View
50
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
Kagawaran ng Edukasyon
Araling
Panlipunan 3 Ang Pinagmulan ng mga Lungsod, Bayan sa Kinabibilangang Rehiyon
Ikalawang Markahan – Unang Linggo
Schools Division Office – Muntinlupa City Student Center for Life Skills Bldg., Centennial Ave., Brgy. Tunasan, Muntinlupa Ci ty (02) 8805-9935 / (02) 8805-9940
Rea D. Estiller
Manunulat
Edsel B. Basilla
Tagasuri
Dr. Aurora S. Bartolaba
Edizer C. Laqueo
Mariel Eugene L. Luna
Katibayan ng Kalidad
2
Maligayang pagdating sa Ikalawang Markahang Modyul sa Araling
Panlipunan!
Sa unang modyul, natutuhan mo kung paano matunton ang iyong
lalawigan at ang mga karat ig-lalawigan sa iyong rehiyon gamit ang mapa. Sa
iyong paggamit ng mapa, nakita mo at napag-aralan ang mga karat ig-
lalawigan sa iyong rehiyon. May mga pagkakaiba at pagkakapareho ang
mga lalawigan sa iyong rehiyon. Sa nakaraang aralin, hindi lamang ang iyong
lalawigan ang iyong napag-aralan kung hindi ang mga karat ig-pook nito.
Bakit nga ba nagbubuklod-buklod ang mga lalawigan sa rehiyon? Saan
nagmula ang pagsasama-sama ng mga lalawigan sa rehiyon?
Sa modyul na ito, mas lalawak pa ang kaalaman mo tungkol sa iyong
lalawigan at rehiyon. Matututuhan mo ang mga kasaysayan ng mga
lalawigan sa rehiyon kabilang ang mga simbolo at sagisag, ang official hymn
at iba pang anyo ng sining nito; at ang mga bayani sa iyong lalawigan at ng
iba pang lalawigan sa rehiyon na iyong t iyak na maipagmamalaki sa ibang
tao.
Sa araling ito, inaasahang ikaw ay
1. Makapagtutukoy ng mahahalagang pangyayari sa pinagmulan ng iyong
lalawigan at mga karat ig lalawigan
2. Makapagsasalaysay ng pinagmulan ng sariling lalawigan at mga karat ig-
lalawigan sa pamamagitan ng malikhaing pagpapahayag at iba pang
anyo ng sining
Bago ka magsimula ng aralin, ayusin ang mga pinaghalong letra upang
makabuo ng ngalan ng lugar sa Pambansang Punong Rehiyon (National
Capital Region o NCR) at sagut in ang mga katanungan sa ibaba.
1. Saang lungsod o bayan ka kabilang?
2. Alam mo ba kung ano ang pinagmulan ng mga lungsod/bayan sa
at ing rehiyon?
3
Isulat ang NT kung nakatutulong sa pag-aalaga ng likas na yaman at
NP kung ito ay nakapipinsala.
1. Paglinis ng mga kalat sa paligid.
2. Paggamit ng dinamita, lason at cyanide sa pangingisda. 3. Muling pagtatanim ng mga puno upang mapigilan ang pagguho ng lupa.
4. Paggamit ng mga nabubulok na dahon, basura, dumi ng hayop sa
kompos pit bilang pataba. 5. Pagtapon ng dumi at basura sa mga anyong tubig galing sa mga
pabrika.
Ang Pinagmulan ng mga Lungsod, Bayan sa Kinabibilangang Rehiyon
Alam mo ba ang pinagmulan ng iyong lungsod? Maisasalaysay mo ba
ang pinagmulan ng iyong sariling lungsod at mga karat ig nito?
Sa araling ito lalawak pa ang iyong kaalaman tungkol sa lungsod o
bayan sa rehiyong kinabibilangan mo. Matututuhan mo ang mga kasaysayan
ng mga lugar o pook na kabilang sa Pambansang Punong Rehiyon.
Handa ka na ba? Simulan na natin ang aralin.
Ang lahat ng lungsod o bayan ay may sariling kasaysayan. Pag-aralan
natin kung paano nagsimula ang lungsod o bayan sa kinabibilangang
rehiyon. Paano nagkaiba ang pinagmulan ng mga lungsod o bayan na ito sa
iyong kinabibilangang lungsod o bayan?
ROSTEPA GUITAG BONLAMA COLOCANA
GASIP SATNAVO ANILAM APYAS
NITMUNPALU DAMANYULONG PARAQUEÑA KINAMARI
NAJU NAS NOZUEQ ICTY ÑASPI SAL ULAEZENELVA
TIMAKA
4
Ang National Capital Region o NCR ay kilala din bilang
Metro Manila o Kalakhang Maynila. Ito ay binubuo ng
16 na lungsod (Manila, Quezon City, Caloocan, Las
Piñas, Makati, Malabon, Mandaluyong, Marikina,
Muntinlupa, Navotas, Parañaque, Pasay, Pasig, San
Juan, Taguig, Valenzuela at ang isang munisipalidad
ng Pateros. Lahat ng lungsod na ito ay dating bahagi
ng lalawigan ng Rizal.
It inatag ang NCR noong Nobyembre 7, 1975 sa
ilalim ng Atas ng Pangulo 824. Gumawa rin ang
Komisyon ng Metropolitan Manila upang pamahalaan
ang rehiyon. Noong Hunyo 2, 1978 sa pamamagitan
ng Presidential Decree no. 1396, ang lugar ng
Metropolitan ay idineklara sa National Capital Region
of the Philippines. Noong it inatag ang Metro Manila,
ito ay may apat na lungsod na kinabibilangan ng
Manila, Quezon City, Caloocan, Pasay, at ang labintat long bayan. Sa
kasalukuyan, ang lahat ng mga bayan maliban sa Pateros ay naging isang
independyenteng maunlad na lungsod.
CALOOCAN. Ang Caloocan City ay isa sa mga siyudad na bumubuo sa
National Capital Region. Tahanan ito ng maraming Pilipino sa loob ng Metro
Manila. Pangatlo ang siyudad na ito mula sa may pinakamalaking populasyon
sa bansa. Ito lamang ang tanging lungsod sa Pilipinas na nahati sa dalawang
magkalayonglugar. Ang Timog Kalookan City at ang Hilagang Kalookan.
Malaki ang ginampanang papel ng Caloocan sa Kasaysayan ng Pilipinas. Ito
ang naging sentro ng mga aktibidad ng Katipunan. Ang salitang Caloocan
ay galing sa Tagalog na salitang ugat na “look” o “kalook-lookan” na ang ibig
sabihin “lugar sa kaloob-looban. Ang Caloocan ay nasa gitna ng Metro
Manila. Tinawag din itong Aromahan sapagkat maraming aroma, isang
halamang matinik na tumubo sa baybayin ng dagat-dagatan.
LAS PIÑAS. Mula sa salitang peñas isang uri ng baton a matatagpuan sa lugar.
Ang bayang ito ay kilala dahil sa kahusayan sa pagburda at paggawa ng
mga dibuho sa mga kimono at barong tagalong na yari sa telang pinya. Sa
baying ito nakilala ang telang pinya kung kaya’t Las Pinas ang it inawag ng
mga Kast ila sa pook na ito. Sa bayan ding ito makikita ang tanyag at kaisa-
isang organ na yari sa kawayan, dito rin matatagpuan ang mga linang na
mapuputing asin.
MAKATI. Mula sa pangalan ng lugar sa lamang-kat i, lumang katawagan sa
Tagalog ng contents of the earth. Galing din sa isang uri ng halamang
napakakati na kung saan ang masagian nito sa balat ay napapasigaw ng
Makati (kumati na). Isa pang pinapaniwalaan na ito ay mula sa salitang
Makati, kumataki (t ide is residing) na ang kahulugan ay bumababa ang kat i
5
ng tubig. Ang Makati ang sentro ng pananalapi at Negosyo saPilipinas. Dito
matatagpuan ang Makati Central Business District o (MCBD). Maraming mga
maimpluwensyang mga negosyante tulad ng pamilyang Ayala ang
nakatiradito. Dati itong matatagpuan sa lalawigan ng Rizal ngunit inilipat ito
sa kalakhang Maynila noong 1975. Tinatawag itong Kabisera ng Pananalapi
sa Pilipinas. (Financial Capital of the Philippines)
MALABON. Tinatawag noon na bayan ng Tambobong sapagkat maraming
puno ng tambo na ginagamit sa paggawa ng walis na tambo. It inatag sa
Malabon ang LA Princesa Tabacalera noong 1851 at Malabon Sugar
Company noong 1878. Naging malaking bahagi ito sa ekonomiya ng bansa.
Sa bisa ng Philippine Commission Act no. 137 naging isang bayan ang
Malabon nang mabuo ang bagong lalawigan ng Rizal noongHunyo 11,1901.
MANDALUYONG. Ang Mandaluyong ng pangalawang pinakamaliit na
lungsod sa Pilipinas, kasunod ng San Juan City, iprinoklama bilang highly
urbanized city ng Metro Manila noong Pebrero 9,1994 bilang pagtalima sa
Republict Act 7675. Kilala bilang “Tiger City” dahil sa kahanga-hanga nitong
progreso sa larangan ng Negosyo at ekonomiya, ang Mandaluyong ay
tahanan ng isang central business district. Ayon sa alamat ang pangalang
Mandaluyong ay nagmula sa isang puno sa isang lugar na t inatawag na
“luyong” na kilala sa tawag ngayon na anahaw. Ayon naman sa isang
mananalaysay na si Felix Dela Huerta ang pagkakasalansan ng mga lupain ay
nasa wangis ng malalaking alon ng dagat. Nang matanong ng mga
banyaga kung ano ang pangalan ng lugar, sinagot ng mga katutubo na
“madaluyong” na kalaunang sinulat bilang Mandaluyong.
MANILA. Mula sa salitang may nilad o
mayroong nilad, isang uri ng halaman o
punong kahoy sa tubig tulad sa
bakawan na ginagamit ng pangpaputi
ng labahin. Mahaba din ang
kasaysayan ng pinagmulan ng Lungsod
ng Maynila. Isa ang Maynila sa
pinakamatandang lungsod ng bansa.
Ang Maynila ay kabilang sa Kaharian
ng Tondo na noon pa may
nakikipagkalakalan na sa ibang bansa
katulad ng Tsina. Ang kasalukuyang
Maynila ay bahagi ng isang
malawakang pook na pinamumunuan
ng mga Raha. Sa kanlurang bahagi ng
I log Pasig ay mga komunidad ng mga
Muslim na pinamumunuan nina Rajah
Sulayman at Rajah Matanda. Si Lakandula naman ang namuno sa Kaharian
6
ng Tondo, isang komunidad ng mga Hindu na matatagpuan sa t imog ng ilog.
Hindi naglaon, ang dalawang komunidad ay pinagsanib upang itaguyod ang
kaharian ng Maynila. Ang kaharian ay nakikipag-ugnayan sa Sulanato ng
Brunai na si Bolkiah. Nang masakop ang bansa ng mga Espanyol, ang Maynila
ang naging sentro ng pamahalaan nang may tat long daang taon mula 1565
hanggang 1898. Sa panahon ng pananakop, naging sentro ang Maynila sa
kalakalang Maynila-Acapulco ng Mehiko papuntang t imog-silangang Asya.
Dahilan marahil dito kung bakit lumawak ang Maynila at naging sentro ng
kalakalan at pamahalaan hanggang sa kasalukuyan.
MARIKINA. Batay sa kasaysayan at dokumento na nasa pagiingat ng
pamahalaang bayan ng Marikina, ang bayan ay unang t inawag na Marikit -
na noong 1787 at di naglaon ay ginawang Mariquina. Ayon kay Dr. Trinidad
Pardo de Tavera, ang Mariquina ay para sa karangalan ni Kapitan Berenguer
de MAriquina na siyang namuno sa bayan noong 1788. Taong 1956 nang
simulang pamahayan ng mga mamamayang gumagawa ng mga sapatos at
hindi nagtagal kinilala itong kapitolyo ng mga sapatos sa buong Pilipinas.
MUNTINLUPA. Ayon sa librong Kasaysayan ng
Muntinlupa ni Dr. Maria Luisa T. Camagay na
inilathala ng Pamahalaang Lungsod ng Muntinlupa
noong 2004, ang pangalan ng lungsod ay
nangangahulugang “isang bayan na maliit”.
Tinatayang it inatag noong 1851 at naging ganap
na bayan noong Disyembre 19, 1917. Taong 1990 ng
maging pangunahing business dist rict sa bansa.
Nilagdaan noong Marso 1, 1995 ni dating
Pangulong Fidel V. Ramos ang Republic Act 7926 o
Muntinlupa City Charter upang ito’y maging ganap
na lungsod. Kilala ang lungsod sa tawag na
“Emerald City of the Philippines” at “Gateway to the
Calabarzon Area”. Tahimik na binago ng mga
tagarito ang kanilang munisipalidad mula sa isang
maliit na pueblo tungo sa isang ganap na
urbanisadong lungsod. Ngayon it inuturing na ring
sentro ng ekonomiya, edukasyon at maging ng libangan ang Muntinlupa hindi
lang ng mga taga Metro Manila kundi pati ang mga kalapit nitong probinsya
tulad ng Laguna, Batangas, Cavite at Quezon. (Para sa karagdagang
impormasyon patungkol sa kasaysayan ng Muntinlupa panoorin ang video na ito:
https://www.facebook.com/Museo.ng.Munti/videos/588952611825678 )
NAVOTAS. Ang Navotas ay isang lungsod sa Kalakhang Maynila saPilipinas.
Sinasakop ng bayan ang isang makipot na mahabang lupa sa may silagangang pampang ng Look ng Maynila. Ayon sa kuwento ito ay bahagi
lamang ng Malabon noon, ang sinasabing pinagmulan ng Navotas ay ang
7
pagguho ng lupa sa pagitan ng Tondo at Malabon. Dahil sa pagguho
t inawag ang lugar na nabutas at matapos ng ilang panahon ito ay naging Navotas. Isang mahalagang komunidad ng palaisdaan ang Navotas.
Nakasentro sa pagpapalaki ng isda ang karamihan sa mga Kabuhayan ng mga residente dito. Kabilang ito sa impormal na sub-rehiyon ng Kalakhang
Maynila na CAMANAVA (Caloocan, Malabon, Navotas, Valenzuela). Tinatag
ang Navotas noong Enero 16. 1906 bilang isang nagsasariling bayan at naging lungsod noong Hulyo 24, 2006 sa bisa ng isang plebisto Republic Act 9387, na
inaprubahan noong MArso 10, 2007 sa bisa ng Art ilulo 6, Sek. 27.1 ng Saligang
Batas ng Pilipinas.
PARAÑAQUE. Tinaguriang “The Fashion Capital of the Philippines” at “City of
Lights” sa bisa ng Proclamatiom No. 543.Naisalin ito bilang ika-11 na lungsod
sa KAlakhang Maynila noong Pebrero 15, 1998. Ang lungsod ay dating
t inawag ng Palanyag, na isinalin ng mga residente upang mangahulugan ng
“aking pinakamamahal” na inuukol sa pagmamahal sa kanilang bayan. May
nakapagsabi na ang “Palanyag” ay kombinasyon ng terminong “palayan” at
“paglalayag. Ang Paranaque sa kasalukuyang pangalan nito ay nagmula sa
pariralang “para aqui” na isang utos ng isang Kast i la sa isang kutsero upang
ihinto ang kanyang karwahe upang ito ay makababa.
PASAY. Base sa kasaysayan, t inawag na Pasay ang lungsod base kay Prinsesa
Dayang-Dayang na siyang nagmana sa kalupaan ng Pasay at ibang karat ig
lugar habang sa ibang kuwento ay dahil sa halamang gamot na pasaw.
Kilala ang lungsod sa iba’t -ibang mga taguri. Ito ang t inaguriang “The Premier
Gateway to the Philippines’ dahil dito natin makikita ang malaking Paliparan
sa buong bansa, ang Ninoy Aquino International Airpot (NAIA). Tinawag din
itong “Travel Capital of Metro Manila” dahil sa malalaking establisyementong
matatagpuan sa lungsod pati na sa mga samu’tsaring atraksyon o
“landmarks” tulad ng Cultural Center of the Philippines (CCP) at Philippine
International Convention Center (PICC). Sa ika-150 selebrasyon ng Pasay, si
Mayor Antonio Calixto ay nakatutok sa maigihang pagtatatag ng lungsod
bilang “Travel Capital ng Metro Manila”. Ito ay ganap na naging lungsod
noong Hunyo 21, 1947.
PASIG. Ang Pasig ay isang lungsod panirahan at pang industriya subalit unt i-
unt i na itong nagiging isang lumalagong komersyal na lugar. Noong Hunyo 11,
1901 ang lalawigan ng Rizal ay nilikha at ang Pasig ang naging kabisera.
Taong 1975 ay inalis ito sa lalawigan ng Rizal at naging bahagi ng Kalakhang
Maynila at Hulyo 1994 ay kinilala na isang mataas na urbanisadong lungsod
sa pamamagitan ng Batas Republika bilang 7829. At noong Disyembre 1994
nilagdaan ito ni Pang. Ramos bilang isang batas, na sinang-ayunan ng mga
tao sa ginanap na plebisito noong Enero 21, 1995. Sa mga sinaunang tala ng
mga frayleng Agust ino, ang Pasig ay unang binaybay na “PAsi” noong 1584;
naging “Pasic” noong 1587; pinalitan ng “Pasi” noong 1593; at naging “Passi”
o “Passic” bago naging “Pasig” noong 1596.
8
PATEROS.Ang pinakamaliit at kasalukuyang nag-iisang munisipyo sa
Metropolitan Manila. Isang dating barangay lang ng Pasig na
nagngangalang Aguho (isang uri ng puno na nakatanim sa ilog ng Pateros).
Ito ang dating daungan (port) ng mga banka at pinakasentro ng kalakalan
hindil ang ng Pasig ngunit lahat ng karat ig pook. Bukod dito, ang Pateros
(Aguho) ang kinikilala ng salitang “pato” at sapatero”.
Noong March 29, 1900, ang Pateros ay ginawang munisipyo ayon sa General
Order No. 40 Act No. 137 ng Philippine Commission na naisabatas noong June
11, 1901. Isinama sa lalawigan ng Rizal. Noong Oktubre 12, 1903 ipinagsama
bilang isang bayan ng pamamahala Pasig, Pateros at Taguig (Act 942). Ang
Pateros ay nabigyan ng independent status bilang isang munisipyo
noongEnero 1, 1909 ayon sa Executive Order 36. At noong November 7, 1975
isinama ang Pateros sa Kalakhang Maynila sa pamamagitan ng Presidential
Decree 924.
QUEZON CITY. Ang Lungsod Quezon ay dating kabisera at ang
pinakamataong lungsod. Matatagpuan sa pulo ng Luzon, isa ang Quezon City
sa mga lungsod at munisipalidad na binubuo ng Kalakhang Maynila, ang
Pambansang Punong Rehiyon. Ipinangalan ang lungsod kay Manuel L.
Quezon, ang dating pangulo ng Komonwelt ng Pilipinas na siya rin nagtatag
ng lungsod at nagsulong upang palitan ang Maynila bilang kapital na bansa.
SAN JUAN. Ang lungsod na ikalawa sa pinakamaliit na lungsod sa Kalakhang
Maynila. Ang opisyal na mahabang pangalan ng San Juan ay Lungsod ng San
Juan Del Monte. Sikat ang San Juan sa Pilipinas sa pagdiriwang ng Kapistahan
ng kanilang patron, si San Juan Bautista. Nagdiriwang ang mga tao doon sa
pamamagitan ng pagbabasa ng tubig sa lansangan (katulad ng ginagawa
sa pag-bautusimo). Noong Hunyo 16, 20017, nirat ipika ang pagpapalit ng
bayan sa pagiging mataas na urbanisadong lungsod ayon sa Republic Act
Bilang 9388.
TAGUIG. Ang Taguig ay isang lungsod na sakop ng Kalakhang Maynila. Dating
komunidad ng palaisdaan sa pampang ng Laguna de Bay ngunit ngayon, isa
na itong mahalagang residensyal at industriyal na karat ig ng Maynila. Lalong
umunlad ang lungsod pagkatapos ng pagtatayo ng lansangang C-5 at ng
Bonifacio Global City. Ito ay naging ganap na lungsod noong Disyembre 8,
2004. Ang pangalang Taguig ay nanggaling sa salitang taga-giik na ang ibig
sabihin ay rice thresher. Ang “Tagi-ig” ay kalaunay naging Taguig.
VALENZUELA. Isang lungsod pang-industriya na matatagpuan sa kalakhang
Maynila at ang ika-13 pinakamataong lungsod sa Pilipinas. Mula sa pagiging
isang sinaunang pamayanan sa tabi ng ilog, unt i-unt ing lumawak at umunlad
ang bayan ng Valenzuela na sa ngayon ay kinikilala sa bansa bilang isang
modelong lungsod. Hango ang pangalan mula kay Dr. Pio Valenzuela na
isang Pilipinong doktor na naging lider ng Katipunan at nagsilbing kauna-
9
unahang Presidente Municipal. Una itong t inawag na Polo (island) dahil sa ang
lugar ay napapalibutan ng mga ilog Naging ganap na lungsod noong
Disyembre 14, 1998.
Mga Gabay na Tanong: 1. Ano-ano ang paniniwala sa pinagmulan ng mga lungsod o bayang
nabanggit?
2. Ano-ano ang mahahalagang pangyayari sa iyong lungsod o bayan?
3. Maipagmamalaki mo ba ang pinagmulan ng iyong lungsod? Bakit?
Gawain A
Sumulat ng salaysay ukol sa pinagmulan at ang mga pagbabago sa sariling
lungsod. Sundan ang mga gabay na tanong.
1. Ano ang dating pangalan ng inyong lungsod o bayan (kung
mayroon)?
2. Bakit mahalagang malaman ang pinagmulan ng iyong lungsod o
bayan?
3. Ano ang masasabi mo sa kalagayan ng lungsod noon at ngayon?
4. Ano ang naging resulta ng mga pagbabago sa inyong lugar?
Gawain B
Batay sa nabasang kaalaman tungkol sa kasaysayan. Sumulat ng tat lo
hanggang limang natatanging pangyayari na pinagmulan ng iyong rehiyon. 1. ______________________________
2. ______________________________
3. ______________________________ 4. ______________________________
5. ______________________________
Gawain C Gumawa ng isang t imeline na magpapakita ng mahahalagang pangyayari
sa kasaysayan ng iyong lungsod. Isulat ito sa sagutang papel.
10
Ang kasaysayan ay tumatalakay sa:
pangyayari sa nakalipas na panahon.
pinagmulan ng mga kaalaman o impormasyon ng isang lungsod o bayan.
Bawat lungsod o bayan ay may sariling kasaysayang nabuo sa paglipas
ng panahon.
Panuto: Sumulat ng isang talata gamit ang mga sumusunod na gabay na
tanong:
1. Anong bagay o lugar na naging bahagi ng kasaysayan noon na nakikita
pa hanggang ngayon?
2. Ano kayang mga pagbabago ang naganap sa iyong lungsod?
3. Sa iyong palagay, nakabubuti ba ang pagbabagong ito sa lungsod o
hindi? Ipaliwanag ang sagot.
Tukuyin ang mga lugar sa Kalakhang Maynila na inilalarawan sa bawat bilang.
1. Ang bayang ito ay kilala dahil sa kahusayan sa pagburda at paggawa
ng mga dibuho sa mga kimono at barong tagalong na yari sa tela ng
pinya.
2. Isa sa pinakamatandang lungsod ng bansa.
3. Pangat lo ang siyudad na ito mula sa may pinakamalaking populasyon
11
sa bansa.
4. Kinilala itong kapitolyo ng mga sapatos sa buong Pilipinas.
5. Kilala ang lungsod sa tawag na “Emerald City of the Philippines” at
“Gateway to the Calabarzon Area”
12
Sanggunian: Mary Ann DG. Goyal, Emilyn F. Gerilla, Critina DC. Cruz, Paul Nylden A. Carable, Eric John D.
Lao, Janice N. Gagante, Lenie A. Tiamzon, Annie D. Pesito, Clarissa DC. Catabay, Alona B.
Miano, Daisy M. Gonatise, Rosemarie S. Sto Domingo, Jenalyn I. Datuin, Analine R. De Guzman,
Margie P. Cas Ever Bryan A. De Asis; Araling Panlipunan 3, Kagamitan ng Mag-aaral National
Capital Region Unang Edisyon, 2019
Alaro, Allynette Vanessa (2017, Jun 16) “Ang Mga Bayani Sa Aking Lalawigan at Rehiyon”
Retrieved from https://www.scribd.com/presentation/351454950/Ang-Mga-Bayani-Sa-Aking-
Lalawigan-at-Rehiyon
Guti, Sofia (2012, November 14) Kasaysayan ng San Juan Retrieved from
https://www.scribd.com/doc/113183835/Ang-Kasaysayan-Ng-San-Juan
Museo ng Muntinlupa (2020, June 13) Kasaysayan ng Muntinlupa Retrieved from
https://www.facebook.com/Museo.ng.Munti/videos/588952611825678
Maieruchan (2012, June 15) Kasaysayan Ng Makati Retrieved from
https://www.scribd.com/doc/97173753/Kasaysayan-Ng-Makati
turismosamarikina.blogspot.com
www.gintongaral.com
www.marikeno.com
Susi sa Pagwasto: Balik Tanaw: 1. NT 2. NP 3. NT 4. NT 5. NP Unang Pagsubok: Pateros, Taguig, Malabon, Caloocan, Pasig, Navotas, Manila, Pasay, Muntinlupa, Mandaluyong, Paranaque, Marikina, San Juan, Quezon City, Las Pinas, Valenzueal, Makati Pang-Wakas na Pagsusulit: 1. Las Piñas 2. Maynila 3. Caloocan 4. Marikina 5. Muntinlupa
Recommended