نظم اخلاقی جامعه معاصر ایرانی (با رویکرد دورکیمی به اخلاق(صفحه \r\n103\r\nفایل کامل مقاله در سایت گذاشته

$Page 1: نظم اخلاقی جامعه معاصر ایرانی (با رویکرد دورکیمی به اخلاق(صفحه \r\n103\r\nفایل کامل مقاله در سایت گذاشته$


شناسی ایرانانجمن جامعه

سومین همایشهای مجموعه چکیده مقاله

یرانا های مفهومی و نظری درباره جامعه کنکاش

(9315 ماهاردیبهشت 23و 22)

شناسی ایرانانجمن جامعه های سومین همایشمجموعه چکیده مقاله

«های مفهومی و نظری درباره جامعه ایران کنکاش» ایران شناسی جامعه انجمن: کننده برگزار

محمدجواد زاهدی: همایش علمی دبیرپرویز اجاللی )موسسه عالی آموزش و تقی آزادارمکی )دانشگاه تهران(، :علمی شورای اعضای

فرهنگ ارشاد )دانشگاه شهید ،(یطباطبای عالمه دانشگاه) احمدنیا شیرینریزی(، پژوهش مدیریت و برنامه باستانی سوسنجاجرمی )دانشگاه تهران(، حسین ایمانیچمران اهواز(، حمید انصاری )دانشگاه تهران(،

ابوالحسن تنهایی )دانشگاه آزاد اسالمی(، )دانشگاه عالمه طباطبایی(، رانیپپرویز الزهرا(، دانشگاه) ،(تهران دانشگاه) توكل توفیق )دانشگاه تربیت مدرس(، محمد ، ابراهیم(تهران دانشگاه) یتوسلغالمعباس

یگانه محمدرضا جوادیی )دانشگاه شهید بهشتی(، هادی خانیکی )دانشگاه عالمه طباطبایی(، چلبمسعود )دانشگاه پیام محمدجواد زاهدی)دانشگاه تهران(، فر عیرفالدین جالل )پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات(،

زادهسراج نیر ساروخانی )دانشگاه تهران(، جعفر سخاوت )دانشگاه عالمه طباطبایی(، سیدحسنور(، باقصادق(، ملیحه شیانی )دانشگاه تهران(، داور امام دانشگاه) سیدامامی كاووس ،(خوارزمی دانشگاه)

ه پژوهش و موسسمقصود فراستخواه )شیخاوندی )دانشگاه آزاد اسالمی(، غالمرضا غفاری )دانشگاه تهران(، تحقیقات مركز) رادقانعی سیدمحمدامینالدین قادری )دانشگاه آزاد(، (، صالحریزی آموزش عالیبرنامه

و یانسان علوم پژوهشگاه، مجتبی مقصودی )دانشگاه آزاد اسالمی(، جواد میری )(كشور علمی سیاست محمدگاه تربیت مدرس(، )دانش یمنوچهر عباسی(، سعید معیدفر )دانشگاه تهران(، فرهنگ مطالعات

)دانشگاه تهران(، حسین گهرکین، عبدالحسین (تهران دانشگاه) )دانشگاه تهران(، یونس نوربخش ییرزایم .میرزایی )پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی(

نسبمهدی ولی پور،پروین علی مقدم،فاطمه عزلتی کارشناسان علمی:مقدم، عزلتی فاطمه ،زاهد اسدیژیال آور، ، )سرپرست دبیرخانه( پورپروین علی :کمیته اجرائی اعضای

نسب.اعظم فالح، مهدی ولیتهران، بزرگراه جالل آل احمد، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، انجمن آدرس دبیرخانه:

شناسی ایران جامعه www.isa.org.ir آدرس سایت الکترونیک:

[email protected]آدرس نامه الکترونیک:

http://www.isa.org.ir/

mailto:[email protected]

فهرست مطالب

صفحه ...................................................................................................................................................... عنوان

11 ..................................................................................................................................................................... مقدمه

29 ............................................................................................................................ ها مقاله دهیچک: اول بخش

32 ................................................ یطاهر نجمه ،نیآرو بهاره /ها هینظر یابیارز اریمع :انهیعام شهود تا یشناس جامعه از

32 ................................................................................................ یآزادارمک یتق/؟یاجتماع مسئله كدام و هینظر كدام

32 یشفعت معصومه یی،آقا عاطفه /«یگریاری یشناس انسان» كتاب به ینگاه با یاجتماع ومعل در یپرداز مفهوم ضرورت

32 ...................................................... یبن سله آهنگر اعظم یی/نامب هینظر بر یمبتن یدانشگاه قاتیتحق یمحتوا لیتحل

32 ........... یمیابراه یمهد ی/ا جامعه کردیرو یها امکان تا یاقتصاد یها نییتب ینابسندگ از :رانیا در یعلم یفقرپژوه

32 ................................................................... یكاشان اجتهدنژاد دساالریس /تهیمدرن ی مسئله و رانیا در یشناس جامعه

23 ...................................................... ایاحمدن نیریش /رانیا یاجتماع یهابیآس با جههموا در کردیرو رییتغ ضرورت

23 .................................................. یاحمد اصغر /تاریخی مطالعات در «خاص» و «عام» مفاهیم شناختیروش جایگاه

22 ................................ارشاد فرهنگ / ؟یشناخت جامعه نشیب ای یپرداز هینظر :یانتقاد تفکر ،ینظر تفکر ،یفلسف تفکر

22 ..................................... یاسالم اهلل روح /رانیا جامعه درباره یشناس جامعه یدانشگاه یدستاوردها یانتقاد یابیارز

روابط وزهح در یرانیا ینظر یهاتالش لیتحل ؛یاجتماع و یانسان دانش شبردیپ در تیواقع و مفهوم کیالکتید

22 ............................................................................................................................. یاردكان یلیاسمع یعل/الملل نیب

22 ............................................................................................ یاقیاشت معصومه /رانیا در توسعه یرهایمس و هادولت

22 ........................................................................................... افشاركهن جواد / یشناس جامعه یها ناممکن / رهایناگز

یها هینظر یدگرگون نییبت جهت یا منطقه انیم تعامل نقش) یا توسعه کردیرو با یا منطقه ییهمگرا یاستراتژ

21 ................................................................... این نیافش نیریش /رانیا و انهیخاورم یكشورها مطالعه مورد ؛(یاجتماع

23 .............................................. رانیج یزدیا اصغر / فقرا انیم در یاجتماع رنج یرهایمس بیتعق :زوال به رو یزندگ

22 ..................................................... نسبیول یمهد ی،جاجرم یمانیا نیحس ی/خسرو خسرو منظر از روستا مفهوم

22 ............................................................ یگیطالب مژده ی،باستان سوسن /كار در شدن غرقه تجربه و یسازمان فرهنگ

24 .......... یفائق سحر ی،نگانیبا بهمن /چندفرهنگی جوامع در فرهنگی سرمایه نظریه برای مکملی رهنگی؛ف هایثروت

22 ......................................................................... رانیپ زیپرو /رانیا در انسان علوم یسترون و خاص و عام کیالکتید

22 ....................................................................انیتقو یعل نیناصرالد /نده؟یآ یبرا یانتخاب ای گذشته از یراثیم :تیهو

22 ........................................................... دلویتوح هیسم / مشروطه دوران در یرانیا ی جامعه فهم دیكل عدالت از یتلق

21 ......................................................................................................... توكل محمد /رانیا در یپرداز هینظر مشکالت

هاي مفهومي و نظري درباره جامعه ايران هاي سومين همايش كنكاش مجموعه چكيده مقاله 6

23 ................................... یاسد یبن نایمب ،آزاد یجعفر ریام /تیقوم و تیمل گفتمان در زیبرانگ چالش میمفاه فیبازتعر

22 .................................. توبک اسمر ی،جعفر نیالعابدنیز/معاصر رانیا یاجتماع راتییتغ فهم باب در ینظر یتالش

22 ..................... پور یجالئ درضایحم /گذشته دهه در رانیا جامعه درباره یپرداز هینظر و ها هینظر آموزش یها بیآس

برد هینظر و بلومر هربرت وستهیپ كنش هینظر بر هیتک با باستان رانیا یخیتار جامعه باب در یانهیزم هینظر کی ارائه

22 ............................................................................................................... یباغستان نژادیجمال كلثوم /مرتن متوسط

43 ......................................... جُنگ عباس ی/اجتماع امر یمفهوم برساخت در عام و خاص امر ی دوگانه یشکن شالوده

41 ............................................................................... گانهییجواد محمدرضا /اتیخلق فیتعر در یمفهوم یها دقت

43 .............................................. درپوریح محمد /ویربوردیپ و دنزیگ یآنتون دگاهید از ساختار و تیعامل ابطهر سهیمقا

42 .................................. یدریح نیحس ی/اجتماع و یاقتصاد توسعه یهاشاخص بر دیتأك با رانیا در ینابرابر لیتحل

42 .................................................................................... یکیخان یهاد ی/ارتباط مطالعات و ها هینظر انهیم در «رانیا»

محمود ،دانش پروانه /(یخواه عدالت :یمورد مطالعه) یاجتماع یگذاراستیس بر یشناخت یها یاهماهنگن ریتأث

42 ......................................................................................................................................................... یلواسان ینوائ

در یشناخت جامعه مسائل کیتئور نییتب در یرانیا شناسان جامعه یها یابیارز بر ینقد ؛یخودمان یشناس جامعه بتیغ در

42 .......................................................................................................................... اسدزاده دیوح ی،لیدل شهاب /رانیا

42 .................................................................................................................... راسخ الهكرامت /رانیا در یبازتاب سنت

23 .............................................................................................................. یرحمان حسن /معاصر یمداح یوارگ ئیش

نهضت توده، حزب یمطالعات مورد» تیجمهور مفهوم از مختلف یاسیس یها انیجر یشناخت جامعه یسنج نسبت

21 .................................................................................. یرستگار نایثم /«43 تا 23 دهه در یانقالب ونیروحان و یآزاد

22 .......................... نژادیریمن یمهد ی،البرز نیدرامیس یی،رضا عباس /رانیا در یاجتماع علوم یساختار یگ ناگشوده

22 .... یرانیپ ایپور ،پوریتق عباس یی،رضا عباس /رانیا یشناسجامعه در یپژوهش برنامه فقدان و یمفهوم تفکر ضعف

24 ..................................................... یعیرف مالكه /رانیا در هنر یشناس جامعه حوزه در شده انجام مطالعات لیفراتحل

22 ................................................................................... یزاهدزاهدان دیدسعیس ی/وجه سه کردیرو با یشناس جامعه

22 .......... رنژادخض عمر ، یزاهد جوادمحمد /(بوكان شهر یا نمونه یبررس) خانواده در یسنت یهاارزش یجان سخت

تا 3332 یهاسال یها داده به استناد با) یشناس جامعه دیاسات یعلم یهمکار یالگوها و مشترک فیتأل یها شبکه لیتحل

23 .............................................................................................. پوریعل نیپرو ی،زاهد محمدجواد /(ISI گاهیپا3312

یمحمدعل /(1223-22 یهاسال یط یتجرب قاتیتحق و ینظر مطالعات از یگزارش) رانیا یشناس جامعه در ویبورد

23 ........................................................................................................................................................................یزك

22 ......................................................................................مقدم یزمان مسعود /رانیا در یپژوهمرگ یابیارز و مطالعه

22 ... زندزاده فاطمه /ادیاعت باب در رانیا یاسالم یجمهور توسعه ساله پنج یها برنامه یاجتماع رعناص یمحتوا لیتحل

24 ........................................................... یساروخان باقر /خانواده یشناس جامعه بر دیتأك با یپرداز هینظر ،یسازمفهوم

22 ........... زاده سراج نیحس دیس ی/اجتماع علم بخش ییرها رسالت با روش رابطه از پرسش :یشناخت روش یطرفیب

23 ............................................................... ینیینا یسقاباش لوفرین /رانیا در توسعه یالگوها و هامدل یلیتحل یبررس

7فهرست مطالب

21 .......................................................... هیمانیسل یمهد ی/اجتماع كنش مثابه به «استفتاء» لیتحل خانواده؛ و تیمرجع

/ .. رانیا شعر در عشق یمفهوم چرخش از یشناخت جامعه گزارش رانیا شعر در عشق مفهوم تحول یاجتماع یها شهیر

22 .............................................................. پاكدامن وسفی ی،لوائیگ یمحدث حسن ،پرستش شهرام ،شادرو محمدرضا

22 ...................................... یقاسم شاه زهره /رانیا در توسعه یگذاراستیس در یارتباط یگذاراستیس گاهیجا نقش

22 ............................................................. زاده ابراهیم سامان ،شریعتی سارا /«امت» نوستالژی در مؤمنانی قرآن، مکتب

22 ....................................................... یرضو كمال ی،عتیشر سارا /عهیش تیروحان درباره یشناخت جامعه یساز مفهوم

پست و الیكلون»ینظر ازآراء یریگ بهره با رانیمعاصرا جامعه در زنان یشهروند حقوق ینظر و یمفهوم لیتحل

22 ........................................................................................................ یگیشکرب هیعال /(وتنگناها هافرصت) «الیكلون

131 ........ یگیشکرب هیعال /«غرب و رانیا در یخانوادگ یزندگ یالگوها راتییتغ و ساخت» ییمعنا و یا سهیمقا لیتحل

132 ......................................... یانصار خیش نیمه /(اخالق به یمیدورك کردیرو با ) یرانیا معاصر جامعه یاخالق نظم

132 ................................................... یدگلیب انیقیصد آمنه /1222-1222 عیوقا در یلیت یاسیس جیبس یتئور یابیارز

های ضیتبع حیات استمرار از ممانعت کردیرو با ران،یا یاجتماع مطالعات در یزبان ییاجنسیتزد مفهوم نییتب

132 ................................................... یعامر سیپرد /رانیا جامعه فهم در خاص و عام میمفاه كاربرد :محور یاجتماع

132 ........................ فردیرقیب یعل ،یعبد یمصطف /انیكاتوز ونیهما یعل محمد یشناخت جامعه یها هینظر یتبارشناس

132 ................................................ اینیعالئ فائقه ی،عبد یمصطف ،اشرف احمد ی/شناختجامعه های هینظر ینظر نقد

113 ..................................... یمشکبو نیریش ی،عبد یمصطف یی/تنها.ا.ح یشناخت جامعه یهادگاهید ینظر یتبارشناس

111 ....................................... مقدمیعزلت فاطمه /رانیا در «یتیجنس تیهو» درحوزه شده انجام یهاپژوهش لیفراتحل

113 ............................................................... یغفار غالمرضا /محدود برد با یاجتماع تعامالت نظام با یا جامعه رانیا

112 ............................................................................. یفاضل لهنعمتا /است نیا مسأله ؟یشناس بیآس ای یشناس مسأله

112 ........................... رادیقانع نیمحمدام ی/عموم مسائل و یشخص یهایگرفتار از فراتر پژوهش همسئل یظرن طرح

112 .............................................................................. قنبرپور الیل /تهیمدرن به نسبت ینید روشنفکران دگاهید یبررس

ی دوگانه یانتقاد یواكاو) خاص و عام میمفاه یگر یانجیم با رانیا ی جامعه شناخت امتناع و امکان طیشرا

112 ............................................................ انفریك رضایعل /(آن از خروج یها راه و دگرایتفر و گرا میتعم یشناس جامعه

133 ...... یعیرب یعل ی،زاهد جواد حمدم ی،گودرز دیسع /كشور در تیامن به مربوط یشناختجامعه مطالعات لیفراتحل

133 ....................... شهبازی زهره ،مباركی یمهد /(مركزی استان موردی مطالعه) اجتماعی توسعه شناختی جامعه تبیین

132 ............................................. محمدی بیوک سید /ایرانی های خانواده در قدرت ساختارهای از مفهومی استنباطات

132 .................................................. یمحمد یمهد یی/گرا یبوم مفهوم با آن نسبت و ییروستا جامعه تحوالت منطق

134 ........................... یمحمود مانیپ /رانیا جامعه یكژمدرن و غرب ای تهیمدرن درباره دیفرد داحمدیس شهیاند یبررس

132 ................... یمرشد ابوالفضل ی/رانیا جامعه در تجدد و سنت منازعة در انهیم یراه «تداوم نیع در گسست» مدل

132 .............................. مسگر اكبریعل ی/ساسان و یاشکان دوره :منظر حکومت؛ تیماه نییتب یبرا یبوم یسازمفهوم


121 ...................................................................................... یمقصود یمجتب /رانیا جامعه در یاسیس مصالحه مشکله

123 ....................................................................... یمنوچهر عباس ی/انتقاد ـ یکیهرمنوت یشناس جامعه یفکر یمبان

122 ...............................................یمهر میكر / یرهبر معظم مقام اناتیب اساس بر یاسالم جامعه خصوص در هینظر

ی،نیمومب یمحمدعل ،زادهیموال الهه / یرانیا یشناس جامعه علم در یمفهوم یسازخیتار و یخیتار یساز مفهوم رابطه

122 ............................................................................................................................. داورپناه نعمت، پور یتق عباس

-یموال الهه /رانیا در یاجتماع طیشرا و علم نهاد مناسب یتعامل جهت یحل راه :معرفت و علم یشناس جامعه بر ینقد

122 .......................................................................................... پوریتق عباس ،ینیمومب تایآز ،ینیمومب یمحمدعل ،زاده 122 ............................................................... یموسو عقوبی /رانیا در ینیسرزم عدالت و ییگراتیقوم یبررس و نقد

،یرزامحمدیم یعل /(یاسالم یشورا مجلس ینیتقن كاركرد بر دیتاك با) رانیا در یاجتماع كنترل های گفتمان

121 ......................................................................................................... دانش پروانه ،یملک ریام ،یزاهد محمدجواد 122 ...................................................................................... یریم دجوادیس /دگریها از یعتیشر یمفهوم یها كنکاش

122 .................................................................................................................... یالنیم ندا /یاجتماع اتیح و تصوف 124 .................................... ینبو نیحس دیس/رد؟یگ ینم صورت یشناختجامعه یپردازهینظر ران،یا جامعه درباره چرا

122 ................................ ینیحس ینجات دمحمودیس / «اسالم در یاجتماع تفکر خیتار یرانیا اتیادب» یانتقاد یبازخوان

122 ................................... نژادینصرت فرهاد /رانیا یاجتماع مسائل نییتب یبرا كالن یهاهینظر به دنیشیاند تضرور حوزه مطالعه مورد ن،ینو یها یفناور شرفتیپ و توسعه به نسبت حوزه شمندانیاند یها دگاهید یشناخت جامعه لیتحل

123 ....................................................................................................................................... یرینص یمهد /قم هیعلم 121 ............................................. تننیروئ محبوبه ،ینقد اسداله /رانیا یاجتماع علوم های دپارتمان در میپارادا فقدان

123 ................................................... یلواسان ینوائ محمود /رانیا یاجتماع یها هینظر در عدالت مفهوم یشناس یهست

/یشناخت جامعه یپرداز هینظر و یپرداز مفهوم نهیزم در یدگاهید اجماع به یابیدست جهت یبستر ،یبرهان یشناس جامعه

122 ......................................................................................................................................................... ینوران نوراله

122 ............................................................... نوربخش ونسی /یمیپارادا یهاچالش و رانیا در یاجتماع علوم گاهیجا 122 ................................................................ ینور یعل /ایران در آنها كاربرد به توجه با بدن شناسی جامعه های نظریه

122 ................................................................ پوریعل نیپرو ،نسبیول یمهد /یمحل توسعه یمفهوم اتیادب بر یتامل

122 ..................................................... وسفوندی سامان /یریتفس فهم و یبوم تیعقالن قاموس در توسعه یشناسروش

122 ......................................................................................... شیهما یها نشست خالصه و برنامه: دوم بخش

141 ............................................................................................ رانیا در یپرداز هینظر یفلسف یهاانیبن نشست

143 ................................................... یانیآشت منوچهر /یشناس جامعه در یپرداز هینظر یفلسف یادهایبن درباره یكنکاش

144 .................................................................................. یلیاردب یمحمدمهد /دارد؟ ازین فلسفه به یشناس جامعه چرا 142 ....................................................................... رانیپ زیپرو /رانیا در انسان علوم یسترون و خاص و عام کیالکتید

/تیهو نیتکو و مسأله صیتشخ در یرانیا ذهن مراجع و محتوا فهمِ ؛یاجتماع علم تیّمسؤول و یجامعو یبازساز

142 ........................................................................................................................... هیگرانسا حانهیر ،یلیخل لیاسمع

9فهرست مطالب

142 ........... هزادسراج نیحسدیس ی/اجتماع علم بخش ییرها رسالت با روش رابطه از پرسش :یشناخت روش یطرفیب

123 ................................................... میصم رضا /است؟ یفلسف یهاانیبن ازمندین رانیا در یشناخت جامعه یپرداز هینظر ایآ 121 ................... یمرشد ابوالفضل /یرانیا جامعه در تجدد و سنت منازعة در انهیم یراه «تداوم نیع در گسست» مدل

123 ....................................................................... یمنوچهر باسع /یانتقاد – یکیهرمنوت یشناس جامعه یفکر یمبان

122 ............................................................................... قیمن یریم دجوادیس /دگریها از یعتیشر یمفهوم یها كنکاش

122 ................................................................................................................. ایران در پردازی نظریه مسائل نشست

124 ........................................................................................... یارمک آزاد یتق /؟یاجتماع مسئله كدام و هینظر كدام

122 ................... یمدن تایب ،ییتنها الحسنابو سینح /بلومر ینظر دستگاه در كار یصنعت تیموقع نییتب در مهم ناصرع

122 ... صالح فروغ /زنان هیعل بر خشونت زانیم و (ریتفس و نگرش رییتغ یمعنا به) التیتحص سطح نیب رابطه یبررس سینح /یشناس معرفت و گافمن نگیارو چارچوب یتئور با خانواده یختگیازهمگس و قانون یکیالکتید تقابل نییتب

122 ............................................................................................................................زادهیعل مهناز ،یتنهائ الحسنابو

123 ............................................................... نوربخش ونسی /یمیپارادا یهاچالش و رانیا در یاجتماع علوم گاهیجا

121 ..................................................... وسفوندی سامان /یریتفس فهم و یبوم تیعقالن قاموس در توسعه یشناس روش

122 ............................................................................................................................................ توسعه نشست

122 ...............................ارشاد فرهنگ /؟یشناخت جامعه نشیب ای یپرداز هینظر :یانتقاد تفکر ،ینظر تفکر ،یفلسف تفکر 122 .................................................................................. یکیخان یهاد /یارتباط اتمطالع و ها هینظر انهیم در «رانیا»

124 ...................................................................... داناسیرئ برزیفر /(رانیا به توجه با) یاقتصاد توسعه یاصل ساختار 122 ................................................. یزاهد محمدجواد /قدرت نامتعادل عیتوز نظام جهینت توسعه هایبرنامه شکست

زادگان شریف محمدحسین /ای منطقه و محلی های سازی یتظرف بر تأكید با ملی توسعه پازل عنوان به ای منطقه توسعه

............................................................................................................................................................................ 122

123 ................................................. یعبد یمصطف /انیكاتوز ونیهما یمحمدعل یشناخت جامعه یها هینظر یتبارشناس

113 ............................................................... یغفار غالمرضا /محدود برد با یاجتماع تعامالت نظام با یا جامعه رانیا

یهاگفتمان در «جامعه» و «مردم» ،«انسان توسعه» امتناع و «اقتصاد» و «اءیاش توسعه» ،«اارزشه توسعه» ،«اجراء» سلطه

123 ............................................................................................... نییمهرآ یمصطف /انقالب از پس یسالها در توسعه

122 ........................................................................................................................................... خانواده نشست

122 .................................................................. یاحمد یدعلیام /یخانوادگ یهایزندگ یدهایتهد و یانسالیم بحران 124 ............................................................................... یریسف جهیخد دكتر /یخانوادگ روابط در هاتفاوت و وندهایپ

122 . یگیشکرب هیعال دكتر /«وغرب رانیا در یخانوادگ یزندگ یالگوها راتییتغ و ساخت» ییمعنا و یا سهیمقا لیتحل


احساس ارتقاء در آن نقش و (ره)ینیخم امام امداد تهیكم یتیحما خدمات به نسبت خانوار سرپرست زنان نگرش

122 ............................................................................................................................ یقربان دونیفر /یاجتماع تیامن 331 ... پور یكاظم شهال /یزندگ دیام و یفرزندآور ازدواج، سن راتییتغ بر دیكأت با یخانوادگ یزندگ چرخه راتییتغ

333 ......................................... مشفق محمود /خانواده گاهیجا بر دیتأك با رانیا در یسالمند یها استیس یبند تیاولو

332 ................................................................................................................................................ دین نشست

نیالعابد نیز /خانواده و دین حوزه تغییرات بر تأكید با معاصر؛ رانیا یماعاجت راتییتغ فهم باب در ینظر یتالش

332 .............................................................................................................................................. اسمرتوبک ،یجعفر

هیمانیسل یمهد /(«استفتائات و یفتاو یشناس جامعه» یمطالعات ی حوزه یمعرف) هیعمل یها رساله یشناخت جامعه لیتحل

............................................................................................................................................................................ 332

334 ....................................................... زند شجاعی رضا لیع /دین شناختیِ جامعه مطالعات در «تحویلی رویکرد» نقدِ 332 ........... طاهرپور فیمحمدشر /مسلمان متفکران دگاهید از آن حل یهاروش و یطیمح ستیز بحران علل یبررس

332 .................................................................. اینیبیط السادات یمهر /زنان شانهیبازاند تیهو در تیمعنو فیبازتعر

313 ............. یكاله محمدرضا /رانیا در یدارنید و نید یشناخت جامعه نییتب و ریتفس در یمفهوم-ینظر یها كنکاش 311 ............ ییلوایگ یمحدّث حسن /ینید متفکّران و داراننید نزد در نید به یشناخت جامعه کردیرو فهم یمعرفت موانع

در یاسیس و یاقتصاد یها حوزه در یاله نعمت و ینقشبند قتیطر دو یریگ جهت یبررس) یاجتماع اتیح و تصوف

312 ....................................................................................................................... یالنیم ینیحس ندا /(یموریت عصر 312 .................................. ینیحس ینجات دمحمودیس /«دراسالم یتفکراجتماع خیتار یرانیا اتیادب» یانتقاد یبازخوان

312 ................................................................................................................................ یایران خلقیات نشست

314 ........................................................................... گانهی یجواد محمدرضا /اتیخلق فیتعر در یمفهوم یهادقت 312 ......................................................................... یفاضل الهنعمت /است؟ نیا مساله :یشناسبیآس ای یشناس مسأله

312 ............................................................ فراستخواه مقصود /یدسیارشم اهرم و دوگانه ی صهیخص ،یرانیا اتیخلق

331 ......................... رادیقانع نیام محمد /یعموم مسائل و یشخص یهایگرفتار از فراتر پژوهش ةمسئل ینظر طرح

332 ...................................................................................................... شناسی جامعه های نظریه آموزش نشست

مقدمه

توان احصا كرد توان دید و آنچه مینظریه گزارشی از جهان هستی است كه در ورای آنچه می

های مرتبط و همبسته و مناسباتی كه مفاهیم و ای است از تعریفگیرد. مجموعهقرار می

یه بخشد. نظریه اجتماعی و نظرمند سازمان میای نظامهای ما از جهان تجربی را به شیوهدریافت

اند. درک جامعهشناختی مصداق همین تعریف در جهان اجتماعی و در زندگی روزمرهجامعه

شناختی ممکن نیست و از این رو وجودشان برای شناخت انسانی بدون نظریه اجتماعی و جامعه

ای ضروری است. برای این و هدایت و نظارت بر بالندگی مناسبات و ساختارها در هر جامعه

( نقد جامعه؛ و 3( فهم جامعه؛ )1توان برشمرد: )ها دستکم سه كاركرد اصلی مینظریهدو دسته

شناختی اغلب به سادگی و ( بازسازی جامعه. گو آن كه تمیز نظریه اجتماعی از نظریه جامعه2)

پذیر نیست اما چگونگی اولویت قائل شدن یا میزان تأكید بر این كاركردها را سهولت امکان

مثابه شاخصی برای تشخیص تفاوت میان این دو دسته نظریه مورد استفاده قرار داد. توان به می

تر در پی فهم اجتماع است تا نقد و بازسازی آن؛ در حالیکه نظریه شناختی بیشنظریه جامعه

كه در پی تبیین زندگی اجتماعی باشد نوعی تفسیر و نقد زندگی تر از آناجتماعی بیش

های اندازه شاید بازگوی آرمان بازسازی جامعه است. به همین لحاظ نظریه اجتماعی و به همان

نظام سیاسی جامعه شناختی به عالم سیاست و خردههای جامعهتر از نظریهاجتماعی اغلب بیش

ای و های جامعهتر با تبیین خرده نظامشناختی بیشهای جامعهنظر دارند. در حالیکه نظریه

های مردم در خرده نظام اقتصادی سروكار دارند. مناسبات موجود شگریفرهنگی و نیز فهم كن

های اجتماعی و مدد نظریهتوان بیای را نمیهای اجتماعی در هیچ جامعهبین افراد و گروه

ها قادر به بازسازی و ای بدون استعانت از این نظریهشناختی فهم و نقد كرد و هیچ جامعهجامعه

ها تر نخواهد بود. درست است كه برخی از این نظریهتر و مدرنای مطلوببازتولید خود به شیوه

ای نیازمند تر هر جامعهقابلیت تعمیم زمانی و مکانی قابل توجهی دارند اما درک علمی و دقیق

پردازی و سازی مختص همان جامعه است؛ خود اگر چه این مفهومپردازی و نظریهمفهوم

یراث جهانی موجود و در دسترس در این زمینه باشد.سازی با الهام از م نظریه

ها و كردارهای دیگرِ انسان ی كنششناختی همانند همههای اجتماعی و جامعهتولید نظریه

شناختی موضوع یک ارزیابی های جامعهیک عمل اجتماعی است. به تعبیر اللمان نظریه

شوند و از این حوزه اندیشگی سنجیده میافزوده فکری در اند: از سویی با معیار ارزشمضاعف


روی انسان و جامعه كه های علمی مرتبط با پاسخگویی به مسائل پیشسوی دیگر با چالش

(. 3:1222اند )اللمان، گیرند مرتبطهای متنوع دانش در چارچوب آن شکل میشاخه

)مسامحتاً كند كه پیشرفت علمی شناسی تأكید میسی رایت میلز در كتاب بینش جامعه

ها گیریپردازی( كار یک شخص نیست بلکه جمع كثیری در آن مشاركت دارند، در نتیجهنظریه

كنند و با آزمودن این افزایند، آن را هرس میكنند، به آن میكنند، از آن انتقاد میتجدیدنظر می

(.1243)میلز، « بخشند.ها به آن عینیت علمی مینظریه

ی این فرایند كنندهای به عوامل محیطی تعیینپردازی در هر جامعهریهبخش مهمی از فرایند نظ

اندر كار تعریف مسائل های علمی و اجتماعی پیوسته دستبستگی دارد. در جوامع مدرن جنبش

گفت اند. فوكو میهای جدیدها و تحلیلهای قدیمی و در افکندن طرحاعتبار كردن طرحجدید، بی

به جای آن كه »شتن سنگ روی سنگ و ساختن یک بنا نیست. به عقیده او كه تاریخ مفاهیم گذا

ها را توصیف بخواهیم مفاهیم را در یک بنای استنتاجی مجازی جا دهیم، باید سازمان حوزه گزاره

(. 24-22: 1223)فوكو،« آیندمیشوند و به گردش درها پدیدار میای كه در آن گزارهكنیم. حوزه

های دخالت هایی از همزیستی و واجد رویههای جانشینی، شکلدارنده شکلاین سازمان در بر

(. 22-24ویژه برای برقراری ارتباط میان اجزاء و صور متفاوت است )همان:

ای است. شناسی در هر جامعهسازی شاخص كارآمدی و بلوغ جامعهظرفیت و توان نظریه

فرهنگ جهانی شده است اما هنوز هم شناسی نیز امروزه مثل اقتصاد و گو آن كه جامعه

شناسان جایگاه غیرقابل انکاری دارد. و باید ها و جامعهشناسیهای ملی در تفکیک جامعه حوزه

-های جامعههای ملی هر چقدر هم كه از طریق انجام پژوهششناسیتوجه داشت كه در جامعه

سازی صورت نگیرد، یهپردازی و نظرهای چشمگیری حاصل شود، تا مفهومشناختی پیشرفت

شناختی به پختگی و اوج نخواهد رسید.تفکر جامعه

1212شناسی در ایران در حدود هشتاد سال سابقه دارد. ظاهراً نخستین بار در سال جامعه

یعنی چهار سال پس از تأسیس دانشگاه تهران زنده یاد غالمحسین صدیقی تدریس نخستین

شناسی آموزش و پرورش را بر عهده گرفت. سپس در معهشناسی تحت عنوان جادرس جامعه

مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران تأسیس شد 1222سال

شناسی از طریق این مؤسسه دایر شد. حدود ده لیسانس( جامعهو دوره كارشناسی ارشد )فوق

ای گیری كمیتهدكتر صدیقی برای شکلهایی از سوی كوشش 1223ی سال بعد در اواخر دهه

01مقدمه

پردازی در حوزه علوم مفهوم برای بررسی مفاهیم اجتماعی در متون فارسی و كاوش در زمینه

االمینی در مقدمه كتاب اجتماعی در كشور به عمل آمد كه به گزارش زنده یاد محمود روح

س سه واحدی اجتماعیات به افزوده شدن در« نمودهای فرهنگی و اجتماعی در ادبیات فارسی»

-)روح« به برنامه درسی گروه علوم اجتماعی منجر شد 1222در ادبیات فارسی در سال

(.1222االمینی،

ی لیسانس مؤسسه تحقیقات تعاونی با مرسسه تحقیقات اجتماعی و دوره 1223در سال

علوم اجتماعی علوم اجتماعی دانشکده ادبیات ادغام شدند و به این ترتیب نخستین دانشکده

(. با تأسیس دانشکده علوم اجتماعی 22:1222الدین،كشور در دانشگاه تهران تأسیس شد )تاج

شناختی انجام شده كه نتایج تحقیقات اجتماعی و جامعه« ی علوم اجتماعینامه»ی كار نشر مجله

نظران های نظری مرتبط با معرفی و تشریح آراء صاحباز سوی اساتید علوم اجتماعی و بحث

و 23های تری یافت. سپس در دههشد، انتظام و قوام بیششناسی جهان در آن چاپ میجامعه

شناسی و علوم اجتماعی متعدد دیگری كه های تخصصی جامعهقرن شمسی حاضر مجله 23

شوند اغلب از سوی وزارت علوم و تحقیقات و فناوری مجالت علمی ـ پژوهشی شناخته می

امروزه (www.ensani.irكردند. بر اساس اطالعات پرتال جامع علوم انسانی )شروع به انتشار

شود. گو آنکه انتظار مجله تخصصی در حوزه علوم اجتماعی در كشور منتشر می 24دستکم

رود كه بخشی از كاركرد علمی این مجالت اشاعه، بازنمائی، تقویت و گسترش فرایند می

-ی ایران باشد اما كارنامه عمل اجتماع علمی جامعهره جامعهپردازی درباسازی و نظریهمفهوم

تر از آن است كه شناسی كشور هنوز نه فقط پاسخگوی این انتظار نیست بکله بسیار ضعیف

بتوان با اتکای به آن توجیهی قابل پذیرش برای این فترت ارائه داد.

انی در كشور مقاطع كارشناسی های علوم انسهای دارای رشتهامروزه تقریباً در همه دانشگاه

ها نیز شناسی وجود دارد و در بسیاری از این دانشگاهو كارشناسی ارشد علوم اجتماعی و جامعه

ی آن شود و نتیجههای علوم اجتماعی در مقطع دكتری تدریس میشناسی و سایر رشتهجامعه

تحصیالت عالی و شناسی در مقاطع گوناگونآموخته و متخصص جامعهتربیت هزاران دانش

های های پژوهشآموختگان در زمینهتکمیلی است. بسیاری از این متخصصان و دانش

ها به تدریس شناسی به فعالیت علمی مشغول بوده یا به عنوان عضو هیات علمی دانشگاه جامعه


و تربیت دانشجو و پژوهش دانشگاهی اشتغال دارند. اما به رغم این تراكم حجمی و وسعت

ی عمل شناسی، حاصل كار و كارنامهانگیز و گاه حتی نگران كننده دامنه آموزش جامعهباعجا

ی جامعه ایران چیست؟ پردازی دربارهسازی و نظریهشناسی در حوزه مفهوماجتماع علمی جامعه

تری داشته است؟ آیا سازی به كدام سو گرایش بیششناسی در كشور ما در فرایند نظریهجامعه

تر در شناسان ایرانی بیشبه غنی ساختن ذخیره دانش در این رشته توجه شده یا جامعه تربیش

اند؟پی پاسخگویی به مسائل مبتال به جامعه و حل مشکالت اجتماعی شهروندان بوده

نظر كم نیستند، شان دانشورانی مبرز و آگاه و صاحبشناسان ایرانی كه در بینآیا جامعه

شناسی ملی های معطوف به تبیین وقایع اجتماعی در كشور نوعی جامعهسازیاند با نظریهتوانسته

شناختی فراوان و متنوعی كه از زمان های جامعهگذاری كنند؟ آیا در میان نظریهایرانی را پایه

شناسان ای از جامعهاند هیچ نظریهشناسی ایران در جهان ساخته شده و انتشار یافتهورود جامعه

توان یافت؟ در كشور ایران كه در یکصد سال اخیر وقایع اجتماعی عجیب و ایرانی می

آوری را تجربه كرده و از سرگذرانده است كدام مفاهیم برای بازنمائی این وقایع ساخته و حیرت

اند؟بندی شدهها برای تبیین این وقایع صورتپرداخته شده است و یا كدام نظریه

شناسی در تبیین و تحلیل ستونز در كتاب متفکران بزرگ جامعهبر اساس دیدگاهی كه راب ا

گیری سه فضای اندیشگی در پیدایش كند شکلشناسی مطرح میپردازی در جامعهنظریه

( فضای 2( فضای نهادی؛ و )3( فضای فکری؛ )1شناختی مؤثر بوده است: )های جامعه نظریه

: مقدمه(.1222نقادی )استونز،

های در خور ستایش اندیشمندان موج اول یعنی پیشگامانی كوششفضای فکری محصول

های الزم برای تبیین نظری گیری از میراث فکری و فلسفی جهانی و ملی زمینهاست كه با بهره

شان را فراهم ساختند. فضای نهادی داللت بر كار مسائل اجتماعی زمانه و محیط زندگی

پردازان شناسان و نظریهبه كنشگران اجتماع علمی جامعهدانشگاهیان و دانشورانی دارد كه به مثا

ها و موسسات پژوهشی، به موج دوم، با برخورداری از آزادی اندیشه و بیان در محیط دانشگاه

اند و باالخره فضای نقادی شناختی پیشگامان پرداختههای جامعهآموزش و ترویج و آزمون نظریه

شناسی، با نگاهی نقادانه به مثابه موج سوم متفکران جامعهنظرانی است كه به بازگوی كار صاحب

-پردازی جامعهگیری از دستاوردهای دیگر علوم به گسترش نظریهشناسی و با بهرهمیراث جامعه

اند.شناختی برای تبیین مسائل جوامع معاصر همت گماشته

01مقدمه

لوازم مورد نیاز شناسی اسباب ودر كشوره ما، اما، از زمان شروع آموزش و پژوهش جامعه

گیری هیچ یک از این فضاها فراهم نبوده است. نه از میراث فکری و فلسفی در خور برای شکل

شناختی درباره مسائل و های جامعهایم كه بر پایه آن بتوان به تبیینتوجهی برخوردار بوده

از میراث های موجود در جامعه دست یازید و نه ذخیره دانش كافی و در خور توجهی پدیده

فکری و فلسفی جهانی در كشور وجود داشته است. بنابراین فضای فکری مورد نظر استونز كه

پردازی درباره مسائل جامعه است شاید هیچگاه در كشور سازی و نظریهزمینه و بستر نظریه

ها وتوان گفت كه اگر چه دانشگاهی فضای نهادی نیز میفراهم و برقرار نبوده است. درباره

اند اما فقدان آزادی بیان و ی گذشته در كشور بر پا شدهمؤسسات پژوهشی متعدد در چند دهه

گیری فضای ها و مراكز فرهنگی و پژوهشی مانع از شکلسلطه خرده نظام سیاسی بر دانشگاه

سازی در زمینه وقایع و پردازی و نظریهنهادی واقعی و كارآمد برای بسط و تقویت كار مفهوم

گیری یک از هر چیز مانع از شکل های اجتماعی در كشور بوده است. این وضعیت بیشپدیده

شناسی در كشور شده است كه ضعف ی علوم اجتماعی و جامعهاجتماع علمی كارآمد در حوزه

های نقادی در سازی از نتایج محتوم آن است. و باالخره تابو بودن نقد و فقدان سنتكار نظریه

های زندگی اجتماعی، به طور طبیعی مانع از تسری كار نقادی به رصهجامعه در همه ع

شناسی شده است. نتیجه این های اندیشگی و از جمله به عرصه آموزش و پژوهش جامعه حوزه

شناختی تولید شده در غرب و های جامعهوضعیت نیز همانا بسنده كردن به كار آموزش نظریه

سازی درون پردازی و نظریههای الزم برای مفهوممهارتسستی و فتور در زمینه كسب بینش و

ای در كشور است. جامعه

، 1شناسی تمیز روشن و دقیقی میان مفاهیمدر آثار اغلب مؤلفان داخلی مباحث نظری جامعه

و 2، نظریه2، فضای معنایی مفهوم4، گزاره2، اصول موضوعه2، اصول بدیهی2، برهان3هاسازه

1 Concepts 2 Constructs 3 Theorem 4 Axioms 5 Postulates 6 Proposition 7 Meaning Space 8 Theory


توان یافت. بدیهی است كه تا هنگامی كه بضاعت علمی كافی برای تمیز نمی 1پیوندهای نظری

-توان به تقویت و گسترش مفهومشناختی كشور فراهم نباشد نمیها در ادبیات جامعهاین مقوله

سازی امید چندانی داشت.پردازی و نظریه

یش در هفدم این همایش سومین همایش از این نوع طی هشت سال اخیر است نخستین هما

راد؛ دومین همایش برگزار شد به دبیری علمی دكتر محمدامین قانعی 1222و هجدم اردیبهشت

برگزار شد به دبیری 1223سال بعد در بیست و پنجم و بیست و ششم اردیبهشت ماه 2

1222ی این سطور؛ و اینک سومین همایش در بیست دوم و بیست و سوم اردیبهشت نگارنده

شود باز هم به دبیری این نگارنده؛ و هر مانی سه سال از دومین همایش برگزار میبه فاصله ز

شناسان برای انتخاب هیأت مدیره اند با تشکیل مجمع عمومی جامعهسه همایش همزمان بوده

شناسی ایران.انجمن جامعه

گری بازن»های همایش دوم در مطلبی تحت عنوان مقاله در مقدمه كتابچه مجموعه خالصه

2دوره زمانی »آمده است كه « های اول و دومهایی در زمینه مقایسه همایشروندها: یادداشت

سازی و سال برای ارزیابی اثربخشی و شناخت پیامدهای برگزاری همایش اول در عرصه مفهوم

كه داوری را نشاید. این سخن امروزه نیز « پردازی جامعه ایران دوره بسیار كوتاهی استنظریه

ادق است و زمان سپری شده از اولین همایش تا امروز همچنان برای ارزبابی تأثیرگذاری ص

ی جامعه ایران زمانی كافی محسوب سازی دربارهپردازی و نظریهها بر روند مفهومهمایش

اند.های اساسی اولیه هنوز هم به قوت خود باقیتوان گفت كه ضعفشود. اما دستکم می نمی

انی كه در شورای علمی برگزاری سومین همایش حضور داشتند در نظراغلب صاحب

هایی سازی و بحرانبرای نظریه« های فلسفی و تاریخیضعف بنیان»جلسات بحث و گفتگو بر

شناسی ایران؛ در جامعه« گسست نظریه»و « دانینظریه»، «گریزینظریه»و « هراسینظریه»از قبیل

3ضرورت عامبرای « اینگاه میان رشته« »2حساسیت نظری»اختی، توجه به شنبودن نظریه جامعه

در كشور و مسائلی كه « سازیسنت و تبار نظریه»تر به های اجتماعی و توجه مثبتتبیین پدیده

شناسی و اسالمی كردن آن برای سازی جامعهاز رهگذر فشارهای جانبی برای بومی

گذاشتند.یسازی پدیده آمده تأكید مپردازی و نظریه مفهوم

1 Theoretical Linkages 2 Universal 3 Sensibility Theoretical

07مقدمه

شناسان چند كشور در جهان فشردند كه مگر جامعهبرخی بزرگان نیز بر این نکته پای می

هایی بسازند كه شهرت و برد جهانی اند نظریهشناس در جهان توانستهتئوری دارند و چند جامعه

یطی تر و با شراشناسی كه در خارج از كشور و در محیطی مناسبپیدا كند و ایرانیان جامعه

تر سازی چقدر بیششناختی اشتغال دارند، در حوزه نظریهمساعدتر به تدریس و پژوهش جامعه

اند و مباحثی دیگر از این قبیل. شناسان داخلی عمل كردهو كارآمدتر از جامعه

1سازی بلکه در جانب اجراپردازی و نظریهو باالخره برخی نیز مسأله را نه در حیطه مفهوم

ی به این معنی كه ساختار نظام مدیریتی كشور به دالئلی عمدتاً سیاسی، هیچ ایده اند.دانسته

كارآمدی را كه از منظری علمی و تخصصی ارائه شده باشد برای به اجرا گذاشته شدن مطلوب

كند. ارزبابی نمی

توان گفت كه كدام یک از این اگر چه دستکم تا قبل از یک بررسی دقیق و روشمند نمی

تراند، اما در این نکته تردیدی نیست كه هر یک از منظری متمایز و از ردها مقرون به واقعرویک

ای معقول و كنند و هر كدام هم مستند به ادلهای واحد پرتوافکنی میای متفاوت بر مسألهزاویه

سوم كند. امید است كه این همایش پذیر میشان از آن منظر خاص را امکاناند كه پذیرشمقبول

وشنود علمی بتواند فرصت كافی برای طرح بخشی از این مدعاها و مستنداتشان را در فضای گفت

رود كه این همایش بتواند فضای مناسبی برای تبادل و دانشگاهی فراهم سازد. همچنین امید می

تر این مهم ی ایران را فراهم سازد؛ و از همهی جامعهسازی دربارهی فرایند نظریهاطالعات در زمینه

های تحصیالت تکمیلی به شناسان كشور كه در حال حاضر در دورهكه برای نسل جدید جامعه

ی بخش بوده و بتواند طرح مسئلهپردازی اشتغال دارند، الهامهای نظریهكسب دانش و مهارت

هد.شناختی در كشور به دست دسازی جامعهی مسائل نظریهای در زمینهروشن و برانگیزاننده

133هایی كه در پاسخ به فراخوان همایش سوم به دبیرخانه رسیده است بالغ بر تعداد چکیده

ها چکیده برای چاپ در كتاب مجموعه چکیده 22چکیده است كه بر اساس ارزیابی داوران

اند. در مقدمه مجموعه خالصه مقاالت دومین همایش دو جدول آورده شده بود كه شده برگزیده

های اول و دوم و نیز توزیع های همایشبندی موضوعی مقالهه توزیع فراوانی گروهمربوط ب

1 Implementation


ها بوده است. در اینجا نیز ضمن افزودن وضعیت های ارائه كنندگان خالصه مقالهفراوانی ویژگی

اند. ها، هر دو جدول مجدداً آورده شدههای همایش سوم به آنهای خالصه مقالهو ویژگی

های های اصلی مقالهتوانند بازگوی روند ویژگیها به صورت تطبیقی میجدولهای این ستون

توان خود این روند را تا حدودی ارائه شده برای چنین همایشی در كشور باشند كه مسامحتاً می

سازی در كشور تلقی كرد.پردازی و نظریههای مرتبط با مفهومبازنمای فعالیت

های همایش اول، دوم و سومگانه مقالهندی موضوعی دهب. توزیع فراوانی گروه9جدول

بندی موضوعیگروه ردیف

هاها و چکیدهفراوانی و درصد مقله

همایش سوم همایش دوم همایش اول

درصد تعداد درصد تعداد درصد تعداد

2/2 2 3 3 2/2 3 های ارائه شده درباره جامعه ایراننظریه 1

3 انداز كلی و شناسی )چشمجامعه ایران و جامعه

منظر تاریخی(4 12 23 24 33 32

2 پردازی در علوم شناسی و نقد نظریهآسیب

اجتماعی در ایران14 2/22 2 2 12 12

2 های كالسیک ارزیابی و نقد كاربست نظریه

شناسی برای تبیین وضعیت جامعه ایرانجامعه2 11 2 2 2 2

2 العات تجربی های مطتحلیل و فراتحلیل یافته

درباره جامعه ایران3 2/2 31 12 32 2/32

4 4 2 2 3 1 مطالعات فرهنگی در ایران 4

2 2 11 12 2/2 3 سازی اجتماعی در ایرانسیاست و نظریه 2

3 3 3 3 2/4 2 های اقتصادی و جامعه ایراننظریه 2 2 2 12 12 11 2 سازی در عرصه توسعه در ایراننظریه 2

2 2 2/3 1 2/4 2 و علوم اجتماعی در ایرانفلسفه 13

133 22 133 112 133 22 مجموع

هاهای نویسندگان مقاله. توزیع فراوانی ویژگی2جدول

ویژگی ردیف همایش سوم همایش دوم همایش اول

درصد تعداد درصد تعداد درصد تعداد

22 23 2/24 131 22 23 مرد 1

34 32 32 32 2/4 2 زن 3

24 22 42 23 2/24 22 هیات علمی عضو 2

2/2 2 2 2 2/2 3 پژوهشگر 2

32 33 12 33 3 3 دانشجوی دكتری 2

12 12 12 31 2 2 فوق لیسانس 4

09مقدمه

رسد های دومین همایش مطلبی بود كه به نظر میمقاله پایان بخش مقدمه مجموعه خالصه

كند و آن اینکه: ر ایران صدق میشناختی دپردازی جامعههنوز هم برای وضعیت و شرایط نظریه

شوند به ها و مفاهیم مورد عالقه علوم اجتماعی كه به قلمرو جهان اجتماعی مربوط میپدیده»

رسد كه یابند. به نظر میهای زندگی اجتماعی پویایی دارند و پیوسته تغییر میهمان اندازه عرصه

ها و مسائل اجتماعی ناشی از زان آسیبدر جوامع در حال گذار، هم میزان این تغییرات و هم می

یافته تر از جوامع توسعههای ارزشی بسیار بیشثباتیسرعت تغییر مبانی روابط اجتماعی و بی

ی علوم اجتماعی در این قبیل های نو به نو در حوزهسازیاست؛ از این رو، ضرورت مفهوم

ای در حال گذار است پس یقیناً عهتر است و اگر جامتر و جدیجوامع در حال گذار بسیار بیش

ها را تبیین شناسی این گذار و نیز سرشت دگرگونیهایی كه پویاییمیزان نیاز آن هم به نظریه

تر است. در چنین شرایطی یک كارنامه بینی كند، بسیار بیشهای حركت را پیشكرده و جهت

به طور خاص، نارسایی و شناسیعمل ضعیف برای علوم اجتماعی به طور عام و برای جامعه

شناسان در چنین جوامعی وظیفه دارند كه با تقویت لذا جامعه«. قصور غیرقابل اغماضی است

تر و های اجتماعی نقش و مسئولیت بیشبینش و مهارت الزم برای تبیین مسائل و پدیده

ها بر عهده گیرند.كارآمدتری را در شناسایی و هدایت و نظارت بر روند دگرگونی

نیز همچون دو همایش پیشین « های مفهومی و نظریسومین همایش كنکاش»امید است كه

شناسی در ها به كنشگران اجتماع علمی جامعههشدار كارآمدی برای یادآوری این ضرورت

كشور باشد.

منابع

شناسی، ترجمه مهرداد میردامادی، تهران: نشر ، متفکران بزرگ جامعه1222استونز، راب،

.مركز

شناسی ایران، سیری در زندگی و اندیشه استاد ، مفاخر جامعه1222الدین، محمدباقر، تاج

شناسان.دكتر غالمعباس توسلی، تهران: انتشارات جامعه

های مفهومی و نظری درباره جامعه ایران، تهران: خالصه مقاالت دومین همایش كنکاش

شناسی ایران.انجمن جامعه


، نمودهای فرهنگی و اجتماعی )در ادبیات فارسی(، تهران: نشر 1222االمینی، محمود، روح

آگه.

شناسی دانش، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: ، دیرینه1223فوكو، میشل،

نشر نی.

شناسی، جلد اول، تهران: انتشارات هرمس.های جامعه، تاریخ اندیشه1222اللمان، میشل،

شناسی آمریکایی(، ترجمه شناختی )نقدی بر جامعهنش جامعه، بی1243رایت، میلز، سی

عبدالمعبود انصاری، تهران: شركت سهامی انتشار.

***

شناسی ایران، اعضای دانم كه از اعضای محترم هیأت مدیره انجمن جامعهوظیفه خود می

كوشم در دبیرخانه همایش كه صمیمانه و محترم شورای علمی و همکاران خوب و سخت

مدالنه از هیچ كوششی برای بهتر برگزار شدن این همایش دریغ نکردند، سپاسگزاری كنم.ه

محمدجواد زاهدی

9315اردیبهشت ماه

هابخش اول: چکیده مقاله


ها شناسی تا شهود عامیانه: معیار ارزیابی نظریه از جامعه

1بهاره آروین

3نجمه طاهری

چکیده های مبتنی بر توهم توطئه ی جامعه و حکومت در ایران متعددند، از نظریه كننده یینهای تب نظریه

اند و در باب واقعیت هایی كه در كنه خود بازگویی انواعی از شهودهای عامیانه گرفته تا نظریه

ی حاضر چگونگی ی اصلی مقاله اند. مساله های علمی استوار شده هایی كه بر پژوهش البته نظریه

های ی این نظریات شواهدی از واقعیت كه همه جایی یزگذاری میان این نظریات است. از آنتما

كنند، امکان تمایزگذاری میان این ید خود ارائه میأئی ایران را در ت تاریخی و معاصر جامعه

رسد به خصوص كه در بسیاری موارد فرضیات مبتنی بر شهود نظریات چندان ساده به نظر نمی

شناختی و ای جامعهه شناختی بر تن كرده و خود را در شکل نظریه ی الفاظ جامعه جامه عامیانه

ی حاضر تالش كرده است با كنند. مقاله حال مورد پذیرش از سوی همگان نمایان می در عین

ی ی وجوهی از واقعیت در جامعه كننده های تبیین های متنی مشخص از نظریه مرور مصداق

های كه بتوان میان نظریه ای تمایز میان این نظریات را روشن كرده به گونهایرانی، معیارهای

هایی كه درواقع بازگویی فرضیات شهود عامیانه با ادبیات شناختی و نظریه جامعه

توان با شش معیار، ها حاكی از آن است كه می اند، تمایز گذاشت. یافته شناختی جامعه

از یکدیگر متمایز كرد؛ این شش معیار عبارتند از: استفاده هایی از نظریات مورد بحث را مصداق

های كنش متقابل، تالش برای فهم در مقابل ارائة تصورات قالبی، مواجهه با از چارچوب نظام

بینی، مندی و امکان پیش مثال نقض و فرضیات رقیب، انکشاف نظم پنهان به معنای كشف قاعده

ها و روشمند بودن. اوتحساسیت به تف ایِ زمینة مقایسه پس

شناختی، شهود عامیانه، نظام كنش متقابل، نظم پنهان، ی جامعه نظریه کلیدی: هایواژه

.فرضیه رقیب، تصورات قالبی

[email protected]شناسی دانشگاه تربیت مدرس، استادیار گروه جامعه 1 [email protected]شناسی دانشگاه تهران، كارشناسی ارشد جامعه 3



؟کدام نظریه و کدام مسئله اجتماعی

1تقی آزادارمکی

چکیدهو روشی های نظری ترین دلمشغولیتعیین رابطه بین نظریه و مسئله اجتماعی، یکی از اصلی

شناسان به این رابطه توجه گیری این دانش تا كنون بوده است. اكثر جامعهشناسان از بدو شکل جامعهال و مشکل ؤترین ساحت این بحث، تبدیل این امر به یک ساند. مهمهایی را طرح كردهكرده و ایده

دو یک از اینكدام »شناسی است. مشکل به صورت زیر مطرح شده است: اساسی در علم جامعههای متعدد به این پاسخ «)نظریه یا مسئله( در ساختن جامعه شناسی نقش پیشگام و مهم تری دارند؟

شناسی گیری دو حوزه تخصصی درون جامعهها به شکلها و داعیهسوال داده شده است. تنوع پاسخشده است. با محوریت شناسی در جامعه «فرامسئله و فرامشکل اجتماعی»و «فرانظریه»تحت عناوین

یافتن این دو حوزه، تالش بر این شده است تا تعیین رابطه بین نظریه و مسئله ضمن اینکه در عمل گیرد، در سطح یابد و شکل میشناسانه به لحاظ تجربی و تآملی آن سامان میدر فضای تحقیق جامعه

شناسان را یگر، این مسئله، جامعهشناسی، هویت این علم معلوم گردد. به عبارت دكل و كالن جامعهای شناسی روشی و نظری و مسئلهیابی از طریق سنخبه ساحت هویتی علم كشانیده است. این هویت

اند تا با ارجاع به مفهوم به بعد سعی كرده 1223شناسان از دهه پذیر شده است. جامعهامکانبه تعیین رابطه بین نظریه خاص با «سنتیجامعه شناسی علم چند »و «شناسی چند پارادایمی جامعه»

های متعدد به شناسیمسئله خاص پرداخته و بحث را در سطح كلی و عام گرایانه، از طریق سنخای به یک موقعیت مهم در علم تبدیل كنند. این تالش موجب شده لحاظ روشی و نظری و مسئله

خوردار شود. همین مسئله به اشکال شناسی از شفافیت و اعتبار كافی بیشتری براست تا جامعهشناسی ایران، شناسان ایرانی هم طرح شده است. با مروری بر وضعیت جامعهگوناگون در میان جامعه

ای شناسی مسائل اجتماعی در ایران، با بالتکلیفی عمدهشناسی نظری و جامعه به طور خاص جامعهشده است، شرایط كافی در تعیین رابطه بین دچار بی كانونی شناسی كه روبرو هستیم. زیرا جامعه

ترین نتایج این وضعیت، بحث در نظریه خاص و مسائل خاص را از دست داده است. یکی از اصلیمتعدد در بحث در مورد مسائل های ای متعدد و استفاده از نظریههمورد مسائل با ارجاع به نظریه

گرایی مفهومی و نظری و توهم»و «نظریكانونی مفهومی و بی»كه به نوعی هم به استخاص شناسی انجامیده است. در جامعه «ایروشی و مسئله

جامعه توهم اجتماعی، مسائل شبه اجتماعی، نظریه اجتماعی، مسئله اجتماعی،های کلیدی: واژه ایرانی.

[email protected]شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، گروه جامعه استاد 1

11ها بخش اول : چكيده مقاله

پردازی در علوم اجتماعی با نگاهی به کتاب ضرورت مفهوم

«شناسی یاریگری انسان»

9آقاییعاطفه

2معصومه شفعتی

چکیده

پیشرفت علمی و پردازی علمی ضرورتی انکارناپذیر برای دستیابی بهآفرینش دانش و نظریه

پذیر نیست. با این حال های مفهومی امکانسازی علوم است كه بدون پایهگامی مؤثر در بومی

با نوعی در ایران اجتماعیبه ویژه در حوزه علوم پردازی پردازی و به تبع آن نظریهسیر مفهوم

معطوف به بازآزمایی های علمی و پژوهشی این حوزه علمی، بیشتر فعالیتركود مواجه است و

لذا بیشتر نتایج تحقیقات تقلیدی بوده و فاقد مفاهیم و مبانی موجود است.های مفاهیم و نظریه

نظری بومی و مرتبط با جامعه ایرانی است.

پردازی و ن مقاله برای ما حائز اهمیت است توجه او به مفهومدر ای آنچه از روش وبر

خواهد این فردیت تاریخی را توضیح فردیت تاریخی است كه با آن رو به رو است و اینکه می

پردازد و در شناس ایرانی نیز به فرد تاریخی جامعه خود میبیاورد. آیا جامعهدرمندی تحت قانون

یونیکِ فضا و زمان جامعه ایران است؟ یا به دنبال قالب زدن سازی امری پی توضیح و مفهوم

اند به فرد تاریخی ایرانی است؟ مفاهیمی كه در جایی دیگر برای توضیح امر دیگری ساخته شده

دارد یافتن و وا می« مرتضی فرهادی»تألیف « انسان شناسی یاریگری»آنچه ما را به تحلیل كتاب

هشگر ایرانی در مواجه و توضیح واقعیت خاص جامعه خود به تحلیل مفاهیمی است كه این پژو

كوالیگری، همترازی مضامین، تعاون بقا، پتانسیل آن همت گمارده است. مفاهیمی چون:

فرهنگی، تأمل فرهنگی، حركت پاندولی در زمان فرهنگی، دقیقه فاضله، زور پوشیده، گسل

[email protected]دانشجوی دكتری علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه تهران، 1 [email protected]دانشجوی دكتری جامعه شناسی دانشگاه تهران، 3


تی در ایران. نگاهی دقیق به كارهای های سنشناسی انواع یاریگری و تعاونگونهفرهنگی،

فرهادی بیانگر مفاهیم جدیدی است كه او در جای جای كارهایش به خصوص در برابر مفاهیم

های غربی، مطرح كرده است. او در مواجهه با واقعیت پیش رویش، همانطور كه وبر و نظریه

پردازد و سعی در از واقعیت میپردازی به مفهوم ـدر مواجهه با فرد تاریخی خود ـكند كید میأت

مطالعه و های غربی برای توضیح واقعیت جامعه خود ندارد.های آماده نظریهاستفاده از اشل

پردازی و رفت و آمد بین تنها با مفهوم دهدنشان می« انسان شناسی یاریگری»تحلیل كتاب

یم در سطح انتزاعی شکل عینیت اجتماعی جامعه ایران و ذهنیت اندیشمند ایرانی است كه مفاه

آیند.می كند به كارگیرند و برای توضیح آنچه انسان ایرانی تجربه میمی

.شناسی یاریگری، فردیت تاریخیپردازی، جامعه ایرانی، انسانمفهوم های کلیدی:واژه


تحلیل محتوای تحقیقات دانشگاهی مبتنی بر نظریه مبنایی

9بنی اعظم آهنگر سله

چکیدهیک روش پژوهشی استقرایی و سازی است و نظریة مبنایی شناسی در گرو نظریهجامعه رفتپیش

جای اتکا به ه دهد تا ب گوناگون امکان میهای اكتشافی است كه به پژوهشگران در حوزهتوان از از پیشگامان این روش می. ندنهای موجود، خود به تدوین تئوری اقدام ك تئوری

( یاد كرد. در سراسر جهان تحقیقات 1222استراوس و كوربین ) ( و1242استراوس و گلیزر)های اخیر بسیار سال است و به تأسی از آن، این روش در ای با این روش انجام شده گسترده

قرار گرفت. هدف این مقاله تحلیل محتوای مورد وثوق محققان كیفی حوزۀ اجتماعی در كشورپردازد كه یی است و مسأله تحقیق به این موضوع میتحقیقات دانشگاهی مبتنی بر نظریة مبنا

اجتماعی در مبنایی چه میزان باعث توسعة حوزۀ نظریِ علوم تحقیقات انجام شده با روش نظریة ایران شده است؟

های مقاله علمی پژوهشی مستخرج از طرح 22روش انجام این پژوهش تحلیل محتوا بوده و ی در حوزه علوم اجتماعی مورد مطالعه و واكاوی قرار گرفته دانشجویهای پژوهشی و پایان نامه

است. در این راستا به تحلیل نظامدار نتایج حاصل از تحقیق در مقاالت انتخاب شده پرداخته های كمی ارائه گردید. شد و نتایج به صورت داده

یده و نتایج حاصل از تحقیقات اجتماعی انجام شده با این روش گاه به یک مدل نظری رسدرصد( دست 23) بسنده شده است. در اكثر این پژوهشهابندی گاه به فرضیات تئوریک و جمع

درصد این 23اند. زده و مفاهیم جدیدی به حوزۀ علوم اجتماعی اضافه كردهپردازی به مفهومیان اند. از م بندی یا فرضیات تئوریک بسنده كردهمقاالت مدل پارادایمی ارائه نکرده و به جمع

درصد مقاالت مدل مفهومی داشته و در واقع نظریة یکی از 13درصد باقی مانده 33درصد( مدعی ارائه 2) اند و بقیه پردازان را بسته به اطالعات برآمده از جامعه توسعه داده نظریه اند. ای نو و منحصر به فرد بوده نظریه

جامعه توسعه علم، جامعه شناسی،ای ه تحلیل محتوا، گرندد تئوری، نظریه: کلیدی هایواژه .شناسی علم

[email protected]ت اجتماعی دانشگاه تهران، شناسی، پژوهشگر موسسه مطالعات و تحقیقادكتری جامعه 1


های اقتصادی تا فقرپژوهی علمی در ایران: از نابسندگی تبیین ایهای رویکرد جامعه امکان

9مهدی ابراهیمی

چکیدهدار )از حیث های مختلف، یکی از مشکالت اجتماعیِ اولویتفقر در ایران، بر اساس نتایج پژوهش

-آید و فقرا یکی از گروهشمار میكاهش آن در جهت بهبود سالمت جامعه( بهپیشگیری، كنترل و یا

شوند. مطالعة علمی فقر در جامعة های اجتماعی و رفاهی محسوب میهای هدف عمدۀ سیاستایران به دلیل گستردگی و عوارض سوء فردی و اجتماعی این مقوله و تأثیر منفی آن بر فرایند توسعة

های علمی فقر در ایران را با رویکردی فراتحلیلی اوان است. این مقاله، پژوهشكشور حائز اهمیت فرشده در این حوزه است. بدین مورد بررسی قرار داده است. تمركز مقاله بر مقاالت علمیِ منتشر

-22پژوهشیِ دارای عنوان و كلیدواژۀ فقر در یک دورۀ زمانیِ پانزده ساله ) -مقالة علمی 133منظور، اند از: انتخاب و بررسی شدند. متغیرهای اصلی مورد توجه در این تحقیق عبارت (1223آوری اطالعات، قلمرو تحقیق، جامعة آماری یا ها و ابزارهای جمعها، تکنیکشناسی پژوهش روشترین ها و مهمهای تحلیل دادههای مفهومی و نظری، واحد تحلیل، تکنیکهای هدف، رهیافت گروه ها.پژوهشهای یافته

های این تحقیق، فقرپژوهی در ایران طی دورۀ مورد بررسی، عمدتاً ناظر به رویکردهای طبق یافتهسویه بر كالسیک و سنتیِ تعریف و مقابله با فقر بوده است؛ رویکردهایی كه با تأكیدِ تقریباً یک

ند. این ابعادِ غالباً گیرهای اقتصادی و درآمدی، سایر ابعاد فقر و محرومیت را نادیده می جنبههای جامعه را های گوناگون كیفیت زندگی افراد و گروهشناختی و فراتر از پول و بازار، مؤلفه جامعه

بعدی، ها تکآن یههای اقتصادی و كمّی از فقر كه بیشینهای گذشته، تبیینشوند. طی سالشامل میاند، وجه غالب مطالعات فقر توجه به قدرت و عاملیتانگارانه، ابزاری و بیایستا، از باال به پایین، شیء

ها در نشان دادن چهرۀ واقعی فقر و محرومیت موجب گذار اند. نابسندگی این تبییندر كشورمان بودهشده است. این مفهوم كه « ایفقر جامعه»به مفهوم « فقر اقتصادی»شماری از محققان از مفهوم

كه به طور كامل آنبیای دارد، ی، فرایندی، نسبی، پویا و رابطههایی كیفی، فرامادی، چندبعد سویهگیری از های سنتی مبارزه با فقر شود، سازوكار مناسبی برای بهرهجایگزین تعاریف و تحلیل

های نیازمودۀ فقرپژوهی در كشورمان است. امکان ران. ای، پژوهش فقر، فراتحلیل، ای: فقر اقتصادی، فقر جامعهی کلیدیهاواژه

[email protected]كارشناسی ارشد توسعه، دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران، 1


ی مدرنیته شناسی در ایران و مسئله جامعه

9سیدساالر اجتهدنژاد کاشانی

هچکیدی مدرن نیست؛ شاید پرسش از شناسی چیزی جز تالش سیستماتیک برای فهم جامعه جامعه

پرسشی غیرضروری به نظر برسد؛ چرا كه ـاروپای غربی ـمدرنیته در خاستگاه جغرافیایی آن گذاری شده است. شناسی اساساً به منظور فهم جامعه و زندگی مدرن پایه بنیان دانش جامعه

و نیز سایر جوامع غیر غربی ـ پرسش ـشناسی در ایران نخستین پرسش پیش روی جامعهای مدرن دانست یا ی ایران را جامعه های اساسی این جامعه است. آیا باید جامعه ی ویژگی درباره

ی ایران اساساً پس از ی جامعه شناسانه درباره ر گونه تبیین جامعهپیشامدرن؟ به عبارت دیگر ه یابد. پاسخ به پرسش نخست موضوعیت می

ای از ی ایران، عمدتاً بر برداشت خطی شناختی به پرسش از چیستی جامعه های جامعه پاسخهای ها نظریه شناسان كالسیک و پس از آن تاریخ مبتنی بوده است كه ریشه در آثار جامعه

میالدی دارد. در این برداشت مفاهیم سنتی و مدرن، 43و 23های مدرنیزاسیون، به ویژه در دههشوند كه با حركت از اولی های ثابت و ذاتی در نظر گرفته می مفاهیمی ایستا و دارای ویژگی

رسد. ی اجتماعی و تاریخی ایران به اتمام می ی توسعه سوی دومی پروژه بهی ی ایران در دو دسته ی چیستی جامعه شناختی درباره های جامعه بررسی دیدگاه این مقاله به

پردازد و برای رسیدن به این مقصود از روش می« َشناختی های آسیب نظریه»و « های گذار نظریه»دهد كه پیامدهای نظری و عملی هر جوید. این مطالعه نشان می تحلیل محتوای تماتیک بهره می

های مورد نظر، در نهایت به مسدود شدن راه خالقیت نظری در تحلیل یدگاهدو دسته از دی ایران انجامیده است و ی تاریخی جامعه های ویژه شناختی و ناممکن شدن تبیین پویایی جامعه

پردازی های جایگزین در نظریه شناسی ایران به پارادایم این مهم از ضرورت توجه جامعه ایران حکایت دارد.ی معاصر ی جامعه دربارههای های چندگانه، مدرنیته شناسی ایران، مدرنیته مدرنیته، مدرنیزاسیون، جامعه :ی کلیدیهاواژه

.جایگزین

[email protected]، شناسی دانشگاه تربیت مدرس دانشجوی دكتری جامعه 1


های اجتماعی ایرانضرورت تغییر رویکرد در مواجهه با آسیب

9شیرین احمدنیا

چکیده

ی مسایل و ر زمینهاندیشی و مداخالت دیابی، تحلیل، پیشگیری، چارههاست كه ریشهسال

ی حیطهگری این حوزه، سطح نهادهای اصلی مدعی متولیهای اجتماعی در ایران، در آسیب

ی علوم زیستی )پزشکان( یا نهایتاً عمل و اختیارِ صاحب نظران، مدیران و كارشناسانی با پیشینه

رویه و تفوق اینی )روانشناسان، روانپزشکان( قرار داده شده است و در نتیجه روان شناختی

در چارچوب در ایران، مربوطههای مداخالتی ها و رویهادبیات و برنامه ها،؛ سیاسترویکرد

كه از شمال تا جنوب و شرق تا غرب ایران را به یک های استاندارد كشوریبرنامه ها وطرح

تی، سنی، قومی ،اجتماعی فرهنگی ،های اقتصادیبندیتنوع دسته، با غفلت از نگردچشم می

های فرصتنابرابری در زیرساخت ها، توزیع منابع، از نابرابری غفلتو جنسیتی، مذهبی

نشینی با تنوع ی نابرابر و گسترش حاشیهاجتماعی، طرد و تبعیض ساختاری، توسعه -اقتصادی

و رویکردها توام بوده است. این نگاه و رویکرد مسلط كه فارغ از معانی نظری آن و ...

و گذاری، طراحیسیاست به ی علوم اجتماعی،در حیطه مالوففرهنگی، -اجتماعیهای یافتره

رسد در عمل، با توجه های اجتماعی پرداخته است، به نظر میی مقابله با آسیبدر عرصهاجرا

ی ایران، با ناكامی در تحقق آمال های اجتماعی در جامعهبه گسترش روزافزون مسایل و آسیب

ف غایی آن مواجه شده است.و اهدا

های موجود در این مقاله، نگارنده، با روش مرور ادبیات نظری و تجربی و اسناد و گزارش

فردمدار و فردگرای ی شناسانهآنچه در جریان این رویکرد سنواتی زیستپردازد كه می به این

تحوالت ،و اقتصادی ثیرگذاری عوامل ساختاری اجتماعیأو ت ، نقش غالب مغفول مانده، اهمیت

ها و های اجتماعی، تنوع اقلیمی و فرهنگی، ظرفیتها و جنبشی اجتماعی، جریانسرمایه

ها و اجتماعات محلی به ویژه در نقاط شهری، نشاط، پویایی و پذیری گروهها و مشاركتقابلیت

در پیشگیری و است. این تغییر رویکرداجتماعی و های خانوادگیارتباطات سالم در قالب شبکه

در تواندتوانسته و میهای اجتماعی و بسترهای اجتماعی آن است كه میمقابله با آسیب

یب های اجتماعی سازمان بهزیستی كشورعضو هیات علمی دانشگاه عالمه طباطبایی و مدیر كل پیشگیری از آس 1

[email protected]




های اجتماعی درگیر فرد، خانواده، اجتماع محلی و فراتر از همه در ل و آسیبئرویارویی با مسا

اجتماعی، - های اقتصادیبه ویژه از طریق كاهش نابرابری گروهسطح جامعه سهم موثر خود را

ی تنوع آن و ارتقای سرمایه اجتماعی با همههای بندیشمول و دربرگیرندگی بیشتر ظرفیت گروه

ایفا كند. -پوشانی و تداخل دارد مندی نیز همكه با سالمت اجتماعی و رضایت –اجتماعی

رویکرد ی،نشین حاشیه طرد، نابرابری، اجتماعی، سرمایه اجتماعی، های سیبآ کلیدی: هایواژه

.رمحو اجتماع توسعه


در مطالعات تاریخی« خاص»و « عام»شناختی مفاهیم جایگاه روش

9اصغر احمدی

چکیدهبر سر خاص بودن یا عام بودن موضوع تاریخ، اختالف نظر چندانی وجود ندارد. عموم مردم و

-و منحصر به فرد می های خاصكه تاریخ به مطالعه پدیدهاند حتی عموم مورخان، بر این عقیده

وبر قرار های او مورد نقد ماكساست كه دیدگاه« یرادوارد مه»پردازد. یکی از این مورخین،

كند. اگر چه در های خود را نیز بیان مییر، دیدگاهگرفته است. وبر ضمن نقد روش شناسی مه

شود اما سعی ما شناسی مطالعات تاریخی، مسایل در هم تنیده بسیاری مطرح میبحث از روش

شناختی مفاهیم عام و خاص با تاكید بر در این مقاله این است تا به طور خاص بر جایگاه روش

پذیرد اما با اضافه نمودن نکاتی یر را مینظرات وبر تمركز كنیم. وی اگر چه برخی از نظرات مه

شمند است كه تامل افزاید. این نکات به حدی دقیق و ارزجدید، بر غنای مطالعات تاریخی می

های تاریخی یاری نماید.تواند مورخان ایرانی را در مطالعه و درک پدیدهها میدر آن

عام و خاص، روش شناسی، مطالعات تاریخی، ماكس وبر، ادوارد مه یر.: کلیدیهای واژه

[email protected]، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی 1


پردازی یا بینش نظریه تفکر فلسفی، تفکر نظری، تفکر انتقادی:

شناختی؟جامعه

9رشادفرهنگ ا

چکیده

خواهیم رابطه تنگاتنگ و دیالکتیکی تفکر فلسفی، تفکر نظری و تفکر انتقادی را در در این نوشتار میكید كنیم كه در یک نگاه منطقی، چنانچه تفکر نظری أخواهیم تعلوم اجتماعی مرور كنیم. میی هحوز

كه اگر امواج آن مستهلک نشود، یطوربست ایستایی گرفتار آمده، بهدر معرض نقد قرار نگیرد، در بنكید أاین گفتار، بیشتر ت ی هچرخد. هدف عمددور خود می حد اكثر همچون یک بازی روشنفکرانه به

بر جایگاه و ضرورت تفکر انتقادی در فضای علمی، و عمدتاً در علوم اجتماعی در كشور ماست. ی است و همچنین حاصل چندین سال ابدیهی است این نوشتار بیشتر مبتنی بر مطالعه كتابخانه

دانیم كه در جامعه ما باشد. خوب میوسیلة نویسنده این سطور میشناسی بههای جامعهتدریس نظریهو یا مسامحتاً در اجتماع علمی ما، افراد متفکر و اندیشمند نایاب نیستند، ولی نظام آموزشی در جامعه

هنتقادی آمادگی نیافته و عمل نقد ببرای تفکر ا -ر علمی زبان بوردیویی، میدان یا ساختایا به –ما علوم انسانی بومی نیاز شود كه ما به ی گفته یا نوشته میواره در نیامده است. گاهصورت یک عادت

-نظر می شناسی ملی برخوردار نیستیم. اما بهكه برخی معتقدند ما از یک الگوی جامعهداریم، یا این

وزشی و در اجتماع علمی ما تفکر انتقادی جایگاه خود را پیدا كند و به بالندگی رسد اگر در فضای آمخود شناختی در میدان آموزشی بومی ما توسعه خواهد یافت و خود به بینش جامعه و بلوغ برسد،

شود وگرنه، شاید زده میپرورده و سیقل« گراعلوم انسانی بومی»آلود شناسی ملی یا آرمان مهجامعهویژه این كس نتواند برای پردازش یک پارادایم جدید علمی )علوم انسانی بومی( نسخه بپیچد بههیچشکل بگیرد و در اجتماع علمی پذیرفته شود، در محدودۀ یک «بومی رویکرد پارادایمی»اگر یک كه

ماند.بوم خاص محصور نمی -زیست

بینش ،تفکر انتقادی ،ریتفکر نظ ،تامالت پارادایمی ،تفکر فلسفی کلیدی: هایواژه

شناختی. جامعه

[email protected]عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، 1


شناسی درباره جامعه ارزیابی انتقادی دستاوردهای دانشگاهی جامعه

ایران

9روح اهلل اسالمی

چکیدهشود، ها شناخته میعلوم جدید كه دانشگاه به عنوان نهاد رسمی آموزش آنبندی در دسته

های برگزاری نخستین همایش كنکاشاهمیتی داشته است. به دنبال شناسی جایگاه باجامعه

1223و تا برگزاری دومین همایش در سال 1222مفهومی و نظری درباره جامعه ایران در سال

شناسان انجام شده كه سنجش هایی برای ارائه نظریه درباره جامعه ایران توسط جامعهكوشش

پردازی و گشودن مسیر ها ـ با توجه به فراهم آوردن امکان شناخت وضعیت نظریهاین نظریه

ناپذیر و از سوی دیگر تالشی تاثیرگذار است. بهبود آن ـ از یک سو ضرورتی اجتناب

پردازی درباره جامعه ایران، بر در نوشتار حاضر قصد داریم برای سنجش وضعیت نظریه

تشر های تازه منترین كتابمهمشناسی متمركز شده و دو كتاب از دستاوردهای دانشگاهی جامعه

نظام »با معرفی « شناختی جامعه ایرانساختار نظریه جامعه»را به بحث بگذاریم. كتاب شده

سنخ جامعه مدرن »با معرفی « شناسی ایران: جامعه كژمدرنجامعه»و كتاب « ایاجتماعی سه پایه

اند.پردازی بومی كوشیدهبرای شناخت جامعه و فهم تحوالت ایران در عرصه نظریه« بدقواره

های ارائه شده درباره جامعه ایران، نظریهشود با هدف ارزیابی انتقادی در این مقاله تالش می

ای محتوای نظری آنها را نهشده در این دو كتاب، به گوضمن مطالعه دقیق مباحث مطرح

جه ارزیابی در این نوشتار، سن بندی نموده و طرحی كلی از اجزا ترسیم نماییم. مقوله

شناسی را زیمل است. زیمل پس از تعیینِ نسبتِ جامعه با شناخت جامعه، جامعهشناسی جامعه

های موضوعی این علم را مطالعه محتوای زندگی به مثابه یک روشِ علمی تشریح كرده و حوزه

های زندگی تاریخی ـ اجتماعی و مطالعه مقوالت بنیادی شناخت تاریخی ـ اجتماعی، مطالعه فرم

ند.كجامعه پیشنهاد می

ای، سنخ جامعه مدرن پردازی، جامعه ایران، نظام اجتماعی سه پایه: نظریهکلیدیهای هواژ

شناسی زیمل.بدقواره، جامعه

[email protected] ،شناسی دانشگاه عالمه طباطباییدانشجوی دكتری جامعه 1


دیالکتیک مفهوم و واقعیت در پیشبرد دانش انسانی و اجتماعی؛

های نظری ایرانی در حوزه روابط بین المللتالش تحلیل

9علی اسمعیلی اردکانی

چکیدههای بیرونی توسط پژوهشگران و ه توصیف، تبیین و صورتبندی نظری از واقعیتهر گون

اندیشمندان یک حوزه علمی باید بر اساس مفاهیم صورت پذیرد. با این استدالل داشتن هر گونه

ست كه توسط اندیشمندان اسهمی در پیشبرد یک رشته علمی در جهان منوط به داشتن مفاهیمی

توان می رشته وارد شده باشد. اما از این استدالل و نتیجه به ظاهر بدیهییک كشور به ادبیات آن

های یک واقعیت مهم را در مورد نقش و سهم جامعه علمی كشورمان ایران در پیشبرد رشته

بندی. چرا جامعه علمی سازی و مفهومعلوم انسانی و اجتماعی برداشت كرد. ناتوانی در مفهوم

بندی، توصیف و تبیین خاص خود را از تواند صورت یران نمیمتشکل از پژوهشگران در ا

عام جهان انسانی به خصوص در حوزه روابط بین الملل های رویدادها، رخدادها و واقعیت

شود در سه قسمت داشته باشد؟ این سوال در مركز توجه پژوهش حاضر است و تالش می

معه شناسی معرفت پاسخ داده شود. در ناكام و جاهای فلسفی، تالش -تحلیل تاریخی نظم ذهنی

تبیینی و با استفاده از منابع كتابخانه ای، پس از كوتاه نوشتی از –این مقاله با رویکرد توصیفی

اهمیت جامعه شناسی معرفت در حوزه روابط بین الملل، از اهمیت آن در فهم جایگاه فعلی و

الملل در روابط بینپردازی یشبرد نظریهپهای نظری و فرانظری ایرانی برای داشتن سهم در تالش

ایرانی در پردازی خواهیم گفت. سپس با محور قرار دادن چند تالش صورت گرفته برای نظریه

این حوزه به تحلیل آنها از منظر مفهومی خواهیم پرداخت. در این پژوهش نگارنده بر این باور

توان در قالب ندی مفهومی از آن میاست پیچیده بودن واقعیت بیرونی را تنها به یک صورتب

بومی به حساب ای به هم پیوسته منطقی و دارای سازواری درونی به عنوان نظریههای گزاره

[email protected] ،پژوهشگر حوزه روابط بین الملل 1



آورد. بنابراین هرگونه صورتبندی هستی شناسانه، معرفت شناسانه و روش شناسانه با توسل به

بعد از ارائه یک تبیین جدید به منابع معرفتی ایرانی و اسالمی در درجه دوم اهمیت قرار دارد.

توان آن را توجیه فرانظری كرد و به واسطه آن ادعای ارائه می واسطه مفاهیم جدید است كه

با تکیه بر واقعیت بندی تبیین و تحلیل نو از واقعیت را ارائه داد. بنابراین مفهوم سازی یا مفهوم

و پردازی اشته باشد، بر نظریهای كه قابلیت عمومیت پذیری د ای به گونهدر هر حوزه

اولویت دارد. پردازی فرانظریه

مفهوم، فرانظریه پردازی، نظریه پردازی، دیالتیک مفهوم و واقعیت، نظم :های کلیدیواژه

.فلسفی ـ ذهنی


ها و مسیرهای توسعه در ایران دولت

9معصومه اشتیاقی

چکیدهشماری در پیشبرد این ای است كه عوامل بیعهانداز آینده هر جامعه مرهون مسیرهایی توسچشم

كارها تاثیرگذارند كه در این بین دولت جایگاه وای از سازكنند. مجموعهجریان نقش ایفا می

های توسعه، به مثابه عامل فراهم كننده منابع بر عهده دارد. مهم شرطمحوری در تامین پیش

بانک جهانی كه به نقش 1222ش سال ها در توسعه پس از انتشار گزارشمردن قدرت دولت

ها در سرنوشت توسعه كشورهای جهان پرداخته شد؛ در مطالعات پیرامون توسعه كلیدی دولت

ی قاجار و در واقع همزمانی این شروع جریان توسعه در ایران مربوط به دورهجای خود را باز كرد.

ان قاجار فرایند توسعه با پیشگامی خواهی در تاریخ معاصر است. در دورفرایند با حركت مشروطه

جدی برای نیل به توسعه به جریان نوسازی در هایالبته گام خواه شتاب گرفت.روشنفکران مشروطه

های ها و بنیانشود. در نوشتار حاضر سعی شد ضمن بررسی نوع دولتدوره پهلوی اول مربوط می

جایی كه در سعه مورد مداقه قرار گیرد. از آندهند فرایند توها را شکل میساختاری كه ظرفیت دولت

شود از این رو، رویکرد نهادگرایی دولت پاشنه آشیل تعیین كننده تنظیمات بین نهادها محسوب می

پردازد. ها در ارتباط با فرایند توسعه در ایران میمقاله حاضر با تکیه بر رویکرد نهادی به نقش دولت

دو مقطع دوره پهلوی و پس از انقالب اسالمی با ابزار كیفی بر تاریخی مطالعه به روش مقایسه

ای از نقش دولت برآیند مطالعه مقایسهانجام شد. شواهد و مدارک تاریخی ، دوم منابع دستاساس

شان در توسعه حاكی از آن ها و نوع مداخلهدر فرایندهای توسعه در ایران با تاكید بر نوع دولت

اند. در واقع ای را در خود داشتههای توسعهدر ایران كمترین زمینهها است كه ساختار دولت

های ها در طول دورانی كه جریان توسعه در ایران نضج یافت در چارچوب دولتدولت

های ساختاری، فقدان گرا قرار گرفتند. عواملی چون ضعف بنیانگرا و نه توسعهغیرتوسعه

[email protected]شناسی دانشگاه مازندران، دانشجوی دكترای جامعه 1



دت از زوایه مدیریت منابع انسانی، بسیج حمایت ها با شدت و حظرفیت مطلوب و كافی دولت

اقتصادی و اجتماعی و توانایی نظم دادن به منابع ضروری از جمله عواملی بودند كه در نهایت

گرا را در تاریخ ایران شاهد باشیم.های ناتوسعهصورتبندی از دولت

نهادگرایی، دولت گرا، روش تاریخی،دولت، توسعه، ایران، دولت توسعه :های کلیدیواژه

گرا.ناتوسعه


شناسیهای جامعهناممکن / ناگزیرها

9افشارکهن جواد

چکیده

درباره آنچه فکری آن عمدتاًشناسی و مرزهای تاكنون پرسش و بحث اصلی در قلمرو جامعه

براین اساس دستوركارهای مختلفی مبتنی بر بوده است. متمركز شناسی باید بدان بپردازدجامعه

این بر. بوده است یا محل مناقشه و اظهارنظر گوناگون عرضه شده وهای ریات و پیش فرضنظ

شناسی بایدیا آنچه جامعه شناسی واساس به طور مداوم درباره آنچه وظیفه و رسالت جامعه

رسد باید اكنون جایی نیز برای تبادل نظربه نظر می بحث و گفتگو شده است. بدان بپردازد

این مهم باز شود. شناسانه نیست و یا جامعه شناسی نباید بدان بپردازده جامعهدرباره آنچ

كه گویی با انباشت انتظارات از جامعه شناسی بخصوص در شرایط جامعه ایران ضرورت دارد

های شناخت محدودیت آن از سوی دیگر درگیر است.های مباحثه برسر كاستی از یک سو و

های برآمده از قلمرو شناخت محدودیت باید به شکل خاص برحوزه آگاهی بشری مترتب بر

های این مقاله این گونه قابل طرح است:براین اساس پرسش گردد. شناسانه نیز متمركزجامعه

نباید از راه كار كدام مسائل را و هایی را نباید در قلمرو جامعه شناسی مطرح نمود؟چه پرسش

به جامعه ت دیگر برای حل كدام دسته از مسائل نبایدبه عبار داشت؟ جامعه شناسی انتظار

این كه حدود انتظارات ما از جامعه شناسی تا كجا باید امتداد داشته شناسی پرداخت و نهایتاً

محورها آن و تجربیات برآمده ازها آموزه مطالعه در تاریخ جامعه شناسی و سیر تحول در باشد؟

ای از ما در معرض انواع گسترده جامعه شناسی دركشور روش شناسانه انجام این تحقیق است.

تحول مداوم در گستره و انباشت مسائل اجتماعی از یک سو ها قراردارد.انتظارات و خواسته

به شکل موثر نسبت به شود جامعه شناسی نتواند می روابط اجتماعی ازسوی دیگر موجب

ها در بسیاری از این خواست دیگر، از سوی واكنش نشان دهد. هاپاسخگویی به این خواست

همه به گسترش فضای ابهام و این فضایی خارج از قلمرو دانش جامعه شناسی باید طرح شوند.

[email protected]، همدان دانشگاه بوعلی سینا دانشیار گروه علوم اجتماعی 1


در ای عمدتاًشناسی در چنین زمینهجامعه شناسی ایران منجر شده است.پیچیدگی در جامعه

حوزه تحدید گردد.بدل میدفاع از آن به امری دشوار و شودمی معرض نوعی ناكارآمدی تصور

بندی مسائل قابل شناسانه و اولویتاندیشه جامعه و تعیین مرزهای تفکر شناختی،آگاهی جامعه

در شناسی منجر گردد.های جامعهتوانایی تری از حدودبه درک صائب تواندكنترل اجتماعی می

نامحدود دانشی همه كاره و شناسی را بهجامعه كوشدهر نوع دعوتی كه می مقابل باید در برابر

كه نه نقشه راهی برای خود داشته باشد شناسی بدین ترتیب بایدجامعهمقاومت نمود. بدل سازد

آن نیز ناپذیرهای اجتنابها و ناگزیریگر ناتوانیهای آن بلکه نمایانكننده تواناییمشخص صرفاً

باشد.

-اتوانینمسائل اجتماعی، شناختی، ت جامعهشناسی، شناخشناسی جامعهجامعه کلیدی: هایهواژ

شناسی.قلمرو جامعهشناسی، های جامعه


)نقش تعامل میان ایای با رویکرد توسعهاستراتژی همگرایی منطقه

مطالعه مورد؛ های اجتماعی(رگونی نظریهدگای جهت تبیین منطقه

کشورهای خاورمیانه و ایران

9شیرین افشین نیا

چکیده

ای در میان كشورهای هش در پی بررسی نقش تعامل و ارتباط گفتمانی میان منطقهاین پژو

به منظور تبیین دگرگونی و هم نوایی ای خاورمیانه و كشورهای عضو سازمان فرامنطقه

باشد می و تحلیلیای های اجتماعی است. روش مورد استفاده در این پزوهش از نوع زمینه نظریه

بومی اساتید جامعه شناسی در ایران و كشورهای خاورمیانه راهی های ظریهتا با بهره گیری از ن

ای به گشوده شود. در نهایت با پیشنهاد نهاد میان منطقهای برای تعامل و همگرایی میان منطقه

ای مانند كشورهای عضو سازمان كنفرانس فرامنطقههای عنوان پل ارتباطی در میان سازمان

ونه كشورهای خاورمیانه به شیوه برون مرزی و بومی و با استفاده از اسالمی و به عنوان نم

پردازان در این زمینه اقدام به ارائه راهکارهای مناسب شده است. های نظریهدیدگاه

شناسی بومی و های جامعهای، ارتباط گفتمانی، نظریهتعامل میان منطقه: ی کلیدیهاواژه

ای. های منطقهای، همگرایی منطقه

[email protected]، دكتری جامعه شناسی 1



زندگی رو به زوال: تعقیب مسیرهای رنج اجتماعی در میان فقرا

9اصغر ایزدی جیران

چکیدهتوان مورد تأمل مفهومی یا نظری قرار داد، مگر اینکه بتوان در زندگی افرادش جامعه را نمی

شود، مشاركت عملی كرد. این، فهمی است مبتنی بر تسلیم از پایین، نه آنگونه كه زیسته می

ام در اجتماعات فقیر تبریز، كلیبر و تهران رو، به تجارب كارهای میدانیط از باال. از همینتسل

دهد های فقیر را توضیح دهند. لحظات زیست این مردمان فقیر نشان میدهم تا زندگیاجازه می

هایی چون فقر، بیماری و خشونت، قوت و است، بدین معنا كه بافت زندگی رو به زوالكه

برند، رو به خرابی. مفهوم زندگی را كم كرده و به تدریج آن را رو به فساد و تباهی می نیروی

ی مسیرهایی است كه در آنها شرایط ابژكتیو )به ویژه اقتصادی(، دهنده نشان زندگی رو به زوال

ی این صدمات، چیزی را ی زیستهكنند. تجربههای فردی و تکین وارد میصدماتی را بر زندگی

نامند؛ یعنی شرایطی اجتماعی وجود شناسان آن را رنج اجتماعی میدهد كه انسانیل میتشک

ای است كه بر بخشی از كشند. پس، وضع كلی جامعه به گونهدارد كه تحت آن افراد رنج می

زندگی مفهوم كند.ها را تحمیل میها و فقدانها، محرومیتاعضای خود انواع صدمات، آسیب

افکند و هم پرتویی بر تجارب ای است كه هم پرتویی بر شرایط ابژكتیو مینقطه آن رو به زوال

ای داشته باشد تا توسط آن، به دنبال لحظات ساختاری و لحظات تواند بسندگیسوبژكتیو. لذا می

ی حاضر بتوانم با توسل به شوند. حال، باید از خالل مقالهاتمی باشیم كه جذب همدیگر می

زندگی ی افرادی از اجتماعات فقیر نشان دهم كه چگونه مفهوم و تجارب زیسته كارهای میدانی

تواند وقوع زندگی و شدنِ برایم پیدا شد و چگونه همچون مفهومی كاراست كه می رو به زوال

اما بسندگی یک مفهوم باید عالوه بر غنای نظری، امکان عملی هم بدهد برای آن را فاش كند.

و درک هیجانی زندگی رو به زوالرو، برگرفتن مفهوم ست اجتماعی. از اینبهتر كردن شرایط زی

ی موردهای تجربی، تحریکی است برای كنش انتقادی و عمل مراقبتی.و اخالقی آن به واسطه

شناسی رنج، فقر، رنج اجتماعی. : زندگی رو به زوال، انسانکلیدیهای واژه

[email protected]هران شناسی دانشگاه تاستادیار انسان 1



مفهوم روستا از منظر خسرو خسروی

9یمانی جاجرمیحسین ا

2مهدی ولی نسب

چکیدهشناسان گیرد كه جامعههایی صورت میهای جامعه ایران از پرتو مفاهیم و نظریهشناخت واقعیت

اند. ایران كه در ابتدای و پژوهشگران در آثار تالیفی و پژوهشی خود ابداع كرده یا به كار گرفته

درصد جمعیت آن 23چند اكنون بیش از قرن بیستم كشوری با غلبه جمعیت روستایی بود هر

كنند، اما همچنان از نظر فرهنگی و تاریخی وامدار روستا و زندگی در شهرها زندگی می

خواهد با استفاده از روش بنیانی به بررسی عمیق آثار یکی از روستایی است. این مقاله می

نظری كه او برای فهم های پژوهشگران روستایی یعنی خسرو خسروی پرداخته و مفاهیم و درک

گیرد را شناسایی كند. روستا از منظر خسروی نه به مثابه یک بهشت می روستا در ایران به كار

از «خرده فرهنگ دهقانی»آمده است و نه آنچه در نظریه « آرمان شبانی»گمشده كه در گفتمان

كند و در می یاد« یگنج پنهان فرهنگ مل»؛ بلکه وی در جایی روستا را روستا تصویر شده است

داند و خاطر می ذكر كرده و روستاییان را دنباله رو آنان« گهواره نوآوری» جایی دیگر شهر را

توان گفت با همه اهمیتی كه روستا از منظر پاسداری فرهنگ ملی می به جرات» سازد می نشان

در كل«. نرسیده استو تامین شهر نشینان با مازاد تولید خود دارا بوده، هرگز به پای شهر

های رایج تحقیرآمیز و روستا، نگاهی است فراتر از كلیشهتوان گفت نه تنها نگاه خسروی به می

های صرف است بلکه وی روستا را به مثابه امری چند بعدی كه شامل اهمیت پردازیآرمان

اند.د، میاستسیاسی، جمعیتی و مهمتر از همه فرهنگی و اجتماعی ،اقتصادی و مادی

روستا، خسروی، خرده فرهنگ دهقانی، روش بنیانی. کلیدی:های هواژ

[email protected] ،دانشیار گروه مطالعات توسعه دانشگاه تهران 1

[email protected] ،دانشجوی كارشناسی ارشد گروه مطالعات توسعه دانشگاه تهران 3


فرهنگ سازمانی و تجربه غرقه شدن در کار

9سوسن باستانی

2مژده طالبیگی

چکیدههدف مطالعه حاضر بررسی رابطه بین فرهنگ سازمانی و تجربه غرقه شدن در كار است. نظریه

دهد كه رضایت و انگیزش فرد، به ه شده، نشان میهای ارائغرقه شدن كه توسط چیک سنت می

های موجود در كار بستگی دارد. درواقع، این تجربه در های او و چالش همسانی میان مهارت

های فرد برای ها در حد باال بوده و توانایی ها و مهارت دهد كه چالش می هایی رخ موقعیت

توان در میر ظرفیت كامل خود عمل نماید. ها به تعادل رسیده باشد و فرد د مواجهه با چالش

های مثبت رسد، پیامد شدن در كار می صورت ایجاد شرایطی كه فرد براساس آن به حالت غرقه

منابعی كه غرقه وری را دید. اوج عملکرد، توسعه استعداد و بهره متعددی از قبیل: خالقیت،

معی یا سازمانی باشند مانند میزان كنند، ممکن است در سطح ج شدن در كار را پیش بینی می

گرا بودن سازمان، یا در سطح فردی مانند استقالل، بازخورد و فرصت برای ننوآوری یا قانو

برابری مولفه: 2در این مطالعه، غرقه شدن به عنوان یک تجربه در كار توسط توسعه حرفه.

بازخورد فوری در كار، كاركنان و چالش موجود در كار، اهداف مشخص در كار، سطح مهارت

یکی بودن فعالیت و آگاهی، كنترل بر فعالیت، از دست دادن خودآگاهی در حین كار، تمركز بر

اساس نگر سنجش شده است. بر فعالیت، تغییر مفهوم زمان در حین كار و فعالیت خود غایت

زمانی حمایتی، های فرهنگ سا كه منابع سازمانی، كه تركیبی از شاخص ادبیات موجود، در زمانی

گرا است، به اندازه كافی در سازمان در دسترس باشند، غرقه شدن گرا و هدف نوآور، قانون

یابد. بر اساس نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل پیمایش دركار در میان كاركنان سازمان توسعه می

و خصوصی های دولتی نفری از كاركنان سازمان 312صورت گرفته با تکنیک پرسشنامه و نمونه

مورد مطالعه، فرهنگ سازمانی حمایتی، قانون گرا و هدف گرا با تجربه غرقه شدن در كار رابطه

های حمایتی سازمان مانند حمایت متقابل كاركنان از یکدیگر، اعتماد معنادار دارند. ویژگی

[email protected] ،لزهرا. استاد گروه علوم اجتماعی دانشگاه ا 1

[email protected] ،. كارشناس ارشد پژوهشگری، دانشگاه الزهرا3




های دستیابی به هدف مانند؛ اهداف مشخص و مشاغل متقابل در سازمان و همچنین ویژگی

كنند. دولتی یا خصوصی بودن می واضح در توسعه تجربه غرقه شدن در كار نقش مهمی ایفا

های دولتی سازمان هم با تجربه غرقه شدن در كار همبستگی نسبتا قوی دارد و كاركنان سازمان

های تحقیق های خصوصی، غرقه شدن در كار را تجربه كرده اند. یافته بیشتر از كاركنان سازمان

دهد كه دهد تجربه غرقه شدن در كار در بین كاركنان زن بیشتر از مردان رخ می ینشان م

تواند به دلیل نقش مهم كار، جدا از تامین مالی آن، برای زنان در جامعه ما باشد. می

های و مهارت ها، سازمانها : غرقه شدن در كار، فرهنگ سازمانی، چالشهای کلیدیواژه

.خصوصی و دولتی


های فرهنگی؛ مکملی برای نظریه سرمایه فرهنگی در جوامع ثروت

چندفرهنگی

9بهمن باینگانی

2سحر فائقی

چکیدهایران با اقبال زیادی مواجه شده است، شناسی جامعه هایی كه در چند دهه اخیر دریکی از نظریه

یر پی نظریه سرمایه فرهنگی است. این نظریه نخستین بار از سوی جامعه شناس فرانسوی،های دانش آموزان طبقات پایین در مدرسه بوردیو مطرح شد و هدف از ارائه آن تبیین ناكامی

های مختلفی مثل قشر بندی و فرهنگ اهمیت بود. این تئوری از زمان طرح تا كنون در حوزه

ند زیادی پیدا كرده و تحقیقات تجربی زیادی راجع به آن انجام شده است. این نظریه اما، همان

های دیگر نقد شده است. این انتقاد بیش از همه از جانب نظریه پردازان نژادی همه نظریهانتقادی بوده است. در این نوشتار، ضمن واكاوی مفهوم سرمایه فرهنگی، با بررسی متون موجود

ی هادر این زمینه، به بازنمایی انتقاد مطرح شده از آن خواهیم پرداخت و به جای آن مدل ثروتفرهنگی را ارائه خواهیم كه از سوی جامعه شناس آمریکایی تارا. جی . یوسو به عنوان مکملی

-برای این نظریه مطرح شده است. نوشتار حاضر با ترسیم، بررسی و توضیح اجزاء مدل ثروت

های فرهنگی كه عبارتند از سرمایه آرمانی، سرمایه خانوادگی، سرمایه اجتماعی، سرمایه زبانی،

-برد. معرفی و طرح مفهوم ثروتایه مقاومتی و سرمایه جهت یابی كار خود را به پایان میسرم

های قومی و مذهبی خواهد شد و های فرهنگی، از سویی موجب ایجاد نگاهی جدید به اقلیت

ریزی دربارۀ مسایل مختلف آنها كمک بسیاری خواهد كرد و از سوی دیگر به شناخت و برنامه

تواند به لحاظ تجربی، زمینه ساز تحقیقات و مطالعات تجربی بسیاری شود.میطرح این مفهوم

نژادی انتقادی، تارا،یر بوردیو، نظریه های فرهنگی، پیسرمایه فرهنگی، ثروت کلیدی:های واژه

جی. یوسو .

[email protected].، دانشگاه آزاد اسالمی واحد سنندج، 1

[email protected]، شناسی فرهنگی، دانشگاه آزاد اسالمی واحد علوم و تحقیقاتدانشجوی دكترای جامعه 3




سترونی علوم انسان در ایران دیالکتیک عام و خاص و

9پرویز پیران

چکیدهبه عمل آمده است تا با معرفی دیالکتیک عام )تسلط كافی بر هر حیطه در این نوشته كوشش

-علمی و دستاوردهای به روز و جهانی آن در هر زمان مفروض( و خاص )متن تاریخی، جامعه

كید شود أای و فضایی خاص در همان زمان مفروض(، بر این واقعییت تلخ و گزنده یا تراژیک ت

عدم عملیاتی كردنِ دیالکتیک یاد شده در كنار نقش قدرتِ مسلط كه نا دیده گرفتن، نا آشنایی و

در ایران است كه تنها بر اساس تالشِ یعامل اصلی سترونی و خرده كارمندی شدن علوم انسان

ستارگانی چند كه بریده از یکدیگر و در تنهایی خویش آثاری ارزنده و شرافتمندانه خلق كرده

آن اند.ری ناتوان روشن نگاه داشتهاست وچراغ علوم انسان را با نواند، تا به امروز ادامه یافته

هم در میان كوهی از خزعبالتی فاقد كمترین ارزش، گاه با ادعاهایی مضحک و آكنده از بد

-آموزی و ترویجِ كج و واژگونه بینی. فراموشی تاریخی كه در آثار نگارنده با تمثیل انسان بی

اد مانده او معرفی شده است، شبح نافهمیده امری بنام مدرنیته هوش و خوابِ بریده بریده بی

سبب تحریف گذشته جامعه ایران، گشته است تا آثار گذشتگانی كه به دیالکتیک یاد شده باور

اند، هیچ جایگاهی در امروز علوم انسان نداشته باشد. نگارنده عمیقا باور دارد تا زمانی كه داشته

وم انسان عملیاتی نگردد و با تاریخ، جامعه ایرانی و نگرش فضایی كه دیالکتیک یاد شده در عل

به چرخش Turnر برخی از آثار محدود فارسی واژهبه دور یا نوبت فضا تعبیر شده است )د

ای تنگاتنگ یا آمیزشی نقادانه برای فرارفتن، شکل ترجمه شده است كه نادرست است( رابطه

وضع موجودِ علوم انسان تحقق پیدا نکند، سترونی و فالكت رحمانهنگیرد و وابینی و نقد بی

ای به ضرورت دگرگونی یابد. در خاتمه نوشته حاضر ضمن اشارهكنونی علوم یادشده ادامه می

عملیاتی كردن آن به برخی آثار مخرب كنونی اشاره شده است.های اشاره و راه مورد

نسان، تحریف تاریخی، شبه مدرنیته نفهمیدهدیالکتیک عام و خاص، علوم ا کلیدی: هایواژه

[email protected] ،عضو هیئت علمی دانشگاه عالمه طباطبایی 1



هویت: میراثی از گذشته یا انتخابی برای آینده؟

9علی تقویان ناصرالدین

چکیدهمانده از گذشته است جای آیا هویت میراثی به برآنیم كه به این سوال پاسخ دهیم:در این گفتار

رو، فرض گرفته شده است. ازاین پیش« زمان»یا انتخابی برای آینده؟ در این پرسش، مفهوم

ی ی عزیمت ماست. زان پس به بررسی نسبت مفهوم زمان با نظریه تحلیل مفهوم زمان نقطه

است. علم « مکان»بلکه علم « زمان»شناسی نه علم نهیم كه جامعه پردازیم و برمی اجتماعی می

ی آگاهی دارد. این یم فلسفهاش نسبتی وثیق با پارادا است كه در روایت هگلی« تاریخ»اما « زمان»

ی كنش است نه شناسی نظریه داد چرا كه جامعه شناسی را نمی ی تأسیس جامعه پارادایم، اجازه

ی نوزدهم اروپایی مقارن های سده شناسی در پایانه ی آگاهی. از همین رو، تأسیس جامعه نظریه

ای كه خود هم بود، سوژه« هسوژ»ی آگاهی. كانون این بحران نیز مفهوم است با بحران فلسفه

ی مدرن. اما ماركس، نیچه و فروید طومار ی آگاهی مدرن بود و هم كانون جامعه بنیاد فلسفه

ی مدرن را به بحران درانداختند. تأسیس سوژه را درهم پیچیدند و بدین سان جامعه

باری گران گاهی است كه در آن از شناسی پاسخی بود به این بحران. این تأسیس چرخش جامعه

انگشت نهادیم. در ادامه، « توپوسنتریسم»آگاه گشتیم و بر سودمندی « تمپوسنتریسم»باری و زیان

كنیم و در علوم اجتماعی ایران اشاره می« هویت»محور از های تلقی زمان به برخی از نارسایی

اتوان از نگریستن رو ن این ها گرانبار از گذشته است و از دهیم كه چگونه این نارسایی نشان می

را نیز در همین « ی كنش نظریه»شناسی ایرانی در پردازش ی ناتوانی جامعه به آینده. ریشه

رفت از این شناسی ایرانی برای برون نهیم كه جامعه كنیم. سرآخر برمی وجو می ها جست نارسایی

ت شستن از ای جز دس هایی نو در سپهر نظریه و عمل اجتماعی، چاره بست و گشودن افق بن

ندارد. « انتخابی برای آینده»، و برگرفتن آن همچون «سان میراثی از گذشته به»تلقی هویت

.ی كنش ی اجتماعی، نظریه : هویت، زمان، مکان، نظریهکلیدیهای هواژ

[email protected] ،نگر استادیار گروه مطالعات آینده 1


ی ایرانی در دوران مشروطه تلقی از عدالت کلید فهم جامعه

9سمیه توحیدلو

چکیدهرانی از پذیرش هرگونه نظم و ایستایی جدیدی كه با مدرنیته در ارتباط ی ای امتناع ذاتی جامعه

با مفهومی به نام عدالت قابل تحلیل است. مفهومی كه هم در تعریف و هم دركاربرد است،

های متفاوتی به آن شده است. مفهوم عدالت و نوع باورداشت آن یک مفهوم كانونی در نگاه

ریخی ایرانی خصوصا پس از مشروطه بوده است. مفهومی كه رسائل اخالقی، عملی و سیاسی تا

ی دیگر متفاوت است. اما ماحصل و كرده كه با نویسندهای معنایی بر آن بار نویسنده هر

ایست كه عدالت در معنای افالطونی آن به معنای قرار گرفتن هرچیزی گونه ها به ی نگاه چکیده

كلید تعریف اه باید شاه باشد و رعیت رعیت، شاهشود. اینکه ش خودش پررنگ می در جایگاه

كاری ایرانی به دست خواهد آمد. افالطونی از عدالت است. نگاهی كه از آن تا حدودی محافظه

شان برداشت و تعریفی از عدالت از جمله مفاهیمی است كه تک تک افراد فارغ از جایگاه علمی

آن را تبدیل به موضوعی کثر استفاده از عدالت، آن برای خود دارند. آشنایی نسبی با مفهوم و ت

ی ایرانی از نظر لفظ شناخته شده نموده كه حتی زحمت بررسی مجدد این مفهوم در جامعه

گذاران و اندیشمندان مداران یا سیاستشود. بسته به اینکه مردم، نخبگان، سیاست كمتر داده می

های گوناگون وجود دارد. به دد و برداشتی آن سخن بگویند، تعاریف متع علوم انسانی درباره

ی موضوعی كه های یاد شده درباره ذهنی هركدام از گروه ی زمینه توان گفت پس جرأت می

های متفاوتی است كه نتایج اجتماعی مختلفی را ی آن وحدت در عنوان وجود دارد، نگاه درباره

ی ائل دوران مشروطه به عنوان نقطهی اولیه برخی از رس با خود به همراه خواهد داشت. مطالعه

ها و انتقادات بر ها و همراهی عطفی در پیدایش نهاد مدرن مرتبط با عدالت )عدالتخانه( و بحث

ی تکثر معناییِ این مفهوم نزد نخبگان در هر صنف بوده است. از دهنده سر این موضوع نشان

را در آن دوران برسر مفهوم توان بخش زیادی از دعواهای مشروطه و مشروعه دیگر سو می

[email protected]عضو هیات علمی پژؤهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1



اله نوری در نقد و انکار مشروطه ی شیخ فضل مساوات دانست. چیزی كه نماد مسلم آن رساله

ی خود از عدالت را دارند و هیچگاه برسر ای كه مردمانش تعریف ویژه تواند باشد. در جامعه می

گیرند عدالت تصمیماتی میی مدارانش به بهانهمعنای آن مفهوم با ایشان صحبتی نشده و سیاست

شود اش می آید، نتیجه كه هیچگاه درباره ربط آنها با مفهوم عدالت كمتر سخنی به میان می

ها و ست و مردمش نتیجه را با برداشتا مدارش از كار خود راضیوضعیتی كه سیاست

نقدی پندارند. نخبه و روشنفکرش نیز با كمک مفاهیم نظری خودخوانده تصوراتشان ناهمسو می

-با هر تعریف –ترین شرایط روست كه حتی در عادالنه به هردوگروه خواهد داشت. از این

احساس ناعدالتی همچنان حاضر است و به عنوان یک شاخص، امنیت اجتماعی و انسانی، یا

هایی بندی گرداند. هدف از این مقاله ارائه دسته توسعه و رشد اجتماعی و ... را متأثر از خود می

تعریف و تلقی عدالت در بین نخبگان ایرانی )اعم از صنفی، سنتی و غیر سنتی ( در دوران از

های از شود ارتباط انواع باورداشت ها تالش می مشروطه بوده است. در خالل ارائه این دیدگاه

ها و عدالت با خلق و خوی ایرانی مورد بررسی قرار گیرد. رجوع به رسائل، خاطره نویسی

ها و اسناد به جای مانده از دوران های افراد شناخته شده و یا رجوع به روزنامه ویسین روزانه

ها روش كار این مقاله خواهد بود. بندی نگاه ها و دسته مشروطه و تحلیل محتوای كیفی آن

.دوره مشروطه ،نخبگان ،تلقی از عدالت ،: عدالتکلیدیهای واژه


پردازی در ایرانمشکالت نظریه

9توکلمد مح

چکیده( 1 شناسی غالب است:فهمی بر فضای فکری جامعه و نیز حوزه جامعهچهار بدفهمی یا كج

شناختی كه عمال تحلیل جامعه ـنیازی به نظریه شناختی نظریه آزاد یا بیتحلیل و مطالعه جامعه

خودبافی ( 3د، كنهای ژورنالیستی و روزمره و كوچه بازاری میها یا تحلیلرا همسان با؛ گزارش

و این ادعا كه در طول یا در میان «پژوهشگر اجتماعی»رسیدن به نظریه توسط نظری یا ادعای

كننده قشری این طرز فکر پسند و توجیهصورت محکمه ـ شود می مطالعه، نظریه كسب یا خلق

یه نظر( 2، كه اخیرا بیشتر باب شده است، تمسک سطحی و ناآگاهانه به نظریه مبنایی است

ای كه اگر درست دنبال شود نفی پردازی خاص ملی و منطقهشناختی بومی و نظریهجامعه

فهمی چهارم، این توهم یا بدفهمی یا كج( 2، لفه علمی این رشته استؤگرایی به عنوان م عام

اجتماعی و بدون در نظر گرفتن سابقه ،فرهنگی ،انتظار است كه صرف نظر از شرائط ارزشی

ها و اندیشمندان فلسفی و بدون عِدّه و عدّه تراكم كافی اندیشه ،كالمی ،یتاریخی، فکر

فقر ذكر شده،فهمی با توضیح چهار بدفهمی یا كج شود، نظریه تولید كرد.شناختی می جامعه

تر و و انتظارات منصفانهها و گالیه ـ شود می شناختی در ایران قابل فهم ترپردازی جامعهنظریه

تر واقعی

نظریه خودبافی نظری، نیازی به نظریه،پردازی، بدفهمی، بیمشکالت نظریه کلیدی:های اژهو

شناختی بومی.جامعه

[email protected]تهران، استاد گروه جامعه شناسی دانشگاه 1


برانگیز در گفتمان ملیت و قومیت بازتعریف مفاهیم چالش

9آزادامیر جعفری

2اسدی مبینا بنی

چکیده

ن و البته مناقشه برانگیزترین تری اكنون یکی از مهم و مفاهیم مرتبط با آن هم« قومیت»و «ملیت»

شناسی قومیت و مطالعات قومی است. ها، افکار عمومی و البته در جامعه مفاهیم مطرح در رسانه

تر شدن مرزهای هویتی از تر شدن موضوعاتی همچون پررنگ ویژه با پررنگ های اخیر به در سال

ها و گرا، تنش های ملی انطرف فعاالن قومی و از آن طرف تعاریف وسیع و مطلق از سوی جری

بسیاری بین این دو طیف فکری اتفاق افتاده است. اما با نگاهی به محتوای این یها چالش

های ها ناشی از برداشت توان دید كه ریشه بسیاری از این جدل روشنی می های كالمی، به چالش

ادعا و كنشی از ای و تعاریف نادرست از مفاهیم در گفتمان ملیت و قومیت است. هر سلیقه

شود، رو می های حداكثری از طرف طیف مقابل روبه سوی یک طیف فکری با واكنش

كنند و از آن سو فعاالن پراكنی و جدایی طلبی متهم می گرایان، فعاالن قومی را متهم به نفرت ملی

نگاه زنند. این یک تهدید آشکار به گرایی می قومی برچسب شوونیسم و فاشیسم را به تفکر ملی

های ها و ابهام هدف از این نوشتار بررسی اغتشاش ملی و وحدت سرزمینی در ایران است.

موجود در این گفتمان پرتالطم است و تالش خواهد شد با احصا و شناسایی مفاهیم، آنها را از

روش عمده تحقیق برای این شناسی قومیت و مطالعات قومی بررسی و تبیین كنیم. نگاه جامعه

ها و ای خواهد بود، اما در گام اول باید با تحلیل محتوای نوشته ه اسنادی و كتابخانهمقال

ترین و چالش برانگیزترین مفاهیم در این حوزه را های هر دو طرف مورد اشاره، مهم مقاله

گیری از منابع اصلی، این مفاهیم را بازتعریف نماییم. شناسایی كرده و با بهره

.طلبی ، ملت، هویت، وحدت سرزمینی، جداییقوم کلیدی:های واژه

شناسی دانشگاه آزاد اسالمی واحد علوم و تحقیقات دانشجوی دكترای جامعه 1

[email protected] ،دانشگاه آزاد اسالمی واحد تهران مركز دانشجوی دكترای جامعه شناسی فرهنگی 3


تالشی نظری در باب فهم تغییرات اجتماعی ایران معاصر

9زین العابدین جعفری

2اسمر توبک

چکیدهگذرد اما می ایرانهای با اینکه نزدیک به نیم قرن از ورود رشته علمی جامعه شناسی در دانشگاه

جایگاه در خور توجهی در میان نیروهای فعال در جامعه متأسفانه هنوز آن طور كه باید نتوانسته جامعه شناختی های پیدا كند و جامعه شناسان دانشگاهی ایران در اكثر مواقع با رجوع به نظریه

برخی از نظریه پردازان های غربی در صدد تحلیل شرایط اجتماعی ایران برآمده اند. اندک تالشنیز به ،بومیپردازی دكتر طباطبایی و ... در راستای نظریه ،مکیدكتر آزاد ار ،نظیر دكتر رفیع پور

از عمق و غنا و جامعیت ،دلیل تأكید و توجه بر یک بُعد از جامعه و عمدتاً با رویکردی تاریخیدر این مقاله با استفاده از اجتماعی ایرانیان معاصر برخوردار نیست.های كافی برای فهم كنش

عمده فهم جامعه ایرانی كه از سوی نظریه پردازان های نظریه ،مفهومیتحلیل عنصری و تحلیل مورد نقد و بررسی قرار گرفته و با توجه به پارادایم تفسیری و نیز لحاظ ،ایرانی مطرح شده

تالش خواهیم كرد تا مبتنی بر رویکردی ،اجتماعی پردازی كردن اصول گام به گام نظریهاجتماعی و فرهنگی و ،مختلف سیاسیهای اجتماعی در حوزه تغییر و تحوالت عمده ،تفسیری

بر این مبنا با توجه به تفسیر كنشگران ایرانی به خصوص اقتصادی را بررسی و تحلیل نماییم.؛ به مفهوم تحلیلی دیالکتیکی پیشرو در تغییرات اجتماعی هستند جوانان تحصیلکرده كه

دهنده دست یافتیم كه نشان« ایی عینی ساختارهاساختارزد»و « ساختار زدایی ذهنی كنشگران»متقابل اجتماعی و فروپاشیدن سیستم معانی مشترک بین های یک وضعیت بغرنج در كنش

تواند جامعه را به سمت وضعیت آنارشی سوق دهد. می كنشگران اجتماعی است كه

،شگرانساختارزدایی ذهنی كن ،بومیپردازی نظریه ،: جامعه ایرانکلیدیهای واژه

.ساختارزدایی عینی ساختارها

[email protected] دانشجوی دكتری جامعه شناسی دانشگاه شیراز، 1

[email protected] دانشجوی دكتری جامعه شناسی دانشگاه آزاد تهران شمال، 3


در ایران جامعه درباره پردازی نظریه و ها نظریه آموزش های آسیب

گذشته دهه

9پور جالئی حمیدرضا

جریان منظر از ایران، جامعه درباره پردازی نظریه آن پیرو و شناسی جامعه در ها نظریه آموزش

گوناگونی دالیل و علل آفات این. اردد هایی آسیب و ها نارسایی شناسی جامعه علم اصلی

است علمی شناسی جامعه.. بپردازد آن معرفتی دلیل یک به فقط دارد قصد مقاله این و دارد

جریان رشته این در معرفتی اصلی جریان همچنان اما. كند می كار معرفتی پارادایم چند با كه

متاخر اجتماعی علوم های فلسفه رد. ) است «انتقادی عقالنیت» از متاثر پسامرتونی و مرتونی

به را او كتاب دیهیمی خشایار و است كرده دفاع اصلی جریان این از خوبی به فی برایان

قرار این از شناسی جامعه های نظریه آموزش در نارسایی دالیل(. است كرده ترجه فارسی

پنج حداقل. ودش نمی احصا روشنی به شناسی جامعه در معرفتی الگوهای كه این یکم :است

یا كنتی ـ اثباتی الگوی: است شناسایی قابل شناسی جامعه در معرفتی پاردایم و الگو

اصلی جریان الگوی یا) انتقادی عقالنیت بر مبتنی تجربی تحلیلی الگوی خام؛ استقرایی

برگری شوتسی،( تفسیری) گرایی برساخت الگوی هابرماس؛ انتقادی الگوی ؛(شناسی جامعه

طبق. )است قبلی الگوی چهار هر مخالف كه فوكویی پساساختارگرای الگوی ی؛گیدنز و

اجتماعی های واقعیت حقیقت و واقعیت دنبال به چهارگانه الگوهای این فوكو های آموزه

اساسا دهد نشان كه است كرده این وقف را خود او تبارشناسی الگوی صورتیکه در هستند

كه این دوم؛ (شود می سازی حقیقت مذكور چهارگانه الگوهای با چگونه شناسی جامعه در

همچنین و شود نمی داده توضیح روشنی به اصلی جریان الگوی با گانه پنج الگوهای نسبت

با. شود نمی مقایسه یگدیگر با شده انجام الگوهای این دریچه از كه تجربی مطالعات

نکته پنج داشتم معرفتی وهایالگ این درباره لیسانس فوق دانشجوی چهل با كه ای مصاحبه

های ویژگی نفس به اتکا با و روشنی به توانستند نمی دانشجویان ـ الف: شد روشن برایم

میان دادن تمیز در دانشجویان اكثر ـ ب. كنند بیان را شناسی جامعه اصلی جریان معرفتی

. بودند روبرو لمشک با هابرماس انتقادی الگوی و انتقادی عقالنیت بر مبتنی معرفتی الگوی

[email protected]تهران، دانشگاه شناسی جامعه گروه دانشیار 1


ـ ج. ببرند كار به مثال یک در را هابرماسی انتقادی الگوی توانستند نمی دانشجویان اكثر ـ ت

این كاربرد آنها اكثر ولی دادند می توضیح را گرا برساخت الگوی دانشجویان از زیادی تعداد

بودند آشنا شناسیتبار با دانشجویان اكثر ـ ه. دهند توضیح توانستند نمی مثال دریک را الگو

شناسی جامعه در شده شناخته الگوی چهار هر برابر در فوكویی الگوی این دانستند نمی ولی

درباره پردازی نظریه شناسی، جامعه های نظریه آموزش در ابهامات این با كه این سوم؛ است

رد گذشته دهه یک در كه است اتفاقی این و شود می روبرو ابهام با هم ایران جامعه

دهه دو به نسبت دانشجویان گذشته دهه یک در یعنی. است داده رخ ایران در شناسی جامعه

آشنا بهتر است الگویی چند معرفتی لحاظ به كه ای رشته یک عنوان به شناسی جامعه با قبل

هم را اصلی جریان در پردازی نظریه اتفاقاً و نبوده شفاف و روشن آشنایی این ولی اند، شده

اصلی جریان منظر از ایران جامعه درباره پردازی نظریه به اینجا در. است كرده روبرو امابه با

طریق سه به ما منظر این از. پردازم می( انتقادی عقالنیت بر مبتنی یا تجربی ـ تحلیلی)

مشکالتی با ایران جامعه در طریق سه هر كه كنیم پردازی نظریه ایران جامعه درباره توانیم می

خیلی كه را كاری همان كه معنا بدین. است پایین از پردازی نظریه طریق اولین .است روبرو

تجربه در یعنی. دهیم انجام دهند،می انجام اجتماعی علوم كردگان تحصیل حتی یا و مردم از

نسبت ایران ی جامعه به ببینیم می زیاد كه را منفی یا مثبت صفت آن ایران گذشته یا روزمره

ایران جامعه بگیریم نتیجه یا. است «زده پول» یا« دروغگو»جامعه این بگوییم ثالم و بدهیم

بگیریم نتیجه دیندار یا دروغگو ای عده مشاهده با دیگر عبارت به. است اخالقی یا «دینی»

كند ادعا مثال خواهد می كسی اگر كه صورتی در. است دیندار یا دروغگو جامعه ایران جامعه

ـ تحلیلی شناسیجامعه منظر از است اخالقی یا زده پول یا «دروغگو امعهج» ایران جامعه

حوزه در و باشد داشته معرفتی ارزش حرفش تا بدهد انجام باید كار سه حداقل تجربی

شود روشن اینکه یکی .كند راهگشایی و بشود گرفته جدی دیگران توسط عمومی

دوره در دروغگویی های شاخص نای چقدر كه این دوم چیست؟ دروغگویی های» شاخص»

جوامع با مقایسه در فراوانی این داد نشان كه این سوم دارد؟ «فراوانی» ایران جامعه در كنونی

كار به كه) دادیم انجام را كارها این اگر. است بیشتر معناداری نحو به دیگر های دوره یا

گو دروغ ای جامعه ایران گفت توان می بود مثبت جواب و( دارد نیاز پیمایش و مطالعاتی


بی( است اخالقی یا دینی مقابل نقطه در یا) دروغگو ایران جامعه كه ادعا این گرنه و است

فرد یا) هست هم دروغ ایران در بگوییم توانیم می فقط تحقیقاتی چنین بدون. است پایه

به بارها خودمانی شناسی جامعه كتاب گذشته دهه در مثال(. هست اخالقی هم یا دیندار

. است نشده كشیده نقد به ها نامه پایان در یا شناسان جامعه سوی از ولی است رسیده چاپ

یا دیده خود اطراف در نویسنده كه را منفی صفت هر خام استقرای اساس بر كتاب این

و چندچهره جامعه ایران جامعه كه است این كتاب این چکیده. است كرده ایران بار شنیده

پاسخ فوق پرسش سه به چون ندارد معرفتی ارزش نظرورزی این اساساً ولی. است دروغگو

از پس بتوان بسا چه كه است این وارفرضیه صورت به من خود پیشنهاد. دهد نمی معتبری

در راه حالای علی. كرد دفاع «مهماندوست جامعه» ایران نظریه از مذكور گام سه كردن طی

دومین .مفید هانامهپایان در آن انجام و است باز ایران معهجا درباره نظرورزی طریق این

هایش ویژگی و ایران جامعه ببینیم كه است این اصلی جریان دیدگاه از نظرورزی نوع

هفتاد دهه و شصت دهه اواخر در مثال طور به. است شناسی جامعه كالن نظریه كدام مصداق

به و شد واقع مفید و موثر ایران باره در نیاینچنی پردازی نظریه دو هشتاد دهه اوایل و

با ایران جامعه توضیح در جنگ از پس كه بود عظیمی دكتر مرحوم یکی. زد دامن تغییرات

. است «گذار حال در جامعه» یک مصداق جامعه این گفت( رشد نه) توسعه ادبیات

های پویایی ریهیبش حسین دكتر یا. كرد كمک توسعه به نخبگان تمایل به او توضیحات

و كرد قلمداد دموكراسی و سیاسی توسعه به گذار های نظریه مصداق را ایران سیاسی جامعه

یک در. شد تبدیل ایران در اصالحات جنبش گفتمانی مضامین از یکی به توضیحات این

علل البته. است نداشته رونق مناسب زمینه وجود رغم به نظرورزی نوع این گذشته دهه

چند آموزش بازار در كه است این اش معرفتی دلیل ولی بوده، موثر ركود این در غیرمعرفتی

نشده مبذول شده شناخته های نظریه آزمون برای ها انرژی فوكویی خصوصا و پارادایمی

اریک «ریسکی جامعه» بارز مصداق ایران جامعه اكنون هم من نظر به مثال عنوان به. است

ولی. است «خوب حکمرانی» نظریه تشنه ایران معهجا توسعه ادبیات در یا. است بک

آزمون مشغول كمتر ها انرژی كه اند شده غرق گفتمانی های تحلیل در چنان دانشجویان

سومین .ایم شده دور شناسی جامعه اصلی جریان از گویی ـ شود می افتاده جا های نظریه

ماكس اختصاصی سازی سنخ یا سازی تیپ روش همان ایران جامعه درباره نظرورزی طریق

كاری این به نظرورزی این در. داشت تاكید خیلی آن روی هم آرون ریمون كه است وبر


اساس بر بلکه است شناسیجامعه افتاده جا نظریه كدام مصداق ایران جامعه كه نداریم

جامعه برای( تعمیمی نه) اختصاصی نظریه یا تیپ یک ایران جامعه اختصاصی های ویژگی

نظر این جالب های نمونه از یکی. زنیم می روشنگری به دست نظر این از و سازیم می ایران

قرار نیز فکری محافل استقبال مورد كه است كاتوزیان «كلنگی جامعه » ایران در ورزی

سیما و صدا در رسمی گفتمان كه گذشته سال ده در حتی سازی سنخ این متاسفانه. گرفت

از كه است راهی ولی. نگرفت رونق داد می نشان غربیهای هنظری با مخالف در را خود

كه است دالیلی از یکی ها نظریه آمیز ابهام آموزش بنابراین .است باز همچنان نظرورزی لحاظ

و ها نظریه اموزش روند شود، می شناسی جامعه های پاردایم تنوع از كه زیادی سخنان رغم به

اتفاقا. نیست همراه عملی و نظری راهگشایی با صراحت با ایران جامعه درباره پردازی نظریه

شناسی جامعه غنای به هم آنها با متناظر مطالعات و ها پاردایم تنوع غربی های آكادامی در

در صورتیکه در. است داده رونق «دیگر های شناسی جامعه» به هم و كرده كمک اصلی جریان

مثال. است شده تبدیل ایدئولوژیک توجیح ابزار به بیشتر فوكویی نگاه مثال عنوان به ایران

دیدگاه اساس بر اما. )است اخالقی یا دینی ایران جامعه شود گفته كه دارد دوست حکومت

معلوم را داری دین های شاخص اول داریم نیاز ای نظریه چنین از دفاع برای ما اصلی جریان

در دینداری دهیم نشان مقایسه یک در بعد و دهیم نشان ایران در آنرا فروانی میزان سپس كنیم

چنین دادن نشان چون.( است تركیه یا و اندونزی مثل مشابه كشورهای سایر از بیشتر ایران

دینی وجود اند آمده گران تحلیل ازای عده باشد حکومت نظر خالف است ممکن ای مقایسه

علمی نمایش یک اینکه برای دبع و اند گرفته« مفروض» را ایران جامعه بودن اخالقی و بودن

در عملی و نظری راهگشایی به توجیح نوع این البته! كنندمی «تبارشناسی» را آن باشند داده هم

ما شناسیجامعه در معرفتی متنوع هایپارادایم با ما آشنایی و كند نمی كمک ایران جامعه باره

.كند غافل شناسیجامعه اصلی جریان الگوی و پارادایم از نباید را

گونه سه اصلی، جریان معرفتی الگوی ،شناسی جامعه معرفتیهای الگو کلیدی:های هواژ .ایران جامعه درباره پردازی نظریه


ای در باب جامعه تاریخی ایران باستان با تکیه ارائه یک نظریه زمینه

بر نظریه کنش پیوسته هربرت بلومر و نظریه برد متوسط مرتن

9ژاد باغستانینکلثوم جمالی

چکیده

در نظریه استبداد شرقی به استبدادی بودن نظام تاریخی ایران بارها و بارها اشاره شده است برای

ست باید اكم آب و پراكنده ای بیان آن نیز دالیلی خاصی ذكر شده است از جمله: ایران جامعه

طبقه، فره ایزدی ایران را به بندی نظریه استبداد شرقی را در آن بیان كنیم. نبود طرح استخوان

ایران های نچه از تاریخ نسبتاً مدون حکومتكند اما با دقت در آودن هدایت میسوی استبدادی ب

دهد كه با اصول نظریه استبداد شرقی اوضاع اجتماعی ایران سازگار می باستان وجود دارد نشان

ن كه مهد دموكراسی خوانده كشورها چون یوناترین نیست. در آن روزگار كه حتی در متمدن

سال پیش قانون لغو برده داری را تصویب 3233شد برده داری رواج داشت ایرانیان در می

به .شدند تا از چنین بدبختی نجات یابندبسیاری از مردم ممالک تحت الحمایه ایران می .كردند

جهان باستان بدانیم های وریایران باستان را بزرگترین امپراط گزافه نگفته ایم اگر دولت و جامعه

بعد مورد تقلید بسیاری از فرمانروایان شرق و های امپراطوری كه شیوه كشورداری آن در قرن

غرب قرار گرفت و مسلما حکومتی كه از استبداد دور باشد مقلد كشورهای دیگر نخواهد بود

ها ها و نظریهنوشته م با وجود همه احترامی كه برایبا این اوصاف در پژوهش خود سعی كرده

هایی كه تا كنون درباره جامعه ایران ارائه شده است و منجر به استبدادی شدن محض دارم نظریه

جامع ایران باستان شده است را در حد توان خود از دیدگاه جامعه شناسی به نقد بکشم و با

برای جامعه تاریخی ای تکیه به نظریه كنش پیوسته بلومر و برد متوسط مرتن یک نظریه زمینه

ایران باستان در حد توان خود ارائه كنم. با توجه به اینکه رویکرد كیفی در پژوهش خود دارم

هم چارچوب مفهومی و هم چارچوب »های مطالعات خود را مبانی گردآوری و تحلیل داده

تر آن نظریه نظریه كنش متقابل نمادین و در نوع كامل .از پاراداریم تفسیری گرفته ام« نظری

تاریخی هم با تکیه بر نظریه برد متوسط مرتن های كنش پیوسته بلومر و در برخی دوران

شود. با توجه به این مساله كه نظریه استبداد شرقی به دنبال آن است تا می پژوهش انجام

[email protected]دبیر آموزش و پرورش، 1


شرقی فراهم آورد اصطالح جامعه آب ساالر كه های همسانی را برای تمامی حکومتی شالوده

جامعه .شود خود بیانگر نوعی استبداد است می ه بیشتر كشورهای آسیایی از جمله ایران اطالقب

ت داده شده است ز جمله استبداد شرقی به ایران نسبایرانی اهای آب ساالر كه در اغلب نظریه

دهد نیروهای غیردولتی و در اصل یک جامعه مدیریت كننده و تعیین كننده است كه اجازه نمی

ت بر دستگاه می آن اندازه نیرومند گردند كه بتوانند به عنوان سنگ تعادل و نیروی نظارمرد

شود تا می شود از چهار راه تالشنچه در جوامع آب ساالر دیده میدولت عمل كنند. طبق آ

جامعه ایران را فاقد طبقه و ،های ایرانیمالکیت خصوصی و طبقه ضعیف شود در اغلب نظریه

بدین ترتیب .اند دلیل آن نیز همین خصوصیت آب ساالرانه آن استدانسته مالکیت خصوصی

خواهند این نطریه را به ایران باستان پذیرد وقتی نظریه پردازان میایران خصلت استبداد را می

را كنند. و در واقع از این طریق تاریخ باستان ایران می منتقل كنند از آن به عنوان فره ایزدی یاد

كنند. در پژوهش این مقاله برای اثبات بی طرفی ساختار می یک حکومت استبدادی متهم به

شرقی به ذكر ساختار اجتماعی غیر استبدادی ایران باستان از نظریه استبداد اجتماعی حکومت

محض از دیدگاه جامعه شناسان بزرگی چون بلومر پرداخته شده است. با توجه به شواهد

های حکومتی ایران باستان كامالً منطبق با ساختار تفسیری ب دورانتاریخی به نظر حقیر اغل

شاید در دوران برخی پادشاهان به ساختار اجتماعی مرتن نزدیک .باشد می جامعه از نظر بلومر

ها را با دنیای تفسیری بلومر دارد. در حد توان خود با استفاده از باشد اما بیشترین شباهت

وری بلومر و تا حدودی برد متوسط مرتن در صدد ارائه یک نظریه كنش پیوسته تئهای ویژگی

برای جامعه ایران باستان هستم در حد توان خود. ای زمینه

ای، جامعه تاریخی، نظریه كنش پیوسته، نظریه برد متوسط، نظریه زمینهکلیدی: های واژه

.فره ایزدی نظریه استبداد شرقی،


اص و عام در برساخت مفهومی امر ی امر خ گانهشکنی دوشالوده

اجتماعی

9عباس جُنگ

چکیده

بنیادین گفتمان مسلط علوم اجتماعی مدرن های از ویژگی ، یکیهای مفهومی سازی انواع دوگانه

همواره به شکل پیشینی الگوهای نظری معینی را بر های انتزاعی سازی بوده است. این دوگانه

های آن كند تا ویژگی حمیل نموده و از این طریق سعی میواقعیت انضمامی مورد تحقیق خود ت

ای بوده كه های مفهومی واجد اقتضائات نظری را مورد شناسایی قرار دهد. بسیاری از این دوگانه

های نظری خود را بر شناخت برند و ویژگی امکان شناخت كامل و جامع واقعیت را از بین می

ها، برآمده از یک شرایط ف دیگر بسیاری از این دوگانهكنند. از طر واقعیت بیرونی تحمیل می

كنند. در های ایدئولوژیک و گفتمانی معینی را نمایندگی می تاریخی مشخصی است كه دغدغه

دهند بلکه معتبری از امر اجتماعی به دست نمیتنها معرفت ه ها ن هر دو صورت این دوگانه

ی عام و خاص نیز ذیل همین روند قابل هكنند. دوگان امکان شناخت آن را نیز مخدوش می

هایی بر واقعیات . در گفتمان مسلط علوم اجتماعی مدرن ذیل مفهوم عام، ویژگیاستبررسی

های متضادی نیز به شکل نظری برای امر خاص انضمامی تحمیل شده و در مقابلش ویژگی

ودن برای امرخاص. در شود. تکرار و كلیت برای امر عام و تکینگی و منحصربه فرد ب فرض می

این پژوهش ضمن بررسی مبانی نظری گفتمان مسلط علوم اجتماعی مدرن در برساخت انواع

های مفهومی، با رویکردی شالوده شکنانه به نقد دوگانه عام و خاص خواهیم سازی دوگانه

ناخت توان به ش های مفهومی است كه می پرداخت و نشان خواهیم داد كه با گذر از این دوگانه

تر واقعیت اجتماعی در شرایط معاصر دست یافت، واقعیتی كه تکثر، شدن، التقاط و واقعی

.استهای غالب آن منحصربه فردبودگی از ویژگی

: علوم اجتماعی مدرن، دوگانه مفهومی عام و خاص، واقعیت اجتماعی، کلیدیهای واژه

.شکنی شالوده

[email protected]،طباییباشناسی دانشگاه عالمه ط ارشد جامعهآموخته كارشناسی . دانش 1


های مفهومی در تعریف خلقیاتدقت 9یگانهجوادی محمدرضا

چکیدهرا نوشت، سرگذشت « خلقیات ما ایرانیان»خلقیات ایرانی، از آن هنگام كه جمالزاده كتاب

حوزه علوم اجتماعی در ایران، در دو های كتابترین پردامنه ولی مبهمی داشته است. پرفروشنداشته دهه اخیر، به این موضوع اختصاص داشته است، اما این مفهوم هنوز تعریف درستی

های است. و عدم تعریف دقیق مفهوم باعث شده تا این حوزه در حاشیه علوم اجتماعی و كتابعامه پسند مربوط به آن قرار گیرد و كار پژوهشی و نظری روشنی در باره آن انجام نگیرد.

آكادمیک در این حوزه نیز فاقد تعریف روشن مفهوم خلقیات و ابعاد گوناگون های معدود تالشخلقیات مفهومی ساخته ایرانیان است و ترجمه كلمه مشخصی نیست و این نظری آن است.

nationalبخشی از مساله است. هر چند پیش از جمالزاده، تقی زاده، حیثیت ملی را ترجمه

character گرفته بود، اما نویسندگان بعدی بجای توضیح و تعریف مفهوم، تالش كردند تا آن راتوضیحات فراوان شرح دهند و از توضیح مفهوم طفره رفتند. همچنین خلقیات در و ها با مثال

شده و شایعی نیست، ولی مفاهیم مرتبط با آن اجتماعی نیز مفهوم شناخته ادبیات بین المللی علومفراوان و البته مهم هستند؛ مفاهیمی چون خلق و خو، شخصیت ملّی، شخصیت شایع، شخصیت

ش بوردیویی، فرهنگ سیاسی، روح قومی، عادات قومی، و آداب و رسوم.اساسی، منش ملّی، من ,disposition, trait, temperament, manner, mood, ethics, ethos, attitudeو مفاهیمی چون

temperatures, character trait . ،رابطه خلقیات با اخالق نیز مورد توجه است. در این مقالهه ضمن شرح و بسط این مفاهیم، یک تعریف نظری و روشن از خلقیات تالش ما بر این است كبرای طرح علمی این موضوع در علوم اجتماعی باشد، و همچنین این ای نیز ارائه شود تا مقدمه

عامه پسند و پرفروش های تعریف در بر گیرنده درک مشترک از خلقیات كه در قالب كتاب خلقیات ایرانی مطرح شده، نیز باشد.

.خلقیات، منش ملی، شخصیت ملی کلیدی:های واژه

[email protected]دانشیار جامعه شناسی دانشگاه تهران، 1


از دیدگاه آنتونی گیدنز و پیربوردیو عاملیت و ساختار همقایسه رابط

9محمد حیدرپور

چکیدهمحقق در این پژوهش سعی در مقایسه رابطه عاملیت و ساختار از دیدگاه آنتونی گیدنز و

گیری رده تا نقش عاملیت و ساختار در شکلپیربوردیو دارد و برای انجام این كار ابتدا تالش ك

های اجتماعی از دیدگاه گیدنز و بوردیو را بیان كرده و سپس به تشریح تشابهات و واقعیت

نویسنده در اجرای تمایزات دیدگاه این جامعه شناس نظریه پرداز در این رابطه پرداخته است.

ای اقدام كرده و از منابع تابخانهاین تحقیق و برای گردآوری اطالعات به روش اسنادی و ك

نتایج فارسی و انگلیسی مرتبط برای پاسخ گویی به سؤاالت تحقیق بهره برداری نموده است.

دهد كه هم گیدنز و هم بوردیو به رابطه دیالکتیکی عاملیت و ساختار در نشان می مطالعه

های این دو سیسم در اندیشهگیری واقعیت اجتماعی باور داشته و این نمایانگر تأثیر مارك شکل

باشد. البته عامالن گیدنز از لحاظ قدرت آزادی بر عامالن و كنشگران جامعه شناس برجسته می

اجتماعی بوردیور آزادی عمل بیشتری دارند.

عاملیت، ساختار، زمینه، ساختمان ذهنی، رابطه دیالکتیکی، عاملیت و کلیدی: های واژه

ساختار

[email protected] شناسی دانشگاه آزاد اسالمی واحد علوم و تحقیقات،دانشجوی دكتری جامعه 1


های توسعه اقتصادی و بر شاخص دیتأکر ایران با تحلیل نابرابری د

اجتماعی

9حسین حیدری

چکیدهكشور از دوره مردان دولتی اصلی روشنفکران و ها دغدغهتوسعه و پیشرفت همواره یکی از

در دوره پهلوی باعث شد توجه قابلقاجار بوده است. كشف نفت و دستیابی به منبع مالی

توجه قابلنتایج رغم یعلپیگیری شود. ولی ادامه روند توسعه بیشتری قدرت بادغدغه توسعه

ای و جغرافیایی را به دنبال داشت. در ی مختلف اقتصادی و اجتماعی، شکاف منطقهها عرصهدر

ی اقتصادی چون تعداد اهشاخص بر اساساین مقاله تالش شده است توسعه در ایران را

نفر كاركن به باال، میزان بیکاری و ... و 133ی ها ركتشنفر كاركن به باال، تعداد 13ی ها شركت

ی توسعه اجتماعی همچون میزان شاخص توسعه انسانی و ابعاد آن، آموزش، سالمت ها شاخص

روش اسنادی و تحلیل حاضر، روش پژوهش بررسی و تحلیل شود. ها استان بر اساس و ...

توسط شده ارائهوسعه انسانی از آمار ی اقتصادی و تها شاخصثانویه است. اطالعات مربوط به

در این حوزه استخراج و شده انجامی ها پژوهشمركز آمار كشور، برنامه توسعه سازمان ملل و

ای از مناطق مركزی نسبت به مناطق حاشیه دهد یمی تحقیق نشان ها افتهاست. ی شده لیتحل

ی توسعه اجتماعی نیز در اه شاخصمیزان درجه توسعه اقتصادی باالتری برخوردار هستند.

مناطق مركزی كشور باالتر از سایر نقاط كشور است. میزان توسعه اجتماعی رابطه مستقیم با

میزان توسعه اقتصادی دارد.

تمركزگرایی، توسعه متوزان، نابرابری اقتصادی، توسعه اجتماعی. کلیدی:های واژه

العات اجتماعی جهادپژوهشگاه علوم انسانی و مط یعلم اتیو عضو هسیاسی یشناس جامعه یدكتر یدانشجو 1

[email protected]ی،دانشگاه


ها و مطالعات ارتباطیدر میانه نظریه «ایران»

9دی خانیکیها

چکیده

به طور خاص موجب شده است كه بخش ها تحوالت ارتباطی به طور عام و پردامنگی رسانه

ی علوم اجتماعی بر پایه مطالعات ارتباطی بنا شود. مهمی از مطالعات نظری و تجربی در حوزه

چشم در توسعه ملی در ایران با وضوح بیشتری بهها این فرایند با برجسته شدن نقش رسانه

ی اثر گذاری مطبوعات، رادیو، تلویزیون و سینما در جامعه از آید. به این سبب گسترش دامنه می

سوی دیگر حداقل از دهه چهل به بعد ی ازفردهای سویی و بروز آثار ارتباطات سنتی و رسانه

ر ایرانی را در ایران به موضوعی مطالعاتی از جانب نظریه پردازان و محققان غیها مساله رسانه

نظران ایرانی هم در مقاطعی نظری از سوی صاحبهای ارتباطات تبدیل كرد، هر چند بنیان

نظری ارتباطی و شکل گیری های شکل گرفت، اما در عین نوعی گسست و ناپیوستگی در زمینه

ی عینهای با پیدایش زمینه ،روند نو سازی جامعه ایرانیی دارد.مطالعه مفاهیم علمی هنوز وجود

جدید ارتباطی درباره نوع، های منجر به طرح نظریه 1222انقالب اسالمی و پیروزی آن در سال

میزان و ساز و كارهای اثر بخشی ارتباطات در ایران شد كه ابعاد جهانی به خود گرفت ولی

ها ترین نظریهمهنوز در معرض نقد و بررسی همه جانبه قرار نگرفته است.این مقاله به طرح مه

كاربردی مانوئل كاستلزهای لرنر تا نظریه تجربی دانیلهای مطالعات مهم ارتباطی از پژوهش و

اند در همین جهت مقاله پردازد كه در آنها جامعه ایرانی موضوع مطالعه و نظر ورزی بوده می

ازند، باید به مسائل نوین ارتباطی بپردتوانستند و میهای جدید نظری را كه میها و حوزهزمینه

كند.بررسی می

مطالعات نوین،های جمعی، رسانههای رسانه ،ایرانیی توسعه ملی، جامعه کلیدی: هایواژه

.ارتباطی

[email protected]طباطبایی، عالمه دانشگاه ارتباطات دانشیار 1


گذاری اجتماعی های شناختی بر سیاستتأثیر ناهماهنگی

عدالت خواهی( :)مطالعه موردی

9پروانه دانش

2محمود نوائی لواسانی

چکیدهگذاری اجتماعی است. زمانی كه به سیاست توجهت مسائل اجتماعی های شناخیکی از ضرورت

آید بسیاری از موضوعات مهم روزمره به ذهن خطور سخن از مسائل اجتماعی به میان می

گونه كند كه موجبات بروز مخاطرات و نابسامانی در زندگی اجتماعی شده است. این می

نوان مسئله اجتماعی مطرح شوند. ع توانند به موضوعات با توجه به شرایطی خاص می

به ویژه، اجتماعی، مسائل با مواجهه برای هااقدامات دولت اجتماعی، كه مجموعه سیاستگذاری

راهکاری برای است به عنوان اجتماعی تامین و رفاه مسکن، آموزش، بهداشت، هایدر حوزه

عینی و ذهنی بروز شود. از میان مجموعه عواملعدالتی شناخته میمواجهه با موضوع بی

خواهی یا ناهماهنگی شناختی در موضوع عدالت« خواهی توهم عدالت»مسئله ،عدالتی بی

در این گذاری اجتماعی ضرورت دارد. سیاستموضوع مهمی است كه شناخت رابطه آن با

ها مورد مطالعه قرار گرفته است: در جامعه ما چه میزان دچار ناهماهنگی پژوهش این پرسش

آیا این خود یک مسئله اجتماعی نیست؟ ی در موضوع عدالت خواهی هستیم؟ ختشنا

چارچوب نظری این تحقیق بر گذاری اجتماعی دارد؟ناهماهنگی شناختی چه تأثیری بر سیاست

گذاری اجتماعی های عدالت اجتماعی و سیاست پایه موضوعاتی چون مسائل اجتماعی، نظریه

باورها و رفتارها به دنبال ،هاتی با تأكید بر ارتباط نگرشاستوار است. نظریه ناهماهنگی شناخ

است. از سوی دیگر برای پاسخ به این پرسش كه ها در این ارتباطها یافتن نقاط عدم تعادل

[email protected]. عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور، 1

[email protected]امعه شناسی مركز تحصیالت تکمیلی دانشگاه پیام نور، . دانشجوی دكترای ج 3


ها، ها و فرصت حقوق، قدرت جامعه چگونه چیزهای با ارزش را )مانند درآمد، ثروت، وظایف و

كند كه تقریباً مجموع ایکل سندل سه رویکرد را مطرح میم ،كند مناصب و افتخارات( توزیع می

آزادی و فضیلت. پدیده ،اند از رفاه دهد. این سه عبارت های عدالت را در خود جای می نظریه

بر مسئله گذاری اجتماعی با تکیهتأثیر آن بر سیاست خواهی و ناهماهنگی شناختی در عدالت

روش ما در این پژوهش پیمایش است و با ن است.اجتماعی و رویکردهای ذیل آن قابل تبیی

خواهی ارزیابی شده است. وع عدالتاستفاده از ابزار پرسشنامه نگرش و رفتار افراد درباره موض

دهد ما شاهد ناهماهنگی شناختی عدالت خواهی هستیم یعنی بین می نتایج این پژوهش نشان

ار اعالمی عدالت خواهانه تناقض وجود شناخت رویکرد انتخابی عدالت خواهانه و شناخت رفت

اجتماعی مردم محور های آگاهی از نوع و میزان ناهماهنگی شناختی در تعیین سیاست دارد.

مؤثر است.

گذاری اجتماعی، مسئله سیاست ،خواهی، ناهماهنگی شناختی عدالت: ی کلیدیها واژه

.اجتماعی، رویکردهای عدالت


شناسان های جامعه ی؛ نقدی بر ارزیابیشناسی خودمان در غیبت جامعه

شناختی در ایران در تبیین تئوریک مسائل جامعه ایرانی

9شهاب دلیلی

2وحید اسدزاده

چکیدههاست. در بسیاری از مقاطع های مهم علوم انسانی چگونگی تبیین مسائل با تئوری از چالش

هایی كه پیش از رویداد ه تئوریشناسان حتی در مواجهه با رویدادهای جدید اجتماعی، ب جامعه

ها در توانایی تبیین مسائل اجتماعی كنند. بدینگونه نظریهاند رجوع می بندی شده مورد نظر سامان

شوند و در صورتی كه قابلیتشان در ایضاح اجتماع را از دست داده باشند، به محک گذاشته می

گردند. این روندی است یگزین میشناسان قبض و بسط داده و یا به طور كلی جا توسط جامعه

شناسی در سیر تطوّر دانش اجتماعی رخ داده است. اما با نگاهی كه به شهادت كتب تاریخ جامعه

شناسی ایرانی در تبیین مسائل اجتماعی ایران، خالء عظیم این امر را به دستاوردهای جامعه

نها از طرح یک تئوری)نظریه( شناس ایرانی نه ت شویم. یعنی در اغلب موارد جامعه متوجه می

جدید یا قبض و بسط یک تئوری قدیمی برای تبیین درست یک رویداد اجتماعی در جامعه

ایران ناتوان است، بلکه در اغلب موارد حتی از بکار بردن آنها در یک چارچوب نظری منتظم

های كلی سمت تحلیل كردن نظریه( ناتوان است. ناتوانی در این زمینه او را به apply)اصطالحاً

برای اثبات این مدعا یکی از )فرضیه اصلی(. سازدرنگ قوی ایدئولوژیک رهنمون می با پی

های انجام شده در زمینه یکی های اجتماعی و بررسی شناسی یعنی جنبش فیلد)عرصه(های جامعه

ایم. ار دادهشناسان ایرانی را مدنظر قر توسط جامعه« جنبش دانشجویی»های آن یعنی از مصداق

های تالش ما پاسخ به این پرسش است كه با وجود منابع تئوریک مناسب در زمینه جنبش

شناس ایرانی تا چه اندازه در اجتماعی كه به صورت ترجمه شده نیز در اختیار است، جامعه

[email protected] ، دانشجوی دكترای اندیشه سیاسی، دانشگاه آزاد اسالمی واحد تهران مركز 1

[email protected] ، دانشجوی دكترای اندیشه سیاسی دانشگاه تهران 3


های دانشجویی در ایران موفق عمل كرده است؟ برای این منظور، از میان تبیین نظری جنبش

ترین آنها ترین و پُرارجاعلعات انجام شده در خصوص جنبش دانشجویی در ایران عمدهمطا

(، 1222(، )متین، 1222)سفیری، ها شاملگیرد؛ این كتابانتخاب شده و مورد بررسی قرار می

(، 1221(، )باقی، 1221بخت، (، )نیک1221(، )كریمیان، 1222زهی، (، )هاشم1222)محمدی،

( و 1222(، )عبدی، 1222(، )افروغ، 1224(، )رحیمی، 1222دل، )قوی(، 1222)یزدی،

( است.1222)خضریان،

های مفهومی،چالش های اجتماعی،جنبش دانشجویی، جنبش کلیدی:های واژه

.شناسان ایرانی جامعه


سنت بازتابی در ایران

9اله راسخکرامت

چکیده

لی در جوامع اسالمی تعارض سنت و هدف مقاله اثبات این موضوع است كه تعارض اص

مدرنیسم نیست، بلکه تعارض سنت بازتابی با مدرنیسم است. سنت بازتابی عین سنت نیست،

عنوانی برای فرایند واكنش « گرایی بازتابی سنت»بلکه بازتاب سنت در مقابل مدرنیسم است.

هوم تقلید، هراس و ای سنتی با استفاده از سه مف سنت به تالش برای مدرن كردن در جامعه

پرخاشگری است. این مقاله از كیفیت بنیادی برخوردار است. در این مقاله با بررسی كلی و

شود، زمینه برای تشریح مفهوم سنت بازتابی مختصر تاریخ ایران در دو قرن گذشت تالش می

ش شکست فراهم شود. ایرانیان در قرن نوزدهم نخست تالش كردند از غرب تقلید كنند. این تال

خورد. این شکست به بدگمانی و هراس در نیمه اول قرن بیستم و درنهایت به پرخاشگری در

نیمه دوم قرن بیستم انجامید.

.ایرانسنت بازتابی، تقلید، هراس، پرخاشگری، های کلیدی: واژه

[email protected]شناسی، دانشگاه آزاد اسالمی واحد جهرم، گروه جامعهاستادیار 1



وارگی مداحی معاصر شیئ

9حسن رحمانی

چکیدهكنیم در یک فرایند تاریخی اجتماعی آن یاد می چیزی كه امروز به عنوان مداحی و مداح از

نظیر نزد پیامبر دارد و سیاسی تکامل یافته است؛ ریشه در مویه برای شهید اول به شیوه قوم بنی

زنی در ی سینه بویه، قرن چهارم هجری، دستهدر گذر زمان كامال متحول شده است. در زمان آل

فارسی كتاب روضه الشهدا اثر مال حسین كاشفی، شهر به راه افتاده و در قرن نهم خواندن

ها را پدید آورده و در دوران صفویه، قرن دهم، اشعار آهنگین و آالت موسیقی خوان روضه

نظامی به آن افزوده شده است. مداحی به مراجع و وعاظ خدمت كرده و در عین حال رقیب

هایی از آن ده و در نابودی بخشهایی از موسیقی ایران را حفظ كر ها بوده است. بخش جدی آن

ترین تطور خود را تجربه كرده است. نقش مهمی ایفا كرده تا به دوران معاصر رسیده كه معنادار

ی مداحی و ارتباط آن با موسیقی ایرانی، از همین رو این مقاله پس از بررسی مختصر تاریخچه

محلی خش: مداحی سنتی، مداحیبندی مداحی معاصر در سه ب با نظر به آرائ لوكاچ، به مفصل

بخش پردازد و نشان خواهد داد دستگاه انتظام )دوران جنگ ایران و عراق( و مداحی پاپ می

گونه با مداحی رفتار كرده است. مذهب چگونه و چرا این

شی وارگی، مداحی، فرایند تاریخی اجتماعی. کلیدی:های واژه

[email protected] شناسی،ارشد جامعه كارشناسی 1



ی مختلف از مفهوم های سیاس شناختی جریان سنجی جامعه نسبت

نهضت آزادی و روحانیون ،مورد مطالعاتی حزب توده» «جمهوریت»

«۰۵تا 5۵انقالبی در دهه 9ثمینا رستگاری

چکیده ،در مقابل نظام پادشاهی در ایران ،به عنوان ساختاری جدید از حکومت« جمهوری»طرح مفهوم

مختلف مخالفان و موافقان متعددی های گردد و در دوره بازمی 1222یش از سال ها پبه سال

های مورد قبول اكثریت قاطع گروه ،«جمهوری اسالمی» 1222داشته است. در فروردین سال

)ره(كه توسط امام خمینی« جمهوریت»ها از مفهوم گیرد. اما آیا همه این گروه سیاسی قرار می

های متفاوت و تلقیبرداشت یکسانی داشتند؟ این مقاله درصدد است تا مواضع ،مطرح شد

بررسی )ره(های سیاسی فعال در انقالب را در مواجهه با ارایه این مفهوم توسط امام خمینی گروه

های سیاسی گروه ،1222های طرح این مفهوم تا برگزاری رفراندوم سال از آنجا كه در سال كند.

« روحانیون»و « كسیستیچپ مار»،«راست لیبرال»توان آنها را در سه جریان اصلی مختلفی كه می

برای تحدید موضوع از هر كدام از این كردند؛ علیه رژیم شاه فعالیت می ،بندی كنیم رده

« )ره(روحانیون طرفدار امام خمینی»و « حزب توده»،«نهضت آزادی»های مشخص گروه ،ها جریان

در اندیشه امام «جمهوریت»گیرند. به این ترتیب متغیر مستقل این نوشتار مورد بررسی قرار می

با های سیاسی مختلف از این مفهوم است. تلقی گروه ،های مترتب بر آن و متغیر وابسته و مولفه

ها از میزان فهم این گروه»گیرد كه این نوشتار شکل میسوال اصلیهای آنها گیری بررسی موضع

«.تطابق داشته است؟ به آن اشاره شده )ره(جمهوریت تا چه حد با آنچه كه در سخنان امام خمینی

در پی تبیین سیر « شناسی تاریخی جامعه»این پژوهش بر اساس كاربست رهیافت مطالعاتی

باشد و برای پاسخ به الذكر میهای فوقتحوالت مفهوم جمهوری در دوره مذكور در بین گروه

[email protected]د علوم تحقیقات تهران.دانشگاه آزاد اسالمی واح ،دانشجوی دكترای سیاستگذاری1


نظیم ای اطالعات ت آوری كتابخانه از روش توصیفی ـ تحلیلی و بر مبنای جمع ،سوال اصلی

دارد كه میان این های این پژوهش در راستای تأیید فرضیه اصلی بیان می یافته گردد. می

رابطه عموم و خصوص من وجه برقرار )ره(در آراء امام خمینی« جمهوریت»ها و ایده برداشت

« جمهوریت»های مذكور با ایده های گروه بوده و به میزان تطابق و عدم تطابق میان برداشت

ی رقابت سیاسی در جمهوری استمرار یا عدم استمرار فعالیت قانونی ایشان در صحنه شاهد

باشیم. اسالمی ایران می

نهضت آزادی. ،حزب توده ،عموم و خصوص مفهومی ،: جمهوریتکلیدیهای هواژ


گی ساختاری علوم اجتماعی در ایرانناگشوده

9عباس رضایی

2سیدرامین البرزی

3مهدی منیری نژاد

چکیده معرفت در ایران از ناهمزمانی ساختارهای مسلط موجود شناسان علم وجامعهو نظران صاحب

آموزش عالی با علوم اجتماعی مدرن سخن به فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی، سیاسی،

برای آن را یکی از دالیل عمده بیرونی چالش زا كردن موقعیت علوم اجتماعی مدرن آورند و می

مهمترین جلوه این ناهمزمانی و دانند. می ناكارآمدی این علوم در ایران تثبیت واستقرار،

در حوزه علوم اجتماعی مدرن به ناپژوهش محوری ناگشودگی در قالب نادانش محوری و

انداز جامعه شناسی ازچشم در پژوهش حاضر ما كند. می پروبلماتیک خود را نمایان ای گونه

رویکرد برونگرای)رویکردی برونگرا به مطالعه عوامل ساختاری و تلفیق دومعرفت و علم و

عوامل بررسی علل و پردازد( به مطالعه و می علم در جامعه بیرونی تعین بخش معرفت و

مقاله حاضر با به كارگیری رویکرد پردازیم. می ناپژوهش محوری در علوم اجتماعی در ایران

این پژوهش بیانگر این های یافته ت گرفته است.اسنادی صور -روش كیفی تحلیلی و -توصیفی

به تبع آن مهم است كه عوامل متعددی در چالش زا كردن موقعیت علوم اجتماعی مدرن و

عواملی چون ساختارهای .ناپژوهش محوری در ایران دخیل هستند نادانش محوری و

جتماعات علمی،ضعف ا رانتی، ایدئولوژیک منادی بومی گرا،ساختار اقتصادسیاسی سنتی و

نبود قدرت در ایران، دانش بنیان نبودن ساخت دولت و سنتی تولید علم،های ت شیوهحاكمی

كژدیسه ساختار آموزش رابطه آمرانه و ،قدرت عدم استقالل دانشگاه از آكادمیک،های آزادی

[email protected] ز،چمران اهوا كارشناس ارشد جامعه شناسی از دانشگاه شهید 1 [email protected] ،دانشجوی كارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس تهران 3 [email protected] ،دانشجوی دكترای جامعه شناسی دانشگاه یاسوج 2



راه ساختاری عمده در عالی با زیست جهان كنشگران علمی از جمله مهمترین موانع بیرونی و

تکوین علوم اجتماعی در ایران دانست. بسط و

اقتصاد علوم اجتماعی مدرن، ناپژوهش محوری، ساختارهای ایدئولوژیک، :کلیدیهای واژه

سیاسی .


جامعه شناسی ایران فقدان برنامه پژوهشی در مفهومی و ضعف تفکر

1عباس رضایی

3پور عباس تقی

2پوریا پیرانی

چکیدههای علوم اجتماعی ترین ضعففهومی در علوم اجتماعی ایران یکی از عمدهفقدان تفکر غنی م

در ایران از شناخت شناسی جامعه به ویژه در ایران است،كه به تبع این ضعف، علوم اجتماعی و

ین رو علوم ا تاریخی جامعه ایران ناتوان مانده است و از -های اجتماعیتحلیل دقیق پدیده و

برساختن نبوده است به خلق و قادر و اندگرانه نیافتهیتی سنجشاجتماعی در ایران خاص

پایه چارچوب نظری به كار گرفته شده در پژوهش حاضر بر های پژوهشی بالنده باشد. برنامه

مقاله حاضر با به رویکرد معرفت شناسانه برنامه پژوهشی ایمره الكانوش بهره جسته ایم.

علوم اجتماعی اسنادی صورت گرفته است.-ش كیفیرو تحلیلی و-كارگیری رویکرد توصیفی

ناتوانی در برساختن مفاهیم علمی مناسب در ایران به سبب شکل نگرفتن تفکر مفهومی و

شبه علمی های )مفهوم سازی راهگشا( در پی وجود موانع معرفتی همچون سیطره ایدئولوژی

فضای تاریخی،كه بر ویستی ضدو نیز سیطره معرفت شناسی شبه پوزیت مانند تئوری دوران گذار

نظری خاصی های درون سنت یا سنت است در قادر نبوده علوم اجتماعی ایران حاكم است،

این رهگذر توان كه از به برنامه پژوهشی بالنده بدل شود، هاتحلیل پدیده برای شناخت و

جامعه ایرانی تاریخی -اجتماعیهای شناخت پدیده و تجربیِ مسئله محور پرسش آفرینی دقیق و

داشته باشد.

علوم اجتماعی ایران.تفکرمفهومی، برنامه پژوهشی، :کلیدیهای واژه

[email protected] ،چمران اهوار دانش آموخته كارشناسی ارشد جامعه شناسی دانشگاه شهید1

[email protected] ،دانشجوی كارشناسی ارشد جامعه شناسی دانشگاه تهران3

[email protected] ،دانشگاه شیراز شناسی ارشد جامعه شناسیدانشجوی كار2


شناسی هنر در ایران فراتحلیل مطالعات انجام شده در حوزه جامعه

9مالکه رفیعی

چکیدهشناسی است كه چندی است در ایران های نوپا و جوان جامعهشناسی هنر یکی از گرایشجامعه

گران اجتماعی را به خود جلب كرده و از حاشیه به متن مار قابل توجهی از پژوهشتوجه ش

ویژه، با قرار گرفتن در سر فصل دروس دانشگاهی مقاطع مختلف، است. این گرایش، به آمده

است. انداز پژوهشی نوینی را به روی محققان اجتماعی گشودهجایگاهی كانونی یافته و چشم

رسد گستردگی موضوعات قابل تحقیق در این حوزه به تفکیک انواع ر میبا این همه، به نظ

ای بر غنا و كیفیت این طور فزایندهای این گرایش، بههنرها و از سوی دیگر ماهیت بین رشته

است. ای مجزا با حدود و ثغور معین شدهها سایه افکنده و مانع رشد و توسعه حوزهپژوهش

بندی مطالعات انجام شده در این حوزه را بیش از پیش ضروری ای كه تحلیل و دستهقضیه

گرفته در یک دهه اخیر در شناختی صورتسازد. مقاله حاضر ضمن بررسی مطالعات جامعه می

كار گرفته شده های بهها و روشها را از حیث مفاهیم، نظریهكوشد این پژوهشاین حوزه می

-لیل و جامعه آماری شامل عمده مقاالت علمیمورد تحلیل قرار دهد. روش تحقیق، فراتح

شناسی هنر است. نتایج، بازگوی فقدان انسجام نظری پژوهشی منتشر شده اخیر در حوزه جامعه

مندی است كه دلیل اصلی آن ای انتظام و جهتشناختیِ این مطالعات در غیاب گونهو روش

های تخیل هنری در ی ریشهگرفته، به دشواری ردیابهای صورتگذشته از ماهیت پژوهش

توان واقع، می گردد. درزندگی اجتماعی و به یک معنا آشکار كردن تعیّن اجتماعی هنر باز می

و امتزاج آنها اگر نگوییم « اندشناسی و هنر زوج موفقی نبودهجامعه»صدا با بوردیو گفت كه هم

رسد برای رشد و باروری یكم دشوار و دیریاب است. با این اوصاف، به نظر مغیرممکن دست

های اجتماعی به مثابه واقعیت روی از مطالعه شناسی راهی جز فرابیشترِ این گرایش، جامعه

یافته ندارد. اموری الزاماً شیئیت

شناختی، فراتحلیل. جامعه شناسی هنر، مطالعات جامعه کلیدی:های هواژ

[email protected]شناسی دانشگاه پیام نور، دانشجوی دكتری جامعه 1


جامعه شناسی با رویکرد سه وجهی

9هد زاهدانیسید سعید زا

چکیدهمختلف جامعه شناسی یا به اصالت فرد، های تا اواخر قرن بیستم میالدی اندیشمندان در مکتب

فردگرا، جمع گرا و رابطه گرا به های اندیشیدند. مکتب می یا اصالت جمع و یا به اصالت رابطهان پیشتازان شاخص توان از ماكس وبر، ماركس و مید به عنو می این ترتیب به وجود آمدند كه

قرن بیستم میالدی توجه به اصالت 23از اواسط دهة این سه نحله، به ترتیب نام برد. هر یک ازاجتماعی جلب شد و اندیشمندانی مانند هابرماس آلمانی، های چند عامل در تحوالت و وجود

وامل پرداختند و با تركیبی از این عپردازی بوردیو فرانسوی و گیدنز انگلیسی هر یک به نظریهكار این اصالت فرد و جامعه قرار دادند. عمدۀ تالش خود را هم بر هستی شناسی مبتنی بر

اندیشمندان به اصالت كنش ارتباطی در اندیشه هابرماس، اصالت دوكسا و عادت واره در بوردیو در هستند. ای وعی عناصر رابطهساختارمندی گیدنز انجامید كه به نو اصالت ساختار در نظریه

این مقاله ضمن نقد اندیشه این اندیشمندان در بعد هستی شناختی به بحث پیرامون اهمیت اجتماعیهای پدیدهالگوی سه وجهی فرد، جمع و رابطه در شناخت كامل تر و جامع تر از

گرا، تفهمی و ناسی بعد از نقد رویکردهای اثباتدر بخش معرفت شناسی و روش ش پردازیم. میقادی، رویکرد رئالیستی را به عنوان رویکرد روش شناسی خویش البته با مالحظاتی برای انت

برای برقراری ارتباط بین این مبانی كنیم. می د وجهی موجودات اجتماعی معرفیبررسی چنشناسی اجتماعی با الهام از مکتب منور اسالم با اشاره به شناسی و روش شناسی، معرفت هستی

ساز بودن عنصر اجتماعی و جهت ساز بودن عنصر فردی، مکان ین عوامل به زماناختیار نسبی اكنیم. تفاوت جوامع را در نوع گرایش هر یک از این عوامل می اشارهای ساز بودن عنصر رابطه

كنیم كه اگر مناسبات و می دهیم. در همین راستا تبیین می و جهت گیری روابط اجتماعی نسبتر اساس هر عنصر ایمانی تنظیم شده باشد فرد را در انتخاب نوع رابطه خود با روابط اجتماعی ب

نماید. می جدیهای زمینه اجتماعی دچار محدودیتجامعه شناختی، فردگرائی، جمع گرائی، رابطه گرائی، روش های رویکردکلیدی: های واژه

سیستمی، اختیار

[email protected]دانشیار جامعه شناسی دانشگاه شیراز، 1


ای شهر )بررسی نمونه های سنتی در خانوادهجانی ارزشسخت

بوکان(

9محمد جواد زاهدی

2عمر خضرنژاد

چکیدهاند كه از طریق دخالت مهندسی شده در آنها ترین عناصر یک نظام اجتماعی ها از اساسی ارزش

ترین ایثباتی و یا تعادل و ثبات كشاند. خانواده یکی از پایهسازمانی و بیتوان جامعه را به بی می

ای كنندهتواند نقش تعیینهای حاكم بر آن میتماعی است و ارزشواحدهای سازمانی زندگی اج

های خانوادگی در شهر بوكان و در پایداری جوامع ایفا كند. در این مقاله، تحلیل و تبیین ارزش

عوامل فرهنگی ـ اجتماعی مؤثر بر آن مورد توجه قرار گرفته و این نکته بررسی شده است كه با

های حاكم برخانواده به صر نوسازی در این جامعه چه تغییراتی در ارزشها و عناراهیابی مؤلفه

های به وجود آمده در وجود آمده است. همچنین كوشش شده است كه با توجه به دگرگونی

و هنجارهای هخانواد ی حمایتیروابط جنسیتی، روابط عاطفی، كاركردهای عمومی و كاركردها

های شهری و برون خانوادگی اعضا، موقعیت كنونی خانواده تنظیم كننده روابط درون خانوادگی

تحقیق به روش پیمایشی و با استفاده از تکنیک پرسشنامه به اجرا بازنمایی و ترسیم شود.

ها در شهر بوكان است. ساله و باالتر خانواده 12درآمده است، جامعه آماری مجموعه اعضای

ای است. نتایج تحقیق در ای چند مرحله، خوشهگیرینفر است. شیوه نمونه 222حجم نمونه

ای، الگوهای ی تأثیر متغیرهای مستقل تحقیق مشتمل بر سرمایه اجتماعی، مصرف رسانهزمینه

اجتماعی بر متغیر وابسته -ای و پایگاه اقتصادیخاص گرایی، متغیرهای زمینه -عام گرایی

ان متغیرهای مستقل و متغیر وابسته های خانوادگی بازگوی آن است كه میتحقیق یعنی ارزش

سرمایه اجتماعی بیشترین تأثیر را بر از میان متغیرهای مستقل، ی معنی داری وجود دارد.رابطه

[email protected]، ه پیام نورماعی و اقتصادی دانشگادانشیار گروه علوم اجتماعی دانشکده علوم اجت 1

[email protected]، كارشناس ارشد جامعه شناسی 3



های مدرن داشته است. به این معنی كه با افزایش سرمایه های خانوادگی به ویژه ارزشارزش

-ر شده و از اعتبار و بسامدی ارزشهای مدرن در خانواده بیشتاجتماعی خانواده هژمونی ارزش

های سنتی به كلی منسوخ دهد كه ارزش می نتایج همچنین نشان های سنتی كاسته شده است.

كوشند كه با می هااند و خانوادهبازتولید شده ی كامال نوینیای از آنها به شیوهنشده بلکه پاره

تولید شده، دوام و پایداری برخی های بازاستعانت از این بازسازی و توسل و تشبث به ارزش

مناسبات خاص را در قلمرو این نهاد تضمین كرده و هنجارهای جدید رواج یافته در آن را با

توان نتیجه گرفت كه ورود اجتماع شهر الزامات محیط اجتماعی سازگار كنند. از این وضعیت می

های سنتی ردن به همه ارزشبه مرحله نوسازی و وضعیت شبه مدرنیته، لزوما به معنای پشت ك

و نادیده گرفتن میراث ارزشی گذشته نیست. در همین زمینه با الهام از مارشال برمن، كه معتقد

است مدرنیته را باید گفت و گویی دایمی میان سنت و حال و آینده تلقی كرد، شاید بتوان مدعی

ای اخت حال و آیندهزرگ و متوسط درصدد برسشهرهای بشد كه جامعه در حال مدرن شدن

اند، اما استواری و مقاومت ی دیروزیهای گذشتهپایه سنت سازگار با الزامات جهان امروزی بر

شود كه گذار از وضعیت سنتی به نوین به كندی و به شکلی ها سبب میسرسختانه سنت

های گسست های بازدارنده توسعه و ایجاداین شاید راز بازتولید سنت نامتوازن صورت پذیرد و

پی در پی در فرایند گذار در این قبیل جوامع در حال گذار نیز باشد.

های خانوادگی، بازتولید خانواده، ارزشنوسازی، مدرنیته، سرمایه اجتماعی :ی کلیدیهاواژه

.توسعههای گذار، گسست،ها سنت


علمی اساتید های تألیف مشترک و الگوهای همکاریتحلیل شبکه

(ISIپایگاه 2۵95تا 2۵۵5های های سال)با استناد به داده سیشناجامعه

9محمدجواد زاهدی

2پورپروین علی

چکیدههای نویسندگی( است، از رویههای بارز آن تألیف مشترک )همهمکاری علمی كه یکی از جنبه

ما نیز ی اخیر در كشور متعارف ارتباطات دانشگاهیان در جامعه دانشگاهی است كه در چند دهه

مورد توجه دانشوران و پژوهشگران دانشگاهی قرار گرفته است و به طور پیوسته بر اهمیت آن

ای در فرایند توسعه علمی پیدا كرده است. همکاری علمی فرایندی افزوده شده و جایگاه ویژه

است كه طی آن دو یا چند نویسنده با هدف خلق اثری مشترک، منابع و استعدادهای خود را به

گیرد آنچه را كه در نتیجه هم تألیفی میان تعدادی از نویسندگان شکل میگذارند. اشتراک می

-تالیفی نامید كه خود نوعی شبکه اجتماعی است. شبکه هم تألیفی از مجموعهتوان شبکه هممی

دهد، ها را نشان میها یا رئوس و خطوط یا پیوندهایی كه ارتباط میان آنای از نویسندگان یا گره

دهند و میزان ها جایگاه خاصی را در شبکه به خود اختصاص میشود. هر یک از گرهتشکیل می

آنچه شود. كنند مشخص میمشاركت نویسندگان با تعداد پیوندهایی كه با یکدیگر برقرار می

دهد این است كه آن اطالعات ای را نشان میاهمیت و ضرورت مطالعه و بررسی چنین شبکه

كند و این موضوع ا درباره پیوستگی و وابستگی متقابل و پیوند میان محققان ارائه میمفیدی ر

تواند شناسی میدادن تصویری روشن از كارنامه تولید علم در رشته جامعهعالوه بر به دست

های مرتبط با این حوزه معرفتی نیز باشد. به بیان دیگر شناسان علم برای تحلیلدستمایه جامعه

دهد، به ای مشترک نویسی به همان اندازه كه یک شبکه جامعه دانشگاهی را نشان میهشبکه

ای كه نگارندگان را به انجام این گذارد. مسئلههمان اندازه نیز ساختار دانش را به نمایش می

شناسی دانشگاهی در كشور رسد كه حوزه جامعهپژوهش ترغیب كرده این است كه به نظر می

[email protected]نور، شناسی دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی دانشگاه پیامدانشیار گروه جامعه1

، نورشناسی دانشگاه پیامت اجتماعی دانشگاه تهران، دانشجوی دكتری جامعهپژوهشگر موسسه مطالعات و تحقیقا[email protected]


دانشگاهی و در اجتماع علمی شناسان در درونی اختالل ارتباط علمی میان جامعهظاهراً با نوع

المللی فقر ارتباطات و همکاری بین ISIمواجه است به ویژه آنکه با رجوع به پایگاه استنادی

-های علوم انسانی و اجتماعی نیز آشکار میشناسی نسبت به اساتید دیگر حوزهاساتید جامعه

-های همسازی شبکهوهش از روش تحلیل شبکه برای مصورفرض، در این پژیششود. با این پ

ی ی پژوهش شامل همه مقاالت ایرانی است كه در فاصلهتالیفی استفاده خواهد شد. جامعه

اند. منظور از نمایه شده ISIدر بخش نمایه علوم اجتماعی پایگاه 3312تا 3332های سال

در وابستگی سازمانی حداقل یکی از نویسندگان آن عضو هیأت مقاالت ایرانی، مقاالتی است كه

های مختلف شبکه های ایران ذكر شده است. بر این اساس شاخصعلمی یکی از دانشگاه

همکاری علمی اساتید از جمله شاخص همکاری، درجه همکاری و ضریب همکاری بین اساتید

فی اساتید از لحاظ گسسته و پیوسته تالیهای هممحاسبه خواهد شد و ماهیت و ساختار شبکه

بودن مصورسازی خواهد شد.

تالیفی، تحلیل شبکه، تولید علم، همکاری علمی، تألیف مشترک، شبکه هم کلیدی:های واژه

اجتماع علمی.


بوردیو در جامعه شناسی ایران

-19) گزارشی از مطالعات نظری و تحقیقات تجربی طی سالهای

933۵)

9کیدکتر محمدعلی ز

چکیده ر نقاط ی زمینه گسترش نظریات آنها در سایشک بروز علمی درخشان اندیشمندان اجتماع بی

بوردیو بدون پیر گردد. می جهان را فراهم نموده و این امر موجب توسعه دانش جامعه شناسی

شک یکی از بزرگترین جامعه شناسان قرن بیستم است. آثار او از چارچوب متعارف

رود. آثاری كه در طول سه دهه اخیر تولید شده است و یک مجموعه می ی فراترشناس جامعه

گستره و عمق آثار و حتی شمار بزرگ دهد. می شناختی پرثمر را تشکیل نظری و تحقیق جامعه

آنها ) بیش از سی كتاب و چهار صد مقاله و سخنرانی( به حدی است كه از بوردیو شخصیتی

از .است «بوردیو جهانی»پدید آورده و در حال حاضر سخن از صاحب نفوذ خارج از فرانسه

سعی در ،یو، اندیشمندان با بیان انتقاداتسال از درگذشت بورد 12ی دیگر پس از گذشت سوی

گیری در مجامع و منابع علمی تحت و این جهتاند بازنگری، اصالح و تکمیل نظریات او داشته

معرف شناسائی بیش از ده كتاب ،سابقه تحقیق حاضرمطرح شده است. « بوردیو پسا»عنوان

عالوه فارسی و بیش از بیست و پنج كتاب انگلیسی در بخش مطالعات نظری بوردیو بوده است.

روسیه، ) ر كشورهای مختلففی نقش بوردیو در جامعه شناسی سایآن به شناسایی و معر بر

امریکای التین و خاورمیانه( و در ،فریقاآای ه قاره)ای سترالیا( و منطقهچین، امریکا، كانادا و ا

نهایت در سطح جهانی و بین المللی پرداخته است.

تالشهای علمی بوردیو در دو حوزه نظری و پژوهشی در جامعه شناسی ایران تجلی داشته

و مقاالت بوردیو در مجالت علمی در ایران ها موج اول این تاثیر در شکل ترجمه كتاب است.

جامعه شناحتی بوردیو های خود را نمایان كرده و به طور همزمان، تاثیر اندیشه 23دهه در اوائل

های مقاله حاضر سعی در بررسی تاریخی تاثیر اندیشه در تحقیقات تجربی مشاهده شده است.

[email protected]دانشیار جامعه شناسی دانشگاه امام حسین ) ع (، 1


با تکیه بر سه ) مطالعات نظری و تحقیقات تجربی بوردیو در جامعه شناسی ایران در دو حوزه

خواهد داشت. 23و 23ه اجتماعی، سبک زندگی و سرمایه فرهنگی( طی دهه موضوع سرمای

اینترنتی اطالع رسانی های پایگاه 1222اطالعات تحقیق شامل كلیه مقاالت ثبت شده تا زمستان

همچنین و « بانک اطالعات نشریات كشور»و «مركز اطالعات علمی جهاد دانشگاهی»

گزارش »نتایج نهائی پژوهش .بوده است «ت علمی پژوهشیالکترونیکی متعدد مجالهای پایگاه»

مقاله در خصوص 333، «سرمایه اجتماعی»مقاله در زمینه 233معرف آن است كه تعداد «گونه

در مجالت علمی پژوهشی ایران طی «سرمایه فرهنگی»مقاله در زمینه 22و «سبک زندگی»

شناسی ردیو در جامعهمهمی از تاثیر بومنتشر و ثبت شده كه بیانگر بخش 1223-22سالهای

ایران بوده است.

مجالت علمی. ،جامعه شناسی ایران، بوردیو، كتاب :ی کلیدیها واژه


پژوهی در ایرانمطالعه و ارزیابی مرگ

9مسعود زمانی مقدم

چکیدهاعی های انسانی و اجتماعی، تحت تأثیر ساختارها و وضعیت اجتم پدیدۀ مرگ، مانند دیگر پدیده

رو، برای فهم و شناخت مرگ و مسائل پیرامون آن در جامعه، این و فرهنگی جامعه قرار دارد. از

جامعة در پژوهش و مطالعة علمی در باب مرگ )مرگ پژوهی( ضرورت دارد. با این وصف،

مرگ همواره است و این در حالی است كه مسئله پژوهی بسیار مهجور ماندهعلمی ایران مرگ

مورد در كه ای علمی های پژوهش این، اكثر وجود داشته است. با بنیادین ها اهمیتی انبرای انس

شناسی، توان در پنج رشتة جمعیت اند را می در علوم انسانی و اجتماعی ایران صورت گرفته مرگ

بندی كرد. البته الزم به ذكر است كه شناسی و ادبیات طبقه شناسی و مردم شناسی، روان جامعه

های متفاوت برای ای دارد و اغلب از رویکردها و رشته رشته ژوهی اساساً ماهیتی میانپمرگ

مرگ های اینکه مطالعات و پژوهش دلیل به افزون بر این، .شود پژوهش در این راستا استفاده می

پژوهی ارزیابی این مطالعات برای بهبود وضعیت مرگ اند، بررسی نشده و ایران تاكنون مطالعه در

شناسی در ایران دارای اهمیت وافر است. این مقاله در پی ارزیابی، بررسی و بازنگری مرگو

های علمی صورت گرفته در باب مرگ در ایران است. بدین منظور سعی شده انتقادی پژوهش

پژوهی در قالب یک های علمی در حوزۀ مرگ تطبیقی، پژوهش تحلیل است با استفاده از روش

های صورت دهند كه پژوهش های پژوهش نشان می ه ارائه و مقایسه شوند. یافتهگان تیپولوژی پنج

گرفته پیرامون مرگ و مردن هرچند برخی از زوایا و ابعاد مرگ و مسائل پیرامون آن در جامعه و

ها در جامعة علمی اند ولی در سطحی نظری و كالن، این پژوهش فرهنگ ایران را بررسی كرده

توان گفت؛ در ایران كمبود و دیگر، می عبارتی اند. به ورد چشمگیری نداشتهایران تاكنون دستا

شناسی وجود دارد.پردازی در مرگ پردازی و مفهوم ضعف نظریه

.پردازیپژوهی، ایران، تحلیل تطبیقی، نظریهمرگ، مرگ :ی کلیدیهاواژه

[email protected] ،شناسی دانشگاه خوارزمیكارشناسی ارشد جامعه 1


های پنج ساله توسعه جمهوری تحلیل محتوای عناصر اجتماعی برنامه

سالمی ایران در باب اعتیادا

9فاطمه زندزاده

چکیدهشناسان اجتماعی، اعتیاد به موادمخدر به عنوان یک بحران و مسئله اجتماعی، به اعتقاد آسیب

فردی ساز و معلول عوامل و شرایط فراحاصل عملکرد ساختارها و نهادهای اجتماعی زمینهه با مواد مخدر باید اجتماعی و فرهنگی شناسان اجتماعی رهیافت مبارزاست. به زعم آسیب

های باشد بنابراین هدف این پژوهش پاسخگویی به این سؤال اساسی است كه میزان توجه برنامهها و ساله توسعه به عوامل اجتماعی چقدر است؟ و همچنین در راستای پیشگیری از آسیبپنج

خدر است(، دولت در قالب م مصرف مواد انحرافات )كه اعم از آن آسیب اعتیاد به سوءهایی در جهت حل مسایل اجتماعی دارد. در ها و سیاستساله توسعه چه برنامههای پنج برنامه

های این پژوهش از روش تحلیل محتوای جهت دار، استفاده كردیم و جامعه آماری آن، برنامه-1222)چهارم (1222-1222)، سوم (1222-1222)(، دوم 1242 -1223)پنج ساله توسعه اول

بوده است. نتایج تحلیل محتوای كمی و كیفی برنامه اول تا پنجم (1223-1222)و پنجم (1222 13به حوزه اقتصادی، ها برنامهدرصد از متن 43طورمیانگین حدود بهدهد؛ توسعه نشان می

درصد به حوزه سیاسی توجه شده 2درصد به حوزه اجتماعی و 32درصد به حوزه فرهنگی، های توسعه در میزان توجه برنامه میرس یمتحقیق به این نتیجه های است و با تحلیل كیفی مقوله

به عوامل و حل مسائل اجتماعی بسیار ضعیف عمل كرده است. تا زمانی كه مسائلی چون فقر، ها و ... وجود دارد، افراد برایرشد مهاجرت، حاشیه نشینی، نابرابری فرصت روند روبهبیکاری،

مخدر و یا خرده فروشی مواد مانند و ممکن است به مصرف مواد می رسیدن به اهدافشان ناكامساله توسعه، در جهت های پنجآورند. از این رو توجه به این مسائل اجتماعی در متن برنامهروی

پیشگیری اولیه از اعتیاد ضروری است. .، عناصر اجتماعیساله توسعههای پنجاعتیاد، برنامه :کلیدیهای واژه

[email protected] ،نشگاه الزهراكارشناسی ارشد پژوهش علوم اجتماعی دا 1



شناسی خانوادهکید بر جامعهأپردازی با تسازی، نظریهمفهوم

9باقر ساروخانی

چکیده ... بقا و استمرار پژوهش:

شود. می چنانچه پژوهش صرفا به ارائه ارقام پراكنده منجر شود، در كمترین زمان قدیمی

حقق ارقام به ظاهر پراكنده را در قالب اجتماعی هرگز ایستا نیستند. اما زمانیکه مهای زیرا پدیده

یابد به عنوان مثال: از كتاب خودكشی دوركیم، می ریزد، تحقیق پایداری میها مفاهیم و نظریه

گذد، آمار آن به طور كامل قدیمی است. لکن زمانیکه او به ارائه مفاهیمی چون میها سال

تاب ماندگار شد. هم امروز نیز در خودكشی دگرخواهانه، خودخواهانه و بی هنجار پرداخت، ك

مختلف این مفاهیم در حوزه خودكشی كاربرد دارد. از سوی دیگر با تولید مفاهیم و های زمینه

گیرد. آمار پراكنده و بی معنی می نظریه ها، استمرار پژوهش و گفتگوی اصحاب دانش شکل

ساخت. نمی چنین فرصتی فراهم

.... معنی یا بی آمار و اطالعات

شوند. می توان گفت، هویت پذیرفته می یابند تا آنجا كه می ز طریق تولید مفاهیم آمار معنیا

آورد. می هر مفهوم كلید فهم آمار به ظاهر جدا را فراهم

.... كوله بار دانش

ها باشد. اگر قرار است دانش به تبیین تواند فارغ از تولید مفاهیم و نظریههیچ دانشی نمی

ها فراهم شود، راهی جز تولید مفاهیم نیست. پرسشی را سیبآد، امکان تشخیص ها بپردازداده

-به جمع تجویزیدر نظر آورید كه درصدد شناسایی و درمان بیماری نظر چشم است. بی هیچ

پردازد، اما اگر نتواند به این اطالعات به ظاهر جدا و پراكنده را در قالب می آوری اطالعات

ماند. قدرت دانش به همان اندازه است باقی می ابتر كار تشخیص مفهومی خاص جای دهد،

سازی به هایی چون تحرید و تعمیم در كار مفهومشیوه های آن باالست.كه تعداد مفاهیم و نظریه

)تجرید( سپس به تولید نماییم می آید. در آغاز اطالعات پراكنده را یک یک بررسیكار می

های این نوشتار، ارائه مباحثی در حوزه اهمیت هدف دهیم.یم میمفهوم رسیده و آنها را تعم

[email protected]استاد گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران، 1


شود. در پایان های آن پرداخته میپردازی در دانش است؛ از سوی دیگر به شیوهمفهوم و نظریه

هدف اصلی كاربرد نظریه و مفهوم در دانش خانواده است. پیدائی مفاهیمی چون خانواده

ردی و ... در زمره ابداعات مفهومی در حوزه خانواده اضطراری، خانواده فصلی، خانواده تف

نماییم، یعنی اشتغال زنان یا مهاجرت می پس از آن یکی از ابعاد خانواده امروز را مطرحاست.

وسیع زنان از خانواده، در این دوره، یعنی آسیب شناسی اشتغال زنان و مادران، مفاهیمی چند

یست: نظریه استمرار، نظریه سقف شیشه ای، نظریه پدید آمد كه بسیار خاص جامعه ایران ن

حرمان عاطفی و ...

امید است این نشست حساس بتواند نقطه عطفی در تولید و توزیع و نشر مفاهیمی بدیع در

دانش جامعه باشد.

آمار. شناسی خانواده،پردازی، جامعهسازی، نظریهمفهوم کلیدی:های واژه


از رابطه روش با رسالت رهایی شناختی: پرسش بی طرفی روش

بخش علم اجتماعی

9سید حسین سراج زاده

چکیدهارزشی و موضع دانشمندان و پژوهشگران اجتماعی های پرسش از نسبت علم اجتماعی با نظام

از ها در رسالت اجتماعی و ماموریت روشنفکری برای بهبود زندگی اجتماعی و رهایی انسان

آمیز در تماعی و سیاسی، یکی از موضوعات مجادلهاج ز اقتصادی،روابط ظالمانه و تبعیض آمی

ها را توان آن می وجود دارد كههایی مباحث فلسفه علوم اجتماعی بوده است. در این میان دیدگاه

شود و می قرار داد كه در یک سوی آن بر جدایی كامل علم از ارزش تاكیدای در طیف گسترده

داند )پزیتیویسم(، و در سوی می بی طرفانه واقعیت اجتماعینقش عالم اجتماعی را شناخت

داند )مکتب فرانکفورت و می بخشی را شرط اعتبار و درستی نظریه اجتماعیدیگر رهایی

های درباره نسبت و رابطه روشهایی فمنیسم(. در ارتباط با این مباحث، مواضع و دیدگاه

ترین این تماعی مطرح شده است. از مهمگیری رهایی بخش علم اجپژوهش اجتماعی با جهت

پیمایشی به سنت پزیتیویستی های های كمی و پژوهشمباحث، طرح این ادعاست كه روش

بخشی و برای رفع بیداد و تبعیض و بهبود توانند در راستای رسالت رهایی نمی تعلق دارند و

ی ایفای چنین ماموریتی كیفی هستند كه توانایهای زندگی مردم نقشی ایفا كنند؛ و این روش

شود تا با می در این مقاله تالش اند.بخشی( را دارند و برای این ماموریت توسعه یافته)رهایی

پژوهشی، این دیدگاه حمایت شود كه هدف های گیری از شواهد و نمونهاستدالل منطقی و بهره

ماعی است. برای اجتماعی به منظور بهبود زندگی اجتهای علم اجتماعی، شناخت واقعیت

مختلف كمی و كیفی و های شود، روش می كه مطرحهایی شناخت اجتماعی، متناسب با پرسش

و ترین كه عامتناسب و اعتبار دارند. رهایی بخشی، ها قواعد روش شناسانه ویژه آن

آن بهبود زندگی اجتماعی و شرایط زیست انسان هاست، یک موضع و تعبیرترین اجماعی

رزشی است كه دانشمندان و پژوهشگران اجتماعی حداقل در مصادیق تفصیلی آن، جهت گیری ا

برآمده از شناخت واقعیت اجتماعی، صرف های همداستان و هم نظر نیستند. با وجود این، یافته

[email protected] دانشیار جامعه شناسی دانشگاه خوارزمی تهران، 1



توانند با رویکرد ارزشی می كمی حاصل شده باشند یا با روش كیفی،های نظر از آنکه با روش

تحلیل شوند و برای بهبود اجتماعی به كار روند. در نتیجه، نوع خاصی از رهایی بخش، تفسیر و

روش، برای رسالت و ماموریت رهایی بخشی طراحی نشده است؛ و برعکس، روش خاصی هم

در خدمت در خدمت نظم ظالمانه مستقر نیست. این دانشمندان اجتماعی هستند كه با جهت

گیرند، به آن محتوای می را به خدمتها از این روشگیری ارزشی و سیاسی خود، دانش برآمده

برند، و یا برعکس. می دهند و برای بهبود زندگی مردم از آنها بهره می رهایی بخش

علم، ارزش، روش شناسی، روش كمی، روش كیفی، رهایی بخشی.: یکلیدهای واژه


ها و الگوهای توسعه در ایرانبررسی تحلیلی مدل

9ایینینیلوفر سقاباشی ن

چکیدهشناسی، نقش شایان توجهی در ایجاد یک توسعه به عنوان یکی از موضوعات محوری در جامعه

ر آن است كه اغلب نماید. بررسی ادبیات نظری این حوزه بیانگجامعه فعال و با نشاط، ایفا می

رایط ها و الگوهای توسعه در ابعاد و سطوح گوناگون و منطبق با شبه مدل مطالعات موجود،

وأمان این مسئله و با توجه به اهمیت توسعه ت بهاند. با عنایت تر توجه كردهجامعه ایران كم

)توسعه اجتماعی و افزاری)توسعه اقتصادی و سیاسی(، و نرمافزاریجامعه در ابعاد سخت

فرهنگی(، پژوهش حاضر سعی نموده است با روش توصیفی تحلیلی و با استعانت از منابع

ها و الگوهای توسعه در ایران در تبر داخلی و خارجی، به بررسی و تحلیل نظری مدلعلمی مع

دو بعد: اقتصادی و اجتماعی در سطوح خرد، میانه، كالن، و فراملّی بپردازد. نتایج تحقیق حاضر

های نظری و تواند ]حداقل[ در بررسیها و الگوهای مطروحه مینشان داد كه استفاده از مدل

ای داشته باشد.شده، تأثیر فزایندهباره شرایط و موانع توسعه در ابعاد گفتهتجربی در

.های توسعه، توسعه اقتصادی، توسعه اجتماعی، جامعه فعالتوسعه، مدل کلیدی:های واژه

[email protected] ،كارشناسی ارشد پژوهش علوم اجتماعی دانشگاه شهید بهشتی دانشجوی1


به مثابه کنش اجتماعی« استفتاء»تحلیل ؛ مرجعیت و خانواده

9مهدی سلیمانیه

چکیدهی ایران به ی سخت فرهنگ جامعه دهند كه همچنان دین، هسته های اجتماعی نشان می پژوهش

های منزلتی و توان ادعا كرد كه نهاد مرجعیت شیعه، از جمله گروه رود. همچنین می شمار می

مرجع مهم اجتماعی در جامعه است. از سوی دیگر دو نهاد خانواده و ازدواج در ایران در حال

عامل عمق، وسعت و سرعت تغییرات این دو نهاد ی تغییراتی اساسی هستند. سه تجربه

ی اجتماعی در این حوزه روبرو «مسأله»رساند كه با یک اجتماعی بنیادین، ما را به این درک می

توان گفت تعیین نسبت میان خانواده، ازدواج و مرجعیت، بررسی هستیم. در اینجاست كه می

ی دیندار موضوعیت ی یک جامعه ر زمینهنسبت سه نهاد مهم اجتماعی است. تعیین نسبتی كه د

ی چنین تغییرات عمیقی، تجربهیابد: نخست، از این منظر كه بخشی از جامعه، در موقعیت ِ می

كنند و تشخیص مرجعیت را مبنای عمل برای رهایی از سردرگمی، به مرجعیت دینی رجوع می

جا بخشد. در این یت دینی میدهند. این رجوع و تبعیت، قدرتی اجتماعی به مرجع خود قرار می

مرجعیت دینی است. دومین بعد اهمیت، ناظر به تغییری است كه « اقتدار اجتماعی»صحبت از

است: مرجعیت به منبع قدرت دیگری نیز دست یافته انقالبی ایران رخ داده ی پسا در جامعه

نقالبی ایران ا ی پسا است: قدرت سیاسی. مرجعیت، ضلع سوم مثلث قدرت سیاسی در جامعه

رود؛ مثلثی كه در یک ضلع آن والیت فقیه و در ضلع دوم دولت قرار دارند. با چنین به شمار می

گیری نهاد مرجعیت در گیری یا حتی عدم موضع مندی از منابع قدرت، احتماالً موضع بهره

چگونگی موقعیت یک نهاد اجتماعی در قبال تغییرات جدی در نهاد خانواده و نهاد ازدواج، بر

هایی لیل پرسشهای رسیدن به چنین شناختی، تح این تغییرات اثرگذار خواهد بود. یکی از راه

چه در جاست كه آن اند. در این مقلد از مراجع تقلید خود در این زمینه پرسیدهاست كه دینداران ِ

گردد كه یی ارزشمند اجتماعی بدل م شود به داده خوانده می« استفتاء»دینداری رسمی شیعی،

[email protected]شناسی دانشگاه تهران، دانشجوی دكتری جامعه 1


ی مسأله تواند معرفی از مسائل مهم ایجاد شده در ذهن این دسته از دینداران جامعه باشد. می

ای كه این متن به دنبال یافتن پاسخی برای آن است، این چنین قابل صورتبندی است: اساسی

آن روبرو ی مسائل مرتبط با دو نهاد خانواده و ازدواج با مسائلی كه مخاطبین مرجعیت در حوزه

هستند، چیست؟ به تعبیر دیگر، مخاطبین مرجعیت، چه دركی از تغییرات واقع شده در نهاد

روش انجام این پژوهش، تحلیل محتوای استفتائات صورت گرفته و خانواده و ازدواج دارند؟

اهلل یوسف صانعی( اهلل وحید خراسانی و آیت منتشر شده از دو مرجع تقلید شیعه )آیت

دهد كه مرجعیت دینی در قبال مسائل اجتماعی ها و نتایج این پژوهش نشان می یافته .است بوده

، بیشتر به سمت موضع تفویض و «تنازع»یا « تحدید»، «تفویض»نظیر خانواده، از سه موضع

پارادوكس مسائل كلی و »و « مبنایی پرسش»است. همچنین دو چالش تحدید حركت كرده

است. ها نشان داده شناختی این داده از خالل تحلیل جامعه خود را ،«استفتائات جزئی

.شناسی استفتائات مرجعیت، استفتائات، ازدواج، خانواده، جامعه :ی کلیدیها واژه


های اجتماعی تحول مفهوم عشق در شعر ایران ریشه

شناختی از چرخش مفهومی عشق در شعر ایران گزارش جامعه 9محمدرضا شادرو

2تششهرام پرس 3حسن محدثی گیلوائی

9یوسف پاکدامن

چکیدهآیا مفهوم عشق در اشعار شاعران جوان امروز ایران با مفهوم عشق در اشعار شاعران كالسیک

این مرز و بوم تفاوت دارد؟ در این تحقیق، به این پرسش پرداخته شده و كوشش به عمل آمده

است ادبی و جامعه ای ین تحقیق مواجههاست تا به تبیین آن پرداخته شود. به دیگر سخن، ا

حاضر از روش مطالعه اسنادی و تکنیک در پژوهشِ مؤلفه شعر ایران.ترین شناختی با كانونی

ایم. جامعه آماری این تحلیل محتوای كیفی برای پاسخ دادن به مسأله تحقیق استفاده كرده

های مند انتخاب شدند. یافتهبوده است كه به روش هدف 23كتابِ شعرِ جوانِ دهه 2پژوهش،

دهد كه مفهوم عشق در شعر كالسیک و شعر جوان امروز ایران، تنها در این پژوهش نشان می

خوانی داشته و محتوایی متفاوت از همدیگر دارند. همینطور نتیجه این تحقیق كلمه باهم هم

ران، قرار گرفتن حاكی از آن است كه علّت چرخش معنایی مفهوم عشق در شعر جوان امروز ای

ی ایران در ساحت سنتِ مدرنیته است. جامعه

عشق، شعر كالسیک، شعر جوان امروز، مدرنیته، ایران واژگان کلیدی:

استادیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه عالمه طباطبایی. 1 [email protected] شناسی پژوهشگر مسائل اجتماعی،دكتری جامعه 3 [email protected] ز، استادیار گروه جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسالمی واحد تهران مرك 2 [email protected]، كارشناسی ارشد علوم اجتماعی دانشگاه عالمه طباطبایی 2


گذاری توسعه در گذاری ارتباطی در سیاستنقش جایگاه سیاست

ایران

1زهره شاه قاسمی

چکیده)فاوا(، به عنوان یکی از مباحث های اطالعات و ارتباطاتبه بعد توسعه فناوری 1223از دهه

-المللی بوده است. با گسترش كاربرد فناوریای و بینگذاری در سطح ملی، منطقهمهم سیاست

های اطالعات و ارتباطات در همه ابعاد زندگی جوامع، قواعد سیاستگذاری توسعه نیز تحت وسعه فاوا در سطح كالن و تاثیر این تحوالت در جهان تغییر یافته است. بر این اساس توجه به ت

های توسعه سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی كشور بسیار مهم و ضروری است. در برنامههای جامعه دیده شود. این مهم این توجه بایستی به صورت موزون و منسجم در همه بخش

ها عف برنامهها و ارزیابی نقاط قوت و ضشناسی آنهای پیشین و آسیبنیازمند بازنگری برنامهتر آینده است. سوال اصلی این تحقیق این است كه رویکرد های جامعبرای تدوین برنامه

های اطالعات و ارتباطات چگونه بوده است؟ های توسعه بعد از انقالب به توسعه فناوری برنامهپس در این پژوهش تحلیل پنج برنامه توسعه از چه منظری به توسعه فاوا نگریسته شده است؟

دهند كه ها نشان میاز انقالب، با استفاده از روش تحلیل محتوای كیفی انجام گرفته است. یافتهها بیشتر پرداخته افزارانه و گسترش زیرساختساله توسعه به ابعاد سختهای پنجدر همه برنامهالعات، های كیفی و محتوایی نظیر آزادی بیان و قلم، حق دسترسی همگانی به اطشده و جنبه

های تعرفه و قیمت، حریم خصوصی و امنیت و .. كمتر مورد توجه بوده است. همچنین سیاستهای اقتصاد، آموزش، خدمات قضائی بیشتر از سایر ابعاد مورد توجه توسعه فاوا در زیربخش

های جدید علمی و تجربی، این پژوهش، با توجه به همین رویکردها و نیز رهیافت بوده است.گذاری های اطالعات و ارتباطات را در سیاستهای فناوریگذاریادغام سیاست ضرورت

های توسعه به سمت توسعه پایدار، هماهنگ و گذاریمسیر سیاستكند تا توسعه، پیشنهاد می منسجم منتهی شود.

.های توسعه، تحلیل محتوای كیفیاطالعات و ارتباطات، برنامههای : فناوریکلیدیهای واژه

[email protected]، دانشگاه عالمه طباطبائی دكترای علوم ارتباطات 1


«امت»مؤمنانی در نوستالژی مکتب قرآن،

9سارا شریعتی

2زادهسامان ابراهیم

چکیدهگرای اهل تسنن را در ایران به خود ترین جریان اسالممکتب قرآن كه عنوان اولین و قدیمی

ی اخیر، به لحاظ ساختاری و گفتمانی، مراحل مختلفی اختصاص داده است، در طول چهار دهه

كه «گراوندد تئوری»است. در این مقاله تالش شده كه با استفاده از روش را پشت سر نهاده

مبتنی بر منطق استقرایی و حركت از جزء به كل است، ساز و كارهای اجتماعی مؤثر بر گرایش

های ساختاری این جریان، كه از میانه -ی سوم تطور گفتمانی كردها به مکتب قرآن، در مرحله

های صورت گیرد، بررسی شود. مطالعات و كاوشزمان كنونی را در برمیی هفتاد هجری تا دهه

، از «اجتماع»ی مذكور، وجود نوعی تمایل به زندگی در گرفته مؤید این ادعا است كه در دوره

آل دالیل اصلی گرایش كردها به مکتب قرآن است و آنچه اجتماع مورد نظر را به فضایی ایده

گرایانه است كه همدلی، روابط گرم ی نوعی زندگی جمع ند، تجربهكبرای زیست پیروان بدل می

های بارز آن است. در مقابل، در همین و صمیمی، روابط شخصی و همبستگی جمعی، از ویژگی

ی بزرگتر، هر چه بیشتر به سمت نوعی از روابط دوره، فضای روابط اجتماعی حاكم بر جامعه

ی بودن، حسابگری، فردگرایی فزاینده، بیگانگی و روابط حركت كرده كه سرد و ابزار «ایجامعه»

های بارز آن است. مدعای اثر حاضر، این واقعیت است كه به موازات غیرشخصی، از ویژگی

ای و هژمونی قواعد و مختصات حاكم بر آن، بخشی از ی جهان جامعه گسترش نفوذ و پهنه

هان و سکنی گزیدن و پناه جستن در ساكنان دلزده از جامعه، نسبت به عزیمت و ترک این ج

اش، به عنوان اجتماع گونهنمایند و مکتب قرآن با مختصات شبهنوعی جهان اجتماعی اقدام می

نماید. ای، ایفای نقش میهای مذكور در عصر گسترش و هژمونی جهان جامعهگاهیکی از پناه

[email protected]استادیار گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران، 1

[email protected]تهران، دانشگاهجامعه شناسی ارشد كارشناس 3


نی بر حركت در مکان و در دوران مدرن ما است؛ هجرتی نه مبت هجرتاین نوع جدیدی از

آنچنان كه در صدر اسالم روی داد و امروز در مركز -گسست فیزیکی از اجتماع پیشینی

دهی فعال و مستمر به بلکه مبتنی بر جهت -)داعش( استدولت اسالمی هیاهوی تبلیغاتی گروه

ضعیف روابط گروهی، به قیمت تروابط درون برتأكید و ی فرد مکتبیپیوندهای اجتماعی روزانه

مکتب قرآن است؛ فضای ذهنی فرد با فضای بیرون از آن است. حاصل چنین فرآگردی خلق

گروهی امت مطهر بدون گسست فیزیکی از هجرت ایمانی به دنیای روابط تنگاتنگ درون

ی نامطهر سابق. جامعه

.گراییایی، جمعای، فردگرگرا، روابط اجتماعی، روابط جامعهجنبش اسالم کلیدی:های واژه


شیعهروحانیت درباره شناختی سازی جامعه مفهوم

9سارا شریعتی

2کمال رضوی

چکیدهسازی هستند و هم خروجی و محصول مفاهیم علمی هم ابزارهایی برای اندیشیدن و نظریه

ممکن ها. بدون در اختیار داشتن مفاهیم دقیق و سنجیده، طرح و ارائه نظریات مطلوب نا نظریه

سازی مفهوم اهمیت آنها در كه ای اجتماعی كند علوم همچنان كه اندرو سایر تصریح میاست.

بخش نظم چارچوب در عامه فهم های سوءبرداشت شدن داخل معرض در شود، می گرفته نادیده

چارچوب» عنوان به نظریه تعریف مقابل در كه است چنان سازی مفهوم اهمیت .است خود

عبارت به. است شده ارائه «سازی مفهوم» عنوان به نظریه تعریف ،«بایگانی نظام» یا «بخش نظم

موضوعات روشمند سازی مفهوم) گیرد صورت بایسته و دقیق شکل به اگر سازی مفهوم دیگر،

است كه كمتر موضوعاتیروحانیت و مرجعیت از .است سازی نظریه با رادفتم ،(شناسایی

شناختی متناسب وده و همین امر سبب شده كه مفاهیم جامعهشناختی ب موضوع بررسی جامعه

سازی درباره روحانیت نیز در اختیار نباشد. فقدان مفاهیم اندیشیده زمینه برای اندیشیدن و نظریه

نوعی اغتشاش مفهومی و ابهام و ناسازگاری در تعیین جایگاه اجتماعی روحانیت را سبب شده

آنکه اند، بی استفاده كرده «نهاد»ن در مورد روحانیت از مفهوم است. چنانکه بسیاری از نویسندگا

نظران از باشد. شماری از صاحب «نهاد اجتماعی»شناختی مقصود آنها از نهاد، مفهوم رایج جامعه

مورد سنجش و چنانکه باید اند، اما همین داعیه نیز سخن گفته «نهاد مدنی»مثابه روحانیت به

گروه »، «قشر» كه كاربست مفاهیم دیگر چون فته است. همچنانپرداخت مفهومی قرار نگر

و .... در مورد روحانیت نیز با همین خالءها و «سازمان»، «كاست»، «صنف»، «طبقه» ،«اجتماعی

های مفهومی فوق بر اساس مالوفات ذهنی تری روبروست. قریب به اتفاق كاربست مسائل جدی

[email protected]شناسی دانشگاه تهران، استادیار گروه جامعه 1

[email protected] ،شناسی دانشگاه بهشتی دانشجوی دكتری جامعه 3



های اندک برای پرداخت مفهومی نیز چنانکه و تالشو كاربردهای عمومی مفاهیم مذكور است

ضمن تمایز این خواهد بود كه این مقالهاند. كوشش خواهیم دید، غیردقیق و نابسنده بوده

ای و همچنین كارگیری روش كتابخانه ، با به«سازی مفهوم»و « كاربست مفهومی»گذاشتن میان

را در تشیع ته شده برای توصیف روحانیت كار گرف انواع مفاهیم ممکن یا به تحلیل مفهومی،

چرا مفاهیمی نظیر سازمان، صنف، كاست و داده شود كهو نشان دادهمورد بررسی اجمالی قرار

طبقه برای سخن گفتن درباره روحانیت نابسنده، بالوجه یا اشتباه هستند و در مقابل، تلقی

چه لوازم نظری و عملی خواهد «منزلتی گروه»و «نهاد مدنی»، «نهاد اجتماعی»روحانیت به مثابه

م كرد كه مفاهیم مذكور توسط كدام یداشت. در یک تحلیل ثانویه به این نکته اشاره خواه

های فکری و بر اساس كدام مطلوبیت عملی و گرایش نظری به كار بسته شده و چرا این جریان

مطالعه مورد موضوع در بمناس های سازی مفهوم فقدان شرایط درانتخاب انجام گرفته است؟

.یابد می دوچندان اهمیتی سازی مفهوم كار ،(روحانیت)

سازی روحانیت، نهاد روحانیت، گروه منزلتی روحانیت، طبقه روحانیت، مفهومکلیدی: های واژه

.صنف روحانیت


در جامعه معاصرایران نظری حقوق شهروندی زنان تحلیل مفهومی و

ها )فرصت« پست کلونیال کلونیال و»آراء نظری گیری ازبا بهره

وتنگناها( 9عالیه شکربیگی

چکیده آن كار پردازی بومی در ایران خیلی رویمهایی است كه به لحاظ مفهوحوزه زنان از حوزه

ایران همواره ی در این میان به ویژه حقوق شهروندی زنان در جامعه نظری نشده است، علمی و

نگرفته بررسی قرار ت كه هیچگاه به صورت علمی مورد بحث واز ابهامات و مباحثی بوده اس

نگاهی یعنی ضرورت این بررسی احساس نشده بود تا تحقیقی پیرامون آن صورت گیرد. است،

اگرهای به یک صدسال تاریخ ایران گویای آن است كه حضور مدنی زنان همواره در اما و

چالش بدان معنا كه در سطوح شده است، دینی به چالش گرفته سیاسی و ، خانوادگی،ساختاری

حضور یک دیدگاه فرودستی و ایران گواه بری اعتقادات دولتمردان ما در جامعه آراء و ،كالن

زنان ایرانی با نفوذ از طریق در شرایط كنونی كه دختران و اكنون و زنان بوده است،ی مثله شده

را به چالش گرفته است، .سی و..سیا ساختاری وهای آموزش، دیدگاهی حضور در عرصه

ی مقاله در زنان مورد نیاز است.ی ضرورت انجام یک پژوهش بومی از این دست در جامعه

بنا به شرایط تاریخی این آراء زیادی در این زمینه، نگارنده پس از بررسی نظریات و ،قفو

برای تحلیل موانع ورا (Postcolonial)پست كلونیال و(Clonial) جامعه، گفتمان كلونیال

آراء صاحب نظران با بهره گیری از ایران برگزید وی تنگناهای حقوق شهروندی زنان در جامعه

فاطمه مرنیستی ( وEdward W.Said) ادوارد سعید ،Spivak)) یعنی اسپیوک ،این گفتمان

(Fatame Merinisty) پرداخته نظری پیرامون حقوق شهروندی زنان در ایران به تحلیل علمی و

مفاهیم است. «ای كتابخانه مروری، اسنادی و»ی پژوهشی روش تحقیق در این مقاله است.

[email protected].استادیار دانشگاه آزاد اسالمی واحد تهران مركزی، 1


شهروندی شهروندی سیاسی و ،دیگرسازی ،حقوق شهروندی شهروندی، فمنیسم، نوگرایی،

مهمترین نتیجه به دست آمده از این پژوهش .این مقاله است هیم مورد بررسی درمردانه از مفا

در بیشتر ایران،ی یک صد سال اخیرنگاه مسلط به زنان درجامعه ن بوده است كه درگویای ای

(Otheringاین دیدگاه دیگرسازی ) وبیگانه سازی بوده است موارد یک نگاه دیگرسازی و

سایر نتایج به دست آمده مهمترین مانع شکل گیری حقوق شهروندی زنان در ایران بوده است.

شود. می دهپژوهشی آوری درمقاله

حقوق شهروندی، دیگر سازی، شهروندی مردانه، پست كلونیال، ،كلونیال :کلیدیهای واژه

.فمنیسم ،نوگرایی


ساخت و تغییرات الگوهای زندگی » معنایی و ایتحلیل مقایسه

«غرب خانوادگی در ایران و

9عالیه شکربیگی

چکیده زوج زیستی، گرایشات به همخانگی و ازدواج، در تاخیر فرزندآوری، كاهش افزایش طالق،

افزایش زنان سرپرست ،تک والدهای افزایش خانواده یالت باال،صتح گرایش به داشتن شغل و

نوگرایی درجامعه معاصر سواالتی خانواده ایرانی و الگوهای همسرگزینی در تغییر در خانوار،

ارزشی شده است؟ آیا خانواده دچارتغییرنگرشی و پیش روی ما مطرح ساخته است: زیادی را

ازدواج فرزندآوری و كم رنگ شدن آیا الگوهایی زندگی خانواده ایرانی دچارتغییرگشته است؟

دچار ما آیا با توجه به تغییرات زندگی خانوادگی در ایران، پیامش چیست؟ ،در میان نسل امروز

ایرانی دچار تغییر شده ی آیا ساخت خانواده ؟دخواهیم ش مفهومی در تعریف خانواده بازبینی

زوج زیستی( )هم خانگی ودیگرتشکیل زندگیهای گرایشات نسل امروز به گونه است؟

وهای زندگی خانوادگی گال فوق در واقع نشان از تغییر دری طرح مسئله مشترک نشانه چیست؟

ی نظری و مفهومی ساخت و ها الف( توصیف چارچوب اما با توجه به اهداف: ،دارددر ایران

خانوادگی؛ ب( بحث و ارزیابی شواهد تحقیقی دربارۀ پیامدهای ساخت و تحوالت تحوالت

شناختی برای بررسی غرب؛ ج( پیشنهاد راهبردهای نظری و ابزار روش خانوادگی در ایران و

ادگی در های خانوهای خانوادگی در طول زمان؛ د( حمایت از توجه بیشتر به گوناگونی تحول

در نظری این بحث پرداخته شد.ی به مطالعه ،تحقیقات مربوط به ساخت و تغییرات خانوادگی

سه ،بازبینیی در ادامه فراوانی مورد بررسی قرارگرفتند وهای نظریه ،مقاله نظری این تحلیل

ده( دیگاه بوم شناختی خانوا ارتجاع پذیری و دیگاه مخاطرهو زندگی،ی )دیدگاه چرخه نظریه

برای تحلیل تحوالت خانواده به عنوان ابزار تحلیلی به كارگرفته شد كه هریک نگاه منحصر به

[email protected]استادیار دانشگاه آزاد اسالمی واحد تهران مركزی، 1


شواهد ای مقایسه تحلیل در آن دارند.تغییرات الگوهای و تحوالت فردی به ساخت خانواده و

و روژن اسپانیا، فرانسه، آلمان، )آمریکا، غربیهای خانواده الگوهای زندگی خانوادگی در تغییر

گویای ای در تحلیل مقایسه ترین نتایج به دست آمدهقرارگرفت. یکی از مهم مطالعهمورد ایتالیا(

نتایج به دست آمده در سایر غرب بود. تحوالت خانواده در ایران و تغییر الگوها و تشابه سیر

شود. می مقاله آورده

مخاطره، گوهای درحال تغییر،ال تحوالت خانواده، ،ساخت زندگی،ی : چرخهکلیدیهای هواژ

.ارتجاع پذیری


با رویکرد دورکیمی به اخالق(نظم اخالقی جامعه معاصر ایرانی )

9مهین شیخ انصاری

چکیدهتوانند، مفاهیم هدایتگر جامعه را بر اساس می دوركیم معتقد است این جامعه شناسان هستند كه

ادعای نظری این مقاله این است ص كنند.ماهیت نظم اخالقی جامعه در هر برهه از زمان مشخ

های كه ماهیت نظم اخالقی جامعه در ایران به دلیل تغییر وضعیت زنان و گسترش رسانه

اجتماعی در حال تغییر به اخالق گفت وگو است و مدارای اجتماعی و مسئولیت پذیری دو

های اله از روششرط ضروری برای این نظم اخالقی جدید هستند. به لحاظ روشی، این مق

تحلیل ثانوی و تحلیل آماری برای اثبات ادعای نظری خود استفاده كرده است. نتایج تحلیل

صد شركت كنندگان زن در كنکور در 2/22صد زنان با سواد )آماری تحقیق، حاكی از افزایش در

و كاهش نرخ 3( 21در مقایسه با سال 22درصدی سال 2/4(، افزایش نرخ طالق )افزایش22

( در ایران است كه بر اساس نظریه 21در مقایسه با سال 22درصدی سال 2/2ازدواج )كاهش

تغییر وضعیت زنان در جامعه است. با افزایش زنان تحصیلکرده، سطح آگاهی های گیدنز نشانه

شود. در این راستا نتایج تحقیق می آنها نسبت به حقوقشان بیشتر و ساختار خانواده تعاملی

گانه تهران نشان داده است كه با 33نفر از زنان متاهل در مناطق 433( در حجم 1222فتحی)

درصد 22شود و می افزایش سطح تحصیالت زنان، آگاهی و تامل آنها نسبت به حقوقشان بیشتر

از زنان تحصیلکرده تاخر نظام حقوقی كنونی كشور را با جایگاه خود در جامعه بسیار زیاد

های ( نشان داده است كه درصد خانواده1222ین راستا نتایج تحقیق اعتماد فرد)دانسته اند. در ا

، كاهش 1223درصد در سال 22به 1223درصد در سال 23، از "تصمیم گیری پدر "با ساختار

در حال تغییر است. "تصمیم گیری مشاركتی و تعاملی"یافته است و ساختار خانواده به ساختار

[email protected]دانشجوی پسا دكتری دانشگاه تهران، 1


انتخابی های اجتماعی روابط شبکه ای)تعاملی( را گسترش و گزینههای هاز طرف دیگر رسان

نفر از 3222( در حجم 1222دهند. در این راستا نتایج تحقیق شیخ انصاری) می فرد را افزایش

اجتماعی زندگی روزمره جوانان را مدرنیزه و های جوانان تهرانی نشان داده است كه رسانه

كنند. می جوانان نهادینه اخالق گفت وگو را در بین

براساس نتایج این تحقیق مفاهیم هدایتگر جامعه كنونی ایران، اخالق گفت وگو، مدارای

اجتماعی و مسئولیت پذیری هستند.

اخالق، دوركیم، گیدنز، مدارای اجتماعی، مدرنیته، مسئولیت پذیری. کلیدی:های واژه


9333-9331 ارزیابی تئوری بسیج سیاسی تیلی در وقایع

9آمنه صدیقیان بیدگلی

چکیدهها ها و اعتراضات سیاسی و رویاروییحضور همیشگی كشمکشدهنده واقعیات تاریخ، نشان

های گوناگون بر سر ها و كشمکشاست. زندگی اجتماعی و سیاسی همواره آمیخته با رویاروئی

ناپذیر حیات اجتماعی و ها بوده است. ناسازگاری و كشمکش، واقعیت انکار منابع و ارزش

های عقیدتی و فکری و مذاهب خود را به نمایش است و حتی در بسیاری از نظام سیاسی بوده

ها بر سر ها و دولتهای افراد، گروهگذارده است. بخش اعظم تاریخ سیاسی را توصیف جدال

آمیز خشونتدهد. حتی اگر از اشکال آشکار و قدرت، و یا مقاومت در مقابل قدرت شکل می

تر های پنهان... بگذریم شکل ها و، كودتاها، جنگهاها، انقالبها، جنبشها نظیر شورشاعتراض

تواند نقش می ها همواره موجودیت دارند. تحلیل اینگونه رفتارهای جمعیآمیزتر آنو یا مسالمت

مختلف جامعه های قابل توجهی در مدیریت مسایل داشته باشد. نظریات متعددی در چارچوب

شناختی برای تبیین آنها شکل گرفته است. موضوع مورد نظر این مقاله بررسی شناختی و روان

22-1222در وقایع سال "بسیج سیاسی"تئوری و آزمون مدل چارلز تیلی نظریه پرداز نظریه

است.

های اهدانشجویان دانشگ"با جامعه آماری 1222مقاله بر اساس نتایج پژوهش پیمایشی سال

نفر از دانشجویان 33تکمیلی با های نفر و نیز مصاحبه 233و حجم نمونه "دولتی شهر تهران

عنوان مدل اصلی ه معترض در جریان وقایع تدوین شده است. در این پژوهش مدل تیلی ب

پژوهش در نظر گرفته است و عناصری به آن اضافه شده است. به این ترتیب مدل تیلی به

اثبات كلیه روابط مورد نظر تیلی در پژوهش است. دهنده ه شده است. نتایج نشانآزمون گذارد

متغیرهای بسیج منابع، میزان سازمان یافتگی، منافع، پنداشت از قدرت، پنداشت از فرصت،

عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، 1

[email protected]


و تنها یک اند پنداشت از سركوب رابطه معناداری با گرایش به اعتراضات سیاسی نشان داده

نماید. مقاله به بررسی جامعه دانشجویان می شرایط جامعه ما معکوس عملمتغیر از این مدل در

آماری را های و سایر جامعهها پردازد و قصد تعمیم نتایج به سایر زمان می 1222-1222در سال

ندارد.

تئوری چارلز تیلی، تئوری بسیج اعتراض سیاسی، كنش سیاسی، رفتارجمعی، :کلیدیهای واژه

.سیاسی


مطالعات اجتماعی ایران، با ایی زبانی درزدجنسیتمفهوم تبیین

اجتماعیهای تبعیض حیات استمرار کرد ممانعت ازروی

ایران جامعه فهم در خاص و عام مفاهیم محور: کاربرد 1پردیس عامری

چکیده اجتماعی و فرهنگی روانشناختی، شناختی، زیست عناصر آن شامل تلفیقی درمفهوم جنسیت

هویت فرهنگی و اجتماعی افراد است كه گیری در شکل مهم عناصر از ان نیز یکیاست و زبزبان صورت نمادین نظام این دو در ارتباط مستقیم با یکدیگر هستند. انتقال فرهنگ، از طریق

مصادیق یافتن انسان شناسی و فمینیسم، اندیشمندان نگاه از زبانی بنیادهای پذیرد و بررسی میهای مهم مطالعات اجتماعی جامعه، از شاخه درون زبانی نظام بررسی نسیتی وآمیز ج تبعیض

خاص تواند از رهگذار زبان، به افراد هویت آیند. با این تعریف كه جامعه می جنسیت به شمارمی -های اسنادی فرودست یا فرادست بخشد، دراین تحقیق، با گردآوری اطالعات توسط روش

ها با رویکرد معناكاوانه و انتقادی، به جنسیت زدایی از زبان در جامعه كتابخانه ای، تحلیل دادههای دارای ی تحقیق، گردآوری داده شود. با بررسی مبانی نظری، پیشینه می ایران، پرداخته

های جدید با اسناد مختلف، امکان خوانش مصادیق تبعیض جنسیتی در زبان فارسی رایج ازاین مطالعه چنین نتایج حاصل از مورد بررسی قرار گرفته است. ازرویکرد انتقادی و نوگرایانه

زبان فارسی رایج جامعه برای جنسیت زدایی از ریزی ی برنامه زمینه شود كه در برداشت میهای نظام مند با رویکرد مسئله شناسی ایرانی و متون كاربردی آموزشی فارسی، پژوهش

مورد طور جدی به آنکه بدونی زبانی، ها كلیشه زابسیاری انجام شده است و اجتماعی كمترهای ، اثرگذاری و استمرار دادن به تبعیضبازتولید حال در مرتبا، گیرند قرار پرسش و نقد

جنسیتی و اجتماعی هستند. .: جنسیت، كلیشه زدایی زبانی، تبعیض جنسیتیهای کلیدی واژه

[email protected] دكترای مطالعات زنان، دانشجوی 1



ون کاتوزیانشناختی محمد علی همایهای جامعهتبارشناسی نظریه

9مصطفی عبدی

2فردعلی بیرقی

چکیده

گذرد هنوز سال از تاسیس وگسترش رشته جامعه شناسی در ایران می 23با وجود اینکه حدود

برخوردار نیست پردازی بین المللی از جایگاه مطلوبی در زمینه نظریه این رشته در مجامع ملی و

گیرند بررسی قرار می ای علمی آنقدر مورد نقد و.در مجامع علمی جوامع توسعه یافته دستاورده

سر بلند پردازی نظریه وپردازی تا به محک آزمون گذاشته شود آنگاه اگر از این كشاكش مفهوم

. ایی برای معرفی آن نظریه خواهد بودهای بعدی زمینههم تالش ها وبیرون آمد هم این تالش

عه شناسی ایران . در جامبعدی استهای پردازیریهبرای نظ ها خود بستریعالوه برآن این جدال

مطرح شده، كه مقاله از سوی كسانی چون : اشرف، آبراهمیان، كاتوزیان و ...هایی مفهوم پردازی

جامعه شناختی های حاضر در راستای مسئله ذكر شده در سطوح باال به تبار شناسی نظری نظریه

عناصر ،بنابراین با استفاده از تکنیک تحلیل عنصریمحمد علی همایون كاتوزیان پرداخته است.

سپس با كشف پایگاه پارادایمی او، تبار عناصر اصلی های كاتوزیان شناسی شده واصلی نظریه

رغم ادعای كاتوزیان علیس این اسا . برهای پیشین مشخص شدر عناصر نظریهاین نظریه د

وی مطرح شده از سویهای نظریه فاهیم و، بسیار از مبدیع بودن نظریه هایش مبنی بر نو و

گل راكندگی اجتماعات در جامعه كم آب، تحرک طبقاتی نامتعارف و ... قبال توسط ویتفومانند: پ

توان در زمره های كاتوزیان را نمی. پس بیشتر تالشكتاب استبداد شرقی مطرح شده است در

ردن مفاهیم طرح عملیاتی ك ای گسترش وبه گونهها پردازی به شمار آورد. بلکه این تالشنظریه

گل در جامعه تاریخی ایران است.شده از سوی ویتفو

شناسی، تضاد دولت و ملت، شناسی، روش: تبارشناسی، تحلیل عنصری، هستیکلیدیهای واژه

.استبداد ایرانی

[email protected]گروه علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسالمی قشم 1

[email protected]گروه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسالمی بندرعباس، 3



جامعه شناختی احمد اشرفهای نقد نظری نظریه 9مصطفی عبدی

2نیافائقه عالئی

چکیدهعلوم اجتماعی ایران علی رغم رشد و توسعه فزاینده كمی و كیفی خود در دو دهه اخیر، هنوز

طرح شده، از جمله مسیرهای های برد. نقد و بحث پیرامون دیدگاه می رنجپردازی از فقر نظریهطرح شده است. گرچه اقدامات احمد اشرف را های بالندگی نظری و معرفی مفهوم پردازی

تقلیـدی بودن علوم نظری و مسئـله منـفعل و وششی درجهت فائق آمدن بر فقرتوان ك میتواند كوشـشی در های او نیـز خود مینقـد نـظریه اجتــماعی ایران بشمار آورد، اما بررسی و

یت نـظری احـمد آید. از طرف دیگر با وجود این اهم جهت فائق آمدن بر این مسائل به شـماراسی ایران، بررسی و معرفی انتقادی آراء او كمتر صورت گرفته است. این نش اشـرف در جامعه

ش نقد نظری از نوع نقد بیرونی به بررسی انتقادی روسی نوعی تحقیق بنیادی است، كه بابرر پردازد. می دیدگاههای اشرف در حوزه جامعه شناسی تاریخی ایرانترین مهم

براساس این كند.كه ح.ا.تنهایی معرفی مینقد نظری یکی از شش گونه تحقیق نظری است تخـیل جامعه شناختی نـظری، اشرف در قالب چهـار جسـتارهای روش پس از شناسایی نظریه

او شناسایی شده و پایگاه پارادایمی او های كاربرد تکنیک تحلیل عنصری، عناصر اصلی نظریه باهها به شکلی فراهم آمد كه احـمد این اساس امکان نقد بیرونی این دیدگا مشخص شد. پس بر

رغم تمایلش به دیدگاه تفسیری وبر، مشمول برخی انتقادات مطرح بر اشـرف را علیهای ماركسیستی به خصوص شیوه تولید آسیایی یافت. از این منظر بسیاری از انتقادات پارادایمیی و غیر دیالکتیکی بودن را بر گراگرایی، تعیینگرایی، عواملآن پارادایم از قبیل، تقلیل وارده بر

داند. های مورد بررسی از احمد اشرف ساری می نظریه

طبقه اجتماعی، فئودالیسم، ،شیوه تولید آسیایی، نقد نظری، تحلیل عنصریکلیدی: های واژه

.تضاد شهر و روستا

[email protected]اسالمی قشم، آزاد اجتماعی دانشگاه علوم گروه 1 [email protected] لوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسالمی بندرعباس، گروه ع 3




شناختی ح.ا.تنهاییهای جامعهتبارشناسی نظری دیدگاه

9مصطفی عبدی

2یشیرین مشکبو

چکیدههای های نظری پیرامون دیدگاهپردازان، كاوشهای محققین و نظریهتالشمعرفی های یکی از راه

شناسان تفسیرگرای ایرانی است كه بر مبنای آنهاست. دراین میان ح.ا.تنهایی از معدود جامعه

اسی و شنهای متعددی در زمینه جامعهسال، تالش 23همین رویکرد پارادایمی در طول حدود

شناسی نظری و دین انجام داده است. او خود شش گونه تحقیق نظری را خصوصاً جامعه

شناسایی و معرفی كرده كه یکی از انواع آنها تبارشناسی نظری است. با این وجود درمیان انبوه

د یا مور و آثار او یا كنار گذاشته شده وها شناسی ایران دیدگاههای پوزیتویستی در جامعهتالش

انتقادهای تندی بوده است. یکی از انتقادات اصلی انقطاع او از اصول خاستگاه پارادایمی و خِلط

شناختی با مفاهیم غیرعلمی است. این مقاله با روش تبارشناسی نظری و استفاده از مباحث جامعه

ا های نظری و تجربی ح.ا.تنهایی رپردازیها و مفهومتکنیک تحلیل عنصری مهمترین تالش

ها و ها با ایدهشناسایی نموده و درصدد یافتن هرگونه نسبت ارتباطی عناصر اصلی این دیدگاه

های های پیشین بر زندگی او است. اهمیت این تبارشناسی عالوه بر كشف ریشهپردازینظریه

پرداز، بررسی اعتبار نقد فوق است. در نتیجه این بررسی مشخص شد كه فکری این نظریه

پرادازانی چون ماركس، فکری ح.ا.تنهایی در اصول موضوعه و مفاهیم مکتبی نظریهخاستگاه

شناسی دینی و وبر، زیمل، فرم، مید و خصوصاً بلومر است. حتی او در طرح نظریه جامعه

اش پاینده بوده و تبارهای فکری او در نگاه تفسیرگرایانه كنشعرفانی خود نیز بر اصول مکتبی

ین ریشه دارد. پس در نتیجه آن تبارهای فکری تفسیرگرایی و تجربه زیسته گرایی نمادمتقابل

ایرانی / آمریکایی تنهایی او را به سمت طرح دیدگاه طبیعت گرایی دیالکتیکی هدایت كرده

است.

تبارشناسی، جامعه شناسی دینی، اصول موضوعه، پارادایم، نقد درونی. کلیدی:های واژه

[email protected] قشم، اسالمی آزاد دانشگاه اجتماعی علوم گروه 1 [email protected] عباس، اسالمی بندر آزاد دانشگاه اجتماعی علوم گروه 3


در ایران «هویت جنسیتی»م شده درحوزه های انجافراتحلیل پژوهش

9فاطمه عزلتی مقدم

چکیدههویت جنسیتی به عنوان یکی از ابعاد هویت اجتماعی، شاخصی برای سنجش زنانگی و

های اجتماعی یادگیری شده و ترجیحات جنسی شکل یافته داللت دارد. این مردانگی بر نقشای صورت گرفته در حوزه هویت جنسیتی ه مقاله با استفاده از مرور سیستماتیک، پژوهش

پژوهشی فارسی زبان مرتبط با موضوع -فراتحلیل گردید. نمونه مورد بررسی مقاالت علمیتاكنون است كه به طور نظام مند و تا رسیدن به اشباع اطالعات 1223هویت جنسیتی از سال

مشخص شد كه مورد مطالعه،های گردآوری شده است. در بررسی جنسیت مولفان پژوهشاثر پژوهشی در حوزه هویت جنسیتی، 22نسبت مولفان مرد نسبت به زن بیشتر است. از بین

12.22های جامعه شناختی، نظریه جنکینز با دهد كه از مجموع نظریه می كلی نشانبندی جمع رصدد 2و نظریه فمینیسم هر كدام با درصد و نظریات ساندرا بم 12.42ا ، نظریه گیدنز بدرصد

های به كار رفته در تکنیکبندی اند. بررسی و دسته ها را به خود اختصاص داده بیشترین فراوانیها با استفاده از روش پیمایش انجام پژوهشدرصد 42.23آثار مرور شده، حاكی از آن است كه

فاده درصد آنها با است 2.34های كیفی، و تحقیقات كه از روش درصد 31.2شده است. پس از آن درصد نیز نظری بودند در این حوزه، اكثر تحقیقات انجام شده با 2.34از روش اسنادی و نیز

روش پیمایشی و كمی بوده است و استفاده از روش كیفی، كمترین فراوانی را داشته است. 32.42تبیینی داشته اند، همچنین -و آثار بررسی شده رویکرد توصیفیها درصد پژوهش 23.42این درصد 2.34فقط رویکرد تبیینی داشته اند. درصد 12.23تنها رویکرد توصیفی، و درصد

درصد 22.22جامعه آماری اند. و رویکرد روشی خاصی نداشتهاند تحقیقات هم نظری بوده 3.42در مقیاس اجتماع كوچک و تنها درصد 34.21استانی، -تحقیقات در مقیاس شهری

قایسه آمارهای كشورهای مختلف بوده است.در سطح فراملی و با م درصد

فراتحلیل، جنسیت، هویت جنسیتی، هویت زنانه، هویت مردانه، جامعه پذیری کلیدی:های واژه

جنسیتی.

[email protected]دانشجوی دوره دكتری جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسالمی واحد تهران مركزی، 1


ای با نظام تعامالت اجتماعی با برد محدودایران جامعه

9غالمرضا غفاری

چکیده ای با نظام تعامالت شود، جامعهخته میكه با امر تفکیک اجتماعی شناجامعه جدید سوای از این

زمان دارای چگالی، تکثر و اجتماعی با برد و شعاع به نسبت بلند و وسیع است. به تعبیری، همهای خود و وجوهی كه مایهای كه در كنار توجه به درونگستره روابط اجتماعی است. به گونه

هایی از سویهدهنده خود سازنده و تشکیل مبتنی بر تعلقات طبیعی و اجتماعی هستند؛ كه به سهمهای تر را به امور بیرونی در قالب ورود به روابط و جمعگیری بیشهویت هستند، تأكید و جهت

های تر داده است كه به لحاظ هویتی، خود موجد تکثر و چندگانگی در سویهناشناخته و گستردهر و ابعاد خاص و عام را به صورت توأمان اند. به عبارتی، دیالکتیک بین اموهویتی نیز شده

توانسته داشته باشد كه برآیند آن، وجود نظام تعامالت اجتماعی به نسبت گسترده و با شعاع و تردید این وضعیت شود. بیگرایی اجتماعی نیز یاد میبُرد وسیع است كه از آن تحت عنوان عام

ای های عدیدهاند، توانسته كارویژهتجربه كردهبنا به تجربه تاریخی و اجتماعی جوامعی كه آن را را در پی داشته باشد كه از پیامدها و نتایج نخست، ولی بسیار مهم آن: بسط مدنیت، به

تر بوده كه زاینده نظم شناسی دیگری، پذیرش اجتماعی، آزادسازی انرژی اجتماعی بیشرسمیتت كه در جامعه ایران شاهد فرایند تعاملی و باشد. مسئله این مقاله این اسو توسعه اجتماعی می

دیالکتیک خاص و عام در عرصه نظام روابط و تعامالت اجتماعی نیستیم. در نتیجه این نوشته به روش تحلیلی در صدد این است كه در گام اوّل: نشان دهد نظام تعامالت اجتماعی جامعه ایران،

های ملّی، دارای بُرد و شعاع محدود است؛ تا شهای حاصل از پیمایبر مبنای تحلیل ثانویه دادههای برآمده از این بخش، محدود بودن بُرد تعامالت اجتماعی، كه به نوعی بیانگر در پرتو یافتهبتوان تأیید كرد. در مرحله دوم: گرایی اجتماعی است، راگرایی اجتماعی در برابر عاموجه خاص

وابط و تعامالت اجتماعی در خصوص دستیابی به در باب پیامدهای این محدویت در شعاع رشود و در نهایت: به برخی از عوامل اجتماعی نظم اجتماعی پویا و توسعه اجتماعی بحث می

پردازد.توانند در مورد چرایی وجود چنین وضعیتی توضیحی داشته باشند، میكه می خاص و عام، جامعه ایران. تعامالت اجتماعی، بُرد تعامالت، دیالکتیک کلیدی:های واژه

[email protected]دانشیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، 1


له این استأمس ؟شناسیله شناسی یا آسیبأمس

9فاضلی لهانعمت

چکیدههای علوم تمام رشته شناسی پارادایم غالب در علوم اجتماعی ایران است. در تقریباًآسیب

شناسی، اقتصاد، حقوق، علوم تربیتی، شناسی، جمعیتشناسی، انساناجتماعی شامل جامعه

شناسی امری عمومی است و شناسی اجتماعی و مطالعات فرهنگی در ایران آسیبت، روانمدیری

-ای است كه از زیستشناسی استعارهشاید بتوان آن را گفتمان غالب این رشته دانست. آسیب

مربوط به جامعه و انسان های شناسی گرفته شده و هدف آن شناسایی مشکالت در یکی از زمینه

بندوباری، افت تحصیلی، توروم، بیکاری، فقر، فساد، اعتیاد، خشونت، فحشا، بیباشد. طالق، می

افسردگی، گسترش شایعات، كودكان كار، تبیعیض جنسیتی، تبعیض قومیتی، ناكارآمدی سازمانی

سوادی، و موضوعاتی از این وری، آلودگی هوا و مشکالت زیست محیطی، بیو پایین بودن بهره

محققان علوم ای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است كه معموالًهرین آسیبتنوع مهم

شناسی در ایران به عنوان كنند. آسیبهایشان آنها را توصیف و تحلیل میاجتماعی پس از بررسی

گفتمان غالب جنبه هژمونیک پیدا كرده و نوعی زبان مشترک میان دانشگاهیان و نظام اداری

شناسی كردن جامعه و های تحقیق برای آسیبها و روشمهارت كشور شده است. دانشگاهیان

اند و نظام اداری كشور هم بودجه و امکانات برای محققان آسیب شناس فراهمانسان را آموخته

خواهم این گفتمان آسیب شناسی را نقد كنم و نشان دهم كه این می كند. من در این مقاله می

اقع گرا و كارگشا و از نظر معرفتی سودمند ارایه كند. گفتمان قادر نیست توصیف و تحلیل و

را به عنوان جایگزینی برای این گفتمان ارایه كنم. به اعتقاد « مساله شناسی»خواهم می همچنین

شناختی تحصلی استوار است كه صرفاًمن گفتمان آسیب شناسی برپایه نوعی دستگاه معرفت

تواند انسان و ل مشاهده كمیت پذیر جامعه است و نمیعینی و بیرونی قابهای قادر به قهم الیه

اش، بستری كه معنای چیزها در آن جامعه ایرانی را در بستر تاریخی، فرهنگی و اجتماعی واقعی

[email protected]، انشگاه عالمه طباطباییعضو هیئت دانشکده علوم اجتماعی د 1


شود شناسایی كند. از اینرو این گفتمان نه تنها كمک جدی به نظام مدیریت می تولید و بازتولید

بندی شته است بلکه حتی تاكنون قادر به ارایه یک صورتكشور برای اصالح و بهبود جامعه ندا

نظری از انسان و جامعه ایران هم نبوده است. از اینرو این گفتمان دستاورد علمی فابل توجهی

از طریق فهم انسان و جامعه در بستر تاریخی و فرهنگی « مساله شناسی»نداشته است. در مقابل

آن مانند اتنوگرافی و مطالعات تاریخی و نشان های اش و با تکیه بر رویکرد كیفی و روش

از انسان و جامعه ایرانی ارایه ای تواند توصیف و تحلیل واقع گرایانه می شناختی و امثال اینها

تواند سهم قابل توجه تری در توسعه مرزهای دانش ایفا كند. می كند و از نظر علمی نیز

، فرهنگ معاصر ایرانآسیب شناسی، مساله شناسی کلیدی:های واژه


شخصی و مسائل هاییطرح نظری مسئلۀ پژوهش فراتر از گرفتار

عمومی

9رادمحمدامین قانعی

چکیدهاین مقاله با استفاده از آرای سی رایت میلز به تفکیک انواع مسائل و اهمیت متفاوت آنها در

در پژوهش اجتماعی، طرح پردازد. می با نظریهها پژوهش اجتماعی و تعیین نسبت هر یک از آن

تواند از یک مسئلة دهد. پژوهش می می مسئله درست شاید نیمی از فرایند پژوهش را تشکیل

فردی یا مسئلة اجتماعی آغاز شود ولی نهایتاً باید به یک مسئلة جامعه شناختی منجر شود.

های تهدید شدۀ به ارزش (Personal troubles)های شخصییا به قول میلز گرفتاری مسئلة فردی

به تهدید (Public issues)گردد و مسئة اجتماعی یا به قول میلز مسائل عمومی می فردی باز

عموم مردم مربوط است. مسئلة جامعه شناختی به معنای دیدن مسائل فردی و مسائل های ارزش

است. در سنت/بینش جامعه شناختی این طرح « طرح مسئلة نظری»اجتماعی در پرتوی یک

كالن زندگی های زندگی فردی و چشم اندازهای سئله نظری مستلزم كنار هم نهادن تجربهم

اجتماعی، سطح فردی و سطح جمعی/تاریخی و باالخره تقارب بیوگرافی و تاریخ است. دو

فردی و جمعی است و در سومین های سطح مسئلة فردی و مسئلة اجتماعی مبتنی بر ارزش

عه شناختی پیوند بین مسئله و نظریه، و پیوند بین مسئلة نظری و سطح مسئله یعنی مسئلة جام

گردد. می جامعه شناختی مطرحهای ارزش

های فردگرایانه از مسائل زندگی، شناسی برای مقابله با دریافتبا این وجود سنت جامعه

هستند و مسائل ساختاری مسائل اجتماعی، تاكید بیشتری بر مسائل اجتماعی و عام داشته است.

باشند. می به این دلیل مفاهیم مورد استفاده در طرح نظری مسئلة پژوهش عمدتاً ساخت گرایانه

درونی نظام های نظام اقتصادی، جنگ ناشی از ویژگیهای به نظر میلز بیکاری ناشی از ویژگی

[email protected]عضوهیئت علمی مركز تحقیقات سیاست علمی كشور، 1


سیاسی و صنعتی شدن نامتوازن جهان است.بدین ترتیب طرح نظری مسئلة پژوهش عمدتاً بر

به معنای ارتباطات پیچیدۀ نهادهای گوناگون جامعه تکیه دارد. این « ساخت اجتماعی»مفهوم

دهد: می مقاله پس از تحلیل سطوح سه گانة مسئلة در پژوهش اجتماعی به سواالت زیر پاسخ

های آیا طرح نظری مسئلة پژوهش به یک نگرش نخبه گرایانه و نادیده گرفتن دیدگاه

انجامد؟ نمی كاربران علوم اجتماعی وها مردم،سازمان

و مفاهیم ساخت گرایانة در مطالعة اجتماعی، بیان تجربیات ها آیا كاربرد نظریه

سازد؟ نمی را ناممکنها پدیدارشناختی سوژه

آیا طرح نظری مسئلة پژوهش در مطالعات ایرانی به یک نگرش قیاسی صرف و ناتوانی

انجامد؟ نمی مسائل جامعة ایران تاریخیهای پژوهش از بیان ویژگی

بدنة اصلی مقاله با طرح مفاهیم سه گانة گسترش فضای اجتماعی طرح مسئله، تقارن جامعه

ساخت اجتماعی به عنوان (Sensitive usage)شناختی بیوگرافی و تاریخ، و كاربرد هوشمندانه

سازد. می اهمیک مفهوم حساس،امکان پاسخگویی به سواالت سه گانة این مقاله را فر

شخصی، مسائل عمومی،مسئلة جامعه های : طرح نظری مسئلة پژوهش،گرفتاریکلیدیهای واژه

.شناختی


بررسی دیدگاه روشنفکران دینی نسبت به مدرنیته

9لیال قنبرپور

چکیده

آنكه ایران را تحت تأثیر خودش قرار داد و در واقع تحول اساسی در ماهیت ای بیشترین پدیده

برای ما ایرانیان داشته پیامدهای مثبت و منفی زیادی است. مدرنیتهمدرنیته ی جاد كرد، پدیدهـای

گوناگون بوجود آورده است. با این حال و با گذشت بیش از های و تحوالت اساسی دربخش

متفاوتی در كشور در رابطه با آن وجود دارد.های سال از ورود آن به كشور هنوز گفتمان 123

با توجه به مهمترین پرسش پژوهش : گفتمان روشنفکر دینی ازجمله این گفتمانهاست

روشنفکران دینی چه تعریفی از مدرنیته و آثار آن دارند؟به بررسی آراء و افکار سه روشنفکر

دینی )عبدالکریم سروش،محمد مجتهد شبستری و رضا علیجانی ( و با هدف تحلیل گفتمان

چارچوب مفهومی بحث نیز بر اساس دیدگاه .نیته پرداخته شده است آنها نسبت به مدر

هابرماس و والرشتاین بک در مورد مدرنیته انتخاب شده و اساس تحلیل دادها بر مبنای ،گیدنز

. دهد می است كه نظریه آنها را تشکیلهایی نظریه گفتمان الكال و موفه و مولفه

بسیاری از اند ست كه روشنفکران دینی توانستهپژوهش این اهای از جمله مهمترین یافته

رده هژمونی و تثبیت كنند چرا كهنظریات خود را در جامعه و در بین مردم و قشر تحصیل ك

اند كه متناسب جامعه و های خود را برای ارائه الگویی جدید از مدرنیته قرار داده اساس اندیشه

دین وحیانی است و خروجی آن ،دینی راسالمی باشد. ورودی ذهن روشنفک -فرهنگ ایرانی

دینی آنان معطوف به همین دین طبیعی است، نه به متن های دین طبیعی. از این رو، نواندیشی

دهد. نمی پیامی فراتر از پیام روشنفکری الئیک ارائه ،كتاب و سنت. لذا چنین نواندیشی دینی

.ته، دینمدرنی ،، روشنفکران دینی: تحلیل گفتمان کلیدیهای واژه

[email protected]فارغ التحصیل كارشناسی ارشد جامعه شناسی ،پیام نور تهران غرب 1



گری مفاهیم ی ایران با میانجیشرایط امکان و امتناع شناخت جامعه

گرا و شناسی تعمیمی جامعه)واکاوی انتقادی دوگانه عام و خاص

آن( های خروج از تفریدگرا و راه 9علیرضا کیانفر

چکیدههای احتانسانی و اجتماعی، شناخت دقیق و روشن سهای كاركردهای دانشترین یکی از مهم

منتسب به انسان و جامعه است. از آنجایی كه هر گونه شناخت و معرفت بشری، نیازمند شرایط

و ابزارهای معین و مشخصی بوده؛ بنابراین پژوهشگر اجتماعی خواسته و ناخواسته ملزم به

های بشری و ی اصلی تمام معرفتكشف و انتخاب این شرایط و ابزارها است. مفاهیم، بن مایه

ی شناخت پدیدارهای اجتماعی و طبیعی هستند. حال با نیم ترین وسیلهترین و بنیادیهمم

های اجتماعی و انسانی پی به شکافی عمیق میان اندیشمندان اجتماعی در نگاهی به تاریخ دانش

های عام و خاص، تعمیمی و تفریدی، انتخاب و به كارگیری این مفاهیم خواهیم برد. دو گانه

باشد. با نیم نگاهی به جامعه شناسی ایرانی، می ئی، ساختاری و تکینه موید این مطلبكلی و جز

ماركسی در برابر _گردد. جامعه شناسان دوركیمی ها تایید میحضور پررنگ و شدید این دوگانه

زیملی نبردی سهمگین و دهشتناک را در ساحت جامعه شناسی ایرانی _جامعه شناسان و بری

ای برای اثبات اند، و هواداران هر دو مکتب و جریان دالیل محکم و اقناع كنندهدهبر پرده آور

پارادایمی خود دارند. این مقاله بر آن است با نظرگاهی انتقادی، ها و رویکردهاینگرگاه

تاریخی، فلسفی و جامعه شناختی محل این منازعه را تشخیص داده، نقاط قوت و ضعف هر دو

ی اجتماعی، جامعه شناختی ایران گشته و تر وارد حوزهنموده و سپس انضمامیجبهه را واكاوی

ها را در میان اندیشمندان و جامعه شناسان ایرانی تشخیص دهد و امکانات و امتناعات این نحله

شرایط و امکانات فراروی از این دو جبهه را بررسی نماید.

ر پیوستاری و منقطعانه راملی، با نگاهی غیهای جهانی و فجامعه شناسی ایرانی همانند نمونه

گانه و اخذ یک سوی و حذف دیگرسوی عمالٌ خویشتن را از بهره جویی از انتفاعات به این دو

رشناسی ارشد علوم اجتماعی، گرایش مطالعات جوانان دانشگاه تهران، ی كا دانش آموخته 1

[email protected]


ی دیگر محروم كرده است. اما بنا به آنچه رفت این نوشتار بر آن است با نگاهی و امکانات سویه

اعی و غیرگزینشی دیدن این دوگانه راهی انتفادی و فرارونده همچنین با پیوستاری، غیرانقط

فراتر از آنچه موجود است بیابد و یا حتی االمکان به یافتن آن نزدیک گردد.

.نومینالیسم ، رئالیسم، گرا و تفریدگرا شناسی تعمیم عهجام، مفاهیم عام و خاص کلیدی:های هواژ


فراتحلیل مطالعات جامعه شناختی مربوط به امنیت در کشور

9د گودرزیسعی


3علی ربیعی

چکیدهشناسی كه توجه بسیاری از پژوهشگران و صاحب نظران های مهم در جامعهیکی از سازه

اجتماعی توسعه را به خود جلب كرده، امنیت است. امنیت در دو سطح خرد و كالن و از دو

ی اخیر همگام شگران در چند دههبعد ذهنی و عینی قابل بررسی است. در داخل كشور نیز پژوه

ی امنیت داخلی و خارجی و عینی و لهأاجتماعی و انقالبی صورت گرفته به مسهای با دگرگونی

اند. با توجه به انجامثیر گذار بر روند توسعه توجه كردهأی یکی از عوامل مهم تمثابهه ذهنی ب

یا تناقضاتی در هاها، تعارض ریوجود ناسازگا های متعدد در مورد امنیت در كشور وتحقیق

و بازنگری در ها این پژوهشبندی ، جمعآنها سنتزا ب هو نیاز به تلخیص همرا هاتحقیقاین نتایج

ی امنیت در ایران لهأبرای تببین مسها ها و نتایج نظری آناین مطالعات خاصه از حیث یافته

های های تحقیقور استنتاج تفاوتنماید. تحقیق حاضر با روش فراتحلیل به منظضروری می

ها )تشریح نقاط ها، نقد آنها، كشف روابط جدید میان تحقیقمربوط به امنیت، تركیب یافته

ها و به ویژه سنتز رویکردهای مربوط ضعف و قوت( و دستیابی به نتایج كلی و كاربردی از آن

های منظور استنتاج تفاوتی امنیت در شرایط ایران صورت گرفته است. به لهأبه تبیین مس

شده تا مشخص ها، به بررسی وضعیت مطالعات مربوط به امنیت پرداخته موجود در این تحقیق

های انجام گرفته آیا فقط به بعد ذهنی امنیت و عوامل مؤثر بر آن در سطح خرد گردد كه تحقیق

اند. آیا ماهیت وجه نمودهاند، یا به بعد عینی و سطح كالن امنیت نیز ت)احساس امنیت( پرداخته

ی ابعاد امنیت )اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی( بوده است یا ها ناظر به همهاین مطالعه

ها فقط به یک بعد خاص امنیت توجه شده است؟ وضعیت این مطالعات از در هر یک از آن

گیری، حجم نهی روایی و پایایی، چارچوب نظری مناسب، روش نمولهأشناختی )مسمنظر روش

[email protected]،ت علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه پیام نورأعضو هی 1

ت علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه پیام نورأعضو هی 3

ام نورت علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه پیأعضو هی 2


های ها از تجربههای آماری و...( چگونه است؟ آیا این تحقیقنمونه، رعایت پیش فرض آزمون

ی آماری تحقیق اند یا خیر؟ جامعهاند و خاصیت انباشتگی داشتهعلمی دیگر محققان بهره گرفته

د امنیت است، كه از های انجام شده در كشور در مورها و پایان نامهها، مقالهی تحقیقشامل كلیه

به فراتحلیل، ها آثاری كه شرایط مورد نظر تحقیق را دارند )مثالً شرط ورود یک فرضیهمیان آن

ها از برای تحلیل دادهاند. مطالعه و...(، به روش سرشماری بررسی شده 2تکرار آنها حداقل در

Effect))ی اثر ی اندازهو دو تکنیک تركیب احتماالت و محاسبه CMA و SPSSافـزار دو نرم

size و نمودار قیفی استفاده شده است. برای رسم نمودار قیفی از معکوس واریانس )وزن آماری

rكـوهن، g)یا ) dهگز، dنیز از اثـر یهای انـدازهز میان شاخصاثر( استفاده شده و ا

فرا تحلیل بازگوی آن نتایج این استفاده شده است.فیشـر zو گشـتاوری پیرسـون همبسـتگی

یلهأمسی امنیت در كشور كفایت نظری كافی برای تبیین است كه مطالعات انجام شده درباره

امنیت در شرایط ایران را ندارند و ضعف تئوریکی برای تبیین امنیت اجتماعی، سیاسی و

ت دانست.ویژگی مشترک این مطالعاترین توان مهماقتصادی در هر دو سطح خرد و كالن را می

فراتحلیل، امنیت، احساس امنیت، امنیت عینی و ذهنی.: کلیدیهای واژه


شناختی توسعه اجتماعیتبیین جامعه

)مطالعه موردی استان مرکزی(

9مهدی مبارکی

2زهره شهبازی

چکیدهاختی قرار مورد بررسی جامعه شن اجتماعی سیستم این مقاله توسعه اجتماعی را به مثابه كیفیت

داده است. استدالل این است كه توسعه اجتماعی در ایران با مفاهیم نزدیک به خود مانند

سیاستگذاری اجتماعی، توسعه انسانی و مقابله با فقر و نابرابری یکی گرفته شده و همچنان

رسد این وضعیت ناشی از ضعف در رویکرد پس ماندی نسبت به آن وجود دارد. به نظر می

شناسی، هدف شناسی و امکان شناسی در مفهوم توسعه اجتماعی و عدم اجماع نظری و هستی

دستیابی به تجربی در این حوزه است. بنابراین در این مطالعه با هدف اجماع، پس از

توسعه اجتماعی به روش دلفی، مدل مفهومی آن از طریق دهنده اصلی تشکیلهای شاخص

لیزرل مدل سازی شد. بر اساس این مدل همبستگی اجتماعی، تحلیل عاملی تاییدی در نرم افزار

عدالت اجتماعی، امنیت اجتماعی، كیفیت زندگی و اخالق توسعه اجتماعی به عنوان

به روشها اجتماعی شناخته شدند. سپس وضعیت این شاخص توسعه اصلیهای شاخص

نفر به شیوه 1233 جم نمونهسال استان مركزی با ح 12در بین شهروندان باالی پیمایش

با رعایت اعتبار و روایی با استفاده از تکنیک پرسشنامه محقق ساختای گیری خوشه نمونه

حد از توسعه اجتماعی در استان مركزیهای گیری شد. طبق نتایج وضعیت شاخص اندازه

است. نوسان در باال به رو متوسط تا پایین به رو متوسط

اعی، همبستگی اجتماعی، عدالت اجتماعی، امنیت اجتماعی، توسعه اجتم کلیدی:های واژه

.اخالق توسعه اجتماعی

[email protected]، عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی واحد استان مركزی 1

[email protected]، عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی واحد استان مركزی 3


های ایرانی استنباطات مفهومی از ساختارهای قدرت در خانواده

9سید بیوک محمدی

چکیدهبا زیر سؤال رفتن نظام پدرساالری در عصر حاضر سؤاالتی در بارۀ آیندۀ نظام خانواده مطرح

ه كلی حکایت از آن دارد كه به دنبال تضعیف نظام پدرساالری، برابری بین یک نگا ،شده استجای محل فرماندهی مرد و فرمانبری زن، به محل مذاكره بین همسران افزایش یافته و خانواده به

است كه افزایش مساوات بین زن و مرد است، در همین ارتباط گفته شده همسران تبدیل گشتهبینانه های خوش بینی گونه پیش نظران این نظر عده زیادی از صاحب . اما بهاند بینی كرده را پیش

كند. های ایرانی این تردید را تایید می چندان به واقعیت نزدیک نیست. نگاه به خانوادهبا اینکه هنوز هم در غرب، بحث بر سر قدرت مرد، به ویژه در ادبیات فمنیستی،

اریخ در جریان است و به رغم سادگی و تکراری بودنش، الفساد ت به عنوان ام« پدرساالر»وهمچنان به قوت خود باقی است. ما معتقدیم كه مشاهدات موجود درایران مطابقت چنین وضعی

كند. را تایید نمینگاه به خانواده ایرانی نه یک روند بلکه چندین روند با به عبارت بهتر چندین الگوی رابطه

بر گرفته از غرب نیست. های سازد كه منطبق بر دیدگاه رمال میقدرت رد خانواده را ب ساختار ساختار سلطه: در سنخ: الگوهای مشاهده شده در ایران به طور خالصه عبارتند از

گرایی، سلطه یکی از همسران بر دیگری از الگوهای غالب است كه در آن عدم قدرت سلطههای سنتی تعلق ضور دارد. این الگو الزاماً به خانوادهتساوی برقرار بوده و نارضایتی همیشه ح

گر باشد و در نداشته و الزاماً مرد دارنده قدرت سلطه نیست. زن یا مرد ممکن است كه فردسلطهساختار صمیمی: در ساختار صمیمی قدرت ؛ های مدرن یا سنتی بروز مشاهده شود خانواده

نابرابری توزیع قدرت مقبول طرفین است و ممکن است برابر باشد یا نباشد اما در صورتترین نوع رابطة رسد مطلوب منشاء نارضایتی نمی باشد. این ساختار صمیمی به نظر می

ساختار مشروع: ساختار ؛ ستا خانوادگی باشد. زیرا كه عشق و عالقه از عناصر اصلی آنكنند برقرار است. اگر میهایی كه زن و مرد ایفا مشروع سنتی یا مدرن كه در آن مقبولیت نقش

[email protected]، پژوهشگاه علوم انسانی و مطلعات فرهنگیعضو هیات علمی 1


ها به هر دلیلی مورد قبول واقع شود )به ویژه تعریف مشترک وظایف و اختیارات زن و نقششوهر( و هر دو طرف نقش خود را به نحو احسن ایفا كنند آن رابطه یا بدون تشنج خواهد بود

سنتتی و یا های و یا تشنج و مشکالت چندانی نخواهد داشت. هنجارهای سنتی در خانوادهمدرن نیز ممکن است كه منشاء نابرابری اما های توزیع قدرت به صورت آگاهانه در خانواده

خر اینکه بعضی روابط خانوادگی وجود دارند كه كامالً منطبق آ نکتهساختار بینابین: ؛ مقبول باشدهای بینابین یا در توان ساختار ها را میبر یکی از ساختارهای ساخته و پرداخته شده نیستند، آن

ی حال انتقال نامید. بعضی از آنها به دلیل داشتن نقاط مشترک در دو مدل یا بیشتر، ساختاراند و دهند. بعضی از آنها به دلیل داشتن شرایط انتقالی هنوز جا نیافتاده خاص از خود نشان نمی

های بینابین ه موارد ساختارلذا معلوم نیست كه در كدام ساختار قرار دارند؛ از این رو این گوننامیده شدند. این تنوع كه منطبق بر الگوهای غربی نیست، از طریق مشاهده قابل تایید بوده و

است.های ایرانی خانواده نشانگر تفاوت ساختارهای قدرت در

خانواده ایرانی. نظام پدرساالری،استنباطات مفهومی، ساختار قدرت، : کلیدیهای واژه


گراییحوالت جامعه روستایی و نسبت آن با مفهوم بومیمنطق ت

9مهدی محمدی

چکیدهی این مقاله بر آن است تغییر و تحوالت جامعه روستایی را بر اساس نقش، نفوذ و گستره

ی روستایی را شده جامعههای انجامهای دولت مورد بررسی قرار دهد. بیشتر پژوهشسیاست

-ها و جذب و همگونی نظام ارزشبرای تحمیل آمرانه های دولتی تاخت و تاز برنامهعرصه

رسد. مفروض دخالت گسترده دولت برای ساز برمیهای كالن و یکپارچهسازی آن در سیاست

-در سطح ملی برای عقب نماندن از قافله تمدن، ترجیع« توسعه بر اساس نوسازی»تحمیل منطق

روستایی بوده است. با این وجود كمتر به تاثیر این جامعه شناسی بند مطالعات توسعه در حوزه

گرایی در توسعه روستایی توجه شده است. ها بر فرسایش یا باروری و شکوفایی بومیسیاستهای محور، تجربهمند و مکانتجربی و انضمامی زمینه هاینهادن بر دانشگرایی؛ با ارجبومی

ی كنندهدیده احترام نگریسته و آن را به عنوان تسهیل ی افراد در جغرافیای روستایی را بهزیستهانسان و « سازفرهنگ»آمیز و گیرد. این الگو كه بر اساس رابطه مسالمتفرایند توسعه در نظر می

دهد. تجربه طبیعت استوار است توسعه بر اساس نیاز جمعی اجتماع روستایی را هدف قرار میگرایی موجب فرسایش ته با عدول از منطق بومیهای گذشهای نوسازی در دههو سیاست

روستاها را به ارمغان آورده ی «ن بوددرو»های دْ شده، و اضمحالل شاكلههای خراجتماع پویایی

و جایگزینی فرهنگ بندی كرد: تحمیلگونه صورتتوان ایناست. بحث محوری مقاله را می

مکان »یابد با فرهنگ می انی سازی تبلورهای مدرنیزاسیون و جهكه در ایدئولوژی« فضامحور»یابد، زمینه ساز و از می ای انتظام و انسجامهای بوم محورانه و منطقهكه بر اساس آیین« محور

تاریخی چگونگی -زدایی بوده است. این نوشتار بر اساس رویکرد نظریهای مهم بومیعلت

نماید.امکان پذیرشدن این پدیده را تشریح و تبیین می

سعه روستایی، اصالحات ارضی، جامعه شناسی روستایی، نوسازی، تو های کلیدی:واژه

.گرایی در توسعه بومی

[email protected]دانشگاه تهران دانشجوی دكتری جامعه شناسی توسعه 1


مدرنیته یا غرب و کژمدرنی اندیشه سید احمد فردید درباره بررسی

جامعه ایران

9پیمان محمودی

چکیدهبوجود آورده فکری بسیاری راهای ما با غرب و تفکر مدرن چالشی اساسا از زمان مواجهه

این كه هویت ایرانی چیست و ی است؛ چرا این مواجهه ما را با یک پرسش اساسی درباره

شود می با فضای غرب و مدرنیته كدام راه را برای آن چه كه توسعه نامیدهی ایرانی در مواجهه

از آن یاد باید انتخاب كند. از دل این مواجهه شکافی ایجاد شد كه امروزه با عنوان سنت و مدرن

كه هر كدام تفاسیر اند شود كه از دل این شکاف نیز جریانات روشنفکری بوجود آمده می

كه تاكنون نیز ادامه دارد و این همواره یک مساله اند متفاوتی از فضای مدرنیته و غرب داشته

شده است. سید احمد فردید معتقد است كه كه در هر می ایران تلقیی اساسی برای جامعه

برد كه برای انسان می یک روح خاصی حاكم است و از آن با عنوان حوالت تاریخی نامای زمانه

ه به حوالت موجود جهت دهیانسان را با توجهای آورد و انتخاب می یک جهت دهی را بوجود

توان با عنوان غرب یا مدرنیته می جدید رای براین اساس حوالت تاریخی حاكم بر دورهكند. می

و ها ما تاثیر گذاشته است و ما را با امکانی یر كرد. در واقع این حوالت عالم مدرن بر جامعهتعب

به بیان دیگر باید گفت كه حوالت در نظر فردید به نوعی در .مسائل مختلفی روبرو كرده است

واله را به سمت مدرنیته ح باشد یعنی عالم مدرن به نوعی ما را و هویت ما می معنای حواله دادن

ایران یک عنصر اساسی در تقابل با مدرنیته و عالم غرب ی داده است اما از آنجایی كه در جامعه

باشد از این رو همواره سنت و مدرن در یک كشاكش می قرار گرفته است و آن روح سنت

ایران به سمت آن ی و این كشاكش سبب شده است تا جامعهاند دائمی باهم دیگر قرار داشته

ی شناسی جامعه پور در سنخ روی كند كه نه مدرن و نه سنتی است. بر این اساس جالئی سنخی

كند. می مدرن یادكژی ید كه از آن با عنوان جامعهگو می ایران از یک سنخ جدیدی سخن

كند سبب شده است تا می بنابراین باید گفت كه آن چه كه فردید از آن به حوالت تاریخی یاد

مدرنیته و یا با عالم غرب دچار ی به سبب نداشتن ارتباط هویتی ذاتی با پدیدهایران ی جامعه

[email protected]دانشجوی كارشناسی ارشد جامعه شناسی دانشگاه شاهد تهران، 1



نوعی كژمدرنی شود و به نوعی دچار یک بحران هویت شده است.در واقع باید گفت كه از نظر

فردید برای رسیدن به یک هویت یا تمدن و یه یک نظم و ثباتی باید شرایط وقوع آن محیا باشد

رسیدن به مدرنیته محیا نبوده است از های ایران چون شرایط و زمینهی معهو از این رو در جا

شود. سوال ما در این مقاله این می این رو جامعه دچار آن چیزی شده است كه كژمدرنی نامیده

یابد؟ روش بررسی می كژمدرنی كند چه ارتباطی با جامعه می است كه حوالتی كه فردید عنوان

باشد. آنچه كه در این می ای اسنادی و كتابخانهی ع كیفی و بررسی و مطالعهدر این مقاله از نو

باشد به نوعی برقراری ارتباط بین مفاهیم فلسفی با مفاهیم جامعه شناختی می مقاله مد نظر ما

باشد كه از جمله مفاهیم فلسفی به حوالت و از مفاهیم جامعه شناختی مفهوم كژمدرنی را می

ی داده ایم؛ و در پی این هستیم كه با این ارتباط به عمق و غنای نظری دربارهمورد توجه قرار

ایران بپردازیم.ی جامعه

.كژمدرن، غرب، توسعهی حوالت، جامعه :کلیدیهای واژه


راهی میانه در منازعۀ سنت و تجدد در «تداوم عین در گسست»مدل

ایرانی جامعه

9ابوالفضل مرشدی

چکیدهزمین مسأله بسیاری از متفکرین نت به تجدد از همان آغاز ظهورِ تجدد در مغرببحث گذر از س

، «گماینشافت و گزلشافت»هایی مانند شناسان با طرح دوگانهاجتماعی بوده است و جامعه

-، نقش به«جامعه سنتی و مدرن»و « نظم مکانیکی و ارگانیکی»، «داریجامعه فئودالی و سرمایه»

ویژه از سوی برخی از اند. این مبحث در قرن بیستم بهموضوع داشته سزایی در تبیین این

گیری منازعه نظری زمین به صورت اساسی پی گرفته شد تا جایی كه به شکلمتفکرین مغرب

« تداوم سنت و تجدد»و مدافعان نظریة « گسست بین سنت و تجدد»بین دو دسته مدافعان نظریة

ر ایران، دامنة این منازعه به ایران نیز كشیده شده است. بهمنجر شد. با ورود و گسترش تجدد د

تشخیص هم از ایران در تجدد و سنت میان جدال در را نظری موضع سه توانمی خالصه، طور

گفتمان نهادن كنار ضرورت از و كنندمی مطرح را تجدد و سنت مساله انحالل ایدسته( 1: داد

بحران از دیگر ایدسته( 3 گویند؛می سخن ما، كشور در اجتماعی علوم در بویژه تجدد، و سنت

مستقل سنت ایجاد برای «شناسیغرب» گیریشکل ضرورت بر و گویندمی سخن ایران در تجدد

و كنندمی ارزیابی بحران دچار را ایران در سنت سوم، دسته( 2 كنند؛می تأكید اجتماعی اندیشه

در این مقاله، آرای . سازندمی مطرح را ایران در «هشناسانجامعه هایایدئولوژی» طرد ضرورت

حسین اول، جریان نماینده عنوان به توفیق )ابراهیم پردازان اجتماعی متأخر ایرانسه تن از نظریه

سوم( جریان نماینده عنوان به طباطبایی جواد سید و دوم جریان نماینده عنوان به كچوییان

عین در گسست»شود بر اساس مدل و كوشش می .گیردیم قرار تحلیل و تجزیه مورد و معرفی

حلی برای حل نزاع سنت و تجدد در ایران ارائه گردد.، راه«تداوم

سنت، تجدد، ایدئولوژی، نظریه گسست، نظریه تداوم، نظریه گسست در عین :کلیدیهای واژه

.تداوم

[email protected] ،عضو هیأت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه یزد 1


سازی بومی برای تبیین ماهیت حکومت؛ منظر: دوره اشکانی ومفهوم

ساسانی

9مسگر علی اکبر

چکیدهتاریخی مستلزم های فرا رفتن از مفاهیم نظری پیش ساخته در خصوص تبیین و تشریح سازه

اشراف به ادبیات تئوریکی پیشین، نقد آن و تسلط بر داده نگاری منتهی به تولید یک روایت در

مربوط های تاریخی داده دستگاه بینشی محقق است. این پژوهش بنا دارد با تکیه بر روش تحقیق

آوری، از منابع دسته اول و دوم، جمع اشکانی و ساسانی راهای در دوره به ساخت دولت

را طی ها با توجه به منطق عمل در جامعه شناسی تاریخی داده آنگاهو پردازش نماید. بندی طبقه

ی شده از این قرار موجود كه موجب ارائه فرضیه فعلهای ضابطه مند نماید. داده ،یک روایت

)نظریات است: بر خالف سایه سنگین نظریات غربی پیرامون تبیین سرشت حکومت در ایران

سیاسی و های كنند تحلیل دادهماركس، وبر، ویتفوگل و...( كه آن را با مطلقیت تام دنبال می

سازد. در می یاد شده دو نوع ویژه از حاكمیت را مبرزهای تحلیل ساختارهای اجتماعی دوره

متعدد پارتی استهای نفوذ خانداندوره اشکانی به دلیل ساخت متکثر قدرت كه متأثر از اعمال

كه در منابع دوران اسالمی تحت عنوان ملوک الطوایف یاد شده و نیز كمرنگی یک ایدئولوژی

( و در دوره ساسانی كه از قضا coopration) كاریسیاسی قائم به شخص پیشنهاد ساخت هم

-خر عهد باستان ایجاد شد پیشنهاد ساخت همابدلیل عدم پاسخگویی ساخت فوق به مسائل او

كاری صرفا بر اساس یک دهیم. تفاوت این دو در این است كه در هم( را میcoalition) پیمانی

دلیل ثروت و گستردگی ه ند باتو می این .یابد می ائقیتفها عقالنیت ساختی یکی از خاندان

از حق ر ساخت همپیمانی اوال یک خانوادهورزی تحت قلمرو وی باشد ولی دكشا یاراض

هم پیمان ها ثانیا تنها با خاندان .شهریاری و مشروعیت الزم جهت اعمال قدرت برخوردار است

[email protected]دكتری تاریخ ایران باستان دانشگاه تهران، دانشجوی 1


نیست بلکه عنصر ائتالفی آن نیروهای مولد شهری و است در واقع در ساخت همپیمانی كارویژه

شهری است.های صاحب اقتصاد ارضی و خانودههای یم خانداننهاد سلطنت تعدیل و تنظ

.كاریپیمانی، همساخت قدرت، دوره اشکانی، دوره ساسانی، هم: کلیدیهای واژه


مشکله مصالحه سیاسی در جامعه ایران

9مجتبی مقصودی

چکیده

یات رایج از جمله مفاهیم مهجور و مغلوب فرهنگ سیاسی ایران است كه در ادبمصالحه سیاسی

فراوان بهره گیری از آن، های و ضرورتها سیاسی كشور در دوران معاصر و علیرغم ظرفیت

عمال در چنبره بدفهمی، نافهمی و منافع فردی و گروهی قرار گرفته و در برنامه و عمل سیاسی

ضد نه تنها جایی درخورنیافته است؛ بلکه هم به لحاظ نظری و هم به لحاظ عملی به مثابه یک

ای در حالی كه مصالحه سیاسی گونه ارزش مورد هجمه منتقدان و مخالفین قرار گرفته است.

ذینفع برای های سیاست ورزی دو یا چند جانبه با درنظر گرفتن محاسبه عقالنی و منافع طرف

با پذیرش روندهای جاری و به استناد قوانین ها هموار نمودن مسیر مشکالت و حل و فصل آن

ذینفع است؛ كاربست این های ن موجود ارزیابی شده كه مبتنی بر رضایت نسبی طرفو موازی

مفهوم و ادبیات در جامعه ایران با مقاومت و موانع جدی روبرو است. پژوهش پیش رو تالش

جان رالز و كالین مورفی به های دارد در قالب تحلیل گفتمانی با بهره گیری نظری از اندیشه

هومی، نظری و كاربردی مصالحه سیاسی در جامعه ایران بپردازد و برخی موانع و مشکالت مف

نظیر غایت انگاری، انقالبی گری و تکلیف محوری را در مقابل واقع گرایی، میانه روی ها مولفه

و منافع محوری را در سیاست ورزی غیر مصالحه جوی فرهنگ سیاسی جامعه ایران مورد

بررسی قرار دهد.

مصالحه سیاسی، ایران، جان رالز، كالین مورفی، تحلیل گفتمان :کلیدیهای واژه

[email protected] ، دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسالمی 1


انتقادی ـمبانی فکری جامعه شناسی هرمنوتیکی

9عباس منوچهری

چکیدهاند: اول، جریان منتهی شده« جامعه شناسی»فلسفی مختلف به سه نوع –سه جریان فکری

شناسی پوزیتیویستی ز است كه به جامعههاب -بیکن -راسیونالِ دكارت –مکانیکال –اتمیستی

زبانی -رومانتیک -انجامد. دوم، جریان فکری گشتالتی می كنت و كاركرد گرائی پارسونز

است كه از طریق فلسفه زندگی )زیمل، دیلتای.. (، هرمنوتیک، و فلسفه زبان به جامعه شناسی

یان سوم، تفکر دیالکتیکی هگل است كه انجامد. جر می تفسیری وبر و نهایتا به ساختمندی گیدنز

با روسو شروع شده بود و از طریق لوكاچ و اصحاب فرانکفورت به جامعه شناسی هرمنوتیکی

انتقادی و تضمنات –انتقادی انجامید. در این مقاله مقومات جامعه شناسی هرمنوتیکی -

شود. می كاربردی آن برای جامعه شناسی ایران پردازش

هرمنوتیک، انتقادی، تفهم، تفسیر، هرمنونتیک ژرفائی. لیدی:کهای واژه

[email protected]عضو هیئت علمی علوم سیاسی تربیت مدرس، 1


یرهبر معظم مقام اناتیب اساس برجامعه اسالمی خصوص درنظریه

1کریم مهری

ده چکیبه بازسازی بنیادشناسی نظریه دادهشمقاله حاضر با استفاد از رویکرد بر ساختی و تفسیری و رو

برساختی -تفسیری پردازد دیدگاه می یرهبر معظم مقام اتانیب اساس برمعنایی جامعه اسالمی

خالق باشد موجودی اگر انسان كند؛ می تعریف معناساز و خالق فعال، موجودی مثابة به را انسان

جامعه هستند. در حال ظهور نظیر جامعه اسالمی همواره اجتماعی واقعیات بنابراین، معناساز، و

و ها به رغم بحث .اعی سخنان مقام معظم رهبری استاجتم-اسالمی از مباحث مهم سیاسی

مدیران و رهبران صورت ،ینه میان نظریه پردازان دانشگاهیگفتگوهای فراوانی كه در این زم

( یتحلیل) ینظر مدلگرفته است اما هنوز این مفهوم و مصادیق آن در قالب یک الگوی علمی و

ه از ظهور انقالب حال آنکه حدود سه ده .ستبر اساس بیانات مقام معظم رهبری ارائه نشده ا

این مقاله به منظور پر كردن خال علمی در كشور و با الگو قرار دادن سخنان .گذرد می اسالمی

آن شخصیت در زمینه جامعه اسالمی پرداخته است.های مقام معظم رهبری به بررسی اندیشه

داده بنیاد ثانویه پردازی نظریهروش شناسی كیفی است و از روش ،روش شناسی پژوهش حاضر

تحقیق حاضر این خواهد های مهمترین پرسش .ام عملیات تحقیق استفاده شده استبرای انج

چه «كند؟ می نییتب از دیدگاه مقام معظم رهبری را اسالمی جامعهچه مدل نظری »بود كه

؟ و آن چیست كنشیهای راهبرد تا جامعه اسالمی شود؟ دهدتغییراتی در ایران باید رخ

در این پژوهش بجای آزمون نظریه و تایید یا رد آن به ؟ مدهای این راهبردها چه خواهد بودپیا

مدل نظری ) تحلیلی( ،ر اساس آنشود تا بارایه نظریه به صورت محدود به واقعیت پرداخته می

ی بدست آمده هایافته پردازی داده بنیاد ارائه گردد.جامعه اسالمی به شیوه نظریه خصوص در

مجاهدت اعتقادی، ،معرفتی -شناختیهای متعین باشد. می شامل چندین مقوله عمده به این شرح

استکبار ستیزی به عنوان شرایط علی بیرونی؛ به عنوان شرایط علی درونی؛ و تالش جمعی

[email protected]، دانشگاه خوارزمی استادیار پژوهشی موسسه تحقیقات تربیتی، روانشناختی و اجتماعی 1


؛ احیای قدرت دین و توجه به گربه عنوان شرایط مداخله رفتار خواص عوامل مدیریتی،

راهبرد استکبارستیزی به عنوان راهبردهای جامعه اسالمی و نقش پیدا كردن مردم، یت؛معنو

گیرد.ای این بررسی جامعه اسالمی است كه مقوالت عمده فوق را در بر میمقوله هسته

.، استکبار ستیزیداده بنیادپردازی نظریه جامعه اسالمی، مقام معظم رهبری، :کلیدیهای واژه


سازی مفهومی در علم سازی تاریخی و تاریخمرابطه مفهو

شناسی ایرانی جامعه

9زادهالهه موالی

2محمدعلی مومبینی

3پورعباس تقی

9نعمت داورپناه

چکیدهشناسان پوزیتیویست برخالف پیشگامانی چون ماركس و وبر رابطه تعاملی تاریخ با جامعه

این امر دو پیامد مستقیم در پی داشته است: سویه تبدیل كردند. مفاهیم علمی را به رابطه یک

دوم، .گردیده است «بی ربط»شناسی و تحقیقات علم جامعهها نخست، تاریخ در عرصه پژوهش

مورد بررسی قرار گیرد مفهوم سازی آن ای اجتماعی دوره تاریخیهای در صورتی كه واقعیت

شود. به طوری می منتهی «مفهومی تاریخ سازی»پذیرد كه این امر به می پیش از بررسی، تحقق

بندی كه، در قالب جامعه شناسی، تاریخ جامعه ایران بر مبنای مفاهیم علمی جوامع دیگر صورت

كه دستاوردهای)مفاهیم و نظریه ها( این حوزه علمی در بیگانگی تاریخی ای شده است به گونه

اسنادی به ـ حاضر با روش كیفیاند. تحقیق اجتماعی جامعه ایران قرار گرفتههای با واقعیت

سازی بیگانه»و «تاریخ سازی مفهومی»بررسی پیامدهای دستاوردهای علم جامعه شناسی در

های علمی این حوزه علمی بر اساس نظرات كسانی چون جامعه ایران در بررسی «تاریخی

... ( و1221) (، فوكو1222) ینیکوس(، كال1222) (، اسکات لش1222) همیلتون و همکاران

دهد علم جامعه شناسی در ایران به دلیل آنکه در قالب پرداخته است. نتایج تحقیق نشان می

[email protected]هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه شهید چمران اهواز، 1 [email protected] دانشجوی دكتری مسائل اجتماعی ایران دانشگاه اصفهان، 3 [email protected]كارشناس ارشد جامعه شناسی دانشگاه تهران، 2

[email protected]كارشناس ارشد جامعه شناسی دانشگاه اصفهان، 2


معرفت شناسی پوزیتیویستی به تحقیق و پژوهش پرداخته است، از سویی تاریخ و تاریخمندی

های اجتماعی را در دستاوردهای علمی خود كنار گذاشته است و از سوی دیگر در واقعیت

های تاریخی، به تاریخ سازی مفهومی و بیگانه سازی تاریخی جامعه ایران اقدام نموده پژوهش

سازی خود از با رهابایست بیش از پیش می از این رو علم جامعه شناسی در ایران است.

و تحقیقات ها شناسی پوزیتیویستی به رابطه تعاملی تاریخ و مفاهیم علمی در بررسی معرفت

علمی خود بپردازد.

.تاریخ سازی مفهومی، بیگانه سازی تاریخی تاریخ، جامعه شناسی، کلیدی:های واژه


نقدی بر جامعه شناسی علم و معرفت: راه حلی جهت تعاملی مناسب

نهاد علم و شرایط اجتماعی در ایران

9زادهالهه موالی

2محمدعلی مومبینی

3ینیمومب تایآز

9پورعباس تقی

چکیدهدر رویکرد اصالت فرهنگ و اصالت اقتصاد جامعه شناسی علم و معرفت در های موجود نظریه

اند و به عبارتی دیگر، رابطه نهاد علم و ساختارها و نهادهای بندی شده جوامع غربی صورت

رو، برساخت كننده این دهند. از اجتماعی را در جوامع غربی مورد بررسی و تحلیل قرار می

باشند. ای خاص نسبت به این جوامع می از مفروضات زمینه دنیای اجتماعی غرب و متأثر

های مرتبط با بازتعریف شیوه دانشگاهی و صنعتی تولید دانش را گفتمان پسترهچنانچه،

كند كه شیوه ادراک و پرداختن ما به موضوعات اجتماعی را تر تلقی می سیاسی وسیع -اجتماعی

ی آن است تا ضمن بررسی نقادانه مفروضات دهند. تحقیق حاضر در پ تحت تأثیر قرار می

)فلسیفی، معرفتی، ایدئولوژیکی و اجتماعی( رویکرد اصالت فرهنگ )الگوی معرفتی ای زمینه

شناختی حاكم بر مرتون( و اصالت اقتصاد )الگوی معرفتی گیبونز( با گذر از دوآلیسم معرفت

استقرار مناسب نهاد علم »جهت هایی شناسی علم و معرفت، رهمنودها و راه حل حوزه جامعه

كوشد بر اساس را ارائه نماید. این پژوهش، می« شناسی درون ساختارهای اجتماعی جامعه جامعه

زیست جهان نهاد علم »گیری مناسب اسنادی با بررسی چگونگی شکل -روش كیفی

[email protected]هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه شهید چمران اهواز، 1

دانشجوی دكتری مسائل اجتماعی ایران دانشگاه اصفهان 3 نور مشهد كارشناس ارشد جامعه شناسی دانشگاه پیام 2 ارشد جامعه شناسی دانشگاه تهراندانشجوی كارشناسی 2


با تأكید بر -سازی علوم انسانی ، گفتمان بومی«شناسی و تعامل آن با نهادهای اجتماعی جامعه

دهد می شناسی نماید. نتایج تحقیق نشان در جامعه ایران را آسیب -شناسی علم جامعه

در رویکردهای اصالت فرهنگ و اصالت اقتصاد، گیبونزو مرتونهای معرفتی الگوی

رهنمودهای مهمی برای دستیابی به الگوی تعامل مناسب نهاد علم و نهادهای اجتماعی و تحقق

كنند. اما كاربرد محض هر یک از مطلوب آن درون ساختارهای اجتماعی مطرح میزیست جهان

شناسی در جامعه ایران اثربخشی الزم را رویکردهای مذكور برای بهبود استقرار نهاد علم جامعه

نخواهد داشت.

: زیست جهان نهاد علم، تعامل نهاد علم با نهادهای اجتماعی، نهاد علم کلیدیهای واژه

شناسی. جامعه


گرایی و عدالت سرزمینی در ایران نقد و بررسی قومیت

9یعقوب موسوی

چکیدهدر صحنه ،ظ نکنیمرا لحاها اجتماعی سیاسی موجودیت و نقش قومیتهای اگر در تحلیل

.ماند نمی ار ثابت و بی تحرک باقیجامد و شهروندان نقابدهای اجتماعی چیزی بجز دولت

اجتماعی های بازیگران اصلی حقیقی تاریخ و موجدان عرصهها یا ملیت قومیت ها، اقوام و و

به زوال آنها را كنند، می را آشکارها اند. به تعبیر برتون آنها در طول تاریخ باطن دولت

ان و مردم ،بخشند. اقوام می ا غرور و افتخارپاشند و یا بر عکس به آنه می از هم ،كشانند می

گاه ها موجوداتی كه همواره در همزیستی یا در تعارض با دولت ،هستندموجوداتی زنده ها ملت

اما گاه نیز به دست همتایان خود نفی و سركوب شده و به خدمت گرفته ،شوند می تحسین

ها اشکالی از ستیز و ناسازگاری در ایران در كنار همزیستی طوالنی تاریخی قومیتشوند. می

ها و ستیزها كمتر سیاسی و آید ماهیت این نوع تعامل نظر می قومیتی هم وجود داشته و دارد. به

در این های مختلف توان انکار كرد كه قومیت فرهنگی است. نمی از نوع جغرافیایی بلکه بیشتر

. یعنی بر این داشته اندهای مركزی مطالبه پیوسته نوعی خودگردانی سرزمینی را از دولتكشور

آنها است. خود متعلق به و سرزمین فرهنگی از نوع رش تاریخی آنها اند كه مکان پرو اعتقاد بوده

است.گزینی جغرافیایی را ممکن است همراه نداشته گزینی فرهنگی لزوما جدایی این جدایی

قومی تلقی -یعنی حفظ هویت فرهنگیهای فرهنگی بلکه تأكید بیشتر بر محل استقرار پایگاه

ی از انواع رقابت فرهنگی یندبرآ در سپهر جامعه ایران هنگیستیز فر اشکالی از وجوهگردید. می

در تداوم تاریخ ملی اقوامبین اقوام است. رقابت بر سر اصالت، هویت، منزلت تاریخی و نقش

های قومیتی و نیز چندپارگی از یک سو و از طرف دیگر مبین اشکالی از رقابت و یا ستیزكشور

امر ذاتی نیست و اینگونه ستیز فرهنگی مدرنیسم است. از تحوالت دورانو یا ناشی برآمده

سبقت جویی و تالشنوعی رسد می به نظر بلکه باشند نیست كه اقوام درصدد حذف یکدیگر

[email protected]دانشیار جامعه شناسی دانشگاه الزهراء، 1



است كه ممکن است صورت تأمین حقوق تاریخی و اجتماعی و حفظ هویت فرهنگی به منظور

یا و انقالب نوعاز خاص اجتماعی در هنگامه تحوالت خصمانه و ستیزه جویانه هم پیدا كند.

تا با گیرد هر قومیتی تالش دارد قرار می خارجیكشور در معرض هجوم نظامی هنگامی كه

و سرمایه را ثابت نقش تاریخی خود مشاركت در تحوالت و یا مقاومت در برابر هجوم

ها در كنار همه این به میان آورد. سرزمین ملیرا برای استقالل متعلق به آنفرهنگی و اجتماعی

ایران از منابع و های آنچه در این بررسی حائز اهمیت است اینکه سهم هر یک از قومیت

امکانات میهن مشترک چقدر بوده و آیا امکانات ملی عادالنه و به تناسب توزیع گردیده و به

این ؟تمختصات عدالت سرزمینی در شرایط بعد از انقالب در ایران چگونه بوده اس یعبارت

گذاری ر و پنهان ناشی از فقدان سیاستشکاشناخت چرایی بروز و ظهور اشکال آ مقاله در صدد

پایدار ایجاد توازن ملی است.های به منظور تامین عدالت سرزمینی و فقر مولفه

هویت ،یکپارچگی قومیتی ،همزیستی قومیتی ،ستیزه قومیتی ،: عدالت سرزمینیکلیدیهای واژه

.قومی


تقنینی کارکرد بر کیدأت با( ایران در اجتماعی کنترلهای فتمانگ

شورای اسالمی( مجلس

9میرزامحمدی علی


3امیر ملکی

9پروانه دانش

چکیدهاجتماعی سازمان های مجموعه واكنش و در قالب رسمی آن در معنای محدودكنترل اجتماعی

به علت اما است؛به منظور رعایت هنجارهای مهم ن قانون در قالب تدوی یافته در برابر كجروی

تقاضاهای مختلفی در حوزه كنترل اجتماعی مطرح ،هنجارهااهمیت میزان دربارهعدم توافق

و نوع پاسحگویی به آنها در میان مردم و شود. بحث و گفتگو درباره این تقاضاهای اجتماعی می

تحت عنوان ساختارمند معرفتیهای نظاموده شال ،گذاری از جمله مجلس نهادهای سیاست

این پژوهش بر اساس تلفیقی از روش تحلیل گفتمان گیرد. می قرار كنترل اجتماعیهای گفتمان

ششم و هفتم را به ،الكال و موفه و فركالف، مذاكرات قوانین پیشنهادی مجلس در سه دوره دوم

یرات جدلی تغییرات اجتماعی و سیاسی كنترل اجتماعی و بررسی تاثهای منظور رصد گفتمان

مجازات،در این پژوهش سه گفتمان مورد تحلیل انتقادی قرار داده است.ها بر چرخش گفتمان

مدلی ارایه شده است.ها گفتمان چرخش و برای تبیین از همدیگر متمایز ارزشی رجعت و ترمیم

گفتمان و ارزشی تغییرات اجتماعی، -تغییرات توسعه اقتصادی برآیند مدل این اساس بر

تقاضاهای در تغییر موجب اجتماعی كنترل نهادهای ساختار و سیاسی تغییرات عمومی،

[email protected] شناسی،دانش آموخته دكتری جامعه 1

m_zahedi @pnu.ac.ir نور، پیام دانشیار دانشگاه 3

[email protected] نور، دانشیار دانشگاه پیام 2

[email protected] نور،استادیار دانشگاه پیام 2





و ایجاد اجتماعیهای آسیب و جرایم نرخ كنترل لزوم جمله از اجتماعی كنترل حوزه اجتماعی

اجتماعیكنترل های هرچند گفتماندهد می نتایج نشان .شوند می بستر مناسب چرخش گفتمانی

رویکرد ایجابی وجه ترمیمی و رویکرد سلبی به سمت وجه كیفری از با فاصله گیری از ایران

در پاسخگویی به تقاضاهای حوزه كنترل اجتماعی موفقیت چندانی اما اند چرخش پیدا كرده

مهمترین نشانه بر این عدم موفقیت افزایش آمار و ظهور اشکال و الگوهای جدید . نداشته اند

در ها و افزایش شکاف بین گفتمان عمومی و گفتمان نخبه اجتماعیهای و كجرویها هنجارینا

با تقاضاهای واقعی مسیر آینده ها بر این اساس برای انطباق گفتمان است.كنترل اجتماعی حوزه

ثر از ارتباط بین مراكز تقنینی و پژوهشی در جهت كنترل جامع جرایم بر أباید متها گفتمان

جامعه شناختی و روانشناختی باشد. ،چند بعدی جرم شناختیهای پژوهش اساس

.، تغییرات اجتماعیمان، مجلس شورای اسالمی، قانون، گفتكنترل اجتماعی: کلیدیهای واژه


های مفهومی شریعتی از هایدگر کنکاش

9سیدجواد میری

چکیدهدگر را مورد بررسی قرار دهیم. پرسش در این مقاله تالش بر این است كه نگاه شریعتی به های

توان از نگاه شریعتی به هایدگر سخن گفت و اگر پاسخ به این اصلی این است كه آیا، اساساً می

گردد كه مختصات این نوع نگاه چیست و اصوالٌ پرسش ایجابی است، آنگاه این سؤال مطرح می

شماری های بی كرده است؟ البته بحثای دارد، فهم این نوع رویکرد كه شریعتی اتخاذ چه فایده

آید شریعتی یک نوع انسانی ایران وجود دارد ولی به نظر می در فضای علوم« هایدگر»در مورد

ای مطمح نظر دهد كه در آن هایدگر، در بستر فلسفه قاره خوانش ویژه از هایدگر را ارائه می

بینش »همیت است كه از آن با عنوان حائز ا« افق تفکر ایرانی»شریعتی نیست؛ بلکه هایدگری در

شدنی است در بستر »است كه انسان آنخمیره این بینش ام. یاد كرده« القضاتی شریعتی عین

عین »یابد كه به عبارت دیگر، در سنت تصوف، شریعتی زبانی را درمی«.های مستمر انتخاب

معاصر چنان عمیق و این زبان در جهان «مناسبت»گردد و بخش آن می سمبل رهایی« القضات

كند. گسترده است كه شریعتی هایدگر را نیز در قالبِ سنت خویش خوانش می

مستمر. های انتخاب القضاتی، عین بینش هایدگر، شریعتی، کلیدی:های واژه

[email protected]انسانی و مطالعات فرهنگی، . دانشیار پژوهشگاه علوم1



تصوف و حیات اجتماعی

9ندا میالنی

چکیدهطریقت نقشبندی و هدف از این مطالعه نشان دادن ابعاد اجتماعی تصوف، با تاكید بر دو

شناسی وبر از دو تیپ گیری از تیپ ها است. با بهره نامه الهی و همچنین بررسی فتوت نعمت

سیاسی های های صوفیانه )دو طریقت مذكور( در حوزه گیری طریقت عارف و زاهد، فهم جهت

وف و های صوفیانه نشان دادن ارتباط میان تص نامه و اقتصادی و همچنین با بررسی فتوت

ی ی تاریخی مورد بررسی دوره های اجتماعی همچون اصناف مطمع نظر بوده است. دوره گروه

تیموری است. این پژوهش با روش تحلیل اسناد تاریخی انجام شده است. نتایج تحقیق نشان

های سیاسی و اقتصادی بسیار فعال دهد كه دو طریقت نقشبندی و نعمت الهی در حوزه می

ها در تصوف های طریقت گیری شناسی وبر برای فهم جهت رسد تیپ نظر می هاند و ب بوده

گیری عارفانه است. گیری صوفیانه از تیپ جهت اسالمی، ابزار كارآمدی نیست. از نظر وبر جهت

الهی در های نقشبندی و نعمت گیری طریقت دهد كه جهت می اما نتایج این تحقیق نشان

شناسی وبر است. همچنین بررسی ارتباط تصوف وت از تیپهای اقتصادی و سیاسی متفا حوزه

دهد كه دنیاگریزی عرفانی به معنای مورد نظر وبر ها نشان می نامه و اصناف از خالل فتوت

های مکتوب بر اهمیت نامه ی صوفیان قابل اطالق نیست. صوفیان با تدوین اولین فتوت درباره

یانگر این است كه صوفیان با تئوریزه كردن فتوت و ها ب كار تاكید كردند. برررسی فتوت نامه

ای، توانستند در میان اصناف، به عنوان یکی از اركان حیات اجتماعی، بندی اخالق حرفه صورت

گیری صوفیانه در امور دنیوی تیپی مستقل از دو تیپی رسد برای فهم جهت نظر میه نفوذ یابند. ب

شناسی وبر برای تحقیق راهنمای هر چند كه تیپ بندی كرده مورد نیاز است. كه وبر صورت

آل تنها ابزاری برای های ایده كند، تیپ می مفیدی است، اما همانگونه كه خود ماكس وبر طرح

آل ایده ارت دیگر تیپروند؛ به عب شناخت واقعیت تجربی هستند و برای محک امر واقع بکار می

آل مفهومی است كه به عنوان ابزار بی؛ تیپ ایدهاز جنس مفاهیم است نه واقعیت تجر از نظر وبر

توان از رود. بنابراین مطابق با روش شناسی ماكس وبر می می شناخت واقعیت تجربی بکار

[email protected] شناسی دانشگاه تهران، دكتری جامعه 1


گیری صوفیانه به طور مستقل سخن گفت. نشان دادن ابعاد اجتماعی تصوف شناسی جهت تیپ

این تحقیق بوده است. نتایج ، هدفهای مربوط به آن مورد غفلت است شكه غالبا در پژوه

ی میانی در حیات اجتماعی است. یکی از ید نفوذ تصوف در دورهؤحاصل از این تحقیق م

های ارتباط اصناف و لوهای اصناف با تصوف است. یکی از ج های آن رابطه ترین نشانه مهم

ای و هگیری اخالق حرف ها در شکل نامه مهمی است كه صوفیان با نوشتن فتوت تصوف نقش

هویت گروهی اصناف ایفا كردند.

آل، اصناف، طریقت نقشبندی، طریقت : تصوف، حیات اجتماعی، تیپ ایدهکلیدیهای واژه

.اللهی، تیپ زاهد نعمت


شناختی صورت جامعه پردازیچرا درباره جامعه ایران، نظریه

گیرد؟ نمی

9نبوی حسین سید

چکیدهپردازی درباره جامعه ایران صورت گرفته صرف نظر ریههایی كه برای نظاگر از معدود كوشش

پردازی و در جامعه دانشگاهی ایران گرایش به عدم نظریه ییم كه وضعیت غالبكنیم، باید بگو

جامعه ایران برای های آماده شده غربی است. این یک مسئله جدی است. زیرااستفاده از نظریه

ساخته های بومی و خاص خود نیاز دارد. نظریهی ها حل انواع مسایل اجتماعی خود به نظریه

شده جامعه شناسان مطرح، خاص جوامع غربی و از محیط اجتماعی و فرهنگی آن جوامع

نشأت گرفته است و از این رو در بسیاری مواقع، مناسب برای شناخت و حل مسایل جامعه

به وفور و بطور غیر انتقادی ایران نیست. با این حال توسط پژوهشگران و جامعه شناسان ایرانی

بر این گرایش غالب چه هستند؟ شود. پس، مسئله در واقع این است كه علل موثر می بکار بسته

خود كم بینی و عدم اعتماد به نفس توسط جامعه شناسان چند علت مشخصاً تأثیر گذارند:

های ه ضعیف به نظریهاحاطبا صاحب نظران معروف بین المللی، ایرانی بویژه در هنگام مقایسه

، جامعه شناسی و در نتیجه ناآشنایی با زبان و مفاهیم جامعه شناسی و عدم تعمق و تامل درآنها

فراهم احاطه ضعیف به فلسفه غرب و اسالمی، احاطه ضعیف به تاریخ و ادبیات گذشته ایران

علمی، مفاهیم در اختیار نداشتن مفاهیم دقیق، و روشنفکری الزمنبودن بسترفلسفی و فکری

اند و این گونه مفاهیم مرز میان علم و اسطوره )یا مرزمیان موجود در فرهنگ ایرانی عمدتاً دینی

حاكم بودن فضای شوند، می زند و سبب آشفتگی در فهمریواقعیت و تخیل( را درهم می

مورد موضوعات جویی متقلبانه و نه رقابت سالم علمی و اخالقی.كاسبکاری و روحیه رقابت

و تجزیه و تحلیل آنهاست. شواهد الزم نیز با پردازی توجه در این مقاله علل ضعف نظریه

و متون ها مصاحبه، مراجعه به نوشته ،و فنون مربوط به مشاهدهها استفاده و با الهام از روش

)مقاله و كتاب(، توأم با درون فهمی و تفهم فراهم خواهند آمد. مکتوب

ایرانی.پردازی ریه اجتماعی، نظریه بومی، جامعه ایرانی، مفاهیم، نظریهنظ :کلیدی هایهواژ

[email protected]عضو هیئت علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه خوارزمی، 1



«اسالم اجتماعی در ادبیات ایرانی تاریخ تفکر» بازخوانی انتقادی

9سیدمحمود نجاتی حسینی

چکیدهو البته بیشتر عقیدتی و كه مقصود معرفتی ) «اسالم اجتماعی در تفکر» مضمون مساله و

ماهیت زیست اجتماعی در درک بخشی از راث فکری تمدن اسالمی وآن فهم می رتوریک(

ما قرار آموزشی و پژوهشی( دیری است كه جزو برنامه مطالعات دانشگاهی ) جامعه ایران است؛

ذیل ژورنال( مقاله، كتاب، ) ادبیات تخصصی به از اكنون این برنامه به حجمی معتنا گرفته است.

های اندیشه متفکران اجتماعی مسلمان، اسالم و ایران، اجتماعی در)تاریخ تفکر عنوان چند

تر گزارش و توصیف و تشریح این ادبیات اما آن چه كم در اجتماعی مسلمین( دست یافته است.

اجتماعی در زیست جهان ماهیت امر ماهیت اندیشه ایرانی اجتماعی مسلمین؛»شده است:

های اجتماعی متفکران مسلمان با تمدن ماهیت نسبت اندیشه ؛ منظر متفکران مسلمان اسالمی از

ایرانی دوران سنت و كالسیک اسالمی ایرانی؛ ماهیت استعداد اندراج اندیشه اجتماعی مسلمین

دانش اجتماعی و نظریه اجتماعی معاصر؛ و پتانسیل تئوریک اندیشه اجتماعی مسلمین برای در

ما یحتمل تنها رویه زین سبب به نظر3است. «ایران وكمک به فهم جامعه شناسی تاریخی اسالم

بازخوانی » توان آن را برای ایضاح روشمند و نظریه مند این ابهامات سود جست؛ می معرفتی كه

است كه برای رعایت اقتصاد پژوهش ما صرفا ژانر «انتقادی ادبیات تاریخ تفکراجتماعی دراسالم

با «مطالعه اسنادی» روش اصلی این جستار و كاوش ایم.ایرانی آن را به عنوان نمونه برگزیده

منابع »است. به این منظور « تحلیل محتوای كیفی» و تکنیک «مرور نظام یافته»تکیه بر رویه

تاریخ تفکراجتماعی در ها و مقاالتی است كه به این مضمون و به این عنوان )ما كتاب «های داده

[email protected]مدیر بخش جامعه شناسی دین در موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، 1

به عنوان مدرس دانشگاهی دروس آموزشی و پژوهشی( تجربه زیسته و مرتبط نگارنده در این عرصه معرفتی ) 3

در پردازش این دغدغه و پرداختن به این « فلسفه علوم اجتماعی»و «های اجتماعی متفکران مسلماناندیشه»

مضمون بسی موثر بوده است.



فشرده و محدود عمدتاً راین جستا اصلی ما در هاییافتهاسالم و ایران( اختصاص یافته است.

تاریخ تفکر اجتماعی »شامل تزهایی درخصوص نحوه و ماهیت نارسایی معرفتی ادبیات موجود

سنتز بحث نیز تالش حیث ابهامات گفته شده در باال است. ضمن آن كه در از «ایران در اسالم و

تاریخ » ثمرتر ادبیات م خط سیر مطالعه بهینه و مثمرخواهیم نمود كه تزهای راهبردی برای تنظی

از لحاظ ایضاح ابهامات معرفتی پیشین گفته هم عرضه شود. « ایران اسالم و تفکر اجتماعی در

نقد فرهنگی متون تاریخ امر اجتماعی در جهان اسالم، تفکر اجتماعی مسلمین،: کلیدیهای واژه

.تفکر اجتماعی


ای کالن برای تبیین مسائل اجتماعی نظریه ضرورت اندیشیدن به ایران

9نژادفرهاد نصرتی

چکیدهها روندی ( عموم آسیب1 :های اجتماعی در كشورمطابق آمارهای ارایه شده در خصوص آسیب

ها متکثر و متنوع ( آسیب3 ؛اندای اجتماعی شدهرو به رشد دارند و از این منظر بدل به مسألهها های مختلف روبرو هستیم. به بیان دیگر هم روند رشد آسیبای از آسیباند و با گسترهشده

های خیابانی اد، طالق، خشونت خانگی، نزاعهایی چون اعتیو هم در كنار آسیب صعودی استهای باشی، خانههای جدیدی همچون ارتباطات نامشروع، همهای دسته جمعی و... آسیبو نزاع

اند. بررسی مطالعات انجام شده در این حوزه نیز نشان از آن روز كردهمجردی مردان متأهل، ... بشوند و هر آسیب بدون توجه و دارد كه این دسته از مطالعات اوالً به صورت موردی انجام می

یک نظریه مورد كنکاش هر آسیب با استناد به شود، در ثانیبررسی میها ارتباط با سایر آسیبهای اجتماعی رو هم است كه مداخالت اجتماعی برای مواجهه با آسیبشود. از همین واقع می

برند چرا كه بر علت شناسی دقیقی استوار نیستند. در چنین شرایطی كه چندان راه به جایی نمیهای رو به تزاید روبرو هستیم، منطق علم اجتماعی به علتهای با گستره متنوعی از آسیب

ها را تولید و یا بازتولید رت مستقیم یا غیرمستقیم این پدیدهدهد كه به صوزیرینی ارجاع میهای كالن و نظران مطالعات اجتماعی علت ت دارد كه صاحبركند. از این رو ضرومی

آورد. به بیان دیگر از منظر ساختاری را جستجو كنند كه چنین وضعیتی را بوجود میساختاری و كالنی كه چنین وضعیتی را ساختارگرایانه در این حوزه تأمل كنند و متغیرهای

نظران علوم آورند را احصاء كنند. در این راستا مقاله حاضر تالش دارد صاحببوجود میای كالن در این حوزه توجه دهد كه فقدانش خالیی بزرگ در اجتماعی را به تأمل در باب نظریه

و با استناد به آن بتوان عموم ای كه توان تبیینی باالیی داشته باشداین زمینه است. نظریه های اجتماعی كشور را تبیین كرد. آسیب

شناسی، نظریه های اجتماعی، ساختارگرایی، مسائل اجتماعی، آسیبآسیب کلیدی:های واژه

.كالن

[email protected]اجتماعی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، گروه مدیریت رفاه 1


های اندیشمندان حوزه نسبت به توسعه شناختی دیدگاه تحلیل جامعه

علمیه قممورد مطالعه حوزه های نوین، فناوری و پیشرفت

9مهدی نصیری

چکیدهطرح مسئله توسعه فناوری در گرو شناخت فناوری از یک سو و شناخت جامعه از سوی دیگر

شک شناخت جامعه در گرو شناخت افکار، عقاید و رویکردهای نخبگان آن جامعه است. بی

موفقیت یا تواند علل آورد كه می هایی را در جامعه بوجود می است. این رویکردها قانونمندی

ناكامی دستیابی به فناوری و انتقال آن را مشخص نماید. در جامعه ایران پس از انقالب اسالمی

وجود داشته است. این تحقیق قصد دارد تا در چارچوب رویکردهای متفاوتی نسبت به فناوری

ا و شناختی توسعه و استفاده از روش كیفی نظریه بنیانی، به نظریات علم مطالعات جامعه

های نوین دست یابد. بدین منظور برای اندیشمندان حوزه علمیه قم در خصوص توسعه فناوری

هایی مانند مصاحبه و بررسی اسناد و مدارک بهره گرفته شده است. ها از تکنیک گردآوری داده

های نوین در بین علمای های بدست آمده چهار رویکرد نسبت به توسعه فناوری بر اساس داده

علمیه قم وجود دارد كه این چهار رویکرد پس از تحلیل نهایی به دو رویکرد كلی حوزه

ه خوشبینانه و بدبینانه به تکنولوژی تحویل گردید. در پایان نیز رهیافت تکنولوژی مناسب ب

شود. عنوان رهیافت مختار محقق بیان می

.امعه شناسی توسعهج، ، علمای حوزه علمیه قم، نظریه بنیانی فناوری :ی کلیدیها واژه

[email protected]، دكتری جامعه شناسی 1



علوم اجتماعی ایرانهای فقدان پارادایم در دپارتمان

1اسداله نقدی

3تنمحبوبه روئین

چکیدهعلیرغم گذشت نزدیک به یک قرن از ورود و بیش از نیم قرن آموزش رسمی و دانشگاهی علوم

های ز دانشگاههای علوم اجتماعی در بسیاری ااجتماعی در ایران و تاسیس گروه یا دانشکده

رونق و فقیر است، نبود یک رویکرد مشخص درپردازی به نظر كمآنچه در آموزش و نظریه

ای است كه نه در این مشکل به گونه علوم اجتماعی ایران است. های دانشگاهی ایران درسنت

ی ما هاتوان سنت دانشگاهی خاصی را به علوم اجتماعی ایران نسبت داد و نه دانشگاهكالن می

به رویکرد یا مکتب خاصی اعم از بومی یا جهانی شهره هستند. در این بین حتی اساتید نیز

یک استاد همزمان ها و رویکردها در رفت و آمدند.بسیار سیال بین انواعی از مکاتب یا نظریه

كند. استاد دیگری روش كیفی تدریس و مقاالتی در مکتب فرانکفورت و پوزیتیویسم منتشر می

عنوان مصلح و زمانی یک معلم صرف ه شناس بدهد.گاهی نقش جامعه می حقیقات كمی انجامت

كنند. روش این مقاله اسنادی و تحلیل و مقایسه با برخی كشورهای دیگر خواهد بود. می بازی

ه دید س و پیشانی نوشت ندارند و به زاویهای ما آدردانشگاه ها،با اغماض كردن از تک ستاره

های كنند و این به نظر نویسندگان یکی از آفتمسائل اجتماعی ممارست نمیخاصی در

آموزش علوم اجتماعی ایران است. فارغ التحصیل دانشگاه تهران، تبریز و اصفهان تركیبی از

این در حالی است كه در آموزند.مراه میه ها را با هم بهها و دانشانواع حوزه ها، روش

ها به رویکرد خاصی بها داده و در آن خبره هستند.ن دانشگاه و دپارتمانهای معتبر جهادانشگاه

.ایران فقدان پارادایم، آموزش، علوم اجتماعی، دانشگاهی،های : سنتکلیدیهای هواژ

[email protected]دانشیار جامعه شناسی شهری و توسعه در دانشگاه بوعلی سینا، 1 كارشناسی ارشد پژوهش اجتماعی از دانشگاه بوعلی سینا 3



های اجتماعی ایران شناسی مفهوم عدالت در نظریه هستی

1محمود نوائی لواسانی

چکیدهوشش نظری و عملی كنشگران آن جامعه است. در جامعه استقرار عدالت در هر جامعه حاصل ك

های اصالحی های بسیاری در قالب جنبش ایران در طول اعصار مختلف هرچند كوشش

نظران در این زمینه جانبه نظری صاحب گاه كوشش همه گرفته است اما هیچ خواهانه شکل عدالت

وجود این از تفکر بوده است. باتر شکل نگرفته است. شاید علت این است كه همیشه عمل مهم

های نظری شناخته شود. پرسش بنیادی این است كه نگاه الزم است این اندک تالش

پردازان اجتماعی ایران به عدالت چگونه است؟ برای پاسخ به این پرسش الزم است با نظریه

ی ایران های اجتماع شناسی مفهوم عدالت در نظریه پرسشی مقدماتی وارد بحث شویم. هستی

چگونه است؟

تحلیل كیفی )مرور روایت(، آثار چهار متفکر اجتماعی ایران در این پژوهش با استفاده از فرا

شود. دكتر علی شریعتی، دكتر فرامرز رفیع پور، های تحقیق پاسخ داده می بررسی و به پرسش

های متفاوت لفهدكتر مسعود چلبی و دكتر حمیدرضا جالیی پور با توجه به دوره تاریخی و مؤ

های های گوناگون به عدالت در نظریه هایشان واجد تنوع مناسبی برای ارزیابی نگاه نظریه

گرایانه خواهانه، مصلحت اجتماعی ایران هستند. رویکردهای تجویزگرایانه، اخالق گرایانه، آزادی

شناسی این با هستی های اجتماعی متفکران ایرانی در ارتباط گرایانه به عدالت در نظریه و منفعت

های این افراد ضمن شناسی نظریه رو با بررسی تمایزات هستی این ها قابل ارزیابی است از نظریه

های اجتماعی ایران ها به الگویی اولیه برای نظام نظری عدالت در نظریه تبیین نوع رویکرد آن

دست خواهیم یافت.

تحلیل كیفی. شناسی، فرا ی، هستی: رویکردهای عدالت، نظریه اجتماعکلیدیهای هواژ

[email protected] ،نورشناسی مسائل اجتماعی دانشگاه پیام دانشجوی دكتری جامعه 1


شناسی برهانی، بستری جهت دستیابی به اجماع دیدگاهی در جامعه

شناختیپردازی جامعهپردازی و نظریهزمینه مفهوم

9نوراله نورانی

چکیده

فکری مختلف در عرصه تفکرات جامعه شناختی، منجر به های پراكندگی نظری میان جریان

پردازی گشته كه ضرورت دستیابی به فکرین این حوزه به جهت نظریهنوعی تشتت میان مت

پردازی درباره جامعه ایران را بیش از پردازی و نظریهاجماع دیدگاهی در زمینه گسترش مفهوم

های اجتماعی جامعه ایرانی و درک و فهم مسائل پیش عیان نموده است. شناخت واقعیت

پردازی اجتماعی است كه این امر دازی و به تبع آن نظریهپراجتماعی این جامعه منوط به مفهوم

جامعه شناسی »باشد. می خود به در اختیار داشتن دیدگاهی اجماعی در این عرصه وابسته

علمی جامعه شناختی را های ایده تاسیسی و بدیعی است كه تغییر نقطه تمركز فعالیت« برهانی

مقاله كه ماهیت روشی نظری دارد، با تاكید بر دهد. جامعه شناسی برهانی و این می پیشنهاد

فلسفی كه ترسیم كننده مختصاتی از جامعه مطلوب در های حضور غیرقابل انکار پیش فرض

های یقینی و عقلی جامعه شناسی است، داعیه دار آن است كه با اتکا بر گزارههای پس نظریه

به نتایج « قیاس تجربی» استفاده ازتوان ضمن ارزیابی این بنیادهای فلسفی، با می فلسفی،

شناختی هرچه مطمئن تری دست یافت كه فاصله حداكثری با ظنّیات دارد. عالوه بر جامعه

ورد دیگر این ایده آ اجتماعی، رههای تر نسبت به واقعیتاطمینان بیشتر، دستیابی به فهمی عمیق

شناسی جتماعی و روشپردازی اجدید است. جامعه شناسی برهانی با تاكید بر نظریه

است.شناسانه های علمی جامعهشناسی، خواستار و مدعی كنشی آگاهانه در فعالیت جامعه

یش فرض فلسفی، قیاس تجربی، ماهیت علم، روش معتبر علمی، پ :کلیدیهای واژه

.شناسی برهانی جامعه

[email protected]دانشجوی دكتری بررسی مسائل اجتماعی ایران، دانشگاه پیام نور 1


های پارادایمیو چالش جایگاه علوم اجتماعی در ایران

9یونس نوربخش

چکیدهاما این هستندعلوم اجتماعی پس از یک دوره طوالنی امروز در ایران بیش از پیش مطرح شده

شوند. پایگاه اجتماعی این علوم )چه رسد همچنان علوم درجه دو محسوب میعلوم به نظر می

به لحاظ درآمد و چه به لحاظ شغلی( موجب شده است مراكز علمی مربوطه در جذب

داشته است. تأثیرموفق نباشد و این امر بر افت سطح علمی این مراكز نیز دانشجویان نخبه نیز

اند؛ متهم به ناكارآمدی، غربی بودن و سکوالر بودن. این مسائل این علوم عالوه بر آن متهم

گری در جامعه موجب شده است این علوم همچنان در حاشیه باقی بمانند و قدرت مداخله

توانند از حاشیه به شود كه علوم اجتماعی چگونه میپرسش مطرح می نداشته باشند. بنابراین این

گذاری اجتماعی برگردند. تحوالت سیاسی اجتماعی ایران نشانمتن زندگی و هم چنین سیاست

سازی دهد بازگشت جدی به این علوم در جامعه ایجاد شده و جامعه ایرانی از مرحله دولت می

بایست نسبت خود را با دو متغیر این مرحله این علوم می سازی وارد شده است. دربه جامعه

عبارتی جامعه دینی و دولت دینی مشخص سازند. ه ی ایرانی یعنی دین و دولت یا بمهم جامعه

این بود اجتماعی به تبیین اجتماعی خواهند آیا جامعه شناسی و علوم اجتماعی در این پارادیم و

اند به سواالت بنیادی پاسخ دهند عبارتی آیا آنها توانستهه بپرداخت و بر اساس كدام خوانش؟ یا

كنند، در ایران پردازی میهای مشخصی نظریهو همانگونه كه در غرب این علوم در قالب پارادایم

اند؟ در این مقاله به بررسی سه طیف از جریانات نیز آنها تکلیف خودشان را مشخص نموده

ای صورت مقایسهه فتمان مسلط، در حاشیه و میانجی( بفکری و اجتماعی در این خصوص )گ

و تبدیل شدن آنها به گفتمان مسلط علمی شناسی به امکان یا امتناع حضورپرداخته و ضمن سنخ

.پردازیم می یا سیاسی

مردم مدار، انقالب. جامعه شناسی، دولت، کلیدی:های واژه

[email protected]امعه شناسی دانشگاه تهران دانشیار گروه ج 1


ها در ایرانآن بدن با توجه به کاربردشناسی جامعه هاینظریه

1علی نوری

چکیده ای كه تا قبل از دهه مطالعات اجتماعی پیرامون بدن در ایران به تازگی آغاز شده است. به گونه

شویم. البته این شناسی بدن مواجه میهایی پیرامون جامعهخورشیدی به ندرت با نوشته 1223

میالدی به طور 1223ارد و از دهه در سطح جهانی نیز سابقه طوالنی ندشناسی جامعه شاخه از

ترین دلیل برای پرداختن به این مطالعات تالش برای شاید اصلی جدی مطرح گردیده است.

ه است. روی آوردن جوانان به مدیریت بدن به بهتری از جامعه ایران در این زمینكسب شناخت

های پالستیک و احیهر طریق ممکن مخاطرات اساسی را متوجه سالمت افراد نموده است. جر

وهش به روش مروری انجام این پژ زیبایی در حال نهادینه شدن به مثابه سبکی از زندگی است.

-های پیشین برای دست یابی به یافتهوهشهای پژسنادی و تحلیل ثانویه دادهگرفته و از روش ا

از ادبیات نبوهیگیری ابا توجه به شکل ،شناسی بدنامروزه جامعه ایم.های جدید بهره گرفته

گرایی و طبیعت شود.بندی میها و رویکردهای مختلفی دسته، به گونهنوشتاری در این زمینه

گرایان شناسی بدن است. طبیعتهای مطرح در حوزه ی جامعهساختارگرایی اجتماعی از نظریه

ساختارهای كنند كه بدن ما دارای همواره بر مبانی بیولوژیک انسان تأكید كرده و اذعان می

ی آنچه قرار است بدن ما در زیست جهان تجربه كند، است كه همه« جهان شمول»زیستی و

گرایی اجتماعی، بدن شامل معانی اجتماعی است كه از سوی ساخت كند. دربرآن تحمیل می

برآنند كه بدن تركیبی از امر ،شناسی بدنجامعه اغلب متفکران گردد.جامعه محدود و ابداع می

این بدین معنا كه با وجود اینکه دارای مبانی مادی و زیستی است، تماعی و امر زیستی است؛اج

از دیدگاه گیدنز .جایگزین شده یا تعدیل شود های اجتماعی مختلف،قابلیت را دارد كه در زمینه

از دالیل شان رابطه مستقیمی با انتظارات اجتماعی دارد.احساس شرمساری افراد نسبت به بدن

توان به جوان بودن جمعیت و نیز روند توسعه و اهمیت رفاه توجه به مدیریت بدن در ایران می

[email protected] ،. دانشجوی دكتری جامعه شناسی دانشگاه آزاد واحد تهران مركزی 1


دهی به شخصیت در زندگی امروزی مردم اشاره كرد. در دنیای معاصر افراد الگوپذیری و شکل

های جمعی و كنند. گسترش رسانهو هویت خود را تنها از فرهنگ خود اتخاذ نمی

های ها و سبکن ارتباطی سبب الگوپذیری و تأثیرپذیری افراد از ارزشهای نوی تکنولوژی

، زیبایی اندام و بنابراین نحوه مدیریت اعضاء بدن زندگی متفاوت در سراسر جهان شده است.

های زندگی داخل و خارج از كشور است.چهره تحت تأثیر انواع هنجارها و سبک

انتظارات اجتماعی، سبک زندگی، بدن، بدن، مدیریتشناسی جامعه کلیدی:های واژه

.الگوپذیری


ملی بر ادبیات مفهومی توسعه محلیأت

9مهدی ولی نسب

2پورپروین علی

چکیدههای دانشگاهی همچون توسعه محلی به عنوان یک رویکرد جدید در توسعه در بسیاری از رشته

و حتی معماری نیز مطرح شده ریزی، كار اجتماعیجامعه شناسی، اقتصاد، علوم سیاسی، برنامه

این رویکرد اهداف متنوعی چون حل مسائل محلی مانند بیکاری و فقر، نابرابری، طراحی .است

شده ارائهفضای شهری، ترویج دموكراسی و ایجاد احساس تعلق دارد. در نتیجه اهداف متنوع

به از آن آن جمله برای توسعه محلی، تعاریف گوناگونی نیز برای آن مطرح گردیده است. از

مسکن، طرح جامع و های ، توانمندسازی سیاسی، تامین خدمات، برنامهمثابه توسعه اقتصادی

. این تعاریف مختلف مطرح شده از توسعه محلی و رویکرد بین یاد شده استآموزش شغلی،

ین ا ها و نبود زبان مشترک و چارچوب مفهومی شده است.ای آن موجب ابهام در برداشترشته

شناسایی -1كند: ای دو هدف عمده را دنبال میمقاله با استفاده از روش اسنادی و كتابخانه

های مفهومی توسعه محلی و ارائه چارچوبی برای تمایز قائل شدن میان مفاهیم اقتصاد و داللت

جغرافیایی همچون توسعه اقتصادی، حکومت محلی، همسایگی و نیز بین مفاهیم جامعه شناختی

انند مشاركت، سرمایه انسانی و سرمایه اجتماعی كه همواره به مثابه توسعه محلی در نظر گرفته م

مروری بر تعاریف مختلف مطرح شده -3اند؛ ها و ابهاماتی را به وجود آوردهاند و دشواریشده

-به گونهریف مطرح شده و ارائه تعریف جامع، بندی تعاهای مختلف دانشگاهی و جمعدر رشته

ها یا نهادهای محلی و همچنین ای كه هم دربرگیرنده عناصر سرزمین یا مکان، سازمان

دربردارنده تعامل اجتماعی بر اساس منافع مشترک، باشد.

: توسعه محلی، مشاركت، ادبیات مفهومی، فرایند، منافع مشترک.کلیدیهای واژه

[email protected] ،دانشجوی كارشناسی ارشد توسعه اجتماعی دانشگاه تهران 1

نور، شناسی دانشگاه پیامهران، دانشجوی دكتری جامعهپژوهشگر موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه ت [email protected]


شناسی توسعه در قاموس عقالنیت بومی و فهم تفسیریروش

1وندان یوسفسام

چکیدهشناسی مطالعات توسعه در این نوشتار سعی شده است با بهره گرفتن از رهیافت تفسیری، روش

اندیش و مبتنی بر فهم عقالنیت بومی از پدیده توسعه مورد مداقه قرار در قاموس معرفت بوم

شناسانه های روش فرض شناسی پارادایم توسعه و پیش نقد روش گیرد. برای این منظور؛ ابتدا به

ستی آن پرداخته شده است و رویکرد تفسیری پدیدارشناسانه به عنوان مبنای مطالعات پوزیتیوی

شناسی مطالعات توسعه، فرا توسعه در نظر گرفت شد. چراكه راه خروج از پروبلماتیک روش

وژگی واقعی های س اثباتی(، تولید موقعیت -رفتن از مرزهای پارادایم توسعه )با رویکرد كاركرد

مطالعه است. های مورد های تفسیری در جهت فهم و بازتاب معنا و ذات پدیده و كاربرد رهیافت

ها و الگوهای متکثر در شناسی؛ زمینه را برای بازخوانی و به عرصه كشاندن نظریه این نوع روش

عه نیازمند گوید كه فهم توس كه رویکرد تفسیری به ما می آورد. چرا باب توسعه را فراهم می

شناسی توسعه در این روش مندانه و قصدی است. عالوه بر داشتن نگاه تاریخی و بینش نیت

انگارانه و تک خطی را بر گونه نگاه دوگانه قاموس عقالنیت بومی و فهم تفسیری خود؛ هیچ

های محیطی و فرهنگی هر جامعه در متن آن میسر است. تابد و امکان دخیل كردن ارزشنمی

شود.پیش فراهم می از های غیر ایدئولوژیک شدن توسعه؛ بیش در این رویکرد زمینه نینهمچ

شناسی، تفسیری، پدیدارشناسی، عقالنیت بومی. توسعه، روشکلیدی: های هواژ

[email protected]شناسی توسعه اجتماعی دانشگاه تهران، . دانشجوی دكتری جامعه1


های همایشبخش دوم: برنامه و خالصه نشست


پردازی در ایرانهای فلسفی نظریهنشست بنیان

دكتر عباس منوچهری مدیر نشست:

دكتر پرویز اردبیلی، دكتر منوچهر آشتیانی، دكتر محمدمهدی اعضای نشست:

دكتر رضا صمیم، دكتر زاده، دكتر سیدحسین سراجخلیلی، دكتر اسمعیل پیران،

منیق ضل مرشدی، دكتر سید جواد میریابوالف


شناسیپردازی در جامعهی درباره بنیادهای فلسفی نظریهکنکاش

منوچهر آشتیانیدکتر

ـ بخصوص در ایران ـ است. هرگاه این موضوع به « مسئله زبان شناسی» نخستین موضوع

ها مبهم خواهند ماند. دومین موضوع طرح مسئله درستی تحلیل و روشن نشود، سایر بحث

نه به موضوعات اجتماعی ـ است كه فرایندی نوین و متعلق ـ و « ورود فلسفه به جامعه شناسی»

باشد. بررسی تمام جوانب مثبت و منفی این ادخال و رسیدن به به سیصد سال اخیر می

الهیات »عقاید اجتماعی از دامان تمادیرسد. سومین موضوع استنتاجات درست الزم به نطر می

علوم »و سپس ارجاع آنها به حیطه « ی و تاریخفلسفه اجتماع»و ورود به قلمرو « جامعه و تاریخ

شناسی قیق این استمرار تاریخی در جامعهاست. ضرورت شناخت و ارزیابی د« اجتماعی و تاریخ

و نظرورزی و اهمیت و پردازی چهارمین موضوع بررسی اظهار نظر و نظریه، نظریه بدیهی است.

نظریه و های را بین انواع جوانب و جنبه اعتبار نظریه )تئوری( است. روابط دیالکتیک گوناگون

باید مورد تفحص و تحقیق قرار دارد. پنجمین موضوع مراعات دیالکتیک و پردازی نظریه

آنالکتیک به عنوان روش و منش و نه یک سیستم مستقل فلسفی است. ششمین موضوع تعیین

ندارد. تمام )درست و نادرست( است. هیچ تئوری مطلقی وجودپردازی وضع كلی تئوری

اند؛ ولی برای ممانعت از بروز جزمیت، ها به نسبت التقاطی، نسبی، بینابینی و گذرگاهیتئوری

-تحلیلی -انتقادی»گرائی )تا حد نفی جامعه شناسی( باید از روش و منش شکاكیت و الادری

است به ها نخست الزم بهره برد. پیش از طرح هرگونه موضوعی در اینگونه بحث« دیالکتیکی

-شناسان به همان زبانی مفاهیم خود را بیان میپرداخت: آیا جامعه« شناسیزبان جامعه»مسئله

-ها و تفاوترانند؟ چه مشابهتها راجع به موضوعات اجتماعی سخن میدارند كه عامه انسان

اینکه های سایر اهل علم وجود دارد؟ و سرانجام با گزاره« شناسانزبان علمی جامعه»هایی بین

شناسی را واقعاً به همان مضامینی كه آیا ما در زبان پارسی خود مفاهیم دانش نوزاد جامعه

مسئله مقدماتی دوم این است كه داریم؟برند، بیان می می آفرینندگان آن در دنیای غرب به كار

م امور شناسی ـ و نه به قلمرو عاوارد ساختن رویکرد فلسفی به رویداد علوم اجتماعی و جامعه

ترین ایام تا تقریباَ سیصد سال قبل چنین جریانی به اجتماعی ـ امری نوین است، كه از قدیم

و « پوزیتیویسم»( بنیانگذار A.Cometوضوح وجود نداشته است. بعد از آنکه آگوست كنت )

ی تحققی را بر (، سیطره فلسفهSociologyشناسی و حتی اصطالح آن)واضع صوری جامعه

061هاي همايش بخش دوم: برنامه و خالصه نشست

اقتصاد سیاسی )پولیت »( احاطه K.Marx) سی وارد ساخت و پس از آن كارل ماركسجامعه شنا

تر )به نقل از ماكس شلر( شناسی حتمی دانست یا خالصهرا بر جامعه و جامعه« اكونومی(

جامعه شناسی را هم به قلمرو « )ماركس( پوزیتیویسم راست )كنت( و چپ»بگوئیم، بعد از آنکه

الت فلسفه را در آن رد كردند، تا به امروز این بحث بین بزرگان دانش فلسفه كشاندند و هم دخ

جامعه شناسی درگرفته است ـ با حفظ بعضی از اصول كلی آن ـ ممانعت كرد )از دوركهایم تا

شناسی انگلو ـ امریکایی(، و یا برعکس الزم گورویچ در فرانسه، ماكس وبر در آلمان و جامعه

شناس نامان و اعتنا نماند. )از جامعهلوم انسانی، یعنی فلسفه، بیاست به این بزرگ خاندان ع

شناسی را تبدیل به بخشی از علوم حوزوی گذریم كه مایلند اساساً دانش جامعهنمایانی می

)فقهی( سازند(. نگارنده این مختصر در اثر پذیرش آموزش و پرورش تقریبا پانزده ساله خود در

ورزم كه: )در فرانسه و آلمان( بر این اندیشه تاكید می اكس وبرهای ماركس و مپرتو اندیشه

« الهیات جامعه و تاریخ»ها در عوالم اساطیر و چون نخستین تراوشات تفکرات اجتماعی انسان

اند و نیز از آنجا كه این آرائ الهیاتی اجتماعی و تاریخی به افکار در غرب و شرق انجام گرفته

اند و آنگاه سرانجام دو دانش )ابتدا در یونان و رم( استحاله یافته« فلسفی اجتماعی و تاریخی»

اند، بنابراین مقدمات ما در این دو جهان فرهنگی تولد یافته« شناسی و تاریخجامعه»علمی

شناسی جهانی چه بدانیم و بخواهیم و چه ندانیم و نخواهیم اصالتاً و رسالتاً بار شاگردان جامعه

-مرارت آن دو گرایش زماندار و ژرف را بر دوش فکرت خود تحمل می میراث سنگین و پر

ی ورزانهكنیم. عدم توجه به این میراث درست و نادرست تاریخی و یا كنار نهادن بیشتر آرمان

بخصوص -، به الهیات و فلسفه )ایدئولوژیکی( آن نه تنها از دخالت ولو پنهان و الپوشانی شده

های دخالت كاهد، بلکه برعکس بر نابسامانیشناسی علمی نمیجامعه تجلی عرفانی این دو ـ در

افزاید. راستی آیا مگر جز این است شناسی و علم تاریخ می آن دو خویشاوند نامأنوس در جامعه

كه همین غفلت باعث آمده است كه این افکار كهنسال كماكان در جوامع بشری )بخصوص

دهند. اكنون پس از ذكر این دو مقدمه دقیقا وارد ادامه میجوامع غیر مدنی( به آمد و رفت خود

در متن الزم است با مراعات اختصار به اصل موضوع كه دخالت فلسفه ) و فلسفیون( در

شناختی است، بپردازیم: نخست باید فرق بین اظهارنظر و بیان نظریه كه اولی جامعهپردازی نظریه

دهد، ولی این دومی است كه درباره آن می همگان رویدر هر زمان و هر مکان و تقریبا توسط


ت نیست و برعکس هیچ شناسی ارجمندتر از یک نظریه علمی درس هیچ چیز در جامعه»اند گفته

ها كه در )ماركس و ماكس وبر(، نظریه شناسی زیان بارتر از یک نظریه غلط نیست چیز در جامعه

ها را عجوالنه به چند نظریه اصلی ملخص بتوان آن ولو –اند شناسی بسیار و بسیار متنوعجامعه

یعنی جریان پیچیده متقابل، متعاكس، متعامل و متحرک عام « دیالکتیک» عموما از یک –ساخت

دهد:ن را به دست میآكنند كه انگاره زیر مجمل و خاص پیروی می

یت و تمامیت؛ دیالکتیک بین انظمام و تجرید؛ نظاره بر مفردات و اجزاء و توجه به كل

كاركردی و ساختاری های ؛ جریانواقعیت و چرخش به سوی تفکر خالقهگرایش به مراعات

كوتاه مدت اجتماعی و فرایندهای طوالنی مدت اغلب ساختارشکن تاریخی )سوسیولوژیسم و

)سیویلیزاسیون( و نفوذ فرهنگ بیشتر معنوی )كولتور(؛ هیتوریسم(؛ سلطه تمدن بیشتر مادی

های )سیستم(؛ مجموعه جریان حفظ ثبات نظامفراشد حركت و تغییر مطلق دائمی و فرایند

كارانه و های مادی و معنوی پس رونده، محافظهپیشرونده و تکاملی و انقالبی و جمع گرایش

)سرمایه داری جهانی( و نیروی معارض آن در طبقات ارتجاعی؛ قدرت حاكمه طبقات فرادست

های موقتی و ها و آرامشهای شدید تاریخی كاركردها و توقفشتتها و تفرودست؛ التهاب

نظام اقتصادی لیبرالیستی جهانی و دموكراسی سیاسی روبنائی رهبری كننده »بینابینی ساختارها؛

... و هرگونه نظام اقتصادی استقالل طلب معارض آن و غیره« آن

بشریت بسیارند و بسیار متنوع در این برابر نهادها و هم نهادهای دیالکتیکی كه در تاریخ

های ابتدا الهیاتی تمام طول تاریخ )در غرب و شرق( اثرات گوناگونی را بر ایجاد و تکوین نظریه

شناسی وجود ای در جامعهاند و نظریهو سپس فلسفی و سرانجام جامعه شناختی علمی گذاشته

و تأثر چند هزارساله اجتماعات تاریخی و ندارد كه بتواند به طور كامل مبّرا و منزّه از این تأثیر

ها باشد. ورود به مفردات و جزئیات مشخص این موضوع نیازمند میدان تاریخ اجتماعی انسان

وسیعی است كه شرح آن از حوصله این مجال مختصر بیرون است.

ک را آنچه در پایان این شروح الزم به تذكر است، ذكر دو نکته است: اوال دیالکتیک و آنالیت

چونان روش )متد و متدولوژی( و نه مانند یک سیستم فلسفی مستقل و ها باید در تحلیل تئوری

ها در دقایق آغازین صبحدم پیدایش تمدن و فرهنگ بشریتی گر به كاربرد. ثانیاً، ما انسانمداخله

پراكسیس»هستیم كه هزارها سال ادامه خواهد یافت و بنابراین تکامل دیالکتیک بین

ها به حک و اصالح و تکمیل خود ادامه خواهد داد. به طور حتم قرن« پراكسیس تئوری

از این رو هر چند هیچ تئوری مطلقی وجود ندارد، ولی در هر حال باید از در افتادن به ورطه


و جامعه شناسی ـ ممانعت كرد و این شکاكیت، جزمیت و الادریگرائی ـ تا حد انکار جامعه

گذرد. می «دیالکتیکی –تحلیلی –انتقادی » امتناع از طریق از طریق راه و روش


شناسی به فلسفه نیاز دارد؟ چرا جامعه

محمدمهدی اردبیلیدکتر

شناسی افزوده شده است. از اخیراً بر ابراز تردیدها نسبت به سودمندیِ رابطة فلسفه با جامعه

شناسی است. پرسش ای ناجور تعبیر شده است كه مخلّ و دشمن جامعه فلسفه بعضاً به وصله

ها ستیزی شناسی دارد و ریشة این فلسفه ای با جامعه اصلی این است كه فلسفه چیست، چه رابطه

است. هر علمی، اعم از تجربی، پایه « علم به مبانی»ترین تعاریف فلسفه، یکی از رایج كجاست؟

مند است. اما ها و مبانی مفهومی خویش بهره سانی، از عناصری مشخص به عنوان دستمایهو ان

علوم از اندیشیدن به خودِ این مبانی، به معنای آنها و در یک كالم از اندیشیدن به مبانیِ مبانیِ

م همانا ای نیاز است كه به بحث از این مبانی بپردازد و این عل به حوزۀ نظریاند. لذا خود ناتوان

توان در رویکردهای بنیادین، تعریف مفاهیم اساسی شناسی این مبنا را می فلسفه است. در جامعه

، و با چه «انسان كیست؟»، «جهان چیست؟»شناسی جست. به بیان دیگر اینکه و همچنین روش

توان از جامعة انسانی سخن گفت و آن را تحلیل كرد، پیش از هر چیز رویکرد و روشی می

كوشند تا سروكار رویکردهای مخالف فلسفه در علوم اجتماعی نیز می اند. هایی فلسفی سشپر

معنی و اتالف وقت معرفی كنند كه ذهن دانشجویان و داشتن با فلسفه را نوعی فعالیت بی

پژوهشگران اجتماعی را به انحراف كشیده و آنها را در مباحث بیهودۀ انتزاعی معطل ساخته

ها، پژوهشگران اجتماعی و فرهنگی باید به جای اتالف وقتشان با مفاهیم پیچیده است. به زعم آن

به تحقیق « موجود و علمی»های و انتزاعی فلسفی، به میدان اجتماعی نظر كنند و بر اساس روش

شناس بدون اندیشیدن به مبانی، بدون پرسش اینجاست كه آیا یک جامعه در آنجا مشغول شوند.

سازِ دارد؟ بدون نگاه نقادانه به مورد استفاده خود، تفاوتی با همان مهندس پلدرک مبانی روش

شناسی شود و جامعه شناس به تکنیسین بدل می خود، به روش خود، به مبانی روش خود، جامعه

شناسی صرفاً نوعی تکنیک یابد. آیا جامعه به عددگذاری در جداولِ از پیش آماده تقلیل می

است؟


ام و خاص و سترونی علوم انسان در ایراندیالکتیک ع

پرویز پیراندکتر

نگارنده عمیقا باور دارد تا زمانی كه دیالکتیک عام )تسلط كافی بر هر حیطه علمی و

ای و دستاوردهای به روز و جهانی آن در هر زمان مفروض( و خاص )متن تاریخی، جامعه

ملیاتی نگردد و با تاریخ، جامعه ایرانی فضایی خاص در همان زمان مفروض(، در علوم انسان ع

و نگرش فضایی كه به دور یا نوبت فضا تعبیر شده است )در برخی از آثار محدود فارسی

ای تنگاتنگ یا آمیزشی نقادانه به چرخش ترجمه شده است كه نادرست است( رابطه Turnواژه

علوم انسان تحقق پیدا نکند، رحمانه وضع موجودِبرای فرارفتن، شکل نگیرد و وابینی و نقد بی

یابد. سترونی و فالكت كنونی علوم یادشده ادامه می


بازسازی جامعوی و مسؤولیّت علم اجتماعی؛

9فهمِ محتوا و مراجع ذهن ایرانی در تشخیص مسأله و تکوین هویت

اسمعیل خلیلیدکتر

ریحانه گرانسایه

تشخیص مسأله در ایران امروز، معاصر و پرسش آغازین این مقاله، پرسش از مرجع و مبنای

چه ما در این بازه در مقیاس ملّی بدان مبادرت كرده و به متأخر )یک و نیم سدۀ اخیر( است. آن

مان به مسألة جامعه در مقیاس ملّی ایم، ناشی از نحوۀ فهم مسأله و پاسخفرجام رسانده یا نرسانده

از « دیگری»سأله در ایران، عمدتاً و نوعاً تفسیر بوده است. مقاله بر آن است كه مرجع فهم م

هم نه تفسیر وی از مسائل و مسائل موجود در تعیین و فهم چیستی امر جامعوی، بوده است؛ آن

كه تفسیر و فهمی كه وی از خویشتنِ خویش دارد. بدین معنی كه نحوۀ فهم جامعة ایران، بل

اند. این كه از فاهمة دیگری طلب كردهود، بلرا نه از فاهمة خ« مسألة خود»ایرانیان، فهمِ

واگذاری فاهمه، استحالة جامعه )اعم از ذهن، فاهمه، فهم، معرفت و حتّا خودِ زبان( را به

رقم زده، از سویی امکان فهم و « ایجامعه، ذهن، فاهمه، فهم، معرفت و حتّا خودِ زبانِ ترجمه»

ما سلب كرده است. علم جامعه، در مقام فهم جامعة شد از بُحران را از ازسوی دیگر امکان برون

ایران و به عنوان ذهن یا فاهمة جامعه، نیازمند فهمِ همین وضع و لذا تمهید مبنایی برای فهمیدن

رسد، بنیاد نهادن علم جامعه بر معارف موجود كه بیش از همه در زبان نمود است. به نظر می

در ایران و هم ضرورت تمهید امکان فهم این جامعه شناسی یابد، هم ضرورت تأسیس جامعهمی

باشد.

مند شده كه بت ترجمه و تحول ذهن در ایران متأخّر بهرههای پژوهش دربارۀ نس. بخشی از این مقاله از یافته 1

توسط نویسندگان در حال اجراست.


شناختی: پرسش از رابطه روش با رسالت رهایی بی طرفی روش

بخش علم اجتماعی

زادهسیدحسین سراجدکتر

های گیری از شواهد و نمونهشود تا با استدالل منطقی و بهره می در این مقاله تالش

اجتماعی به های هدف علم اجتماعی، شناخت واقعیتپژوهشی، این دیدگاه حمایت شود كه

كه مطرحهایی منظور بهبود زندگی اجتماعی است. برای شناخت اجتماعی، متناسب با پرسش

تناسب و اعتبار ها مختلف كمی و كیفی و قواعد روش شناسانه ویژه آنهای شود، روش می

بهبود زندگی اجتماعی و شرایط تعبیر آنترین و اجماعیترین دارند. رهایی بخشی، كه عام

زیست انسان هاست، یک موضع و جهت گیری ارزشی است كه دانشمندان و پژوهشگران

های اجتماعی حداقل در مصادیق تفصیلی آن، همداستان و هم نظر نیستند. با وجود این، یافته

باشند یا كمی حاصل شده های برآمده از شناخت واقعیت اجتماعی، صرف نظر از آنکه با روش

توانند با رویکرد ارزشی رهایی بخش، تفسیر و تحلیل شوند و برای بهبود می با روش كیفی،

اجتماعی به كار روند. در نتیجه، نوع خاصی از روش، برای رسالت و ماموریت رهایی بخشی

طراحی نشده است؛ و برعکس، روش خاصی هم در خدمت در خدمت نظم ظالمانه مستقر

مندان اجتماعی هستند كه با جهت گیری ارزشی و سیاسی خود، دانش برآمده از نیست. این دانش

دهند و برای بهبود زندگی می گیرند، به آن محتوای رهایی بخش می را به خدمتها این روش

برند، و یا برعکس. می مردم از آنها بهره


ست؟های فلسفی اشناختی در ایران نیازمند بنیانپردازی جامعهآیا نظریه

رضا صمیمدکتر

ورزی فلسفی متکی بود. به همین سبب است های اندیشهشناسی در زمانه تأسیس به تجربهجامعه

توان به سادگی جامعه شناسان بنیانگذار را از فالسفه باز شناخت. ولی آیا برای جامعه نمی كه

شناسی داشت باید شناس بودن همیشه باید فیلسوف بود یا به بیان دقیق تر برای اینکه جامعه

داشت كه بتوان از آن جامعه شناسی بوجود آورد؟ بسیاری در ایران پاسخ این سوال را ای فلسفه

دانند. آنها معتقدند همانگونه كه مثال جامعه شناسی آلمانی بر بنیادهای فلسفی استوار می مثبت

ورد جامعه شناسی آلمانی بود باید جامعه شناسی ایرانی بر بنیادهایی فلسفی استوار باشد. در م

فلسفیدند، نمی این قضاوت كه بر بنیادهای فلسفی استوار بود صحیح است. اگر كانت و هگل

یافت. ولی نمی جامعه شناسی آلمانی چه در شکل ماركسی و چه در هیئت وبری امکان تاسیس

نفسه ـ به كه این مقاله درصدد پاسخ گویی به آن است این مطلب است كه فلسفه فی ای نکته

طور مثال ـ در آلمان اسباب تاسیس جامعه شناسی را فراهم آورد یا موضوعی كه فلسفه علی

پرداخت سبب شد جامعه شناسی تاسیس می الخصوص در آلمان قرن هجدهم و نوزدهم بدان

شود؟ برای پاسخ به این سوال ابتدا موضوع فلسفه آلمانی در قرن نوزدهم با محوریت هگل باز

شود. موضوع این فلسفه علی الخصوص در نزد هگل، مناسبات اجتماعی در می شناخته

صورت است. سپس به این نکته پرداخته خواهد شد كه این موضوع اگر در فلسفه ترین واقعی

از معرفت ای توان از آن سراغ گرفت. آن شاخه می ایرانی غایب است در كدام شاخه از معرفت

بنیان برای ترین شکل تمركز دارد مناسبترین ی در واقعیكه بر موضوع مناسبات اجتماع

آید. می جامعه شناختی در ایران به حسابپردازی نظریه


راهی میانه در منازعۀ سنت و تجدد در «تداوم عین در گسست»مدل

ایرانی جامعه

ابوالفضل مرشدیدکتر

طور به كشیده شد.ایران به سنت و تجدد با ورود و گسترش تجدد در ایران، دامنة منازعه

: داد تشخیص هم از ایران در تجدد و سنت میان جدال در را نظری موضع سه توانمی خالصه،

سنت گفتمان نهادن كنار ضرورت از و كنندمی مطرح را تجدد و سنت مساله انحالل ایدسته( 1

تجدد بحران از دیگر ایدسته( 3 گویند؛می سخن ما، كشور در اجتماعی علوم در بویژه تجدد، و

مستقل سنت ایجاد برای «شناسیغرب» گیریشکل ضرورت بر و گویندمی سخن ایران در

و كنندمی ارزیابی بحران دچار را ایران در سنت سوم، دسته( 2 كنند؛می تأكید اجتماعی اندیشه

مقاله، آرای در این . سازندمی مطرح را ایران در «شناسانهجامعه هایایدئولوژی» طرد ضرورت

حسین اول، جریان نماینده عنوان به توفیق )ابراهیم پردازان اجتماعی متأخر ایرانسه تن از نظریه

سوم( جریان نماینده عنوان به طباطبایی جواد سید و دوم جریان نماینده عنوان به كچوییان

عین در تگسس»شود بر اساس مدل گیرد و كوشش میمی قرار تحلیل و تجزیه مورد و معرفی

حلی برای حل نزاع سنت و تجدد در ایران ارائه گردد.، راه«تداوم


انتقادی –شناسی هرمنوتیکی مبانی فکری جامعه

عباس منوچهریدکتر

منتهی شده اند: اول، جریان « جامعه شناسی»فلسفی مختلف به سه نوع –سه جریان فکری

هابز است كه به جامعه شناسی -ن بیک -راسیونالِ دكارت –مکانیکال –اتمیستی

رومانتیک -انجامد. دوم، جریان فکری گشتالتی می پوزیتیویستی كنت و كاركرد گرائی پارسونز

زبانی است كه از طریق فلسفه زندگی )زیمل، دیلتای.. (، هرمنوتیک، و فلسفه زبان به جامعه -

. جریان سوم، تفکر دیالکتیکی هگل انجامد می شناسی تفسیری وبر و نهایتا به ساختمندی گیدنز

است كه با روسو شروع شده بود و از طریق لوكاچ و اصحاب فرانکفورت به جامعه شناسی

انتقادی و –انتقادی انجامید. در این مقاله مقومات جامعه شناسی هرمنوتیکی -هرمنوتیکی

شود.تضمنات كاربردی آن برای جامعه شناسی ایران پردازش می


های مفهومی شریعتی از هایدگر شکنکا

سیدجواد میری منیق دکتر

توان از نگاه شریعتی به هایدگر سخن در این مقاله پرسش اصلی این است كه آیا، اساساً می

گردد كه مختصات این گفت و اگر پاسخ به این پرسش ایجابی است، آنگاه این سؤال مطرح می

ارد، فهم این نوع رویکرد كه شریعتی اتخاذ كرده است؟ ای د نوع نگاه چیست و اصوالٌ چه فایده

دهد كه در آن هایدگر، در آید شریعتی یک نوع خوانش ویژه از هایدگر را ارائه می به نظر می

حائز اهمیت « افق تفکر ایرانی»ای مطمح نظر شریعتی نیست؛ بلکه هایدگری در بستر فلسفه قاره

است كه آنخمیره این بینش ام. یاد كرده« ضاتی شریعتیالق بینش عین»است كه از آن با عنوان

به عبارت دیگر، در سنت تصوف، شریعتی «.های مستمر شدنی است در بستر انتخاب»انسان

این زبان در «مناسبت»گردد و بخش آن می سمبل رهایی« عین القضات»یابد كه زبانی را درمی

هایدگر را نیز در قالبِ سنت خویش جهان معاصر چنان عمیق و گسترده است كه شریعتی

كند خوانش می


پردازی در ایران مسائل نظریهنشست

دكتر حسین ابوالحسن تنهایی مدیر نشست:

بیتا مدنی، مهناز علیزاده دكتر فروغ صالح، تقی آزاد ارمکی،دكتر اعضای نشست:

سامان یوسفوند دكتر یونس نوربخش،


کدام نظریه و کدام مسئله اجتماعی؟

دکتر تقی آزاد ارمکی

نظری و روشی های دلمشغولیترین تعیین رابطه بین نظریه و مسئله اجتماعی، یکی از اصلی

شناسان به این رابطه این دانش تا كنون بوده است. اكثر جامعه جامعه شناسان از بدو شکل گیری

ترین ساحت این بحث، تبدیل این امر به یک سوال اند. مهمهایی را طرح كردهتوجه كرده و ایده

كدام »و مشکل اساسی در علم جامعه شناسی است. مشکل به صورت زیر مطرح شده است:

« شناسی نقش پیشگام و مهم تری دارند؟ختن جامعهیک از این دو )نظریه یا مسئله( در سا

ها خواهیم متعدد به این سوال داده شده است كه در این مجال به بررسی هر یک از آنهای پاسخ

پرداخت.


ناصر مهم در تبیین موقعیت صنعتی کار در دستگاه نظری بلومر ع

دکتر حسین ابوالحسن تنهایی

بیتا مدنی

ار از نگاه هربرت بلومر از این رو از اهمیت برخوردار است كه نه تنها تحلیل موقعیت صنعتی كریزد، بلکه خود پاسخی است به این می از كنش پیوسته را برای تعریف جامعه صنعتیای شالوده

داند كه طی آن می . بلومر صنعتی شدن را فرایندی 1كج فهمی كه بلومر نظریه كالن نداردكارفرما(، در چارچوبی سیال و پویا از -فین رابطه كار)كاركنطرهای قوالب تفسیری كنش

یابد، روابطی كه به هیچ روی پیرو چارچوبی از پیش بنا شده و می روابط قدرت معنا و كاركرد. كوشش پیش رو گامی است 3ثابت نیست، بلکه در پویه تاریخ و جغرافیا سیال و متحرک است

یرپا كه هنوز به ناروا به این پارادایم نظری و به ویژه آرای دای در راه پایان دادن به مناقشهشود: مناقشه خرد و كالن/ تقابل ساخت و كنش/ شبهه عینی می هربرت جی بلومر نسبت داده

. از همین رو نخست عناصر مهم و حساس گر روابط كار در موقعیت 2گرایی و ذهنی گراییاین عناصر تحلیلی و فرامکتبی در چارچوبی از شود. هر یک از می صنعتی كار كشف و وارسی

قابلیت و ظرفیت تبیین دارند. در واقع كنش پیوسته چارچوبی است كامل و ها پیوستگی كنشنظری كالن بلومر در حوزه روابط قدرت در پارادایم تفسیرگرا. افزون بر های مکفی برای تحلیل

از حس ناكامی و درماندن از دستیابی به این در شرایط كنونی كشورمان كه سپهر صنعتی كار، -مطالبات اجتماعی كاركنان و كارفرمایان غبارآلوده است، تحلیل منطقی از عناصر روابط كاركن

و چشم اندازهای موجود شفافیتی راهگشا بخشد. باشد تا ها تواند به شناسایی چالش می كارفرمار و كنترل آنها، تضاد منافع گروههای از رهگذار بررسی مسائلی چون اعتصابات كارگری، مها

ذینفع و مباحثات مربوطه، به فهمی مشترک از جامعه صنعتی دست یافته در چارچوبی از كنش پیوسته زمینه حل و فصل بسیاری از مشکالت این چنینی فراهم آید.

1 Ritzer, 1992, also in : Ritzer, 2010, A-11 A-12 2 Blumer 1966b,9-10, also: Lauer,1973

322 -322، ص ص 322-322: ص ص. 1223تنهایی 2


بررسی رابطه بین سطح تحصیالت )به معنای تغییر نگرش و تفسیر( و

ه زنان میزان خشونت بر علی

دکتر فروغ صالح

خشونت علیه زنان مکانیزیم اجتماعی مهمی است كه توسط آن زنان ناگزیر به پذیرش وضعیت

سازمان بهداشت آن را ،. به علت اهمیت بسیار زیاد این موضوعپذیری خواهند شدسلطه

نان در سال جهانی معرفی كرده است و سازمان ملل نیز در اعالمیه رفع خشونت علیه زای پدیده

،خشونت علیه زنان در خانواده و جامعه را امری رایج معرفی نموده كه از مرزهای درآمد ،1222

توسعه وصلح گردیده است. ،طبقه و فرهنگ گذشته و مانعی جدی در جهت نیل به برابری

خشونت علیه زنان به لحاظ اجتماعی و سیاسی به كاهش مشاركت زنان درمؤسسات سیاسی و

ها از شغل در رسانهای نمایش كلیشه ،عدم برابری اقتصادی ،عدم اعتماد به نفس ،یاجتماع

آیا بین سطح تحصیالت در زنان و میزان »حال سوال اصلی تحقیق این است كه: شود. می

با توجه به سوال مقاله فرض خود را این گونه« خشونت بر علیه آنها تفاوتی وجود دارد؟

ه با افزوده شدن به تحصیالت )به معنای تغییر نگرش و تفسیر( زنان ك» توان مطرح كرد كه: می

«.شودبه میزان قابل توجهی از میزان خشونت تجربه شده توسط آنان كاسته می


گسیختگی خانواده تبیین تقابل دیالکتیکی قانون و ازهم

شناسی با تئوری چارچوب اروینگ گافمن و معرفت یدکتر حسین ابوالحسن تنهای

زاده مهناز علی

است. آمار نشانگر روند رو به تزاید جدایی -قانون ازدواج -مقاله پیش رو نقد قانون خانواده

رسمی زوجین است و قانون یکی از عوامل اثرگذار در افزایش این مسئله اجتماعی است. این

و تئوری بررسی با پشتوانة نظری تئوری چارچوب گافمن درباره تغییر روابط در خانواده

نِ قانونگذار انجام شده است. معرفت شناسی حسین تنهائی درخصوص علت تصلب قانو

تحلیلی است. ـ شناسی آن تفسیری است. نوع پژوهش پیمایش و روش آن توصیفی روش

هایی درباره نرخ جدایی و ای و ابزار مورداستفاده اسناد و مدرکشده كتابخانهكار گرفتهتکنیک به

خانواده است. پس از انقالب اسالمی تغییر و تحوالت سیاسی، اجتماعی و گسیختگی ازهم

های جدید، های زیادی قرارداد. مانند هماهنگی با ارزشاقتصادی خانواده را در معرض چالش

رویة روستاییان به شهرها، دگرگونی قوانین مدنی، مهاجرت بی، با سنتی های مدرنارزش تضاد

درونی ای قشر فرعی و حاشیه ، رشدو فرهنگ نهفته در بطن آنپیشرفته ورود فناوری جنگ،

جدید ارتباطی وسایل ، ورود وارداتی سابقه مصرف كاالهای جدید، افزایش بیفرودست ةطبق

الشعاع قرارداد. با مطالعه و ها را تحتهای خانوادهارزش ایهای ماهوارهاینترنت و شبکه همچون

شد.ها نتایج زیر حاصل بررسی یافته


های پارادایمیجایگاه علوم اجتماعی در ایران و چالش

یونس نوربخشدکتر

تواند چگونه می در ایران كه علوم اجتماعی پاسخ دهیماین پرسش به خواهیم می فرصتدر این

تحوالت سیاسی وارد شود؟گذاری اجتماعی از حاشیه به متن زندگی و هم چنین سیاست

د بازگشت جدی به این علوم در جامعه ایجاد شده و جامعه ایرانی از ده می اجتماعی ایران نشان

بایست نسبت سازی وارد شده است. در این مرحله این علوم میسازی به جامعهمرحله دولت

ی ایرانی یعنی دین و دولت یا به عبارتی جامعه دینی و دولت خود را با دو متغیر مهم جامعه

اسی و علوم اجتماعی در این پارادیم و این بود اجتماعی به دینی مشخص سازند. آیا جامعه شن

اند به تبیین اجتماعی خواهند پرداخت و بر اساس كدام خوانش؟ یا به عبارتی آیا آنها توانسته

های مشخصی سواالت بنیادی پاسخ دهند و همانگونه كه در غرب این علوم در قالب پارادایم

اند؟ در این مقاله به ز آنها تکلیف خودشان را مشخص نمودهكنند، در ایران نیپردازی مینظریه

بررسی سه طیف از جریانات فکری و اجتماعی در این خصوص )گفتمان مسلط، در حاشیه و

شناسی به امکان یا امتناع حضور و تبدیل ای پرداخته و ضمن سنخمیانجی( به صورت مقایسه

دازیم.پر می شدن آنها به گفتمان مسلط علمی یا سیاسی


شناسی توسعه در قاموس عقالنیت بومی و فهم تفسیریروش

سامان یوسفوند

شناسی مطالعات توسعه در این نوشتار سعی شده است با بهره گرفتن از رهیافت تفسیری، روش

اندیش و مبتنی بر فهم عقالنیت بومی از پدیده توسعه مورد مداقه قرار در قاموس معرفت بوم

ها و الگوهای شناسی؛ زمینه را برای بازخوانی و به عرصه كشاندن نظریه وشگیرد. این نوع ر

گوید كه فهم توسعه كه رویکرد تفسیری به ما می آورد. چرا متکثر در باب توسعه را فراهم می

شناسی توسعه این روش مندانه و قصدی است. عالوه بر نیازمند داشتن نگاه تاریخی و بینش نیت

گونه نگاه دوگانه انگارانه و تک خطی را بر بومی و فهم تفسیری خود؛ هیچدر قاموس عقالنیت

های محیطی و فرهنگی هر جامعه در متن آن میسر است. تابد و امکان دخیل كردن ارزشنمی

شود.پیش فراهم می از های غیر ایدئولوژیک شدن توسعه؛ بیش در این رویکرد زمینه همچنین


توسعهنشست

دكتر محمدجواد زاهدی مدیر نشست:

دانا، فریبرز رئیسدكتر خانیکی، هادیدكتر فرهنگ ارشاد، دكتر اعضای نشست:

دكتر ، دكتر غالمرضا غفاری،مصطفی عبدی زادگان،محمدحسین شریفدكتر

مصطفی مهرآیین.


پردازی یا بینش تفکر فلسفی، تفکر نظری، تفکر انتقادی: نظریه

شناختی؟جامعه

فرهنگ ارشاددکتر

خواهیم رابطه تنگاتنگ و دیالکتیکی تفکر فلسفی، تفکر نظری و تفکر انتقادی در این نوشتار می

چنانچه خواهیم تاكید كنیم كه در یک نگاه منطقی،را در حوزۀ علوم اجتماعی مرور كنیم. می

كه اگر امواج طوریبست ایستایی گرفتار آمده، بهتفکر نظری در معرض نقد قرار نگیرد، در بن

چرخد. هدف عمدۀ دور خود میآن مستهلک نشود، حد اكثر همچون یک بازی روشنفکرانه به

این گفتار، بیشتر تاكید بر جایگاه و ضرورت تفکر انتقادی در فضای علمی، و عمدتاً در علوم

اجتماعی در كشور ماست.


ها و مطالعات ارتباطیدر میانه نظریه« ایران»

هادی خانیکیدکتر

ها به طور خاص موجب شده است كه بخش تحوالت ارتباطی به طور عام و پردامنگی رسانه

ی علوم اجتماعی بر پایه مطالعات ارتباطی بنا شود. مهمی از مطالعات نظری و تجربی در حوزه

در توسعه ملی در ایران با وضوح بیشتری به چشمها یند با برجسته شدن نقش رسانهاین فرا

ی اثرگذاری مطبوعات، رادیو، تلویزیون و سینما در جامعه از آید. به این سبب گسترش دامنه می

های فرد ار سوی دیگر حداقل از دهه چهل به بعد سویی و بروز آثار ارتباطات سنتی و رسانه

را در ایران به موضوعی مطالعاتی از جانب نظریه پردازان و محققان غیر ایرانی ها مساله رسانه

نظران ایرانی هم در مقاطعی نظری از سوی صاحبهای ارتباطات تبدیل كرد، هر چند بنیان

نظری ارتباطی و شکل گیری های شکل گرفت، اما در عین نوعی گسست و ناپیوستگی در زمینه

ها و مطالعات مهم ارتباطی از جوددارد. در این مجال به طرح مهترین نظریهمفاهیم علمی هنوز و

پردازد كه در آنها جامعه های كاربردی مانوئل كاستلز میلرنر تا نظریه های تجربی دانیلپژوهش

های جدید نظری ها و حوزهاند و در همین جهت زمینهایرانی موضوع مطالعه و نظرورزی بوده

شود.باید به مسائل نوین ارتباطی بپردازند، بررسی میند و میتوانسترا كه می


ساختار اصلی توسعه اقتصادی )با توجه به ایران(

دانادکتر فریبرز رئیس

آخر متمركز محور دو رئوس مطالبی كه ارائه خواهد شد به شرح ذیل است و بیشتر بحث بر

شد. خواهد

در. دارد پیوند جهانی داری سرمایه رشد مومیع روند با و تاریخی است مفهومی توسعه -1

دارد جای طبقاتی هایتعارض و منافع شاخصترین اصلی روند این

شرایط وها روند به بستگی مختلف جوامع در آن اثر و جهانی داری سرمایهی توسعه و رشد -3

و یستن دست یک گز هر و دارد موجود منابه و اجتماعی و فرهنگی و جغرافیائی و زمانی

است موزون نا

محدود بومی و جهانی شرایط توسط و نیست گرایانه اراده و مستقل كامالای پدیده توسعه -2

روابط و مادی منابع و اجتماعی نیروهای بسیج و خرد و اراده وصف این با اما شود می

گذارد می تاثیر توسعه وكیفیت میزان و جهت بر جهانی

علوم متن در نیز آن و سیاسی اقتصاد متن در باید و باشند زاعیانت نبیاد توسعه الگوهای -2

شود تعریف اجتماعی

انقالب پساز) معاصی دوره در توان می و است نبوده نواخت یک ایران در توسعه فرایند -2

هستند، ایران سیاسی اقتصاد ویژگی بیانگر كه ،سی اسای حله مر پنج ه اب آنر( مشروطه

كردبندی تقسیم

هنوز نادرستی این و است شده ریزی برنامه نادرست و تعریف ست نادر ایران در توسعه -4

نادرست انتخاب یا تخصص كمبود یا آگاهی نا خاطر به صرفا نادرستی این اما. دارد ادامه

است تبیین قابل المللی بین و داخلی طبقاتی منافع متن در اساسی طور به بلکه است نبوده

در دو این. شود می سازی نظریه وبندی الگو گیرندگان تصمیمهای معیار سسا برا توسعه -2

به را بخش رضایت و ماندگارای توسعه امید بوده نادرست كهاند پیموده را مسیری ایران

چونان توسعه تبیین و گذشته ساختاری نقد پس این از وظیفه اولین. دهد نمی دست

و گونه دگر معیارهائی پذیرش و است سیاسی صاداقت و اجتماعی علوم متن درای رشته

اراده و نیست نیز جهانی روندهای به تسلیم و نیست رشد همان توسعه. توسعه برای نوین


مداوم حركت چونان و اجتماعی تحول متن در باید توسعه. تابد نمی بر نیز را ناب گرائی

.گیردب شکل متحول سیاسی عزم بستر بر و جامعه مادی نیروهای

بی و امریالیستیی سلطه و جهانی داری سرمایه نقش به توجه بی ایران در توسعه آینده -2

ساخت. بیاید بیرون فعلیهای گرفتاریی چنبره از تواند نمی طبقاتی آرائی صف به توجه

دارد نگری باز با به نیاز موجود اجتماعی روابط كلی


یع نامتعادل قدرتنتیجه نظام توز های توسعهشکست برنامه

دکتر محمدجواد زاهدی

و نظام توزیع نامتعادل قدرت های توسعهعدم موفقیت در اجرای برنامهرابطه میان این بحث به

. این نظریه كه در كتاب توسعه و نابرابری مطرح شده بازگوی آن است اختصاص دارددر جامعه

فرایند توسعه دخالت كرده و این فرایند كه: توزیع نابرابر قدرت به عنوان یک عامل میانجی در

كند و در نتیجه موجبات استمرار و تداوم توسعه نیافتگی می باژگونهها را به نفع تشدید نابرابری

بروز آن در های سازد. به تعبیر مولف كتاب توسعه و نابرابری قدرت در همه شکل می را فراهم

اقتصادی است. این ویژگی را در میان های كنندهپی بازتولید و پایدارسازی خود از طریق تقویت

ترواسطهصاحبان قدرت سیاسی در كشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه آشکارتر و بی

طلب این قبیل قدرتمندان به ویژه در خارج از دایره جو و برتریتوان دید. گرایش تبعیض می

كارهای فساد مالی و اداری و انسداد اقتدار مدرنیته و در غیاب دموكراسی كه از طریق سازو

گستر آن تهیشود كه فرایند توسعه را از محتوای برابری می زایی بدلاجتماعی، به عامل آسیب

توسعه به ضد های شود كه بر مبنای آن الگوها و برنامه می سازد و در نتیجه وضعیتی ایجاد می

های تر شوند به تشدید نابرابریبیشگردند و به جای آن كه موجب ایجاد برابری می خود بدل

شوند. می اجتماعی منجر


ای به عنوان پازل توسعه ملی با تأکید بر توسعه منطقه

ای های محلی و منطقه سازی ظرفیت

زادگان محمدحسین شریفدکتر

دو نظریه در تکوین توسعه ملی ارایه شده است، اولی توسعه ملی را ناشی از رشد اقتصاد كالن

داند و توسعه مناطق نیز به تبع آن به طریق خود به حتی توسعه اقتصادی در ابعاد ملی میو یا

گیرد. نظریه دوم توسعه ملی را ناشی از توسعه مناطق دانسته است و آن را خودی شکل می

داند. توسعه ملی محصول جمع جبری توسعه مناطق نیست بلکه مشروط به توسعه مناطق می

ای و رشد اقتصاد مناطق موجب ایجاد جریانات توسعه سرزمینی ادل منطقهتقسیم كار ملی، تع

گردد ای زمانی حاصل می های توسعه مناطق است. توسعه منطقه گردد؛ كه محصول میانکنش می

كه محصول مستقل توسعه محلی ناشی از روابط پایین به باال، افقی و تلفیقی بین عوامل مؤثر

های سازی ای توسعه ملی. توسعه مستقل محلی مرهون ظرفیت هبخشی باشد، نه الزامات منطق

ای است؛ كاهش فقر چندبعدی )قابلیتی(، بهبود فضای كسب و كار، حکمروایی خوب منطقه

ریزی پذیری برنامه تواند تحقیق هایی است كه می ای زمینه ای و نهادسازی اقتصاد منطقه منطقه

ریزی ازی محلی افزایش دهد. سیاستگذاری، برنامهس ای را براساس ایجاد ظرفیت توسعه منطقه

تواند كارآمدی الزم را از خود نشان دهد كه مبانی نظری متناسب با ای زمانی می توسعه منطقه

شرایط ایران در حد قابل قبولی فراهم گردد. این نوشتار سعی دارد گامهای كوچکی در طرح

سازی الزم را برای بعدی كمک نماید و زمینه مسائلی بردارد تا بتواند به تحقیقات و مطالعات

پردازی توسعه سرزمین ایران فراهم سازد. نظریه


شناختی محمدعلی همایون کاتوزیانهای جامعهتبارشناسی نظریه

مصطفی عبدی

فردعلی بیرقی

شناختی محمدعلی همایون كاتوزیان پرداخته های جامعهتبارشناسی نظری نظریهبه مقاله حاضر

شناسی شده های كاتوزیانست. بنابراین با استفاده از تکنیک تحلیل عنصری، عناصر اصلی نظریها

های پیشین و سپس با كشف پایگاه پارادایمی او، تبار عناصر اصلی این نظریه در عناصر نظریه

هایش، بسیار ازمشخص شد. براین اساس علیرغم ادعای كاتوزیان مبنی بر نو و بدیع بودن نظریه

های مطرح شده از سوی مانند: پراكندگی اجتماعات در جامعه كم آب، تحرک مفاهیم و نظریه

طبقاتی نامتعارف و .... قبالً توسط ویتفوگل در كتاب استبداد شرقی مطرح شده است. پس بیشتر

-هها به گونپردازی به شمار آورد. بلکه این تالشتوان در زمره نظریههای كاتوزیان را نمیتالش

ای گسترش و عملیاتی كردن مفاهیم طرح شده از سوی ویتفوگل در جامعه تاریخی ایران است.


ای با نظام تعامالت اجتماعی با برد محدودایران جامعه

غالمرضا غفاریدکتر

در جامعه ایران شاهد فرایند چرا كه بپردازیممسئله به بررسی این خواهیمدر این مجال می

به روش ؟الکتیک خاص و عام در عرصه نظام روابط و تعامالت اجتماعی نیستیمتعاملی و دینظام تعامالت اجتماعی جامعه ایران، بر یمكه در گام اوّل: نشان ده هستیمتحلیلی در صدد

های ملّی، دارای بُرد و شعاع محدود است؛ تا در های حاصل از پیمایشمبنای تحلیل ثانویه دادهرآمده از این بخش، محدود بودن بُرد تعامالت اجتماعی، كه به نوعی بیانگر وجه های بپرتو یافته

گرایی اجتماعی است، را بتوان تأیید كرد. در مرحله دوم: در گرایی اجتماعی در برابر عامخاصباب پیامدهای این محدویت در شعاع روابط و تعامالت اجتماعی در خصوص دستیابی به نظم

شود و در نهایت: به برخی از عوامل اجتماعی كه وسعه اجتماعی بحث میاجتماعی پویا و ت پردازد.توانند در مورد چرایی وجود چنین وضعیتی توضیحی داشته باشند، میمی


و امتناع « اقتصاد»و « توسعه اشیاء»، «هاتوسعه ارزش»، «اجراء»سلطه

های در سال های توسعهدر گفتمان« جامعه»و « مردم»، «توسعه انسان»

پس از انقالب

مصطفی مهرآییندکتر

گویند ها ریشه در شرایط اجتماعی خاص دارند و از مسائل اجتماعی سخن میبی شک، گفتمان

ها به توان به گفتماناینحال، در نگاهی دیگر، می ها مطرح است. باكه در بستر اجتماعی تولید آن

ای خاص به نظم بخشی شناختی نگریست كه به شیوههای زبانی یا فرهنگی و نشانهامعنوان نظ

آورند و به ی خاص گرد هم میرا به شیوهها پردازند، آنبه موضوعات و مسائل اجتماعی می

-های توسعه در ایران پس از انقالب نیز میبخشند. در خصوص گفتمانها وحدت و معنا میآن

توان از شرایط اجتماعی كه زمینه ساز خلق این می سخن گفت. همها ین شیوهتوان به هر دوی ا

در این « شیوه معنایابی مسائل توسعه»توان به بررسی سخن گفت و هم میاند شدهها گفتمان

شیوه تدوین و تکوین مسائل توسعه كشور در »ها پرداخت. این پژوهش با هدف بررسی گفتمان

های توسعه در كوشد با تحلیل متن برنامه، می«های پس از انقالبهای توسعه در سالگفتمان

های یاد شده با برتری بخشیدن به های پس از انقالب نشان دهد كه چگونه گفتمانسال

، «اصالح»، «تربیت»، «افزایش»، «هدایت»، «رشد»، «تالش در جهت»چون « نشانگرهای زبانی»

،«استفاده از»، «خرید»، «فروش»، «ترجیح»، «ایجاد»، «نظام دهی به»، «رعایت»، «حفظ»، «تقویت»

در « اقتصاد»، و «هاتوسعه ارزش»، «توسعه اشیاء»، «اجراء»های ساز سلطه ایدهزمینه» و........

های زبانی مانع از تحقق ایده -گفتمان توسعه در كشور شوند و در مقام یک عامل فرهنگی

مدیریتی جامعه گردند. -فضای فکری در« توسعه انسان»و « جامعه»، «مردم»

خانواده نشست

دكتر عالیه شکربیگی مدیر نشست:

، دكتر امیدعلی احمدی، دكتر خدیجه سفیری، فریدون قربانی اعضای نشست:

پور، دكتر محمود مشفق دكتر شهال كاظمی


های خانوادگیبحران میانسالی و تهدیدهای زندگی

دکتر امیدعلی احمدی

ترین فرایندهای زندگی خانواده كه به صورت الگودار در تمامی ترین و اساسییکی از عمومی

دهد، فرایند تغییرات زین روی میهای خانوادگی و خصوصا خانواده مدرن امرواشکال زندگی

family lifeشناسی خانواده، چرخه زندگی خانواده )های جامعهالگوداری است كه در نظریه

cycle( مسیر زندگی خانواده ،)life course family) و یا گذار (transition خانوادگی نامیده )

ها است كه عموماً در خانواده شود. این گذار مركب و معلول مجموعه حوادث نسبتاً مشابهی می

شوند.های خانوادگی میهای خانوادگی و بحرانروی داده و باعث نوعی همشکلی در هویت

دهد كه به همگام با تغییرات خانواده، تغییراتی در ابعاد زیستی و روانی اعضای خانواده روی می

انوادگی، ماهیتی جمعی و دلیل ارتباط و تأثیر این تغییرات بر سایر اعضا و كلیت زندگی خ

توان از زاویه تغییر در ابعاد جسمانی یا روانی به صورتی یابد. این تغییرات را میگروهی می

منفرد بررسی كرد و به دلیل همزمانی وقوع این تغییرات در شرایط سنی و جنسی خاص، این

ین مباحث آن چیزی تغییرات را در علوم زیستی را روانشناختی مورد بررسی قرار داد نمونه ا

شناسی خانواده، گیرد. در جامعه می است كه در پزشکی یا روانشناسی رشد مورد نظر قرار

همزمانی وقوع تغییرات جسمانی و روانشناختی با مراحل زندگی خانواده و مطالعه رابطه و تأثیر

مورد به صورت جدی 1243های پس از دهه و تأثر حوادث زندگی فردی و خانوادگی طی سال

های زندگی فردی و خانوادگی صورت بحث قرار گرفته است و مطالعات بسیاری در باره بحران

ای كمتر مورد توجه گرفته است. اما در ایران این نوع مطالعات به دلیل ضعف مطالعات بین رشته

نواده، بوده است. در سالیان اخیر با رشد آماری و تنوع یافتن مسایل شناخته شده یا ناشناخته خا

برخی مطالعات در باره فهم و تحلیل مسایل وقوع یافته، صورت گرفته است. برخی از مسایل

اند، مسایلی مانند زایی كه در سالهای اخیر به صورتی دایم التزاید مورد بحث بودهمهم و چالش

ه های زناشویی، ناخشنودی از زندگی زناشویی و حتی نقش خانواده در گرایش بطالق، خیانت

های سپری شده از ازدواج مورد اعتیاد بوده است. این مسایل وقتی با توجه به متغیر سن و سال

سازد كه تفاوتی جالب توجه بین طالق در گیرد این واقعیت را آشکار میتوجه و دقت قرار می

ر های آغازین ازدواج و طالق در دوره میانی زندگی خانواده یا رشد خیانت مردان و زنان دسال

میانسالی و یا رشد گریز از خانواده یا هنجارهای زندگی خانواده در میانسالی مردان و زنان


وجود دارد. سوال این جاست كه چرا مردان و زنان پس از طی قریب به دو دهه از ازدواج با

شوند؟ كدام شرایط می مانند خیانت، طالق، اعتیاد و بی توجهی به خانواده مواجههایی آسیب

ماعی و فرهنگی همزمان با تغییرات هورمونی و جسمانی و روانشناختی موجب تغییر در اجت

كالن و میانی و حتی خرد بروز و تشدید های شود؟ متغیر می زندگی خانوادگیهای نقش یا نقش

ای كه در در خانواده چیست؟ در مطالعهها كدامند و مکانیسم روی دادن این آسیبها این آسیب

و تهدیدهای ها خانواده شهر تهران صورت گرفت، وجود رابطه وقوع برخی آسیب 1333قریب

خانوادگی با مرحله چرخه زندگی بدست آمد و در تحلیل این واقعیت، وجود شرایط تسهیل

های فردی و اجتماعی، تغییر در ای مانند ایستارهای فردی، فردگرایی، احساس ناكامیكننده

های مردانه و زنانه و بازتعریف لذت، خوشبختی فرهنگد خردهفلسفه زندگی خانوادگی و وجو

و رفاه از سوی مردان و زنان در دوره میانسالی، به صورت استداللی و نظری مورد توجه واقع

این مقاله تالشی است در جهت بازشناسی اهمیت بحران میانسالی در دوره میانی زندگی گردید.

در زندگی خانوادگی در ها مکانیسم وقوع برخی آسیبخانواده و شناخت و تحلیل چرایی و

میانی.های دوره


خانوادگی ها درروابطپیوندها و تفاوت

دکتر خدیجه سفیری

كه تغییراتی به بایست می كنیم، می اجتماعی صحبت نهاد كوچکترین عنوان به خانواده از وقتی

از هم خانواده ،باشیم داشته را مالز توجه ی آن بنشیند نیز چهره بر زمان گذر با است ممکن

تغییرات این .است بوده همراه دگرگونی با محتوایی منظر از هم و شکلی و ساختاری لحاظ

عوامل متعددی در .اند ساخته نمایان خانواده بر را خود تاثیرات تدریج به بلکه یکباره نه اگرچه

شمار به یافته توسعه و مدرن ی معهجا بدیل بی نتایج از كه بودند دخیل خانواده تحول و تغییر

طالق نرخ رفتن باال و زنان اشتغال افزایش یعنی بارزترینشان به آنها میان از توان می و آمدند می

روابط مختلف خانواده شاهد انواع تغییرات با همزمان .كرد اشاره تنها والدین گیری شکل و

میان روابط و فرزندان، و والدین میان وابطر زوجین، میان روابط از عبارتند كه هستیم خانوادگی

پردازیم می فرزندان و والدین میان خانوادگی روابط بررسی به حاضر مطالعه در و هم؛ با فرزندان

هایشباهت حال و درعین هاتفاوت رسد می نظر به و هستند متفاوت نسل دو از آنها حالیکه در

و والدین میان نسلی بین روابط حوزه در تحقیقات بینند. شروع می خویش میان را زیادی

و والدین میان ی رابطه بررسی به تحقیقات این. گرفت رونق 23 دهه از ایران در فرزندان

این اتفاق به قریب اكثریت نتایج. اند پرداخته جوانی اوایل یا و نوجوانی سنین در فرزندان

و دوم اول، های نسل بودند معتقد هك معنا این به كردند رد ایران در را نسلی گسست تحقیقات

با رابطه و تعامل توانایی و نباشند یکدیگر درک به قادر كه نیستند هم از جدا و دور آنقدر سوم

معتقد و رساندند تایید به آنها میان در را تفاوت از میزانی مقابل در اما. باشند نداشته را یکدیگر

بررسی دارد. برای وجود وفرزندانشان والدین میان هایی تفاوت ها ارزش حوزه در كه بودند

نظر طبق همچنان ایران در نسلی روابط آیا كه موضوع این از بهتر شناخت و نسلی مناسبات

نیز زندگی چرخه بعدی مراحل به توانیم می كند، می دنبال را نسلی تفاوت گذشته، تحقیقات

پیوند ایران، در نسلی مناسبات با بطمرت هایدیدگاه در دیگر سویی از. باشیم داشته اشاراتی

مورد را فرزندان و والدین میان پیوستگی و پیوند تا آنیم بر ما كه است شده واقع مهجور نسلی

بودن یکسان معنی به تنها پیوند ما منظر از اینکه ضمن نسلی، تفاوت تا دهیم قرار بررسی

یکسانی از فراتر چیزی انفرزند و والدین میان پیوند بلکه نیست هانگرش و ارزشها

به كه ای نکته چنین هم. گیرد دربرمی نیز را آن عملی حمایت و خانواده به عالقه و هاست ذهنیت


خویش مستقل زندگی فرد كه زمانی از پس و جوانی دوران در نسلی بین روابط بررسی اهمیت

به نسلی مناسبات حوزه در تحقیقات از بسیاری كه است نکته این افزاید می دهد، می سامان را

ارزشی تفاوت خصوص در و پرداختند ذهنی لحاظ به هانسل میان شکاف یا و پیوند بررسی

های كاركردی فرزندان ازدواج كرده نمودند در حالی كه حمایت مطالعه فرزندان و والدین میان

سازد.یاز والدین و متقابالً والدین از این فرزندان ما را به پیوند نسلی رهنمود م


ساخت و تغییرات الگوهای زندگی » ومعنایی ایتحلیل مقایسه

«خانوادگی در ایران وغرب

یعالیه شکربیگدکتر

زیستی، زوج گرایشات به همخانگی و ازدواج، در تاخیر كاهش فرزندآوری، افزایش طالق،ان سرپرست افزایش زن والد،های تکافزایش خانواده یالت باال،صگرایش به داشتن شغل وتح

جامعه معاصر سواالتی نوگرایی در خانواده ایرانی و الگوهای همسرگزینی در تغییر در خانوار، ارزشی شده است؟ گرشی ون تغییر آیا خانواده دچار پیش روی ما مطرح ساخته است: زیادی را

زدواج ا فرزندآوری و رنگ شدنكم تغییرگشته است؟ آیا الگوهایی زندگی خانواده ایرانی دچاردچار ما آیا با توجه به تغییرات زندگی خانوادگی در ایران، پیامش چیست؟، در میان نسل امروز

ی ایرانی دچار تغییر شده آیا ساخت خانواده ؟خواهیم شدمفهومی در تعریف خانواده بازبینی زوج زیستی( خانگی و)هم تشکیل زندگی های دیگرگرایشات نسل امروز به گونه است؟وهای زندگی خانوادگی گال ی فوق در واقع نشان از تغییر درطرح مسئله ک نشانه چیست؟مشتر

های نظری و مفهومی ساخت و الف( توصیف چارچوب اما با توجه به اهداف: ،دارددر ایران خانوادگی؛ ب( بحث و ارزیابی شواهد تحقیقی دربارۀ پیامدهای ساخت و تحوالت تحوالت

شناختی برای بررسی رب؛ ج( پیشنهاد راهبردهای نظری و ابزار روشخانوادگی در ایران وغهای خانوادگی در های خانوادگی در طول زمان؛ د( حمایت از توجه بیشتر به گوناگونی تحول

در نظری این بحث پرداخته شد. ی به مطالعه ،تحقیقات مربوط به ساخت و تغییرات خانوادگیسه ، ی بازبینیدر ادامه فراوانی مورد بررسی قرارگرفتند وهای نظریه ،مقاله نظری این تحلیلشناختی گاه بومددی و 2پذیریارتجاع و 3گاه مخاطرهددی ،1ی زندگی)دیدگاه چرخه نظریه

( برای تحلیل تحوالت خانواده به عنوان ابزار تحلیلی به كارگرفته شد كه هریک نگاه 2خانواده-مقایسه تحلیلدر آن دارند.و تغییرات الگوهای الت تحو منحصر به فردی به ساخت خانواده و

اسپانیا، فرانسه، آلمان، )آمریکا، های غربیهالگوهای زندگی خانوادگی درخانواد ای شواهد تغییرای در تحلیل مقایسه ترین نتایج به دست آمدهقرارگرفت. یکی از مهم مطالعهمورد ایتالیا( و نروژ

سایر نتایج به دست آمده ا وتحوالت خانواده در ایران وغرب بود.گویای تشابه سیرتغییر الگوه شود.در مقاله آورده می

1 The Life – Cource Perspective - 2 Risk 3 Resilience 4 The Family Ecology Perspective


امداد کمیته حمایتی خدمات به نسبت خانوار سرپرست زنان نگرش

اجتماعی امنیت احساس ارتقاء و نقش آن در( ره) خمینی امام

قربانی فریدون

از جامعه افراد تمامی مندیبهره امکان یعنی یزندگ شیوه به عینی، وجه در امنیت مطالعه این در

. دارد اشاره شودمی تعریف مدرن جوامع در كه ایگونه به زندگی گذران برای قبولی قابل سطح

خویش زندگی روش و راه انتخاب نحوه از فرد رضایت و خشنودی به ذهنی، وجه در امنیت اما

محدود بر عالوه دیدگاه این با چون نبوده رنظ مد خطر نبود قالب در امنیت همچنین،. دارد نظر

در و كندمی سلب هاانســـان از را آسایـش و آرامـش كه اموری از بسیاری آن، قلمرو كردن

گانهپنج ابعاد از اجتماعی امنیت به لذا شود،می گرفته نادیده نیستند نیز تهدید و خطر حال عین

شد پرداخته( اجتماعی تامین درمان، و بهداشت آموزش، و فرهنگی درآمد، و اشتغال معیشتی،)

از و گرفت قرار بررسی مورد( ره)خمینی امام امداد كمیته حمایتی خدمات آن با متناسب و

روز افزایش به توجه با و اساس این بر .است آمده میان به تعریف نیز امنیت خط نام به ایواژه

خدمات تاثیر خانواده، معیشت تامین در آنان كننده تعیین نقش و خانوار سرپرست زنان افزون

كرمانشاه شهر خانوار سرپرست زنان اجتماعی امنیت احساس بر( ره) امام امداد كمیته حمایتی

قرار بررسی مورد نیز مذكور خدمات به نسبت آنان رفتار و نگرش آگاهی، سطح و شد سنجیده

شهر( ره) خمینی امام امداد تهكمی حمایت تحت خانوار سرپرست زنان آماری جامعه .گرفت

ای طبقه تصادفی روش به كه بوده آنان از نفر 243 تعداد نمونه حجم و 1221 سال در كرمانشاه

با kap rate مدل قالب در پرسشنامه به مربوط است سواالت گردیده انتخاب حجم با متناسب

.گردید تهیه (practice) رفتار و (attitude) نگرش ،(knowledge)آگاهی سطح سه روی تمركز

رگرسیون متغیری چند تحلیل و اسپیرمن همبستگی ضریب آزمون با آمده دست به های داده

مختلف ابعاد بین كه بود آن از حاكی متغیر دو بین آمده دست به نتایج .شدند تحلیل و تجزیه

سطح هس هر در( ره) امام امداد كمیته حمایتی خدمات مجموعه و اجتماعی امنیت احساس

حمایتی خدمات از آگاهی) تاثیرخالص. است داشته وجود معنادار رابطه رفتار و نگرش آگاهی،


به نسبت رفتار و( 32/3) فرهنگی حمایتی خدمات به نسبت نگرش ،(23/3) اجتماعیهای بیمه

خدمات سایر از بیشتر اجتماعی، امنیت احساس بر(( 23/3) درمان و بهداشت حمایتی خدمات

ارتقاء در ناچیزی تاثیر معیشت، بخش در امداد كمیته حمایتی خدمات .است بوده حمایتی

.است داشته خانوار سرپرست زنان اجتماعی امنیت احساس


تغییرات چرخه زندگی خانوادگی با تاکید بر تغییرات سن ازدواج،

فرزندآوری و امید زندگی

پوردکتر شهال کاظمی

یی كه در تربیت، اجتماعی شدن و انتقال فرهنگ جامعه به افراد، نقش ترین نهادهایکی از بنیادی توان از آن به عنوان یک نهاد اجتماعی یاد كرد. نحوی كه میكند خانواده است، به ایفا می مهمی

های مشخص فرهنگی و ابزار انتقال خانواده همواره پایدارترین و موثرترین وسیله حفظ ویژگیهای بعدی بوده است. امروزه روند شتابان تحوالت اجتماعی، این ارتباطات ها به نسل این ویژگی

كننده و پیامدهای آن در روابط زن و مرد، را سست كرده است. اهمیت این تحوالت دگرگون پدر و مادر و فرزندان، نقش شبکه خویشاوندان و ... سبب شده است كه موضوع خانواده به

های اخیر تبدیل شود. یکی از تغییرات اساسی خانواده، ای ساله یکی از مسائل مهم در پژوهشتغییر چرخه زندگی خانوادگی است. چرخه زندگی خانوادگی توصیف تغییرات در اندازه،

چرخه زندگی خانوادگی با ازدواج زوجین باشد. می تركیب و كاركرد خانواده طی حیات آنرسد. و طی حیات خود از چند مرحله كه به می شروع و با مرگ آخرین همسر باقیمانده به پایان

كند. زمان و مدت این مراحل هم، توسط وقایع تغییر كاركردهای آن ارتباط دارد، عبور میكلیدی جمعیتی، اجتماعی و اقتصادی و هم توسط حركت فرزندان از یک گروه سنی به گروه

( پایه گذاری شد. 1222 ،1222اولین رویکرد، توسط گلیک ) . شودسنی دیگر تعریف میفرزندی اولیه، فرزندآوری، ترک مجموعه مراحل چرخه زندگی ازدید او، شامل پنج مرحله، بی

تغییرات در سن .استخانه توسط فرزندان و یا روانه كردن، بعد از والدین بودن و بیوگی متغییرهای تاثیرگذار ترین ازدواج، زمان و تعداد فرزند آوری و مرگ و میر و امید زندگی از مهم

در ایران نیز سن ازدواج افزایش یافته، زمان .بر مدت زمان و مراحل چرخه زندگی هستندخیر همراه است، تعداد فرزندان كاهش یافته و در عوض میزان میرگ ومیر أفرزندآوری با ت

ساختار و كاهش یافته و امید زندگی یا عمر متوسط افزایش یافته است. هریک از این تغییرات،مراحل چرخه زندگی خانوادگی را در ایران تحت تاثیر قرار داده است. در این مقاله، پس از

ها، تغییر و تحوالت چرخه زندگی خانوادگی مورد نقد مروری بر تغییرات هریک از این شاخص .گیردو بررسی قرار می


ه های سالمندی در ایران با تأکید بر جایگا بندی سیاست اولویت

خانواده

دکتر محمود مشفق

های سالمندی در كشور های متخصصان جمعیتی دربارۀ سیاست هدف این مقاله بررسی دیدگاه

یافته و در حال توسعه در هایی كه در كشورهای منتخب توسعه ترین سیاست است. در ابتدا عمده

كردن آنها در ایران، مورد سالمندان به اجرا درآمده، شناسایی شد، سپس جهت انطباق و اجرایی

اند. بندی نموده نفر از متخصصان آگاه به مسائل جمعیتی و سالمندی آنها را ارزیابی و اولویت 23

رو به كاهش است كه مسئله ها دهد كه نقش حمایتی خانوادهاین پژوهش نشان میهای یافته

د فرزندان، افزایش طول اساساً ناسی از افزایش شکاف نسلی بین جوانان و سالمندان، كاهش تعدا

گذاری در های سیاست عمر سالمندان و افزایش مراقبتهای بیشتر در دوره سالمندی است. اولویت

اجتماعی: -های فرهنگی ( سیاست1اند، شامل: بندی شده زمینة سالمندی در چهار حوزه دسته

ت حمل و نقل سازی عمومی جهت تکریم و احترام به سالمندان، ب( تأمین تسهیال الف( فرهنگ

( 3های زندگی و اماكن عمومی برای استفاده سالمندان، سازی مکان آسان برای آنها، ج( مناسب

مکمل بازنشستگی و درمان برای های درمانی: الف( ارتقاء پوشش بیمه -های بهداشتی سیاست

لف( های اقتصادی: ا ( سیاست2های تخصصی سالمندان، همة سالمندان، ب( ایجاد بیمارستان

كار، های اشتغال برای همة سالمندان مایل به توانمندسازی اقتصادی سالمندان، ب( ایجاد فرصت

های اجرایی برای ساماندهی امور سازمانی: الف( هماهنگی بین دستگاه -های اداری ( سیاست2

های دولتی به سالمندان. این سالمندان، ب( اتخاد وحدت رویه در ارائه خدمات توسط سازمان

مقاله با در نظر گرفتن این اصل كه از یک سو خانواده به عنوان واحد بنیادی ارائه خدمات

حمایتی به سالمندان است، و از سوی دیگر خانواده محیط بهتری برای محافظت و مراقبت از

سالمندی بایستی بیشتر در جهت های كند، تأكید دارد كه سیاست گذاری می سالمندان فراهم

سازی در خصوص مراقبت از سالمندان توسط خانواده باشد تا ها و فرهنگخانواده توانمندسازی

های خصوصی در خصوص های دولتی و خصوصی. البته حمایت از شركتاز مسیر سازمان

های محلی در خدمات مراقبتی سالمندان، ایجاد شرایط كارآفرینی بخش خصوصی و سازمان

ریزان قرار گیرند. سی برنامهامور سالمندان بایستی مورد توجه اسا

دین نشست

دكتر محمدرضا كالهی ست:مدیر نش

العابدین جعفری، مهدی سلیمانیه، دكتر عمادالدین باقی، زین اعضای نشست:

زند، دكتر سارا شریعتی، دكتر محمدشریف طاهرپور، مهری دكتر علیرضا شجاعی

میالنی، نیا، دكتر حسن محدثی گیلوایی، دكتر ندا حسینی السادات طیبی

دكتر سیدمحمود نجاتی حسینی


تالشی نظری در باب فهم تغییرات اجتماعی ایران معاصر؛ با تأکید بر

تغییرات حوزه دین و خانواده

زین العابدین جعفری

اسمرتوبک

اما گذرد می ایرانهای با اینکه نزدیک به نیم قرن از ورود رشته علمی جامعه شناسی در دانشگاه

متأسفانه هنوز آن طور كه باید نتوانسته جایگاه در خور توجهی در میان نیروهای فعال در جامعه

جامعه شناختی های پیدا كند و جامعه شناسان دانشگاهی ایران در اكثر مواقع با رجوع به نظریه

ه پردازان برخی از نظریهای غربی در صدد تحلیل شرایط اجتماعی ایران برآمده اند. اندک تالش

بومی نیز به پردازی نظیر دكتر رفیع پور، دكتر آزاد ارمکی، دكتر كاتوزیان و ... در راستای نظریه

دلیل تأكید و توجه بر یک بُعد از جامعه و عمدتاً با رویکردی تاریخی، از عمق و غنا و جامعیت

ن مقاله با استفاده از در ای اجتماعی ایرانیان معاصر برخوردار نیست.های كافی برای فهم كنش

های عمده فهم جامعه ایرانی كه از سوی نظریه پردازان تحلیل عنصری و تحلیل مفهومی، نظریه

ایرانی مطرح شده مورد نقد و بررسی قرار گرفته و با توجه به پارادایم رئالیسم و تفسیرگرایی و

ا مبتنی بر رویکردی اجتماعی تالش شد ت پردازی نیز لحاظ كردن اصول گام به گام نظریه

مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و های تلفیقی، تغییر و تحوالت عمده اجتماعی در حوزه

بر این مبنا با توجه اقتصادی را با عطف توجه به حوزه دین و خانواده بررسی و تحلیل نماییم.

اصل تفکیک های مشترک، به سه اصل اساسی نظم اجتماعی در جامعه مدرن )اصل اهداف و راه

ها و سبک زندگی( و نیز نقش تفسیری كنشگران ایرانی به یافتگی و اصل تعادل فرصت

ساختارزدایی »و « ساختارزدایی ذهنی كنشگران»خصوص جوانان؛ به مفهوم تحلیلی دیالکتیکی

دست یافتیم كه در ارتباط متقابل اختالل در سه « فردگرایی خودخواهانه»و « عینی ساختارها

های متقابل اجتماعی و فروپاشیدن یک وضعیت بغرنج در كنشدهنده م مذكور، نشاناصل مه

سیستم معانی مشترک بین كنشگران اجتماعی است كه جامعه معاصر ایران را به سمت وضعیت

آنارشی سوق داده است.


ی مطالعاتی معرفی حوزههای عملیه ) شناختی رساله تحلیل جامعه

«(استفتائاتشناسی فتاوی و جامعه»

مهدی سلیمانیه

« نهاد روحانیت»های میان اهل سنت و تشیع، وجود از منظر اجتماعی، یکی از بارزترین تفاوت

ی حاضر، نهاد های نهاد روحانیت شیعه در دوره ترین بخش یکی از مهم و در تشیع است

د در یک است. مکانیزم تقلید مقلدین از مراجع تقلید، خو« تقلید»مرجعیت و مکانیزم

های ممکن، شامل سه بخش اجتهاد، افتاء و استفتاء است. از منظر بندی بندی از تقسیم تقسیم

های عملیه شناختی، متونی كه در طول زمان از انباشت فتاوی و استفتائات، در قالب رساله جامعه

اند كه ارزش های ارزشمند اجتماعی را شکل داده اند، عمالً داده و استفتائات چاپ و منتشر شده

ی تواند نشاندهنده توصیفی و تحلیل باالیی دارند. به عنوان نمونه، تحلیل روشمند فتاوی، می

های ذهنی مراجع تقلید در مورد ترین دغدغه ی شیعی و یا مهم ترین مسائل جامعه بخشی از مهم

ر دلیل، تا كنون مسائل اجتماعی و تصویر كلی آنان از این مسائل قلمداد شود. اما متأسفانه به ه

ی مفقوده یعنی است. این حلقه های اجتماعی قابل تأمل توجه نشده ها به عنوان داده به این داده

گیری ی اصلی شکل شناختی فتاوا و استفتائات، هسته حركت به سمت توصیف و تحلیل جامعه

تر ی مطالعاتی جدید و كلی ی پژوهش حاضر است. پژوهشی كه خود ذیل حوزه ایده

ها را در كنم تا نخستین گام گیرد. من در این پژوهش سعی می قرار می« شناسی تشیع جامعه»

های ها، روش معرفی این حوزه جدید مطالعاتی از خالل مشخص كردن موضوعات، پرسش

هایی عملی از چگونگی در نظر های این حوزه بردارم و نمونه« پرابلماتیک»تحقیق متناسب و

شناختی ارائه دهم. های جامعه ا و استفتائات را به عنوان دادهگرفتن و تحلیل فتاو


شناختی دین در مطالعات جامعه« رویکرد تحویلی»نقد

زند رضا شجاعی دکتر علی

گیری تا كنون دچار رویکرد تحویلی به موضوع مطالعة خویش پژوهیِ مدرن از اوان شکل دین

های نظری كه در آن رخ داده، هنوز از آن بوده و با وجود تمام تحوالت مفهومی و گشایش

اعتنایی به دین و دیندار است؛ آنهم از رهایی پیدا نکرده است. مشخصة بارز رویکرد تحویلی، بی

های نخستینِ این رویکردِ غالب . ریشه اند خویش قرار داده سوی كسانی كه آن را موضوع مطالعة

ای مربوط به دوران هایی جُست كه دین را پدیده و پایدار در مطالعات دین را باید در رهیافت

اعتنایی كردند. بی بینی می دانستند و زوال تدریجی آنرا پیشی كودكی بشر و جوامع ماقبل مدرن می

ای متعلق به گذشته بود و رو به زوال و گرفت كه دین پدیده به موضوع از آنجا سرچشمه می

كرد. این رویکرد در اهمیت و ضرورت پیدا نمیبنابراین، فهم و شناخت تفصیلیِ آن چندان

های پژوهان دربارۀ زوال، در قالب رهیافت های دین بینی رغم محقَّق نشدنِ پیش ادوار بعد به

گرایی بازتولید گردید و تداوم دیگری از قبیل پوزیتیویسم، سکوالریسم و هرمنوتیک و برساخت

راتر از یک رویکرد نظریِ صِرف قرار گرفته و به پیدا كرد و به همین دلیل امروزه در موقعیتی ف

شناختیِ دین بدل گردیده است. این مقاله در گام یک اسطوره و انگارۀ غالب در مطالعات جامعه

نخست به معرفی و بیان مشخصات رویکرد تحویلی در مطالعات دین خواهد پرداخت و انواع

عات را نشان خواهد داد و مصادیق آن را های صورت گرفته در باب موضوعِ آن مطال اعتنایی بی

پژوهانِ مطرح، دنبال خواهد كرد. طی این مرور و بررسی مشخص خواهد شد كه در آرای دین

اعتنایی در قبال موضوع، در هر دوره متأثر از یک گرفتن بی اتخاذ رویکرد تحویلی و در پیش

توان از بر همین اساس می .شده است های دیگر تقویت می رهیافت غالب بوده كه با رهیافت

به ترتیب زیر نام اند، شش مقطع و رهیافتی كه در اتخاذ رویکرد تحویلی و تداوم آن مؤثر بوده

برد و به شرح آنها پرداخت:

شناختی با فرض تعلق و توقف دین در گذشته ؛ رهیافت بَدَوی

های دین ارهپذیری و معناداریِ گز رهیافت پوزیتیویستی با منتفی شمردنِ تحقیق

طرفی با یکی شمردن دانش الهیاتی و رویکرد كالمی؛ رهیافت بی

بینیِ زوال یا تحاشی دین و از اهمیت افتادن آن در دوران جدید؛ رهیافت سکوالر با پیش

های آزاد از متون دینی؛ رهیافت هرمنوتیک با نظریة مرگ مؤلف و تجویز برداشت


ت و نگاه ناظر با موقعیت و نگاه فاعلِ دینی.رهیافت برساختی با خلط میان موقعی

ترین مانع بر سر راه رشد و مقاله در خاتمه استدالل خواهد كرد كه رویکرد تحویلی، جدی

شناسی دین در ایران و كاربردی شدنِ آن به معنای كشف و حل مسائل اجتماعی كمال جامعه

است.


ز دیدگاه های حل آن ابررسی علل بحران زیست محیطی و روش

متفکران مسلمان

دکتر محمدشریف طاهرپور

های حل آن از دیدگاه متفکران مسلمان، هدف اصلی بررسی علل بحران محیط زیست و روش

تحلیلی مورد استفاده قرار گرفته -باشد و برای نیل به این هدف روش توصیفیمقاله حاضر می

از جمله انسان وابسته به محیط زیست است. با توجه به این كه موجودیت گیاهان، جانداران و

های زیست محیطی بر زندگی همة گیاهان، موجودات و سالم و مناسب است و همچنین، بحران

از جمله حیات فردی، اجتماعی و اقتصادی انسان تأثیر مخربی دارند؛ ضروری است كه این

آنان بحران محیط مسئله از نگاه متفکران مسلمان مورد بررسی قرار گیرد تا مشخص شود كه

كنند. نتایج تحقیق حاكی از این است كه های برون رفت از آن را چگونه تبیین میزیست و راه

های ذهنی و معنوی انسان، حاكم شدن متفکران مسلمان، علل بحران زیست محیطی را بحران

فرهنگ صنعتی بر فرهنگ سنتی، حاكم شدن مبانی فلسفی مدرن، حاكم شدن سکوالریسم،

های روحانی، احساسی، عاطفی و اهداف گرایانه، عدم توجه به ارزشهای مادی یوع ارزشش

برداری، دستکاری و سلطه بر طبیعت، جدائی دانش و علم از امر قدسی و معنویت، معنوی، بهره

دانند. به این ترتیب، برای حل بحران محیط زیست طلبی، اسراف و اتراف میایمانی، منفعتبی

بودن طبیعت به وجود خداوند، وجود نظم و انتظام در آن، هماهنگی درونی و همدلی بر وابسته

بین انسان و جهان و این كه كل حقیقت عالم متشکل از تجلیات اسماء و صفات مختلف الهی

است و بر جنبة قدسی طبیعت، شکوه و مجد الهی آن، تجدید حیات معنوی انسان و توجه به

به عنوان خلیفة خدا بر روی زمین، حفظ تابلوی زیبای آفرینش، آخرت، لحاظ كردن انسان

كنند.وجود پیوند ناگسستنی بین نظام الهی و طبیعت و هماهنگی بین اجزای عالم، تأكید می


بازتعریف معنویت در هویت بازاندیشانه زنان

نیامهری السادات طیبی

های اجتماعی اد تغییراتی در نقشمدرنیته، تجدد و جهانی شدن در جامعه معاصر، باعث ایج

زنان و به تبع آن تحوالتی در ساختار معنای ذهنی آنان شده است. افزایش تحصیالت، اشتغال و

های متعددی از جمله دانشجو، شاغل، همسر ساز برای زنان، نقش ازدواج به عنوان منابع هویت

دهی و سازمان ی ها، نحوه آن و مادر را ایجاد نموده و با افزایش سطح آگاهی و تغییر تفکر

ها در فضای اجتماعی را متحول نموده است. این در حالی است گیری آن های تصمیم استراتژی

ناشی از تفکر عقالنی و ساختار معینی ی فرایند بازاندیشانه ی بخشی به خود، در نتیجه كه هویت

ها هدایت خواهد تولید كنشاز آگاهی، زنان را از طریق تفسیر مجدد، به سمت ارزیابی و باز

كرد. در پژوهش حاضر با تکیه بر پارادایم تفسیرگرایی و تاكید بر خالقیت و توانایی معناسازی

هایی فعال و بازاندیش، با رویکردی استقرایی و اكتشافی از طریق زنان، به عنوان سوژه

ایم ماعی زنان پرداختهگیری هدفمند به فهم نوعی از معنویت بازسازی شده در زندگی اجت نمونه

بخش مفاهیم معنوی پنهان در ذهنیت زنان را به عنوان نیروهای دونی و بیرونی انگیزه و

دهد كه حركت زنان ایم. نتایج این تحقیق نشان می های اجتماعی زنان مورد توجه قرار داده كنش

بازاندیشانه، در مسیر تحقق حقوق اجتماعی خود، از طریق تحصیالت و اشتغال، نوعی تفکر

های مطابق با ها را تقویت كرده و زنان با اتخاذ استراتژی خرد انتقادی و هوش معنوی در آن

های پایدار هویتی و ایجاد تعادل درزندگی خود حركت های بیرونی، در جهت آرمان الزام

ردهایی های معنوی زنان، نوعی بازاندیشی به سمت انتخاب راهبخواهند كرد. در واقع استراتژی

كه توانسته هویت واقعی و اسمی آنان را مبتنی های سازمان یافته اجتماعی است در قالب نگرش

های ثابت و پایدار اجتماعی ممکن سازد. بر فهم مرجع


شناختی دین و مفهومی در تفسیر و تبیین جامعه -های نظری کنکاش

دینداری در ایران

دکتر محمدرضا کالهی

تر مورد توجه و مطالعه ی ایران اجزاء و جوانب متعدد و خاصی دارد كه كم هداری در جامع دین

هایی كه به صورت پیمایش داری، خصوصاً پژوهش های دین قرار گرفته است. در ایران پژوهش

اند و معموالً محدود مانده« داری سنجش میزان دین»شوند، معموالً به و در سطح ملی انجام می

ها مسلط است، پرسش از كاهش یا افزایش میزان غالب این پژوهش ای كه بر پرسش اصلی

شناسی دین متأثر از جهان مسیحیت، دین را های جامعه داری است. از طرف دیگر پژوهش دین

داری )متأثر از كنند و بخش نهادیِ دین به دو بخش نهادی و غیرنهادی )شخصی( تقسیم می

داران در اجتماعات دینی از قبیل مسجد و نماز به حضور دین«( حضور كلیسایی در مسیحیت»

های بنیادینی با نهاد دین در ماند. اما نهاد دین در اسالم تفاوت ها محدود می جماعت و مانند این

های مذهبی و حکومت دینی سه وجه مهم از نهاد دین مسیحیت )كلیسا( دارد. روحانیت، هیأت

اند. هر كدام از این سه شناسانه قرار گرفته ی جامعه عهتر مورد مطال در تشیع ایرانی هستند كه كم

نهاد نیز دارای اجزاء و عناصر متعدد و مختلفی هستند كه هر یک ظرفیت آن را دارند كه یک

شناسی شناسی اسالم و به طور خاص جامعه ی مطالعاتی مستقل را در درونِ جامعه حوزه-زیر

شناسی فقه، های علمیه، جامعه شناسی حوزه معهشناسی مرجعیت، جا تشیع تشکیل دهند. جامعه

هایی از چنین شناسی مداحی مثال های مذهبی، و جامعه شناسی هیأت فتوا و استفتاء، جامعه

داریِ قشرهای داری به تفکیکِ دین هایی هستند. عالوه بر نهاد دین، تحلیل دین زیرحوزه

كند. اری در ایران كمک مید ی دین اجتماعی مختلف، موضوعی است كه به ترسیم نقشه


شناختی به دین در نزد دینداران و موانع معرفتی فهم رویکرد جامعه

متفکّران دینی

دکتر حسن محدّثی گیلوایی

شناس دین، و نیز وگوها و مباحثات با متفکران دینی در باب دین از موضع یک جامعه گفت

عیان ساخته است كه دینداران و گاه ششناسی دین در دان ها تدریس درس جامعه ی سال تجربه

دلیل برخورداری از مبانی معرفتی خاص، چندان امکان درک و دریافت ویژه متفکّران دینی به به

ها تربیت شناختی به دین را واجد نیستند. در واقع، نوع نگرشی كه آنان بعد از سال نگرش جامعه

شناختی به دین را دریابند و به ه نگرش جامعهشود ك اند، مانع از آن می فکری به دین پیدا كرده

كوشد برخی از محورهای اصلی تفاوت اهمیّت و اعتبار چنین نگرشی پی ببرند. نویسنده می

ی ما توضیح دهد. از نظر وی، وقتی شناسان دین را در جامعه نگرش متفکران دینی و جامعه

طور كه باید باشد(، و )دین آن 3رمانی، دین آ1گویند: دین در متن متفکران دینی از دین سخن می

شناسان دین اغلب كاری به دین در متن ندارند و به دین را مدِّ نظر دارند. امّا جامعه 2دین ناب

های دینی های پدیده كنند كه ریشه توجّه دارند و تنها زمانی به متن رجوع می 2در جامعه

شناختی به سراغ وجّه به مالحظات روشوجو كنند و با ت ها جست اجتماعی را در متن و آموزه

كه بر دین گویند بل شناسان دین هرگز از دین آرمانی سخن نمی چنین جامعه متن بروند. هم

كوشند دین واقعی یا محقّق را ها می طور كه هست، تمركز دارند. آن و محقَّق یا دین آن 2واقعی

ارایه كنند و در آن، انواع ادیان ای از آن شناسی طور كه هست بررسی كنند و گاه سنخ همان

شناسان دین هرگز موجود را برحسب معیارهایی خاص از هم متمایز سازند. سرانجام، جامعه

است و در هر بستری كه ظهور 4مند كه معتقداَند دین همیشه زمینه قایل به دین ناب نیستند بل

1 . religion in text 2 . ideal religion 3 . pure religion 4 . religion in society 5 . real religion 6 . contextualized religion


یابد و در آن ی در دین ورود میی فرهنگی و اجتماع كند و بروز یابد، عناصر متعدّدی از زمینه

.بخشد شود و بدان رنگ و بوی خاصِّ خود را می مندرج می


بندی گیری دو طریقت نقش تصوف و حیات اجتماعی )بررسی جهت

های اقتصادی و سیاسی در عصر تیموری( الهی در حوزه و نعمت

دکتر ندا حسینی میالنی

بندی و تصوف، با تاكید بر دو طریقت نقش هدف از این مطالعه نشان دادن ابعاد اجتماعی

گیری شناسی وبر از دو تیپ عارف و زاهد، فهم جهت گیری از تیپ الهی است. با بهره نعمت

سیاسی و اقتصادی مطمع نظر بوده های های صوفیانه )دو طریقت مذكور( در حوزه طریقت

با روش تحلیل اسناد ی تیموری است. این پژوهش ی تاریخی مورد بررسی دوره است. دوره

بندی و نعمت الهی در دهد كه دو طریقت نقش می تاریخی انجام شده است. نتایج تحقیق نشان

شناسی وبر برای فهم رسد تیپ اند و بنظر می های سیاسی و اقتصادی بسیار فعال بوده حوزه

گیری ها در تصوف اسالمی، ابزار كارآمدی نیست. از نظر وبر جهت های طریقت گیری جهت

گیری دهد كه جهت می گیری عارفانه است. اما نتایج این تحقیق نشان صوفیانه از تیپ جهت

شناسی وبر های اقتصادی و سیاسی متفاوت از تیپ الهی در حوزه های نقشبندی و نعمت طریقت

گیری صوفیانه در امور دنیوی تیپی مستقل از دو تیپی كه وبر رسد برای فهم جهت است. بنظر می

ی بندی كرده مورد نیاز است. نتایج حاصل از این تحقیق موید نفوذ تصوف در دوره رتصو

میانی در حیات اجتماعی است.


« ادبیات ایرانی تاریخ تفکراجتماعی دراسالم»بازخوانی انتقادی

دکتر سیدمحمود نجاتی حسینی

یشتر عقیدتی و رتوریک(و البته ب كه مقصود معرفتی )« تفکراجتماعی دراسالم»مساله و مضمون

آن فهم میراث فکری تمدن اسالمی ودرک بخشی از ماهیت زیست اجتماعی در جامعه ایران

ما قرارگرفته است. آموزشی و پژوهشی( دیری است كه جزو برنامه مطالعات دانشگاهی ) است؛

ل( ذیل چند عنوان ژورنا مقاله، كتاب، اكنون این برنامه به حجمی معتنابه از ادبیات تخصصی )

های اجتماعی اندیشه متفکران اجتماعی مسلمان، )تاریخ تفکر اجتماعی دراسالم و ایران،

تر گزارش و توصیف و تشریح شده مسلمین( دست یافته است. در این ادبیات اما آن چه كم

ی ماهیت امراجتماعی در زیست جهان اسالم ماهیت اندیشه ایرانی اجتماعی مسلمین؛ »است:

های اجتماعی متفکران مسلمان با تمدن ایرانی ماهیت نسبت اندیشه ازمنظر متفکران مسلمان؛

دوران سنت و كالسیک اسالمی ایرانی؛ ماهیت استعداد اندراج اندیشه اجتماعی مسلمین در

دانش اجتماعی و نظریه اجتماعی معاصر؛ و پتانسیل تئوریک اندیشه اجتماعی مسلمین برای

است زین سبب به نظر ما یحتمل تنها رویه « شناسی تاریخی اسالم و ایرانجامعه كمک به فهم

بازخوانی « مند این ابهامات سود جست توان آن را برای ایضاح روشمند و نظریهمعرفتی كه می

است كه برای رعایت اقتصاد پژوهش ما صرفاً ژانر « انتقادی ادبیات تاریخ تفکراجتماعی دراسالم

ایم.ا به عنوان نمونه برگزیدهایرانی آن ر

یخلقیات ایراننشست

دكتر مقصود فراستخواه مدیر نشست:

اله فاضلی، دكتر یگانه، دكتر نعمتدكتر محمدرضا جوادی اعضای نشست:

رادمحمدامین قانعی


های مفهومی در تعریف خلقیاتدقت

دکتر محمدرضا جوادی یگانه

را نوشت، سرگذشت « خلقیات ما ایرانیان»خلقیات ایرانی، از آن هنگام كه جمالزاده كتاب

علوم اجتماعی در ایران، در دو حوزههای كتابترین پردامنه ولی مبهمی داشته است. پرفروش

دهه اخیر، به این موضوع اختصاص داشته است، اما این مفهوم هنوز تعریف درستی نداشته

های است. و عدم تعریف دقیق مفهوم باعث شده تا این حوزه در حاشیه علوم اجتماعی و كتاب

آن انجام نگیرد. عامه پسند مربوط به آن قرار گیرد و كار پژوهشی و نظری روشنی در باره

آكادمیک در این حوزه نیز فاقد تعریف روشن مفهوم خلقیات و ابعاد گوناگون های معدود تالش

نظری آن است. در این مقاله، تالش ما بر این است كه ضمن شرح و بسط این مفاهیم، یک

در برای طرح علمی این موضوعای تعریف نظری و روشن از خلقیات نیز ارائه شود تا مقدمه

علوم اجتماعی باشد، و همچنین این تعریف در بر گیرنده درک مشترک از خلقیات كه در قالب

عامه پسند و پرفروش خلقیات ایرانی مطرح شده، نیز باشد. های كتاب


شناسی: مساله این است؟شناسی یا آسیبمسأله

فاضلی الهدکتر نعمت

های علوم ران است. در تقریبا تمام رشتهشناسی پارادایم غالب در علوم اجتماعی ایآسیب

شناسی، اقتصاد، حقوق، علوم تربیتی، شناسی، انسان شناسی، جمعیتاجتماعی شامل جامعه

مدیریت، روان شناسی اجتماعی و مطالعات فرهنگی در ایران آسیب شناسی امری عمومی است

ایران به عنوان گفتمان و شاید بتوان آن را گفتمان غالب این رشته دانست. آسیب شناسی در

غالب جنبه هژمونیک پیدا كرده و نوعی زبان مشترک میان دانشگاهیان و نظام اداری كشور شده

شناسی كردن جامعه و انسان را های تحقیق برای آسیبها و روشاست. دانشگاهیان مهارت

كند. فراهم میاند و نظام اداری كشور هم بودجه و امکانات برای محققان آسیب شناس آموخته

شناسی را نقد كرده و نشان دهیم كه این گفتمان قادر در این مجال برآنیم تا این گفتمان آسیب

-را و كارگشا و از نظر معرفتی سودمند ارایه كند. همچنین مینیست توصیف و تحلیل واقع

را به عنوان جایگزینی برای این گفتمان ارایه كنیم. « مساله شناسی»خواهیم


ی دوگانه و اهرم ارشمیدسیقیات ایرانی، خصیصهخل

دکتر مقصود فراستخواه

وابزارهای مفهومی، ممکن است به جای آن كه نور باشند به حجاب حاجز مبدّل بشوند ها نظریه

ها شاید چندان نتوانند بخوبی از عهدۀ های پژوهشی ما را تسخیر كنند. این نظریهو ما را و برنامه

های خاص آن بربیایند. درعین حال كم و ها وتفاوترانی به سبب پیچیدگیتبیین خلقیات ای

توان با آگاهی به این آفاق مفهومی و تئوریک در های اكتشافی هستند. میبیش حاوی ظرفیت

جهان علوم اجتماعی، حساسیت نظری الزم را به دست آورد و آن گاه به سوی خود جامعه

های معتبر های جمعیِ زیسته شده و اندیشیده شده با روشربهایرانی رفت. رجوع متأمالنه به تج

دهد. ای برای توضیح و تبیین خلقیات ایرانی به دست میهایی فرضیهكیفی و ژرفانگر، گزاره

نویسنده در طی حدود ده سال گذشته با استفاده از فراتحلیل مطالعات پیشین و تحلیل محتوای

های بحث كانونی، ها، مصاحبه، پانل گفتگو و گروهیادداشتمتون تاریخی و اسناد و خاطرات و

آن یافته است. از این مطالعات به « یی دوگانهخصیصه»ترین پدیدۀ خلقیات ایرانی را مهم

شود. صورت تکوینی، مدلی به دست آمده است كه در پایان این چکیده نشان داده می

آماده و ساده و خطی قابل توضیح و بازنمایی های از پیش های خلقیات ایرانی با مدل دوگانه

نیست. بلکه حاصل پیچ وتاب حلزونی جامعه و تاریخ ایرانی ومحیط و موقعیت آن است. در

ها ها: اینشود: الف( شرایط و زمینه می مختلف این مدل باختصار بیانهای زیر ابتدا مؤلفه

تاریخی ایران و بافت اجتماعی، گیر در مسیر های نسبتا پایدار، جان سخت و زمینخصیصه

( پراكندگی سرزمین، 3( تاریخ و جغرافیای پرحادثه، 1اند مانند: اقتصادی وسیاسی ما بوده

( ناپایداری و تغییرات 4( شرایط پرمنازعه وهرج ومرج، 2دولتی، تمام دولتی / بی (2( ناامنی، 2

ساالر تا اقتصاد ( دولت آب2رور، ( ساخت حامی پ2دار، ( حکومت تحصیل2ثباتی، نامنظم، بی

ها هستند و موجبات علّی كه ها عامل عامل( شکست مدرنیزاسیون و دیوانساالری. این13نفتی،

ها هرچند نیرومند گیرند. البته این شرایط و زمینهها شکل میشود تحت تأثیر ایندر ادامه ذكر می

های متغیرهای دیگر )خصوصا عاملیتهستند ولی سایة سنگین آنها بر خلقیات، حسب وضعیت

تواند كم یا زیاد بشود، تعدیل یا تشدید شود.سطح میانی وكالن ( می

ترین علل و عواملی هستند كه مستقیماً برخلقیات ایرانی تأثیر ها اصلیب( موجبات علّی: این

هایی برای وتاكتیکها ها مردمان بناگزیر در زندگی روزمره به نقشهاند زیرا بر اثر آنگذاشتهمی


كردند كه حاصل شدند و راهبردهای رفتاری خود را انتخاب میبقا و سازگاری متوسل می

( سیطره 1جمعش همین خلقیات شایع بوده است. این علل و عوامل، مواردی از این قبیل بود:

(2( غلبه نظامی/ سپاهی، 2( استبداد وسركوب، 2های حکمروایی، ( ضعف3سیاست و دولت،

( فقر و نابرابری 2( فساد، 2( تمركزگرایی سیاسی در كشور، 4تفوق، هژمونی و انحصار طلبی،

های تعلیم وتربیت.( ضعف در نهادها و نظام13( فقرِ آگاهی عمومی، 2در رفاه اجتماعی،

های زندگی روزمرهها و تاكتیکج( اعمال و فعل و انفعاالت سطح خّرد: نقشه

ها و نیز موجبات فته شد افراد در سطح خُرد تحت تأثیر شرایط وزمینههمانطور كه در باال گ

زدند و این، هایی میعلّی مذكور، برای گذران زندگی و سرپانگه داشتن خود دست به تاكتیک

( حفظ 1ها و سازوكارهای زیستی عبارت بودند از: داد. این تاكتیکخلقیات آنها را شکل می

( خودمداری/ توده 2( سازگاری/ ناسازگاری، 2حاجت/ طاعت،( سیکل 3فاصله ظاهر/ باطن،

كاری و غیر قابل پیش بینی بودن، ( پنهان2( فضیلت و بالهت، 4( ائتالف/ اختالف، 2وارگی،

( كمبود 11( آبروداری و رودربایستی، 13( دروغ و تعارف و تظاهر، 2( زرنگی وزد وبند، 2

برد زبان غیر مستقیم، كنایه و استعاره )فرهنگ ( كار13صراحت لهجه و اظهار نظر صریح،

نیرومند شفاهی(.

ترین متغیری بود كه حسب وضعیت آن، تأثیر سطح میانی وكالن: این مهمهای 9د( عاملیت

توانست تعدیل و تشدید بشود. مراد از عاملیت سطح ها و موجبات علّی میسایر شرایط، زمینه

ه وگفتمانی ِ عامالن و نخبگان ایرانی است كه گاهی های سطح خودآگامیانی و كالن، كنش

اند و برای همین است كه بویژه در تاریخ معاصر ایران باید این سازنده و گاه مخرّب بوده

عاملیت را به دو دستة سازنده )تعدیل كننده( و مخرّب )تشدید كننده( تقسیم كنیم:

صالح نهاد دولت وفاق ملی،اصالحات دولتی/ ا (1تعدیل كننده(: عاملیت سازنده )

ای و صنفی ( توسعه فضاهای عمومی وحرفه2میز و مدنی، خواهی مسالمتهای تحول( پویش3

ها ( اصالح قوانین و مدیریت كارامد، توسعه سیستم2اندیشی، برای همزیستی و همکنشی و هم

مانهای برابری، ( تولید تفکر انتقادی ومعنا وگفت2و ساختارهای مشاركتی )حکمروایی خوب(،

1 agency


های پیشرو در منطقه و ( تعامل خالق وسازنده با جهان و تجربه4آزادی و تجددخواهی درونزا،

های اجتماعی مجازی . ( یادگیری، فناوری اطالعات وارتباطات / شبکه2دنیا،

( كشمکش 3های دولت و جنگ قدرت، ( تسخیر مکان1عاملیت مخرّب ) تشدید كننده(:

( شکاف سنت 2گرا، های خشونتزا و گفتمان( باورهای نفرت2به جای وفاق(، نخبگان )شقاق

( طبقه متوسط دولت ـ ساخته در اقتصاد نفتی، 4( خلط ناروای دین و دولت، 2تجدد، و

های توسعه( خطاهای راهبردی در برنامه2( بوركراسی ناكارامد و فاسد، 2

ساز در بحث ترین حلقة معیوب مشکلما مهمهای مطالعة این عاملیت مخرّب حسب یافته

شد موجبات علّی ساختاری ونهادی خلقیات ایرانی است. همین نوع عاملیت بود كه سبب می

انداز بشود و از زندگی آنها سیطرههای هرچه بیشتر به شکلی نامطلوب بر رفتار مردم ونقشه

( فردگرایی غیر نهادینه و 1مانند: كردند می این رهگذر بود كه خلقیات منفی فرصت شیوع پیدا

( غلبه 2نتایج سریع و آنی، ( میل به 2( ضعف فرهنگ كارگروهی وجمعی، 3خود مدار،

( ضعف فرهنگ گفتگو، چانه زنی 4( بدگمانی وبی اعتمادی به غیر، 2پذیری بر عقالنیت، هیجان

پذیری. ه( ضعف مخاطر2( فرهنگ رفاقتی، 2( رنجش از صراحت و نقد، 2و توافق،

های مثبت خلق و خویی در برعکس عاملیت سازنده ) تعدیل كننده( فرصت ظهور ظرفیت

( هویت 3( حس تمدنی و فرهنگی/ میل به اقتباس و التقاط، 1آوردند مانندِ ایران را فراهم می

( میل به 2( تمنای تغییر، تجدد وتحول، 2( میل به موفقیت وپیشرفت، 2گرایی، خواهی/ ارتباط

( جستجوی معنا.2( تقالی آزادی وبرابری، 4ادگیری وآموختن، ی

ای به دست آمده از های فرضیهها و تحقیقات جدّی، گزارهشود با پیمایشپیشنهاد می

های سازندۀ سطح های ایرانی، با دقت بیشتری آزموده بشوند. فرض این است كه عاملیت داده

رای بهبود بخشیدن به خلقیات ایرانی است.ترین اهرم ارشمیدسی بمیانی و كالن، اصلی


طرح نظری مسئلۀ پژوهش فراتر از گرفتارهایی شخصی و مسائل

عمومی

رادمحمد امین قانعیدکتر

این مقاله با استفاده از آرای سی رایت میلز به تفکیک انواع مسائل و اهمیت متفاوت آنها در

پردازد. در سنت/ بینش جامعه می ا نظریهبها پژوهش اجتماعی و تعیین نسبت هر یک از آن

های زندگی فردی و چشم اندازهای شناختی طرح مسئله نظری مستلزم كنار هم نهادن تجربه

كالن زندگی اجتماعی، سطح فردی و سطح جمعی/ تاریخی و باالخره تقارب بیوگرافی و تاریخ

ردی و جمعی است و در فهای است. دو سطح مسئلة فردی و مسئلة اجتماعی مبتنی بر ارزش

سومین سطح مسئله یعنی مسئلة جامعه شناختی پیوند بین مسئله و نظریه، و پیوند بین مسئلة

گردد. جامعه شناختی مطرح میهای نظری و ارزش

این مقاله پس از تحلیل سطوح سه گانة مسئلة در پژوهش اجتماعی به سواالت زیر پاسخ

دهد:می

های هش به یک نگرش نخبه گرایانه و نادیده گرفتن دیدگاهآیا طرح نظری مسئلة پژو

انجامد؟ نمی و كاربران علوم اجتماعیها مردم،سازمان

و مفاهیم ساخت گرایانة در مطالعة اجتماعی، بیان تجربیات ها آیا كاربرد نظریه

سازد؟ نمی را ناممکنها پدیدارشناختی سوژه

یرانی به یک نگرش قیاسی صرف و ناتوانی آیا طرح نظری مسئلة پژوهش در مطالعات ا

انجامد؟ نمی تاریخی مسائل جامعة ایرانهای پژوهش از بیان ویژگی

اجتماعی طرح مسئله، تقارن بدنة اصلی مقاله با طرح مفاهیم سه گانة گسترش فضای

ه ساخت اجتماعی ب (Sensitive usage)ه شناختی بیوگرافی و تاریخ، و كاربرد هوشمندان جامعه

سازد. عنوان یک مفهوم حساس، امکان پاسخگویی به سواالت سه گانة این مقاله را فراهم می



شناسی های جامعه آموزش نظریهنشست

پور دكتر حمیدرضا جالیی مدیر نشست:

احمد جعفری، آرمان ذاكری، زهرا صیامیان، احمد عبدالملکی اعضای نشست:


Documents

نظم اخلاقی جامعه معاصر ایرانی (با رویکرد دورکیمی به اخلاق(صفحه \r\n103\r\nفایل کامل مقاله در سایت گذاشته