View
244
Download
3
Category
Preview:
Citation preview
90
Van jazz tot gothicPianoalbums voor nieuwe generaties uit Italië, Engeland enTsjechië
Olga de Kort-Koulikova
oor docenten die vanuit hun eigen muzikale achtergrond weinig tot geen
ervaring met jazz- en popmuziek hebben, kan zelfs een simpele vraag van een
leerling over iets anders dan het vertrouwde, klassiek pianorepertoire hoofd-
brekens bezorgen. Niet dat er geen methodes of kinderalbums bestaan met jazz-, pop-
en rockmuziek, het is juist de onoverzichtelijkheid en onbekendheid van het hele
aanbod die de keuze moeilijk maken. Welke stukken te kiezen, waar zijn ze te vinden,
welke pianoalbums zijn geschikt voor beginners en welke niet? In de loop van jaren
verzamelen docenten een eigen noodkit met beproefde albums en stukken uit verzamel-
bundels om nieuwsgierige leerlingen noodzakelijke eerste hulp te verlenen. Maar als
ze de smaak te pakken hebben en steeds naar meer vragen, wat dan, wat moeten ze
daarna spelen?
Navraag bij pianodocenten leert dat de inhoud van jazzbibliotheken van docen-
ten in Rusland, Portugal, Tsjechië, Engeland, Zweden en Italië vrij identiek is. De
meest gekozen boeken zijn nog steeds de Amerikaanse Bastien series en de Engelse
albums van Trinity College. Bij albums wordt de toon aangegeven door Chester’s
Easiest Rags van Carol Barratt, Rhythm & Blues van Schaum, Microjazz van
Christopher Norton en Klavierstücke van Heinrich Klassen. Deze universele, wereldwijd
gespeelde composities worden aangevuld met albums van in eigen land bekende en
populaire componisten. En juist deze albums zijn de verborgen schatten die veel grotere
bekendheid verdienen.
Boogie-beren, improvisaties voor Roodkapje en spookhuizenvan Remo Vinciguerra
De Italiaanse pianoleerlingen en hun
docenten hebben al ruim 26 jaar de luxe hun
kennismaking met jazzmuziek met boeken van
Remo Vinciguerra te beginnen. Tussen ruim
50 pianobundels van deze pianist, componist
en pedagoog zijn er albums voor beginners en
gevorderde spelers, bundels met improvisatiestuk-
ken, preludes, sonatines en etudes. Ze geven een
gevarieerd beeld van klanken, ritmes, stijlkenmer-
ken en kleuren van jazz, zonder de technische
kant uit het oog te verliezen. Het is leuk om een
swingend stuk voor je vrienden te spelen, maar
waar en wanneer plaats je accenten, hoe speel
je een baslijn en hoe krijg je al die zo dicht op
elkaar genoteerde triolen onder de knie? De
antwoorden op deze en nog meer vragen vin-
den leerlingen en docenten in Pianolandia,
Primpo jazz, Il piccolo pianista di rag time, I preludi
Piano Bulletin 2014 / 3
V
91
colorati, Il jazzista virtuoso en vele andere boeken van Vinciguerra, die jonge jazzvirtuo-
zen graag nog meer voor zijn geliefde stijlen en genres wil enthousiasmeren.
Bij beginnende leerlingen kunnen docenten starten met Pianolandia - Het eerste
boek voor pianostudie in jazzstijl (1991). In deze geïllustreerde bundel met korte stukken
en oefeningen maken kinderen kennis met de beginprincipes van jazz. Ze leren meer
over dynamiek (Pianoforte of fortepiano?), harmonieën en akkoordenspel (Magische
akkoorden, Een simpele melodie uit drie magische akkoorden), oefenen in het spelen van triolen
(Drie per een, een per drie) en bestuderen hun eerste jazzritmes (Een, twee, drie met veel
swing). Spelenderwijs en op een natuurlijke manier kunnen ze door deze eenvoudige
stukjes aan de klanken van jazzmuziek wennen en bijbehorende ritmes en notatie
herkennen.
1. L’Orso boogie, uit R.Vinciguerra, Il mio primo concerto. © Edizioni Curci, 1998.
De wereld van kinderen, speelgoed en dieren met hun karakteristieke bewegingen
vormen de bron van ritmische en klankassociaties in het album Il mio primo concerto
(Mijn eerste concert. Gemakkelijke stukken in jazzstijl voor piano,1988). Het concert gaat
beginnen en toeschouwers maken kennis met de deelnemers onder wie het neefje
van Pink Panter en de mooiste kat van de wereld die ’s nachts blues op het dak zingt.
Jazzritmes worden geïntroduceerd door boogie dansende beren (muziekvoorbeeld 1)
en in de vierkwartsmaat van de dixieland springende kangoeroe. Ook de in volle
vaart rijdende en toeterende trein, regendruppels en vallende herfstbladeren worden
in jazzritmes vertaald. Al deze vergelijkingen en ritmische associaties zijn toegankelijk
en begrijpelijk voor kinderen. Ze ontdekken jazz-elementen in dagelijkse ritmes en
geluiden en ervaren deze als natuurlijke uitdrukkingsmanier. Een van de vele in de
wereld van muziek.
Dit album kan goed gecombineerd worden met jazzstukken uit Primo jazz -
Gemakkelijke stukken in jazzstijl voor piano (1990). Hier maakt de componist beginnende
pianisten wegwijs in jazzstijlen. Ze ontdekken het geheim van maatsoorten (Vijfkwarts -
maat, Heimelijke pasjes van een kat in de nacht in 12/8) en leren melodische wendingen en
ritmes van blues, ragtime en swing herkennen (Kleine blues, Eerste jazz, Eerste ragtime,
Nostalgische swing). Niet vergeten zijn ook de melodieën van Glenn Miller (In de stijl van
Glenn) en syncopen en wisselende basakkoorden van de stride piano (Baby Stride Piano).
Er blijven nog zeker voldoende geheimen in jazzmuziek te ontdekken. En daarvan
is het geheim van improvisatie een van de belangrijkste. Om de nieuwsgierigheid van
leerlingen aan te wakkeren geeft Vinciguerra vijftien voorbeelden van improvisaties
in diverse toon- en maatsoorten in Le mie prime improvvisazioni (Mijn eerste improvisaties
- Etudes in fraseringstechniek van gemiddelde moeilijkheidsgraad voor piano en keyboard, 1993).
Ook de stijlkenmerken van improvisaties in lichte muziek en rock komen aan bod.
Aan het eind van het boek worden leerlingen aangemoedigd om zelf te improviseren
- het liefst elke dag. Op de plaats van de afsluitende etude nr.16 vinden ze tips over
Van jazz tot gothic - Olga de Kort-Koulikova
92
notatie die ze meteen kunnen toepassen in hun eigen boekje Mijn eerste improvisaties.
Over inspiratiebronnen hoeven leerlingen zich geen zorgen te maken – ze zijn overal
te vinden. Als voorbeeld maakt Vinciguerra een improvisatie over Roodkapje.
Blues, boogie, jazzwalsen, rhythm and blues, dixieland en zelfs reggae, cha-cha-cha en
disco kunnen ook uitstekend gespeeld worden door vier handen. De primo-partijen
van albums Il Rosso e il nero (1990), A quattro mani nel jazz (1992) en A quattro mani
nel blu zijn geschikt voor beginners, terwijl meer gevorderde leerlingen of een docent
secondo-partijen voor hun rekening kunnen nemen.
Docenten die thematische voorspeelconcerten organiseren of zich tijdens een les
niet tot een of twee stukjes blues willen beperken, krijgen van Vinciguerra de kans
om meer verdieping in de kennis en de kunde van hun leerlingen (en zichzelf) te
brengen. Het muzikale materiaal van Pianoblues story - Een Afro-Amerikaans sprookje
voor piano en verteller (2005) over het ontstaan en de ontwikkeling van de blues is minder
geschikt voor beginnende spelers, maar ook zij kunnen mee luisteren of zelfs mee
helpen door het spelen van basnoten of akkoorden. Voor gevorderde leerlingen is er
de Pianoblues story, verteld door een Afro-Amerikaanse pianospeler, een bluesparadijs
met alle technische, melodische en ritmische kenmerken van deze stijl. De opgedane
kennis over akkoordschema’s, blue notes en harmonische contrasten komt bij elkaar
in de afsluitende Blues Sonatine, met haar langzame delen Lento blues, Andante blues en
de opgewekte Allegro boogie. Hier kunnen de leerlingen naar hartenlust hun fantasie
gebruiken en proberen er een concertstuk van te maken zoals men ze op jazzfestivals
hoort.
2. … E vai! Studio nr.6, uit R.Vinciguerra, Tempi moderni. © Edizioni Curci, 1995.
Met zo veel aandacht voor jonge jazzpianisten, zouden docenten bijna vergeten
dat er ook liefhebbers van pop- en rockmuziek bestaan die het liefst iedere week een
nieuw liedje willen instuderen. Om hun dorst naar nieuwe muziekstukken te lessen
kunnen pianisten beginnen met het album Tempi moderni (Moderne tijden -
Gemakkelijke en opbouwende stukken in popstijl voor piano) (1995). De zestien etudes met
goed in het gehoor liggende melodieën besteden aandacht aan pedaalgebruik, octaaf-
spel in de linkerhand (…E vai! Studio nr. 6, muziekvoorbeeld 2), staccato (Blob, Studio
nr. 4) en legato-spel (Keith, Studio nr. 15), het verplaatsen van ritmische accenten (in
Weekend, Studio nr. 9) en akkoordenspel (Tempi moderni, Studio nr. 16). De aangegeven
tempi zijn vrij snel, maar het notenbeeld oogt heel rustig, de notenafstanden zijn minimaal
en de akkoordprogressies zijn logisch en zonder grote sprongen, zodat de spelers de
ruimte krijgen om tempi op te bouwen. Intussen zien de beginnende en iets gevorderde
spelers direct de praktische toepassing van al deze akkoorden en octaven en begrijpen
zij de muzikale betekenis van accenten, beat, aangehouden noten en toevallige voor-
tekens.
Piano Bulletin 2014 / 3
93
Kinderen die tegen Villa Volta en
het Spookslot van de Efteling kunnen
en dol op spookverhalen zijn, kunnen
hun hart bij Piano Horror - Composities
voor piano in gothic stijl (2001) ophalen.
De tien korte stukjes vertellen het
‘bloedstollende’ verhaal van een
spookhuis. De donkere sfeer van een
verlaten slot waar uit elke hoek
gesluierde gestalten rijzen en vreemde
handen uit het niets je proberen te
grijpen, is meesterlijk weergeven
door geoctaveerde basnoten, nerveuze
akkoorden, pittige chromatiek en een
mist en mysterie toevoegende uitge-
schreven pedaallijn. Ook de tempoaan-
wijzingen zijn bijzonder inventief
bedacht: Allegro pauroso (Angstig allegro),
Allegro preoccupato (Bezorgd allegro),
Allegro raccapricciante (Afschuwelijk allegro)
en Allegro spettrale (Spook-allegro). De
korte begeleidende verhalen die de vreemde stilte in het huis en angstgevoelens nog
meer benadrukken, zullen in de smaak vallen bij doorgewinterde gothic fans, maar
ook niet bang aangelegde jonge pianisten zullen plezier aan dit album beleven.
Voordat je het weet, moet je als docent nog een Piano Horror voorspeelavond op een
donkere Halloweenavond organiseren. Uit voorzorg heeft de uitgever toch een
vermelding – vanaf twaalf jaar – geplaatst, want je weet het maar nooit met al die
vreemde dromen en spookhuizen…
Dansschoentjes en kunst derjazzvingervlugheid uit Tsjechië Uit Tsjechië komen twee pianoalbums
met stukken voor dromerige kinderen en
jazzvirtuozen in spe. Het eerste is van Jan
Matásek (geb.1972), die in zijn land
bekend staat als componist van toneel- en
filmmuziek. Zijn pianoalbum What I found in
the attic is een muzikaal verhaal over verras-
singen die men altijd tegen kan komen bij
het zolder- of kelderopruimen. Een voor
een komen oude, vergeten maar ooit voor
hun bezitters waardevolle spullen onder
het stof vandaan. Opgepoetst en in het
zonnetje gezet, blijken ze helemaal niet zo
waardeloos te zijn: ze hebben ieder een
verhaal dat jonge pianisten naar de tijd van
fonografen (A cranck phonograph), danslessen
(Shoes from dancing lessons), zijden zakdoeken
Van jazz tot gothic - Olga de Kort-Koulikova
94
(A silk kerchief) en zondagsthee bij de samowaar (A samovar) meeneemt. Elk verhaal
wordt verteld in een andere muziekstijl.
3. In opa’s huis, nr. 8 uit Jan Matásek Co jsem našel v podkroví. ©Amos Editio Praha, 2004.
Voor zijn Vlindercollectie kiest Matásek een vrije jazzimprovisatie met lichte, flinter-
dunne melodielijnen in zeskwartsmaat.
4. Vlindercollectie, nr. 3 uit Jan Matásek Co jsem našel v podkroví. ©Amos Editio Praha, 2004.
De wiebelstoel krijgt natuur-
lijk een rockritme met gesynco-
peerde akkoordenlijn (In the
rocking chair), een oude foto – een
‘lijst’ van een nostalgisch aan-
doende minimal music melodie.
Eenmaal geopend, kan dit album
helemaal van voren naar achter
doorgespeeld worden, om in dertien
pianostukken de weerklank van
verschillende stijlen en genres
van lichte muziek en jazz te
proeven.
Milan Dvorák (geb. 1943),
de componist van Klavirni jazz-
ové minietudy (Jazz mini-etudes
voor piano), heeft veel ervaring
met het jazz-onderwijs. Vanuit
zijn werk als jazzpianist bij vele
orkesten, als begeleider van
zangers en als compositiedocent
aan het Jaroslav Jezek Conser va -
to rium in Praag kent hij alle tech-
nische struikelblokken die begin-
Piano Bulletin 2014 / 3
95
nende jazzpianisten moeten leren overwinnen. Naast twee delen Jazz Piano Etudes
publiceerde hij in 2007 een speciaal voor minder ervaren spelers bedachte verza-
meling van twintig mini-etudes. Ze zijn voorzien van zijn commentaar en geven de
mogelijkheid om het klinkende resultaat op de bijgevoegde CD te horen. De etudes vormen
een goede vingergymnastiek voor gevorderde leerlingen. Ze zijn gewijd aan het oefenen
van swingfrasering en basisritmes met speciale aandacht voor jazz-wals en boogie. In
twee-drie korte zinnen formuleert Dvorák de aandachtspunten van een etude, geeft
tips voor bepaalde maten en ideeën voor de uitvoering. En steeds opnieuw herinnert
de jazzpianist leerlingen aan het belang van ritmische accuratesse bij het lezen en
uitvoeren van een jazzstuk.
Alle kleuren en klankenvan de vier jaargetijdenDe Engelse uitgevers hebben
jaarlijks nieuwe uitgaven met jazz-
muziek die keurig het niveau van
onderwijsprogramma’s aangeven.
De ‘seizoenenreeks’ van de pianiste,
componiste en docente van onder
andere Trinity College in London
Nikki Iles is ondergebracht bij
grades 4-8. De serie begon ooit in
2009 met een album Jazz on a
winter’s night. Voor dit album arran-
geerde Iles elf kerstklassiekers van
O little town of Bethlehem tot In the
bleak mid-winter. De harmonieën
van traditionele Carols en liedjes
bleken heel goed bij jazzritmes te
passen. De uitgeschreven solo’s
maakten ze geschikt voor minder
ervaren jazzpianisten en gevorderde
leerlingen die niet durven te
improviseren maar veel kunnen
leren van genoteerde versies. Na dit
Kerstalbum volgden nog de twee voorjaars- en zomerbundels Jazz in Springtime en
Jazz on a Summer’s Day, en het onlangs verschenen vierde deel van de reeks Jazz in
Autumn (zie pagina 102 van dit tijdschrift). In deze albums worden Iles’ arrangementen
van Keith Jarret, Oscar Peterson, Count Basie, Chick Corea, Sonny Rollins en Bill
Evans aangevuld met originele jazzcomposities van Nikki Iles zelf.
Gezien de niet aflatende belangstelling van steeds nieuwe generaties leerlingen -
en dankzij hen ook pianodocenten - voor nieuwe stijlen en genres in pianoles, zullen
de nu nog veel te dunne stapeltjes ‘jazz en pop’ - in vergelijking met de veel grotere
stapels met klassieke muziek - nog verder groeien en steeds meer ruimte in beslag
nemen. Behalve verrijking van het repertoire brengen de nieuwe stijlen betere kennis
van muziekstijlen, ritmes en technieken met zich mee en ongetwijfeld nog meer
vreugde tijdens de les.
Van jazz tot gothic - Olga de Kort-Koulikova
96
Olga de Kort-Koulikova (Dongen) werd geboren in Istra, regio
Moskou. Na haar studies piano en cultuurwetenschappen in
Rusland volgde ze een journalistieke opleiding (specialisatie:
Europese journalistiek) in Frankrijk, en werkte ze voor Radio
France International in Parijs en Radio Liberty/Free Europe in
Praag. Sinds 1998 woont ze in Nederland. In Nederland
studeerde ze muziekwetenschap aan de Universiteit Utrecht
en orgel aan het conservatorium in Utrecht (HKU). Olga de
Kort is eigenaar van het bureau {aKKOlade en werkt als
pianodocente, muziekjournaliste en freelance pianiste en
organiste. Ze is gespecialiseerd in Russische en Sovjet-
muziek en verzorgt de website ‘Russische muziek in
Nederland’. Olga is redacteur van het Piano Bulletin en
bestuurslid van EPTA Nederland.
De besproken boeken
Dvorák, Milan, Klavirni jazzové minietudy. Praag, MCeský Rozhla, 2007, 22 pp. (met CD), ISMN M-
660610954. Onlangs publiceerde Dvorák zijn nieuwe serie mini-jazz-etudes.
Pianoserie van Nikki Iles bij Oxford University Press:Jazz on a Winter’s Night - 11 Christmas classics for jazz piano. 2009, 32 pp. (met CD), ISBN 9780193365902.
Jazz on a Summer’s Day - 9 pieces for jazz piano. 2012, 32 pp. (met CD), ISBN 9780193379794.
Jazz in Springtime - 9 pieces for jazz piano. 2013, 32 pp. (met CD), ISBN 9780193391550.
Jazz in Autumn - 9 pieces for jazz piano. 2014, 32 pp. (met CD), ISBN 9780193394650.
Matések, Jan, Co jsem našel v podkroví - Malé skladby pro klavír. Praag, Amos Editio, 2004. 19 pp., ISMN M-
660570401.
Pianoalbums van Remo Vinciguerra bij Edizioni Curci (Milaan):A quattro mani nel jazz - Pezzi facili per pianoforte a quattro mani nei ritmi moderni. 1993, 39 pp., ISMN
9790215900134.
Il mio primo concerto - Pezzi facili per pianoforte in stile jazzistico. 1998, 19 pp., ill., ISMN 9790215900707.
Il rosso e il nero - Pezzi facili per pianoforte a quattro mani in stile jazzistico. 1990, 25 pp., ISMN 9790215900523.
Le mie prime improvvisazioni - Studi di media difficoltá per la tecnica del fraseggio jazzistico. Pianoforte e tastiera.
2013, 44 pp., ISMN 9790215905351.
Pianoblues story - Fiaba musicale afroamericana per pianoforte e voce recitante. 2005, 30 pp., ill., ISBN 884850647-X.
Pianolandia. 1991, 71 pp., ill., ISBN 9790215901827.
Piano Horror - Composizioni per lo studio del pianoforte in stile gotico. 2001, 24 pp., ill., ISBN 884850406-X.
Primo jazz - Pezzi facili per pianoforte in stile jazzistico. 1990, 21 pp., ISMN 9790215904668.
Tempi moderni - Pezzi facili e progressivi per lo studio del pianoforte in stile pop. 1995, 36 pp., ISMN
9790215901803.
Piano Bulletin 2014 / 3
ˇ
Recommended