerel yönetim politikaları 2 28,6 4 5,6

Tablo 2. 24. Firmanızın Konya İl Sınırları İçerisinde Kurulması Amacı Nedir?

Et ve et ürünleri


ve saklanması

(n=3)

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

(n=1)

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

(n=2)

Süt ürünleri

imalatı

(n=7)



ve nişastalı


(n=6)

Hazır hayvan

yemleri imalatı

(n=2)

Diğer gıda

maddeleri imalatı

(n=71)


Hammaddeye yakınlık 1 14,3 2 33,3 10 14,1

Tedarikçilerin Konya’da bulunması 3 100,0 1 100,0 2 100,0 7 100,0 6 100,0 2 100,0 68 95,8

Pazara yakınlık 1 33,3 8 11,3

Ġklim ve çevre 13 18,3

Nitelikli iĢgücü 2 100,0 1 16,7 31 43,7

Memleketim olması 5 7,0

Ailevi nedenlerden 2 28,6 2 33,3 8 11,3

Benzer iĢletmelerin Konya’da bulunması

1 33,3 1 50,0 5 7,0

Pazar tanınırlığı 2 66,7 1 1,4

YaĢam kalitesi 1 14,3

Tablo 2. 25. İşletmenizi İlk Başta Kuracak Ya Da Taşıyacak Olsaydınız Neresi Olurdu?

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


Konya 1 100,0 1 100,0 5 100,0 1 100,0 2 100,0 21 100,0

Toplam 1 100,0 1 100,0 5 100,0 1 100,0 2 100,0 21 100,0

68

Tablo 2. 26. Rakipleriniz Nerededirler?

Et ve et ürünleri


ve saklanması

(n=3)

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

(n=1)

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

(n=2)

Süt ürünleri

imalatı

(n=7)



ve nişastalı


(n=6)

Hazır hayvan

yemleri imalatı

(n=2)

Diğer gıda

maddeleri imalatı

(n=71)


Konya merkezinde 2 66,7 1 100,0 2 100,0 6 85,7 4 66,7 1 50,0 58 81,7

Çevre illerde 2 66,7 1 100,0 1 50,0 3 42,9 4 66,7 39 54,9

Türkiye’de 3 100,0 1 50,0 4 57,1 5 83,3 1 50,0 46 64,8

Orta Doğuda 1 1,4

Avrupada 2 2,8

Diğer

Rakibimiz yok 5 7,0

Tablo 2. 28. Marka Olma Konusunda Her Yıl Ayırdığınız Bir Bütçe Var mı?

Et ve et ürünleri


ve saklanması

(n=3)

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

(n=1)

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

(n=2)

Süt ürünleri

imalatı

(n=7)



ve nişastalı


(n=6)

Hazır hayvan

yemleri imalatı

(n=2)

Diğer gıda

maddeleri imalatı

(n=71)


Evet 2 66,7 1 100,0 1 50,0 2 28,6 3 60,0 1 50,0 26 37,1

Hayır 1 33,3 1 50,0 5 71,4 2 40,0 1 50,0 44 62,9

Toplam 3 100,0 1 100,0 2 100,0 7 100,0 5 100,0 2 100,0 70 100,0

Tablo 2. 29. Satış Yerleri

Konya %

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0-5 1 50,0 1 100,0 1 100,0 6 85,7 3 75,0 1 50,0 63 98,4

6-9 1 1,6

10-19 1 50,0

20-39

40-59 1 14,3 1 25,0 1 50,0

60-79

80-100

Toplam 2 100,0 1 100,0 1 100,0 7 100,0 4 100,0 2 100,0 64 100,0

69

Ankara %

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0-5 1 100,0 1 33,3 1 100,0 20 51,3

6-9 1 33,3 11 28,2

10-19 3 100,0 1 33,3 5 12,8

20-39 3 7,7

40-59

60-79

80-100

Toplam 1 100,0 3 100,0 3 100,0 1 100,0 39 100,0

Aksaray %

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0-5 1 100,0 1 100,0 1 100,0 20 58,8

6-9 2 100,0 7 20,6

10-19 5 14,7

20-39 1 2,9

40-59 1 2,9

60-79

80-100

Toplam 1 100,0 1 100,0 2 100,0 1 100,0 34 100,0

Niğde %

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0-5 1 100,0 1 100,0 1 100,0 1 100,0 22 73,3

6-9 4 13,3

10-19 3 10,0

20-39 1 3,3

40-59

60-79

80-100

Toplam 1 100,0 1 100,0 1 100,0 1 100,0 30 100,0

70

Karaman %

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0-5 1 100,0 1 100,0 1 100,0 22 64,7

6-9 6 17,6

10-19 4 11,8

20-39 2 5,9

40-59

60-79

80-100

Toplam 1 100,0 1 100,0 1 100,0 34 100,0

Isparta %

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0-5 2 100,0 1 100,0 20 76,9

6-9 1 100,0 1 100,0 2 7,7

10-19 3 11,5

20-39 1 100,0 1 3,8

40-59

60-79

80-100

Toplam 1 100,0 1 100,0 2 100,0 1 100,0 1 100,0 26 100,0

Afyon %

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0-5 1 100,0 1 100,0 1 50,0 1 100,0 19 61,3

6-9 7 22,6

10-19 2 6,5

20-39 1 50,0 3 9,7

40-59

60-79

80-100

Toplam 1 100,0 1 100,0 2 100,0 1 100,0 31 100,0

71

Antalya %

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0-5 1 100,0 1 50,0 1 100,0 18 62,1

6-9 1 50,0 4 13,8

10-19 3 10,3

20-39 1 100,0 2 6,9

40-59 2 6,9

60-79

80-100

Toplam 1 100,0 1 100,0 2 100,0 1 100,0 29 100,0

İstanbul %

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0-5 1 100,0 2 100,0 1 33,3 1 100,0 17 58,6

6-9 1 33,3 4 13,8

10-19 1 33,3 4 13,8

20-39 2 6,9

40-59 1 3,4

60-79 1 3,4

80-100

Toplam 1 100,0 2 100,0 3 100,0 1 100,0 29 100,0

Bursa %

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0-5 1 100,0 2 66,7 1 100,0 13 52,0

6-9 1 33,3 6 24,0

10-19 2 8,0

20-39 1 4,0

40-59 2 8,0

60-79 1 4,0

80-100

Toplam 1 100,0 3 100,0 1 100,0 25 100,0

72

İzmir %

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0-5 1 100,0 2 66,7 1 100,0 16 53,3

6-9 1 33,3 8 26,7

10-19 4 13,3

20-39 2 6,7

40-59

60-79

80-100

Toplam 1 100,0 3 100,0 1 100,0 30 100,0

Gaziantep %

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0-5 1 100,0 1 100,0 17 63,0

6-9 1 100,0 6 22,2

10-19 1 3,7

20-39 3 11,1

40-59 1 100,0

60-79

80-100

Toplam 1 100,0 1 100,0 1 100,0 1 100,0 27 100,0

Kocaeli %

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0-5 1 100,0 1 100,0 17 77,3

6-9 2 100,0 4 18,2

10-19 1 4,5

20-39

40-59

60-79

80-100

Toplam 1 100,0 2 100,0 1 100,0 22 100,0

73

Kayseri %

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0-5 2 100,0 1 100,0 19 59,4

6-9 2 100,0 2 100,0 8 25,0

10-19 4 12,5

20-39 1 3,1

40-59

60-79

80-100

Toplam 2 100,0 2 100,0 2 100,0 1 100,0 32 100,0

Diğer %

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0-5 1 100,0 1 50,0 16 37,2

6-9 2 66,7 8 18,6

10-19 1 33,3 1 33,3 8 18,6

20-39 1 50,0 9 20,9

40-59 1 33,3 2 4,7

60-79

80-100 1 33,3

Toplam 1 100,0 3 100,0 3 100,0 2 100,0 43 100,0

Yurt Dışı Piyasa %

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


0-5 1 33,3 7 46,7

6-9 1 6,7

10-19 1 100,0 2 100,0 1 33,3 3 20,0

20-39 1 33,3 2 13,3

40-59 1 6,7

60-79

80-100 1 6,7

Toplam 1 100,0 2 100,0 3 100,0 15 100,0

74

Tablo 2. 31. Ölçek Bakımından Rakipleriniz Kimlerdir?

Et ve et ürünleri


ve saklanması

(n=3)

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

(n=1)

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

(n=2)

Süt ürünleri

imalatı

(n=7)



ve nişastalı


(n=6)

Hazır hayvan

yemleri imalatı

(n=2)

Diğer gıda

maddeleri imalatı

(n=71)


Büyük ölçekli Ģirketler (250 ve üzeri) 1 33,3 3 42,9 2 33,3 1 50,0 5 7,0

Orta ölçekli Ģirketler (50-249 iĢçi) 1 33,3 1 50,0 2 28,6 1 50,0 17 23,9

Küçük ölçekli Ģirketler (10-49 iĢçi) 2 66,7 1 50,0 3 42,9 3 50,0 34 47,9

Mikro ölçekli Ģirketler (0-9 iĢçi) 1 100,0 1 50,0 1 16,7 25 35,2

Tablo 2. 32. Firmanızın Rekabet Gücü İçin Aşağıdaki İlişki Türlerinin Önem Derecesi Nedir?

Et ve et ürünleri


ve saklanması

(n=3)

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

(n=1)

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

(n=2)

Süt ürünleri

imalatı

(n=7)


ürünleri, nişasta ve

nişastalı ürünlerin

imalatı

(n=6)

Hazır hayvan

yemleri imalatı

(n=2)

Diğer gıda

maddeleri imalatı

(n=70)

Ort. S.S. Ort. S.S. Ort. S.S. Ort. S.S. Ort. S.S. Ort. S.S. Ort. S.S.

Aynı sanayi bölgesindeki

iliĢkiler 3,00 1,00 5,00 , 4,50 0,71 4,29 0,49 3,83 0,41 3,00 1,41 4,03 0,81

Ilinizdeki firmalarla iliĢkiler 3,67 1,53 5,00 , 4,50 0,71 4,14 0,38 4,00 0,00 4,00 0,00 4,00 0,82

Diğer illerdeki firmalarla

iliĢkiler 3,67 1,53 5,00 , 4,00 1,41 3,71 0,95 3,33 1,03 4,00 0,00 3,82 0,95

YurtdıĢı firmalarla iliĢkiler 3,67 1,53 5,00 , 3,50 2,12 3,43 1,40 2,80 1,64 3,00 1,41 3,51 1,08

Firmanın kurum ve kuruluĢlarla iliĢkileri 4,00 1,00 5,00 , 4,50 0,71 4,14 0,38 3,67 0,58 3,00 1,41 3,94 0,78

Mesleki birlikler ya da odalarla

iliĢkiler 3,00 1,41 5,00 , 4,50 0,71 4,00 0,58 4,00 0,71 3,00 1,41 4,04 0,73

Tüm bu iliĢkilerin birlikte olması 3,67 1,53 5,00 , 4,50 0,71 4,14 0,38 4,50 0,58 4,00 0,00 4,12 0,76

Not: (i) Ölçekte 1 çok önemsiz ve 5 çok önemli anlamındadır. (ii) Parantez içindeki rakamlar gruptaki örnek sayısını göstermektedir.

75

Tablo 2. 33. Rekabet Gücünüzü Korumak İçin Sizce Hangi Tip Bilgi Önemlidir?

Et ve et ürünleri


ve saklanması

(n=3)

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

(n=1)

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

(n=2)

Süt ürünleri

imalatı

(n=7)




imalatı

(n=6)

Hazır hayvan

yemleri imalatı

(n=2)

Diğer gıda

maddeleri imalatı

(n=70)


Yeni teknoloji ile ilgili bilgiler 4,00 1,00 5,00 , 5,00 0,00 4,43 0,54 4,60 0,55 4,00 0,00 4,43 0,55

Rakipler ile ilgili bilgiler 4,00 1,00 5,00 , 5,00 0,00 4,14 0,38 4,40 0,89 4,00 0,00 4,28 0,78

Yeni makineler ile ilgili

bilgiler 4,00 1,00 5,00 , 5,00 0,00 4,43 0,54 5,00 0,00 4,00 0,00 4,40 0,55

Pazar ile ilgili bilgiler 4,00 0,00 5,00 , 5,00 , 4,29 0,49 4,60 0,55 4,00 0,00 4,42 0,55

Girdiler ile ilgili bilgiler 4,00 0,00 5,00 , 4,14 0,38 4,20 0,84 4,00 0,00 4,43 0,58

Maliyet satıĢ stratejisi ile ilgili

bilgiler 4,00 0,00 5,00 , 4,43 0,54 4,50 1,00 4,00 0,00 4,32 0,59

Üretim ile ilgili bilgiler 4,50 0,71 5,00 , 4,43 0,54 4,40 0,55 4,00 0,00 4,41 0,61

Sermaye ile ilgili bilgiler 4,50 0,71 5,00 , 5,00 , 4,14 0,38 4,40 0,89 4,00 0,00 4,42 0,53

Kalifiye insan gücü ile ilgili bilgiler 4,50 0,71 5,00 , 5,00 0,00 4,14 0,38 4,60 0,55 4,00 0,00 4,39 0,58


Tablo 2. 35. Son 4 Yılda Yenilikleri Yaparken Hangi Kurum ve Firmaların Katkısını Gördünüz?

Et ve et ürünleri


ve saklanması

(n=1)

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

(n=1)

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

(n=1)

Süt ürünleri

imalatı

(n=3)



ve nişastalı


(n=3)

Hazır hayvan

yemleri imalatı

(n=2)

Diğer gıda

maddeleri imalatı

(n=23)


Girdi sağlayan firmalar 2,00 0,00 4,50 0,71 3,78 0,97

Fason çalıĢtığınız firmalar 2,00 0,00 2,00 , 3,29 1,38

Servis sağlayan firmalar 4,00 , 3,50 0,71 5,00 0,00 3,57 0,98

MüĢteriler 5,00 , 4,00 , 4,50 0,71 4,50 0,71 4,39 0,72

Üniversiteler 2,67 1,16 2,00 , 3,67 1,12

Sizinle aynı dalda çalıĢan rakip

firmalar 5,00 0,00 5,00 , 3,88 0,84

Sektörünüzün önde gelen firmaları 5,00 , 4,50 0,71 3,86 0,90 5,00 ,

Sanayi odası 3,00 0,00 5,00 0,00 3,92 1,00

KOSGEB 5,00 , 3,00 0,00 5,00 0,00 3,67 1,00

DanıĢmanlık Ģirketleri 3,67 1,16 4,50 0,71 3,38 1,19


76

Tablo 2. 37. Üretim Dalınızdaki Teknolojik Gelişmelerden Haberdar mısınız?

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


Evet 3 100,0 1 100,0 2 100,0 7 100,0 5 83,3 1 50,0 55 82,1

Hayır 1 16,7 1 50,0 12 17,9

Toplam 3 100,0 1 100,0 2 100,0 7 100,0 6 100,0 2 100,0 67 100,0

Tablo 2. 38. Cevabınız Evet İse Şu Andaki Geçerli Olan Teknolojinizi En Son Teknoloji İle Mukayese Ediniz

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


Firmada kullanılan teknoloji en son teknoloji ile aynı

1 33,3 1 100,0 1 50,0 1 14,3 2 40,0 28 50,0

Biraz daha eski, ancak bir çok firma

tarafından kullanılmaktadır

2 66,7 6 85,7 3 60,0 26 46,4

Eski teknoloji 1 50,0 2 3,6

Toplam 3 100,0 1 100,0 2 100,0 7 100,0 5 100,0 56 100,0

Tablo 2.39. Makine ve Teçhizatınızın Ortalama Yaşı Nedir?

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


1-2 yıllık 1 14,3 1 16,7 3 5,1

3-5 yılık 1 50,0 1 14,3 2 33,3 8 13,6

6-10 yıllık 1 33,3 2 28,6 16 27,1

11-15 yıllık 1 100,0 1 50,0 1 14,3 2 33,3 20 33,9

15 yıldan fazla 2 66,7 2 28,6 1 16,7 2 100,0 12 20,3

Toplam 3 100,0 1 100,0 2 100,0 7 100,0 6 100,0 2 100,0 59 100,0

77

Tablo 2.40. Firmanızda Herhangi Bir Tür Kalite Kontrol Uygulaması Var mı?

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


Evet 1 33,3 3 60,0 5 100,0 1 50,0 45 67,2

Hayır 2 66,7 2 40,0 1 50,0 22 32,8

Toplam 3 100,0 5 100,0 5 100,0 2 100,0 67 100,0

Tablo 2.41 Evet, ise Ne Tür?

Et ve et ürünleri


ve saklanması

(n=3)

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

(n=1)

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

(n=2)

Süt ürünleri

imalatı

(n=7)



ve nişastalı


(n=6)

Hazır hayvan

yemleri imalatı

(n=2)

Diğer gıda

maddeleri imalatı

(n=71)


Ürün kalitesi inceleme 1 33,3 1 100,0 2 100,0 5 71,4 5 83,3 2 100,0 45 63,4

ÇalıĢanların kalitenin farkında olmasını

sağlayarak

1 33,3 2 100,0 1 14,3 1 16,7 39 54,9

Istatistiksel kalite kontrolü 1 14,3 2 33,3 8 11,3

Kalite kontrol kartları 1 14,3 3 50,0 1 50,0 1 1,4

Kalite kontrol çemberleri 1 14,3 2 2,8

Toplam kalite yönetimi 1 14,3 7 9,9

ISO 9000 kalite güvence sistemi 1 33,3 1 14,3 3 50,0 8 11,3

Tablo 2. 42. Yeni Bir Ürün veya Üretim Metoduyla İlgili Bilgilerinizi Genelde Nasıl Elde Edersiniz?

Et ve et ürünleri


ve saklanması

(n=3)

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

(n=1)

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

(n=2)

Süt ürünleri

imalatı

(n=7)



ve nişastalı


(n=6)

Hazır hayvan

yemleri imalatı

(n=2)

Diğer gıda

maddeleri imalatı

(n=71)


Sosyal iliĢkilerle 1 33,3 1 100,0 1 100,0 5 71,4 2 33,3 2 100,0 22 31,0

Bayi mekanizmasından 1 33,3 1 50,0 18 25,4

Özel mesleki yayınlardan 1 50,0 2 28,6 16 22,5

Bölgedeki firmaların ziyareti esnasında 1 50,0 1 14,3 1 16,7 2 100,0 11 15,5

Konya’daki uzmanlardan 1 14,3 1 16,7 2 2,8

Ihracat Ģirketlerinden 4 5,6

Festivaller ve fuarlardan 1 50,0 4 57,1 6 100,0 40 56,3

Yakın firmalardan (rakiplerden) 2 28,6 2 33,3 15 21,1

Sektördeki danıĢmanlardan 1 33,3 1 14,3 2 33,3 6 8,5

Üniversitelerden 1 14,3

Diğer 1 16,7 1 50,0 5 7,0

78

Tablo 2. 43. Altyapı İle İlgili Sorunlar, Dağıtım, Satış ve Teslimatta Zorluklar Yaratıyor mu?

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


Evet 1 50,0 5 71,4 1 20,0 16 22,9

Hayır 3 100,0 1 100,0 1 50,0 2 28,6 4 80,0 2 100,0 54 77,1

Toplam 3 100,0 1 100,0 2 100,0 7 100,0 5 100,0 2 100,0 70 100,0

Tablo 2. 44. Firmanızın Başarısı İçin Aşağıdaki İlişki Türlerinin Önem Derecesi Nedir?

Et ve et ürünleri


ve saklanması

(n=3)

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

(n=1)

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

(n=2)

Süt ürünleri

imalatı

(n=7)




imalatı

(n=5)

Hazır hayvan

yemleri imalatı

(n=2)

Diğer gıda

maddeleri imalatı

(n=61)


Ilinizdeki firmalarla iliĢkiler 4,33 0,58 5,00 , 4,50 0,71 4,00 0,00 4,60 0,55 4,00 0,00 3,90 0,86

Diğer illerdeki firmalarla

iliĢkiler 4,33 0,58 5,00 , 4,00 1,41 3,86 0,38 3,80 1,10 3,00 1,41 3,98 0,83

YurtdıĢı firmalarla iliĢkiler 3,67 1,53 5,00 , 4,00 1,41 3,14 1,07 3,75 1,26 3,00 1,41 3,56 1,04

Tüm bu iliĢkilerin birlikte olması 4,33 0,58 5,00 , 4,50 0,71 3,57 0,79 4,20 0,84 4,00 0,00 4,18 0,59

Aynı sanayi bölgesindeki

iliĢkiler 4,33 0,58 5,00 , 4,50 0,71 4,14 0,38 4,60 0,55 3,00 1,41 3,98 0,80


Tablo 2. 46. Diğer İllerdeki ve Yurt Dışındaki Firmalarla İlişkilerinizin Artması Firmalarla Olan İlişkilerinizi Nasıl Etkiliyor?

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


Diğer firmalarla iliĢkim yok 1 100,0 2 28,6 23 33,3

Etkilemiyor 1 33,3 1 50,0 2 28,6 2 33,3 31 44,9

Artırıyor 2 66,7 1 50,0 3 42,9 3 50,0 2 100,0 14 20,3

Azaltıyor 1 16,7 1 1,4

Toplam 3 100,0 1 100,0 2 100,0 7 100,0 6 100,0 2 100,0 69 100,0

79

Tablo 2. 47. İlinizdeki Firmalarla Çalışmayı Tercih Ediyor musunuz?

Et ve et ürünleri


ve saklanması

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

Süt ürünleri

imalatı



ve nişastalı


Hazır hayvan

yemleri imalatı

Diğer gıda

maddeleri imalatı


Evet 1 100,0 1 100,0 6 85,7 2 33,3 32 52,5

Hayır 2 100,0 1 14,3 4 66,7 2 100,0 29 47,5

Toplam 2 100,0 1 100,0 1 100,0 7 100,0 6 100,0 2 100,0 61 100,0

Tablo 2. 48. Ediyorsanız Bunun Sebebi Nedir?

Et ve et ürünleri


ve saklanması

(n=1)

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

(n=)

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

(n=1)

Süt ürünleri

imalatı

(n=6)



ve nişastalı


(n=2)

Hazır hayvan

yemleri imalatı

(n=2)

Diğer gıda

maddeleri imalatı

(n=35)


Aynı ilde olmak iĢlerin yürümesini kolaylaĢtırıyor 3,60 0,89 4,00 0,00 4,00 0,00 4,10 0,30

Yüzyüze iliĢki önemli 5,00 , 4,00 0,00 4,00 0,00 3,50 0,71 4,20 0,47

IĢ yapıĢ Ģekillerimiz aynı 4,00 0,00 3,50 0,71 3,50 0,71 3,88 0,49

Daha kolay güven duyabiliyorum 5,00 , 3,83 0,41 3,00 1,41 3,00 1,41 4,00 0,59

Il dıĢından çalıĢacak firma bulmakta zorlanıyorum 2,67 1,03 2,00 0,00 2,00 0,00 3,47 0,95

Ürün ve servis maliyet avantajı

sağlıyor 3,67 0,82 3,50 0,71 4,00 0,00 3,79 0,73

HemĢerilik nedeniyle tercih

ediyorum 2,67 1,03 3,00 1,41 3,00 0,00 3,87 0,61

Daha kaliteli üretim yaptıklarını

düĢünüyorum 5,00 , 3,33 0,82 3,00 0,00 3,00 1,41 3,71 0,74

Tam zamanında teslim nedeniyle

tercih ediyorum 5,00 , 4,00 0,00 3,50 0,71 4,00 1,41 3,87 0,56

Ödeme koĢullarının uygun olması

nedeniyle tercih ediyorum 5,00 , 3,67 0,82 3,50 0,71 4,50 0,71 3,90 0,70

Yurt dıĢından çalıĢacak firma

bulmakta zorlanıyorum 2,33 0,82 2,00 0,00 4,00 0,00 3,59 1,01


80

Tablo 2. 49. Girdilerinizi Yerel Kaynaklardan Karşılamanızda Önemli Olan Faktörleri Belirtiniz

Et ve et ürünleri


ve saklanması

(n=3)

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

(n=1)

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

(n=2)

Süt ürünleri

imalatı

(n=7)



ve nişastalı


(n=6)

Hazır hayvan

yemleri imalatı

(n=2)

Diğer gıda

maddeleri imalatı

(n=71)


Kolay ulaĢılabilir olması 2 66,7 1 100,0 1 50,0 5 71,4 3 50,0 2 100,0 40 56,3

Kalite 2 66,7 1 50,0 3 42,9 2 33,3 1 50,0 33 46,5

Kolay iĢbirliği yapabilmek 1 33,3 1 50,0 3 42,9 1 16,7 21 29,6

Kolay denetim yapabilmek 1 33,3 1 50,0 1 14,3 2 33,3 14 19,7

Tam zamanında teslim 1 33,3 1 50,0 2 28,6 2 33,3 20 28,2

Tedarikçilerle olan samimiyet ve iĢbirliği 1 33,3 1 100,0 1 50,0 2 28,6 3 50,0 17 23,9

Ödeme koĢullarının uygun olması 2 66,7 1 50,0 1 14,3 2 33,3 1 50,0 16 22,5

Standartlara bağlı olarak mal temini 2 66,7 2 28,6 1 16,7 2 2,8

Tablo 2. 50. Çalışmak İçin Diğer İllerden ve Yurt Dışından Firmaları Tercih Ediyorsanız Bunların Nedenleri Nelerdir?

Et ve et ürünleri


ve saklanması

(n=1)

Sebze ve

meyvelerin

işlenmesi ve

saklanması

(n=1)

Bitkisel ve

hayvansal sıvı ve

katı yağların

imalatı

(n=1)

Süt ürünleri

imalatı

(n2=)




imalatı

(n=3)

Hazır hayvan

yemleri imalatı

(n=2)

Diğer gıda

maddeleri imalatı

(n=33)


Ildeki firmaların kalite kontrol sistemleri yetersiz 5,00 , 3,00 1,41 4,00 1,00 3,00 1,41 3,55 0,74

Ildeki firmaların teknolojik

düzeyleri yetersiz 5,00 , 4,00 0,00 4,00 1,00 4,00 0,00 3,56 0,75

Ildeki firmaların üretim ve organizasyon yapıları size

uygun değil 4,00 , 4,00 0,00 4,00 1,00 4,00 0,00 3,56 0,75

Ildeki firmaların eğitilmiĢ ve becerili insan gücü yetersiz 3,00 , 4,00 0,00 4,00 1,00 4,00 0,00 3,59 0,69

Diğer illerden firmalarla

iliĢkilerde yeni bilgiye

ulaĢılabiliyor 3,00 , 5,00 , 5,00 , 4,00 0,00 4,00 1,00 3,00 1,41 3,86 0,59

Aynı ilde olmak önemli ancak

çalıĢacak firma bulmakta

güçlük çekiyor 5,00 , 4,00 0,00 4,00 1,00 3,00 1,41 4,00 0,87

Aynı ilde olmak iliĢkinin sürdürülmesi için önemli değil 4,00 , 5,00 , 4,00 0,00 4,00 1,00 3,00 1,41 3,75 0,75


Documents

GIDA SEKTÖR RAPORU