Rola obrazu w dydaktyce

Część I

OBRAZ W PROCESIE ZAPAMIĘTYWANIA

ZMYSŁY NASZE SĄ NIE TYLKO DOSTARCZYCIELAMI ROZKOSZY

ESTETYCZNYCH, SĄ ONE SKRZĘTNYMI KOLEKCJONERAMI NASZEJ WIEDZY O

ŚWIECIE, A WIĘC POTĘŻNĄ OCHRONĄ W WALCE O BYT. PRZODUJE IM ZAŚ ZMYSŁ

WZROKU. ... NAUCZANIE POGLĄDOWE JEST TAK STARE JAK LUDZKOŚĆ, ZNACZNIE

WIĘC STARSZE OD SAMEJ SZKOŁY, I GDY TAK NIEOCENIONE ODDAWAŁO LUDZKOŚCI USŁUGI, SZKOŁA WCZEŚNIEJ CZY PÓŹNIEJ

MUSIAŁA JE ZUŻYTKOWAĆ U SIEBIE.K. WÓYCICKI, OBRAZ I ILUSTRACJA W NAUCZANIU LITERATURY

Obraz jest jednym z najbardziej naturalnych środków, do jakich odwołujemy się, gdy odczuwamy trudności w odebraniu, zrozumieniu lub przyswojeniu informacji werbalnych.

Łatwość i naturalność przechodzenia z jednego kodu na drugi oraz ich wzajemne uzupełnianie się dowodzi pozytywnej roli obrazu w uczeniu się materiału słownego.

Ilustracja wzbudza uczucia estetyczne, zaciekawia, łatwiej wprowadza w temat, sprawia, że nauka staje się przyjemniejsza.

Obraz w procesie poznawania i zapamiętywania:

Zasada wzajemnego wspierania się percepcji – nie sumowanie a intensyfikowanie procesów zapamiętywania.

Zasada restytucji (odpoczywania) – przekaz słowny odbierany jest sekwencyjnie – przekaz obrazowy odbierany jest całościowo. Podwójność przekazu czyni go odporniejszym na zniekształcenia, naprzemienność pozwala na odpoczynek.

Zasada przystępności – zrozumienie przekazu obrazowego jest percepcyjnie łatwiejsze.

Obraz w procesie poznawania

i zapamiętywania:

REDUNDANCJA UZUPEŁNIANIE ODMIENNOŚĆ

TREŚĆKOMUNIKATU SŁOWNEGO POKRYWA

SIĘ Z OBRAZEM

OBRAZ WPROWADZA

NIE TYLKO DRUGI KOD,

ALE I DODATKOWE INFORMACJE

ODWOŁANIE SIĘ DO

ZNANYCH SKOJARZEŃ

Obraz w procesie poznawania i zapamiętywania:

TONY BUZAN MAPY TWOICH MYŚLI

ZASADA MYŚLENIA WIELOKIERUNKOWEGO –

PROMIENISTE ROZCHODZENIE SIĘ MYŚLI KU WYRAZISTEMU CENTRUM LUB OD

NIEGO W POSTACI ROZGAŁĘZIAJĄCYCH SIĘ NA BOKI LUB SKUPIAJĄCYCH W

JEDNYM PUNKCIE ŚCIEŻEK.

TWÓRCZE WYKORZYSTANIE UMYSŁU:

Coraz częściej pojmując naturę umysłu, zaczynamy rozumieć, że konieczne jest

ustanowienie równowagi między umiejętnościami wizualnymi i

werbalnymi. Dostrzegły to wielkie koncerny komputerowe ,

wprowadzając na rynek urządzenia, które pozwalają jednocześnie

manipulować słowami i obrazami. Na poziomie funkcjonowania

jednostki ze spostrzeżenia tego wyrosła koncepcja map myśli.

T. Buzan, Mapy Twoich myśli

TWÓRCZE WYKORZYSTANIE UMYSŁU:

MAPA MYŚLI

MAPA MYŚLI

PODRĘCZNIK JAKO NARZĘDZIE KSZTAŁCENIA UMIEJĘTNOŚCI ROZUMIENIA CZYTANEGO TEKSTU

CZĘŚĆ II

PODRĘCZNIK JAKO NARZĘDZIE KSZTAŁTOWANIA UMIEJĘTNOŚCI ROZUMIENIA I ZAPAMIĘTYWANIA

„PODRĘCZNIKI SZKOLNE ZAWIERAJĄ WIEDZĘ STANOWIĄCĄ ZŁOŻONY SYSTEM

INFORMACJI. „

ZA ELEMENTY SYSTEMU WIEDZY NALEŻY PRZYJĄĆ POJĘCIA I SĄDY.

WIĄŻE JE SYSTEM RELACJI, KTÓRE MAJĄ CHARAKTER LOGICZNY.

PODRĘCZNIK JAKO NARZĘDZIE KSZTAŁTOWANIA UMIEJĘTNOŚCI ROZUMIENIA I ZAPAMIĘTYWANIA

TREŚCI W PODRĘCZNIKU MOGĄ BYĆ PRZEKAZYWANE ZA POŚREDNICTWEM RÓŻNYCH KODÓW:

KODU WERBALNEGO (TEKST)

KODU OBRAZOWEGO (rysunek, szkic, diagram, piktogram, schemat, fotografia).

PODRĘCZNIK JAKO NARZĘDZIE KSZTAŁTOWANIA UMIEJĘTNOŚCI ROZUMIENIA I ZAPAMIĘTYWANIA

TEKSTY WERBALNE I OBRAZOWE PEŁNIĄ W PODRĘCZNIKU DWIE FUNKCJE:

INFORMACYJNĄ,OPERACYJNĄ.

PODRĘCZNIK JAKO NARZĘDZIE KSZTAŁTOWANIA UMIEJĘTNOŚCI ROZUMIENIA I ZAPAMIĘTYWANIA

SPOSOBY ANALIZY:

ANALIZA TEKSTU I ILUSTRACJI JAKO SAMODZIELNYCH KOMUNIKATÓW,

ANALIZA RELACJI MIĘDZY TEKSTEM A OBRAZEM.

PODRĘCZNIK JAKO NARZĘDZIE KSZTAŁTOWANIA UMIEJĘTNOŚCI ROZUMIENIA I ZAPAMIĘTYWANIA

ZASADA PODWÓJNEGO KODOWANIA :

TREŚCI PODWÓJNIE KODOWANE SĄ BARDZIEJ DOSTĘPNE W

PROCESIE PRZYPOMINANIA.

PODRĘCZNIK JAKO NARZĘDZIE KSZTAŁTOWANIA UMIEJĘTNOŚCI ROZUMIENIA I ZAPAMIĘTYWANIA

OBRAZ I SŁOWO W PODRĘCZNIKU SZKOLNYM DO KSZTAŁCENIA

LITERACKIEGOczęść III

PIKTOGRAMY, IDEOGRAMY, ZNAKI, RYSUNKI, CZYLI OBRAZY NIERUCHOME, KTÓRE SPEŁNIAJĄ FUNKCJĘ INFORMACYJNĄ I POZOSTAJĄ

Z PRZEKAZYWANĄ INFORMACJĄ W PEWNYM ZWIĄZKU

PODOBIEŃSTWA ORAZ MAJĄ CHARAKTER JEDNOZNACZNY.

PODZIAŁ OBRAZÓW:

PODZIAŁ OBRAZÓW

DIAGRAMY, GRAFIKI, PLANY, SCHEMATY, CZYLI OBRAZY, KTÓRE IMITUJĄ JAKIŚ MODEL (PLAN METRA, MAPA TERENU, ITP.), ICH CELEM JEST ZOBRAZOWANIE PRZEKAZU JĘZYKOWEGO, ODTWORZENIE JAKIEJŚ STRUKTURY PRZESTRZENNEJ ORAZ DĄŻENIE DO JEDNOZNACZNOŚCI.

FOTOGRAFIE, KTÓRE W ZALEŻNOŚCI OD ZAMIARU TWÓRCY I MIEJSCA PREZENTOWANIA MOGĄ REALIZOWAĆ RÓŻNE FUNKCJE. FOTOGRAFIA TO WYKADROWANY, ZGODNIE Z ZAMYSŁEM AUTORA, FRAGMENT RZECZYWISTOŚCI UTRWALONY NA PAPIERZE LUB NOŚNIKU ELEKTRONICZNYM.

PODZIAŁ OBRAZÓW

PODZIAŁ OBRAZÓW

OBRAZY PLASTYCZNE POWSTAŁE W ROZMAITYCH TECHNIKACH (GRAFIKI, AKWARELE, LITOGRAFIE, OBRAZY OLEJNE, ITP.), KTÓRE SPEŁNIAJĄ FUNKCJE ESTETYCZNĄ ORAZ MAJĄ WIELOZNACZNY SENS.

OBRAZ I SŁOWO W PODRĘCZNIKU DO KSZTAŁCENIA LITERACKIEGORODZAJ OBRAZ ZADANIA

SCHEMAT, PLAN, MAPA, ZESTAWIENIE, WYKRES

AKTYWIZUJE DOTYCHCZASOWĄ WIEDZĘ

RYSUNEK, SZKIC, FOTOGRAFIA, SCHEMAT

PORZĄDKUJE WIEDZĘ, UMOŻLIWIA PORÓWNYWANIE, UZUPEŁNIA WIEDZĘ, UŁATWIA ZAPAMIĘTYWANIE, UWYPUKLA NAJWAŻNIEJSZE CECHY, POZWALA UNIKNĄĆ SKOMPLIKOWANYCH WYJAŚNIEŃ

FOTOGRAFIA, RYSUNEK, DZIEŁO SZTUKI PLASTYCZNEJ

INFORMUJE O WYGLĄDACH OSÓB, MIEJSC, BUDOWLI, POKAZUJE CHARAKTERYSTYCZNE STROJE, PRZEDMIOTY, KRAJOBRAZY, WPROWADZA W TRADYCJĘ KULTUROWĄ, KSZTAŁTUJE WRAŻLIWOŚĆ

PIKTOGRAM, ZNAK, LOGOTYP

UKAZUJE SPOSOBY KOMUNIKOWANIA SIĘ W SPOŁECZEŃSTWIE

PLAKAT, ULOTKA, REKLAMA, ZAPROSZENIE, LIST UŻYTKOWY

INFORMUJE O KULTURZE I ŻYCIU SPOŁECZNYM, WSKAZUJE NA SPOSOBY PRZEKAZYWANIZ INFORMACJI

REPRODUKCJA, ILUSTRACJA, RYSUNEK, ŻART RYSUNKOWY, HISTORYJKA OBRAZKOWA, KOMIKS

POBUDZA EMOCJE, WYWOŁUJE REAKCJE, PROWOKUJE DO KOMENTARZY. ROZWIJA WYOBRAŹNIĘ I WYZWALA KREATYWNOŚĆ. KSZTAŁTUJE WRAŻLIWOŚĆ ESTETYCZNĄ. KSZTAŁTUJE UMIEJĘTNOŚCI ODBIORCZE, UCZY ROZPOZNAWAĆ KONWENCJE, STYLE, TECHNIKI, FORMY

SERIA „TO LUBIĘ!”, WYDAWNICTWO EDUKACYJNE, KRAKÓWCIEKAWA I WIELOFUNKCYJNA PROPOZYCJA

WYKORZYSTANIA MATERIAŁU IKONICZNEGO.

W ikonosferze dziecko zanurzone jest najmocniej, przez nią atakowane

najsilniej i ta jest mu najbliższa, ale uczestniczy w niej raczej w

postawie konsumenta i łatwo może być poddawane manipulacji.

Sprawa relacjonowania odbioru staje się natomiast kwestią werbalizacji, ujęzykowienia.

„To lubię!”, IV1. JAK BYŁO NA WAKACJACH?

J.CZAPSKI , TĘCZAOBRAZ MALARSKI: KONWENCJA REALISTYCZNA, WIDZENIE NAIWNE, BLISKIE DZIECIĘCEMU MODELOWANIU ŚWIATA

SENSY: DOM WIEJSKI WŚRÓD PÓL, DOM POD TĘCZĄ, LATO, PEJZAŻ WAKACYJNY, ALE TEŻ RODZINNY.

2. W DOMU NAJLEPIEJ! W DOMU NAJLEPIEJ?W DOMU NAJLEPIEJ...

DZIECKO I JEGO MIEJSCE W DOMUFOTOGRAFIA-ZASPOKOJENIE POTRZEBY REALIZMU-WNĘTRZE WPISANE W KONSTRUKCJĘ DOMU

SENSY: JAK PTAK W SWOIM GNIEŹDZIE, KONSTRUKCJA DOMU SUGERUJE ŁAD, PORZĄDEK, HIERARCHIĘ, STABILNOŚĆ, BEZPIECZEŃSTWO.

3. DOM TO WCALE NIE SĄ ŚCIANY

DRZEWO GENEOLOGICZNEDIAGRAM- DOKUMENT POŚWIADCZAJĄCY TOŻSAMOŚĆ I PRZYNALEŻNOŚĆ DO RODZINY, ISTNIENIE

SENSY: JESTEM WIĘC:GDZIE JESTEM?Z KOGO SIĘ WYWODZĘ?JAKI JESTEM?PYTANIA EGZYSTENCJALNE

„TO LUBIĘ!” IV4. OD LEKCJI

DO LEKCJI...

OD PAUZY DO PAUZY

NA SKRZYDLATEJ KSIĄŻCE FRUNĘ DO SZKOŁYRYSUNEK: SENS METAFORYCZNY, MOTYW SKRZYDEŁ

SENSY: USKRZYDLA MNIE KSIĄŻKA, WIEDZA OTWIERA NOWE, NIEZNANE ŚWIATY I PRZESTRZENIE – WIEDZA USKRZYDLAJĄCA

5. BĄDŹCIE MYMI PRZYJACIÓŁMI

NA TLE PEJZAŻU DZIECI PROWADZĄ SIĘ ZA RĘCEFOTOGRAFIA

SENSY: BRATERSTWO? PRZYJAŹŃJA – I INNIJA – I NATURAJA – I CORAZ SZERSZY ŚWIAT

6. LUDZIE I ZIEMIA

ZIARNO NA DŁONIFOTOGRAFIA- SESN PRZENOŚNY I REALNY

SENSY: SENS REALNY – LUDZKA PRACA, SENS PRZENOŚNY – CHLEB, WYSIŁEK, GŁÓD, NASYCENIE

7. CO ZA PRZYGODA!

STATEK SKRZYDLATY OBRAZ MALARSKI: KONWENCJA BAŚNIOWA, MOTYW SKRZYDEŁ, NARODZINY METAFORY

SENSY: NA SKRZYDŁACH MARZEŃ SENNYCH, NA SKRZYDŁACH WYOBRAŹNI, WYOBRAŹNIA, TWÓRCZOŚĆ, WIEDZA.

„TO LUBIĘ” IV

PIKTOGRAMY, KALIGRAMY, LOGOTYPY,

ILUSTRACJE KSIĄŻKOWE, HISTORYJKI OBRAZKOWE, ŻARTY

RYSUNKOWE, KOMIKS, PLAKAT, FOTOGRAFIA, OBRAZ MALARSKI.

SPOSÓB WYKORZYSTANIA MATERIAŁU IKONICZNEGO:

DZIAŁANIA JĘZYKOWE: UKŁADANIE ZAKAZÓW, NAKAZÓW, PRZESTRÓG, OBJAŚNIEŃ, SLOGANÓW REKLAMOWYCH, NARRACJI NA PODSTAWIE HISTORYJKI OBRAZKOWEJ.

ROZPOZNAWANIE I NAZYWANIE EMOCJI WYRAŻONYCH PRZEZ MIMIKĘ I GEST.

OPIS ZACHOWANIA W RÓŻYNYCH SYTUACJACH CODZIENNYCH: ORIENTOWANIE W PRZESTRZENI, PORUSZANIE SIĘ NA ULICACH, ROZUMIENIE ETYKIET I INSTRUKCJI.

SPOSÓB WYKORZYSTANIA OBRAZU MALARSKIEGO:

OBRAZ – RYSUNEK – TEKST LITERACKI

B. E. MURILLO, DZIECI Z MELONEM I WINOGRONAMI

M. DĄBROWSKA, WILCZĘTA Z CZARNEGO PODWÓRKA

REALISTYCZNE RYSUNKI REALISTYCZNIE PRZEDSTAWIONYCH ELEMENTÓW ARCHITEKTONICZNYCH KAMIENICY: FASADY, BRAMY.

PO CO WPROWADZA SIĘ DO PODRĘCZNIKÓW TAK ROZBUDOWANY I RÓŻNORODNY SYSTEM ODNIESIEŃ? NAJPIERW ŻEBY ZACIEKAWIĆ, POTEM ZDZIWIĆ, POTEM WYWOŁAĆ EMOCJE I POBUDZIĆ

DO REFLEKSJI, NAUCZYĆ STOSOWANIA MYŚLOWYCH

EKSPERYMENTÓW UŁATWIĆ ZROZUMIENIE CZEGOŚ

TRUDNEGO, WYZWALAĆ NOWE SKOJARZENIA, TWORZYĆ W UMYŚLE SIEĆ

KULTUROWYCH ZNAKÓW .

OD INFORMACJI DO SYMBOLIZACJICzęść IV

SYMBOLIKA GESTÓW, PRZEDMIOTÓW I ZNAKÓW.

PIKTOGRAMY

JAK? PIKTOGRAMY

JAK? PIKTOGRAMY

JAK?

JAK?

LEX DREWINSKI, BIEDNI I BOGACI II

JAK?

LEX DREWINSKI, OSTATNI PRODUKT

10 PRZYKAZAŃ WSPÓŁCZESNEGO CZŁOWIEKA

JAK?

Przykład: Na podstawie historyjki obrazkowej

ułóż krótką, jednozdaniową definicję oksymoronu i uzupełnij ją trzema własnymi przykładami tego środka stylistycznego:

JAK?

Przeczytaj tekst , uzupełnij mapę i zaznacz miejsce, gdzie ukryty jest skarb.

JAK?

JAK?

JAK? URUCHAMIANIE TRYBU SYMBOLICZNEGO:

W REKLAMIE

METAFORA WIZUALNA

METAFORA WIZUALNA

METAFORA WIZUALNA

METAFORA WIZUALNA

METAFORA WIZUALNA

IKONICZNOŚĆ JEST PODSTAWĄ ROZWOJU JĘZYKA – DZIECKO SŁYSZY DŹWIĘKI I JE NAŚLADUJE.

ROLA GESTU TOWARZYSZĄCEGO PRZEKAZOWI WERBALNEMU:

IKONICZNE(PRZEDSTAWIAJĄCE)

METAFORYCZNE(TWÓRCZE WYOBRAŻENIEPRZEDSTAWIENIE POJĘĆ)

GEST I NARRACJA

GEST JEST WYOBRAŻENIEM SYMBOLICZNYM, MA KONCEPTUALNY CHARAKTER.

NP.: DŁUGOPIS I OKULARY

W ŚWIECIE GESTÓW gesty w kulturze: gest

umywania rąk przez Piłata, przecięcie węzła gordyjskiego, pocałunek Judasza,

gesty w historii: gest Rejtana, gesty patriotyczno – symboliczne (oporniki, opaski),

gesty prywatne (wrzucanie monet do fontanny),

gesty skonwencjonalizowane (gesty liturgiczne).

JAK? W ŚWIECIE GESTÓW MALARSKICH:

A. Grottger, Pożegnanie powstańca

A. Grottger, Powitanie powstańca

Giotto di Bondone

GEST – PRZEDMIOT – ZNAK – PLAN – SCHEMAT

ELEMENTY PRZYNALEŻNE DO IKONOSFERY SPOŁECZNEJ,

DOBRZE ZNANE Z MIEJSKICH ULIC I CODZIENNYCH SYTUACJI NABIERAJĄ NOWYCH SENSÓW I

PRZENOSZĄ W ŚWIAT ZNACZEŃ SYMBOLICZNYCH.

JAK? obserwowanie gestów

towarzyszących narracjom w mediach, badanie ich adekwatności do

wypowiadanych sensów, opowiadanie historyjek przez

uczniów z towarzyszeniem gestów,

tzw. kalambury

PROPOZYCJE DZIAŁAŃ DYDAKTYCZNYCH: narracja oralna wspierana gestem –

wstęp do rozwijania rozumienia pojęć teoretycznoliterackich (metonimia czy metafora),

ukazanie postawy narratora, rozbudzenie świadomości własnego

ciała, uczenie koordynacji ruchowej, wyrazisty i przekonujący przekaz, pokonanie wstydu.

PROPOZYCJE DZIAŁAŃ DYDAKTYCZNYCH

Identyfikowanie gestów symbolicznych,

porównywanie gestów utrwalonych w różnych konwencjach i przedstawionych na obrazach,

Porównywanie gestów należących do kultury informacyjnej i symbolicznej.