23-26 Temmuz 2003 Buldan Depremlerinin (Md=5.3, Md=5.0, Md=5.5, Md=5.1)

Denizli’nin Deprem Tehlikesi ve Riski Açısından Önemi

Ramazan DEMİRTAŞ, Cenk ERKMEN Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem Araştırma Dairesi Başkanlığı, Sismoloji Şube Müdürlüğü

ÖZ

Sarıgöl-Buldan-Yenicekent arasında, 23 Temmuz 2003 günü Md=5.3 ve 26 Temmuz 2003 günü Md=5.1, Md=5.5 ve Md=5.0 büyüklüklerinde 4 ayrı deprem olmuştur. 22-31 Temmuz 2003 tarihleri arasında büyüklükleri 2.5 ile 4.1 arasında değişen toplam 440 deprem kaydedilmiştir.

Depremler, Sarıgöl-Buldan-Yenicekent arasında yer alan bölgede, Turlubey, Derbent, Çamköy, Bozalan ve Yenicekent içerisinden geçen uzunlukları 1.5 km ile 10 km arasında değişen faylar tarafından üretilmiştir.

Depremlerde en büyük düşey yer ivmesi Sarayköy ivme-ölçer istasyonunda, 150 mg olarak kaydedilmiştir. Bu değerler, Denzili ve Buldan’da 20-30 mg civarına düşmüştür. Depremlerde en çok hasar, Bölmekaya (Eldirek) köyünde olmuştur. Hasar, Derbent-Çamköy-Bozaalan-Bölmekaya köylerinde yoğunlaşmıştır.

GİRİŞ

Denizli ve civarı, Büyük Menderes Çöküntüsü ile Gediz Çöküntüsünün birleşim alanına bölgesinde yer alması nedeniyle, gerek tarihsel gereksel aletsel dönemde çok sık depremlerle karşı karşıya kalmaktadır. Pamukkale ve Leodikya gibi antik kentlerin birçok kere depremler sonucu yıkıldığı tarihsel kayıtlardan ve yapı taşlardaki geometrik rotasyonlardan bilinmektedir.

Aydın-Denizli-Manisa üçgeni, Ege Çöküntü Bölgesi’nin en çok deprem üreten Büyük Menderes ve Gediz Çöküntülerinin üzerinde yer almaktadır. Bu açıdan, her iki çöküntüyü oluşturan fay ya da fay parçalarının uzunlukları, kayma hızları, en son ürettikleri deprem tarihleri ve deprem tekrarlanma aralıklarının bilinmesi, o bölgede yakın gelecekte olması yüksek olası deprem tehlike ve riskinin belirlenmesi açısından büyük önem taşımaktadır.

Birçok araştırmacı (Ambrasey ve Finkel 1988; Altunel 1999; Demirtaş vd. 2000; Hancock ve Altunel 2000; Kumsar vd. 2000 vb.) Denizli ve civarında olmuş tarihsel ve aletsel dönem depremlerini çalışarak, bölgenin tehlike ve riskini belirlemeye yönelik çalışmalar gerçekleştirmiştir. Ancak bu çalışmalarda, yukarıda söz edilen fay segmantasyonu ve davranışına yönelik olmamıştır.

Bu çalışmada, 23-26 Temmuz 2003 Buldan depremlerine neden olan fay ya da faylar araştırılmış ve bu depremlerin Denizli ve civarını içine alan bölgenin deprem tehlikesi ve riski açısından ne anlam taşıdığı konusunda bilgiler sunulmaya çalışılmıştır. Diğer yandan Denizli-Aydın yöresinde kurulmuş DATNet yerel ivme-ölçer ağı istasyonlarında kaydedilen ivme değerleri esas alınarak, Denizli ve civarında olabilecek olası orta-büyük depremlerde, zeminlerin nasıl davranış gösterebileceği konusunda çok önemli ipuçları elde edilmiştir. Bu değerler, Denizli ve civarındaki riskli ve az riskli bölgeler ile ön hasar tahmini konusunda bilgiler sağlamıştır.

ANAŞOK-LAR

23 Temmuz 2003 günü, Buldan (Denizli) civarında, saat 07:56'da, Md=5.3; 26 Temmuz 2003 günü saat 04:00'da Md=5.1, saat 11:36'da Md=5.5 ve saat 16:31'de Md=5.0 büyüklüklerinde orta büyüklükte 4 ayrı deprem olmuştur (Şekil 1). Depremlere ilişkin parametreler çizelge 1’de verilmiştir.

Çizelge 1. 23 ve 26 Temmuz 2003 günleri olmuş 4 ayrı depreme ait parametreler.

Tarih Saat Enlem (K) Boylam (D) Derinlik (Km) Büyüklük

(Md) Yer

23.07. 2003 07:56 38.14 28.83 11.0 5.3 Buldan

26.07. 2003 04:00 38.12 28.90 10.6 5.1 Buldan

26.07. 2003 11:36 38.06 28.89 10.9 5.5 Buldn

26.07. 2003 16:31 38.08 28.82 10.7 5.0 Buldan

Şekil 1. 23-26 Temmuz 2003 Sarıgöl-Buldan (Denizli) Depremleri dış-merkez dağılım haritası.

ÖNCÜ – ANAŞOKLAR – ARTÇI DEPREMLER

Sözkonusu Md=5.3, Md=5.1, Md=.5 ve Md=5.0 büyüklüklere sahip depremler, birbirine yakın farklı faylar üzerinde meydana gelmiş, biri diğerinin öncüsü ya da artçısı konumunda değillerdir. Bir depremi diğerinin artçısı kabul edebilmek için, ana şokun 1 birim küçük olması gerekmektedir. Örneğin 23 Temmuz 2003 günü olan Md=5.3'lük depremin en büyük artçısı Md=4.3; 26 Temmuz 2003 günü olan Md=5.1 ve Md=5.5'lik depremlerin artçıları Md=4.1 ve Md=4.5 olabilir.

22 Temmuz 2003 günü saat 19:59'da da Md=3.1 büyüklüğünde küçük bir deprem olmuştur.

23 Temmuz 2003 günü, saat 07:56'da, Buldan (Denizli) merkezli, Md=5.3 büyüklüğünde orta büyüklükte bir deprem olmuştur.

22-26 Temmuz 2003 tarihleri arasında, büyüklükleri Md=2.5 ile Md=3.5 arasında değişen toplam 40 deprem kaydedilmiştir.

26 Temmuz 2003 günü, saat 04:00’da, Md=5.1; 11:36’da, Md=5.5 ve 16:31’de, 5.0 büyüklüğünde, 3 ayrı orta büyüklüklerde depremler olmuştur.

Şekil 2. 23-31 Temmuz 2003 tarihleri arasında, Sarıgöl-Buldan-Yenicekent (Denizli) bölgesinde olmuş depremlerin günlük dağılımları.

23-31 Temmuz 2003 tarihleri arasında, büyüklükleri Md=2.5-4.1 arasında değişen

toplam 440 deprem kaydedilmiştir. Şekil 2’de bu depremlerin günlük dağılımı görülmektedir. Görüldüğü üzere, 4 anaşokun olduğu 23 Temmuz ve 26 Temmuz günleri, sırasıyla 110 ve 107 deprem meydana gelmiştir. Depremler, 26 Temmuzu izleyen bir haftalık dönem içerisinde giderek azalmış ve sönümlenmiştir.

23-31 Temmuz tarihleri arasında, meydana gelmiş depremlerin büyüklüklerine göre dağılımları şekil 3’de gösterilmiştir.

Şekil 3. 23-31 Temmuz 2003 tarihleri arasında, Sarıgöl-Buldan-Yenicekent (Denizli) bölesinde olmuş

depremlerin büyüklüklerine göre dağılımları. Gutenberg (1956) LogE=11.8+1.5xM formülünü kullanarak, depremler sonucu açığa

çıkan enerji boşalımı hesaplanmış (şekil 4) ve bu değerlerin Hiroşima’ya atılan atom bombasına göre olan karşılıkları bulunmuştur (çizelge 2).

Şekil 4. Depremlerde açığa çıkan enerji boşalımı.

Çizelge 2. Depremlerde açığa çıkan enerji boşalımının Hiroşima’ya atılan atom bombası cinsinden karşılıkları.

BÖLGENİN DEPREMSELLİĞİ

a) Tarihsel Dönem Depremselliği

Aydın-Denizli-Manisa üçgeninde, tarihsel dönemde çok sayıda yıkıcı ve hasar yapıcı depremler meydana gelmiştir (Şekil 5). Bu depremlerden ne önemlileri aşğıda verilmiştir.

M.Ö. 20 yılında Denizli,Akhisar ve Sakızlı Adası’nı (38.10K-29.01D) etkileyen VIII şiddetinde bir deprem olmuştur.

M.Ö. 65 yılında VIII şiddetinde bir deprem olmuş ve Honaz ve Denizli’yi etkilemiştir. M.S. 60 yılında meydana gelen deprem Pamukkale’de ağır hasar yapmış, Denizli

civarında iki şehir yıkılmış ve hasar bölgesi Dinar’a kadar uzanmıştır. Üst merkezi Pamukkale civarında bulunduğu tahmin edilen bu depremin şiddeti de kayıtlara IX olarak geçmiştir.

M.S. 1653 de meydana gelen deprem ise Batı Anadolu’da geniş bir bölgede etkili olmuş büyük felaketlerden birisidir. Hasar bölgesi Kuzeyde Ezine’den, güneyde Mandalya Körfezine kadar, batıda İzmir’den, doğuda Alaşehir ve Denizli’ye kadar uzanmaktadır. İzmir’de 2000-3000 ölü, Aydın’da birçok ölü. Denizli,Tire,Söke’de ağır hasar olmuştur.. Depremin dış-merkezinin neresi olduğu tam belli değildir. Hasar derecesine göre İzmir, Alaşehir Denizli ve Aydın civarında dış-merkezlerin olduğu tahmin edilmektedir. Artçıları 1.5 ay sürmüştür.

M.S.1703 yılında olan depremde Denizli,Sarayköy ve Pamukkale’de ağır hasar olmuştur.

M.S. 1886 depremi geniş bir bölgede hissedilmiş, Denizli ve Uşak’ta hasar meydana gelmiştir.

M.S. 1899 da meydana gelen deprem de ise Denizli’de birkaç sarsıntı ve hafif hasar olmuştur.

27 27.5 28 28.5 29 29.5 30

37

37.5

38

38.5

39

İZMİR

MANİSA

AYDIN

MUĞLA

UŞAK

DENİZLİ 5 < = Md < 6

6 < = Md < 7

7 < = Md < 8

8 < = Md < 9

9 < = Md < 10

K

(36.95-39.00) K ve (26.80-30.00) D KOORDĠNATLARI ĠLE SINIRLANAN BÖLGEDE TARĠHSEL DÖNEMDE MEYDANA GELEN DEPREMLERĠN DAĞILIMI

T.C

BAYINDIRLIK ve ĠSKAN BAKANLIĞI

AFET ĠġLERĠ GENEL MÜDÜRLÜĞ

DEPREM ARAġTIRMA DAĠRESĠ BAġKANLIĞI

Sismoloji ġube Müdürlüğü

Hazırlayan:

Recai F. KARTAL (Jeofiizk Müh.)

Şekil 5. Tarihsel dönemde, Denizli ve yakın civarında etkili olmuş hasar yapıcı ve yıkıcı depremlerin dış-

merkez dağılımları .

b) Aletsel Dönem Depremleri

Ege çöküntü sistemi içerisinde 1900-2003 yılları arasında hasar yapıcı ve yüzey

kırığı meydana getirmiş büyüklüğü 5.5 ve daha büyük 40 deprem meydana gelmiştir. Gerek aletsel gerekse tarihsel dönemde olmuş depremlerin büyük çoğunluğu Büyük Menderes Çöküntüsü ile Gediz çöküntülerinin doğu ucuna yakın bölgelerde yoğunlaşmıştır.

Ege Çöküntü Sistemi', 1900-1910 yılları arasında sakin bir dönem geçirmiş, 1910-1930 yılları arasında deprem sayısında oldukça fazla bir artış olmuş, 1930-1960 yılları arasında tekrar sakin bir döneme geçilmiş, 1960-1975 yılları arasında tekrar oldukça yoğun bir sismik etkinlik olmuş ve 1975-1995 arasında tekrar sakin bir dönem yaşanmıştır. Bölgede sismik etkinlik 1 Ekim 1995 Dinar Depremi (M=5.9) ile başlamış, 15 Aralık 2000 Akşehir (M=5.6), 03 Şubat 2002 Eber-Çay (M=6.1), 10 Nisan 2003 Urla-Seferihisar (M=5.6) ve 09 Haziran 2003 (M=5.0) Bandırma depremleri ile yoğun bir etkinlik dönemine girmiştir.

Denizli ve çevresinde, 1900-2003 yılları arasında büyüklükleri M=>4 olan toplam 481 deprem meydana gelmiştir. Bu depremlerden 33 tanesi M=>5.0 dan büyük olup; Denizli il sınırları içerisindedir. Depremlerin dış-merkez dağılımları şekil 6’da, parametreleri ise çizelge 3’de verilmiştir.

Denizli civarını içeren Büyük Menderes Çöküntüsü'nde en büyük deprem (M=6.9) 1899 yılında olmuştur. Bu civarda yaklaşık 100 yıldır bu büyüklükte bir deprem olmamıştır. Denizli ve yakın civarında 1933 Çal (Ms=5.8), 1963 Buldan (Ms=5.6), 1965 Honaz (Ms=5.6), 1976 Denizli (Ms=5.0), 21 Nisan 2000 Denizli-Honaz (M=5.2) depremleri olmuştur. 21 Nisan 2000 Denizli-Honaz depremini izleyen 6 aylık dönemde büyüklükleri 3.0 ile 4.0 arasında değişen toplam 160 deprem olmuştur.

Şekil 6. Aletsel dönemde, Denizli ve yakın civarında etkili olmuş hasar yapıcı ve yıkıcı depremlerin dış-merkez

dağılımları

01.01.1900-30.07.2003 TARĠHLERĠ ve (36.95-39.00) K - (26.80-30.00) D KOORDĠNATLARI

ĠLE SINIRLANAN BÖLGEDE MEYDANA GELEN Md >= 5.0 OLAN DEPREMLERĠN DAĞILIMI

27 27.5 28 28.5 29 29.5 30

37

37.5

38

38.5

39

İZMİR

MANİSA

AYDIN

MUĞLA

UŞAK

DENİZLİ

HOCALAR

EVCILER

DAZKIRI

BUHARKENT

KUYUCAKSULTANHISAR

GERMENCIKNAZILLINAZILLI

INCIRLIOVAMERKEZ KOSKYENIPAZAR

SOKE KOCARLI KARACASU

BOZDOGAN

CINE

YENIHISAR

KUSADASI

KARPUZLU

YESILOVA

KARAMAN

TEFENNI

GOLHISARCAVDIR

ALTINYAYLA

CIVRIL

BEKILLI

GUNEY

CALBULDAN

AKKOYBAKLAN

SARAYKOY

CARDAKCARDAK

BABADAGBOZKURT

MERKEZ

HONAZ

TAVAS SERINHISAR

KALEACIPAYAM

BEYAGAC

CAMELI

ALIAGA

MENEMEN

KARSIYAKA

BORNOVAKEMALPASA

BUCA

MENDERES

SEFERHISAR

BAYINDIR KIRAZODEMIS

TORBALI

TIRE BEYDAG

SELCUK

CIGLI

GUZELBAHCENARLIDERE

KONAK

GAZIEMIRBALCOVA

PAZARLAR

DUMLUPINAR

GORDESAKHISAR

SARUHANLI KOPRUBASIGOLMARMARA

SELENDI

MERKEZ

AHMETLITURGUTLU

KULASALIHLI

ALASEHIR

SARIGOL

KAVAKLIDERE

YATAGANMILAS

MERKEZ

BODRUM

ULA

BANAZ

MERKEZ

SIVASLI

ULUBEYESME

KARAHALLI

5 < = Md < 6

6 < = Md < 7

K

T.C

BAYINDIRLIK ve ĠSKAN BAKANLIĞI

AFET ĠġLERĠ GENEL MÜDÜRLÜĞDEPREM ARAġTIRMA DAĠRESĠ BAġKANLIĞI

Sismoloji ġube Müdürlüğü

Hazırlayan: Recai F. KARTAL (Jeof. Mh.)

28.4 28.6 28.8 29 29.2 29.4 29.6 29.8 30

37.4

37.6

37.8

38

38.2

DENİZLİ

EVCILER

DAZKIRI

BUHARKENT

KUYUCAK

KARACASU

YESILOVA

KARAMAN

TEFENNI

BEKILLI

GUNEY

CAL

BULDAN

AKKOYBAKLAN

SARAYKOY

CARDAKCARDAK

BABADAGBOZKURT

MERKEZ

HONAZ

TAVAS SERINHISAR

KALEACIPAYAM

SARIGOL

5 <= M < 5.5

5.5 <= M < 6

6 <= M < 6.5

6.5 <= M < 7

T.C

BAYINDIRLIK ve ĠSKAN BAKANLIĞI

AFET ĠġLERĠ GENEL MÜDÜRLÜĞ

DEPREM ARAġTIRMA DAĠRESĠ BAġKANLIĞI

Sismoloji ġube Müdürlüğü

Hazırlayan: Recai F. KARTAL (Jeof. Mh.)

19.07.1933

Ms = 6.026.07.2003

Md = 5.5

20.09.1900

Ms = 5.0

04.10.1914 04.10.1914

Ms = 5.0 Ms = 5.1

11.10.1914 16.08.1925

Ms = 5.2 Ms = 5.1

30.01.1964

Mb = 5.3

21.04.2000

Md = 5.0

23.07.2003

Md = 5.3

26.07.2003

Md = 5.1

26.07.2003

Md = 5.0

13.01.1926

Ms = 5.7

11.10.1986

Mb = 5.4

21.06.1961

Ms = 5.4

07.08.1910

Ms = 5.3

15.08.1976

Mb = 5.3

01.09.1925

Ms = 5.6

04.07.1920 04.07.1920 06.12.1922

Ms = 5.0 Ms = 5.2 Ms = 5.2

19.08.1976

Mb = 5.0

24.02.1989

Mb = 5.0

12.08.1936

Ms = 5.0

12.05.1971

Mb = 5.3

16.03.1926

Ms = 6.3

11.03.1963

Ms = 5.5

13.06.1965

Mb = 5.1

12.05.1971

Mb = 5.1

12.05.1971

Mb = 5.3

12.05.1971

Ms = 5.5

03.10.1914

Ms = 6.9

07.08.1925

Ms = 5.9

Çizelge 3. Denizli ve çevresinde 1900-2003 yıları arasında M=>5.0 olan depremler.

TARİH

(Gün-Ay-Yıl)

ZAMAN

(Sa-Dk-Sn)

ENLEM

(K)

BOYLAM

(D)

DERİNLİK

(Km) Mb Md Ml Ms

20.09.1900 37.80 29.10 0 5.0

07.08.1910 21:45 37.80 28.70 30 5.3

03.10.1914 22:07 38.00 30.00 14 6.9

04.10.1914 15:50 38.00 30.00 15 5.0

04.10.1914 18:48 38.00 30.00 15 5.1

11.10.1914 09:45 38.00 30.00 15 5.2

04.07.1920 12:17 37.50 29.00 15 5.0

04.07.1920 20:45 37.50 29.00 15 5.2

06.12.1922 14:01 37.50 29.00 15 5.2

07.08.1925 06:46 38.10 29.80 20 5.9

16.08.1925 20:58 38.00 30.00 15 5.1

01.09.1925 08:16 38.00 29.00 15 5.6

13.01.1926 01:46 38.06 28.81 10 5.7

16.03.1926 17:53 37.50 29.00 15 6.3

19.07.1933 20:07 38.19 29.79 40 6.0

12.08.1936 22:24 37.44 29.44 130 5.0

21.06.1961 16:04 37.87 28.77 60 5.4

11.03.1963 07:27 37.96 29.14 40 5.5

30.01.1964 17:45:57 .0 37.41 29.89 59 5.3

13.06.1965 20:01:50 .0 37.85 29.32 33 5.1

12.05.1971 06:25:15 .0 37.64 29.72 30 5.5

12.05.1971 10:10:25 .0 37.51 29.71 5.1

12.05.1971 10:10:37 .0 37.60 29.68 5.3

12.05.1971 12:57:24 .0 37.58 29.60 5.3

15.08.1976 18:56:46 .0 37.84 28.77 11 5.3

19.08.1976 01:12:39 .0 37.71 29.00 20 5.0

11.10.1986 09:00:10 .0 37.94 28.56 5 5.4

24.02.1989 00:40:34 .0 37.73 29.33 11 5.0

21.04.2000 12:23:06.21 37.70 29.25 6.8 5.0

23.07.2003 04:56:05.45 38.14 28.83 11 5.3

26.07.2003 01:00:57.73 38.12 28.90 10.6 5.1

26.07.2003 08:36:10.93 38.06 28.89 10.9 5.5

26.07.2003 13:31:37.02 38.08 28.82 10.7 5.0

c) Hasar-yapıcı Depremler 1900-2000 yılları arasında Denizli ve çevresinde 19 hasar yapıcı deprem meydana

gelmiştir. Bu depremlerin dağılımları şekil 7’de ve listesi çizelge 4’de verilmiştir. Denizli de ağır hasar ve cankaybının meydana geldiği en son deprem 1976 yılında

olmuştur. 887 ağır hasar 4 cankaybının olduğu bu depremin magnitude Ms=4.9 şiddeti VII olarak tespit edilmiştir.

Ege Çöküntü Sisteminde 1900-2003 yılları arasında olmuş hasar-yapıcı deprem tarihleri incelendiğinde; bölgede birbirine çok yakın tarihlerde depremlerin olduğu görülmektedir. Yani Denizli civarında olabilecek olası bir deprem, yakın civarda başka bir fayı tetikleyebilir ve birbirine zaman olarak çok yakın depremler meydana gelebilir. Bir başka deyişle, bölge, oldukça karışık tektonik görünüm sunması nedeniyle sürekli depremlere maruz kalmış, 1995-2003 yılları arasını kapsayan son 9 yılda yoğun bir deprem

etkinliği görülmektedir ve gelecekte de deprem oluşturma potansiyeli yüksek olan bir bölgeyi oluşturmaktadır.

27 27.5 28 28.5 29 29.5 30

37

37.5

38

38.5

39

İZMİR

MANİSA

AYDIN

MUĞLA

UŞAK

DENİZLİ

4 < = Md < 5

5 < = Md < 6

6 < = Md < 7

7 < = Md < 8

8 < = Md < 9

K

T.C

BAYINDIRLIK ve ĠSKAN BAKANLIĞI

AFET ĠġLERĠ GENEL MÜDÜRLÜĞ

DEPREM ARAġTIRMA DAĠRESĠ BAġKANLIĞI

Sismoloji ġube Müdürlüğü

(36.95-39.00) K ve (26.80-30.00) D KOORDĠNATLARI ĠLE SINIRLANAN BÖLGEDE MEYDANA GELEN HASAR YAPICI DEPREMLERĠN DAĞILIMI

Hazırlayan:

Recai F. KARTAL (Jeofiizk Müh.)

Şekil 7. Denizli ve yakın civarında etkili olmuş hasar yapıcı ve yıkıcı depremlerin dış-merkez dağılımları

Çizelge 4. Denizli ve çevresinde 1900-2003 yıları arasında olmuş hasar-yapıcı depremler.

Yer Tarih

Enlem

(K)

Boylam

(D)

Derinlik

(Km) Ms Io

Ağır

Hasar Ölü

Afyon-Bolvadin 04.10.1914 38.00 30.00 15 5.1 1700 400

Afyon-Dinar 07.08.1925 38.10 29.80 20 5.9 IX 2043 3

İzmir-Torbalı 31.03.1928 38.18 27.80 10 7.0 IX 2100 50

Denizli-Çivril 19.07.1933 38.19 29.79 40 5.7 VIII 200 20

Muğla 13.12.1941 37.13 28.06 30 5.7 400

Gediz-Uşak 25.06.1944 38.79 29.31 40 6.2 VIII 3476 21

Denizli 21.12.1945 38.04 28.08 6.8 IX 400 190

Aydın-Söke 16.07.1955 37.65 27.26 40 7.0 IX 470 23

Germencik 10.04.1960 37.73 27.80 40 4.4 100

Denizli 11.03.1963 37.96 29.14 40 5.5 54

Denizli 22.11.1963 37.07 29.68 60 5.1 298

Salihli 02.03.1965 38.40 28.40 5.8 VIII 150 12

Denizli-Honaz 13.06.1965 37.85 29.32 33 5.7 VIII 488 14

Alaşehir 28.03.1969 38.55 28.46 4 6.6 VIII 4372 41

Burdur 12.05.1971 37.64 29.72 30 6.2 VIII 1389 57

İzmir 01.02.1974 38.55 27.22 31 5.2 VI 47 2

Denizli 19.08.1976 37.67 29.17 4.9 VII 887 4

İzmir 09.12.1977 38.56 27.47 4.8 11

İzmir 16.12.1977 38.40 27.19 24 5.3 40

23-26 TEMMUZ 2003 BULDAN DEPREMLERİNİ ÜRETEN FAYLAR

23-26 Temmuz 2003 tarihlerinde olan orta büyüklükteki depremler, Sarıgöl-Buldan-Yenicekent arasında yer alan bölgede yoğunlaşmaktadır. Bu bölge, Kemalpaşa-Sarıgö arasında uzanan 10-20 km genişlikte ve 140 km uzunlukta BKB-DGD doğrultulu Gediz çöküntüsü ile batıda Söke-Ortaklar ile doğuda Honaz’a kadar uzanan 10-25 km genişlikte

ve 200 km uzunlukta BKB-DGD doğrultulu Büyük Menderes çöküntüsünün birleştiği kavşak alanına karşılık gelmektedir. Bu bölgede kısa uzunlukta çok sayıda fay bulunmaktadır. Buldan depremlerine neden olan faylar, kısa uzunlukta olmaları nedeniyle büyüklükleri 5.0-6.0 arasında değişen depremler üretebilirler.

38 00

28 30 29 00

BULDAN

SARAYKÖY

GÜNEY

SARIGÖL

ALAġEHĠR

KUYUCAK

YENĠCEKENT

HORSUNLU

ÇUBUKDAĞI

K

Çamköy(Çakallar)

TurlubeyDerbent

Bozalan

Dımbazlar

Oğuz(Mecidiye)

Alacaoğlu

Bölmekaya(Eldirek)

BaĢalan

0 10 20km

Şekil 8. 23-26 Temmuz 2003 depremlerine neden olan faylar ve hasar görmüş köyler.

Şekil 9. Çamköy Köyü civarında geçen faydan bir görünüm (Batıdan doğuya bakış, kırmızı oklar fayları, beyaz

oklar asılı vadileri göstermektedir)

Çamköy Asılı vadiler

23-26 Temmuz 2003 tarihlerinde olan orta büyüklükteki depremleri (Md=5.3, Md=5.1, M=5.5 ve Md=5.0) Sarıgöl-Buldan-Yenicekent arasında yer alan bölgede, Derbent, Turluköy, Çamköy ve Bozalan-Yenicekent’den geçen uzunlukları 1.5 km ile 10 km arasında değişen kısa uzunlukta faylar üretmiştir (Şekil 8, 9, 10, 11, 12). Bu faylar, morfolojik olarak çok belirgindir. Fay basamakları, asılı vadiler, güncel heyelanlar, tiltleşmeler ve sıcak su çıkışları gibi morfolojik yapılar çok belirgin olarak gözlenmektedir.

Şekil 10. Derbent-Turlubey Köyleri civarında geçen faylardan bir görünüm (Batıdan doğuya bakış, kırmızı oklar fayları göstermektedir).

Faylar, temel kayaç olan metamorfitleri, Miyosen, Pliyosen ve Kuvaterner yaşlı çökeller arasında dokunak oluşturmaktadır. Faylar, eğim atımlı normal faylar olup, KB-GD genel gidişlidirler. Faylar, Mecidiyeköy-Yenicekent civarında alüvyal yelpazeleri de kesmişlerdir.

Turlubey

Derbent

YENİCEKENT Mecidiyeköy

Şekil 11. Mecidiyeköy-Yenicekent civarında geçen faydan bir görünüm (Batıdan doğuya bakış, kırmızı oklar fayları göstermektedir).

Şekil 12. Yenicekent-Karahayıt arasından geçen faydan ve kum ocaklarından görünüm (Batıdan doğuya

bakış, kırmızı oklar fayları göstermektedir).

23-26 TEMMUZ 2003 BULDAN DEPREMLERİNİN DENİZLİ’NİN DEPREM TEHLİKESİ VE RİSKİ AÇISINDAN ÖNEMİ

23-26 Temmuz 2003 günleri meydana gelen depremler, Denizli yöresinin deprem tehlikesi ve riski açısından üç şekilde irdelenebilir:

1) Sarıgöl-Buldan-Yenicekent arasında kalan bölge, çok kırıklı bir yapıya sahip ve kırık uzunlukları 1.5 km ile 15 km arasında değişmektedir. Bu tür kırıklar, büyüklükleri 5.0-5.5 geçmeyen orta büyüklükte depremler üretmektedirler.

Şekil 13. Denizli ve civarında yer alan sismik boşluklar.

25.20 25.40 25.60 25.80 26.00 26.20 26.40 26.60 26.80 27.00 27.20 27.40 27.60 27.80 28.00 28.20 28.40 28.60 28.80 29.00 29.2037.60

37.80

38.00

38.20

38.40

38.60MANĠSA

ĠZMĠR

AYDIN

UġAK

DENĠZLĠ

NİKARYA AD.

SAKIZ AD.

SİSAM AD.BÜYÜK MENDERES GRABENİ

GEDİZ GRABENİ

BABADAĞ FAYI

E G E D E N İ Z İ

2.0=<M< 3.0

3.0=<M< 4.0

4.0=<M< 5.0

5.0=<M< 6.0

6.0=<M< 7.0

7.0=<M< 8.0

K

0 20 40 km

Büyük Menderes N.

Akça

y

Küçük Menderes N.

Çine Ç.

Marmara G.Gediz N.

1969 Alaşehir

Depremi (Ms=6.5)

11 Nisan 2000

Honaz-Denizli

Depremi (M=5.2)

23-26 Temmuz 2003

Buldan Depremleri

(M=5.3,5.15.5, 5.0)

1899 Menderes

Depremi

(Ms=6.9)

Sismik

Boşluk

Kuyucak-

Sarayköy

Sismik

Boşluk

Yenicekent

Pamukkale

KARAHAYIT

2) 23-26 Temmuz 2003 Buldan depremlerini üreten Sarıgöl-Buldan-Yenicekent arasında uzanan fayların BKB tarafında, 28 Mart 1969 günü, Alaşehir-Sarıgöl arasında 30 km uzunluğunda yüzey faylanması oluşturmuş Ms=6.5 büyüklüğünde büyük bir deprem olmuştur (Şekil 13).

21 Nisan 2000 günü, Honaz-Kaleköy-Karakova-Özerlik arasında uzanan faylar üzerinde büyüklüğü 5.2 ve daha küçük çok sayıda deprem meydana gelmiştir (şekil 13-14).

Bu durumda, Yenicekent-Karahayıt-Pamukkale arasında uzanan fay-lar, sismik boşluk konumuna geçmiştir. Bir başka deyişle, Pamukkale ve Leodikya gibi antik kentlerin yıkılmasına neden olan fay-lar üzerinde uzun süredir büyük bir depremin olmaması, bu fayların gelecekte orta-büyük manyitüdlü deprem üretme olasılıklarının yüksek olduğunu göstermektedir.

Şekil 13. 11 Nisan 2000 (Md=5.2) ve Ekim 2000 tarihine kadar Denizli ve civarında olan depremlere neden

olan faylar ve depremlerin dış-merkez dağılımları.

3) Diğer yandan, Büyük Menderes Çöküntüsünün Umurlu-Kuyucak arasında uzanan fay parçası en son 1899 yılında Ms=6.9 büyüklüğünde bir depremle yırtılmıştır (şekil 13). Deprem, Menderes vadisi, Sultanhisar, Atça, Nazilli, Kuyucak, Sarayköy, Denizli ve Karacasu'da etkili olmuştur. Kırık, Ömerbeyli yakınlarında başlayarak, Eskihisar, Atça, Dalça, Arslanlı’yı izleyerek, Kuyucak'a kadar devam etmiştir. 1899 depremi Umurlu-Kuyucak arasında 40 km uzunluğunda yüzey kırığı meydana getirmiştir. Ayrıca bu kırığın Ömerbeyli batısındaki uzanımı 23 Şubat 1653 depreminde yırtılmıştır. Buna karşın, Kuyucak-Sarayköy arasında kalan doğu uzanımındaki fay ya da fay parçaları üzerinde uzun süredir orta-büyük manyitüdlü bir deprem olmamıştır. Bu açıdan sözkonusu fay ya da fay parçaları, gelecekte deprem üretme olasılığı yüksek diğer bir sismik boşluğu oluşturmaktadır.

Kısaca, 2003 Buldan depremlerine neden olan fayların doğu uzanımı ile Nisan-Ekim 2000 depremlerini üreten fayların batı uzanımı arasında kalan Yenicekent-Karahayıt-Pamukkale fay parçaları ile 1899 depreminin doğu uzanımını oluşturan Kuyucak-Sarayköy arsında kalan fay parçaları, deprem üretme potansiyeli yüksek iki sismik boşluğu temsil etmektedirler. Her iki sismik boşluk boyunca gelişebilecek orta-büyük manyitüdlü depremler, Denizli ve Aydın yöresinde, özellikle Çürüksu vadisi boyunca yer alan yerleşim yerleri açısından ciddi tehdit oluşturmaktadır. Bu bağlamda, her iki sismik boşluk boyunca yer alan fay parçalarının tehlikelerinin belirlenebilmesi için bir an önce paleosismolojik çalışmaların başlatılması gerekmektedir.

Karagöl

Pamukören

Karacasu

Babadağ

BaĢkarcı

YeĢilköy

Tavas

Sarayköy

KızılyerHonaz

Serinhisar

Pamukkale

Karahayıt

Kızılcabölük

Kaleköy

Kaklık

DENĠZLĠ

Karakova

Özerlik

0 4 8 km

Çürüksü D.

K

HASAR DAĞILIMI VE EN BÜYÜK YER İVMESİ

23-26 Temmuz 2003 Buldan depremleri, Buldan, Sarayköy, Sarıgöl, Yenicekent, Karahayıt, Pamukkale, Denizli, Buharkent ve Horsunlu’da çok şiddetlice hissedilmiştir. Depremler, Aydın, Alaşehir, Manisa ve İzmir’de de hissedilmiştir.

Depremlerde hasar, Bölmekaya, Derbent, Turlubey, Çamköy, Bozalan, Yencikent, Mecidiyeköy ve Sarayköy’de yoğunlaşmıştır. En çok hasar, Bölmekaya (Eldirek) köyünde gözlenmiştir. Köyde, çamur harçlı kerpiç, tuğla ve moloz taşlı 1 ve 2 katlı yığma yapılar ağır hasar görmüştür (Şekil 14). Fen ve mühendislik hizmeti görmemiş ve ömrünü çoktan tamamlamış bu tür yığma yapılarda, bu derece hasarın olması oldukça doğaldır. Ayrıca köyün betonarme camisi, depremde ciddi hasar görmüş ve duvarlarıda x çatlakları gelişmiştir. Kolon ve girişlerinde görülen çatlakların sıva çatlakları olduğu düşünülmektedir.

Buldan, gerek bulunduğu zemin koşulları, gerekse yapıların bu büyüklüklerdeki depremlere dayanıklı olması nedeniyle hiç hasar gelişmemiştir.

Şekil 14. Bölmekaya’da tek katlı yığma yapıda gelişmiş hasardan görünüm.

Şekil 15. Mecidiyeköy-Yenicekant civarında, Çürüksu Vadisinde açılmış kum ocaklarının dik ve yüksek şevlerinde gelişmiş göçme ve akmalar.

Hatta duvarlarda sıva çatlakları bile olmamıştır. Derbent, Çamköy ve Bozalan köylerinde duvarlarda çatlaklar ve bacalarda devrilmeler olmuştur. Çürüksu vadisinin kalın ve gevşek çökelleri üzerinde kurulmuş olan Yenicekent, Mecidiyeköy ve Sarayköy’de ise çok hafif hasar gelişmiştir.

Sarsıntı sonucu, Mecidiyeköy-Yenicekent yakınlarında, Çürüksu Vadisi çökellerinde açılmış kum ocaklarının yüksek ve dik şevlerinde büyük çaplı göçme ve akmalar gelişmiştir (Şekil 15). Ayrıca şevlerin hemen kenarındaki patika yollarda tehlike sunan yarıklar gelişmiştir. 26 Temmuz 2003 günü, saat 11:36’da olan depremin dış-merkezi, bu çökmelerin çok yakınında yer alması nedeniyle, deprem sırasında, bu alanda yoğun toz bulutu yükelmiştir.

Şekil 16. Denizli-Aydın Yerel İvme-ölçer Ağı (DATNet)

23-26 Temmuz 2003 günü olan 4 ayrı deprem ve büyüklükleri 4.0 ve daha büyük

depremlerin en büyük yatay ve düşey ivme değerleri kaydedilmiştir. 26 Temmuz 2003, saat 11:36’da olan Md=5.5 büyüklüğündeki depremde, Sarayköy ivme-ölçer istasyonunda düşey yöne 150 mg kaydedilmiştir. Buna karşın aynı deprem, Denizli Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü ivme-ölçer istasyonunda 30 mg; Kuyucak’da 20 mg olarak ölçülmüştür. Orta büyüklükte bir depremde, Denizli istasyonuna göre Sarayköy’de kaydedilmiş yüksek ivme değeri, yerel zemin koşullarının deprem hareketini ne kadar çok büyüttüğünü açıkça göstermektedir. Çünkü Sarayköy, Çürüksu vadisinde depolanmış gevşek ve kalın alüvyal çökeller üzerinde; buna karşın Denizli Pliyo-Kuvaterner yaşlı pekişmiş kilt, kum ve çakıl tabakalarından oluşan Asartepe formasyonu üzerinde bulunmaktadır. Benzer şekilde Yenicekent’de büyük alüvyal yelpaze çökeli üzerinde kurulmuştur.

Buldan merkezli orta büyüklükte depremde kaydedilmiş ivme değerleri, Sarayköy, Yenicekent ve Çürüksu Vadisinde yer alan yerleşim yerlerinde deprem hareketinin ne kadar büyütüldüğünü ve Denizli, Pamukkale-Karahayıt ve Sarayköy-Kuyucak arasında uzanan faylarda olabilecek olası orta-büyük depremlerde ne kadar risk taşıdığını açıkça sergilemektedir.

SONUÇLAR

23-26 Temmuz 2003 tarihlerinde olan orta büyüklükteki depremler (Md=5.3, Md=5.1, M=5.5 ve Md=5.0) Sarıgöl-Buldan-Yenicekent arasında yer alan bölgede, Derbent, Turluköy, Çamköy ve Bozalan-Yenicekent’den geçen uzunlukları 1.5 km ile 10 km arasında değişen kısa uzunlukta faylar üretmiştir.

23-26 Temmuz 2003 depremleri, Gediz Çöküntüsü ile Büyük Menderes Çöküntüsünün birleşim bölgesine karşılık gelen bir kavşak alanında meydana gelmiştir. Bu alanda kısa uzunlukta çok sayıda fay bulunmaktadır. Buldan depremlerine neden olan

NATO’nun finansal desteği ile “Türkiye Ulusal Kuvvetli Yer Hareketi Kayıt Ağı’nın Genişletilmesi ve Yoğun Yerel Ağların Kurulması Projesi” kapsamında, Denizli-Aydın arasında kalan bölgeye 6 istasyondan oluşan yerel ivme-ölçer ağı kurulmuştur (şekil 16).

faylar, kısa uzunlukta olmaları nedeniyle büyüklükleri 5.0-6.0 arasında değişen depremler üretebilirler.

23-26 Temmuz 2003 Buldan depremlerini üreten Sarıgöl-Buldan-Yenicekent arasında uzanan fayların BKB tarafında, 28 Mart 1969 günü, Alaşehir-Sarıgöl arasında 30 km uzunluğunda yüzey faylanması oluşturmuş Ms=6.9 büyüklüğünde büyük bir deprem olmuştur. 21 Nisan 2000 günü, Kaleköy, Karakova, Özerklik arasında uzanan faylar üzerinde büyüklüğü 5.2 ve daha küçük çok sayıda deprem meydana gelmiştir. Bu durumda, Yenicekent-Karahayıt-Pamukkale arasında uzanan fay-lar, sismik boşluk konumuna geçmiştir. Bir başka deyişle, Pamukkale ve Leodikya gibi antik kentlerin yıkılmasına neden olan fay-lar üzerinde uzun süredir büyük bir depremin olmaması, bu fayların gelecekte orta-büyük manyitüdlü deprem üretme olasılıklarının yüksek olduğunu göstermektedir.

Diğer yandan, Büyük Menderes Çöküntüsünün Umurlu-Kuyucak arasında uzanan fay parçası en son 1899 yılında Ms=6.9 büyüklüğünde bir depremle yırtılmıştır. Bu deprem 40 km uzunluğunda yüzey kırığı meydana getirmiştir. Buna karşın, Kuyucak-Sarayköy arasında kalan fay ya da fay parçaları üzerinde uzun süredir orta-büyük manyitüdlü bir deprem olmamıştır. Bu açıdan sözkonsu fay ya da fay parçaları, gelecekte deprem üretme olasılığı yüksek diğer bir sismik boşluğu oluşturmaktadır.

23 Temmuz 2003 tarihli Md=5.5 büyüklüğündeki bir depremde, düşey yönde 150 mg gibi çok yüksek bir ivmenin kaydedilmesi, yukarıda söz edilen, Yenicekent-Karahayıt-Pamukkale fayları ile Kuyucak-Sarayköy fay parçalarında olabilecek olası orta-büyük manyitüdlü depremlerde, Çürüksu vadisi boyunca kurulmuş yerleşim yerlerinde deprem hareketinin kat kat büyütülebileceğini ve o bölgelerde ağır hasarın gelişebileceğinin işaretini vermektedir.

Bu açıdan, Denizli ve çevresine, özellikle Çürüksu vadisi boyunca yer alan yerleşim yerlerinde zemin büyütmelerinin ne kadar olabileceğini önceden tahmin edebilmek için, DATNet benzeri kentsel ivme-ölçer ağlarının yaygınlaştırılması, ön hasar tahminlerinin yapılabilmesine ve deprem zararlarının en aza indirgenebilmesine olanak sağlayacaktır.

DEĞİNİLEN BELGELER Ambraseys, N. N. and Finkel, C. F. 1987. Seismicity of Turkey and neighbouring regions, 1899-

1915. Annales Geophysicae, 5B (6), 701-726. Altunel, E.1999. Geological and geomorphological observations in relation to the 20 September 1899 Mendres Earthquake, Western Turkey. Journ. Geol. Soc. London, 156, 241-246. Hancock, P.L. and Altunel, E. 1997. Faulted archaeological relics at Hierapolis (Pamukkale)

Turkey. J. Geodynamics, 24, 21-3 Demirtaş, R., Erkmen, C.ve Yaman M. 2000. Denizli ve yakın civarında deprem üreten diri faylar

ve Gökpınar sulama barajının depremsellik açısından irdelenmesi. ATAG 5, bildiri özet kitapçığı. (htp/www. deprem.gov.tr-son depremler-raporlar)

Gutenberg, B. 1956. The energy of earthquakes,Quart.J.Geol.Soc.,112. Pınar, N. ve Lahn, E. 1952. Türkiye Depremleri İzahlı Kataloğu.