The "Duda" and "Wolynka" Lexical Units in the Dictionaries of Eastern Europe of...

ЛЕКСІЧНЫЯ АДЗІНКІ "ДУДА" І "ВОЛЫНКА" У СЛОЎНІКАХ УСХОДНЯЙ ЕЎРОПЫ XVII-XIXСТСТ.

Цімафей Авілін (Мінск, Беларусь)

“Цэнтр даследванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі”The Center for Belarusian Culture, Language and Literature Research of the National Academy of Sciences of Belarus

Каўнас, 2013

Этымалогія : *duda• *duda – ‘валынка’, ‘дудка’, ‘дурань’, ‘ствол расліны

полый у сярэдзіне’, 'той, хто шмат п'е'. Асобна варта пазначыць укр. ду́ди мн. ‘бычыная лёгкія’;

• duda звязваецца са старажытнай анаматапеяй (пар. паўтор d, які кажа аб экспрэссіўнасці)

• Стар.-руск. Дуда – ‘крукавы знак’;• Дуда, Дудка – імя ўласнае (1495г.). Падобны

антрапонім сустракаецца на стагоддзе раней (сяр.- 2 пал. XIVст., раскоп Гандлёвы) у берасцяной грамаце з Ноўгарада: «…не полтина оу дудѣ в гостьмеричахъ...».

Лексічныя адзінкі "дуда" і "волынка" у слоўніках Усходняй Еўропы XVII-XIXстст.

2

Этымалогія : *duda• Намінацыя ‘музыка, які грае на дудзе’: *dudačь – ‘дудар’ у чэш.,

сербахарв., славенск. ад *dudati + суф.-(a) čь або *dudarь – ‘дудар’ у рус., укр., бел., сербахарв., славен.,чеш. ад *dudati + суф. – (a)rь, дзе *dudati, *duditi, *dudĕti – ‘граць на дудцы, дудзе, духавым музычным інструменце’, ‘шмат піць’

• Этымалогія R.Nahtigаl назвы племені дулебы ад герм. *Dudl-eiba ‘краіна валынак’ – малаімаверныя. Паводле Трубачова: *dudlĕbъ, мн. *dudlĕbi – у кантэксце назвы племені, відаць, з’яўляецца запазычаннем з герм. *daud-laiba- ‘спадчына памерлага’

Лексічныя адзінкі "дуда" і "волынка" у слоўніках Усходняй Еўропы XVII-XIXстст.

3

Этымалогія : *wolynka, *multanka\mucyanka• М.Фасмер, : «от Волынь, куда этот музыкальный инструмент

пришёл из Румынии». • У Ф.Міклошыча сцверджанне распаўсюду інструмента з Румынні

мае імаверны характар: “volynika: r.volynka dudelsack. Von volynь, wohin der dudelsack wahrscheinlich durch Rumunen gebracht wurde”

• *multanka\mucyanka – Multany, Moldavia• Тапанімія: гідронімы (Валынка), айконімы (Валынка, Дуда,

Дударава, Мультанка, etc.)

Лексічныя адзінкі "дуда" і "волынка" у слоўніках Усходняй Еўропы XVII-XIXстст.

4

Матывацыйныя групы

5

TARPTAUTINIS BALTARUSIJOS TYRINĖTOJŲ KONGRESAS

The "Duda" and "Wolynka" Lexical Units in the Dictionaries of Eastern Europe of the 17th-19th Centuries

Храналагічныя межы: *duda, *kozica• *kozica «Жития Феодосия Печерского» (XII в.)• *duda - з канца XVст.: «оусегда оу неделю пораненкоу з дудами и с

гусльми оуси съ жонами и с детми…до церкве…приходят» (Аповесць пра торох каралёў);

• ігумен Памфіла(1505г.): «...бесовскімі песнямі, дудамі же і бубны, веселім сотоны день рожденія....»

• “Tegoż Roku 1339 Kazimierzowi Krolowi Polskiemu Małżonka umarla Krolowa Anna Litewka Corka Godyminowa, a Siostra Olgerdowa y Kieystutowa. Ta iako Długosz, Miechovius y Cromerus lib 12 piszą, tak się bardzo kochała w tańcach ustawicznych y w muzyce, iż w drodze gdziekolwiek iechala, zawsze rotami wkoło siebie taneczhikow y rozmaitych. Muzykow wodziła, ktorzy ią spiewaniem, graniem na dudach, multankàch, surmach, na skrzypicach y bębnach graiąc cieszyli”

• Козёл – 'мяшок з казлінай шкуры' (?) (Акты, относящиеся к истории Западной России…,1600-1605гг.)

• Козіца – 'мяшок са шкуры, знятай без разрэзу' (1583г, 1683г.)

6

TARPTAUTINIS BALTARUSIJOS TYRINĖTOJŲ KONGRESAS

The "Duda" and "Wolynka" Lexical Units in the Dictionaries of Eastern Europe of the 17th-19th Centuries

Храналагічныя межы: *wolynka, *multanka

• *wolynka – «Преимущественного распространения термин «волынка» достиг в текстах позднего периода: «Память верхотурского воеводы Рафа» 1649 г., в царской грамоте в Белгород 1648 г.» (Галайская Р.Б)

• * multanka\mucyanka – XVII-XVIIIстст.

7

TARPTAUTINIS BALTARUSIJOS TYRINĖTOJŲ KONGRESAS

The "Duda" and "Wolynka" Lexical Units in the Dictionaries of Eastern Europe of the 17th-19th Centuries

• *kozica (XII)• *duda (XV)

8

INTERNATIONAL CONGRESS OF BELARUSIAN STUDIES

Лексічныя адзінкі "дуда" і "волынка" у слоўніках Усходняй Еўропы XVII-XIXстст.

• *wolynka (XVII)• *multanka\mucyanka (XVII)

Vs.

9

INTERNATIONAL CONGRESS OF BELARUSIAN STUDIES

Лексічныя адзінкі "дуда" і "волынка" у слоўніках Усходняй Еўропы XVII-XIXстст.

Слоўнікі• Фіксацыі традыцыі ў актуальным стане• База для слоўнікавых артыкулаў розная ў розныя

часы (пераклады хрысці. Дух.тэкстаў і вершаў, пераклады грэч\латынск.тэкстах, нататкі гандляроў і г.п.)

• Мэтанакіраванасць (гандаль, адукацыя, праф.пераклады і г.п.)

• Наяўнасць прататыпных слоўнікавых артыкулаў\слоўнікаў. Прыклад: Словаря Академии Российской (1789г.), пераход варыятыўнага тэрміна (walnica, walnika, walnika oder walyka) і г.п.

10

INTERNATIONAL CONGRESS OF BELARUSIAN STUDIES

Лексічныя адзінкі "дуда" і "волынка" у слоўніках Усходняй Еўропы XVII-XIXстст.

Высновы• *koza,* kozica не фіксуецца слоўнікамі XVII-XVIIIстст.• *multanka напрыканцы XVIII – пач. XIXст. Па

«ўсходнеслав». слоўніках• Наяўнасць 2-ух матывацыйных груп намінацыі tibia

utricularis ва ўсходнеславянск. літаратуры;• *duda, *kozica фіксуецца раней на стагоддзе за

*wolynka, *multanka;• Уключэнне тапанімічнана матэрыялу;

11

INTERNATIONAL CONGRESS OF BELARUSIAN STUDIES

Лексічныя адзінкі "дуда" і "волынка" у слоўніках Усходняй Еўропы XVII-XIXстст.

Дзякую за ўвагу!