Yakıt ve kalite kontrol yöntemleri

TEMEL AKARYAKITLAR ve KALİTE KONTROL YÖNTEMLERİ-2013

• Hasan ÖZDEMİR-Kimyager [email protected]

1

mailto:[email protected]

TEMEL AKARYAKIT KALİTE KONTROL YÖNTEMLERİ EĞİTİMİ

A- Akaryakıt nedir ? Akaryakıt türleri ve alternatif yakıtlar . B- Akaryakıtda kalite kavramı ve yasal zorunluluklar.

C- Temel ürün grupları teknik ve belirgin özellikleri D- Kalite kontrol yöntemleri

E- Sıkca rastlanılan kalite kontrol problemleri. F- Akaryakıt kalite kontrol zincir sistemi nasıl çalışır ?

2

Akaryakıt Nedir ?

Benzin ,motorin ve gazyağı gibi sıvı maddelerine genel olarak verilen ad.

Akaryakıt: Benzin türleri, nafta (hammadde, solvent nafta

hariç), gazyağı, jet yakıtı, motorin türleri, fuel-oil türleri ile biodizel (EPDK – Petrol Piyasasında Uygulanacak Teknik Kriterler Hakkında Yönetmelik)

3

Akaryakıt Nedir ?

Petrol, yaşlı gezegenimizin binlerce yıl içinde saklayıp biz insanlığa sunduğu; çok uzun zaman önce yaşayan canlıların geçmişten geleceğe gönderdiği bir hediyedir.

Hemen hemen her türlü motorlu taşıta can veren petrol ve yan ürünleri, sadece bir enerji kaynağı değil; aynı zamanda insanoğlunun günlük hayatında yer alan birçok endüstriyel ürünün vazgeçilmez bir ham maddesidir.

4

Akaryakıt Nedir ? İngilizcede petrol yerine kullanılan petroleum terimi köken olarak Grekçe’den (Yunanca’dan) türemiş olup, taş anlamına gelen "petra" kelimesi ile yağ anlamına gelen "oleo" kelimelerinin birleşimidir ve taşyağı anlamına gelir. Eski Grekler’den daha önce, Mezopotamya dillerinde naptu kelimesi taşyağı anlamında kullanılmıştır.

Daha sonra bu kelime nafta olarak evrimleşmiş ve bugün pek çok dilin kelime haznesine ham petrol veya petrolden elde edilen gazyağı ve benzin türü hidrokarbon sıvıları belirtmek üzere girmiştir.

5

Akaryakıt Nedir ? Yakıtın Yapısal Bileşimi:Genel olarak parafin ve naften tipi

yakıtlarda karbon miktarı %89 civarındadır. Yakıtın önemli özelliklerinden biri de içindeki asfalt

miktarıdır.Asfaltlar ,oksijenlivekükürtlü büyük moleküllerdir.Sert asfalt normal sıcaklıkta yakıt içersinde erimez böyle bir içeriğe sahip yakıt motorlarında kullanıldığı zaman piston ,silindir , subap yüzeylerine oturarak aşınmaya yol açar.

Sert asfaltlar yakıt içersinde %0.5-0.7’yi geçmemelidir.Yakıt içersinde suyun bulunması da istenmez.Su bir yandan yakıt donanımında korozyona yol açarken , diğer taraftan yakıtn ısıl değerini düşürür.

6

Akaryakıt Nedir ?

Ham petrol Akaryakıtlar ve mineral yağlar organik bileşiklerdir.

Organik bileşiklerin özelliği 4 değerli (C) ‘nun yaptığı bileşikler olmasıdır.(C) atomunun 4 basamağının her biri ayrı ayrı veya ikisi bir diğerleri ayrı ayrı veya üçü bir birisi ayrı hatta dördü de birden bir yere bağlanabilir.

Renginin koyuluğu nispetinde karbonu fazladır.Bazen siyaha yakın bazen de sarımtırak renk olabilir.Siyahlığı içersinde asfalt bulunmasından ileri gelir.Ham petrol aktarma ve vakum cihazlarında damıtma suretiyle beraber sürüklediği toprak ve sudan ayrılır.Sonra kesif sülfürik asitle muamele edilerek içersindeki oksijenli birleşikleri tahrip edilir,petrol tabakası ayrılarak sodyum hidroksitle nötrlenir,yıkanıp suyundan ayrıldıktan sonra damıtılır. Ham petrolün alevlenme noktası takriben (0)0C olmakla beraber içerisindeki hafif kısımların olmasına göre değişir. Ham petrolün kalori değeri 10000 kcal/kg civarındadır.

7

Ham petrol, propan, bütan gibi çok küçük moleküllerle ,ağır yaylar,asfalt gibi çok büyük moleküllerin ve ayrıca parafinik, naftanik ve aromatik yapıların karışımından oluşmuştur.

Ham petrol ısıtıldığında önce buharlaşma sıcaklığı düşük olan küçük moleküllü bileşenler buharlaşmaya başlar.Isıtma ilerledikçe belli sıcaklık aralıklarında buharlaşan kısımlar tekrar yoğunlaştırılarak benzin, gaz yağı, fuel oil, makine yağları gibi ürün grupları elde edilmektedir. Ancak belli sıcaklık aralığında ayrılan moleküllerden oluşan bu ürün gruplarını da ,örneğin benzini de, kendi içinde damıtarak daha uçucu olan hafif benzin veya standart benzin elde edilir.

Ham petrolün damıtılması sonucunda %30 benzin, %20-40 dizel yakıtı ,%20 ağır yakıtlar ,%10-20 ağır yağlar elde edilmektedir.Kaynağına göre bu oranlar değişebilir %43 benzin, %18 fuel oil ve motorin, %11 LPG (sıvılaştırılmış petrol gazı, propan veya propan-bütan karışımı), %9 jet yakıtı, %5 asfalt ve %14 diğer ürünler elde edilmektedir.

Petrolden ;petrol gazı, gazyağı ,benzin ,motorin , fuel oil ,yağlama yağları ,mum ve asfaltik bitüm gibi çeşitli ürünler elde edilmektedir.

8

Akaryakıt Nedir ?

Akaryakıt Nedir ? Genel olarak sıvı yakıtlar üçe ayrılır;

-Petrol esaslı yakıtlar -Alkol -Yağlar

Doğal akaryakıtlar petrol ve bunun distilasyon ve kraklama (termik veya katalitik)ürünleri teşkil eder.Yapay akaryakıtlar ise sentez yoluyla elde edilen akaryakıtlar ve bunların distilasyon ürünleridir.İspirtoda yapay akaryakıttır.Petrol çeşitli hidrokarbonların karşımıdır.Bütün petrollerin esas bileşenleri parafinler, naftenler ve aromatik hidrokarbonlardır.

Ortalama bir petrol %30 parafinler %25 aromatik hidrokarbonlardır.Geriye kalan %5’lik kısmı ise oksijen , azot ve kükürt bileşenlerdir.Petrol özellikle motorlu ve tepkili ulaşım araçlarının gerekli yakıtını ,makine yağlarının üretimini ve asfalt gereksinimini karşılamakta , bundan başka Fuel-Oil olarak ısıtmada kullanılmaktadır.

9

Doğal Akaryakıtların Elde Ediliş Yöntemleri

Sıvı yakıtlar genel olarak ham petrolün damıtılması ile elde edilirler.Bunun yanı sıra damıtma ile az miktarda elde edilebilen bazı ürünlerin miktarlarını artırmak amacıyla büyük moleküllü hidrokarbonları parçalamak veya temel elemanlar olan karbon ve hidrojeni birleştirerek yeni hidrokarbon molekülleri oluşturmak (sentez yöntemi) mümkündür. Ayrıca bazı tip hidrokarbonların yapıları değiştirilerek istenilen kalite ve yapıda benzin elde edilebilmektedir.

Yakıt Damıtma sıcaklıkları-CPetrol gazları 0-35Uçak benzini 35-150Taşıt benzini 35-200Gaz yağı –kerosen 150-260Dizel yakıtı 175-290/ 200-370Ağır yakıtlar 370-550

10

Akaryakıt Nedir ?

.

Ham petrol damıtılmaya başlanmadan önce dinlendirilmekte ve bazı işlemlerle tuz ve sudan arındırılmaktadır.Ham petrolün yapısında ,elde edildiği bölgeye göre parafinik veya naftanik bileşenler daha fazla bulunabilir.

Aromatlar ham petrolde çok az bulunurlar.Ham petrolün damıtılması ile elde edilen benzinde %50-75 oranında parafinler vardır.

Örnek rafineri prosesini incelersek ………

11

Akaryakıt türleri ve alternatif yakıtlar

Alkol benzeri yağlar çeşitli tarım ürünlerinden (şeker pancarı- ispirto üretimi gibi) yakıtlar elde edilmektedir. Ham petrolden elde edilen yakıtların damıtma oranları yaklaşık olarak aşağıda verilmiştir.

Yakıt Damıtma sıcaklıkları-CPetrol gazları 0-35Uçak benzini 35-150Taşıt benzini 35-200Gaz yağı –kerozen 150-260Dizel yakıtı 175-290/ 200-370Ağır yakıtlar 370-550

Ham petrol damıtılmaya başlanmadan önce dinlendirilmekte ve bazı işlemlerle tuz ve sudan arındırılmaktadır.Ham petrolün yapısında ,elde edildiği bölgeye göre parafinik veya naftanik bileşenler daha fazla bulunabilir. Aromatlar ham petrolde çok az bulunurlar.Ham petrolün damıtılması ile elde edilen benzinde %50-75 oranında parafinler vardır.

12


Motorlu taşıtlarda kullanılabilen alternatif yakıtlar; alkoller (metanol, etanol), doğal gaz (CNG), sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG), hidrojen ve bitkisel yağlardır.

Alternatif yakıt olarak benzinli motorda;- Alkol benzin karışımı- Alkol- Metan- Sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG)- Hidrojen

Dizel motorlarda ise;- Alkol dizel yakıtı karışımı- Bitkisel yağ dizel yakıtı karışımı- Bitkisel yağlar- Sıkıştırılmış doğal gaz (CNG)- Sıvılaştırılmış petrol gazı

örnek olarak şunları inceleyebiliriz……

13

Alternatif yakıtlar

Alkol (Metanoi, Etanol)

Alternatif yakıtlar içerisinde değerlendirilen alkol ve karışımları birçok ülkede dikkate değer bir kullanım düzeyine ulaşmıştır/Alkol tarım ürünlerinden ve kömürden üretilebilmektedir. Ülkemiz tarım ülkesi olması ve zengin linyit rezervlerinin bulunması ve petrol ithal eden ülkelerin başında gelmesi alkolün ülkemiz için önemli bir enerji kaynağı olabileceğini göstermektedir Alkollerin motor yakıtlarına alternatif olma nedenlerinden biriside emisyonları düşük olmasıdır Alkol esaslı yakıtları iki grupta incelemek mümkündür, metanol, etanol benzinli motorlarda saf olarak veya değişik oranlarda karıştırılarak kullanılabilmektedir. Kimyasal formülü CH3 - OH olan metanol çok hafif hissedilebilen, renksiz, kokusuz zehirli bir alkol çeşididir. Metanol benzine ve motorine göre daha geniş tutuşma aralığına sahiptir. Bu sebeple depodaki doymuş buhar, çevre sıcaklıklarında patlayıcı olabilmektedir.

Etanol renksiz, saydam hafif kokulu bir sıvıdır. Kimyasal formülü C2H5 - OH olan etanol motor özellikleri açısından hemen hemen metanolle aynı sayılabilir. Buharlaşma gizli ısısı metanoldan 1.3 kat daha azdır. Buharlaşma esnasında emme manifoldundan daha az ısı çekmesi soğukta ilk hareket kolaylığı sağlamaktadır. Enerji yoğunluğunun metanole göre daha yüksek olması motorlu araçlarda daha küçük boyutlarda yakıt deposunun kullanılmasına imkan tanımaktadır.

14


Alkol yakıtların avantajları ve dezavantajları Dünya petrol üretiminin henüz talebi karşılayamayacak düzeye çıkmamış olmasının yanı sıra alkollerin birim kütlesinin ısı değerinin düşük, dolayısıyla birim kütle başına maliyetinin benzine göre yüksek olmasıdır. Alkollerin motorlarda alternatif yakıt olarak kullanılmasının avantaj ve dezavantajlarını aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür

-Alkoller oktan sayısı 90-100 olan benzin ile karıştırıldığında, 110 gibi yüksek oktan sayısınasahiptir ki; bu durumda motorlarda yüksek sıkıştırma oranlarına çıkılarak, motor performansıarttırılabilir. Başka bir deyişle daha küçük hacime sahip motorlardan daha büyükgüçler alınabilir,-Yakıt olarak saf metanol kullanılan bir motorun performansında aynı motorun benzinle çalıştırmasına göre %10 daha fazla güç artışı görülmüştür-Alkoller benzinle karıştırıldığında karışımın oktan sayısını arttırıcı etki gösterirler. %10 metanol, %90 benzin karışımının oktan sayısı 95'dir.-Alkoller özelliklerinden dolayı, benzinden alkole dönüştürülmüş olan yakıt sisteminin filtrelerinde tıkanmaya sebebiyet verebilirler-Eğer alkol - benzin karışımları içerisine az miktarda da olsa su karışmış ise, durumunda özellikle soğuk havalarda faz ayrışması oluşur. Faz ayrışması daha çok metanollü karışımlarda ortaya çıkar,

15


- Alkollerin yüksek gizli buharlaşmalarından dolayı aracın trafikteki seyri esnasında oluşacak

güç düşmesi problemleri önlemek için emme manifoldu ısısını devamlı yüksek tutmak

gerekmektedir

-Alkoller atmosferden nem kapma özelliğine sahiptirler. Bu nedenle alkol yakıt tanklarındaki

yakıt filtreleri yenilenmelidir edilmelidir. Yakıt tankı ve karbüratörün atmosfere açık

olmasının oluşturacağı alkolün nemlenmesi probleminin önüne geçilmelidir

16


17

• ASTM Specification D-5798: Fuel Ethanol (ed75-ed85) for Automotive Spark-Ignition Engines

• Covers a Fuel Blend, Nominally 75 to 85 Volume % Denatured Fuel Ethanol and 25 to 15 Additional Volume % Gasoline for Use in Ground Vehicles with Automotive Spark-Ignition Engines• Percent Ethanol is Adjusted Seasonally and Geographically Adjusted to Meet Volatility Requirements for Vehicles Varying Ambient Temperature Conditions

BİYOGAZ

Biyogaz, hayvansal ve bitkisel atıkların oksijensiz ortamda ayrışması sonucu ortaya çıkan bir gaz karışımıdır. Bileşiminde % 60-70 metan (CH4), % 30-40 karbondioksit (CO2), % 0-2 hidrojen sülfür (H2S) ile çok az miktarda azot (N2) ve hidrojen (H2) bulunmaktadır.

Biyogaz üretiminde kullanılabilecek bazı atıklar

Hayvansal Atıklar : Sığır, at, koyun, tavuk gibi hayvanların gübreleri, insan dışkısı, mezbaha atıkları ve hayvansal ürünlerin işlenmesi sırasında ortaya çıkan atıklarBitkisel Atıklar : İnce kıyılmış sap, saman, mısır artıkları, şeker pancarı yaprakları gibi bitkilerin işlenmeyen kısımları ile bitkisel ürünlerin işlenmesi sırasında ortaya çıkan atıklar.Biyogaz üretiminde hayvansal ve bitkisel atıklar tek başına kullanılabileceği gibi belli esaslar doğrultusunda karıştırılarak da kullanılabilir.

18


Biyogazın motorlarda kullanımı Biyogaz, benzinle çalışan motorlarda hiçbir katkı maddesine gerek kalmadan doğrudan kullanılabildiği gibi içeriğindeki metan gazı saflaştırılarakta kullanılabilmektedir. Dizel motorlarda kullanılması durumunda belirli oranda (% 18-20) motorin ile karıştırılması gerekmektedir.

19


BİYODİZEL

Biyodizel, kolza (kanola), ayçiçek, soya, aspir gibi yağlı tohum bitkilerinden elde edilen yağların veya hayvansal yağların bir katalizatör eşliğinde kısa zincirli bir alkol ile (metanol ve ya etanol ) reaksiyonu sonucunda açığa çıkan ve dizel motor yakıtı olarak Avrupa ve Amerika'da yaygın olarak kullanılan bir üründür. Evsel kızartma yağları ve hayvansal yağlar da biyodizel hammaddesi olarak kullanılabilir Biyodizel petrol kökenli bir yakıt değildir.

Tamamen organik ve yenilenebilir bir enerjidir. Saf olarak veya istenilen oranda petrol kökenli dizelle karıştırılarak yakıt olarak kullanılabilir. Günümüzde kömür, petrol, doğal gaz gibi fosil kökenli, birincil enerji kaynakları yanı sıra, yeni-yenilenebilir enerji kaynaklarının enerji teknolojisinde değerlendirilmesi konusuna artan bir ilgiye ve uygulama yoğunluğu gösterilmektedir. Yeni-yenilenebilir enerji kaynakları içinde en büyük teknik potansiyele “Biyokütle” sahiptir. Ana bileşenleri karbo-hidrat bileşikleri olan bitkisel ve hayvansal kökenli tüm maddeler "Biyokütle Enerji Kaynağı", bu kaynaklardan üretilen enerji ise "Biyokütle Enerjisi" olarak tanımlanmaktadır. Bitkisel biyokütle, yeşil bitkilerin güneş enerjisini fotosentez yoluyla doğrudan kimyasal enerjiye dönüştürerek depolanması sonucu oluşmaktadır

20


Odun (enerji ormanları, çeşitli ağaçlar), yağlı tohum bitkileri (kolza, ayçiçek, soya v.b), karbo-hidrat bitkileri (patates, buğday, mısır, pancar, enginar, v.b.), elyaf bitkileri (keten, kenaf, kenevir, sorgum, miskantus, v.b.), protein bitkileri (bezelye, fasulye, buğday v.b.), bitkisel artıklar (dal, sap, saman, kök, kabuk, v.b.), hayvansal atıklar ile şehirsel ve endüstriyel atıklar biyokütle enerji teknolojileri kapsamında değerlendirilmekte ve mevcut yakıtlara alternatif çok sayıda katı, sıvı ve gaz yakıtlarına ulaşılmaktadır. Biyokütle kökenli, en önemli Diesel motoru alternatif yakıtı biyomotorindir.

Biyomotorin ( Biodiesel), biyodizel, Dizel-Bi, Yeşil Dizel adları ile de bilinmektedir

21


22


Biyomotorin özellikler

• Çevre dostu • Yenilenebilir hammaddelerden elde edilebilen • Atık bitkisel ve hayvansal yağlardan üretilebilen • Anti-toksik etkili • Biyolojik olarak hızlı ve kolay bozunabilen • Kanserojenik madde ve kükürt içermeyen • Yüksek alevlenme noktası ile kolay depolanabilir, taşınabilir ve kullanılabilir • Yağlayıcılık özelliği mükemmel • Motor ömrünü uzatan • Motor karakteristik değerlerinde iyileşme sağlayan • Kara ve deniz taşımacılığında kullanılabilen • Isıtma sistemleri ve jeneratörlerde kullanıma uygun • Stratejik özelliklere sahip • Mevcut Diesel motorlarında hiçbir tasarım değişikliği gerektirmeden kullanılabilen • Ticari başarıyı yakalamış bir yeşil yakıttır. Ayrıca; Biodizel kullanımı ile %30’a varan yakıt tasarrufu sağlanır. Yanma sonucu oluşan çevreye zararlı gazların emisyon değerlerini düşürür. Dizel yakıtların düşürülmesi hedeflenen kükürt içeriği biodizelde sıfırdır. Yağlayıcı özelliği ile motorun ömrünü uzatır.

23


Alternatif yakıtlar için bir çok denemeler yapılmakta ve sunulmaktadır .-Havacılık bioyakıtları denedi … günümüzde yeşil çevreye olan ilgi artıyor yakıt pilleri ve elektrik enerjisi yaygınlaşmaktadır.

24





E- Sıkca rastlanılan kalite kontrol problemleri.

F- Akaryakıt kalite kontrol zincir sistemi nasıl çalışır .

25

B- Akaryakıtda kalite kavramı ve yasal zorunluluklar

Satışı yapılan akaryakıtlar uluslar arası standartlarda olması gerekir, özelliklerinin tümü EN veya TS geçerli standartı karşılamalıdır.

Standart içersinde 1 analizin uygun olmaması tümünün aykırı olduğu anlamı taşır. Sırayla aşağıdaki en çok karşılaşılan satışı en çok olan yakıt ürünlerini inceleyeceğiz ….

TS EN 228-OTOMOTİV YAKITLARI - KURŞUNSUZ BENZİN

EN 590 OTOMOTİV YAKITLARI – DİZEL (MOTORİN) TS EN 589 LPG OTOGAZ TESTLERİ

26


Ülkemizde E.P.D.K (Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu) nezninde alınan kararlar akaryakıt piyasası için geçerli olan uygulamaları işaret eder.

Petrol piyasası dairesi ,bilgi ve kalite sistemini de getirmiştir.

27


Petrol Piyasasında Uygulanacak Teknik Kriterler Hakkında Yönetmelik

AMAÇ MADDE 1- Bu Yönetmeliğin amacı; petrol piyasasına ilişkin faaliyetler kapsamındaki tesislerin ve piyasaya sunulan petrol ve madeni yağın düzenlemelere ve standartlara uygunluğu ile ilgili usul ve esasların belirlenmesidir.

Kapsam MADDE 2- Bu Yönetmelik; lisansa konu tesislerin tasarımı, yapım ve montajı, test ve kontrolü, işletmeye alınması ve işletilmesi, bakım ve onarımı, tesislerde asgari emniyetin sağlanması ve yurt içinde satışı yapılacak petrol ve madeni yağın teknik düzenlemelere ve standartlara uygunluğuna ilişkin esasları kapsar.

Hukuki Dayanak MADDE 3- Bu Yönetmelik 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanununa dayanılarak hazırlanmıştır. 28


EK-1A: GENEL KULLANIM AMAÇLI AKARYAKIT TÜRLERİ

ÖZELLİKTEST KOD

AKARYAKIT TÜRLERİ

Benzin Motorin Fuel Oil Gazyağı Yakıt Nafta Otobiodizel Yakıtbiodizel ALT ÖZELLİK

Yoğunluk 100 + + + + + +

Viskozite (Akmazlık) 110 + + + + +

Görünüş 120 + + + + +

Renk 130 + +

Toplam Tortu 140 +

Mevcut Gom 150 + +

Toplam Kirlilik 160 + + +

Oksidasyon Kararlılığı **** 170 + + + + +

Parlama Noktası 200 + + + + +

Soğuk Filtre Tıkanma Noktası * 210 + +

Akma Noktası 220 + +

29

Her bir akaryakıt için yapılacak testler belirtilmiştir


DENEY YÖNTEMLERİ

SÜRÜM STANDART NO STANDART ADI DİL ÖZELLİK AKARYAKIT TÜRÜ

1 Mar.74 TS 1538 Sıvı Hidrokarbonlarda ve Destilasyon Kalıntılarında Asitlik Tayini TR Kalıntı Asitliği Yakıt Nafta

2 Şub.77 TS 2549 Gazyağının Yanma Kalitesinin Tayini TR Yanma Kalitesi Gazyağı

30

Testler için metodlar belirtilmiştir

Testlerin hangi durumlar da yapılacağı kurul kararları ile verilmiştirBelgelendirme testleri- ÜRÜN UYGUNLUK EK-1 ifade edilir ANTREPO tankları için gecerlidir- PİYASA KALİTE KONTROL TESTLERİ EK-2 Bayii denetim ve özel kalite kontrol testleridir


Yasal kalite zinciri dışında firmalar kendi kalite sistemine göre analiz grupları ve yöntemleri seçerler.

Şirket markerı bunlardan birisidir , bir kalite kontrol yöntemidir. Bakım & Temizlik (bayii veya depo tank – ikmal tanker ) bir kalite

kontrol sistemi içersindeki yöntemdir. Bayii rutin denetimler kalite kontrol sistemi yöntemidir. Ürün kabul ve satış testleri kalite kontrol (gemi –ticari alım ve satışlar ) Kritik testler belirlenip de kalite testleri belirlene bilir örneğin ; kükürt (yasal mevzuatlar son yıllarda hızlı ilerleri 10 ppm zorunlu ) buhar basıncı (yaz ve kış speckerline uygunluk kontrol edilebilir)

31






32

C- Temel ürün grupları teknik ve belirgin özellikleri – EN 228 Benzin

33

Yapılan Analizler; - Yoğunluk;Cihaz ve hidrometre metotları ileyoğunluk tayin edilir. Cihaz 15°C’de otomatik olarak sonuç verirken, hidrometre yöntemi ile ortam sıcaklığında sonuç alınarak çevrim işlemi uygulanır.

- Görünüş;Göz ile muayene sonucu raporlanan test metodudur. Berrak-Tortusuz veya Mat-Tortusuz olarak rapor edilir.

34


Yapılan Analizler;- Mevcut Gum;600 ml/sn Hava akışı altında buharlaşamayan madde miktarı tayinidir.

- Oksidasyon Kararlılığı;Benzinde olefinlerden kaynaklanan bozunmanın tespitidir.

- Distilasyon;Hafif ve orta yoğunlukta petrol ürünlerinin damıtma tayinidir.

35


Yapılan Analizler;- Buhar Basıncı;Benzin numunelerinde 37,8 °C’de buhar basıncının tayinidir.

- Oksijenli Bileşikler;Benzin içerisinde oksijenli bileşiklerin tespitini kapsar.

- Kükürt Analizi;Numune içerisinde bulunan kükürt miktarının mg/kg cinsinden tayinini kapsar.

36


Yapılan Analizler;- Hidrokarbon Tipleri;Numune içerisinde yer alan olefinlerin ve aromatiklerin miktarının tespitidir.

- Octan Analizi;Hafif dansiteli petrol ürünlerinin vuruntu sayılarının tespiti analizidir.

- Bakır Şerit Korozyon;37,8 °C’de sıvı petrol ürünlerinin bakır şerit üzerinde korozyona maruz bırakma analizidir.

37


38

C- Temel ürün grupları teknik ve belirgin özellikleri – EN 590 Motorin

http://www.petrotech.ru/image_~images~instruments~dl39_b.jpg.html

Yapılan Analizler;- Viskozite;Belirli bir hacimdeki sıvının kalibre edilmiş kapiler viskozimetreden yerçekimi etkisi ile akması için geçen sürenin ölçülmesi ile kinematik viskozitesinin tayinidir.

- Toplam Kirlilik;Orta dansiteli petrol ürünlerinin içerisinde ihtiva eden Çözünmemiş partiküllerin mg/kg olarak tespitini kapsar.

39


Yapılan Analizler;- Parlama Noktası;Kapalı kap yöntemi ile 40 ile 360 °C aralığında sonuç veren petrol ürünlerinin alevlenme noktalarının tayinini kapsar.

- Soğuk Filtre Tıkanma Noktası;Standart şartlarda soğutulan belirli bir hacimdeki yakıtın, verilen bir zamanda standart filtre cihazından akmadığı en yüksek sıcaklığın tayinidir.

40


Yapılan Analizler; - Korbon Kalıntısı;Belirli şartlar altında buharlaştırma sonucu pirolizden sonra arta kalan %10 ile %30 (m/m) arasında karbon kalıntısı olan ürünlerde karbon kalıntısının tayinidir.

- Su Tayini;Kaynama noktası 390 °C’den düşük olan petrol ürünlerindeki ihtiva eden suyun mg/kg olarak tayinini kapsar.

41


Yapılan Analizler;- Kül Analizi;Orta ve ağır dansiteli petrol ürünlerinin belirli hacimler doğrultusunda yanma sonucu ihtiva eden kül miktarının tayinidir.

- Yame Analizi;Petrol türevi olan orta dansiteli ürünlerin içerisinde yağ asiti metil esterlerinin tayinini kapsar.

42


Yapılan Analizler;- Setan Sayısı; Dizel motorlarda yakıtın yanma kalitesinin ölçüsünü belirlemek amacı ile yapılan test metodudur. Setan sayısı yüksekliği yanma kalitesinin artışına işarettir.

- Yağlama Özelliği;Katkılı ve ya katkı barındırmayan Dizel yakıtlarda yüksek firekans ile yağlama özelliğinin tayinini kapsar.

43


44

C- Temel ürün grupları teknik ve belirgin özellikleri – EN 589 OTOGAZ

Motor yakıtı olarak LPG'nin avantajları ve dezavantajları

- LPG'nin oktan sayısı yüksektir (105 RON),- Gaz fazında hava ile daha uniform karışması sonucu iyi bir yanma gerçekleşir,- Sıvı yakıtın iyi buharlaşması yüzünden kartere sızarak karterdeki yağı sulandırması busistemde yoktur. LPG yakıtları emme manifoldlarına tamamen buharlaşmış olarak girer.Bu nedenle motor yağı seyreltisi olmadığından motor yağı daha uzun ömürlüdür,- Sıvı yakıtın buharlaşması yüzünden.yoğunlaşan yakıtın silindir cidarlarındaki yağı yıkayıp.silindîr ve segmanları yağsız bırakması problemi.LPG yakıtlı motorlarında yoktur,- Benzin ve dizel yakıtına göre egzoz çıktısı daha temizdir,- İşletme ve bakım masrafları azdır,- LPG yakıtlı sistemin.benzine göre soğuk havalarda ilk hareketi kolaydır,- Basınç altında sıvılaştırılarak depo edildiğinden dağıtım ve depolanması zordur,- Motorlarda LPG kullanıldığında.sıkıştırma oranı büyük seçilebiliyorsa tüm yakıtın buharfazında motora girmesi hacimsel (volümetrik) verimi düşürdüğünden motor verimi çokfazla olmamaktadır,- Kuru yanma,yanma odasının çabuk aşınmasına neden olur,

45


Yapılan Analizler;- Motor Oktan Sayısı;Gaz Kromotografisi sonucu bileşenlerinin derişimleri belirlenmiş LPG numunesinin kısmi motor oktan faktörleri ile mukayesesi sonucu hesaplanan sayıdır.

- Toplam Dien İçeriği;Kompozisyon içeriğinde Dienlerin toplam miktarıdır.

- Hidrojen Sülfür Analizi;Lpg numunesinin Kurşun Asetat ile mukayesesi sonucu pozitif veya negatif olarak sınıflandırılan test yöntemidir.

46


Yapılan Analizler;- Buharlaşma Kalıntısı;Belirli hacimdeki Lpgnumunesinin tanımlanmış bir sıcaklık altında buharlaşması sonucu, buharlaşamayan madde miktarı tayinidir.

- Su İçeriği;Lpg numunelerinin içerisinde ihtiva eden su miktarının tayinidir.

- Kuku Tayini;Lpg numunesinin belirli oranda hava ile karıştırılarak karakteristik kokusunun tayidir.

47


D- Kalite kontrol yöntemleri

D-I.Numune alınması D-II.Uygun numune şişesiD-III.Uygun saklama koşullarıD-IV.Kritik analizlerin belirlenmesi ve yorumlanılmasıD-V. Genel Kalite kontrol yöntemleri

48

D- Kalite kontrol yöntemleri D-I.Numune alınması Tüm deneyimlerimiz numune alma yöntemlerinin standartlara uygun

olarak yapıldıkdan sonra iyi laboratuvar sonuçları alındığını söylemektedir. Analiz metodlarında çoğu kez numune alma metoduna atıf yapılır. ^^Numune 900-1 EN ISO 3170 e göre alınmalıdır ^^ 2 önemli numune alma metodu vardır.

49

D- Kalite kontrol yöntemleri D-I.Numune alınması PETROL SIVILARI - ELLE NUMUNE ALMA TS 900-1 EN ISO 3170

Belirtilen ürün yüksekliğine göre alınacak numune sayıları tankdaki ürünü temsil eden numuneyi alabilmek önemlidir

50

D- Kalite kontrol yöntemleri D-I.Numune alınması PETROL SIVILARI - ELLE NUMUNE ALMA TS 900-1 EN ISO 3170

Numune seviyeleri aşağıdaki gibi tanımlanmıştır.

51

D- Kalite kontrol yöntemleri D-I.Numune alınması PETROL SIVILARI - ELLE NUMUNE ALMA TS 900-1 EN ISO 3170 En uygun numune alma aparatı seçilmelidir.

52

dipbenzin

Motorin

Motorin

Siyah ürün

D- Kalite kontrol yöntemleri D-I.Numune alınması PERAKENDE VE ÖZEL AMAÇLI AKARYAKIT DAĞITIM BİRİMLERİNDEN NUMUNE ALMA TS EN

14275

.

53

Benzin numunesi alınırken uçucu bileşenlerin kaybını en aza indirmek için, aşağıda verilen işlemin uygulanması tavsiye edilir. Numune kapları bir buzdolabı içerisinde soğutulur ve kuru buz veya buzgibi soğutucu bir ortam içeren yalıtılmış bir kutu içerisine yerleştirilir. Kaplar, numune alınacak yere yalıtılmış kutu içerisinde taşınır. Doldurma, sızdırmaz hâle getirme ve etiketleme işlemlerinden hemensonra, doldurulmuş numune kapları yalıtılmış kutu içerisine tekrar yerleştirilir ve lâboratuvara taşınır. Yaklaşık 50 mm kalınlığında genleştirilmiş polistiren veya poliüretan tabaka ile kaplanmış sağlam bir ahşap kutu bu amaç için uygundur.


54

Numune kabı ve/veya numune alınan ürün ile temas edebilecek yakıt tabancası kısımları, pamuklu bir bez kullanılarak dikkatlice temizlenir.

Numune alınmadan önce, tabancadan en az en az dört litre ürün uygun bir kaba boşaltılır.

SATIŞ DÜŞÜK İSE 4 LİTRE ÜRÜN SİRKÜLASYONU YAPILIR

D- Kalite kontrol yöntemleri D-I.Numune alınması PERAKENDE VE ÖZEL AMAÇLI AKARYAKIT DAĞITIM BİRİMLERİNDEN NUMUNE ALMA TS EN

14275

.

55

Numune kapları temiz olup olmadıkları yönünden kontrol edilir ve gerekli sayıdaki kap numune alınacak yakıt dağıtım birimi yanında sıraya dizilir.

Sayaçta okunan değer kaydedilir.

Yakıt tabancasının ucu numune kabı içerisine daldırılır .Doldurma mekanizması çalıştırılır ve yakıt sıçraması olmayacak, köpük oluşumu ve uçucu maddeler kaybı en aza inecek ve hava, ürünün kapdışına kaçmasına imkân tanımayacak bir hızda tahliye olacak şekilde ürün kaba boşaltılır.

Not - Benzin numunesi alınırken, uçucu maddeler kaybını daha da azaltmak amacıyla, boşaltma ucu yakıt içinde kalacak şekilde, tabancaya bir uzatma parçasının takılması tavsiye edilir. Uygun bir uzatma parçası ve kullanımına ilişkin bilgiler aktarılacaktır.

56

TS EN 14275


D-II.Uygun numune şişesi

57

NOT:aşağıdaki deneydeki beklenilen numne şişe talebi ile TS 13316 standardı örtüşmemektedir.13316 4 lt kapasiteden bahsederken buhar basıncı deneyi için metod 1 lt uygun görmektedir.

BUHAR BASINCI -TS EN 13016-1BÖLÜM 1: HAVA İLE DOYMUŞ NUMUNENİN BUHARBASINCININ TAYİNİ

Numune hacmi, numune kabının hacminin %70 (V/V) - %80 (V/V)’ i olmalıdır.

Numune hacmi, kabın hacminin %70 (V/V)’ inden daha az ise numune atılır.

Numune hacmi, kabın hacminin %80 (V/V)’ inden daha fazla ise, kabın hacminin

%70 (V/V) - %80 (V/V)’ i olması için kaptan bir miktar numune boşaltılır.

Daha önceden numune kabından boşaltılmış numune, kesinlikle numune kabına

geri doldurulmamalıdır.

Numune kabı tekrar gaz sızdırmayacak şekilde kapatılır ve yeniden soğutma cihazına yerleştirilir.

6.3.Rutin deneyler için numune, uygun bir malzemeden mamul 1 L hacimli bir kap içinde veya sıvı üstünde kalan kısmın hacmi 1 L hacimli kabınkiyle aynı oranda olan farklı hacimde bir kap içinde sağlanmalıdır. Hakem deneylerinde, 1 L hacimli numune kabı kullanılmalıdır. Numunenin alındığı tarihte, kabın, en az %70 (V/V)’ i numune ile dolu olmalıdır.

58


D-III.Uygun saklama koşulları

Benzin numuneleri alınırken ve laboratuvarlara sevk edilirken soğutulmuş şişe

ve 0-4 C ortam gerekmektedir,taşıma aracı özel olması gerekir.

Numuneler direk güneş ışığına maruz kalmaması gerekir.

Numune motorin ise oda sıcaklığı yeterlidir.

59


D-IV.Kritik analizlerin belirlenmesi ve yorumlanılması Analizlerin belirlenmesi görsel metodla başlar bunun için en uygun metod ASTM D 4176 dır.

60


ASTM D 4176 – sayısal olarak sonuç derecelendirilir.

61


D-IV.Kritik analizlerin belirlenmesi ve yorumlanılması Ürün karıştığında mümkünse faz ayrımı alınmaya çalışılarak test edilmeye çalışılır.

Şayet su fazlı alınırsa tuzlu su olup olmadığı bize bir

çok ip ucu verebilir. Koku da yöntemdir ama yanıltabilir.

Tortular süzülerek test edilebilir.

62

D- Kalite kontrol yöntemleri D-V. Genel Kalite kontrol yöntemleri /Analizler üzerinden yöntemler

Yoğunluk :Beklenilenden düşük veya fazla yoğunluk ölçümü yakıta başka bir tür sıvı karıştığı anlamı taşır.Yakıtın özelliğini bozabileceği gibi hemen tespit

edilemiyecek arızalara da yol açabilir.Parlama noktası : Düşük parlama noktası tespiti yakıtda düşük parlama noktasında sıvı karıştığı anlamı taşır.Destilasyon : Destilasyon parametreleri karışma varsa aşağıda veya yukarıda

değerler verir . İlk veya sonkaynama noktası , bakiye limit dışı tespit edilebilir.Su : PPM mertebesindeki su varlığının çok yüksek olması hiçbir zaman otomotiv yakıtları için uygun sonuçlar vermez.Buhar basıncı : Mevsimsel değerlerde beklenilir.Soğuk Filitre tıkanma noktası:Mevsimsel etkisi önemlidir, kışın özellikle soğuk bölgelerse araçlar için çok önemlidir.Çok düşük derecelerde SFTN değeri istenir.Toplam Kirlilik :Limitler içersinde beklenir, araçta arızalara yol açar.

63






64

E- Sıkca rastlanılan kalite kontrol problemleri

Viskozite Bir yakıtın vizkozitesi iç sürtünmesi veya yakıt akımına direnç olarak tanımlanır. Bir sıvı yakıtın viskozitesi‚ belirli hacimdeki yakıtın‚ belirli sayıdaki deliklerden tümü ile geçişi için gerekli süre olarak belirtilir. Süre saniye türündendir. Saniye sayısının küçük olması‚ viskozitenin küçük olduğunu gösterir. Yağlama‚ hareketli parçaları arasındaki sürtünme‚ aşınma ve kaçak gibi etkenler viskozite ile ilgilidir. Fakat püskürtme sisteminin temel

elemanlarının‚ özellikle yüksek basınç pompasının ve silindirlerinin yağlanması‚ akaryakıt tarafından sağlandığından‚ viskozitenin belirli bir değerden küçük olması gerekir.

Yakıt püskürtme pompası ile silindir arasına giren yakıt‚ viskozite ile ters orantılıdır. Bir başka deyişle kaçakların artması‚ viskozitenin küçülmesi veya bunun tersi viskozitenin çoğalması‚ kaçakların azalması demektir. Bu nedenle çok düşük viskoziteli akaryakıtların‚ pompa kayıplarının çoğalmasına neden olacağı gerekçesiyle‚ dizel motorlarında kullanılmaları uygun değildir.

Sonuç olarak dizel motorlarının yakıtlarında yüksek viskozite dumanlı egzoz‚ düşük viskozite ise enjektör iğnesi ve iğne silindirinin aşırmasına‚ yakıt pompası

kaçaklarına ve alt karterdeki yağlama yağının yakıt tarafından kirletilmesine neden olur 65

E- Sıkca rastlanılan kalite kontrol problemleriKükürt Piston segmanları ve silindir gömleklerinin aşınmasını hızlandırması‚ pistoneteklerinde karbon artıkları ve karterde yağ çamuru oluşturması nedeniyle‚ dizelyakıtlarında kükürtün varlığı istenmez. Bu nedenle yakıtların kükürt içeriklerine bir sınır konulmuştur. Yapısında % 0‚5’ ten az kükürt bulunan yakıtlarla çalıştırmada‚ makinelerin silindirlerinde sadece hafif birikintiler meydana gelmektedir. Eğer‚ kükürt oranı budeğeri aşacak olursa‚ pistonların giderek kirlendiği‚ segman yuvalarının karbonartıkları ile dolmaya başladığı görülecektir. Kükürt oranın %1’den fazla olması durumunda‚ segmanların yuvalarında

tutması veya takozlaşması olayı başlamaktadır. Kükürt atmosferde yakıldığı zaman kükürt dioksit oluşur. Buna karşın yakıtlardaki kükürtün bir bölümü‚ yanma sırasında kükürt trioksit oluşur. Kükürt trioksit (SO3) bir yandan yanma asitlerini oluştururken‚ diğer yandan da aşınmaların artması ve çamur oluşumundan sorumludur.

66


Kükürt Özellikle ağır ve orta devirli kara ve deniz makinelerinde SO3 nedeniyle asitoluşumuna engel olmak için‚ daha yüksek gömlek sıcaklığı ve ilk hareket sırasındamakinenin sıcak tutulması gibi önlemler alınmalıdır. Benzin ve gazyağında çok az miktarda bulunan kükürt motorinde ağırlıkça % 1 oranında bulunabilir. Motorinin ihtiva ettiği bu kükürt miktarı en mühim karakteristiklerinden biridir. Kükürt ham petrol içerisinde ağır hidrokarbonlarla bileşik halinde bulunduğu için daha ziyade ağır destilasyon ürünleri içerisinde bulunur. Yakıt içerisinde kükürt varsa bu kükürtle yakıt beraber yanar, kükürt dioksit (SO2) veya daha fazla oksijenle birleşerek kükürt trioksit (SO3) hasıl eder. Yakıtın yanmasından meydana gelen su buharıyla (SO3) ’nin birleşmesinden meydana gelen sülfürik asit (H2SO4) çok şiddetli bir aşındırıcı olduğu için motor elemanlarının aşınmasına sebep olur.Bu sebepten dolayı yakıttaki fazla kükürt motor için büyük tehlike arz eder.Günümüzde otomotov için 10 ppm kükürt limiti vardır.

67


Kül Dizel motorlarının damıtma ürünü olan yakıtlarında kül yoktur. Oysa‚ ağır

ve orta devirli‚ yüksek güçlü motorlarda kullanılan ağır fueloillerde (No:5 ve No:6) ‚ miktarı % 0‚10 - % 0‚50 değerleri arasında değişen kül bulunmaktadır. Yanma sırasında ham petrol içindeki metalik (Vadanyum‚ nikel‚ silis‚ demir‚ vb.) oksit‚

karbonat ve sülfat vb. tuzlarına dönüşürler. Sodyum ve vadanyum tuzlarının belirli oranlardaki birleşikleri‚ dizel makinelerinin yanma odalarındaki sıcaklık nedeniyle erir ve kapladığı dökme demir ve alaşım çeliklerinin yüzeylerini paslandırır. Bu nedenle türlü yakıtların kül miktarları sınırlandırılmıştır. Dizel yakıtlarında müsaade edilen kül seviyesi 10 ppm dir.

68

E- Sıkca rastlanılan kalite kontrol problemleriParlama ve Yanma Noktası

Isıtılan yakıtların oluşturdukları buharların kendiliğinden parladığı

en düşük sıcaklık derecesine “Parlama Noktası” denir. Parlama noktası‚ motorun çalışması ile ilgili olmayıp‚ yakıtın depolanması ve yangın tehlikesi oluşturması bakımlarından önemlidir.Dizel yakıtlarının en düşük parlama noktası + 65 0C olara belirlenmiştir.

“Yanma Noktası” yakıt buharlarının bir aleve dokunarak yanması ve en az 5 saniye yanabilmesi için gerekli en düşük sıcaklık derecesidir. Dizel yakıtları için müsaade edilen en düşük yanma

noktası‚ minimum parlama noktasından 15-25 0C kadar daha yüksektir.

69


Sıvı bir yakıtın yanabilmesi için, bu yakıtın buharı ile havanın belirli oranlar dahilinde karışmış olması gerekir. Bir yakıt ne kadar kolay buhar haline gelebilirse, hava ile yanıcı bir karışım oluşturması da o kadar kolay olur.

Yakıtın bu kolay yanabilme özelliği, alevlenme noktası ile tespit edilir.

Yanıcı bir cismin alevlenme noktası bu cismin hava ile yanıcı karışım meydana getiren bir buhar çıkardığı en düşük sıcaklık derecesine denir. Alevlenme noktasının yanma tekniği bakımından pek büyük bir önemi yoktur fakat tesisat emniyetini temin maksadıyla bu nokta için bir sıfır tayin edilmektedir. Alevlenme noktası yakıtın hangi tip ham petrolden yapıldığını ve düşük kaynama noktalı bir sıvının karışması ile seyrelme olup olmadığını tayin etmek bakımından önemlidir.

70


Su ve Tortu Dizel yakıtlarında bulunan su ve tortu filtrelerin servis ömürlerini azaltır, yakıt püskürtme donanımının ve makine parçalarının aşınmalarına neden olur. Soğuk mevsimlerde suyun donması nedeniyle yakıt püskürtme sisteminde akamaz.

Dizel motorlarında müsaade edilen maksimum su 200 ppm dir.

71


Su ve Tortu Dizel yakıtlarında bulunan su ve tortu filtrelerin servis ömürlerini azaltır, yakıt püskürtme donanımının ve makine parçalarının aşınmalarına neden olur. Soğuk mevsimlerde suyun donması nedeniyle yakıt püskürtme sisteminde akamaz.

Dizel motorlarında müsaade edilen maksimum su 200 ppm dir.

72

E- Sıkca rastlanılan kalite kontrol problemleri Pas ve Asit Etkisi Dizel motorlarının yakıtları genellikle pas yapma eğiliminde olmayıp minimum miktarda pas oluştururlar. Daha önce de belirtildiği gibi dizeloillerin yapılarında bir miktar istenmeyen kükürt bulunur.

Fuel oillerin hemen tümünde % 0,01 - % 3,5 (Maksimum % 5) değerleri arasında değişen miktarlarda kükürt bulunur. Bu element, makinelerde “Kükürt Paslanmasına” neden olur.

Ayrıca, yakıt külü de yapısındaki inorganik tuzlar nedeniyle “Kül Paslanması” adı verilen paslanmaya neden olmaktadır. Dizel yakıtlarının ait eğiliminde olmaması gerekir. Çünkü, bu tür yakıtlar, püskürtme sistemini oluşturan kısımlarda ağır hasar meydana getirirler. 73


Karbon Residue Karbon zengin yakıt yakmak için daha zordur Kurum ve karbon yataklarının oluşumuna yol açar

74




E- Sıkca rastlanılan kalite kontrol problemleri. F- Akaryakıt kalite kontrol zincir sistemi nasıl çalışır ?

75

Akaryakıt kalite kontrol zincir sistemi nasıl çalışır ?

76


77

İstatistiksel değerlendirmelerin kullanıldığı bu standard, 98/70/EC sayılı Avrupa Birliği direktifi çerçevesinde bir Avrupa Birliği üyesi ülkede pazarlanan akaryakıtların kalitesinin değerlendirilmesinde uygulanabilecek bir akaryakıt kalitesi izleme sistemini (AKİS) kapsar. Bu standardın amacı bakımından, kalite izleme sistemi sonuçlarının ülkeyi temsil ettiği (temsilî olduğu) her bir Avrupa Birliği üyesi ülke en küçük birim olarak addedilir.


78

Bu standard, belirli bir bölgede akaryakıt kalitesinin temsilî olarak izlenebilmesi veya belli bir dağıtım zinciri için veya güvenlik amaçları bakımından büyük oranda uyarlama yapılmaksızın kullanılamaz. Zira,

bu standardın temelini oluşturan istatistiksel değerlendirmeler, bu amaçlar bakımından geçerli olmayabilir. İzleme sisteminin genişletilmesi için gerekli uyarlamalar oldukça karmaşıktır. Bu hususlar bu standardın kapsamı dışında olduğundan, burada yer almamıştır. Ancak, bu standardın hükümleri prensip olarak, ilâve amaçlara imkân sağlamak üzere genişletilebilir.

− EN 228 ve EN 590’da, coğrafi ve iklimsel faktörlere uyum sağlamak amacıyla üye ülkelere, bazı özellikler için, belirtilen değerler içinden sınır değerlerin seçilmesi hakkı tanınmıştır ve bu sınır değerler standardların ilgili eklerinde belirtilir. Bu değerler ülkeden ülkeye farklı olabilir. Bu sebeple, izleme

sisteminden elde edilen sonuçlar da bu belli özellikler bakımından ülkeden ülkeye farklı olabilir.

Hasan Özdemir - [email protected]

79