View
256
Download
17
Category
Preview:
DESCRIPTION
REVISTA DIXITAL MURADANA
Citation preview
1
UNHA FIESTRA EN LIBERDADE FEITA POR MURADANS
E ADICADA A TODOLOS MURADANS
REVISTA DIXITAL
DE ARTE E CULTURA
Nº 18
NOVEMBRO—2014
The Muros
Times
Cruceiro de Baño (fotografía: José M. Formoso Luces)
2
Cadro de Redacción:
Director: Jorge Lago de Pexejo
Director xefe de edición e maquetación:
Manuel Lago Álvarez
Director de edición en área de Lingua:
Henrique Monteagudo Romero
Director de edición en área de Historia e Mar:
Manuel M. Caamaño
Area de Mediciña: María Castiñeira
Area de Poesía: Manuel María Pena Silva
Area de Teatro e Belas Artes: Antón Lago
Area de Educación: Marisé Luces
Area de Música: Alianza Uhía
Area de Natureza: Amado Barrera
Área de Costumes: Manuela Tajes
Área de Fotografía: Nieves Formoso Vidal e José M. Formoso Luces
Área de Etnografía: Manolo de Lajo
The Muros Times
Director: Jorge Lago Rama - Editor: Manuel Lago Álvarez
Difusión da Cultura—
Depósito legal : C2437-2013
3
Indice:
Novas de onte: O Pósito de Pescadores de Muros (p/ Manuel Lago Álvarez) Páx. 4
Pedra das Cruces do Campo da Ermida (p/ Elixio Vieites) páx. 5
2015: Ano do Centenario da Protección Social Esteirana (p/ F. Abeijón Núñez) páx. 6-7
A Nosa Xente (Agustín González López) páx. 8-9
Os nosos fotógrafos: Manuel Lariño páx. 10-11
Poetas de Herbón páx. 12-13
In Memorian: Manuel Silva Fernández (Manuel da Roura) páx. 14
O CERA (p/ Manuela Tajes) páx. 15
Un romance recollido en Muros a fíns século XIX (p/ Henrique Monteagudo) páx. 16-18
A Igrexa de San Miguel de Sestaio (p/ Xokas Figueiras) páx. 19
La Liga de Amigos de Muros (p/ María Luz Pérez Quintela) páx. 20-21
OSTREIRO (Haematopus ostralegus). (p/ Amado Barrera) páx. 22
Perigos asolagados (p/ Manuel M. Caamaño) páx. 23
Don Ricardo Tobío Rama (p/ Amador Martín Armesto) páx. 24-27
Os arquivos de Don Ramón de Artaza páx. 28-29
Xullo do 36 en Muros (p/ Xusto de Fisterra) páx. 30-33
Sencillos actos de bondad (Ramón Martínez Caamaño) páx. 34-35
Casorio fustrado (Marcelino García Lariño) páx. 36
A voz dos nosos poetas (Manuel M. Pena, Agustín González López) páx. 37
A presenza dos franciscanos en Louro e Muros (III) (p/ M. Lago Álvarez) páx. 38-39
“THE MUROS TIMES” non se responsabiliza nin se identifica coas opinions
verquidas por parte dos seus colaboradores nos materiais publicados.
The Muros Times Nº 18 - NOVEMBRO—2014
4
A mediados do ano 1919 creouse en Muros o “Pósito de Pescadores”. Din as crónicas que esta asocia-
ción foi constituída grazas a influencia das “prédicas” do sociólogo D. Alfredo Saralegui, capitán de corveta
da Armada, e que o Pósito alcanzou, pese o pouco tempo que contaba de existencia, con gran florece-
mento. Tiña esta asociación unha Sección Cooperativa que facía aos seus asociados vendas de artículos
de primeira necesidade e de efectos pesqueiros por mais de oitenta mil pesetas. Contaba nos seus inicios
con uns catrocentos asociados e dende o ano 1921, estableceu unha Sección Cultural co funcionamento
da Ensinanza primaria para a infancia, labor que foi encomendada o xoven licenciado en Dereito e mestre
nacional D. Joaquín Fabeiro Fernández, a que auxiliaba, dado o considerable número de alumnos inscri-
tos, o xóven D. Domingo Antonio Lojo Bori, Bacheller e alumno de Maxisterio.
A xunta inspectora estaba presidida polo Axudante de Marina D. Angel Alvariño Saavedra, alférez de fra-
gata da Escala de Reserva, auxiliar do Corpo Xeneral da Armada.
NOVAS DE ONTE:
O Pósito de Pescadores de Muros” p/ Manuel Lago Álvarez
5
Pedra das Cruces do Campo da Ermida
p/ Elixio Vieites
Tipo de ben: Monumento megalítico (túmulo, dol-
men, pedrafita...),
Concello: Muros
Parroquia: Abelleira (San Estevo)
Lugar: Campo da Ermida . A Rateira
Outra denominación do ben:
Cronoloxía: Época Baixomedieval,
Descrición:
Segundo a información da ficha do catálogo do
pxom do concello de Muros do ano 2010, a Pedra
das Cruces é un batolito de 1,5 m. de ancho por
1,80 m. de altura que posiblemente foi desprazado
do seu emprazamento orixinal. Na súa cara sur ten
gravados alomenos 14 cruces (as que hai que en-
gadir tres posibles cruces de factura actual). A
maior parte son cruces latinas dun tamaño de 15
por 19 cm. e o suco ten unha anchura de 2 a 3 cm.
Algunhas semellan ter sido remarcada en tempos
recentes. Esta a carón da canle do río de San Lou-
renzo, afluente do Rateira. Río arriba estaría a Er-
mida de San Lourenzo, hoxe en día desaparecida.
A Pedra das Cruces ten certo parecido coa Pedra
da Pía, no Monte do Pedregal de Esteiro ao que se
refire o traballo de Mª Aurora Lestón Mayo e Mila-
gros Torrado Cespón, atopándose a 2,6 km ao No-
roeste, ao outro lado do pedregal abrupto de bato-
litos que separan as parroquias de Santa Mariña
de Esteiro e San Estevo da Abelleira.
O folclore tamén recolle a existencia da Laxa Bo-
rrateira . Esta rocha é unha das referencias mito-
lóxicas máis coñecida polos habitantes das poboa-
cións da Pendente, Trasdacosta, Tal e Abelleira, e
practicamente todos os veciños coñecen algunha
das diversas versións da lenda que sitúa nestas
paraxes a San Estevo.
Propiedade: Pública Uso actual: Sen uso Código no Catálogo da Xunta: GA15053045 Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xun-ta e dos PXOM) Elementos mobles: Tradición oral: Referencias bibliográficas:
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/documents/22396CA007.PDF pax.
Afeccións Ten camiño de acceso?: Si Está cuberto de maleza: Si Está afectado por algunha obra: Si Estado de conservación: Bo Atópase en perigo nestes momentos?:
Unha pista chegou a carón dela e parou mesmo a
uns metros enfronte. Ao seu redor hai restos de
lixo e está inzada de maleza na súa contorna.
Onde está localizada:
6
2015: ANO DO CENTENARIO DA
PROTECCIÓN SOCIAL ESTEIRANA. P/Francisco Abeijón Núñez.
Foi en 1915 cando un grupo de esteiráns encabe-
zados por Domingo Brea Olveira e por Francisco
García Romaní se decidiron en crear a asociación
que, andado o tempo, se convertiría na principal
institución da parroquia de Esteiro no século XX.
Na propia casa dos Tampudos en Solleiros tivo lu-
gar o 8 de marzo de 1915 a xuntanza fundacional
da asociación agrícola, benéfica, instructiva e
cooperativa LA PROTECCIÓN SOCIAL ESTEIRA-
NA. No artigo primeiro dos estatutos alí aprobados
polos catorce socios fundadores quedaría plasma-
da a filosofía deste tipo de asociación “…es una
asociación ajena a toda idea de lucro que se propo-
ne agrupar en su seno a todos los agricultores de la
localidad sean pequeños propietarios o arrendata-
rios, así como a los que desempeñando otra profe-
sión o siendo obreros de cualquier industria resi-
dente en la localidad, deseen acogerse a los fines
que la sociedad persigue…”. Francisco García, dos
de Farruca de Reboredo, saiu elixido o primeiro
presidente, cargo que ocuparía ata o ano 1920.
Os retratos destes dous fundadores da sociedade
serían colocados no salón de actos da casa da so-
ciedade, en memoria la labor que desenrolaron a
prol da Protección Social Esteirana, ata que en
1936 unha vez ocupada a casa polos franquistas
os seus familiares tiveron que pasar o trago de ir a
recollelos diante dos sublevados.
O funcionamento da Protección Social Esteirana foi
sempre asambleario. Facíase una xunta xeral anual
no mes de xaneiro. No primeiro ano de vida, en
1916, o rexistro de socios acadaba 53 asociados.
Había tamén asembleas mensuais para adoptar os
acordos ordinarios, e servindo a reunión do mes de
xuño para facer balance na metade do exercicio.
A sociedade foise consolidando, medrando e am-
pliando os seus servizos como cooperativa e sendo
a principal tenda da parroquia, dotada de abundan-
te surtido que adquirían directamente nos almacéns
de Vigo. Pronto se establecerían relacións comer-
7
ciais tamén nos portos da Coruña e Vilagarcía. E
mesmo, a partir de 1926, crearon unha unha caixa
de aforros como sostén financeiro da asociación,
chegando a manexar importantes cantidades de
diñeiro. Este feito non lle pasaría inadvertido á Ad-
ministración de Facenda que lle instruiría un expe-
diente en 1930. A sociedade foi que de pagar im-
portantes intereses e así conseguiron atraer os afo-
rros dos emigrados e navegantes da parroquia.
Logo de varios cambios de sede. En 1916, de So-
lleiros trasladáronse para a Insuela alugando a ca-
sa de Esperanza Brea Romero. Pero en xullo dese
mesmo ano, volverían a mudarse gracias ao ofre-
cemento de D.Enrique Romaní Ferrer, que gratui-
tamente cedería a parte norte da súa casa situada
na ponte de Esteiro. Alí estarían ata que se fixo en
1920 a “casa da sociedade”. Na nova casa e con
fondos sociais, nese ano de 1920, poríase en fun-
cionamento por primeira vez unha escola que tería
como mestre a D.Francisco Rodríguez Suárez. Don
Paco, sería unha personalidade clave no desenrolo
da Protección Social Esteirana e do socialismo mu-
radán.
Cáseque dende os inicios os asociados se mostra-
ron dispostos a participar en política como un ins-
trumento para mellorar a vida dos veciños. Preten-
deron desplazar o vello caciquismo do poder muni-
cipal e colaboraron coa Unión Patriótica durante a
dictadura de Primo de Rivera. Despois aplaudirían
a chegada da segunda república española con una
gran celebración na que según as crónicas da épo-
ca “ata cantaron os mudos e se emborracharon os
abstemios”. En febrero de 1936 lideraron a fronte
popular e presentaron para a alcadía de Muros aos
socios Manuel Tobío Romaní e José Veloso Mayo.
Iniciada a sublevación militar franquista, o espíritu
da Protección Social Esteirana tivo que fuxir canda
as persoas que marcharon a bordo do “Santa Eula-
lia” e do “Santa Rosa” rumbo a Bilbao en territorio
republicano. A casa da Protección Social Esteirana
sería asaltada e malvendida polo novo réxime. A
cooperativa foi arruinada. E a xente que aquí se
quedou sería reprimida e aldraxada.
O vindeiro ano 2015 , debemos que ser capaces de
celebrar o centenario da principal institución na pa-
rroquia de Esteiro. A Protección Social Esteirana
tróuxonos no primeiro tercio do seculo XX: a liber-
dade, a solidariedade e a modernidade. E polo tan-
to debemos sentirnos obrigados a rememorala para
que as vindeiras xeracións non esquezan o que
fixeron os nosos devanceiros.
8
Agustín González
López Agustín González López, naceu na parroquia de
Louro, o día 15 de xaneiro de 1923. O seu pai,
Agustín, era canteiro, namentres que súa nai Dolo-
res, traballaba nunha conserveira.
Comezou os seus estudos primarios no convento
Franciscano de Louro. A súa capacidade de traballo
e as súas grandes aptitudes intelectuais fixeron po-
sible que aprobase catro cursos de Humanidades
dunha soa vez. Este exame valeulle o ingreso direc-
to no Seminario Franciscano de Santiago, polo que
non tubo que cumprir ningunha etapa no Seminario
Seráfico de Herbón.
Rematado o noviciado, procedeu a realizar a profe-
sión relixiosa de votos simples. Despois principiou
unha etapa na que cursou estudos de Filosofía e
Teoloxía. Foi, xustamente neste tempo cando se
manifestou por primeira vez a vocación intelectual
de Agustín. Non so era un dos alumnos mais bri-
llantes, según consta no seu expediente académico
no que abundas as máximas calificacións, senón
que aínda tivo tempo por interesarse por disciplinas
que acabarían constituíndo, andando os anos, moti-
vo de interese e investigación para o ilustre Lourean.
Rematados os estudos de Teoloxía, Agustín foi des-
tinado ó Seminario Seráfico de Herbón, no que
desempeñou o posto de profesor de Lingua e Litera-
tura durante tres cursos. O mesmo tempo, a sona
de bo orador do xoven sacerdote foi medrando entre
os seus superiores, que decidiron envialo, nunha
etapa que había de resultar longuísima, a exercer a
predicación, primeiro en Galicia e, mais tarde, en
diversos lugares de España.
En 1950, formou parte, xunto a outros tres relixio-
sos, dun grupo seleccionado para realizar unha fun-
dación en Zamora,como paso previo ó establece-
mento dun colexio franciscano de segunda ensinan-
za. Unha vez rematada a fundación, os seus supe-
riores retomaron a idea de facilitar a preparación
universitaria de Agustín, enviándoo a Madrid ou
Salamanca, esta vez coa intención de estudar
Filoloxía Románica. Sen embargo, a popularida-
de e o respecto que o P. Agustín gañara nos
seus anos en Zamora. Nembergantes, a brilantez
das súas actuacións de apostolado e o seu coñe-
cemento da realidade zamorana, fixeron que non
prosperase a idea. A estadía prolongouse duran-
te sete anos, nos que Agustín desenvolve un in-
menso traballo de apostolado e concienciación
relixiosa. Non cabe dúbida de que esta foi a épo-
ca en que o traballo e a capacidade de Agustín
González obtiveron un maior recoñecemento. A
facilidade e a enerxía do seu verbo, a rotundida-
de das súas palabras e o engado da súa voz faci-
litáronlle o acceso a algúns dos púlpitos mais im-
portantes do momento. As súas predicacións son
escoitadas na Basílica de Guadalupe, en Sala-
manca, en Bejar, nas Catedrais de Lugo e Zamo-
ra... En mais dunha ocasión, fala ante o goberno
e o exercito durante a celebración da Festa da
A NOSA XENTE
9
Infantería en San Francisco el Grande de Madrid.
En 1957, e por expreso desexo do arcebispo de
Compostela, o Cardeal Quiroga Palacios, foi cha-
mado a predicar a Novena do Apóstolo Santiago,
unha das maiores honras que se lle podía conce-
der a un sacerdote de tan só trinta e catro anos.
Pasados os anos regresou, por orde dos seus su-
periores, a Santiago, onde asumiu as tarefas de
dirección de “El Eco Franciscano”. En 1960 foi
seleccionado xunto a un grupo de relixiosos, para
a denominada <<Gran Misión de Buenos Aires>>.
Cruzou o Atlántico e coñeceu a fondo a Galicia
que tal vez acumula maior cantidade de sufrimen-
to: a dos emigrantes. Pronunciou conferencias de
contido relixioso, en galego, na Casa de Corcubión
e no Centro de Betanzos. Entrou en contacto cos
asociados do Centro Gallego, do Lucense,do Ou-
rensán, da Casa de Galicia.... A súa viaxe e es-
tendeuse aínda por Uruguai e Brasil, onde tamén
entrou en contacto con distintos colectivos de emi-
grantes.
O seu regreso a Galicia coincide co inicio dunha
etapa escura na vida de Agustín González. A súa
natural elegancia, o seu sentido da discreción,
obrigábano a gardar silencio sobre uns anos nos
que se fraguara o seu abandono da vida sacerdo-
tal. En 1965 solicitou a súa secularización e o
abandono da vida sacerdotal.
Trasladouse entón a Louro, á casa paterna, onde
subsistía grazas a unhas clases particulares que
impartía a algúns rapaces da zona. Sete anos des-
pois, en octubro de 1972, contraeu matrimonio con
Dona Teresa Losada Vázquez. O matrimonio ins-
talouse na cidade herculina, onde Agustín atopou
pronto un considerable grupo de alumnos ós que
impartir clases particulares. O seu talante e a súa
preparación integral, facilitoulle a posibilidade de
dar clases de materias tan diversas como Latín ou
Física, Historia ou Francés. Teresa, a súa muller,
foise erixindo na compañeira fiel, na amiga que
apoiou incansablemente a un escritor que atopou,
nestes anos, o seu momento de maior fecundida-
de literaria.
En efecto, a década dos setenta foi especialmente
fructífera para a obra de Agustín González. A cotío
enchía ducias de folios nos que ían quedando
poemas, pequenos relatos, apuntes para posibles
novelas, palabras de especial eco poético... Foi
tamén o tempo dos concursos literarios nos que
Agustín se mostrou especialmente certeiro:
Primeiro premio de poesía galega na VII Festa da
Cantiga da Coruña, polo poema <Invocación da
terra>; primeiro premio Xuntanza de Novena Cor-
ta, por Crónicas da Soedá (cun xurado composto
por Gonzalo Torrente Ballester, Xosé Luís Méndez
Ferrín e Xesús Alonso Montero). Premio Arenteiro
das Festas da Mimosa de Carballino, polo poema
<Aquel carballo doncel>, (con Don Ramón Otero
Pedrayo presidindo o xurado), e así, unha morea
mais de premios.
Agustín González nunca esqueceu a súa terra e
os súas orixes. Continúas visitas o seu Louro natal
onde atopaba gran parte da súa inspiración. Agus-
tín González finou un trece de xuño de 1989. A
morte, esa fouce misteriosa e inaprazable, puxera
fin á existencia dun ser humano extraordinario,
sacerdote admirado polos seus fregueses, profe-
sor querido polos seus alumnos, muradano e gale-
go exemplar. Oxalá a súa memoria, perpetuada a
través da súa obra literaria, permaneza inmorre-
doira no tempo, como tan só sucede con aqueles
que, como Agustín González López, merecen o
cualificativo de auténtico, admirable e esencial
poeta.
(Biografía extraída do libro <Agustín Gonzá-
lez, escritor muradán>, editado polo concello
de Muros no ano 1996)
10
Os nosos fotograf@s
Manuel Lariño Non e difícil entender as fotografías de Manuel Lariño, un
emigrante muradán nado na parroquia de Tal, porque nelas
expresase un grande sentimento de amor a terra. Cando
un está fora, aló na lonxanía da terra nai, o recordo das
xentes a as paisaxes pervive acendido. Nas súas curtas
vacacións na súa terra querida de Tal, Manuel non escati-
ma tempo para facer reais as imaxes que na súa mente
son lembradas como parte de seu ser.
O mar, as praias e unha natureza viva, son fotografadas
por Manuel con notable sentimento. Nas súas instantáneas
abundan imaxes da súa parroquia de Tal, que como
“Balcón da Ría” ofrece innumerables vistas de beleza in-
comparable. Este verán, Manuel sorprendeunos con vistas
aéreas do todo o Concello, feitas polo que il chama o
“bicho”, un “dron” que sobrevoando os ceos fixo que fora-
mos quen de admirar a nosa xeografía dende o ar.
11
12
POETAS DE
HERBON Hai uns anos, o Catedrático da Universidade de Sala-
manca D. José Luis Rodríguez Molinero, xunto con
Don Antonio Cela Isla editaron o libro “Poetas de Her-
bón”. O libro fai una glosa de dezaoito alumnos e mes-
tres do seráfico convento, que deron e dan ó mundo a
súa mais expresiva mostra do seu ser, en modo de
versos.
A ninguén deberá extrañar que entre os dezaoito elexi-
dos se atopasen xentes de Muros. A min, particular-
mente, non me sorprende que estos cinco muradans,
naceran na parroquia de Louro. Vaia por eles este
recordatorio co artigo que sobre a meritosa publicación
de Rodríguez Molinero, publicou en 2005 o profesor
García Oro.
(Glosas por libre al libro POETAS DE HERBÓN
(El Mundo,2005), al gusto de José García Oro
"Herbón fue un nido de poetas. Infancias y amanece-
res. Cantares y orquestas. Viñedos y frutales en sazón.
Pájaros cantores en sus carballeiras. Rosales perfuma-
dores y fuentes vírgenes. Todo apenas la sombra de
un coro permanente de “pueri cantores” y deportistas
en ciernes. Y siempre Música: en la Iglesia, en el ora-
torio, en los salones, en las clases. Un enjambre de
duendes luminosos que entraban en ojos y oídos y se
pegaban a la piel. Y los colegiales se fueron en su día
con esta linterna multicolor. Hoy están en varios conti-
nentes, con preferencia en Europa y en América; cami-
nan por rúas y autopistas; son maestros y profesores,
artistas del pincel y del pentagrama, empresarios y
más que nada papás. Y cuando encuentran un amigo,
les salta la cita: YO FUI DE HERBÓN.
Es que esta gran orquesta con sus vibraciones en la
memoria se hizo savia y sangre y quedó en el corazón
de los colegiales. Y hoy es un torrente de emoción,
que va desde la emoción al verso y a la canción. Una
pléyade de vates acaban de versificar esta poesía in-
nata de Herbón. Su decir y sentir no se ha quedado en
sus carpetas. Alguien ha buscado con linterna de amor
tanto verso y los acaba de poner en público. Es el Li-
bro de Oro de Herbón, que decía y hacía el P. Feijóo.
Se intitula POETAS DE HERBÓN.
Abrimos el Libro de los poetas de Herbón, como si en-
trásemos en el Arca de Noé. Es un inconmensurable
bazar de de sorpresas o un interminable camping de
aventureros. A la entrada cubierta idílica: la casona
conventual cercada de bosque exuberante. Llamamos
al portalón, y nos abre el Angel del Buen Consejo que
las gentes citan como el Bienaventurado Juan José. Es
todavía mozo esbelto; con sonrisa de tertuliano y bra-
zos siempre abiertos. Con piel curtida y estilo azorinia-
no, dice, presenta, anuncia…Y se entiende. Nadie adi-
vinaría que con este ropaje de excursionista se presen-
tase el Catedrático y Filósofo salmantino, Dr. Rodri-
guez Molinero. ¿ El Tostado, Fray Luis… Unamuno?.
Chi lo sa.
Hay que avanzar y adentrarse en este rincón exótico.
Y viene la sorpresa: una intrincada galería de estam-
pas y polípticos que miran al viajero y hablan sólo en
verso. La lista- guía es larga y variada. Una procesión
que encabeza un pequeño cortejo curas, acólitos y
sacristanes y mueven festivos romeros.
Con el incensario en la mano marchan:
Fray Sergio Álvarez, el célebre profesor compostelano
de Latín y Griego, con su mirada pastoril que dicta
poemas latinos a Herbón, loores a Noya y estrofas
pías a la Eucaristía y su “madre divina” Santa María.
Fray Gaspar Calvo Moralejo, un zamorano que gusta
del paisaje gallego, teje versos de amapolas y espigas
y conversa de caballero andante con la Virgen Dormi-
da y con los santos.
Fray Feliciano Gómez Vigide, heredero de los mila-
gros” de O Corpiño, mira al mundo y al cielo desde su
amado Monte Carrio, ahora replantado de molinos de
viento, y nos dice primores de Nuestra Señora y de los
Santos.
Fray José Isorna, el prolífico literato de riveras mágicas
y hombre de sonrisas mil, brinda en un pequeño reta-
blo los sueños y las sementeras de una Galicia de bré-
13
temas.
Fray Santiago Agrelo, maestro romano y composte-
lano, que se siente eremita y mareante, pero más que
nada salmista del Señor y lo dice en estrofa y lo rumia
en cantar: cuando mira a los cielos estrellados de la
noche espejada en el mar; a las cumbres bercianas
cuajadas de ascetas ramificados; a la inocencia las
miradas de los recién nacidos.
Siguen los cofrades, con sus antorchas en procesión
otoñal:
Domingo Barreiros Lago, es como un barco de
Louro que sale de su pequeño muelle para adentrarse
en el océano. Allí, en la inmensidad del azul y de la
luz musita y canta en su vibrante verso gallego a quie-
nes dejaron sello en su vida, desde Celso Emilio Fe-
rreiro y Luis Pimentel, genios y cumbres en el cielo
poético de Galicia, hasta los pacatos vecinos que sa-
ludaba cada día y ya no están y le pone música a las
tradiciones jacobeas y a los monumentos megalíticos
da Terra Mai..
Angel López Soto es el cantor de las apariciones y
fantasmas: en los cielos, Cristo en Ascensión; el Niño
de Belén y su cuna, el amanecer y el ocaso; en la
tierra, uno que otro Judas; relojes crueles que se co-
men el tiempo. Pero siempre la estampa viva del re-
cuerdo: el Ulla, lamiendo los muros de Herbón.
Pedro García Fernández, “el de Avilés”, asturiano de
gracia y ágila de los pensamientos, tiene muy perfila-
do su rosario. Es pensador de la caducidad y agudo
adivino de vía profética, cuando se quiere decir la pa-
labra de la propia Fe. Es interlocutor de pensadores y
forjadores de imagen con los que entretiene sus silen-
cios. Pedro quiere como siempre romería viva en la
que suenen todas las músicas válidas y sean posibles
todas las alternativas que va deshojando la vida. Lo
ves y le escuchas, y siempre parece decirte: HAY
MAS…
José Ramón Mariño quiere recorrer el mundo como
sonámbulo: ve las luces apenas despuntando; los
conciertos de la naturaleza desafinados por los cuer-
vos; sólo queda el mayo de la alegría que todavía
llega puntual.
Ramón Rey García recorre el mundo de sus re-
cuerdos con el tenue candil de una esperanza curtida
y camino de un yermo de madurez. Todo vale; todo
fue a su tiempo; en todo estuvo, contento o despista-
do. Ahora le pone sentido caduco y solidez de piedra,
se trate de las ovejas de Louro, en procesión; del mar
incomensurable de Playa Mayor; o de las Hermana
Muerte que desde un horizonte lejano parece decir:
Tu también. Pero, eso si, sin ovidar nunca al “paraíso
deshabitado” de Herbón.
Carlos Reza Castro dialoga con las coruxas y com-
parte sus predicciones y augurios. Hubo otros tiempos
que ya corrieron. Los de ahora son fugaces y asedian
con sus prisas en la calle, mientras derraman soledad
en el corazón desconcertado: “cantares sin palabras”,
amores volátiles,… “follas xeadas”.
Francisco Herbón, vikingo sonriente entre las nieblas
de Isorna, es el harpa de los testigos de Dios en la
naturaleza: los “paxariños que cantan no peito”, como
los sentía Valle Inclán; las tiernas fuentes de su aldea;
el berce dorado del Niño Jesús; los mensajes de los
vientos de la Ría y las sonrisas de las despedidas
amargas. A la cita viene incluso la “brisa franciscana”
de la infancia que sigue alentando afanes de la madu-
rez.
Julio Seijas Fernández es NOYA en fiestas, penas y
amores. Se ve deambulando eternamente por sus
rúas, escuchando a sus pájaros vibrantes, asombrado
ante la majestad de sus montes. Y así hasta “cuando
la noche venga y sea mi cuerpo bruma”.
Manuel María Pena Silva, loureano como la mayo-
ría de los vates, quiere ser alondra del pensamiento y
a la vez testigo de la palabra cercana. Sabe que eso
es llamar a todas las puertas a sabiendas de que la
mayoría están “pechadas”; que “espallarse no mar” es
sólo un sueño, porque te asaltan en tu travesía los
latidos más vivos: “o meu meniño”, “naiciña”; papá
Manuel, “roubado pola morte”. Y te quedas con el me-
jor deseo: “hei plantar unha arbore frontera”.
Antonio Cela Isla, con sus apellidos de linaje literario y
su empuje de empresario en las grandes urbes hispa-
nas, es el tertuliano de cada cita, como si estuviera
jubilado. Hace el repaso de sus rincones valdeorra-
nos; el abrazo prolongado de sus compañeros; y em-
puja el carro de los proyectos literarios como esta
magna cita de poetas. Es el sauce de las mil ramitas
armónicas que no se atreven si siquiera a engordar,
por hacer conjunto y orquesta. Su poesía es currículo,
memoria vida y acaso testamento. En Herbó será
siempre recordado como el Mayordomo de Caná.
Nuestra romería se acaba en una carballeira de ro-
bles añosos que hablan del Arbol de la vida y de sus
poderosas ramas. Así también el Arbol de la poesía
de Herbón. Tiene ramas tiernas, vivas, agitadas; tiene
también brazos corpulentos. Estos ya han andado su
camino y dado su fruto. Ahora los guardamos en
nuestros hórreos de millo sazonado. Escribir Faustino
Rey Romero, Agustín González o Luciano Pi-
ñeiro González es salirse de la comitiva; ascender
al paraninfo de los inmortales y decir solamente SI.
Son y serán ellos hoy y mañana y mientras el mundo
sea. Lo dijeron y lo vivieron y sólo los nombramos con
gesto reverente. A su lado cantaron también los rap-
sodas: letrados de la poesía como Manuel Pérez Dié-
guez o Higinio Albarrán que vertieron en verso polvo-
riento sus ocurrencias. Pensamos que están en fiesta:
en la eterna danza delante del Cordero Inmaculado.
14
Manuel Silva Fernández
(Manuel da Roura)
O 29 de outubro finou, en Caracas (Venezuela),
o loureán Manuel Silva Fernández (Manuel da
Roura), quen, emigrado desde hai máis de me-
dio século en terras tan lonxanas, endexamais
esqueceu a súas raíces, o seu Louro natal,
sempre presente nun home feito a si mesmo,
loitador incansable polas liberdades; de verbo
áxil e reflexivo e, home de longas conversas, foi
xustamente merecente da categoría de mestre
de mestres.
Escritor prolífico, como articulista e narrador dos
aconteceres e andares da vida, a súa prosa
nunca nos deixou indiferentes. Coa súa pluma
sóubonos engaiolar con pequenas e grandes
historias de acó e de aló, pero sobre todo de
Louro, os seus costumes, tradicións, a súa idio-
sincrasia .
Como poeta, Manuel da Roura foi un consuma-
do versificador vivencial. Nos seus poemas,
sempre expresivos, sinceiros e sinxelos, Silva
Fernández cóntanos as cousas cotiás, como
poucos o poderían ter feito.
Manuel da Roura foise, pero queda con nós un
grande legado literario para disfrute de quen se
acerque a el con ollos gorentos. Oxalá algún día
podamos velo impreso.
Dende TMT, vaia por diante o noso máis sentido
pesar a todos cantos o quixeron (que son moi-
tos) e tiveron a honra de ser correspondidos con
singular afecto.
"Sit tibi terra levis"
Érame yo muy viejo ...
Érame yo muy viejo y ordinario
y, como en estos versos se comenta,
en el día de hoy cumplo noventa
y por lo tanto soy nonagenario.
Yo le pregunto a Dios: ¿Para qué tantos?
Por qué razón me puso en los noventa,
si yo estaba muy bien con mis ochenta
que, de por sí, ¡son ya unos cuantos!
¿Por qué, de vuelta, no a los veintitantos,
tiempos de los amores tras la reja?
¿Por qué no me devuelves a la vieja
y a la orilla del mundo nos sentamos?
Pues en cualquier lugar que nos veamos
no habrá dolor alguno, ni habrá queja...;
porque la ausencia cura cuando estamos
juntos los dos, hilando la madeja.
Manuel da Roura
15
O CERA
p/ Manuela Tajes
O Estado regula o exercicio do dereito constitucional de sufraxio mediante a Lei Orgánica, LOREG 5/1985, de
19 de xuño (LOREG). Teñen o dereito de voto para os cidadáns de idade que estean inscritos nos censos
electorais.
O Censo Electoral español comprende o Censo de Electores Residentes (CER) e o Censo Electoral de Resi-
dentes Ausentes (CERA). A inscrición no CERA dos veciños ausentes que viven no exterior realízase a tra-
vés dos Consulados, i é obrigatorio para os españois que residen permanentemente no exterior. A inscrición
no CER faise a través do padrón municipal en España
O CERA e o Censo Especial de Residentes Ausentes, e neste censo están rexistradas as persoas maiores
de dezaoito anos que teñen a súa residencia no estranxeiro e ás que o Estado lles recoñece o seu dereito a
participar nos procesos electorais que se celebren en España. Segundo as estatísticas ofrecidas polo INE a
1/9/2014 había censados no estranxeiro 1730 emigrantes de orixe ou residencia no concello de Muros. ( A
1/4/2014, o CERA era de 1705 persoas).
Estes 1730 muradáns residentes en países estranxeiros son os maiores de dezaoito anos. A estes habría
que engadirlle os fillos dos emigrantes menores de idade, co que a cifra de muradáns no exterior podería fa-
cilmente acadar as 2000 persoas.
O censo total de Muros (a 31-12-2013) era de 9281 persoas. Descontados os residentes ausentes, a estas
alturas do 2014 a poboación total de residentes presentes no noso concello lixeiramente superaría as 7000
persoas.
Sacar conclusións non é nada difícil. Os números cantan mal para un concello que ano a ano sigue perdendo
poboación. Outra cousa é atopar solucións a un problema de despoboamento que frea calquera progreso.
16
Henrique Monteagudo
Nun mazo de papeis do século XIX procedentes de
Muros atopei esta curiosa versión dun romance re-
collido na propia vila:
Aí vén o conde de Alarcos:
Jesús! que mozo garrido,
montado no seu cabalo
metido o pé polo estribo!
Aí vén o conde de Alarcos:
Jesús! que mozo tan feito,
cal que se poña sentado,
cal que se poña dereito!
Pasou unha muradana
bonita coma unha estrela,
a vela o conde de Alarcos
ponse a parolar con ela.
“A onde vas muradana
toda vestida de negro?
Nena, se vestes de loito
non é o terciopelo”.
A meniña respondeu
moito de moi boa gana:
“Son de Muros, son de Muros,
soy de la flor de las damas,
como son da beiramar
non gasto dengue de grana”.
“Perdone miña señora,
perdone miña graciosa,
anque se veste de negro
parece así máis fermosa”.
Neve que cae no venteno
moito máis alba parece:
Estrela no ceo da noite
moito mellor resplandece.
O texto é un romance, ou sexa, unha composición
que se recitaba en voz alta ou se cantaba, que se
transmitía de xeración e xeración de boca a oído,
de maneira que a xente o aprendía de memoría a
base de escoitalo repetidamente, e non porque o
Un romance recollido en Muros
a fins do século XIX
17
lese en ningún libro. Fago a seguir un breve comen-
tario do texto, cunhas rápidas observacións.
“Aí vén o conde Arnaldos”. O conde Arnaldos é o
protagonista dun romance viejo castelán moi coñe-
cido, de carácter novelesco. Resúmoo: a infanta
Solisa teme quedar solteira e reclámalle ao seu pai
o rei que lle busque marido, recordando que nun
tempo o conde Arnaldos lle xurara amor. Pero este
conde está casado e ten fillos, de maneira que para
casar coa princesa sen manchar a honra do rei, es-
te decide que a súa esposa debe morrer. O monar-
ca ordena ao conde que mate a súa muller, e este
vese obrigado a obedecer. A condesa, antes de fi-
nar a mans do seu marido Arnaldos, bota unha mal-
dición sobre o rei e a princesa Solisa e todos fale-
cen antes de trinta días. O noso romance, moito
máis breve que o que acabamos de resumir, limí-
tase a relatar unha anécdota, que ademais non ten
relación co romance do conde Arnaldos propiamen-
te dito. A nosa composición utiliza, por tanto, o no-
me do famoso conde no primeiro verso para chamar
a atención dos oíntes e crear expectación sobre o
que se vai contar. Está moi lograda a presentación
do conde montado a cabalo, mozo garrido e ben
feito, co recurso á repetición e o paralelismo, rema-
chado pola contraposición “cal que se poña senta-
do / cal que se poña dereito”.
“Como son da beiramar / non gasto dengue de gra-
na”. Pero o que conta a nosa composición é unha
anécdota, un encontro do conde cunha moza mura-
dana, no que o realmente importante é chamar a
atención sobre a beleza desta moza, que deixa en-
gaiolado o conde. A moza muradana chama a aten-
ción de Arnaldos porque vai vestida de negro, cun-
has roupas que fan resaltar a súa fermosura. A mo-
za explica que non leva dengue de grana, ou sexa,
un dengue granate ou colorado. Como é ben sabi-
do, o dengue é unha peza de tea, que habitualmen-
te leva retallos de veludo (terciopelo) e incrustacións
de pedraría, que se coloca co pico no lombo e que
ten dous extremos longos que se cruzan sobre o
peito para atalos ás costas. Se non me engano –
especialistas hai na vila que poden corrixirme- unha
das características do célebre traxe de muradana –
polo menos na súa versión máis elegante– é den-
gue negro. De todos os xeitos, os versos “Nena, se
vestes de loito / non é o terciopelo” soan un chisqui-
ño raros, pois o segundo verso ten unha sílaba de
menos, e non dá moito sentido. Diría orixinalmente
“non é polo terciopelo”?
“Son de Muros, son de Muros / soy de la flor de las
damas”. A rechamante vestimenta negra da moza
causa o abraio do conde, ante quen a muradana
proclama, toda chea de vento, a súa naturalidade
18
de Muros e a súa condición de dama. O feito de que
a rapaza utilice unha frase en castelán polo medio
da súa fala en galego pon de vulto o orgullo con que
fachendea diante do conde. Pero se reparamos un
pouco, chamaranos a atención o feito de que todas
as estrofas do romance teñen catro versos, excepto
precisamente esta estrofa, que ten seis versos: dá a
impresión de que estes dous versos que acabamos
de citar, coa mención a Muros, foron engadidos a
romance para darlle un toque local, muradán.
“Neve que cae no venteno / moito máis alba parece”.
Os últimos versos insisten na idea de que o negro da
vestimenta favorécelle á moza, que, tal como se nos
deixa entender, é branquísima de pel (no século XIX
o ideal de beleza feminino exaltaba as peles esbran-
cuxadas e pálidas e rexeitaba o moreno, que tanto
nos gusta hoxe: a xente aínda non ía á praia a tomar
o sol). Para isto, bótase man de dúas comparanzas,
que pechan belidamente a composición: as estrelas
que resplandecen na noite e a neve que cae no ven-
teno (no orixinal aparece con <b->). Que será o ven-
teno? Localicei un vocábulo que parece o mesmo
nun poema de Eduardo Blanco-Amor: “Feito de pano
venteno leva galano vestido” (Romances galegos,
1928). Nalgúns dicionarios atopo para vinteno: “dise
do pano que ten dous mil fíos de urdidura” (no da
Real Academia Española, veinteno: “dicho de un
paño cuya urdimbre consta de 20 centenares de hi-
los”). Isto resolve a voz de Blanco Amor, pero segue
deixándonos un pouco ás escuras sobre o noso poe-
ma. Será que vinteno tomou o sentido específico
dun pano negro? Mesmo así, parece rara a idea da
neve caendo sobre un pano.
Como damos a imaxe dos orixinais e estes poden
lerse sen dificultade, pois foron pasados a limpo
nunha pulcra caligrafía, fixen unha transcrición que
non se limita a reproducir o texto orixinal, senón que
o adapta o texto a galego actual na ortografía (un,a
> unha), corrixindo unha obvia gralla (sue > seu), un
par de detalles gramaticais (como unha estrela >
coma unha estrela; A donde > A onde) e un castela-
nismo léxico (hermosa > fermosa). Con certeza, ou-
tras versións desta composición foron recollidas por
Galicia adiante, pero estas notas non pretenden
ofrecer observacións eruditas nin fondas pescudas,
unicamente teñen o obxectivo de dar a coñecer o
romance recollido na nosa vila hai máis de cen anos,
que pode ter outros tantos máis de antigüidade e
que, a meu parecer, é bonito, ben interesante e moi
gracioso. E se alguén, aínda hoxe, ten noticias sobre
o texto ou pode dar algún dato máis que sirva para
aclaralo, benvido será.
19
p/ Xokas Figueiras.
Concello: Muros
Parroquia: Sestaio (San Miguel)
Lugar: Sestaio
Outra denominación do ben: Parroquial de
Sestaio
Cronoloxía: Idade Moderna (XVI-XVIII),
Descrición:
Pequena igrexa parroquial situada no mesmo
recinto amurallado do cemiterio. Construída con
muros de cantaría e cachotaría, posúe unha nave
en forma de “L”, co teito cuberto a dúas aguas.
Sobre a fachada principal, con dous vans, érgue-
se unha pequena espadana dobre que sostén
dúas campás e se coroa por unha cruz.
Jerónimo del Hoyo xa falaba desta igrexa no ano
1609 dicindo que era un anexo da parroquia de
Serres e que só se misaba de 15 en 15 días debi-
do á difícil subida até o lugar e a escaseza de
veciños.
Propiedade: Pública
Uso actual: Outros
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da
Xunta e dos PXOM)
Elementos mobles:
Tradición oral:
Referencias bibliográficas:
HOYO, Jerónimo del: Memorias del Arzobispado
de Santiago
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/
mapes/MUROS/documents/22396CA011.pdf
Afeccións
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Moi bo
A Igrexa de San Miguel de Sestaio
20
p/ María Luz Pérez Quintela
Tenemos en nuestro archivo el Reglamento de "La
Liga de Amigos" fundada en el año 1906. La Liga
editada un periódico que era quincenal,y se publi-
caba los días 15 y 30 de cada mes y costaba 0`10
ctms, siendo gratis para los socios.
Tenía su domicilio social en Muros, calle Real, 95,
piso principal; y la Redacción y Administración es-
taban en la calle de La Marina.
En letras bien visibles, en su portada
decía:"Defensor de los intereses generales y lo-
cales de esta Villa y su Partido". (Como curiosidad
decir que el Reglamento se imprimió en Noya en la
Imprenta y Encuadernación de M. Blanco Mar-
tínez).
Dicho Reglamento, en su capítulo 3, Artículo 9
dice:" Los socios fundadores y de número, con-
tribuirán con la cuota de entrada de 2 pesetas y la
mensual de 1 peseta, pudiendo pagarse la primera
mensualmente en fracciones no menores de 25
ctms., si el socio no contare de momento con la
señalada entrada."
En los capítulos Adicionales y en su Artículo 1º
habla de la disolución de la Sociedad, entre otras
cosas dice: "Que el efectivo que hubiese, después
de liquidar deudas y créditos, si los hubiera, se en-
tregará al Ayuntamiento para que sea aplicado a la
construcción de una casa Escuela ó a obras de
Beneficencia."
El Reglamento aparece registrado, según la Ley de
Asociaciones de aquella época, al folio 54 del libro
que se lleva en el Gobierno, con fecha 15 de Abril
de 1906. Firma el Gobernador interino, Arturo
López Llasera.
Posteriormente, con fecha 25 de Julio del mismo
1906, la Junta General aprueba algunas aclara-
ciones a determinados Artículos del Reglamento,
en las que crean una serie de pensiones y ayudas
económicas que, mañana (D.M) explicaremos,
porque nos parecen formidables.
Pensiones y Ayudas económicas:
Art.5º Se hace constar que dónde dice los vecinos
del Término municipal, debe entenderse los del
Partido judicial.
Art.12, Párrafo 8º.- "Cuando alguno de los socios
fundadores ó de número, cuya subsistenciaó la de
su familia dependa del trabajo de éste, enfermase
o sufriere algún accidente que le imposibilitase pa-
ra el desempeño de su oficio, tendrá derecho a ser
socorrido por la Sociedad, con una pensión diaria,
que estará en relación con los fondos que existan
en Caja, y con la naturaleza de la enfermedad ó
accidente que haya sufrido. Esta pensión durará
mientras dure la enfermedad ó accidente que lo
motive."
"Tendrán derecho . igualmente, a disfrutar pensión,
las viudas, huérfanos e individuos por naufragios o
accidentes que los dejen completamente imposibil-
itados para el trabajo".
La Liga de Amigos de Muros
21
"Disfrutarán de dichas pensiones, también: los an-
cianos, las viudas hasta que contraigan segundas
nupcias, los huérfanos hasta los 14 años, excepto
las mujeres, a quienes alcanzará dicha gracia hasta
los 20 años, a no ser que antes contraigan matri-
monio."
La Junta General estaba autorizada para todo esto,
y se concedían, las pensiones por enfermedad,
previo informe médico que se uniría al corre-
spondiente expediente.
El Médico de la Sociedad era D. JOSÉ CALDE-
RÓN, Socio Fundador, el cual no percibía
retribución alguna por sus servicios a la sociedad
en dichos casos.
También era cuenta de la Sociedad, amortajar, en-
terrar y mandar decir una misa en sufragio del alma
del socio que falleciere, acompañando el cadáver
una comitiva de la Sociedad. siempre, naturalmen-
te, que se tratase de un caso de pobreza.
No puedo por menos de comentar cuanta solidar-
idad por parte de estas personas, y desde luego no
creo yo que fuesen demasiados los ingresos con
los que contase el periódico, aunque se me ha
comentado por personas que conocieron esta
prensa, que se recibían muchos donativos de emi-
grantes, los cuales recibían, a su vez, el periódico
gratuitamente.
Y como broche a esta iniciativa periódistica me
queda el publicar los nombres de la Junta Directiva
que constituyó la Sociedad:
PRESIDENTE: D. Manuel P. Luces
VICEPRESIDENTE: D. Ramón Priegue Lariño.
TESORERO: D. Antonio Artaza Soto.
VICETESORERO: D. Juan Fuentes Lariño.
SECRETARIO: D. Eduardo Cerviño Caamaño.
VOCALES:
D. José Barreiros García.
D. Jacobo Formoso Porrúa.
D. José París Sande.
D. Alejandro García Pérez.
22
Qué bonita vos é esta gran ave de praia, có seu
longo pico, comprimido lateralmente, vermello
alaranxado e robustas patas rosadas, con cabe-
za, peito e partes superiores de cor negro, en
contraste có puro branco das partes inferiores.
Destaca unha larga franxa alarbranca, obispillo
tamén branco (é o tramo final superior do tronco,
xusto antes da cola, que é branca e negra). Os
que aínda non son reproductores teñen unha bu-
fanda branca na gorxa.
É moi gárrulo o ostreiro, o que significa que mete
moito barullo có seu incansable “pic-pic-pic”, lon-
go trino silbante, que comeza lento e varía en
volumen e rapidez, ou, cando se alarma, un estri-
dente “cliiip, cliip”.
Gustalle toda a costa e illas de todo arco cánta-
bro-atlántico, e moito os esteiros (aínda que
tamén visitan os herbales do interior). As veces
nidifican lexos da auga. As bandadas descansas,
de marea a marea, en islotes e bancos de area.
Manuel Lariño fíxolles estes retratos en Cabanas
e disque pódense ver cae que a diario no inter-
mareal frente á Virxe do Camiño, e tamén se te-
ñen vistas na praia de LOURO. Come entre ro-
chas e fangales. Sabe despegar as lapas e atra-
par bivalvos con asombrosa habilidade, e tamén
cangrexos e camaróns.
Amado Barrera para TMT
Fotografía cedida por Manuel Lariño
OSTREIRO (Haematopus ostralegus).
23
Perigos asolagados p/ Manuel M. Caamaño
Nas inmediacións da entrada da Ría de Muros
atópanse algún dos baixos mais perigosos de
toda a costa galega . Pedras que nunca so-
bresaen do mar pero que están tan so cuber-
tas por uns poucos metros de auga o axexo
de calquera navegante despistado.
Meixide, Mean, Ximiela e mais Baia son os
nomes destes baixos. Cando o mar esta cal-
mo e chan e difícil saber a súa localización a
non ser que se dispoña de una carta detalla-
da da zona ou se coñezan as súas situacións
por medio de enfilacións de dous ou mais ac-
cidentes xeográficos na costa. Este segundo
método , o das marcas, foi e segue a ser uti-
lizado polos pescadores dende tempos inme-
moriais.
Os arredores de estes baixos son verdadeiros
cemiterios de naves que por ter perdido o
seu rumbo , ou por ser levados alí polos ven-
tos ou as correntes.
Esta e unha pequena lista de algúns dos mais
salientables naufraxios que teñen acontecido
neles.
MEIXIDE:
Ter ano 1900 mercante
Ussabón ano 1900 mercante
Castor ano 1901 mercante
Sorrento ano 1904 mercante
Cardenal Cisneros… ano 1905 b/ de guerra
Robina ano 1917 mercante
Condor ano 1921 Pailebote
MEAN:
Natal ano 1887 mercante
Bonnacorel ano 1890 pasaxe
Rochestar ano 1894 mercante
Virxe das Dores ano 1920 pesqueir
XIMIELA:
Nile ano 1890 pasaxe
Larache ano 1908 pasaxe
Alberto Treves ano 1916 mercante
BAIA:
Vellatona ano 18?? pasaxe
Salier ano 1896 Pasaxe
Horatio ano 1904 mercant
24
DON RICARDO TOBÍO RAMA (II):
-Unha vida de dedicación plena a su pueblo-
p/ Amador Martín Armesto.
Historias de la historia.
Se cuentan muchas historias sobre la persona de D.
Ricardo. Pero aunque tantos años dan para mucho,
y que su personalidad era capaz de agrandar su
leyenda por sí sola, tristemente se empieza a per-
der su memoria por simple ley de vida. Sus coetá-
neos ya no existen, para reverdecer recuerdos de
transmisión oral; las personas de más edad todavía
vivas hoy día fueron, seguramente, las nacidas en
los primeros partos atendidos por él. Y, aunque
algunas de ellas son todavía lúcidas, las memorias
se van borrando. Pues por falta de memoria o por
exceso de repetir unos cuentos y otros, los sucedi-
dos atribuidos a D. Ricardo se escuchan en diferen-
tes versiones, a veces en nada parecidas a lo
acontecido realmente, aunque en todas salga a
relucir la admiración por sus virtudes. Es por esto
que no me puedo responsabilizar de la exactitud
histórica de hechos o personas en lo que paso a
relatar a continuación.
La caída en el río. Una noche de tormenta, de
vuelta de acudir a un enfermo en Pando, Don Ri-
cardo intenta vadear el río Rateira por unos pasales.
El río va crecido y supera las piedras unos palmos.
El caballo, probablemente asustado por un rayo
aunque tampoco hacía mucha falta, pisa mal y cae
al río. Don Ricardo, que ya tiene en torno a los se-
senta años de edad, trata de desprenderse de su
capote y consigue alcanzar la orilla con la ayuda de
un tronco caído sobre el cauce. Acierta a pasar en
ese momento D. Ángel, el cura de Abelleira, que
va a misar a Torea. El sacerdote cede su montura
al médico y le ofrece su casa para secarse de la
mojadura, que ya se ocuparán los vecinos de locali-
zar el caballo huido. Don Ricardo se va directamen-
te para Esteiro. Esta mojadura le cuesta una pul-
monía que le tiene postrado 15 días, durante los
que atiende su consulta desde el mismo lecho. Las
versiones: "Lassie"; su fiel perro "Ton" se lanza al
río en pos de su amo y lo rescata arrastrándolo a la
orilla, sujetándolo por el cuello de la chaqueta. Pe-
ro hay otra mejor, la versión "Rin tintín": El perro,
tras rescatar a su amo, sujeta al caballo por la brida
y a todo galope lo lleva a casa, donde llega exhaus-
to, y a ladridos y gestos hace comprender a la fami-
lia que algo grave ha ocurrido al doctor, y de ese
modo les convence para que lo sigan; conducién-
dolos hasta el lugar donde había dejado a buen re-
caudo a su querido patrón. Porque no le dieron pa-
pel y lápiz, que les hace un croquis. Estas versio-
nes tan románticas y creativas eran consecuencia
de la cultura al uso, donde novelas y películas se
infiltraban en los coloquios populares, que era (Y
en gran parte sigue siendo en estos pequeños nú-
cleos) el sistema habitual de transmisión de las no-
ticias; y donde de este modo, se pretendía ensal-
zar la figura del médico, y por extensión de sus ani-
males, muestra espontánea de admiración y agra-
decimiento. Lo que no quita que "Ton" fuese un
buen perro, siempre en pos del doctor a caballo.
El sistema de asistencia domiciliaria en un área tan
extensa para los medios de transporte de que se
disponía, donde no existían la mayor parte de las
carreteras que hoy conocemos. Los trazados ac-
tuales en su mayoría son posteriores a los años
cuarenta, y se asfaltaron anteayer, como quien
dice. Hasta entonces, todo eran "corredoiras" y
25
caminos de monte, donde el alumbrado público
era prácticamente inexistente. Y sin teléfono, avi-
sando en persona, teniendo a menudo que reco-
rrer a pié 8 ó 10 Km. hasta la casa del médico;
conllevaba con cierta frecuencia un peregrinar del
médico de casa en casa, de aldea en aldea, acu-
diendo a sucesivos avisos sobre la marcha. Allí
donde le pillaba la hora de comer, comía de lo que
le ofrecieran. Incluso se le tiene perdido la pista
más de 24 horas sin aparecer por casa, por que-
dar a la espera de un parto inminente o por cierta
medicina, encargada a algún mozo del lugar, y la
recuperación del enfermo. En estos casos, el
mensajero daba cuenta de la ubicación del médico
y, boca a boca, las noticias sobre su paradero lle-
gaban a su casa.
En cierta ocasión, acudiendo en moto a
una urgencia, tuvo un accidente a la altura de Tal,
cayendo de la moto y quedando ésta averiada en la
cuneta. Al parecer, el viento había tirado unos ca-
bles sobre la calzada que se enredaron en el
vehículo. También era de noche. A las tantas,
llaman a la puerta del taxista del pueblo, "O Caro-
lero", que por aquellas fechas, año 62, estrenaba
Seat 1500. Se presenta la hija del médico. Su pa-
dre, lesionado y sin moto, había regresado a casa
por su pié y la mandó a buscar al taxista. Pero la
urgencia no era para llevar al médico al médico,
que sería lo esperado. Era para llevarlo a casa del
paciente y poder resolver la asistencia interrumpida
por la caída de la moto. Por cierto, al final la ur-
gencia quedó en nada, una simple indigestión que
se resolvió sola. Don Ricardo tenía entonces 74
años.
Bueno, trabajo para "Quilindolo", Joa-
quín Rama, que era el mecánico oficial del doctor.
Era normal, como hoy sería cambiar una rueda
pinchada, saber poner una herradura. Encontrar-
se con una visita del médico que no viene a ver a
ningún paciente, que se presenta con una herradu-
ra en la mano y el caballo del diestro pidiendo que
le saquen un martillo y que le sujeten al animal
mientras lo calza, era normal. Pero con las motos
confiaba en los mecánicos habituales. Se compró
una BSA, que tuvo que cambiar por una bicicleta
durante la guerra por falta de recambios. Mejoró
esta última acoplándole un motorcito, que nunca
rindió lo suficiente, teniendo que tirar de pedales a
menudo. Luego se hizo con una Guzzi, relegando
la BSA al desván. Aquellas todavía se las arregla-
ba "Dentones", Moncho de "Raperto", que era un
figura. Vendidas éstas, compró una Peugeot 125
cc., y poco más tarde, una Derlan 75, para tener
así recurso de transporte en caso de avería de una
de las dos motos, y porque la Peugeot se le hacía
demasiado pesada para andar por los caminos.
Las motos nuevas se las encomienda a Joaquín
Rama "Rañoa" en lo respectivo a su mantenimiento
26
mecánico. "Quilindolo" estaba al quite y le solucio-
naba las averías por complicadas que se presenta-
ran. Estando en la mili, fue llamado por el doctor,
que le consiguió un permiso a través de un colega
comandante médico, Don Luis, para venir a Estei-
ro a arreglarle la moto. Y es que Joaquín es caso
aparte, toda su vida fue mecánico-inventor, de
profesión y vocación. Aún hoy en día su casa está
llena de engendros y componendas artesanas que
funcionan perfectamente. Según el informante,
"Quilindolo" puede ser también "Quirindolo" o
"Quilindoli"; en la partida de bautismo no se espe-
cifica.
Senectud.-
Don Ricardo ejerce su profesión y su destino hasta
una edad muy avanzada. Aunque se "retira" con
ochenta años, vencido por un glaucoma que nunca
se ha tratado por falta de tiempo (En casa de he-
rrero...). Prácticamente ciego, todavía atiende
cualquier consulta para la que se le solicite. A tien-
tas, con ese tacto tan virtuoso que poseía. A sus
vecinos le daba igual su ceguera, por la fe que te-
nían en el médico, y lo iban a buscar para conducir
su caballo hasta casa del paciente. Con ochenta
años, (Fallece a los 85) atiende todavía sus últi-
mos partos; teniendo que habilitar para ello a una
costurera, todavía viva hoy día, como ATS impro-
visada y dar los correspondientes puntos para ce-
rrar desgarros perineales. Estos últimos casos se
trataba de pacientes que pertenecían a su círculo
de parientes y amistades cercanas. Este es el ver-
dadero milagro de su historia, su longevidad profe-
sional y su lucidez mental hasta última hora. Como
consta en su lápida, viudo de Mercedes desde
1970, fallece el 20 de Diciembre de 1973, aprove-
chando esta excusa para dejar definitivamente su
trabajo en este mundo y reunirse con su querida
esposa.
Su memoria.- El objetivo de este artículo no es
cerrar este capítulo de la historia de Esteiro, un
pueblecito de la Ría de Muros, vinculado desde
siempre al mar y a la agricultura. Es tratar, humil-
demente, de mantener abierta la puerta de su me-
moria, de una vida tan unida a la de las gentes de
este trocito de tierra que nos tocó compartir, en
nuestro paso por el universo infinito, y dar así con-
sistencia a las raíces de nuestra juventud y de las
generaciones futuras. Que no se olviden aquellos
tiempos de necesidad, cuando la solidaridad entre
vecinos era indispensable y necesaria para poder,
entre todos, salir adelante; y que D. Ricardo estu-
vo ahí como un vecino mas: No fue un médico de
reyes ni se codeó con figuras ilustres, se le recuer-
da por sus méritos propios. En este sentido, muy
adecuado el dedicar a su persona el colegio de
nuestra localidad. Pero hace falta algo más. Todos
los que le conocieron coinciden en esto. Que no se
apague, que no se olvide quien fue y cómo fué:
Un luchador por la salud de sus paisanos. Su casa,
la casa del médico; su despacho, su biblioteca...
vestigios de su presencia que languidecen destina-
dos al polvo y al desguace. Ni siquiera una placa
en la fachada recuerda la identidad de ese edificio
que fue la sede del alivio y la esperanza durante
tantos años y tantas generaciones. En vida, siem-
pre se opuso D. Ricardo a recibir ningún homenaje
27
de agradecimiento: "Lo que tengáis pensado gastar,
lo dais de limosna por mi." Pues aprovechemos el
momento, ahora que tendrá difícil oponerse. Algo
habrá que hacer, me apunto a lo que sea.
Agradecido a todos los que me habéis echado
una mano en la elaboración de este reportaje, por
la ayuda y por la paciencia, especialmente la de los
familiares del doctor.
El sistema sanitario desde principios del
siglo XX..- El 9 de Octubre de 1940, una orden de
la Delegación Nacional de Sindicatos pone el punto
y aparte en la cultura de la sanidad pública españo-
la, modernizando el sistema y centralizando en el
estado la prestación social. En dicha orden se ab-
sorbe la antigua Mutualidad Obrera. Articulada mas
tarde en la Orden General de Delegación nº 32, de
9 de Marzo de 1.946, agrupa y asume la asistencia
prestada hasta entonces por montepios, cajas labo-
rales y mutualidades de empresa existentes. Hasta
entonces, el concepto de medicina social ha tenido
que evolucionar de "Caridad cristiana" a "Derecho
administrado por el estado", pasando por el "Yo me
lo guiso, yo me lo como" de las mutuas . Aunque
otros países hayan ido algo por delante en estas
teorías (Inglaterra en 1911), lo cierto es que la
preocupación por hacer de la sanidad pública una
cuestión de estado surge en España en los años 17
- 18 del pasado siglo. El reconocido higienista Mar-
tín Salazar publica "La Sanidad y los Seguros So-
ciales" en 1.918. Estas ideas se toman como fruto
del pensamiento anarquista y son combatidas con
vehemencia o ignoradas con desprecio por políticos
y colegios médicos. Estos últimos consideran en
sus congresos (1.921 en Barcelona) que "no se
puede consentir la intervención del estado en la or-
ganización de la sanidad pública, sería una injeren-
cia en la profesión que llevaría el sistema de benefi-
cencia a su destrucción, y a la medicina al caos y al
atraso, provocando una crisis social." (Entonces,
los avances sociales eran sinónimo de caos para
mucha gente) Durante la Segunda República, Don
Marcelino Pascua, ministro de sanidad en 1932,
tuvo que dimitir a causa del rechazo total de la clase
médica hacia su reforma de la sanidad pública, que
fué, posiblemente, la base de la de 1940. La me-
dicina social era socorrer al desvalido: Las accio-
nes relacionadas con la infancia y la vejez, por
ejemplo los centros "Gota de leche", donde se
atendían las necesidades pediátricas y la malnutri-
ción infantil, por iniciativas solidarias urbanas, las
"Casas de Socorro", las "Casas Cuna".... La iglesia
tuvo algo que ver en esta forma de pensar. Con su
necesidad de campos donde ejercer su labor pasto-
ral y su ayuda cristiana, venía reclamando desde
siempre la exclusiva de la organización de la asis-
tencia social integral en España y otras labores que
consideraba propias y de las que paulatinamente
iban siendo despojadas por las legislaciones libera-
les. Porque siempre estuvo al pié del cañón en el
tema, con su innegable influencia (A saber cuantos
sobrinos-médicos se contarían en el mundo), su
manera de "socializar" era considerada mas benig-
na que otras, predicadas desde púlpitos mas terre-
nales. (continuará)
28
O Arquivo da Real Academia Galega está constituído pola
documentación xerada e recibida pola institución no exercicio
das súas funcións e actividades e conservada para a xestión, a
información, a cultura e a investigación. A súa orixe data da
fundación da RAG, en 1906, e constitúe unha fonte fundamen-
tal para o coñecemento da historia da institución e de Galicia.
Conserva, asemade, os arquivos que gardan a documentación
persoal, familiar e profesional dos intelectuais que, co pasar do
tempo, fixeron doazón dos mesmos á RAG. Entre eles destaca
o de Don Ramón de Artaza Malvarez, ilustre muradán, e Cro-
nista Oficial da Vila de Muros, ata a seu pasamento no ano
1975, a idade de 99 anos.
O acceso os arquivos de Don Ramón é libre para investigado-
res e cidadáns en xeral, agás no caso de materiais que, polas
súas características -rareza, conservación, etc.-, precisen a
autorización da Comisión Executiva da RAG.
Os centos de documento doados a RAG pola familia de Don
Ramón, son un legado dunha importancia máxima porque
constitúen unha parte importante para o coñecemento i estudio
do acontecer histórico de Muros e as súas terras. Os servizos
técnicos da RAG están procedendo ao seu estudo e cataloga-
ción. Permitímonos facer pública unha pequena parte dos docu-
mentos xa catalogados, co fin de que calquera estudoso da
historia de Muros teña referencia dos documentos xa dispoñi-
bles.
Colección de Don Ramón de Artaza Malvarez.
1.-Apelación ao rei que se fai pola Junta Gremial da vila de Muros
e... 1819,
2.-Auto ordinario do Prior de Muros contra o Arcebispo 1743
3.-Barreiro de Vázquez Varela, Bernardo, Insignias y blasones de
Muros, 1888
4.-Carta de amoestación eclesiástica, notificada por parte de Elvi-
ra... 1459, xaneiro,
5.- Carta do Prior e Coengos da igrexa Colexial da Vila de Muros á
Ra... 1846,
6.-Carta e real provisión do Capitán General de Galicia e presiden-
te ... 1788
7.-Certificación feita por Ramon Cayetano Ramos sobre o cobro
das r... 1843,
8.-Certificación feita por Ramón Cayetano Ramos sobre a renda
sobre f... 1842
9.-Certificado de bautismo do fillo de Micaela de 1856, decembro,
10.-Certificado de cautiverio e libertade de Hernando Gonçalez hijo
de ... 1656, xuño, -
11.-Certificado do pago feito polo concello de Muros ao Cabido da
Colex... 1828, marzo, 22
12.-Concesión feita ós veciños de Muros do arbitrio da sardiña e
do viño RAG. 1735
13.-Conta para o cabido da Colexiata do que corresponde a cada
señor ... 1812, marzo
14.-Contas que os coengos Jose Malvarez y Josef Giance en re-
presentac... 1811
15.-Contestación ao oficio no que o Concello de Santiago solicita
ao c... 1820, setembro,
16.-Convocatoria feita á Corporación de Muros para recibir ao
Comisionado 1828, xaneiro,
17.-Copia da Bula da Colexiata de Muros do ano 1506 traducida
por man... 1787, xullo, 14
18.-Copia da Bula de Alejandro VI para a presentación de preben-
das e be...
19.-Copia da apelación que fan os vecinos de Muros contra a con-
cordia ... 1711
20.-Copia da certificación dos distintos cargos do Cabido da Cole-
xiata 1828
21.-Copia da denuncia que fai o prior da Colexiata de Muros, Juan
Anton... 1822, agosto, 31
22.-Copia da instancia que fan o prior e o cabido da Colexiata de
Muros... 1845, marzo, 17
23.-Copia da petición do prior e cabido da Colexiata de Muros
suplicand... 1842, enero,
24.-Copia da representación dirixida a Isabel II polo prior e o cabi-
do d... 1845, xaneiro, 21
25.-Copia da representación dirixida a Isabel II protestando pola
orden... 1842
26.-Copia das constitucións da Colexiata de 1589, xaneiro,
27.-Copia das contas que rinde ao cabido o coengo da colexiata
de Mur... 1815, agosto, 19
28.-Copia del testamento e manda de Juan Gill, mercader e veciño
de ... 1563
29.-Copia do Real Privilexio que Sancho IV concedeu a Muros
1779, novembro,
30.-Copia do Real privilexio de Carlos III sobre a feira de Muros.
1780, decembro, 23
31.-Copia do escrito que o Prior da Colexiata dirixe ao Arcebispo
de S... 1830, febreiro
32.-Copia do escrito que o prior, Juan Antonio Calderón, e os
coengos... 1821, setembro, 20
33.-Copia do oficio que a Xunta de dotación do culto e clero enviou
ao ... 1841, marzo,30
34.-Copia do título dos oficios e rentas da cestería para la sardina
que ... 1617, agosto, 5
35.-Copia dos articulos 5º, 6º e 7º da Real Instrucción sobre dota-
ción ... 1840, agosto, 10
36.-Copia dunha carta de previsión sobre a venda de décimos e
alfolí do... 1568, maio, 10
37.-Despacho, pedimento e autos do expediente da Colexiata de
Muros1822, agosto, 22
38.-Doazón de Ruy Gonzalez, morador de Brion, a Ignez Perez
dun quiñó... 1378, marzo, 7
39.-Doazón do casal de Quindaas por Gonzalo García en favor de
Rodrig... 1408, abril, 10
40.-Documento da venda que fai Joaquin Gonzalez Figueroa, veci-
ño de M... 1769, abril, 8
41.-Documento sobre o reconto e alarde dos veciños de Muros.
Hai rela... 1542, setembro, 14
42.-Documentos referentes a Muros: convento, hospital, escola
pía, Sa...1836
Os arquivos de Don Ramón de Artaza
29
43.-Documentos sobre provisión de prebendas colexiais, preito
seguido... 1745?
44.-Dous documentos dirixidos o Presidente del Real Acuerdo de
este R 1829, setembro
45.-Dous documentos nos que Domingo Suarez en nome de Joa-
quín Malv... 1840?
46.-Escrito de Jose Giance prior da Colexiata solicitando un despa-
cho... 1847, agosto, 1
47.-Escrito de Juan Calderon prior da Colexiata de Muros ao Gefe
políti... 1822, setembro, 18
48.-Escrito dirixido ao Regente del Reino de las Españas protes-
tando p... 1842, abril, 30
49.-Escrito dirixido á Junta Superior de Armamento por Jose Gian-
ce coe... 1810, xullo, 10
50.-Escrito dirixido á Real Sala del Crimen para que se anulen as
pen... 1810, setembro, 15
51.-Escrito do Ayuntamiento Constitucional de la Villa de Muros ao
Pre... 1820, abril, 26
52.-Escrito do Ayuntamiento Constitucional de la Villa de Muros
dirixid... 1820, novembro, 14
53.-Escrito do Licenciado Giance solicitando para a Colexiata a
restitu... 1817
54.-Escrito do escribán de Muros José Lorenzo Varela polo preito
ent... 1824, agosto, 22
55.-Escrito do prior da Colexiata Jose Giance en protesta polo
pouco c... 1832
56.-Escrito do prior da Colexiata Jose Giance sobre o dereito do
Cabid1832, maio, 17
57.-Escrito do prior da Colexiata Jose Giance á Junta Superior del
Cul... 1846
58.-Escrito do prior da Colexiata ao Rexente do Reino das Espa-
ñas sobr...1842, abril, 30
59.-Escrito do prior e cabido da Colexiata de Muros no que acusa o
rec... 1842, abril, 23
60.-Escrito que fai o sancristán da Colexiata de Muros para que lle
pague...
61.-Escrito que o prior, Juan Antonio Calderón, e os coengos da
Colex...1821, setembro, 20
62.-Escritos do prior da Colexiata de Muros sobre o testamento de
Jose...1826, xuño, 15
63.-Escritura de renovación de foro dunhas casa de Muros a favor
de ...1715, febreiro, 7
64.-Foro de Ines? Perez, abadesa do mosteiro de San Salvador, a
Rodri... 1400?
65.-Foro do mosteiro de Santa María de Belvis a Isabel Diaz e a
outros... 1519, agosto, 15
66.-Foro outorgado a Alberte de Basarra y Taresa Dominguez de
Caama... 1608
67.-Instancia dirixida á Real Sala del Crimen pola que se solicita a
dis... 1812, xullo
68.-Ioanes Ares? de Povilla veciño da freguesía de Santa María de
Aenra… 1368, maio,
69.-LOS CHURRUCHAOS. Guerras de don Berenguel de Lando-
ria, Santia... 1889
70.-Manual axustado do preito entre o prior da colexiata de Muros,
Jua... 1745
71.-Nomeamento de Antonio Pardiñas Villar de Francos como
rexidor da... 1687, xaneiro, 10
72.-Nomeamento de José Giance como prior da Colexiata de Mu-
ros en s... 1831, setembro, 19
73.-Nomeamento de Rodrigo de Castañeda e González 1664
74.-O Gobierno Politico Superior de la Provincia de Galicia comuni-
ca a... 1820, maio, 6
75.-Oficio do Arcebispado á Colexiata de Muros para regularizar a
situ... 1822, agosto
76.-Oficio do Arcebispado á Colexiata de Muros sobre a elección
do se... 1840, agosto, 13
77.-Orden de Pedro de Hordeñana para que Pasqual Lopez Varela
correo d... 1770, agosto, 28
78.-Orden de Pedro de Hordeñana para que Thomas da Cancela
correo de ...1769, agosto, 1
79.-Orden do xuíz de Muros, Juan Manuel de Loys pola que ase-
gura a pr... 1809, abril, 24
80.-Petición de Antonio Xerpe de Camaño, familiar do Santo Oficio
da In... 1563, setembro
81.-Petición que Josef Gianze prior da Colexiata de Muros fai ao
Presi1846, agosto,
82.-Plano do porto de Muros escala 1:2.500 1861
83.-Preito entre o Prior e varios interesados nas prebendas de
Sancrist... 1787
84.-Préstamo que fai Juan Antonio Giance á Colexiata de Muros
1808, abril,
85.-Presuposto do concello de Muros para o ano 1876-1877 1876
86.-Presuposto dos gastos necesarios para o culto parroquial de
Nuest... 1843, xaneiro, 12
87.-Providencia papal a Diego de Santa Maria Salazar sobre un
preito. 1712, febreiro
88.-Querela que fai o Cabido da Colexiata de Muros sobre o Testi-
monio d... 1811
89.-Reclamación que fai o prior da Colexiata de Muros ao Arcebis-
pado...1847, setembro, 18
90.-Redención dun xuro de maravedíes de Muros. Copia feita no
sécul... 1556, setembro, 24
91.-Reunión do Cabido da Colexiata e elección dos distintos car-
gos e ac...1827, novembro,23
92.-Sobre la exención do décimo do peixe nas vilas de Noia, Muros
e Po..1735, xuño, 25
93.-Solicitude da Colexiata de Muros para o secuestro e embargo
da... 1838
94.-Tanscricións de documentos de Artaza RAG. Depósito 4
95.-Transcripción das Ordenanzas de la villa de Muros 1406
96.-Traslado do título de familiar do Santo Oficio a Pedro Fernan-
dez Da... 1633, xuño, 9
97.-Trece documentos sobre o subsidio anual extraordinario de
30.000.000. -1818 - 1847
98.-Título de rexidor da vila de Muros a Antonio Pardiñas Villar de
F... 1587, xaneiro, 10
99.-Título de rexidor da vila de Muros a Antonio Xerpe de Camaño
que... 1621, decembro, 22
100.-Título dunha prebenda a favor de Joseph Xiance RAG. 1807,
abril, 12
101.-Venda de Gonzalo de Vaño veciño de Muros a Munio veciño
de Muros. 1446
102.-Venda dun poder que ten Constanza ?? muller de Ioanes
Perez de B... 1346, abril
103.-Venda dunha herdade de Francisco de Caamaño de Finiste-
rre a Afo... 1506, xaneiro, 20
104.-¿Venda de Aras Nuñez a Diego Perez dun tallo e herdade
que esta ... 1332, xuño, 4
30
Xullo do 36 en Muros
“Vostedes digan o que queiran, que nós
escribiremos o que queiramos”
p/ Xusto de Fisterra
Escribín este relato coa intención de dar a coñecer
á miña familia o que sucedeu co meu avó naqueles
anos da Guerra Civil. Escribino en castelán, malia
que os amigos de QPC tiveron a ben traducilo ao
galego, polo mesmo motivo xa que ao ser o meu
avó de Beteta (Cuenca), así lle será mais fácil de
ler. Non quixen engadir máis datos xa que a miña
intención non é a de escribir un libro, mais se al-
guén desexa obter datos sobre algún familiar dos
que saíron nos buques, dareillos.
Ás 5,15 da madrugada do día 18 de xullo de 1936,
divúlgase por radio a locución de Franco, coñecida
como “o manifesto das Palmas”. Na que se explican
os motivos da sublevación.
Mentres tanto, en Galicia, a vila de Noia permanece
fiel á República, o seu alcalde Severino Igrexas Si-
so, e o Capitán de Carabineros Francisco Marin
Moya, deciden non declarar o estado de guerra,
dispondo que se cortasen as comunicacións terres-
tres para impedir a entrada dos sublevados a Noia.
Francisco Marín, cursa unha orde aos postos de
Carabineros doutras vilas ao mando da súa Capita-
nía, a que se acuartelen en Noia, a sección 2ª com-
posta polos carabineros de infantería e mariños de
Muros, Lira e Esteiro, estaba xa en Noia o día 20,
así como tamén a 4ª integrada polos postos de
Noia, Freixo e Son. Faltaban soamente a 1ª e 3ª
seccións, que entraron na vila o día 21 ás nove e
media da mañá a 1ª, formada polos postos de Co-
rrubedo, Sta. Eugenia, Poboa, Boiro, Rianxo e Pa-
drón; e ao día seguinte 22 a 3ª, constituída polos de
Corcubión, Cee, Fisterra, Muxía e Camariñas. Con-
taba esta compañía cun total de 90 homes aproxi-
madamente que foron aloxados, parte no Cuartel de
Carabineros de Noya, e o resto na Casa do Conce-
llo.
Nunha reunión con representantes do concello, o
tenente da Garda Civil, o Capitán de Carabineros
asume o mando da vila, ao ser este corpo, o que
conta con maior número de efectivos e ter este
maior gradación, dicindo que o permanecía fiel á
República e o que quixese seguilo libremente sería
ben recibido.
Ao mando de alférez Rei, chegan o día 23, varios
Gardas Civís coa intención de facer cambiar de
idea ao Capitán de Carabineros, o cal non conse-
guiron.
Como en todas as situacións de perigo e ante a
ameaza de que a artillería de Santiago, tome repre-
salias contra a vila, a xente acapara víveres e ou-
tros produtos de primeira necesidade, mentres as
autoridades dispoñen unha requisa destes e bar-
cos, os cales axudaríanlles nunha posible evacua-
ción era o día 24, o Concello de Noia, recibe unha
chamada do alcalde de Muros ofrecéndolle pesca-
da, xa que, recalaran a devandito porto os bous
“Santa Rosa” e “Santa Eulalia” logo de rematar as
súas faenas de pesca no norte de Portugal. A res-
posta do interlocutor foi tan rápida como firme:
- “Non nos interesa o peixe pero os bous si, non os
deixes partir de ningún modo”.
José Pedreira Bures, primeiro tenente de alcalde de
Noia, quería así garantir a marcha de todos fieis á
República nunha hipotética evacuación ,xa que o
pequeno remolcador que tiñan requisado en Noia
31
non podería albergar a todos.
En Muros, o uxetista Liño Tieles, requisa armas ante
un posible ataque dos rebeldes, formando así un
grupo de vixilancia nocturna. Ao seguinte día sóbese
ao chamado “camión das pedras”, dirixíndose neste
á vila de Noia, para así, ter noticias da evolución do
alzamento. Alí comprobou como os Carabineros en-
frontábanse verbalmente cos Gardas Civís. Tamén
viu aos mineiros de Lousame, os cales serían clave
nas voaduras das pontes; tamén viu aos Carabine-
ros Logo e a De o porto, coñecidos pola súa afec-
ción ao boxeo. Ambos o presentaron ao Capitán, o
cal ao decatarse de que era de Muros, interesouse
na cantidade de barcos que había en devandito por-
to, contestándolle este que os dous bous eran sufi-
cientes para levar unha gran cantidade de persoas.
Ao escoitar isto, con voz amable, o Capitán de Cara-
bineros mándalle requisarlos e telos listos para partir
con destino a alta mar.
As autoridades cursan entón aviso aos concellos
limítrofes, para facer saber a quen tivese algunha
responsabilidade política, ou se mostrasen fieis á
república, para ofrecerlles unha prudente retirada
cara ao porto de Muros, así, embarcarse cara a un
porto que non fose controlado polos sublevados.
Mentres tanto en Muros, Liño Tieles, diríxese cara o
concello para conseguir unha orde de requisamiento
dos dous buques. O alcalde interino, José Veloso
“Trosky”, logo de recibir as dúas actas, dirixiuse cara
á casa dun dos capitáns, Antonio Gómez, o cal ao
lela asinouna. Ao preguntarlle pola residencia do
outro capitán, Antonio Gómez ofreceuse a acompa-
ñalo a casa de Juaquín Lariño, asinando a outra ac-
ta. Comunicóuselle así mesmo a ambos os capitáns
que os buques debían de estar preparados para par-
tir en calquera momento, coa tripulación a bordo e a
máquinas lista. A data da saída notificaríaselles pos-
teriormente.
Estes feitos ocorrían na mañá do sábado 25 de xu-
llo. Liño Tieles, acompañado do seu amigo Juan
Martínez Vidal “O Rola”, desprazáronse ao porto
para controlar os buques, vendo que estes estaban
separados do porto sen fondear, entón, decatáronse
de que un pescador estaba no seu bote, era “O Lea-
da”, coñecido de Liño ao cal obrigaron a levalos a
que os subise a bordo dos buques para amarralos
ao peirao. A astucia que estes dous homes tiveron
ao apoderarse dos micrófonos de ambos os buques,
para que así, os falanxistas de Muros non puidesen
comunicarse cos seus compañeiros. Foi crucial.
O capitán do “Santa Eulalia” mostrábase remiso a
este acto, polo que expresando as súas protestas,
conseguiu que fosen depositados na subdelegación
marítima.
Mentres en Noia, as novas escoitadas pola radio
non son alentadoras, só quedaban en Galicia pe-
quenos focos fieis á República. Pedro Burés manti-
ña unha dilatada conversación co alcalde na cal no-
tificaba a súa preocupación polo pequeno remolca-
dor confiscado na vila. Díxolle que, ao ser o alcalde
familiar do dono do buque fixese o posible para que
debido á marea non queda encallado o pequeno
remolcador de Barcia. Así tamén, que tiveses os
tanques cheos de combustible, por se se tiñan que
ir.
Lista de Carabineros que se mar-charon nos dos bous de Muros
32
De súpeto, un novo episodio faría cambiar as pers-
pectivas destes homes. Un ruído fixo que moitos
puxesen a mirada cara á praia de Testal. Sobrevoa-
ndo esta, un hidroavión puña rumbo cara á igrexa
de San Martín, arroxando unha bomba que fixo ex-
plosión nunha casa en fronte de devandita igrexa.
Logo arroxou outra na porta da vila e outra no Cam-
po da Feira, as cales non fixeron explosión, tamén
arroxou panfletos nos que dicía:
“MINEROS Y CARABINEROS DE NOYA :
RENDIOS, DE LO CONTRARIO RECIBIREIS
UN FUERTE CASTIGO.EL EJERCITO RECO-
RRE VICTORIOSO TODO EL PAIS”.
Aínda que o dano causado polos artefactos non
foron de importancia, produciu medo entre os veci-
ños, os cales apresuráronse a colgar nos seus bal-
cóns sabas brancas, como mostra de rendición. O
hidroavión fixo unha pasada semicircular pola vila
de Noia afastándose polo mesmo lugar polo cal ha-
bía aparecido.
Ao tempo un radiotelegrafista noies mandou un te-
legrama ao alcalde facéndolle saber que na madru-
gada do 26 a artillería de Compostela tiña intención
de tomar a vila.
Estes acontecementos provocaron que o alcalde
convocase unha reunión urxente no concello, forzas
sindicais, mineiros de San Fins, concelleiros e o
Capitán de Carabineros reuníronse para tomar un-
ha decisión, a cal, como non, sería, preparar os
camións autobuses, para que todo aquel que se
mantivese fiel á república subise neles con di-
rección a Muros para embarcarse nos dous bous.
Os mineiros de San Fins, xunto a outras forzas de
apoio popular, serían os que lle ofrecesen unha boa
retirada. Para iso e seguindo as ordes dadas polo
capitán de Carabineros, cortarían as liñas telefóni-
cas, derrubaríanse as pontes de San Justo, Se-
dofeito e Vilacoba, así como o de Ponte Beluso en
Barro. Soamente mantíñase en pé a ponte de Pon-
tenafonso, polo cal pasarían na súa retirada da vila,
ordenando colocar cargas explosivas nun dos seus
arcos por se a Garda Civil perseguíseos.
A partir das dez da noite dese mesmo día o alcalde
sae ao balcón do consistorio, dirixíndose aos pre-
sentes:
“Tuy, en la provincia de Pontevedra, y Noya en
la de La Coruña, son los únicos pueblos de Ga-
licia que aún continúan fieles al gobierno legal-
mente elegido por el pueblo español en las
elecciones de febrero último. Pero, también es
cierto, que como dos “quijotes galaicos” pe-
leando contra molinos de viento. Nada pode-
mos hacer ya para cambiar la situación en favor
de nuestra causa, pero si podemos, y debemos,
evitar que haya víctimas en nuestro pueblo. Me
siento orgulloso de todos ustedes por la colabo-
ración que desde el primer momento me habéis
prestado. Ahora, también os pido, que llegó el
momento de deponer las armas. Hay dos co-
yunturas, quedarse o irse en busca de una zona
leal en la que proseguir la lucha. En el puerto
de Muros, tenemos bajo control, los bous Santa
Rosa y Santa Eulalia. ¡Sois libres de seguirme o
de quedaros, y tanto a unos como a los otros,
les deseo la mejor suerte como para mi anhe-
O meu avó, Justo Gómez Verges, foi de-
tido e xulgado na Coruña, acusado de
auxilio á rebelión, setenciado a 15 anos
de prisión no Castelo de San Antón (A
Coruña) á idade de 47 anos.
33
lo!.”
Estas palabras ditas por aquel gobernante, mostra-
ban a intención de non deixar pinga de sangue na
vila, pingas que, se converteron en regueros polas
cunetas da comarca do sangue manado polos
“paseados” acusados polos seus propios veci-
ños. Pero isto sería moito despois da partida dos
dous buques.
Á medianoite, empezaron a marchar os camións
que días antes levasen aos mineiros de San Fins á
Coruña, esta vez o seu destino sería o porto de Mu-
ros.
Liño Tieles e Juan Martínez “O Rola”, os republi-
canos de Muros que confiscaran os buques, de-
cidiron cubrir a retirada dos seus compañeiros facía
os barcos, para iso logo de cruzar o río Valdexería,
subiron ao monte chamado Cruz de Pelos, desde o
cal conseguían unha visión de todas estradas de
acceso a Muros desde o Sur. Así, se algún vehículo
os seguía sería pronto divisado por eles. Aos pou-
cos, os vehículos foron entrando en Muros e apar-
caron no porto. Algúns dos que chegaron nestes,
decidiron quedar nesta vila. A maioría, son subidos
a bordo de ambos os buques no motorcito
“Ysabelita”, outros intentan recuperar os micrófonos
que foran depositados na subsecretaría marítima,
os cales son entregados polo subdelegado José
Montero,siendole requirido tamén o rol do “Santa
Rosa”, xa que o do “Santa Eulalia” xa o tiña a bor-
do, sobre as dúas e media, tres da madrugada, par-
ten os dous vapores con todas as luces acesas do
porto de Muros.
Carabineros, sindicalistas, políticos, paisanos e
todo aquel que quixo subirse nestes marchaban
cara a un destino incerto. Saen pola entrada da
ría cara ao oeste, pero os seus males non facían
mais que empezar, o “Almirante Cervera” que días
antes fora apoderado por mariños en nome dos al-
zados pásalles varias veces os reflectores a ambos
os vapores, os tripulantes destes facían coma se
estivésense preparando para a faena de pesca.
Aos poucos, os barcos afastábanse mar dentro,
separándose das rutas máis concorridas de nave-
gación por medo a ser localizados e bombardea-
dos. Sobre as chemineas, puxeron uns sacos de
area mollados para así evitar que as faíscas os de-
latase. Ao principio pensaron tomar rumbo a Casa-
branca, pero tiñan perigo ao desembarcar, e deci-
diron proseguir a ruta cara ao norte. Por medo a
que os capitáns chamasen, estes estaban vixiados.
Ao pasar á altura da Coruña, escoitan pola radio
que foron enviados un avión e un navío en busca
dos vapores que escapaseran de Muros. Este foi
outro momento de tensión, por sorte, nin o
avión nin o buque de guerra deron con eles. O
que eles non sabían era que as rotativas dos dia-
rios, saía que ambos os buques fosen localizados e
afundidos, as familias, recibían esta noticia pola
prensa.
A tensión a bordo ía en aumento. Quixeron entrar
en Xixón, pero ao escoitar por rádio sons raros no
estudo, decidiron seguir, entón entraron en Portu-
galete (Bilbao), ao terminárselles o carbón, a pesar
de que o Capitán de Carabineros queríaos levar a
Francia.
Ao desembarcar, os carabineros presentáronse
aos seus superiores e os barcos amarrados. O
“Santa Eulalia” foi entregado aos seus donos un
ano máis tarde, mentres que, o “Santa Rosa” foi
requisado polo goberno vasco en xaneiro de 1937
ao cal puxéronlle de nome “Gazteiz”. En xuño entra-
ba en servizo pero sen o armamento previsto, cap-
turado en Santoña o 27 de agosto do mesmo ano,
volvéndolle a chamarlle “Santa Rosa”, logo “Virxe
do Carmen” polas forzas franquistas, siendole en-
tregado aos seus donos en 1939.
A sorte destes homes foi moi dispar, uns presos,
outros fusilados ou mortos en batalla, outros no exi-
lio. Moitos oíron as palabras daquel escribano can-
do tomaba declaración aos presos: “vostedes, di-
gan o que queiran, que nós escribiremos o que
queiramos”.
Quero agradecer aos bibliotecarios de Noia e
Lousame, a Juan Pardo San Gil, a proxecto
“nomes e voces”, a Ricardo Agrofo “A Guerra
Civil en Lousame e Noia” Francisco Jesus Porte-
la León e Manuel Caamaño.
34
Ramón Martínez Caamaño Patrón de Pesca de Altura y Sacerdote
Todos soñamos con una vida mejor, en una socie-
dad mejor. Sin embargo, se ha tornado difícil pasar
un día completo sin desilusionarse, molestarse y
sentirse drenado por la geste egoísta y maligna que
nos rodea. Hay mucha gente que parece estar in-
teresada únicamente en su ganancia personal. Se
han vuelto rudos y arrogantes, críticos e insensibles.
El "tú no seas tonto" se impone egoístamente, por
que parece que el ser bueno es sinónimo de ser ton-
to. Ser bueno no vende, no "mola".
Como una plaga, estas actitudes están escapando
las fronteras nacionales amenazando al resto del
mundo. Otros, de hecho, están importando nuestro
valores egoístas materiales.
Si aceptamos nuestra tarea de ser los seres racio-
nales e inteligentes de nuestro planeta, podemos
empezar a cambiar el mundo. Realmente, creo que
los cambios ocurrirán lentamente conforme empeza-
mos a practicar actos de bondad cada día, haciendo
pequeñas cosas para ayudar a otros a ser más feli-
ces. Quizá la respuesta puedan ser voluntarios para
ayudar a los menos afortunados. Quizá sea algo tan
simple como ser agradable con alguien, hacer algo
bondadoso sin que sea solicitado o esperar nada a
cambio.
Estos actos de bondad no tienen que ser caros o
complejos. Pueden ser nada más que una agrada-
ble sonrisa, un cumplido espontáneo, asistir a al-
guien que necesite ayuda. Pueden ser una palabra
bondadosa, un gesto tierno, una acción cariñosa,
una actitud compasiva, una alegría compartida, una
mano de ayuda. Poco a poco, paso a paso, podría
empezar una enorme transformación de nuestra so-
ciedad. La gente se sentiría nutrida por los gestos
bondadosos de los demás. Las actitudes de temor y
de indefensa vulnerabilidad empezarían a derretirse
en la calidad de la bondad.
Los extraños deben aproximarse a otros extraños
con estas acciones benevolentes. La bondad y el
aprecio no pueden reservarse solamente para nues-
tras familias y amigos. De esa forma, la sociedad no
cambiará. Necesitamos llegar a todos los demás, no
simplemente a los que nos gustan. Si pudiéramos
lograr que cada uno realizara solamente unos cuan-
tos actos de bondad cada día, podríamos cambiar el
mundo.
Al menos, podría lograrse un buen principio. Nues-
tros días nos parecerían más dulces, menos decep-
cionantes y podríamos tener más esperanza para el
futuro. El modelo del comportamiento bondadoso y
compasivo hacia nuestros semejantes humanos,
debería ser el legado que propusiéramos para ex-
SENCILLOS ACTOS DE BONDAD
35
portar, no las prácticas comerciales basadas en la
avaricia del dinero como línea final y despiadada de
nuestras actitudes y la competencia desleal como
medio para obtener ese fin. Además, seríamos el
modelo para nuestras generaciones futuras.
Ellos aprenderían el
poder y la importan-
cia de ser bondado-
sos. Ellos aprende-
rían que no importa
el número de gente
a la que lleguen los sencillos actos de bondad. La
importancia está en hacerlos. Y aún que parece una
utopía irrealizable, yo soy de los que piensan que la
utopía es la que mueve el mundo hacia el crecimien-
to. Los grandes logros del ser humano nacieron de
geniales y utópicas ideas.
Todos los verdaderos maestros de la humanidad
desde el principio de los tiempos nos han estado ha-
blando sobre el amor y la compasión en nuestras
relaciones y en nuestras comunidades. Ellos no han
desperdiciado su tiempo al instruirnos sobre como
acumular excesiva riqueza material a costa de los
demás. No nos han enseñado a ser viles, ego-
maníacos, duros o arrogantes. Un verdadero guía,
un verdadero maestro, nos mostrará el camino, en-
señándonos lo que es importante para su evolución
espiritual y lo que no es importante o todavía peor, lo
que puede ser un impedimento y obstáculo. No hay
un programa para cambiar al mundo. Lo único impor-
tante es empezar con un talante positivo cada uno
de nosotros con un corazón libre y bien dispuesto al
bien.
Si es verdad que un sendero de mil kilómetros em-
pieza con un paso, entonces el primer paso es alejar
nuestros temores y soledades y empezar a practicar
actos de bondad, ya sea al azar o planeados, ya
sean grandes o pequeños y hacer esto cada día.
Si la mayoría de nosotros hiciera esto, probablemen-
te el mundo iría mejor.
Cambiar el mundo de su corriente de naturaleza vio-
lenta, competitiva y llena de odio, no sucederá a tra-
vés de los esfuerzos de únicamente unos cuantos
individuos iluminados, aún si son poderosos líderes
mundiales. Son por el contrario los actos diarios de
bondad y compasión compartidos entre la gente y
dentro de pequeños grupos los que pueden conse-
guir cambiar el mundo y convertirlo en un lugar más
visible y lleno de amor. La gente tiene que compren-
der que todos somos iguales, todos somos lo mismo,
todos anhelamos un poco de tranquilidad, felicidad y
seguridad en nuestras vidas. No podemos seguir
peleándonos y matándonos unos a los otros.
Ahora que estamos cambiando, comenzando un año
nuevo, sería muy bueno que comenzáramos por
cambiarnos a nosotros mismos, nuestras actitudes y
sentimientos, y al mundo le iría un poco mejor.
Un abrazo a todos.
un sendero de
mil kilómetros
empieza con un
paso
36
Marcelino García Lariño
Casilda da Cirigüela marchara moi nova po-
lo mundo adiante. Estivera en moitos sitios e cida-
des de diferentes nacións e disque, era vox populi
no lugar e na parroquia, que en ningún deles anda-
ra, precisamente, en moi bos pasos que digamos.
Xa tería cumpridos os vinteseis anos cando
a Cirigüela tornara ó lugar. Alugárase na casa do
señor Perucho o Peituga, un velliño sen familia, moi
eivado, que xa pasaba dos oitenta e sete anos, xor-
diño, cun reumatismo crónico á vista, sen dentamia
e escadrilladiño de ves.
Tiña si, o Peituga, moitos bens, moitos fe-
rrados de terra, dabondos cartos no Banco e unha
xubilación que xa lle daba bastante para vivir, paga-
la moita contribución que tiña ó seu nome, o alu-
guer da Casilda... e aínda lle sobraban cartos.
Un día presentouse no xulgado Casilda da
Cirigüela dicíndolle ó oficial que lle tocou atendela,
que se viña casar polo civil.
–Moi ben –faloulle o empregado– ¿Ulo o
noivo?
–Está aí, na sala de espera.
–Pois que pase –díxolle o funcionario–. E
ela, de moi mala gaña, refungando, contestou:
–Non sei se poderá. –E foi a buscalo.
Ó cabo chegou a Casilda cun vello que
apoiaba dun lado nun bastón, e do outro no ombrei-
ro da rapaza. Ó entrar saudou:
–Santos e bos nos dea Deus. Co seu permi-
so vou sentar. –Como vedes, o vello debía ser moi
educado.
–Sente, sente –contestoulle o escribente
mentres se dirixía ó despacho do señor xuíz a pór
en coñecemento deste o que pensaba daquela tan
absurda coma ilóxica parella.
Entón acudiu solícito o señor xuíz. Ó ver á
parella, dirixiuse á Cirigüela:
–Este –sinalando para o vello– é o seu mo-
zo, ou avó do seu mozo.
–Este é o meu mozo –respondeu ela.
Daquela o xuíz faloulle así ó señor Perucho
o Peituga:
–¿Vostede sabe ó que ben?
–¡Ouh! Seille, si señor. Non lle é a primeira
vez que veño. O que pasa é que desta quenda tar-
dei moito porque a cousa non se lle me puxo a xeito
como eu quería.
–Pero imos a ver. ¿Vostede sabe ben onde
está?
–Claro que o sei, señor: Na barbería. Xa mo
dixo ela ó saír da casa na aldea: “Veña comigo a
vila a corta-lo pelo”.
CASORIO FRUSTRADO
37
A voz dos nosos poetas
Calzada do mar.
_______________
Por esa torta vía
baixaron algún día
os homes para o mar...
**
A verea perdida
na bouza entretecida
que non se pode andar...
***
E só agora queda
o vento na arboreda
e a sombra no fondal...
****
E xa non hai historia.
A penas a memoria
da calzada no val...
(Agustín González López: "Era un
son de buguina")
Que o recibir sen dar xa rematara.
A semente ficou como enclaustrada
en Vilares, fogar, tan de repente;
foi a terra voraz, e recipiente
camposanto, saial, fin de acampada.
A semente afincou profundamente
na soidade feroz que me espreitaba;
dura ausencia de ti; non a esperaba,
galopante, incivil, profusamente.
A semente afirmou que xa cumprira;
imposible asumir que ela partira;
non fun quen de aceptar que me deixara.
Non fun quen de aprender que se esfu-
mara
egoísta vivir que antes vivira,
que o recibir sen dar xa rematara.
(Rioderradeiro)
38
A presenza dos franciscanos
en Louro e Muros (III)
p/ Manuel Lago Álvarez
Tamén colaboraban os frades coas fegresías dos
arredores en diferentes actos litúrxicos. No ano
1807, son un total de 95 relixiosos os que asisten
ao cabodano do falecemento de dona Juana Cal-
derón de Montes, e xa en novembro de 1975 asis-
ten en número de 23, en Muros, os actos de con-
ducción, funeral e sepelio de meu pai Fernando
Lago Lorenzo.
Algo importantísimo foi a función dos francisca-
nos no eido da cultura. No ano 1816, o rei Fernan-
do VII dispuxo que os conventos cumpriran a fun-
ción de escolas de primeira ensinanza, pero no ca-
so moi concreto do convento de Louro, xa os fra-
des viñan ensinando a nenos, mozos e vellos, a ler
e escribir, dende moitísimo antes. Como moitas
veces, nas terras de Muros adiantámonos, e neste
caso para ben.
Este facer dos frades no eido cultural dou pe a
que o convento de Louro se convertira no ano 1891
na primeira escola seráfica, acollendo os estudos
de Humanidades e despois os de Filosofía. Este
recoñecemento como escola oficial durou ata o ano
1897, pero aínda así os frades continuaron coa súa
labor, conseguindo que os rapaces de Louro que o
quixeran, adquiriran un nivel de coñecementos moi
superior o do resto do concello. E isto foi unha
realidade que hoxe e tanxible. No século pasado
moitos loureans e tamén muradanos poideron ac-
ceder a estudos superiores grazas ao facer dos
franciscanos e moitos deles ata chegaron a vestir o
hábito.
Dende a súa creación a vida conventual sigueu
sempre coas tareas tradicionais: oración, culto, ser-
vizo pastoral, cultivo da horta, algunha gandería, e
tamén, como xa se dixo, a labor cultural, tan e tan
importante que estaban a realizar. Pero un feito
incomprensible veu a trastocar a vida dos frades e
por extensión, a vida da comarca. A desamortiza-
ción de Mendizabal do ano 1835, supuxo a ex-
claustración dos frades e a venda polo goberno dos
edificios e terras.
A "desamortización de Mendizabal" implicou a
venda do edificio do convento do PP. Franciscanos
de Louro, xunto coa secularización dos monxes
que alí vivían. Este confiscación, aplicada en toda
España, foi outra das iniciadas no século XVIII, e
foi poñer no mercado, e previa expropiación forzo-
sa as terras e propiedades que ata entón non podía
vender e que estaban en posesión das chamadas
"mans mortas", ou sexa, a Igrexa Católica e as or-
des relixiosas, que os acumulara como beneficia-
rios habituais de doazóns, testamentos e funda-
cions. Esta aprehensión española mostrou as se-
guintes características: a apropiación polo Estado e
por decisión unilateral de bens inmobles pertencen-
tes ás "mans mortas"; venda dos mesmos, e distri-
bución dos recursos de vendas para a amortización
dos valores de renda fixa".
Así, por decreto real do 29 de outubro de 1835 fo-
ron suprimidos todos os mosteiros e conventos de
homes. No caso do convento de Louro, os pasos
para botar aos frades foron moi rápidos, pero non
así a venda das terras e edificios, o que aconteceu
o 22 de xullo de 1848. (trece anos despois da ex-
claustración). Tras a poxa, os bens foron adxudica-
39
dos, a D. Manuel Venancio Martínez, na cantidade
de 6.230 pesetas . Os frades deixaran o convento
en 9 de decembro de 1835. (Os quince anos entre
secularización e venda, significou que as instala-
cións, abandonas sufriran unha deterioración moi
acentuada).
Expulsados os relixiosos, só quedou alí, e tempo-
ralmente, o Gardián P. Guntín e o P. González.
Estes, xunto co resto dos frades, abandonados os
hábitos, estableceronse en Muros (algúns en
Louro), así como proba unha carta do Prior da Co-
lexiata Muros, D. José Antonio Guiance Caamaño
de 14 de febreiro 1836, dirixido ao Secretario do
Arzobispo, que di: "Os monxes deste convento,
que foron secularizados e deixado o Santo Avito,
aínda subsisten nesta Vila, i entre eles o predica-
dor da tabla, etc."
Os relixiosos expulsados foron vinte, e todos foron
acollidos en casas de Muros e Serres, onde vivi-
ron ata a súa norte, nos anos posteriores.
Ao recoller e aloxar os franciscanos nas súas ca-
sas, veuse, unha vez a solidaridade das xentes de
Muros e Louro, que fixeron o que tiñan que facer:
acoller a aqueles que nada tiñan.
Logo de pasar por diferentes donos, no ano 1873.,
os testamentarios da familia García Pan, devolve-
ron os bens os franciscanos.
No ano 1875, acondicionadas as dependencias
elementais, regresan os franciscanos ao seu Con-
vento. O dinámico P. Coll e o laborioso aragonés
fray Antonio Polo, contando coa xenerosa presta-
ción persoal e aportacions das parroquias, de
Louro e Muros conseguiron en só tres anos restau-
rar a maioría das dependencias. Os mesmos infati-
gables frades, sempre coa inestimable colabora-
ción dos pobos próximos, alzaron as 14 torres do
Viacrucis no lado oriental do monte. Obtido un Bre-
ve do Papa Pío IX, procederon á súa inauguración
no ano 1878. Este Vía crucis (o que chamamos
Calvario), con motivo da efemérides centenaria, foi
notablemente renovado e reinaugurado en 1980.
Moito mais se podería dicir i escribir acerca do
Convento de Louro. Quedáronme por relatar a
doazón do Muradano Ignacio Suárez no ano 1806,
de 61700 reales, que supuxeron unha morea de
obras e reformas nas instalacions; da súa perma-
nente labor a favor dos mais desfavorecidos e da
súa labor pastoral (tal vez o mais importante entre
o importante).
Con todo, a presenza dos franciscanos foi, i é un-
ha demostración palpable dhun facer constante.
Pasaron os nosos antergos, pasaremos nós, mais
as obras non pasarán, quedarán para o recordo
das xeracions futuras.
40
COLABORA:
CONCELLO DE MUROS
Recommended