Μεταπτυχιακό πρόγραμμα Εξ Αποστάσεως στις

Επιστήμες της Αγωγής με κατεύθυνση Εκπαιδευτική Ηγεσία

EDG652: ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ

ΕΞΑΜΗΝΟ Α’

ΕΡΓΑΣΙΑ 2η : ΣΧΟΛΙΚΟ ΚΛΙΜΑ-ΣΧΟΛΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ

Εννοιολογικές αποσαφηνίσεις- συσχετίσεις

ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ:

ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ

ΦΟΙΤΗΤΗΣ :

ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Κ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ20135094

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή

σελ. 3

1.1.Σχολική Κουλτούρα-Ορισμός

σελ. 4

1.2. Σχολική κουλτούρα- Βασικά χαρακτηριστικά

σελ. 6

2.1.Σχολικό κλίμα- Ορισμός

σελ. 9

2.2. Σχολικό κλίμα- Βασικά χαρακτηριστικά

σελ. 11

3. Σημασιολογική συσχέτιση εννοιών

σελ. 13

4. Επίλογος

σελ. 15

5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ- ΙΣΤΟΧΩΡΟΓΡΑΦΙΑ

σελ. 16

2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η παρούσα εργασία έχει ως βασικό σκοπό την

εννοιολογική αποσαφήνιση των όρων «σχολικό κλίμα» και

«σχολική κουλτούρα». Πιο συγκεκριμένα, θα επιχειρηθεί η

σημασιολογική οροθέτηση των όρων, η αναφορά στα ιδιαίτερα

χαρακτηριστικά τους και η επισήμανση των σημείων στα

εντοπίζονται οι ομοιότητες και οι διαφορές τους. Η

3

σημασιολογική προσέγγιση και των δύο όρων θα καταγραφεί

σε ξεχωριστά κεφάλαια, ενώ το τελευταίο κεφάλαιο θα

αναπτυχθεί συνδυαστικά .

This work has as main purpose the conceptual

clarification of the terms “school climate “ and “ school

culture” . In particular, it will be attempted to

demarcate semantic approach of the terms, the reference

to the specific characteristics and the labeling of

points identified similarities and differences. The

term’s semantic approach will be recorded in separate

chapters and the last chapter will be developed in

combination.

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: σχολική κουλτούρα, σχολικό κλίμα,

ομοιότητες, διαφορές, αποσαφηνίσεις.

KEY-WORDS: school culture, school climate, similarities,

differences, demarcation

4

1. ΣΧΟΛΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ

1.1.Σχολική Κουλτούρα-Ορισμός

Η έννοια της σχολικής κουλτούρας τα τελευταία

χρόνια έχει αποκτήσει μια δυναμική προοπτική, καθώς

θεωρείται πλέον ως ο κυρίαρχος μοχλός για τη διεισδυτική

προσέγγιση στο «είναι» του οργανισμού και για την

προσέγγιση των προβλημάτων, των σχέσεων και των συνθηκών

που υπάρχουν μέσα στη σχολική μονάδα. Βέβαια, η «μελέτη

της κουλτούρας αρχικά απασχόλησε τις οικονομικές

επιχειρήσεις και στη συνέχεια η ίδια η έννοια θεωρήθηκε

ένας από τους βασικούς παράγοντες που επιδρούν στην

αποτελεσματικότητα των σχολικών μονάδων ως οργανισμών…»

(Χατζηπαναγιώτου,2008). Ταυτόχρονα, όμως, ενσκήπτουν και

προβληματισμοί για την εννοιολογική οροθέτησή της, καθώς

τα σημαινόμενα της έννοιας επιδέχονται πολλές ερμηνείες

και αρκετές σημασιολογικές παρεκβάσεις.

Σε αδρές γραμμές, η «σχολική κουλτούρα» είναι τα

σύμβολα , οι τελετουργίες και οι μύθοι που

αντικατοπτρίζουν τις αξίες του οργανισμού, το σύστημα των

κοινών αντιλήψεων που διαφοροποιεί μια σχολική μονάδα

και, γενικότερα, η ιδιάζουσα ιδεολογία ενός σχολικού

5

οργανισμού, όπως ευσύνοπτα παρατίθενται τα χαρακτηριστικά

αυτά από διάφορους ερευνητές (http://www.pee.gr). Με πιο

απλά λόγια , όπως επισημαίνει ο Waller (στους Schoen &

Teddlie,2008) η σχολική κουλτούρα είναι η ταυτότητα του

κάθε σχολείου, που ενσωματώνει ένα σύμπλεγμα από

τελετουργικά, ήθη, προσωπικές σχέσεις και ηθικούς

κώδικες. Επομένως, η σχολική κουλτούρα είναι κάτι

βαθύτερο, βαθιά «εντυπωμένο» στο σχολικό οργανισμό και

απότοκο μακροχρόνιων διεργασιών που δεν μπορούν να

μεταβληθούν τόσο εύκολα. Χαρακτηριστική είναι η

διαπίστωση των Hoy et al. (1991, στο Schoen & Teddlie,

2008) ότι η σχολική κουλτούρα προσεγγίζεται από μια

ανθρωπολογική προοπτική, εδράζεται κυρίως σε αξίες και

νόρμες και οι διαστάσεις της είναι πιο γενικευμένες ,

ολιστικές και βασίζονται σε ποιοτικά δεδομένα.

Ακριβώς αυτή η ολιστική προσέγγιση της έννοιας

«σχολική κουλτούρα» διαφαίνεται και στην εννοιολογική

προσέγγιση του Schein (Schoen & Teddlie, 2008) και

(V.Houtte & D.Maele,2011).Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη

εννοιολογική προσέγγιση, η κουλτούρα σε ένα σχολικό

οργανισμό είναι μια δέσμη κοινών παραδοχών , που έχει

δοκιμαστεί στην πράξη και μεταφέρεται στα μέλη της ομάδας

ως ο ενδεδειγμένος τρόπος αντίληψης και αντιμετώπισης

προβλημάτων. Η δέσμη αυτή δεν είναι μονοδιάστατη, αλλά

αποτελείται από τρία επίπεδα: στο πρώτο είναι οι άγραφες

και ανεπίσημες προσδοκίες, όπως διαφαίνονται στις δομές

του οργανισμού, στο δεύτερο εντάσσεται το σύστημα των

κοινών αξιών και στο τρίτο , που είναι σε πιο αφηρημένη

6

Άγραφες και ανεπίσημεςπροσδοκίες

διάσταση και αποτελούν την ουσία της κουλτούρας,

ενσωματώνονται οι αντιλήψεις, οι σκέψεις και τα

συναισθήματα των μελών της ομάδας. Σχηματικά τα τρία

επίπεδα που ορίζουν τη σχολική κουλτούρα διαφαίνονται στο

παρακάτω διάγραμμα:

Συμπερασματικά, η σχολική κουλτούρα είναι η

«ταυτότητα», η «ιδιαιτερότητα» και η «προσωπικότητα» ενός

σχολικού οργανισμού , ενσωματώνοντας έννοιες, όπως οι

αξίες, οι αποδεκτές απόψεις και οι συμπεριφορές· οι

μέτοχοι-πελάτες ( εκπαιδευτικοί- μαθητές, κηδεμόνες) του

σχολικού οργανισμού αποδέχονται τη σημασία αυτών των

εννοιών, καθώς συμμετέχουν ενεργά στη δόμηση της

σχολικής κουλτούρας και η διαδικασία της διαμόρφωσής της

δεν είναι μια βραχυπερίοδος πορεία, αλλά μακροχρόνια μέσα

από γόνιμες αντιπαραθέσεις, συμμετοχικές διαδικασίες και

αποτελεσματικές συμπλεύσεις. Παράλληλα, η σχολική

κουλτούρα αποτελείται από τις επιμέρους «υποκουλτούρες»

των μαθητών και των εκπαιδευτικών, που «αντιπροσωπεύουν

την κουλτούρα της εργασίας και την κουλτούρα της μάθησης»

(Χατζηπαναγιώτου, 2008), καταδεικνύοντας φυσικά όχι το

απαξιωτικό σημασιολογικό περιεχόμενο της έννοιας, αλλά το

7

Αξίες που έχουν υιοθετηθεί

Νόρμες και πρότυπα

συμμετοχικό στοιχείο της γενικής έννοιας «σχολική

κουλτούρα».

1.2. Σχολική κουλτούρα- βασικά χαρακτηριστικά

Μετά την αδρομερή αναφορά στους ορισμούς που

αποδόθηκαν για την έννοια «σχολική κουλτούρα» η

επισήμανση των βασικών συστατικών που συναπαρτίζουν τον

όρο αυτό είναι αναγκαία για την εμβριθή σημασιολογική

προσέγγιση. Έτσι, η καταγραφή των βασικών χαρακτηριστικών

δεν είναι απλώς μια συμπληρωματική διαδικασία, αλλά μια

απαραίτητη κίνηση για την εννοιολογική αποσαφήνιση της

σχολικής κουλτούρας.

Η σχολική κουλτούρα, δηλαδή η ιδεολογία και το

κοινό σύστημα προσανατολισμού, χαρακτηρίζει ένα σχολικό

οργανισμό και τον διαφοροποιεί από ένα άλλο. Πιο

συγκεκριμένα, σύμφωνα με το Θεοφιλίδη (2004, στο

Χατζηπαναγιώτου, 2008) « η οργανωσιακή κουλτούρα ή

σχολική κουλτούρα εστιάζει στις αξίες και στα πιστεύω των

μελών τα οποία πολλές φορές δεν είναι εύκολο να γίνουν

αντιληπτά, ενώ αρκετοί μελετητές συνδέουν την κουλτούρα

με το σεβασμό στην ιεραρχία και στις δομές του

οργανισμού». Από την παραπάνω λακωνική διατύπωση

διαφαίνεται ότι βασικό χαρακτηριστικό της κουλτούρας

είναι η αποτύπωση όχι μόνο της ταυτότητας της σχολικής

μονάδας αλλά και η απόδοση-αποτίμηση των ιεραρχικών δομών

που τη διέπουν.

8

Επιπλέον, σύμφωνα με τους Hoy & Miskel (2008, ό.π.,

σελ. 217), η κουλτούρα των περισσότερων οργανισμών,

αποτελείται από επτά βασικά στοιχεία, που αρχικά

χαρακτήριζαν έναν οποιοδήποτε οργανισμό αλλά στη συνέχεια

αποτέλεσαν τα δομικά συστατικά και για μια σχολική μονάδα

· τα στοιχεία αυτά είναι :

α. Καινοτομία ( η δημιουργικότητα και ο ενδεχόμενος

κίνδυνος από τις επιλογές των υπαλλήλων)

β. Σταθερότητα ( αν οι δραστηριότητες συντελούν στην

παγίωση ή στην ανατροπή στοιχείων του οργανισμού)

γ. Προσοχή στις λεπτομέρειες. ( το ενδιαφέρον για την

ακρίβεια)

δ. Προσανατολισμός στο αποτέλεσμα ( η προσήλωση της

διοίκησης για τα αποτελέσματα των δραστηριοτήτων)

ε, Προσανατολισμός στο ανθρώπινο δυναμικό ( το ενδιαφέρον

της διοίκησης για τον ανθρώπινο παράγοντα κατά τη λήψη

των αποφάσεων)

στ. Προσανατολισμός στην ομάδα ( το πνεύμα ομαδικότητας

της ομάδας)

ζ. Μαχητικότητα ( ο συναγωνισμός και η παρωθητική δύναμή

του).

Αντίστοιχα, η Πασιαρδή (στο http :// www . pee . gr ), αφού

επισημαίνει τον καθοριστικό ρόλο του διευθυντή στη

διαμόρφωση της σχολικής κουλτούρας ως βασικού και

πρωτεύοντος στόχου του, θεωρεί ότι η σχολική κουλτούρα

αποτελείται από κάποιες νόρμες , μέσα από τις οποίες

ανιχνεύεται το σημασιολογικό περιεχόμενο αυτής της

έννοιας. Τέτοιες νόρμες , ενδεικτικά, μπορεί να είναι η

9

συνυπευθυνότητα, η συνεργασία, η συνεχής βελτίωση, η

υποστήριξη, η ειλικρινής επικοινωνία, η αναγνώριση, ο

αμοιβαίος σεβασμός και ο πειραματισμός σε νεόκοπες

πρακτικές.

Τα βασικά στοιχεία μιας κουλτούρας μπορούν επίσης να

ταξινομηθούν σε τέσσερα επίπεδα, σύμφωνα με τους

Sergiovanni & Starrat (1998, στο http :// www . pee . gr ). Το

πρώτο είναι τα αποτελέσματα της κουλτούρας , δηλαδή οι

μύθοι, οι ιστορίες και τα σύμβολα, το δεύτερο είναι οι

προοπτικές του ανθρώπινου δυναμικού μέσα στον οργανισμό,

το τρίτο επίπεδο είναι οι αξίες και το τέταρτο οι

παραδοχές για την ύπαρξη του ίδιου του οργανισμού.

Ειδικότερα για το πρώτο επίπεδο των συστατικών στοιχείων

οι Hoy & Miskel (2008, στο Χατζηπαναγιώτου, 2008, σελ.

218) προσθέτουν και τους θρύλους και τις εθιμοτυπίες,

υποστηρίζοντας πως η διαμόρφωσή τους δεν είναι στατική

αλλά διαχρονική, συμμετοχική και φασματική, και

επισημαίνουν ότι αυτά τα στοιχεία είναι η «ταυτότητα» του

σχολικού οργανισμού. Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί ότι η

παραπάνω ταξινόμηση των Sergiovanni & Starrat έχει

ομοιότητες στο περιεχόμενο των ομάδων με αυτή του Schein

και διαφορά στον αριθμό των επιπέδων, όπως καταδείχθηκε

στο προηγούμενο κεφάλαιο της παρούσας εργασίας.

Ενδιαφέρουσα είναι και η προσέγγιση των Schoen &

Teddlie(2008) στην ταξινόμηση των βασικών δομικών

στοιχείων της σχολικής κουλτούρας. Σχηματικά, η πρώτη

ενότητα περιλαμβάνει τον επαγγελματικό προσανατολισμό

( δηλαδή στοιχεία που σχετίζονται με την επαγγελματική

10

βελτίωση και ανάπτυξη, συλλογικά ή ατομικά, του

προσωπικού), η δεύτερη την οργανωτική δομή ( δηλαδή

στοιχεία που σχετίζονται με τον τύπο ηγεσίας και με τη

συναίνεση για την επίτευξη κάποιων στόχων), η τρίτη

ενότητα με την ποιότητα του μαθησιακού περιβάλλοντος ( η

συμμετοχή δηλαδή των μαθητών σε βιωματικές και

μετασχηματιστικές εκπαιδευτικές δράσεις) και ,τέλος, η

τέταρτη που σχετίζεται με διασύνδεση- σύνδεση των

προσωπικών αναγκών των μαθητών με τους ευρύτερους στόχους

του σχολικού οργανισμού.

Ανεξάρτητα από την ταξινόμηση, την αναγνώριση και τη

σημασιολογική προσέγγιση των στοιχείων που συναπαρτίζουν

την έννοια «σχολική κουλτούρα», η επισήμανση κάποιων

«μορφών» κουλτούρας βοηθά αναντίρρητα στην εμβριθέστερη

κατανόησή τους. ΄Ετσι, υπάρχει το μοντέλο της ιεραρχικής

κουλτούρας, όπου τα δομικά της στοιχεία δίνουν έμφαση στη

σταθερότητα, στον έλεγχο και στη λειτουργία μέσα στα

γραφειοκρατικά πλαίσια, το μοντέλο της αγοράς, με βασικό

στόχο την ανταπόκριση του σχολικού οργανισμού στις

συνθήκες του ανταγωνισμού, το μοντέλο της κουλτούρας της

παρέας, όπου επιδιώκεται η εμπέδωση της συνεργασίας, της

συμμετοχικότητας και της συνοχής, και τέλος το μοντέλο

της κουλτούρας των συνθηκών, όπου επιδιώκεται η διάκριση,

η δημιουργικότητα και η ανάληψη καινοτόμων δράσεων

( Χατζηπαναγιώτου, 2008).

Μια άλλη ενδιαφέρουσα διάσταση των βασικών

χαρακτηριστικών της σχολικής κουλτούρας είναι η διάκρισή

τους σε εξωτερικά και εσωτερικά. Στα εξωτερικά

11

( Ε.Α.Π.,1999), ενσωματώνονται τα στοιχεία του υλικού

περιβάλλοντος – δηλαδή αίθουσες, εξοπλισμός, καθαριότητα,

διακόσμηση-, ενώ στα εσωτερικά, όπου κυρίαρχο ρόλο

διαδραματίζει ο διευθυντής ενυπάρχουν οι ανθρώπινες

σχέσεις, η αίσθηση της ικανοποίησης, η υπερηφάνεια για

τον οργανισμό και οι κοινοί στόχοι.

Συμπερασματικά, μέσα από την αδρομερή καταγραφή των

βασικών χαρακτηριστικών της σχολικής κουλτούρας,

διαφαίνεται η πολυπρισματική, δυναμική και φασματική

διάσταση της έννοιας, που διαμορφώνεται μέσα από τη

συνδρομή όλων των συμμετεχόντων ( πελατών, μετόχων,

επωφελουμένων) σε μεγάλο ορίζοντα χρόνου. Ταυτόχρονα, οι

σχέσεις των δομικών αυτών χαρακτηριστικών είναι

διαδραστικές και αμφίδρομες, ενώ η ταξινόμησή τους δεν

έχει αξιολογικό χαρακτήρα παρά μία εννοιολογική

σύμπλευση, στα πλαίσια της ίδιας ενότητας. Επίσης,

ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός πως οι ταξινομήσεις αυτές

έχουν πολλαπλές ομοιότητες, παρά το γεγονός ότι

διατυπώθηκαν από διαφορετικούς μελετητές.

12

2. ΣΧΟΛΙΚΟ ΚΛΙΜΑ

2.1.Σχολικό κλίμα- Ορισμός

Η έννοια του σχολικού κλίματος προκαλεί πολλές

φορές σημασιολογικές συγχύσεις με τη σχολική κουλτούρα,

όπως θα καταδειχθεί αργότερα και στο αντίστοιχο κεφάλαιο,

όπου θα επιχειρηθεί η εννοιολογική σύγκριση μεταξύ αυτών

των δύο εννοιών. Γι’ αυτό το λόγο, οι περισσότεροι

ερευνητές προσπαθούν να αποδώσουν την έννοια και μέσα από

τις ομοιότητες και τις διαφορές με τη συγγενική έννοια

«σχολική κουλτούρα».

Σε γενικά πλαίσια το σχολικό κλίμα αποτυπώνει τη

στάση, τη συμπεριφορά, την ατμόσφαιρα που επικρατεί σε

ένα σχολείο και είναι άμεσα συσχετιζόμενο με όσους

εμπλέκονται σε αυτό. Συμπληρωματικά, το σχολικό κλίμα

δηλώνει τη στάση ενός σχολικού οργανισμού, ενώ παλαιότερα

υποδήλωνε το πνεύμα και το ήθος του και φυσικά μέσα σε

ένα ευχάριστο κλίμα λειτουργούν αποδοτικότερα

εκπαιδευτικοί και μαθητές (Gruenert, 2008). Σύμφωνα με το

Hoy (1990, στους Houtte & Maele, 2011, σελ. 508) το

«σχολικό κλίμα είναι η διαρκής ποιότητα του σχολικού

περιβάλλοντος, όπως αυτή βιώνεται από τους μετόχους,

επηρεάζει τη συμπεριφορά τους και εδράζεται στις

συλλογικές αντιλήψεις για τη συμπεριφορά στο σχολείο».

Σύμφωνα με το παραπάνω ορισμό η εννοιολογική προσέγγιση

13

του σχολικού κλίματος βασίζεται σε ψυχολογικές

προσεγγίσεις, στη μέτρηση χαρακτηριστικών της

συμπεριφοράς και μπορεί να αποδοθεί και με ποσοτικά

δεδομένα και με επάρκεια ( 2008, Schoen& Teddlie).

Οι Teddlie & Stringfield (1993, στους Schoen&

Teddlie, 2008, σελ. 131) αναφέρουν ότι « το σχολικό κλίμα

είναι συνισταμένη πολλών μεταβλητών που υπάρχουν στο

σχολικό περιβάλλον, αλλά δεν το περιορίζουν σε αυτά, όπως

η αντίληψη των μαθητών για τους δασκάλους, η ικανότητα

των δασκάλων, οι προσδοκίες των εκπαιδευτικών για τους

μαθητές, οι προσπάθειες εκπαιδευτικών και μαθητών για

εξέλιξη, οι προσδοκίες των γονέων για ποιότητα στην

εκπαίδευση, οι αντιλήψεις για την παρούσα σχολική

ποιότητα και οι προσπάθειες για τη βελτίωση».

Από τους ορισμούς αυτούς γίνεται αντιληπτό πως το

σχολικό κλίμα είναι μια έννοια που ταυτίζεται με την

ατμόσφαιρα, το στίγμα και την αίσθηση που αναδίδεται στο

σχολείο από την πρώτη στιγμή, που μπορεί να αποτυπωθεί με

ψυχολογικές μετρήσεις. Επίσης, στη διαμόρφωσή του

συμμετέχουν εκπαιδευτικοί, γονείς και μαθητές , δηλαδή οι

μέτοχοι ,οι πελάτες και οι επωφελούμενοι, ενώ το γόνιμο

και εποικοδομητικό κλίμα είναι ο βασικός παράγοντας για

ένα αποτελεσματικό σχολείο που συμβάλλει βελτιωτικά στα

μαθησιακά αποτελέσματα. Επίσης, το σχολικό κλίμα είναι η

αποτύπωση του σχολικού οργανισμού τη δεδομένη χρονική

συγκυρία, όπως την αντιλαμβάνονται οι μαθητές, το

προσωπικό και οι υπόλοιποι εμπλεκόμενοι στο σχολικό έργο,

14

ενώ η περιρρέουσα αυτή ατμόσφαιρα επηρεάζει καταλυτικά

και τη συμπεριφορά όλων των μελών του σχολείου.

15

2.2. Σχολικό κλίμα- Βασικά χαρακτηριστικά

Μετά την επιγραμματική αναφορά στους ορισμούς

που αποδόθηκαν για την έννοια «σχολική κλίμα», η

επισήμανση των βασικών στοιχείων που συναποτελούν τον όρο

αυτό είναι ανελαστική προτεραιότητα για τη σημασιολογική

προσέγγιση. Έτσι, η καταγραφή των βασικών χαρακτηριστικών

δεν είναι απλώς μια συμπληρωματική διαδικασία, αλλά, όπως

και με τον όρο «σχολική κουλτούρα», αποτελεί μια

απαραίτητη κίνηση για την εννοιολογική αποσαφήνιση του

σχολικής κλίματος.

Η επισήμανση των βασικών συστατικών στοιχείων του

σχολικού κλίματος γίνεται εύκολα και άμεσα αντιληπτή.

Σύμφωνα με το Nooman (2004, σελ. 60), «η αποτίμηση του

σχολικού κλίματος μπορεί να είναι μια σύνθετη και επίπονη

διαδικασία, που επιτυγχάνεται μέσα από ένα μείγμα

παρατηρήσεων, ερευνών και συνεντεύξεων, αλλά ο καθένας

που δαπανά λίγο χρόνο στο σχολείο γνωρίζει έναν

απλούστερο, αλλά επιστημονικά ανεπαρκέστερο, τρόπο για να

το εκτιμήσει»· απλά παρατηρώντας τον πίνακα ανακοινώσεων,

τις φωνές στις αίθουσες και στους διαδρόμους, τους

τοίχους, μπορεί να εξαχθεί άποψη για το κλίμα.

Σύμφωνα με το Nooman ( 2004, σελ. 60-64), υπάρχουν

επτά βασικοί παράγοντες που συμβάλλουν στη δόμηση ενός

υγιούς σχολικού κλίματος: α. Η παροχή υγιών προτύπων από

τους εκπαιδευτικούς, β. η συνοχή ανάμεσα σε όλα τα μέλη

που συναποτελούν το σχολικό οργανισμό, γ. το βάθος και η

16

ένταση στις σχέσεις αυτές, δ. η εμπέδωση δημοκρατικού

πνεύματος, ε. η αίσθηση της κοινότητας, της ομάδας, στ. η

συνδρομή και η εμπλοκή όλων των μελών του σχολικού

οργανισμού σε δραστηριότητες και ζ. η ηγεσία. Οι

παράγοντες αυτές είναι οι βασικοί συντελεστές ενός

σχολικού κλίματος που θα επηρεάζει θετικά τους

εκπαιδευτικούς, θα συντελεί γόνιμα στην εκτέλεση του

εκπαιδευτικού τους έργου και θα κατατείνει στην ευόδωση

των στόχων που είχαν τεθεί.

Ο Tagiouri ( 1968, στους Houtte & Maele, 2011,

σελ.507 ) « παρουσιάζει το κλίμα ως μια πολυπρισματική

έννοια που αποτελείται από τέσσερις διαστάσεις: α. το

φυσικό περιβάλλον, β. τα χαρακτηριστικά των

προσωπικοτήτων και των ομάδων που συμμετέχουν στον

οργανισμό, γ. το κοινωνικό σύστημα και οι σχέσεις που

αναπτύσσονται ανάμεσα στα άτομα και στις ομάδες στα

πλαίσια του οργανισμού και δ. η κουλτούρα…». Παρατηρούμε

δηλαδή ότι σύμφωνα με την παραπάνω άποψη η σχολική

κουλτούρα ενσωματώνεται στο σχολικό κλίμα.

Για την ανίχνευση των βασικών χαρακτηριστικών του

σχολικού κλίματος το ερωτηματολόγιο O.C.D.Q. (

Organizational Climate Descriptive Questionnaire)

αποτελεί ένα ακόμη εφόδιο. Πιο συγκεκριμένα, το

συγκεκριμένο ερωτηματολόγιο (Schoen& Teddlie, 2008, σελ.

131) εστίασε σε τέσσερις περιοχές συμπεριφορές των

εκπαιδευτικών και αντίστοιχες των διευθυντών,

καταλήγοντας στους εξής τύπους σχολικού κλίματος: α. του

ανοιχτού ( με κύρια χαρακτηριστικά την υποστήριξη και τη

17

συνεργασία), β. του κλειστού ( έλεγχος, αυστηρότητα), γ.

της αποστασιοποίησης ( χαμηλό επίπεδο συνεργασίας) και δ.

της ενεργούς εμπλοκής ( συνεργασία και αφοσίωση)

Παράλληλα, οι Creemers και Reezigt ( 1999, στους

Schoen& Teddlie, 2008) σε αντιδιαστολή με τους υπόλοιπους

μελετητές, που εστίαζαν μόνο σε εσωτερικές συμπεριφορές

για την ανίχνευση των βασικών χαρακτηριστικών του

σχολικού κλίματος, διεύρυναν τις διαστάσεις του. Πιο

συγκεκριμένα, υποστήριξαν πως το σχολικό κλίμα

ενσωματώνει το φυσικό περιβάλλον, το κοινωνικό σύστημα

που διέπει τις σχέσεις μέσα στο σχολείο, την ευταξία και

τις προσδοκίες για τη συμπεριφορά των εκπαιδευτικών και

τα αποτελέσματα των μαθητών.

Επομένως, τα βασικά συστατικά του σχολικού κλίματος

είναι πολυδιάστατα και δεν εξαντλούνται σε τυπικά σχήματα

μέσα στα στενά πλαίσια του σχολικού οργανισμού. Μάλιστα,

οι αρμόδιες υπηρεσίες στη Νέα Υόρκη (

http :// www . p 12 nysed . gov ) υιοθέτησαν ένα μοντέλο για τη

διαρκή ανάπτυξη του σχολικού κλίματος, που αποτελείται

από τα στάδια της προετοιμασίας, της αξιολόγησης, της

κατανόησης, της δράσης, της εφαρμογής και της

επαναξιολόγησης· σχηματικά, τα στάδια αυτά βρίσκονται ως

σημεία σε ένα κύκλο που ξεκινά από το στάδιο της

προετοιμασίας, καταλήγει στην επαναξιολόγηση και

συνεχίζεται η πορεία αυτή , με την ίδια φορά, διαρκώς.

Συμπερασματικά τα βασικά χαρακτηριστικά που

συναποτελούν την έννοια της ατμόσφαιρας, της ποιότητας

του σχολικού περιβάλλοντος και του στίγματος της σχολικής

18

μονάδας, δηλαδή το σχολικό κλίμα, είναι πολυδιάστατα,

διαδραστικά και πολυσημικά. Μπορούν να καταγραφούν ,

κυρίως με ψυχολογικές προσεγγίσεις, και μπορούν να

αποδώσουν την εικόνα του σχολικού οργανισμού τη δεδομένη

χρονική στιγμή.

3. Σημασιολογική συσχέτιση των εννοιών

Μέσα από την καταγραφή των ορισμών και των

βασικών στοιχείων που συναποτελούν τους όρους «σχολικό

κλίμα» και «σχολική κουλτούρα» διαφάνηκε η σημασιολογική

συγγένειά τους και η δυσκολία να οροθετηθούν εννοιολογικά

και διακριτά. Άλλωστε, σύμφωνα με τους Schoen & Teddlie (

2008 στους Houtte & Maele, 2011, σελ. 506) « οι δύο όροι

έχουν μικρή σημασιολογική διαφοροποίηση…, καθώς πολλές

μεταβλητές του σχολικού κλίματος θα μπορούσαν να

εξετασθούν κάτω από τον ορισμό της κουλτούρας». Άλλωστε,

όπως καταγράφηκε και στην ενότητα 2.2.- τα βασικά

χαρακτηριστικά του σχολικού κλίματος- και ο Tagiouri

( 1968, στους Houtte & Maele, 2011) ενσωμάτωσε στα

συστατικά του σχολικού κλίματος την έννοια της

κουλτούρας.

Επομένως, ο προβληματισμός για τη σημασιολογική

διάκριση των δύο αυτών εννοιών δεν είναι σύγχρονος.

Χαρακτηριστικά, μπορεί να αναφερθεί ο προβληματισμός για

την επιλογή του κλίματος ή της κουλτούρας στη διερεύνηση

19

της σχολικής αποτελεσματικότητας και προόδου. Αρχικά, και

ιδίως με την υιοθέτηση διαφόρων εργαλείων – όπως του

O.C.D.Q. ( Organizational Climate Descriptive

Questionnaire) και του L.E.I. ( Learning Enviroment

Inventory)- ως τα τέλη του 1970 το σχολικό κλίμα

θεωρήθηκε η προφανής έννοια για τη διερεύνηση της

σχολικής προόδου , μέσα από έρευνες για τη σχολική

αποτελεσματικότητα και εξέλιξης. Στη συνέχεια, από τα

τέλη της δεκαετίας του 1980 η σχολική κουλτούρα θεωρήθηκε

η κυριότερη έννοια που θα μπορούσε να αποδώσει καλύτερα

το χαρακτήρα του σχολείου (Houtte & Maele, 2011). Ο

προβληματισμός αυτός ενυπάρχει και σήμερα στους

μελετητές· ενδεικτικά ο Houtte θεωρεί πως η έννοια

«σχολικό κλίμα» είναι η καλύτερη έννοια για να αποδοθεί

το η σχολική αποτελεσματικότητα και η σχολική εξέλιξη,

ενώ οι Schoen & Teddlie (2008) θεωρούν ότι το σχολικό

κλίμα δεν είναι η πρωτεύουσα έννοια και ότι μπορεί να

θεωρηθεί ως ένα υποσύνολο της σχολικής κουλτούρας.

Σύμφωνα με τους ίδιους ( ό.π., 2008, σελ. 133), και

οι δύο έννοιες εμπεριέχουν μεταβλητές που επηρεάζουν

καταλυτικά την αποτελεσματικότητα των μαθητών.

Επισημαίνουν ακόμη- επικαλούμενοι τους Hoy et all.(1991)-

ότι παρά τις προφανείς ομοιότητες , το σχολικό κλίμα

εξετάζεται μέσα από την οπτική της ψυχολογίας, ενώ η

σχολική κουλτούρα διερευνάται από την ανθρωπολογική

οπτική · δηλαδή το σχολικό κλίμα σχετίζεται περισσότερο

με την έννοια της συμπεριφοράς, ενώ η σχολική κουλτούρα

με τις αξίες και τις νόρμες. Επίσης, οι ορισμοί που

20

αποδίδονται στο σχολικό κλίμα είναι πιο σαφείς και

ειδικοί, ενώ αυτοί για τη σχολική κουλτούρα είναι πιο

γενικοί και ολιστικοί. Τέλος προσθέτουν ότι τα δεδομένα

για το σχολικό κλίμα είναι κυρίως ποσοτικά, ενώ για τη

σχολική κουλτούρα ποιοτικά.

Πολύ εύστοχα ο Gruenert ( 2008, σελ. 58) αναφέρει πως

«αν η κουλτούρα είναι η προσωπικότητα του οργανισμού,

τότε το κλίμα εκφράζει τη συμπεριφορά του. Έτσι, είναι

πολύ πιο εύκολο να αλλάξει ο οργανισμός τη συμπεριφορά

του, παρά την προσωπικότητά του.» Συμπληρώνει, επίσης

εύστοχα ( ό.π.) ότι « αν η ηγεσία του σχολείου θέλει να

διαμορφώσει μια νέα κουλτούρα, θα πρέπει να ξεκινήσει με

την αποτίμηση του σχολικού κλίματος» και καταλήγει στο

συμπέρασμα ( ό.π., σελ 59) πως « η κατανόηση των διαφορών

μεταξύ κουλτούρας και κλίματος μας παρέχει ένα ακριβές

εργαλείο με τα οποία μπορούμε να βελτιώσουμε τα σχολεία».

Τέλος, με ένα σχεδιάγραμμα, που παρατίθεται ακριβώς

παρακάτω, αποδίδονται γλαφυρά οι διαφορές μεταξύ των δύο

εννοιών, σχετικά με τη στερεοτυπική αντίληψη που έχουν

μαθητές και εκπαιδευτικοί για τη Δευτέρα και την

Παρασκευή στο σχολείο (ό.π., σελ. 58)

Contrasting Climate with CultureCLIMATE CULTUREMonday versus Friday Gives

Mondays permission to be miserable

Attitude or mood of the group

Personality of the group

21

Provides a state of mind

Provides a (limited) way of thinking

Flexible, easy to change Takes

many years to evolve

Based on perceptions

Based on values and beliefs

Feel it when you come in the door Members

cannot feel it

Is all around us

Is part of us

The way we feel around here The way we

do things around here

First step to improvement

Determines if improvement is possible

It’s in your head

It’s in your head

Επομένως, μπορεί τα σημασιολογικά όρια του κλίματος

και της κουλτούρας να μην είναι τόσο ευδιάκριτα, ωστόσο η

εννοιολογική τους αποσαφήνιση μας οδηγεί στο συμπέρασμα

ότι οι δύο έννοιες έχουν διακριτά, καταφανή και εύληπτα

σημαινόμενα.

4. Επίλογος

Στην παρούσα εργασία καταβλήθηκε προσπάθεια να

καταδειχθούν τα σημαινόμενα των όρων «σχολική κουλτούρα»

και «σχολικό κλίμα». Αρχικά, σε διακριτά κεφάλαια,

επιχειρήθηκε η διατύπωση των ορισμών και η καταγραφή των

22

βασικών συστατικών τους. Στη συνέχεια, επιχειρήθηκε η

συγκριτική προσέγγιση των δύο εννοιών, με σκοπό την

ανάδειξη των διακριτών σημασιολογικών περιεχομένων.

Ενδιαφέρον θα παρουσίαζε η διεύρυνση της εργασίας για

την αποτίμηση των εννοιών σε μια σχολική μονάδα στην

Ελλάδα. Θα μπορούσε να αποτελέσει αντικείμενο περαιτέρω

έρευνας η αποτίμηση του σχολικού κλίματος και της

κουλτούρας σε ένα εκπαιδευτικό οργανισμό, μέσα από το

εργαλείο της παρατήρησης και του ερωτηματολογίου, και η

καταγραφή των απόψεων- μετόχων, πελατών, επωφελουμένων-

για το περιεχόμενο αυτών των εννοιών.

23

6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ- ΙΣΤΟΧΩΡΟΓΡΑΦΙΑ

Ε.Α.Π.(1999).Διοίκηση Εκπαιδευτικών Μονάδων–Διοίκηση

Ανθρώπινου Δυναμικού-, Τόμος Β’, Πάτρα: Ε. Α.Π.,

σελ.27.

Gruenert, S.(2008). School Culture School Climate:

They are not the same thing. Principal, March/April

2008, 57-59

Houtte, M.& Maele, D.(2011). The black box

revelation: in search of conceptual clarity

regarding climate et culture in school effectiveness

research. Oxford Rewiew of Education, 37(4),506-510

Noonan, J.(2004). School climate and the safe

school: Seven contributing factors. Educational Horizons,

Fall 2004, 60-64

Schoen,T. & Teddlie,C.(2008). A new model of school

culture: a response to a call for conceptual

clarity. School Effectiveness and School

Improvement,19(2),129-133 & 137-140

Χατζηπαναγιώτου, Π.(2008).Ο ρόλος της κουλτούρας στην

αποτελεσματικότητα του σχολικού οργανισμού, στο Παπαναούμ,Ζ.

(2008). Οδηγός επιμόρφωσης, Διαπολιτισμική Εκπαίδευση και

24

Αγωγή .Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο

Θεσσαλονίκη, Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής.

http :// www . pee . gr / wp - content / upload / praktika

synedrionfiles/pr syn/s nay/c/2/georgia pasiadis.htm

( Προσπελάσθηκε στις 23/12/2013)

http :// www . p 12 nysed . gov / dignityact / rgsection 1. html

(Προσπελάσθηκε στις 23/12/2013)

25