REHBERLİK DERSİ - siirt.edu.tr · ÜNİTE – BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ •VII. ÜNİTE –...

REHBERLİK DERSİ

Yahya AKTU

y.aktu@siirt.edu.tr

• I. ÜNİTE: ÇAĞDAŞ EĞİTİM VE ÖĞRENCİ KİŞİLİK HİZMETLERİ

• II. ÜNİTE - BÖLÜM 1: REHBERLİĞE GİRİŞ • II. ÜNİTE - BÖLÜM 2: BAŞLICA REHBERLİK MODELLERİ • III. ÜNİTE - REHBERLİK TÜRLERİ (ÇEŞİTLERİ) • IV. ÜNİTE - REHBERLİĞİN KAPSAMI (OKULDA

REHBERLİK HİZMETLERİ) • V. ÜNİTE - BÖLÜM 1: EĞİTSEL REHBERLİK • V. ÜNİTE - BÖLÜM 2: MESLEKİ REHBERLİK • V. ÜNİTE - BÖLÜM 3: KİŞİSEL-SOSYAL REHBERLİK • VI. ÜNİTE – BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ • VII. ÜNİTE – ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK • VIII. ÜNİTE – REHBERLİK HİZMETLERİNDE ÖRGÜTSEL

YAPI

Birey

Psikolojik danışma

Rehberlik

Öğrenci kişilik hizmetleri

Çağdaş eğitim

Öğ.Kiş. Hiz.

Sağlık Hizmetleri

Sosyal Yardım

Hizmetleri

Sosyo- kültürel

Hizmetler

Özel Yetiştirme Hizmetleri

Rehberlik Hizmetleri

6

1. SAĞLIK HİZMETLERİ

• Taramalar, Aşılar

• Sağlıkla ilgili bilgilendirmeler, Tedavi hizmetleri

2. SOSYAL YARDIM HİZMETLERİ

• Burs, beslenme, ulaşım, ek iş vb.

ÖZEL EĞİTİM VE ÖZEL YETİŞTİRME Özel öğretim, özel eğitim, özel yetenek kursları vb

SOSYO-KÜLTÜREL HİZMETLER

Boş zaman değerlendirmeleri, spor, kültürel faaliyetler, sanat

REHBERLİK HİZMETLERİ

8

9

12

13

Rehberliğin İlkeleri

Demokratik ve insancıldır

İnsan saygıya değer bir varlıktır

Gönüllülük esasına dayanır.

Öğrenciyi merkez alan bir eğitim

sistemi öngörür. İşbirliği esastır

Öğrenciyi her yönü ile tanımak

gerekir.

Gizlilik esastır

Tüm öğrencilere yönelik bir hizmettir.

Okulun amaç ve ihtiyaçları

belirleyicidir.

Sistematiktir

Öğretimle birbirini

tamamlar

Karar vermeye yardım eder

Süreklidir

Özerklik esastır

Bireye ve topluma

sorumludur

Bireysel farklara saygı

esastır

16

Rehberliğin ortaya çıkmasını sağlayan nedenler

A- Sosyo-Kültürel ve ekonomik etmenler

* Hızlı değişmeler

* Bilimde ve teknolojide gelişmeler,

* Kültürel alışverişin hızlanması

* İnançlar ve değerlerindeki değişmeler,

* Nüfus artışı ve göç

* Kuşaklararası çatışmalar,

* Suç işleme oranının artması

* Ruhsal boz., hastalıklarının artması

• A- Sosyo-Kültürel ve ekonomik etmenler (Devam)

* Çekirdek aileye geçiş,

* Çocuk eğitiminde ailenin rolünü etkileyen çevresel etmenlerin artması,

* Ailenin fonksiyonlarından bazılarının okula kayması, * Kadının çalışma hayatına katılması

* Toplumun nitelikli insan gücüne ihtiyacının artması

* İş hayatındaki değişmeler,

* Mesleklerin çeşitlenmesi

B- Psikolojik Etkenler

* Seçme özgürlüğünün verilmesi,

* İlerici eğitim anlayışının benimsenmesi

* Psikoloji ve psikometrideki gelişmeler,

* Bireysel farklılıkların eğitimde dikkate alınması,

* Eğitimde bireyin duygularına verilen önemin artması

Rehberliğin Tarihsel Gelişimi ABD’de

• 1908 ABD’de Frank Parson tarafından iş arayanlara yardım hizmeti verilmeye başlanması. İşe yerleşme isteği ile başvuran adayların niteliklerini yetenek ve ilgilerini saptayarak sahip oldukları özelliklere uygun bir işe yerleştirme hizmetini başlatmıştır.

• 1910 bu alanda çalışanların örgütlenmeye başlaması

• 1913 ABD’de rehberlik hizmetlerinin eğitim sistemine alınması

Türkiye’de

o 1950’li yıllarda Türk-Amerikan işbirliği kapsamında çalışmalar başlamıştır.

o 1954 de lisans programlarına ders olarak konması

o 1970’de okullarda rehberlik uygulamalarının başlaması

o 1983 yılında MEB bünyesinde Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Daire Başkanlığı Kuruldu.

• VII. Milli Eğitim Şurasında ele alındı

• IX. Milli eğitim Şurasında Zorunlu hale getirildi.

REHBERLİK MODELLERİ

Parsonian Eğitimle Kaynaştırılmış

Klinik (özellik-faktör)

Karar vermeye yardım süreci

Gelişimsel

Frank Parsons Brewer Williamson Katz, Tiedeman, Jones, Tyler

Bireyi tanıma Mesleği tanıma İşe yerleşme

Rehberlik programıyla akademik programın birlikte yürütülmesini savunur. NOT: Bu modelle okullarda rehberlik saatleri başlamıştır

Parsons modelinden esinlenmiştir. Bireyin karardan sonra ayrıntılı incelenmesini savunur. Test ve test dışı tekniklerin eğitimde kullanılmasına katkı sağlamıştır.

Rehberlik bireyin karar verme sürecine yardımdır. Eğitsel ve mesleki seçenekler arasında bireyin yapacağı seçime profesyonel müdahaledir.

Gelişim dönemleri, görevleri ve kritik dönem önemlidir. Rehberlik yaşam boyu devam eder. Kapsamlı PDR programları bu yaklaşımın uygulama boyutudur.

22

23

Rehberliğin Başlıca Türleri

• Hizmet Alanlarına Göre • Öğretim Basamaklarına Göre • Birey sayısına göre • Temel işlevlerine göre • Problem Alanlarına Göre

Hizmet Alanlarına Göre

Eğitim

Sağlık

Sosyal Yardım

Endüstri

Adalet ve

Güvenlik

Eğitim alanında; Bütün eğitim kademeleri, çıraklık eğitim merkezleri, halk eğitim merkezleri, özel eğitim ve rehabilitasyon merkezleri, bilim

ve sanat merkezleri. Sağlık alanında;

Sağlık ocakları ve hastanelerde özellikle anne çocuk sağlığını koruyucu nitelikte

Sosyal yardım alanında; Huzurevleri, çocuk esirgeme kurumları, sosyal

yardımlaşma ve dayanışma kurumları, kızılay Endüstri alanında;

İş ve işçi bulma kurumu, işçi sendikaları, personel seçimi yapan merkezler vb. Adalet ve güvenlik;

Cezaevleri, ordu, ıslahevleri, emniyet, aile mahkemeleri

Öğretim Basamaklarına Göre

Okul Öncesi

İlköğretim Ortaöğretim

Yükseköğretim

Okul öncesi Özgüven

Benlik Benlik saygısı Sosyalleşme

Kişilik v e zeka gelişimi Kendini kabul

Okula uyum ve ilköğretime hazırlık

Mesleki gelişim

Daha çok grup rehberliği, oyun, gözlem ağırlıklıdır.

İlköğretim I. kademe

Kendini tanıma

Benlik gelişimi

Sosyalleşme

Mesleki gelişim

•Daha çok grup rehberliği •Eğitsel rehberlik önemlidir. *Koruyucu ve önleyici çalışmalar

İlköğretim II. kademe

Kendini tanıma

Çevreyi tanıma

Mesleki gelişim açısından önemli Yöneltme hizmetleri önemli

Orta öğretim

Çevreyi tanıma

Olanakların farkına varma

Psikolojik danışma hizmetleri öne çıkar Akran danışmanlığı önemlidir Mesleki gelişim açısından önemlidir Mesleki rehberliğin en yoğun dönemidir. Ergenlik döneminin özellikleri dikkate alınmalıdır

Yükseköğretim

Ev ve aileden ayrılma

Kendi başına kararlar alabilme

Akademik başarı

Karşı cinsle ilişkiler

Mali destek Aile kurma

Psikolojik danışma ön plandadır

Birey Sayısına Göre

• Bireysel Psikolojik Danışma /Rehberlik • Grupla Psikolojik Danışma / Rehberlik

Danışanın probleminin niteliği Belirleyicidir.

Rehberlik ile psikolojik danışma arasındaki farklar

Rehberlik Psikolojik danışma

Rehberlikte bilişsel yön ön plandadır Duyuşsal yön ağır basar

Kişi sayısında sınırlama yoktur Kişi sayısı sınırlıdır

Zaman sınırlaması yoktur Zaman sınırlıdır

Profesyonel düzeyde sınıf öğretmenleri yapabilir Sadece uzman yapar

Kapsamı geniştir Daha özneldir

35

Bireyle Psikolojik Danışmada

• 45-50 dakika haftada bir oturum.

• Etkileşim sınırlıdır

• Maliyeti yüksektir

• Yardım süreci derindir

• Kendini açmada sıkıntı yaşayan ve grupta dışlanabilecek bireyler için daha uygundur

• 90 dakika oturum.

• İdeal kişi sayısı 8-12 arasıdır.

• Etkileşim yüksektir

• Ekonomiktir

• Yardım süreci daha yüzeyseldir.

• Benzer problemli bireylerin bir arada olması çözüm sürecini kolaylaştırır.

Grupla Psikolojik

Danışmada

Temel İşlevlerine Göre

Ayarlayıcı

Geliştirici

Önleyici

Uyum sağlayıcı

Yöneltici

Tamamlayıcı

İyileştirici

Kriz odaklı

•Önleyici rehberlik problem çıkmadan önce, •Krize müdahale problem anında, •İyileştirici rehberlik problemin ortadan kaldırılmasına yöneliktir.

Problem Alanlarına Göre

• Eğitsel Rehberlik • Kişisel Rehberlik • Mesleki Rehberlik

40

Eğitsel Rehberlik

Okul seçme

Okula uyum

Ders tercihi

güdülenme Verimli çalışma

Zaman kullanımı

Sınavlara hazırlanma

Öğrencilerin öğrenmeyi öğrenmelerini amaçlar

Kişisel Rehberlik

Bireyin kendisini kabul etmesi

Fiziksel ve sosyal çevresini tanıması

Bireyin potansiyelini en iyi şekilde kullanmasını amaçlar

Kişisel Rehberlik Uyum

Kişiler arası ilişkiler

İletişim problemleri

Özgüven

Benlik saygısı

Korku ve kaygılar

Karşı cinsle ilgili problemler, ailevi problemler, sosyal beceri ve benzeri konularla ilgilenir.

44

Çatışma Çözme Stratejileri

• Johnson ve Johnson, kişilerarası bir çatışma veya sorun karşısında insanların beş farklı çözüm stratejisinden birini izleyebileceklerini belirtilmiştir.

• Her biri hayvanla simgelenmiştir, hangisinin kullanılacağı ise amaç ve ilişki faktörüne bağlamıştır. Amaç faktörü; çatışmaya yol açan amaç, birey açısından ne ölçüde önem taşımaktadır? Kişi faktörü; çatışmaya girdiği kişi ile olan ilişkileri ne ölçüde önemlidir?

46

Kendini tanıma penceresi (Johari Penceresi) modeli

• Çatışma çözmede iletişim becerileri çok önemlidir. İletişim becerilerinin başında bireyin kendisini tanıması gelir. Bireyin kendisini tanımasına yönelik olarak kullanılan tekniklerden birisi de Johari Penceresidir.

• Johari modeli, örgütlerde üyeler arası iletişim düzeyini ölçmek amacıyla geliştirilmiştir ve amacı bireyler arası iletişimin yapısını test etmektir. Bu modelde 4 pencere vardır ve her bir pencere bireylerin davranış, duygu, ihtiyaç ve tercihlerine işaret etmektedir. Kişinin hangi pencerede duracağı diğerleriyle kuracağı iletişimi etkilemektedir.

48

Mesleki rehberlik Kendini tanıma

Meslekleri tanıma

Niteliklerine uygun meslek seçme

Seçilen mesleğe hazırlanma

Mesleki yönden gelişme

Yetenek ve ilgi önemlidir.

Mesleki Gelişim süreci

Uyanış ve farkında olma (5-12)

• İnsanların farklı uğraşları olduğu

• Farklı meslekler fak edilir

Meslekleri keşfetme ve araştırma (13-14)

• Mesleklerin benzer ve farklı yönleri keşfedilir

• Yeni yönleri araştırılır

Karar verme (15-18) • Kişi mesleğine karar verir.

Hazırlık (18-23) • Seçilen mesleğe hazırlanılır

İşe yerleşme (23+) • Birey kazandığı bilgi ve becerileri uygular.

Meslek seçimi ile ilgili kuramlar

• Bireyin özellikleri

• Mesleğin özellikleri

• Uygun meslek Parson modeli

• Hayal dönemi (6-11) bu dönemde hoşa giden mesleklere girmek istenir. Model alma belirleyicidir.

• Geçici seçim dönemi (12-17): İlgi, yetenek, değer ve geçiş

• Gerçekçi dönem (17-22): araştırma, billurlaşma, belirleme basamakları vardır

Ginzberg ve arkadaşları

• Bilinçdışı Psikanalitik

yaklaşım

52

Meslek seçimi ile ilgili kuramlar

SUPER’IN BENLİK KURAMI

Büyüme (0-14) meslekleri tanır

Araştırma 15-24 ilgi ve yeteneğe göre meslek

araştırılır

Deneme 14-17

Geçiş 18-21

Sınama ve izleme 22-24

Yerleşme 25-44 meslek seçilir

Çöküş 65+ deneyim ve emeklilik

Koruma 45-64 en iyi olunmaya çalışılır

54

Roe’nin ihtiyaç kuramı

İnsanlara yakın

meslekler

İnsanlardan uzak

meslekler

Meslek seçimi psikolojik ihtiyaçların doyurulmasıdır.

Çocukluk yıllarındaki anne/baba ve çocuk ilişkisi önemlidir.

56

57

Kişilik Tipleri Kişilik Özellikleri Meslekler

Gerçekçi Sabırlı, hoşgörülü, pratik, maddeci

Elektrikçi, mühendis, beden eğitimi öğretmeni

Araştırıcı

Entelektüel, analitik düşünen, titiz, bağımsız, içedönük.

Biyolog, matematikçi, fizikçi, astronot.

Artistik Coşkulu, hayalci, sezgisel, etkileyici

Yazar, ressam, mimar

Sosyal

Yardımsever, sorumluluk sahibi, empatik anlayışı gelişmiş

İnsan kaynakları uzmanı, sosyal hizmet uzmanı, akademisyen, öğretmen

Girişimci Dışadönük, kendine güvenen, sosyal, konuşkan

Satıcı, pazarlamacı, politikacı, avukat

Geleneksel Dikkatli titiz, ,itaatkar Veznedar, postacı

Holland’ın Tipoloji kuramı

Katz Gelatt’ın Karar kuramı

• Mesleki seçim sürecini duygusal değil, akılcı süreçlerle açıklar.

• Kişi bilgilenirse karar vermesi kolaylaşır.

• Hoppock’un İhtiyaçlar Kuramı

• İhtiyaçlar meslek seçiminde temel rol oynar.

• Tiedeman ve O’hara kişilik Kuramı

• Mesleki gelişimin tek belirleyicisi kişiliktir.

60

Rehberlik Hizmetleri

Psikolojik danışma

Yöneltme ve yerleştirme

Oryantasyon

Çevre / veli İle ilişkiler

Bireyi tanıma

Müşavirlik Ar – Ge

Bilgi toplama ve yayma

İzleme Değerlendirme

Sevk

• Başlangıçta

• Yatay geçişle gelenlere

• Programa yeni katılan öğrencilere Oryantasyon

• Eğitsel bilgiler

• Mesleki bilgiler

• İmkanlar

• Üst eğitim kurumları

• Burslar vb.

Bilgilendirme Hizmetleri

• Üst eğitim kurumları

• İş imkanları

• Eğitsel kol

• Meslek seçimi

Yöneltme ve yerleştirme

62

• Hizmetlerin amacına ulaşıp ulaşmadığı izlenir İzleme ve değerlendirme

• Yardımın yetersiz kaldığı durumlarda yapılan hizmetleri kapsar

• RAM’a

• Özel eğitim uzmanına vb sevk etmedir.

Sevk

Bireyi tanıma

Test teknikleri Test dışı teknikler

Bireyi Tanıma Hizmetinin İlkeleri

Amaç bireyin kendisini tanımasına

yardım etmedir

Tüm öğrencilere yöneliktir

İşbirliği gerektirir.

Süreklidir Özel olmayan

durumlar ilgililerle paylaşılmalıdır.

Tüm yönleriyle tanınmalıdır

En uygun ve güvenilir araçlar kullanılmalıdır.

Tüm araçlar birlikte ele alınmalı ve

değerlendirilmelidir.

Ölçme araçları amaç değil araçtır.

Sonuçlarından yararlanılmayacak

araçlar kullanılmamalıdır.

Yetenek testleri

• Genel yetenek

• Özel yetenek testleri

Başarı testleri

• Standart testler

• Öğretmen yapımı testler

Tutum envanterleri

Kişilik testleri

İlgi envanteri

Test dışı teknikler

Gözleme dayalı teknikler

Kendini anlatmaya dayalı teknikler

Başkalarının kanılarına dayalı teknikler

Etkileşime dayalı teknikler

Diğer

Gö

zleme

dayalı tekn

ikler

Gözlem

• Gelişigüzel

• Sistematik

• Katılımlı

• katılımsız

Gözlem listesi

Özellik kayıt çizelgesi

Anekdot

Derecelendirme ölçeği

Vaka incelemesi

Ken

din

i anlatm

a teknikleri

Otobiyografi

Arzu listesi

Zaman cetveli

Problem tarama listesi

Anket

Öğrenci tanıma formu

Sosyometri

Kimdir bu?

Sosyal uzaklık ölçeği

Başkaların

ın kan

ılarına d

ayalı teknikler

71

72

Etkileşime

dayalı tekn

ikler

Görüşme

Ev ziyaretleri

Sosyodrama

Psikodrama

ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK

76

77

80

81

82

85

Okul Rehberlik Öğretmeninin Görevleri