UTICAJ ZNANJA NA Prof.dr Saša Petković RAST I RAZVOJ MSP ... · za kreaciju radnih mjesta i...

UTICAJ ZNANJA NA RAST I RAZVOJ MSP

Prof.dr Saša Petković

sasa.petkovic@efbl.org

Cilj predavanja

Upoznati se sa uticajem formalnog i neformalnog obrazovanja menadžera i preduzetnika na rast i razvoj MSP

Predstaviti EUROPA 2020 strateški dokument EU.

Analizirati koncept primjene naučnih dostignuća i komercijalizacije inovacija

Literatura:

Petković, S. i Berberović, Š.(2013). Ekonomika i upravljanje malim i srednjim preduzećima. Principi i politike. Banja Luka: Ekonomski fakultet.

Drucker, P. (1991). Inovacije ipreduzetništvo. Praksa i principi. Beograd: Privredni pregled

“Da bi se postigli ciljevi

lisabonske strategije, Evropa mora da stavi glavni akcenat na znanje i inovacije.Promovisanje više preduzetničke kulture je važan dio ovog napora, počevši sa mladima i od školskog obrazovanja.

Preduzetništvo je glavni pokretač inovacija, konkurentnosti i rasta” (Mini Companies in Secondary Education, 2005, p.7).

Preduzetništvo i obrazovanje u EU

U skladu sa politikom EU, preduzetništvo treba da bude uključeno na svim nivoima obrazovanja i kroz zajedničke nastavne planove i programe. (Commission of the European Communities, 2006).

Uticaj formalnog i neformalnog obrazovanja menadžera i preduzetnika na rast i razvoj malih i srednjih preduzeća

• Ohrabrenjepreduzetništva je ključza kreaciju radnihmjesta i poboljšanjekonkurentnosti i ekonomskog rasta.

• Razvoj preduzetničkog duha bi trebao da ohrabri mlade ljude, još u periodu njihovog školovanja.

Ulaganje u obrazovanje, istraživanje i razvoj predstavljaju tzv. „intangible assets“, tj. neopipljivu imovinu.

Ulaganje u preduzetničko obrazovanje

• Preduzetničkoformalno i neformalnoobrazovanje u slučaju tranzicionihzemalja, uključujućiBiH je na veomaniskom nivou.

• Čak i u zemljama EU nije na zavidnomnivou i uvođenjepreduzetničkogobrazovanja na nivouuniverziteta jenovijeg datuma.

Preduzetnička edukacija u vrtiću

Međutim, pojedini autori

su mišljenja da pojedine forme preduzetničke edukacije treba započeti u predškolskom obrazovanju, odnosno vrtićima

Postoji mnogo ciljeva (Weissbach, 2008) predškolskog obrazovanja koja su u potpunosti saglasna sa ciljevima preduzetničke edukacije, a to su: razvijanje kapaciteta djece za rješavanje problema i orijentacije ka solucijama, kreativnost, hrabrost i takmičenja zasnovana na igranju različitih uloga.

Kakvo nam obrazovanje treba?

U osnovnoj školi, neophodno je podići na viši nivo edukaciju koja ima slične ciljeve preduzetničkoj edukaciji, a to su individualnost i timski rad, snalažljivost, istraživanje, inovativnost, spremnost na drugačije, otkrivanje drugačijeg i snalaženje u neuobičajenim okolnostima.

U srednjim školama koje nisu poslovno orijentisane, obavezno uvesti predmet preduzetništvo, gdje će đaci prepoznati osnovne mogućnosti samozapošljavanja, kreiranja proizvoda i usluga, istraživanja tržišnih mogućnosti, osnova poslovnog planiranja, osnova finansijskih analiza, virtuelnog poslovanja, stimulisanja tržišnih uslova, formiranjem omladinskih preduzetničkih virtuelnih i stvarnih firmi.

Rezultati istraživanja

• Istraživanja pokazuju da između 15% i 20% učenika koji učestvuju u programu mini kompanija u srednjoj školi će kasnije pokrenuti svoju kompaniju, podatak je koji pokazuje da je to tri do pet puta više u odnosu na opštu populaciju (Jenner, 2012).

I konačno, prateći smjernice lisabonske povelje, na svim fakultetima, a ne samo na fakultetima poslovne ekonomije i menadžmenta neophodno je uvesti preduzetničku ekonomiju i privatno pravo kao u najmanju ruku, izborne predmete.

Pojedina istraživanja su pokazala snažnu interakciju između znanja i rezultata poslovanja MSP.

Tako, u Švedskoj, na uzorku od2455 MSP u istraživanju sprovedenom 2000. godine(Shepherd i Wiklund, 2005) potvrđen je pozitivan i statistički značaj koeficijent korelacije između ulaganja u znanje i preduzetničke orijentacija sa jedne strane i performansi preduzeća sa druge strane.

„Lisabonska strategija“

• Na zasjedanju Evropskogsavjeta 2000. godine u Lisabonu usvojenaje„Lisabonska strategija“ saciljem da se odredi pravacekonomske i politikezapošljavanja EU u narednoj deceniji.

• Strategija je proklamovalanamjeru da se EU u roku od 10 godina pretvori u „najkonkurentniji i najdinamičniji ekonomskiprostor na svijetuzasnovan na znanju i da se pritom ostvari održiviekonomski rast sa više i bolje radnih mjesta i savećom socijalnomkohezijom“

„Lisabonska strategija - kraj“

• Švedski premijer Fredrik Reinfeldt izjavio je 2. juna 2009. uočišvedskog preuzimanjapredsjedavanjaEvropskim savjetom: „Iako je ostvarenizvjestan napredak, pošto ostaje samogodinu dana do njeneevaluacije, mora se rećida je Lisabonska agenda pretrpjela neuspjeh.“

• U smjernicama za ciklus 2008-2010. težište je bilo na preporukama za izgradnju fleksibilnostitržišta rada.

Nova strategija – Europa 2020

17.06.2010. Evropski savjetusvojio je strategiju Evropa2020

EUROPE 2020 – Predgovor José Manuel BARROSO

• „2010 must mark a new beginning. I want Europe to emerge stronger from the economic and financial crisis“.......

• „To achieve a sustainable future, we must already look beyond the short term. Europe needs to get back on track. Then it must stay on track. That is the purpose of Europe 2020. It's about more jobs and better lives.“

Pet vodećih ciljeva:

• Komisija kao pet vodećih ciljeva za EU predlaže sljedeće oblasti:

1) zaposlenost;

2) istraživanje i razvoj;

3) klima i energija;

4) obrazovanje, i

5) borba protivsiromaštva.

Europe 2020 - prioriteti:

• inteligentni rast (ekonomija zasnovana na znanju i inovaciji),

• održivi rast (ekonomija koja efikasno troširesurse, koja je ekološki usmjerena i kompetetivna) i

• integrativni rast (ekonomija koja imavisoku stopu zaposlenosti i socijalnu i teritorijalnu integrisanost).

U okviru prioriteta biće pokrenuto 7 inicijativa, i to u okviru inteligentnog rasta:

• INOVACIJE "Innovation Union -Unija inovacija" EU-inicijativa koja

unapređuje okvirne uslove i raspoloživost finansijskih sredstava za Istraživanje i razvoj (R&D), sa ciljem da ojača lanac inovacije i poveća investicije Unije.

• OBRAZOVANJE: "Youth on the move – Mladi u pokretu"

EU-inicijativa koja usavršava obrazovne sisteme i čini evropske univerzitete atraktivnijim za studente iz čitavog svijeta.

• DIGITALNO DRUŠTVO "A digital agenda for Europe – Digitalnaagenda za Evropu" EU-inicijativa koja ubrzava širenje brzog internetai omogućava domaćinstvima i preduzećima prednosti digitalnogjedinstvenog tržišta.

U okviru održivog rasta:

• KLIMA, ENERGIJA I MOBILNOST "Resource efficient Europe –Evropa resursne efikasnosti" EU-inicijativa treba da doprineseodvajanju ekonomskog rasta od korišćenja resursa, time što će sedekarbonizovati ekonomija, intenzivirati upotreba obnovljivih energija,modernizovati saobraćaj i unaprediti energetska efikasnost.

• KONKURENTNOST "An industrial policy for the globalization era -Industrijska politika u doba globalizacije" EU-inicijativa treba da unaprijedi poslovno okruženje, naročito za mala i srednja preduzeća, i izgradi jaku i održivu industrijsku strukturu koja je konkurentna na internacionalnom tržištu.

U okviru integrativnog rasta:

• ZAPOSLENOST I KVALIFIKACIJE "An agenda for new skills and jobs- Nove kvalifikacije i mogućnosti zapošljavanja treba damodernizuje tržišta rada, time što će se olakšati mobilnost zaposlenih isticanje kvalifikacija tokom čitavog života, sa ciljem da se poveća stopazaposlenosti i bolje međusobno usklade ponuda i potražnja na tržišturada.

• BORBA PROTIV SIROMAŠTVA "European platform against poverty

-Evropska platforma za borbu protiv siromaštva" obezbeđujesocijalnu i teritorijalnu koheziju, kako bi svi imali koristi od rasta izaposlenosti, i ljudi koji žive u siromaštvu i socijalnoj isključenostimogli da se aktivno uključe u društveni život.

Vodeći ciljevi:

• Povećati stopu zaposlenosti 20-64-godišnjaka sa sadašnjih 69% na najmanje 75%.

• Investirati 3% BDP-a u istraživanje i razvoj, prije svega poboljšati uslove za investiranje privatnog sektora u IiR, takođe razviti novi indikator za procjenu inovativnosti.

• Smanjiti emisiju gasova koji izazivaju efekat staklene bašte za najmanje 20% u poređenju sa 1990., odnosno 30% ako to uslovi dozvoljavaju.

• Povećati udio obnovljive energije u potrošnji na 20%, kao i povećati energetsku efikasnost za 20%.

• Smanjiti stopu đaka koji napuštaju školu sa sadašnjih 15% na 10%, povećati udioo 30-34-godišnjaka sa završenom visokom školom sa 31% na najmanje 40%.

• Smanjiti broj Evropljana koji žive ispod nacionalne granice siromaštva za 25%, čime bi 20 miliona ljudi bilo oslobođeno siromaštva.

Koncept primjene naučnih dostignuća i komercijalizacija inovacija

Razvijene ekonomije svijeta se danas mogu jednostavno opisati kao preduzetničke ekonomije, tj. ekonomije zasnovane na znanju i informacijama.

Preduzetništvo je prepoznato kao mikro pokretač inovacija i ekonomskog razvoja (Wennekers i Thurik, 1999; Audretsch i Their, 2001b; Acs, 2006; Audretsch et al., 2006, navedeno u Stam, 2008).

Ekonomija znanja i zemlje u tranziciji

Mogućnost zemlje koja je u tranziciji da uspješno dođe do nove ekonomije znanja ne zavisi samo od tradicije i kulture, već takođe i od vladine ekonomske politike i filozofije u najmanje tri područja, a to su podrška, regulative i distribucija resursa (Solymossy, 2009).

Ulaganje u R&D u MSP

Empirijska istraživanja su

potvrdila da ona MSP koja ulažu u istraživanje i razvoj, imaju po pravilu veću produktivnost i intenzitet istraživanja nego velika preduzeća (Freemen i Soete, 1997).

U razvijenim zemljama,

mali biznisi koji imaju dobre istraživačke potencijale, često sarađuju sa drugim organizacijama koje finansiraju njihove istraživačke poduhvate, u industrijama kao što su npr. bio-tehnologija.

Izdvajanje za R&D u BiH

• Izdvajanje za R&D u BiHprema podacima Svjetskebanke (The World Bank, 2013) iznosilo je 0,33% od ukupnog BDP, što dovoljnogovori da smo u velikomzaostatku za razvijenimzemljama svijeta i u apsolutnom i u relativnomsmislu.

• U isto vrijeme izdvajanjeza R&D u Hrvatskoj su0,82%, u Srbiji 0,73%, u Češkoj Republici 1,91%, Sloveniji 2,60%, SAD 2,73%, Njemačkoj 2,83%, Austriji 2,96%, Danskoj3,08%, Finskoj 3,30%, Švedskoj 3,31%, Japanu3,47%, Izraelu 4,09% i Južnoj Koreji 4,15% (The World Bank, 2013).

Peter F. Drucker

„Inovacija predstavlja specifično oruđe preduzetnika, sredstvo pomoću kojeg oni koriste promjenu kao mogućnost za izvršenje različitih proizvodnih ili uslužnih aktivnosti“ (Drucker, 1991, p. 35).

Inovacija ne mora a priori značiti funadmentalno naučno otkriće i nešto sasvim novo. Inovacija može biti na različit način korišćenje postojećih tehnologija, procesa ili proizvoda i usluga.

Preduzetništvo i inovacije (Drucker, 1991)

o Preduzetnici po pravilu donose inovacije.

o Inovacija predstavlja radnju koja kreira resurse (npr. nafta, pencilinska plijesan, boksit, kupovina na otplatu, kontejner, udžbenik, itd.).

o Inovacija je prije ekonomski i socijalni, nego tehnički termin.

o Sistematska inovacija se sastoji od svrsishodnog i organizovanog traganja za promjenama

• Uspješni preduzetnički projekti su čestoinovativni, a da ne predstavljaju novi izum. Inovacija leži u rekombinaciji.

• Istinsko otkriće nije nalaženje novih predjela,već gledanje drugim očima.

Studija slučaja – Kokošije nogehttp://www.preduzetnickicentri.me/sadrzaj/otkri

jte-potencijal-u-onome-sto-vec-postoji

• Primjer je Sergio Rial, menadžer banke iz Brazila, koji je poslat u Kinu da tamo osnuje ABN AMRO Banku. Upoznao se sa bankarskim sektorom te zemlje, ali mu je u tom procesu pažnju privuklo nešto sasvim drugo – kokošije noge. Da, kokošije noge koje se jedu u Kini. Ne samo karabataci i bataci koje mi jedemo, već i kandže, koje se smatraju delikatesom. Ono što je svaki drugi posjetilac u Kini već vidio, Rial je posmatrao mnogo pažljivije.

• U Brazilu niko ne jede kokošije noge. Niko ih ne jede ni u Argentini i drugim državama Južne Amerike. A Brazil i Argentina su među vodećim proizvođačima piletine u svijetu. Šta se tamo dešava sa kokošijim nogama? Bacaju ih. Možete zamisliti kako se ova priča završava. Možete pročitati sve o tome u kratkom izvještaju Far Eastern Economic Review – Rial je počeo da koordinira prometom kokošijih nogu iz Južne Amerike u Aziju. Otkrio je nešto što već postoji i obezbijedio da se kokošije noge dobro iskoriste.

Od invencije do inovacije

• Inovacija je zbir invencije i

njene implementacije (komercijalizacije)

DEFINICIJA INOVACIJE

• Inovacija je kreativan proces u kojem se dvije ili više postojećih činjenica kombinuju na novi način, sa ciljem da se proizvedu nove vrijednosti.

• Savremeno shvatanje inovacije ne odnosi se samo na proizvodnju, već i na nova rješenja koja podižu kvalitet rada kvalitet života

Klasifikacija inovacija

• Inovacije se mogu podijeliti na: administrativne, organizacione, finansijske, tehnološke, marketing, društvene inovacije,...

• Na osnovu kriterijuma tehnoloških promjena, inovacije možemo podijeliti na: uvođenje novih proizvoda ili novih kvaliteta starih proizvoda, uvođenje novih proizvodnih procesa, osvajanje i širenje novih tržišta, razvoj novih izvora ponude inputa, promjene u industrijskoj organizaciji

Na osnovu načina nastanka, inovacije mogu biti:

• Potrebama generisane

• Tržišno vučene

Potrebe, želje i

tražnja

Marketing R&D Novi proizvod

R&D Novi proizvod Marketing

Potrebe, želje i

tražnja

Izvori ideja za inovativnost

1. Kupci- kreatori potreba koje budući proizvod teži da zadovolji

2. Zaposleni u preduzeću- ohrabriti i nagraditi radnike da iznose ideje u okviru svog radnog mesta

3. Sopstvena R&D funkcija- sistemski izvor, najelitniji mozgovi, za njih se odvaja i do trećine prihoda

Izvori ideja za inovativnost

4. Spoljašnji eksperti

5. Konkurencija- kao inspiracija, često na žalost kao imitacija i otvorena intelektualni krađa.

6. Distributeri- generisanje značajnih inovativnih ideja unutar distributivnih tokova

7. Ostali izvori: slučajni susreti, zapažanja na sajmovima, posjete novim sredinama,...

Komercijalizacija inovacija

Koncept komercijalizacije inovacija nije jednostavan, iz prostog razloga što svaki novi proizvod, pogotovo revolucionarno drugačiji proizvod treba naći put do novih korisnika.

Međutim, ako se radi sistematski na inovacijama, rizik komercijalizacije inovacija postaje sve niži, što potvrđuju i primjeri kompanija koje se isključivo bave pronalascima i tehničko-tehnološkim inovacijama.

Podsticanje komercijalizacije inovativnih tehnolоških rješenja

Primjer:Cilj nove francuske industrijske politike je jačanje specijalizacije privrede i atraktivnosti pojedinih teritorija, tj. regija u Francuskoj njegovanjem razvoja R&D projekata, tj. projekata istraživanja i razvoja, okupljajući zajedno multinacionalne kompanije, univerzitete, istraživačke centre, a posebno MSP (Dang, 2009).

Inovacije i ultimativni ekonomski rast

Nekoliko je mehanizama koji

objašnjavaju zašto nova i mala preduzeća u kombinaciji sa velikim preduzećima mogu da budu nosioci inovacija i ultimativnog ekonomskog rasta. Ti mehanizmi su:

- prelijevanje znanja,

- decentralizacija,

-eksperimentisanje,

-konkurencija (Stam, 2008).

Primjer: Spin off

Univerzitetska spin of preduzeća (spin off, odvajanje, engl. prev.aut.) koja su nastala kao rezultat komercijalizacije znanja i odvajanja od formalnih univerzitetskih struktura, sve su učestalija danas u svijetu (Shahid iKaora, 2007, navedeno u Stam, 2008).

Javne politike podrške R&D u MSP

Povećanje ulaganja javnih fondova u istraživanje i razvoj, kao i podsticanje privatnog sektora da poveća ulaganja u istraživanje i razvoj, u kombinaciji MSP, istraživačkih laboratorija, univerziteta i velikih preduzeća, mogu doprinijeti bržem i geografski raznovrsnijem razvoju tranzicionih zemalja.

Koncept preduzetničkog treninga i cjeloživotnog učenja

• Posljednjih decenija XX vijeka, koncept cjeloživotnogučenja dobija sve više naznačaju.

• Procenat zastarijevanja znanja je sve veći i vrijeme za komercijalizaciju novih znanja i tehnologija je postalo sve kraće.

• Nevjerovatan je podatak da 90% od svih naučnika koji su ikada hodali planetom Zemljom živi i sada (Nordstrom i Riderstrale, 2002), što je podatak koji dovoljno govori za sebe.

Znanje kao resurs

Posjedovanje prirodnih resursa i izvora energije više nije dominantni faktor razvoja nacionalnih ekonomija.

Najznačajniji resurs postaje znanje, a efekti ulaganja u znanje su itekako vidljivi u zemljama koje su škrte prirodnim i energetskim izvorima, kao što su Finska, Irska, Švedska, Japan.

Veoma је važno povezati obrazovne insitucije i privredu, a posebno mala preduzeća.

Naime, pogotovo u mikropreduzećima, ali i malim preduzećima, zbog svoje veličine i raspoloživih resursa, dolazak do visokoobrazovanih ljudski je vrlo često otežan.

Hvala na pažnji