ORNOGABEAK - elearning8.hezkuntza.net · ORNOGABEAK. ORNOGABEAK Poriferoak Zelenteratua k Moluskuak...

ORNOGABEAK

ORNOGABEAK

Poriferoak

Zelenteratuak

Moluskuak

Artropodoak

Ekinodermoak

Harrak

PORIFEROAK ETA ZELENTERATUAK

Poriferoak eta zelenteratuak antolaketa soil-soileko animaliak dira, eta ez dute ez organorik, ez aparaturik.

PORIFEROAK (Belaki naturalak)● Itsastarrak gehienak● Zaku itxurako gorputza dute, poroz zulatuta.● Poroak kanal batzuen bidez komunikatuta.● Gorputzaren barruan atrio-barrunbea.● Barrunbe hori oskulu izeneko zulo baten bidez

komunikatzen da kanpoaldearekin.● Birsortzeko gaitasun handia dute:

belaki zati batek belaki oso bat sor dezake

ZELENTERATUAK (Anemonak, koralak eta marmokak)

● Animalia urtarrak, itsastarrak ia guztiak.● Simetria erradiala.● Gorputz biguna, eta irekigune bakarra

garroz inguratuta.● Irekigunea barrunbe gastrobaskularrarekin

lotuta.● Garroetako xixku batzuetan substantzia

erresumingarriak dituzte.

Gorputzaren antolakuntza nolakoa, bi talde bereizten dira:POLIPOAK: MARMOKAK:

* Zaku tubularra * Aterki itxurakoak

* Itsas hondoan finko * Irekigunea behean

* Batzuk koloniak * Uretan flotatzen

HARRAK

Platihelminteak (tenia)

● Harrik soilenak. Gorputz zapala, mehea, segmentutan banatuta. ● Lokomozio-organorik ez. Ez digestio- ez arnas-aparaturik.● Hermafroditak.

Nematodoak (Trikinak eta heste-zizareak)

● Gorputz zilindriko. Ez dago eraztunetan banatuta.● Arnas organorik ez.

Anelidoak (Lur-zizareak eta izainak, besteak beste)

● Gorputz zilindrikoa eta eraztunetan banatuta.● Keta izeneko lokomozio-apendizeak. Klitelioa ugalketan aritzen da.● Batzuk hermafroditak dira. Ia guztiek zati batetik banako bat sortzen dute.

Harrek gorputz biguna dute, eta aldebiko simetria. Ez dute eskeletorikBatzuk parasitoak dira

klitelioa

MOLUSKUAK (Gasteropodoak, Bibalbioak, Zefalopodoak)Nolako gorputza dute?

● Hiru atalBURUA (Zentzumen organoak eta ahoa)MASA BISZELARA (Ia organo guztiak bertan)OINA

● Oina gihartsua: ○ Igerian egiteko, herrestean ibiltzeko edo zulatzeko.

● Gorputza mintz mehe batez estalia (mantua); batzuetan, maskor bat eratzen du Maskor batzuek kusku izeneko piezak.

- Bi kusku - Pieza bakarra - Maskorrarik ez

Nolako funtzioak egiten dituzte?

● ARNASKETA:○ Urtarrek zakatzen bidez○ Lehortarrek biriken bidez.

● NUTRIZIOA:○ Batzuk haragijaleak; beste batzuk belarjaleak.○ Denek ondo garatutako digestio-aparatua dute.

● UGALKETA: ○ Gehien-gehienak hermafroditak.○ Espeziek batzuk sexubakarrak Ernalketa barnekoa edo kanpokoa

Gehienak obiparoak● Larba metamorfosiaren bidez heldu bilakatzen da

GASTEROPODOAK

Barraskilo arrunta Barea Lapa

BIBALBIOAK

Berberetxoa Txirlak Muskuiluak

ZEFALOPODOAK

Olagarroa Txipiroia Nautilusa

ARTROPODOAK

INTSEKTUAK ARAKNIDOAK KRUSTAZEOAK MIRIAPODOAK

Animalia talderik ugariena.Ingurune guztietan bizi dira.

Nolako gorputza dute?● Hiru atal: Burua, toraxa, sabelaldea● Apendize artikulatuak● Exoeskeletoa, kitinaz osatua

Nolako funtzioak egiten dituzte?● ELIKADURA: haragijaleak, belarjaleak eta sarraskijaleak● UGALKETA:

○ Gehienak sexubakarrak○ Obiparoak. Barneko ernalketa○ Metamorfosia○ Muda

INTSEKTUAK (matxinsaltoak, kakalardoak, tximeletak, euliak…)

● Artropodo talderik ugariena.● Ingurune guztietan bizi dira.

BURUA● Bi begi konposatu● Bi edo hiru ozelo ● Bi antena (usaimen- ukimen-funtzioak)● Elikadura nolakoa, halakoa ahoa.

TORAXA● Hanka artikulatuen hiru pare● Hego pare bat edo bi

SABELALDE segmentatua baina apendizerik ez.

● ARNASKETATrakea izeneko hodi adarkatuen bidez hartzen dute arnasa.

● UGALKETASexubakarrak. Arrak eta emeak guztiz ezberdinak.

Barne ernalketa. Obiparoak.

METAMORFOSIAArrautzetatik larba bat ateratzen da eta gero metamorfosia izaten du.

Batzuek larba bakarreko metamorfosia (matxinsaltoa)

Beste zenbaitek bi fase: larba eta pupa (tximeletak)

ARAKNIDOAK (armiarmak, eskorpioiak, akaroak)

● Lehortarrak ia guztiak

● Gorputzean bi atal: sabelaldea eta zefalotoraxa.

Bi kelizero (jateko)

Pedipalpo (babes, ukimen-funtzioa)

Lau hanka pare

● Trakeen bidez arnasa

● Gehienak haragijaleak (azazkalak, gakoak, guruin pozoitsuak…)

● Sexubakarrak. Obiparoak edo obobibiparoak

KRUSTAZEOAK (karramarroak, txangurruak, abakandoak...)

● Hiru atal: burua, toraxa eta sabelaldea. ○ Hainbatek zefalotoraxa

● Buruan bi antena pare, begi pare bat eta baraila mastekatzailea.● Toraxean bost hanka pare.● Sabelaldea segmentatuta.

● Zakatzen bidez hartzen dute arnasa● Era askotako elikadura (haragijaleak, iragazleak, parasitoak)● Gahienak sexubakarrak; metamorfosia.

MIRIAPODOAK (Ehunzangoak, milazangoak…)

● Lehortarrak.● Gorputz luzanga; Burua eta enborra; segmendu berdinetan banatuta.● Hanka pare bat edo bi hanka pare segmentu bakoitzean.● Buruan bi antena eta begi bakunak; baraila mastekatzailea.

● Arnasketa trakeen bidez.● Era askotako elikadura: ehunzangoak haragijaleak eta milazangoak belarjaleak.● Sexubakarrak. Metamorfosirik ez.

EKINODERMOAK (Itsas trikuak, itsas izarrak eta holoturiak)

Itsas hondoan bizi dira

Nolako gorputza dute?● Simetria erradiala.● Barne eskeletoa hainbat plakaz osatuta.● Ez zaie burua antzematen; ahoa gorputzaren behealdean.

Nolako funtzioak egiten dituzte?● Aparatu anbulakrala lekualdatzeko● Azaletik hartzen dute arnasa.● Haragijaleak● Gehienak sexubakarrak; zenbait espezie hermafrodita

○ Kanpo-ernalketa○ Metamorfosia○ Zenbait ekinodermo birsortzeko gaitasun handia (itsas izarrak).

Bost ekinodermo taldeak

Asteroideak(Itsas izarrak)

Holoturoideoak(Holoturiak)

Ekinoideoak(Itsas trikuak)

Ofiuroideoak(Ofiurak)

Krinoideoak(Komatulak)