ÇEKİM ÖLÇEKLERİ

Fotoğraf makineleri ve kameralar sınırlı bir görüş açısına sahiptirler. Bu nedenle çoğu zaman nesneleri parçalara bölerek çerçevelememiz gerekir. İşte bu çerçeveleme sınırlarına Çekim Ölçekleri denir. Farklı çekim teknikleri görüntü dilini etkiler ve zenginleştirir.

Çekim ölçekleri insan anatomisi göz önünde tutularak düzenlenmiştir.

Çekim Ölçekleri :

İnsan vücudu üzerinde yapılan çekimler hakkında konuşmak amacıyla bir dil oluşturmak gerekiyor. Fotoğraf, grafik, resim, sinema, heykel gibi insan öğesini kullanan sanatlarda, Rönesans ile birlikte bugün kullandığımız ölçekler ortaya çıkmıştır.

Çekim boyutları genel ve kaba hatlarıyla ele alındığında vücudun tamamı (Genel plan), vücudun yarısı (Bel plan), vücudun dörtte üçü (Diz plan)  veya (Omuz plan)  olarak tanımlanabilir.  Bu genellemeye uymak şartıyla ülkelerin görsel alışkanlıklarına ve yönetmenlere göre küçük değişiklikler yapılmaktadır. Özel amaçlara hizmet eden çekimler haricinde çekim ölçeklerine uyulmaktadır.

Bu ölçekler katı kurallar değildir, ancak görsel olarak bütün insanların kabul ettiği ve alıştığı boyutlardır. Çerçevenin içinde yapılan düzenleme seyirciye psikolojik göndermeler yapar ve bilinç altına etki eder. Aykırı çerçeveler ise seyirciyi rahatsız edeceğinden, bazen konudan uzaklaştıracak, bazen çekimi yapılan kişiyi küçük düşürecektir.

Çekim ölçeklerinde en çok dikkat edilmesi gereken kural çerçeveyi eklem yerlerinden kesmemektir. Eklemler vücudu ve ölçülerini belirleyen yerlerdir. El çekerken elin birleştiği yeri, baş çekiminde başın üzerinde durduğu boyunu kesmek hatadır. Başka bir unsur ise baş boşluğudur. Başın boşluk verilmeden çerçevenin üstüne dayanması insanda sıkışmış ve ezilen bir insan görüntüsü psikolojisi uyandırmaktadır.

Sanat tarihinin en eski dönemlerinden itibaren sanatçılar görsel anlamda oluşturdukları eserlerde nesnelerin en doğru ve sanatsal bir şekilde nasıl oluşturulabileceğini araştırmışlardır. Özellikle Mısır, Roma döneminde sanatçılar, çizimler ve heykellerde bir tarz oluşturmuşlar ve özellikle baş boşluğu ve alt boşluğu fikirlerini oluşturabilecek kaide kavramının örneklerini vermişlerdir. Heykelini yaptıkları önemli kişilerin durdukları yerlerde seyirci üzerinde etkisini artırabilmek, olduğundan daha heybetli gösterebilmek amacıyla heykellerin altına kaide koyarak onları yükseltmişler ve izleyicinin durduğu yerden kafasını kaldırarak bakmasını, kendisinden daha büyük görünmesini sağlamışlardır. 

Uzak Genel Çekim (Panoramik plan) : Buradaki amaç, gösterilecek olan yerin, ya da bir önceki sahnede gösterilen yerin, aslında nerede bulunduğunu göstermek ve izleyeni etkilemenin dışında, çevre koşullarıyla ilgili bilgilendirme yapıp, anlaşılmayı kolaylaştırmaktır. Çok geniş coğrafyanın gösterildiği çerçevelerdir. Çok geniş ovalar, platolar, dağlar. Tamamen doğa ağırlıklı, insanda sonsuzluk hissini uyandıran planlardır. Sabit planlar olabileceği gibi sağa ya da sola yatay çevrinmeler de olabilir.

Orta Genel Çekim (Uzak plan) : Mekan ağırlıklı bir çekimdir. Mekanla olan ilişkiyi belirtmede kullanılır. Genel çekim bir yerin tanımını yapmak için kullanılır. 

Belirli bir doğa parçası ya da yerleşim birimleri içinde insan ya da vurgulanmak istenen nesnenin seçilebildiği planlardır. Belirli bir olayın takibi gibi bir plan (çölün ortasında ilerleyen kervanın uzaktan çekimi gibi) ilgiyi artırması ve yaşanacak olayın etkisinin devam edeceği durumlarda anlamlıdır. Çerçeve daha çok sahnenin genel atmosferini seyirciye aktarır.

Yakın Genel Çekim : Obje-mekan ağırlığı dengededir ancak obje (insan ya da nesne belirgin) hale gelmiştir. Çerçeve içinde ilgi odağı olma özelliğini sürdürür, fakat atmosfer daha baskındır. Sahnenin hemen hemen tümü çerçevelendiğinden genel plan aynı zamanda tanıtıcı plan olarak da kullanılır.

Boy plan: Artık insan ile ilgili çerçeveleme ön plana çıkar. İnsan boy plan bir ölçekte, altta ayak boşluğu yani bastığı zeminin rahatlıkla görülebildiği ve üstte gerekli baş boşluğunun bırakıldığı tüm vücut hareketlerinin izlenebildiği bir çerçeve içinde yer alır. Genel bir bilgi vermek, kişiyi tanıtmak için kullanılır. Boy planda dikkat edilmesi gereken baş boşluğu ve alt boşluğun oranıdır. Denemeler sonucunda baş boşluğu oranı 2 birim düşünülürse alt boşluk oranının 1 birim olması, boy plan için en uygun görüntüyü verdiği görülmüştür. Baş ve alt boşluğun verilmemesi ise dar bir alanda sıkışmış, ezilen insan görüntüsü oluşturmaktadır.

Diz plan (Amerikan Plan) :3/4 çekim ölçeği veya amerikan plan da denir. Dizin hemen altından veya üstünden baş boşluğuna kadar olan çerçevedir. Zemini veya ayakkabıları görmemek, boy planın fazla büyük olması, çerçevenin sağ veya solundan istenmeyen fazla bilgilerin girmemesi için diz plan kullanılır.İnsan vücudunun dizden yukarısının yer aldığı üstte uygun bir baş boşluğunun bırakıldığı çerçevedir.

Bel plan: Belin hemen kemer çizgisi altından veya üstünden baş boşluğuna kadar olan ölçektir. Genelde vücut ölçüsünün yarısına denk gelen bir çerçevedir. Bu nedenle 1/2 çekim de denir. Bel plan ve daha büyük ölçeklerde artık fon ve çevredeki etkenlerin de kompozisyon halinde çerçeveye yerleştirilmesi gerekmektedir.  . Oyuncu seyirciyle daha yakın bir etkileşim içine girmiştir. Oyuncu ve seyirci karşı karşıyadır. Kullanım amaçı göğüs planla aynıdır ama daha soğuk kanlı bir anlatımı vardır. Duygusal yoğunluktan ziyade kişinin ne yapıp ettiğini gösterir. Çerçevenin kişiyle olan ilişkisi yavaş yavaş etkinleşmeye başlar. Bazı eşyalar yavaş yavaş çerçeveye girmeye başlar. Bu planda ki amaç obje-mekan ilişkisini vermekten ziyade oyuncunun nerede olduğunun ve ne yaptığının takibidir. Uzun süren söz konuşmalarına uygun değildir. Konuyla ilişkili bir görüntünün çerçevenin sağ veya sol boşluğuna yerleştirilme şansı vardır. Bu nedenle anons ve sunumlarda kullanılan en güzel planlardan biridir.İki kişinin konuşması sırasında boy veya genel planın çok büyük, konuşmacıların yüz ifadelerinin çok küçük kaldığı durumlarda iyi bir ölçektir. Bel planda kişi rahatça hareket yapabilir. Çerçeveyi terk edebilir.

Göğüs plan: Çerçevenin göğüsün altından başladığı ve uygun baş boşluğu bırakılan plandır. Sahnedeki dramatik etkinin biraz daha artırılarak seyirciyi etkilemesi düşünüldüğünde sıkça kullanılır. Özellikle boy ve diz plandan sonra kullanıldığında ölçek olarak o sahnedeki karakteri ortaya çıkarır. Burada önemli olan objeyi dirsekten kesmemektir. (Böyle bir görüntü objeye sakat havası katar.) Mimikler ve jestler görünür ancak çok baskın değildir. TV çekimlerinde, sürekli konuşmalarda kullanıma en uygun ölçektir.

Omuz plan: Kolların vücutla birleştiği noktadan, koltuk altından baş boşluğuna kadar insan vücudunun omuzları ve başının yer aldığı bir ölçek.

Oyuncu ile seyirci artık karşı karşıyadır ve birbirlerine konuşmaktadır. Yoğun duyguyu yansıtmak için bel, diz ve boy plandan daha etkilidir. İnsanın yüzündeki ve gözlerindeki ifade daha belirgin hale gelir. Baş plan yerine daha tercih edilebilir bir plandır. Açı-karşıaçı anlatımlarda göğüs plan ile birlikte en çok kullanılan çekim ölçeğidir.

Objenin duyguları seyirciye gösterilir ancak amaç bu olmadığı için duygu yoğunluğu azdır.

Objenin çevreyle ilişkisi omuz planda verilmez. Konuşmaya konsantrasyon sağlanması yönünden

oldukça avantajlıdır.

Baş plan: Sadece insan başının yer aldığı bir ölçektir. Başın üzerinden baş boşluğu bırakılarak ve boyunun ortasından kesilerek çerçeve yapılan çekim ölçeğidir. İnsanın gözleri, dudakları, çenesi en yakın ölçekte göründüğü için hüznü ve sevinci en iyi yansıtan plandır. Bu planda dikkat edilmesi gereken nokta hiçbir zaman oyuncunun çenesi kesilmemelidir, özellikle konuşan oyuncu varsa çenenin alt kısmı mutlaka çerçeve içinde olmalıdır. Görüntü çerçevesinin üst kısmı alından ya da saçlardan kesebilir. Gösterilen kişinin önemli ve baskın olduğu durumlarda kullanılır.

Objenin duygularının verilmesinde kolaylık sağlar. Konuşmalarda dramatik etki verilmek istendiğinde

kullanılabilir. Fakat çok uzun süreli konuşmalarda bu ölçeğin kullanımı görüntüye dar ve sıkışmış havası katar.

Dinleme detayları, ünlemler, mimikler baş planda alınabilir. Baş boşluğu bu ölçekte iyi ayarlanmalıdır. Elbise renginin veya modelinin konu bütünlüğüne uygun olmadığı ve dikkati dağıtacağı durumlarda baş plana geçilerek durum kurtarılır. Mikrofon, yaka mikrofonu veya görünmesi istenmeyen takılar, rozetler için kaçış ölçeğidir.Baş plan, fotograf ve televizyon çerçevesinde büyük bir alan kaplayacağından, kişiyi izleyiciye yaklaştırır. Mesajı veren kişi daha çok dikkat çeker.

Sinema perdesinin büyüklüğünden dolayı uzun süre baş planın kullanılması, belki de normalden daha büyük görünen baş nedeniyle seyirciye aşırı bilgi yükler. Genelde korku filmlerinde kullanılan çok kısa baş planlar bile aşırı etkili olur.

Yüz plan (Yakın Plan): İnsanın iki gözünün yer aldığı çerçevedir. Gözler, insan ruh halinin aynasıdır. Kızgınlık, öfke, sevinç, gözyaşı. Bir duyguyu iletirken oyuncunun en etkileyici aracı gözleridir. Gözlerini gerektiği gibi kullandığında iyi bir oyuncu ”mimik yapmadan” herhangi bir duyguyu iletebilir. Alından ve çenenin biraz altından kesilerek çerçevelenen çekim ölçeğidir.

Duygusal sahnelerde duygu yoğunluğunun aktarımında kolaylık sağlar.

Bu planın kullanımda ki amaç; duygu, jest ve mimiklerin ön plana çıkarılmasıdır.

Seyirci ve obje yüz yüze kalmış etkisi vermede işe yarar. Uzun süreli yüz çekimlerinde, konuşmalarda ve haber

programlarında seyircide dikkat dağınıklığı yapacağından önerilmez.

Yüz Plan Vücut üzerinden bir detaydır. Alın ile çene üstü arasında konuya uygun tercih edilen ölçektir. Konuşan bir kişi için yüz planda çene de ölçeğe dahil edilmelidir.  Çenenin hareket etmesi ve hareketin izlenmesi daha etkili olacaktır. Ağlayan, gözü yaşlı bir ihtiyarın yüz planı çok etkili olur. Gözlerin anlamlı bakışı için kullanılabilir.  

                                                                                                                                     

                 

                                                                                                                                     

                 

                                                                                                                                     

                 

                                                                                                                                     

                 

Detay (Ayrıntı) Çekim : Bir bütünün küçük parçalarını göstermede kullanılan çekim ölçeğidir.

Seyirci yönlendirilir. Yani dikkat çekilmek istenen obje seyircinin gözüne sokulur.

Daha uzak çekimlerde seyircinin dikkatini tam olarak çekemeyeceğimiz detayları, bu çekim ölçeği ile belirginleştirir, dikkatleri üzerine toplayabiliriz.

İnsan yüzündeki belli organların çok yakın görüntüsünün çerçevelendiği plandır. İnsan yüzü dışında elleri ve diğer kullanılan nesnelerin yakın planlarının da çekimi yapılır. Oyuncu yakın planlarında çekim önceki hareketin tekrarı olmak zorunda çünkü hareket devamlılığı bozulmadan süreklilik sağlanmalıdır. Çok yakın bir yüzük, kitaptan bir satır, yazan kalemin ucu gibi. Bu tür çekimlerde nesne ya da insan parçalarının tamamı görünmese de olur. Bir parçasını görmek ve çerçevenin kalan kısmında dekordan parçalar görmek anlamlı olur.

Amors Çekim : Konuyu, bir kişinin omuzunun (omuzu kadrajın ön planında görerek) ya da nesnenin üstünden çekmek. Önemli olan esas çekimi yapılan kişidir. Çoğunlukla karşılıklı konuşan iki kişi çekilirken kullanılır.

Üst Açı – Alt Açı :

(Küçümseme) Alt Açı (Yüceltme)