View
556
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
Arturo KanpionArturo Kanpion
<Euskara,<Euskara,
historiaurretik datorkigun, eta ezin gal dezakegun
monumentua.>
Paule eta AnePaule eta Ane
Ideia orokorrak. Nor izan zen?
EuskalerriaEuskalerriaren ren ardatzaren inguruan ardatzaren inguruan gailendu zen nafar gailendu zen nafar
idazlea.idazlea.
Kazetaria
Historialaria
Literatur-kritikaria
Nobelagilea
Entsegularia
PolitikariaGramatikaria
Euskalaria
• Joera erromantikoa
• Katolikoa
• Karrera karlistaren aldekoa
• Gorteetako diputatu
• Nafarroako Euskara Elkartearen bultzatzaile
• Euskaltzaindiaren sortzaile
BIZITZA (1854-1937)BIZITZA (1854-1937)
Batxilergoa eta zuzenbide lehen ikasketak OñatikoUnibertsitatean hasi eta Madrilen amaitu zituen hogeita biurterekin..
Hala ere, bere bizitza idazteari eta Euskal Herriko historiaren ikerketari eskaini zion. 1876an argitaratu zuen foruen aldeko lehen obra:
Consideraciones acerca de la cuestión foralConsideraciones acerca de la cuestión foral y Los carlistas de NavarraLos carlistas de Navarra, azken gerra karlista amaitu baino zenbait egun lehenago.
Foruak arriskuan zeudela igarriz, ahaleginak egin zituen zenbait egunkaritan zenbait irain gezurtatzen
LITERATUR LANAK. konpromisoakonpromisoa
KAZETARITZANKAZETARITZANLauburu egunkari foruzalean
El Aralar joera katolikoaren zabalkunderako egunkarianRevista Internacional de Estudios Vascos
Euskalerriaren-aldeEuskalzale
Euskal ErriaEl día
ELEBERRI HISTORIKOAKELEBERRI HISTORIKOAK-La bella Easo
-Blancos y Negros
JOERA ERROMANTIKOKOAKJOERA ERROMANTIKOKOAK-El coronel Villalva
KONTAKIZUN LABURRETANKONTAKIZUN LABURRETANEuskaltasuna eta atzerritartasuna kontrajarriz, haietan ematen dituen irtenbideak
euskal nortasunaren osagai diren ontasuna, langiletasuna, bakezaletasuna, berdintasuna, askatasuna, fedea eta hizkuntzaren aldekoa.
KANPION ETA EUSKERAEuskaldun berria izanik…
Antzerki lehiaketetan, euskara katedra eta eta Euskal Jai askotan epaimahai aritu zen
Orreaga izeneko balada argitaratu eta Louis Lucien Bonaparte printzeak bultzatuta, balada hori gipuzkeraz,gipuzkeraz, bizakieraz, bizakieraz, lapurteraz, lapurteraz, zubereraz eta zubereraz eta
Nafarroako 18 azpieuskalkitanNafarroako 18 azpieuskalkitan argitaratu zuen
Kalitate handiagoko literatur lanak egin zituen gazteleraz euskaraz baino
<hizkuntza zoragarria, nire burutazio eta
sentimenduak bere adierazpideetan
isurtzeko,trebeziaz erabili nahiko
nukeena>
KANPION ETA GRAMATIKAKANPION ETA GRAMATIKA
·Euskaraz egin zituen obrarik handienak:
GramGramáática de los cuatro dialectos literarios de la lengua tica de los cuatro dialectos literarios de la lengua euskaraeuskara eta
Ensayo acerca de la leyes fonEnsayo acerca de la leyes fonééticas de la lengua euskaraticas de la lengua euskara.
Betebehar akademikoakademiko,
politikoapolitikoaeta pertsonalapertsonala.
• Hizkuntza uraloaltikoenuraloaltikoen eta amerikarren amerikarren artean kokatzen du.
• Hitz elkarketa eta eratorpena, aditz sistema atzizki hizkuntza.
<Gaitzen den euskal hitz bakoitzak nazioren
arimaren zati bat darama berekin>
Louis Lucien Louis Lucien Bonaparteren Bonaparteren eraginaeraginao Kanpionek asko miresten zuen Kanpionek asko miresten zuen Bonaparte printzea, eta bere Bonaparte printzea, eta bere gomendio guztiak kontuan gomendio guztiak kontuan hartzen zituen.hartzen zituen.
o1904an printzearen 1904an printzearen eskuizkribuak salgai jartzen dira.eskuizkribuak salgai jartzen dira.
oBien harremana areagotu egin Bien harremana areagotu egin zen zen Revista EuskaranRevista Euskaran parte parte hartzean.hartzean.
oBIBLIOGRAFIARI dagokionez, BIBLIOGRAFIARI dagokionez, Kanpionek frantsesak miresten Kanpionek frantsesak miresten ditu, Bonapartek, aldiz, alemanak.ditu, Bonapartek, aldiz, alemanak.
Sabino Sabino Aranarekiko Aranarekiko desadostasunakdesadostasunakHainbat idazle eta Hainbat idazle eta
gramatikarik, gramatikarik, Euskal Literatur Euskal Literatur Federakundea Federakundea sortu zuten.sortu zuten.
Aranazaleek beren sistema Aranazaleek beren sistema ortografikoa ezarri nahi zuten.ortografikoa ezarri nahi zuten.
Kanpionek eraso politikoak Kanpionek eraso politikoak jasan behar izan zituen Sabino jasan behar izan zituen Sabino Aranaren partetik.Aranaren partetik.
““Euzkadi” hitz berriaren ordez Euzkadi” hitz berriaren ordez “Euskal Erria”.“Euskal Erria”.
..[~*RIEV aldizkaria*~]....[~*RIEV aldizkaria*~]..
• Kanpionek hamar lan argitaratu zituen aldizkarian.
“Sobre los nombres de la antigua
Baskonia”• 19091909an, “Nota marginal acerca del presente y pretérito transitivos” argitaratu zuen.
Haien artean:Haien artean:
““DDefensa del nombre efensa del nombre antiguo, legitimo y castizo de antiguo, legitimo y castizo de
la lenuga de los Baskos la lenuga de los Baskos contra el soñado Euzkeracontra el soñado Euzkera” ”
““Sobre el nuevo Sobre el nuevo bautizo del Pais Baskobautizo del Pais Basko” ”
“Segunda defensa del nombre antiguo, legitimo y castizo de la lenuga de los Baskos contra el
soñado Euzkera”
REN BATASUNAREN BATASUNA
• ““Informe de Informe de los señores académicos A. los señores académicos A. KanpionKanpion y R. y R. BroussainBroussain a la Academia de la lengua a la Academia de la lengua Vasca sobre unificación del euskeraVasca sobre unificación del euskera” ” ((19201920) ) izeneko txostenean gipuzkera eta lapurtera batzea izeneko txostenean gipuzkera eta lapurtera batzea proposatzen da.proposatzen da.
• Kanpionen ustez euskal hitzen Kanpionen ustez euskal hitzen altxorra ugaltzeko, euskalkien altxorra ugaltzeko, euskalkien arteko arteko truke lexikoa truke lexikoa egin behar egin behar da, horrela hitz berriak eta da, horrela hitz berriak eta neologismoak sortu ahal izateko.neologismoak sortu ahal izateko.
OMENALDIAKOMENALDIAK1925etik aurrera lana jarraitu ezinik aurkitu zen.
1937ko irailaren 5ean hilhil egin zen eta momenturarte hainbat omenaldiomenaldi :
I. Eusko ikaskuntzak, Resurección Mª de Azkuek bultzaturik.
I. Hunkigarriena, Iruñeako Euskal Eskoletako umeek eskaini zioten.
Momentu haietan ez zuen gazteriaren jarrera ona ikusi eta honako hau esan zuen:
<<<<Batzuk badoaz, baina Batzuk badoaz, baina besteak ez datozbesteak ez datoz>>.>>.Omenaldiko plakan hauxe jartzen zuen:
<<<<Batzuek ba dijoaz, bañan Batzuek ba dijoaz, bañan besteok bagatozbesteok bagatoz>>.>>.
Recommended