EPİTEL DOKUSU

EPİTEL DOKUSUEPİTEL DOKUSU

Prof. Dr. Alpaslan GÖKÇİMENProf. Dr. Alpaslan GÖKÇİMENAdnan Menderes Üniversitesi Tıp Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji Ve Embriyoloji Fakültesi Histoloji Ve Embriyoloji

Anabilim Dalı Anabilim Dalı

Canlı Organizma

Organ Sistemleri

Organlar

DokularDokular

Hücreler

Organeller

DOKU NEDİR ?DOKU NEDİR ?

Belirlenmiş işlevleri yerine getirmek üzere, Belirlenmiş işlevleri yerine getirmek üzere, benzer özelliklere sahip hücrelerin bir benzer özelliklere sahip hücrelerin bir araya gelmesiyle oluşan yapılardır. araya gelmesiyle oluşan yapılardır.

Vücuttaki her bir doku tipi farklılaşmış ilgili hücrelerin temel özellikleri göz önüne alınarak sınıflandırılır.

Buna göre organizmada bulunan dokular;1. Epitel Dokusu,2. Destek Dokusu, a. Bağ Dokusu b. Kıkırdak Dokusu c. Kemik Dokusu d. Kan ve lenf dokusu3. Kas Dokusu 4. Sinir Dokusu 5. Deri Dokusu olarak, beş alt gruba ayrılarak incelenir.

Epitel dokusunun, embriyonun Epitel dokusunun, embriyonun her üç her üç

germ yaprağındangerm yaprağından da köken al da köken alıırr Derinin yüzey epiteli, Derinin yüzey epiteli, ekdodermden,ekdodermden, Sindirim borusu Sindirim borusu endodermden,endodermden, Kan damarlarının endoteli Kan damarlarının endoteli

mezodermdenmezodermden geligelişşirir

EpitelEpitel Dokusunun Dokusunun embriyonik kökeniembriyonik kökeni

EEpitel Dokusu Nerelerde Bulunur ?pitel Dokusu Nerelerde Bulunur ?

Epitel Dokusu;Epitel Dokusu;

1.1. Vücudun dış yüzeylerini örten Vücudun dış yüzeylerini örten

bölgelerde bölgelerde (Deri),(Deri),

2.2. Vücut içindeki içi boş tüp veya Vücut içindeki içi boş tüp veya

boşlukların iç yüzündeboşlukların iç yüzünde ((mide-barsak mide-barsak

kanalıkanalı, , kan damarlarıkan damarları)) ve ve

3.3. Salgı bezlerinin kanal ve salgılayıcı Salgı bezlerinin kanal ve salgılayıcı

bölümlerinde bulunmaktadır.bölümlerinde bulunmaktadır.

EpiteliEpitelinn İİşlevi nedir ?şlevi nedir ?

1 Koruma:1 Koruma:Yırtılma ve aşınmalara karşı koruyuculukİçerdiği keratin ve mukus sayesinde kurumaya

parşı koruyuculuk

2. Emilme:2. Emilme:Böbrek ve barsaktaki mikrovilluslar sayesinde

emilim

3. Yüz3. Yüzeey geçişi:y geçişi:Hücre yüzeyindeki kinosilyumlar vasıtasıyla

yüzeyel taşıma

4. Salgı4. Salgı:: Hormon, sindirim enzimi ve mukus Hormon, sindirim enzimi ve mukus

salgılasalgılammakak

5. D5. Duuyu algılaması: yu algılaması: Tat tomurcuklarıTat tomurcukları, , olfaktör epitelolfaktör epitel

6. Kasılma6. Kasılma Bezlerdeki miyoepitelyal hücrelerBezlerdeki miyoepitelyal hücreler

EpitelEpitelin Özellikleri Nelerdir?in Özellikleri Nelerdir? Hücreler bitişiktirHücreler bitişiktir

Hücrelerin yan yüzleri arasında güclü bağlantılarHücrelerin yan yüzleri arasında güclü bağlantılar

Hücrelerin bir yüzeyleri serbest olup bir boşluğa Hücrelerin bir yüzeyleri serbest olup bir boşluğa

bakarbakar

Hücreler bazal membran üzerine oturmuşturHücreler bazal membran üzerine oturmuştur

Bazal membran

Bağ dokusu

Epitelin SınıflandırılmasıEpitelin Sınıflandırılması

Epitel dokusu yaptığı işleve göre:Epitel dokusu yaptığı işleve göre:

1. Örtü Epiteli1. Örtü Epiteli

2. Bez Epiteli2. Bez Epiteli

Örtü Epitelin SınıflandırılmasıÖrtü Epitelin Sınıflandırılması

İhtiva ettiği hücre tabaka sayısı dikkate İhtiva ettiği hücre tabaka sayısı dikkate alınarak iki alt gruba ayrılır. alınarak iki alt gruba ayrılır.

Basit Epitel:Basit Epitel: Bir tabaka hücre Bir tabaka hücre katmanı içermekte olup “katmanı içermekte olup “tek katlı tek katlı epitel”epitel” olarak da isimlendirilmektedir olarak da isimlendirilmektedir

Tabakalı Epitel:Tabakalı Epitel: Birden çok Birden çok sayıda hücre tabakasına sahiptir “sayıda hücre tabakasına sahiptir “çok çok katlı epitel”katlı epitel” olarak da isimlendirilir olarak da isimlendirilir

Tek katlı (basit)

Çok katlı

Tek Katlı Epitelin Tek Katlı Epitelin SınıflandırılmasıSınıflandırılması

1. Tek katlı yassı epitel,1. Tek katlı yassı epitel,2.Tek katlı kübik epitel 2.Tek katlı kübik epitel

3. Tek tatlı prizmatik epitel 3. Tek tatlı prizmatik epitel 1. Tek katlı (basit) 1. Tek katlı (basit)

yassı epitel: yassı epitel: Damar endotelinde ve mezotelde

Karşılıklı geçişlerin (gaz) daha hızlı yapılabilmesi için oldukça ince bir tabakadır

Dışarıya karşı korunmuş iç yüzeylerde bulunurlar.

İçi boşluklu yapıların mezoteli,

Damar ve kalbin iç yüzünü döşeyen endotel,

Eklem kapsüllerinin iç yüzünü döşeyen sinoviyal

örtü epiteli,

Bowman kapsülünün pariyetal ve visseral

yapraklarını döşeyen epitel

2. Tek katlı kübik epitel:2. Tek katlı kübik epitel:Bu epitel hücreleri kübik bir şekle sahip olup,

hücre çekirdekleri yuvarlak ve ortadadır. Bu epitel türü salgı ve emilim yapan bölgelerde

bulunur (Böbrek tübülleri, tiroid folikülleri).

Hücrelerin eni boyu yüksekliği birbirine eşittir

Çekirdek hücrenin şekline uygun yuvarlak ve

hücrenin ortasına yerleşmiştir

Sitoplazması yassı hücreden daha bol olduğu

için daha fazla organel taşır ve daha aktif

hücrelerdir

Örtü işlevlerinin yanında emilim ve bazılarında

salgılama özelliği de vardır

Bulunduğu yerler: Bulunduğu yerler:

Ovaryumu örten epitel, basit kübik veya

izoprizmatik bir özelliğe sahip olup örtücü bir

fonksiyona da sahiptir

Tiroid follikülünde bulunan kübik epitel ise emilim

ve salgılama özelliği taşır

Pankreas ve tükrük bezlerinin salgılama kanalında

,akciğerlerde respiratuar bronşiyollerde, bazı böbrek

tubüluslarında, lensin ön yüzünde

3. Tek katlı prizmatik epitel:3. Tek katlı prizmatik epitel:Şekilleri dikdörtgen prizmasına benzer

Hücre içi organellerin yerleşimi üst tarafa, hücre çekirdeği bazal membrana daha yakındır

Bu tür hücrelerin işlevsel etkinlikleri oldukça yüksektir

İnce barsaklarda emilim, midede salgılama yapan hücreler tek katlı prizmatiktir.

Hücrelerin boyları basık prizmadan, yüksek

prizmaya kadar değişebilir

Hücrelerin üst yüzeyinde yüzey farklılaşması

vardır

Hücreler prizmatik veya silindirik biçimlidirler

Hücrelerin hepsi bazal membrana tek sıra halinde

yerleşmiştir

Hücreler yan yana gelince karşılıklı basınç

nedeniyle prizmatik biçim almışlardır

Yan yana olan hücrelerin çekirdekleri aynı

düzlemde gözlenir

Hücrelerin hepsinde çekirdek gözlenebilir

Çekirdek hücrenin şekline uygun biçimdedir

Bulunduğu yerler:Bulunduğu yerler:

Organizmada bol olarak gözlenir

Bu hücrelerde de koruma işlevi ile birlikte

emilme ve salgılama özelliği de vardır

Midenin iç yüzünü döşeyen epitel ve bir çok

bezlerin boşaltma kanallarını döşeyen epitel bu

tiptir

Bu epitel hücrelerinde işlevsel yönünden bir

kutuplaşma vardır

Hücrenin lümene (boşluk) bakan yarımları üst

yarımdır, tabana bakan yarımları bazal yarımdır

Midede bu hücrelerin üst yarımları mukus ile

doludur

Mukus maddesi bu hücreler tarafından

salgılanır, mukus midenin iç yüzünü ince bir tabaka

halinde örter

Mide mukozasını kimyasal ve fiziksel etkenlere

karşı korur

Tek katlı prizmatik (silindirik kinosilyalı ) silli Tek katlı prizmatik (silindirik kinosilyalı ) silli epitel:epitel:

Bu epiteli uterus, tuba uterina, akciğerlerin

küçük bronşları, paranazal sinuslar ve medulla

spinalisin kanalis sentralisinde bulunan hücreler

oluşturur

Siller hem temizleme işlevi yapar hem de

boşluk içindeki yapıları ilerletme vazifesi vardır

Tek katlı prizmatik çizgili kenarlı epitel:Tek katlı prizmatik çizgili kenarlı epitel:

Barsakların iç yüzünü döşeyen epiteldir

Çizgili kenarı daha az belirgin bir epitelde safra

kesesinin içini döşer

Bu epitelin serbest yüzeyinde yüzey farklılaşması

vardır

Bu farklılaşma ışık mikroskobu seviyesinde çizgili

kenar veya fırçamsı kenardır

Elektron mikroskobik seviyede ise bu yüzey

farklılaşması mikrovillus olarak tanımlanır. Bu yüzey farklılaşmaları hücrenin serbest

yüzeyinin yüz ölçümünü artırarak emilim alanını

genişletmek amacıyla oluşmuştur

Çok Katlı Epitelin SınıflandırılmasıÇok Katlı Epitelin Sınıflandırılması

Çok katlı epitel dokusu isimlendirilirken, serbest Çok katlı epitel dokusu isimlendirilirken, serbest yüzeye komşu olan hücrenin özellikleri dikkate yüzeye komşu olan hücrenin özellikleri dikkate

alınıralınır

Bazal membran

Serbest yüzey

Bağ dokusu

Serbest yüzey

Bazal membran

Çok Katlı Epitelin SınıflandırılmasıÇok Katlı Epitelin Sınıflandırılması

Buna göre, Buna göre, 1.1. Çok katlı yassı epitel,Çok katlı yassı epitel,

2. Çok katlı kübik epitel 2. Çok katlı kübik epitel 3. Çok tatlı prizmatik epitel 3. Çok tatlı prizmatik epitel

1. Çok katlı yası epitel: 1. Çok katlı yası epitel:

Organizmada bu epitelin iki çeşidi gözlenir:

a. Çok katlı yassı ( orta derecede a. Çok katlı yassı ( orta derecede keratinize ) epitel keratinize ) epitel

b. Çok katlı (yaygın keratinize) epitelb. Çok katlı (yaygın keratinize) epitel

a. Çok katlı yassı epitel (orta derece keratinize) a. Çok katlı yassı epitel (orta derece keratinize) epitelepitel: Yaklaşık 10-40 adet hücre tabakasından meydana gelir

Bazal membrana oturan hücreler kübik özellikteyken, lümene bakan hücreler yassıdır.

Yukarıda sıralanan özelliklerinden ötürü “çok “çok katlı epitel”katlı epitel” olarak isimlendirilir

Çok katlı yassı epitel, organizmanın koruyucu

epitelini oluşturur

Ağız, özefagus, vajen gibi yüzeyi her zaman nemli

tutulan yapıları örter

Birbiri üzerine yığılmış bir çok hücre katmanından

oluşmuştur

Hücrelerin düzen ve şekilleri oldukça özgündür

Bazal membran üzerine oturan en derin hücre katı

prizmatiktir

Bu hücreler bazal yüzlerinde hemidesmozomlarla

bazal membrana bağlanırlar

Bu hücre katını, poligonal hücrelerden yapılmış bir

çok hücre katları izler

Yüzeye doğru gittikçe hücreler yassılaşır serbest

yüzde ise hücreler çok yassı olurlar

Bu bazal membrana oturan prizmatik hücre katı ile

orta poligonal hücre katları yüzeydeki yassı

hücrelerden daha genç hücrelerdir

Bu genç hücrelerin çekirdekleri iridir. Kromatin ağı

sıktır. Bundan dolayı da, çekirdek H-E ile koyu boyanır

bu genç hücrelerin sitoplazmaları RNA yönünden

zengin olduğu için bazofili gözlenir

Bazalde bulunan prizmatik hücrelerden mitoz

oldukça çoktur

Bu bazal tabaka üstteki spinozum tabakası ile

birlikte stratum germinativum (doğurucu tabaka) adı

da verilir

Orta kattaki poligonal hücreler arasında intersellüler

aralıklar vardır

Bu aralıklarda, metabolizma maddelerini taşıyan

doku sıvısı dolaşır

Bulunduğu yerler:

• Organizmanın dış yüzeyine açılan iç vücut boşluklarının ağız kısımlarını örter. • Örneğin ağız boşluğu, farinks, özefagus ve vajeni döşeyen mukoza epiteli, çok katlı yassı epiteldir • Ayrıca bu epitel tipine korneanın dış yüzünde ve pilika vokaliste de rastlanır.

Organizmada çok katlı yassı epitelin en ince

olanı göz korneasını örten epiteldir

Korneanın çok katlı yassı epiteli kuvvetli PAS

pozitif bir bazal membran üzerinde 5-7 hücre

katmanından oluşmuştur

Burada epitelin bağ dokusuna dönük bazal

yüzü düz ve muntazamdır

Papilla bulunmaz

Ağız boşluğu farinks, özefagus, vajen ve

üretranın son kısmı gibi dış cevre ile ilişkili vücut

boşluklarını döşeyen çok katlı yassı epitel daha

çok hücre katmanından yapılmıştır.

Bazal membranın altındaki bağ dokusu içinde

yayılmış kapiller ağlarından metabolizma

maddelerinin epitelin orta ve yüzey katlarına

ulaşmasını, metabolizma artık maddelerinin ise

ters yönde kapillere ulaşmasını sağlamak için orta

hücre katlarında intersellüler aralıklar oldukça

geniştir.

Çok katlı yassı epitelin derin bazal yüzü düz

değildir

Altındaki bağ dokusu ile birbirine geçen girinti ve

çıkıntılar yapar

İşlevsel şartlara bağlı olarak epitel içine giren bu

bağ dokusu uzantılara papilla adı verilir

Bu bağ dokusu papillalar çok sık kapiller ağı

taşırlar ve hücre katman sayısı fazla olan epitelin

beslenmesini kolaylaştırmaya yönelik özel yapılardır

Papillalar aynı zamanda çok katlı epitelin bağ

dokusuna daha sıkı bağlanması da sağlamış olur.

Çok katlı keratinize epitel:Çok katlı keratinize epitel:

Vücudun dış kısmını örten yaygın keratinize çok

katlı epitel

Derinin epidermis tabakasıdır.

Epidermis çekilme, kuruma gibi fiziksel ve

kimyasal etkilere daha fazla maruz kalır

Epidermisteki hücre katları yüzeye yaklaştıkça

canlılıklarını kaybederler

Hücrelerin çekirdekleri kaybolur ve hücre

gövdesi sertleşir ve epitel ölür. Halbuki orta derece

keratinleşen çok katlı yassı epitelde hücre

çekirdekleri varlıkları muhafaza ederler

Hücreler keratin adı verilen sert ve cansız bir

madde ile dolarlar, bu olaya keratinizasyon adı verilir

Epidermisin çok katlı yassı epiteli kerantinleşen

epiteldir

Kalınlığı 50 mikrondan birkaç santimetreye

kadar değişebilir

2. Çok katlı kübik epitel:

Çok katlı kübik epitelÇok katlı kübik epitel Bazı ter ve tükrük bezlerinin boşaltım Bazı ter ve tükrük bezlerinin boşaltım

kanallarında bulunurkanallarında bulunur

2. Çok katlı prizmatik epitel:

Çok katlı prizmatik epitelÇok katlı prizmatik epitel Kadın ve erkek üretrasını, konjiktivayı ve Kadın ve erkek üretrasını, konjiktivayı ve

bazı bazı bezlerin büyük boşaltım kanallarınıbezlerin büyük boşaltım kanallarını döşerdöşer

Özel Epiteli TipleriÖzel Epiteli Tipleri

1.1. Yalancı çok katlı epitel Yalancı çok katlı epitel ((PsPsödostratifiye) ödostratifiye)

2. Değişici epitel 2. Değişici epitel (Transisyonel) (Transisyonel)

1.Yalancı çok katlı epitel 1.Yalancı çok katlı epitel ((PPsödostrafiye) södostrafiye)

Bu epitel hücrelerin seviyelerinden dolayı Bu epitel hücrelerin seviyelerinden dolayı çok katlıymış gibi görünmesine karşın çok katlıymış gibi görünmesine karşın

bütün hücreler bazal membrana bütün hücreler bazal membrana oturduklarından aslında tek katlıdıroturduklarından aslında tek katlıdır

B.M.

Çok katlı Yalancı çok katlı

Bu epitel tipinden bazal membran üzerinde tek bir

hücre katı vardırBütün hücreler bazal membran ile temas

halindedir Fakat hücrelerin yüksekliği ve düzenleri birbirinden

farklıdır Bir kısım hücreler geniş tabanları ile bazal

membran üzerine otururlar Fakat yüzeye kadar ulaşamazlarBir kısım hücreler ise daha yüksek boyludurlar ve

dar sitoplazma kısımları ile bazal membrana

otururlar ve epitelin serbest yüzeyine kadar

uzanırlar

Bulunduğu Yerler:Bulunduğu Yerler:

Bu epitelin serbest yüz farklılaşması göstermeyen

basit tipi; bir çok bezlerde boşaltma kanallarının iç

yüzünü örter

Apikal yüzlerinde kinosilya olan tipi yalancı çok

katlı (psödostratifiye) prizmatik (silindirik) kinosilyalı

= silli epiteldir.

Bu epitel tipi büyük solunum yollarının içini döşer

Bu epitel tipinin apikal yüzlerinde sterosilya olan

tipide erkek genital boşaltma yollarının bazı

bölümlerinde gözlenir

2. Değişici epitel 2. Değişici epitel ((TransiTransisyonal) syonal) Bu epitel özelliği itibariyle tipik çok katlı Bu epitel özelliği itibariyle tipik çok katlı epitel karekteristiğini taşımasına rağmen epitel karekteristiğini taşımasına rağmen

bazı yönlerden farklıdır. Bulunduğu bazı yönlerden farklıdır. Bulunduğu organın gerilme ve şişmesine uyum organın gerilme ve şişmesine uyum

sağlayacak biçimde organize edilmiştirsağlayacak biçimde organize edilmiştir

Pelvis renalis, üreter, mesane ve üretranın başlangıç kısmında bu tip epitel vardır

Hacimleri değişirBu organlar kısa süre içinde önemli basınç ve hacim değişmelerine uğrarlarHücrelerin biçimi, düzeni ve kat sayısı değişir Organ dolu olduğu ve duvarları genişlediği zaman bu epitel iki veya üç katmandan oluşur Yüzeyel hücreler geniş yassı olurlar bu geniş yassı hücrelerin altında bazal membran üzerinde iki kat derin hücre tabakası olur. Bu hücreler kübik veya prizmatiktirler

Kasılma sonucu boşalan organda ise epitel kalınlaşır 4-6 hücre katmanı görülür Boşalan organda yüzeyel hücreler prizmatik şekillidir Bu prizmatik hücrelerin lümene bakan kabarık = konveks serbest yüzleri va altındaki hücreler üzerine oturan girintili çıkıntılı yüzleri var Bu hücreler bir iki çekirdek içerirler ve sitoplazmaları yoğun ve koyu boyanırlar

Derin hücreler; birbiri üzerine binmiş durumda bazal membran üzerinde hücre katları yaparlar Bu derin hücreler uzun veya armut şeklinde hücrelerdir, dar yuvarlak üst yüzleri ile altındaki hücrelerin oyuk derin yüzleri içine girerler Apikal ve bazal yüzdeki bu yapısal durum organ dolu olup da gerildiği zaman, yüz ölçümünün genişlemesi ile kaybolur

Tonofilamanlar yüzeyel hücrelerin serbest yüzleri altındaki yoğun sitoplazmada çoktur Bu yoğun sitoplazma tabakası koruma desteklik görevi de yapar Organın lümeninde bulunan hipertonik idrar içine su geçişini engeller Tonofilamanlar, hücrede desmozomlara doğru yönelirler Desmozomlar derin hücreler arasında azdır dolayısıyla daralma ve genişleme sırasında derin hücreler birbiri yanından kayarak yer değiştirmeleri kolaylaşır

ÖzelleşmişÖzelleşmiş EpitelEpitel

Goblet Hücreleri:Goblet Hücreleri: Tek hücreden meydana Tek hücreden meydana gelmiş bir bezdir. Bunların etrafını bir bağ gelmiş bir bezdir. Bunların etrafını bir bağ dokusu kılıfı çevrelemez. Genellikle epitel dokusu kılıfı çevrelemez. Genellikle epitel hücreleri arasında yerleşmişlerdir. Şekilleri hücreleri arasında yerleşmişlerdir. Şekilleri kadehe benzediği için, kadehe benzediği için, kadeh kadeh hücreleri veya hücreleri veya kalsiform kalsiform hücreler olarakta bilinirler. hücreler olarakta bilinirler.

Sindirim sisteminde mideden itibaren Sindirim sisteminde mideden itibaren sayıları giderek artamaya başlar ve kolonda sayıları giderek artamaya başlar ve kolonda en üst düzeye ulaşır. Ayrıca solunum en üst düzeye ulaşır. Ayrıca solunum sisteminde de bol miktarda goblet hücresi sisteminde de bol miktarda goblet hücresi vardır. Bu hücreler vardır. Bu hücreler asit glikoproteinasit glikoprotein nitelikte salgı yaparlar. nitelikte salgı yaparlar.

ÖzelleşmişÖzelleşmiş EpitelEpitel Sindirim sisteminde mukozal yüzeyi Sindirim sisteminde mukozal yüzeyi

kayganlaştırıp, bu bölgeleri pankreatik kayganlaştırıp, bu bölgeleri pankreatik enzimlerden ve bakteriyal tutulumdan enzimlerden ve bakteriyal tutulumdan korurlar. Işık mikroskobunda, hücrenin korurlar. Işık mikroskobunda, hücrenin üst bölümünde büyük mukus içeren üst bölümünde büyük mukus içeren veziküllere sahip köpüksü veziküllere sahip köpüksü görünümdedir. görünümdedir.

Taban kısmında, çekirdek ve az Taban kısmında, çekirdek ve az miktarda GER yerleşiktir. Bol miktarda miktarda GER yerleşiktir. Bol miktarda bulunan oligosakkarit kalıntılarından bulunan oligosakkarit kalıntılarından dolayı dolayı PASPAS pozitif boyanır. pozitif boyanır.

ÖzelleşmişÖzelleşmiş EpitelEpitel Miyoepitelyal Hücreler: Miyoepitelyal Hücreler: Dış salgı bezlerinin Dış salgı bezlerinin

son kısımlarında, salgı hücresi ile bazal lamina son kısımlarında, salgı hücresi ile bazal lamina arasında bulunan ektodermal kökenli arasında bulunan ektodermal kökenli hücrelerdir. Sitoplazmasında hücrelerdir. Sitoplazmasında aktinaktin, , miyozinmiyozin ve ve tropomiyozintropomiyozin miyofilamanları bulunduğu miyofilamanları bulunduğu için kasılabilirler. için kasılabilirler.

Seröz asinusları saran miyoepitelyal hücreler, Seröz asinusları saran miyoepitelyal hücreler, dallanmış şekildedir ve dallanmış şekildedir ve basket hücreleribasket hücreleri olarak da bilinirler. Müköz tübüllerdeki olarak da bilinirler. Müköz tübüllerdeki miyoepitelyal hücreler, miyoepitelyal hücreler, yıldızsı yıldızsı (stellat) (stellat) şekildedirler. şekildedirler.

ÖzelleşmişÖzelleşmiş EpitelEpitel Bu hücrelerin kasılması ile ekzokrin Bu hücrelerin kasılması ile ekzokrin

salgı, boşaltım kanallarına geçer. salgı, boşaltım kanallarına geçer. Miyoepitelyal hücreler gözyaşı, Miyoepitelyal hücreler gözyaşı, tükrük, meme ve ter bezleri ile tükrük, meme ve ter bezleri ile testisin seminifer tübülleri etrafında testisin seminifer tübülleri etrafında yerleşiktir. yerleşiktir.

ÖzelleşmişÖzelleşmiş EpitelEpitel Diffüz Diffüz (Yaygın)(Yaygın) Nöroendokrin Sistem Nöroendokrin Sistem (DNES)(DNES): :

Polipeptid Polipeptid salgılayan hücrelerdir. Çekirdek üstüne salgılayan hücrelerdir. Çekirdek üstüne yerleşimli Golgi kompleksini, az sayıda GER ve taban yerleşimli Golgi kompleksini, az sayıda GER ve taban kısmında salgı granüllerini içerir. Amin prekürsörlerini alıp kısmında salgı granüllerini içerir. Amin prekürsörlerini alıp dekarboksile ettiklerinden dolayı sitoplazmalarında, dekarboksile ettiklerinden dolayı sitoplazmalarında, epinefrin, norepinefrin ve serotonin bioaktif aminlerini epinefrin, norepinefrin ve serotonin bioaktif aminlerini konsantre ederler. Bundan dolayı konsantre ederler. Bundan dolayı

APUDAPUD hücreleri olarakta biliniyorlardı. Fakat bu hücrelerin hücreleri olarakta biliniyorlardı. Fakat bu hücrelerin hepsi amin prekürsörlerini dekarboksike ede- medikleri hepsi amin prekürsörlerini dekarboksike ede- medikleri sonradan belirlendiği için, APUD yerine DNES terimi sonradan belirlendiği için, APUD yerine DNES terimi kullanılmaya başlanmıştır. Çoğu APUD hücreleri, tek hücreli kullanılmaya başlanmıştır. Çoğu APUD hücreleri, tek hücreli bezler olup diğer epitelyal hücreler arasına dağılmıştır. bezler olup diğer epitelyal hücreler arasına dağılmıştır. Bunlar başlıca embriyonik nöral kristadan türerler. Bunlar başlıca embriyonik nöral kristadan türerler.

ÖzelleşmişÖzelleşmiş EpitelEpitel Sayı, çeşitlilik ve dağılım bu Sayı, çeşitlilik ve dağılım bu

hücrelere diffüz nöroendokrin sistem hücrelere diffüz nöroendokrin sistem özelliğini kazandırmıştır. Bazı APUD özelliğini kazandırmıştır. Bazı APUD polipeptidleri komşu hücreler üzerine polipeptidleri komşu hücreler üzerine parakrin etki gösterirken, diğerleri parakrin etki gösterirken, diğerleri kan dolaşımına girerek uzaktaki kan dolaşımına girerek uzaktaki hücreler üzerine endokrin etki yapar. hücreler üzerine endokrin etki yapar.

Paneth HücreleriPaneth Hücreleri

Paneth Hücreleri:Paneth Hücreleri: İnce bağırsakta İnce bağırsakta Liberkühn kriptalarınınLiberkühn kriptalarının (basit (basit tübüler veya dallanmış tübüler tübüler veya dallanmış tübüler bezlerin) altında yerleşik olan piramit bezlerin) altında yerleşik olan piramit şeklindeki hücrelerdir.şeklindeki hücrelerdir. Lizozim Lizozim olarak adlandırılan anti-bakteriyel olarak adlandırılan anti-bakteriyel maddeyi salgılar.maddeyi salgılar.

Pariyetal HücrelerPariyetal Hücreler

Pariyetal Hücreler:Pariyetal Hücreler: Mide bezlerinde Mide bezlerinde bulunan piramidal hücrelerdir. Apikal bulunan piramidal hücrelerdir. Apikal hücre zarı, derin girinti ve çıkıntılar hücre zarı, derin girinti ve çıkıntılar yaparak yaparak intraselüler kanalikülleri intraselüler kanalikülleri oluşturur. Kanaliküller, yuvarlak ve oluşturur. Kanaliküller, yuvarlak ve tübüler veziküllerden (tubüloveziküler tübüler veziküllerden (tubüloveziküler sistem) zengindir. Pariyetal hücreler, HCl sistem) zengindir. Pariyetal hücreler, HCl ve mide intrinsik faktör sentezleyip mide ve mide intrinsik faktör sentezleyip mide boşluğuna verir. boşluğuna verir.

Bez EpiteliBez Epiteli

Salgı yapan epiteli ifade eder. Salgı yapan epiteli ifade eder. Endokrin Endokrin veve ekzokrin ekzokrin olmak üzere iki çeşittir. Pankreasın olmak üzere iki çeşittir. Pankreasın Langerhans Langerhans adacıklarıadacıkları, , adrenal adrenal (böbrek üstü) (böbrek üstü) bezlerbezler,, hipofiz hipofiz,, tiroid tiroid ve paratiroid bezlerive paratiroid bezleri, endokrin bezlere örnektir. Retiküler , endokrin bezlere örnektir. Retiküler liflerce desteklenen endokrin bezler, kordon veya follikül liflerce desteklenen endokrin bezler, kordon veya follikül şeklinde düzenlenmiştir. En sık kordon şekli, kılcal şeklinde düzenlenmiştir. En sık kordon şekli, kılcal yumakların veya kan sinüzoidlerinin etrafındaki yumakların veya kan sinüzoidlerinin etrafındaki anastomozlar biçiminde görülür. Hücre içinde depolanan anastomozlar biçiminde görülür. Hücre içinde depolanan hormon (böbrek üstü bezi, hipofizin ön lobu, paratiroid bezi, hormon (böbrek üstü bezi, hipofizin ön lobu, paratiroid bezi, v.s), uygun sinyal molekülü veya sinirsel uyarı aracılığıyla v.s), uygun sinyal molekülü veya sinirsel uyarı aracılığıyla salınır. Endokrin bezin folliküler türünde ise, salgı hücreleri salınır. Endokrin bezin folliküler türünde ise, salgı hücreleri folliküler boşluğu çevirir ve üretilen hormonu alıp depolar. folliküler boşluğu çevirir ve üretilen hormonu alıp depolar. İlgili sinyal bu hücrelere ulaştığında, depolanan hormon İlgili sinyal bu hücrelere ulaştığında, depolanan hormon tiroid bezinde olduğu gibi follikül hücrelerince tekrar geri tiroid bezinde olduğu gibi follikül hücrelerince tekrar geri alınıp işlenir ve salınır. alınıp işlenir ve salınır.

Ekzokrin BezlerEkzokrin Bezler

Salgılarını bir boşaltım kanalı yoluyla Salgılarını bir boşaltım kanalı yoluyla dış ortama verirler ve kapiller ağ dış ortama verirler ve kapiller ağ yönünden çok zengin değillerdir. yönünden çok zengin değillerdir. Pankreasın ekzokrin bez kısmı, Pankreasın ekzokrin bez kısmı, parotisparotis, , submandibularsubmandibular (çene altı) (çene altı) ve ve sublingualsublingual (dilaltı) (dilaltı) bezlerbezler, , ekzokrin bezlere birer örnektir. ekzokrin bezlere birer örnektir.

Ekzokrin BezlerEkzokrin Bezler

Yaptıkları salgının özelliğine göre Yaptıkları salgının özelliğine göre serözseröz, , müközmüköz ve ve miks miks (karma) bezler olmak (karma) bezler olmak üzere alt gruplara ayrılabilir. Pankreasın üzere alt gruplara ayrılabilir. Pankreasın ekzokrin kısmı ve parotis, tamamen ekzokrin kısmı ve parotis, tamamen serözdür. Submandibular ve sublingual serözdür. Submandibular ve sublingual bezler ise, karma tipte salgı yapan ekzokrin bezler ise, karma tipte salgı yapan ekzokrin bezlerdir. Gözle görülebilen (anatomik, bezlerdir. Gözle görülebilen (anatomik, makroskobik) bu bezlerden, seröz bezler makroskobik) bu bezlerden, seröz bezler asinuslardanasinuslardan (alveolus), müköz bezler ise (alveolus), müköz bezler ise müköz tübüllerdenmüköz tübüllerden meydana gelmiştir. meydana gelmiştir.

Ekzokrin BezlerEkzokrin Bezler

Gerek seröz ve gerekse müköz salgı yapan son Gerek seröz ve gerekse müköz salgı yapan son kısımlar, kübik epitel hücreleriyle örtülü olan kısımlar, kübik epitel hücreleriyle örtülü olan interkalar interkalar (başlangıç, inisyalis) (başlangıç, inisyalis) kanallarakanallara açılır. açılır. Daha sonra birleşen bu kanallar, Daha sonra birleşen bu kanallar, striat striat (çizgili, (çizgili, intralobüler) intralobüler) kanalıkanalı oluşturur. Çizgili kanallar, kendi oluşturur. Çizgili kanallar, kendi aralarında birleşir ve bağ dokusu septalarının aralarında birleşir ve bağ dokusu septalarının (bölmelerinin) içine ekskratuvar (salgısal, (bölmelerinin) içine ekskratuvar (salgısal, interlobüler) kanallar şeklinde açılır. Bu kanallar da, interlobüler) kanallar şeklinde açılır. Bu kanallar da, kendi aralarında birleşerek parotis bezinde kendi aralarında birleşerek parotis bezinde StenonStenon, , submandibüler bezde submandibüler bezde WhartonWharton ve sublingual ve sublingual bezde ise, bezde ise, majör sublingual kanalmajör sublingual kanal adı altında adı altında ağız boşluğuna açılır. Makroskobik bezlerin dışında, ağız boşluğuna açılır. Makroskobik bezlerin dışında, sıkı bağ dokusu kılıfı bulunur. Septalar bu kılıftan sıkı bağ dokusu kılıfı bulunur. Septalar bu kılıftan içeri doğru girerek, bezi loblara ve lobçuklara ayırır.içeri doğru girerek, bezi loblara ve lobçuklara ayırır.

Ekzokrin BezlerEkzokrin Bezler

Çizgili kanalların en önemli özelliği, hücre Çizgili kanalların en önemli özelliği, hücre tabanından çekirdeklere doğru uzanan zar tabanından çekirdeklere doğru uzanan zar katlantılarından meydana gelmiş olmalarıdır. Bu katlantılarından meydana gelmiş olmalarıdır. Bu katlantılarda bol miktarda bulunan katlantılarda bol miktarda bulunan mitokondriyonlar, katlantının uzun eksenine mitokondriyonlar, katlantının uzun eksenine paralel olarak yerleşmiştir. Böyle bir yerleşim, paralel olarak yerleşmiştir. Böyle bir yerleşim, özellikle işlevsel açıdan yoğun olan ve özellikle işlevsel açıdan yoğun olan ve çalışmaları esnasında göreceli olarak daha fazla çalışmaları esnasında göreceli olarak daha fazla enerji tüketen tükrük bezi ve böbrek proksimal enerji tüketen tükrük bezi ve böbrek proksimal ve distal tübülleri için oldukça önemlidir. ve distal tübülleri için oldukça önemlidir.

Ekzokrin BezlerEkzokrin Bezler

Parotisin ve pankreasın ekzokrin bez kısmı saf Parotisin ve pankreasın ekzokrin bez kısmı saf serözdür. Pankreasta çizgili kanalın olmaması, serözdür. Pankreasta çizgili kanalın olmaması, sentroasinersentroasiner hücrelerin bulunması ve hücrelerin bulunması ve Langerhans adacıklarının Langerhans adacıklarının mevcudiyeti, parotisle mevcudiyeti, parotisle pankreası birbirinden ayırır. Submandibular ve pankreası birbirinden ayırır. Submandibular ve sublingual bezler karma bezlerdir yalnız, sublingual bezler karma bezlerdir yalnız, submandibular bez seröz ağırlıklıdır. Submandibular submandibular bez seröz ağırlıklıdır. Submandibular ve sublingual bezlerde gözlenen seröz yarımaylar ve sublingual bezlerde gözlenen seröz yarımaylar (Gianuzzi yarımayları), gerçekte bir tespit hatasıdır. (Gianuzzi yarımayları), gerçekte bir tespit hatasıdır. Klasik yöntemlerde seröz yarımaylar gözlenirken, Klasik yöntemlerde seröz yarımaylar gözlenirken, hızlı dondurma yönteminden sonra, seröz hızlı dondurma yönteminden sonra, seröz yarımaylar gözlenemez. Bunlar, klasik tesbit yarımaylar gözlenemez. Bunlar, klasik tesbit yöntemleriyle elde edilen dokuların ışık ve elektron yöntemleriyle elde edilen dokuların ışık ve elektron mikroskobu altında gözlemlenen artefaktlarıdırmikroskobu altında gözlemlenen artefaktlarıdır

Ekzokrin BezlerEkzokrin Bezler

Seröz bezlerde bol miktarda bulunan Seröz bezlerde bol miktarda bulunan zimojen granüllerzimojen granüller, sitoplazmanın üst , sitoplazmanın üst kısmında yer alır. Seröz bezler, akıcı kısmında yer alır. Seröz bezler, akıcı kıvamda ve protein yapısında salgı yapar. kıvamda ve protein yapısında salgı yapar. Hücre çekirdekleri, ortada yerleşiktir ve Hücre çekirdekleri, ortada yerleşiktir ve yuvarlak şekillidir. Hematoksilen – eozinle yuvarlak şekillidir. Hematoksilen – eozinle boyanan kesitlerde, hücrenin bazal boyanan kesitlerde, hücrenin bazal kısımları hematoksilenle, apikal kısımları kısımları hematoksilenle, apikal kısımları ise eozinle boyanır. ise eozinle boyanır.

Ekzokrin BezlerEkzokrin Bezler

Müköz bezler ise, karbonhidrat yapısında salgı yapar. Müköz bezler ise, karbonhidrat yapısında salgı yapar. Sitoplazmalarının üst kısmında, bol miktarda Sitoplazmalarının üst kısmında, bol miktarda müsinojen granüllermüsinojen granüller vardır. Bu granüller hema- vardır. Bu granüller hema- toksilen ve eozin boyalı kesitler hazırlanırken toksilen ve eozin boyalı kesitler hazırlanırken kaybolduğu için, hücrelerin bu kısımları genellikle boş kaybolduğu için, hücrelerin bu kısımları genellikle boş olarak görülür. Ayrıca, klasik histoloji preparatı olarak görülür. Ayrıca, klasik histoloji preparatı hazırlama yöntemiyle elde edilen bez yapılarında, hazırlama yöntemiyle elde edilen bez yapılarında, müköz bez hücrelerine ait çekirdekler periferik müköz bez hücrelerine ait çekirdekler periferik (çevresel) yerleşimli ve yassı olarak görülür. Hızlı (çevresel) yerleşimli ve yassı olarak görülür. Hızlı dondurma yönteminde ise, bu hücrelerin dondurma yönteminde ise, bu hücrelerin çekirdeklerinin aslında yuvarlak şekilli ve merkezi çekirdeklerinin aslında yuvarlak şekilli ve merkezi yerleşimli oldukları ortaya çıkmıştır. Müköz bez yerleşimli oldukları ortaya çıkmıştır. Müköz bez hücreleri, koyu kıvamda salgı üretir ve açık renkte hücreleri, koyu kıvamda salgı üretir ve açık renkte boyanır. boyanır.

Salgılama Çeşitlerine GöreSalgılama Çeşitlerine Göre

Merokrin Merokrin (Ekrin)(Ekrin) Salgılama: Salgılama: Salgılama ürünü, Salgılama ürünü, veziküllerle hücrenin apikal yüzeyine taşınır. veziküllerle hücrenin apikal yüzeyine taşınır. Veziküller hücre zarıyla birleşir ve içeriklerini Veziküller hücre zarıyla birleşir ve içeriklerini ekzositozla dış ortama verir. Pankreasta da ekzositozla dış ortama verir. Pankreasta da olduğu gibi, vücutta en sık görülen salgılama olduğu gibi, vücutta en sık görülen salgılama çeşidi merokrin tiptedir. çeşidi merokrin tiptedir.

Apokrin SalgılamaApokrin Salgılama

Salgı ürünü hücre zarının apikal Salgı ürünü hücre zarının apikal kısmından ayrılırken, bir miktar hücre kısmından ayrılırken, bir miktar hücre zarını da beraberinde götürür. Bu zarını da beraberinde götürür. Bu salgılama biçimi meme bezlerinde, salgılama biçimi meme bezlerinde, derinin apokrin, göz kapağının siliyer derinin apokrin, göz kapağının siliyer (Moll’s) ve dış kulak yolunun (Moll’s) ve dış kulak yolunun seromüsinöz bezlerinde görülür.seromüsinöz bezlerinde görülür.

Holokrin SalgılamaHolokrin Salgılama

Salgı ürünü, olgunlaşmaya devam Salgı ürünü, olgunlaşmaya devam eden hücrenin içinde birikir. Daha eden hücrenin içinde birikir. Daha sonra, salgı ürünü içinde bulunduğu sonra, salgı ürünü içinde bulunduğu hücreyle birlikte dış ortama atılır. hücreyle birlikte dış ortama atılır. Örnek: Overler, derideki yağ ve göz Örnek: Overler, derideki yağ ve göz kapağındaki Meibomian bezleri kapağındaki Meibomian bezleri

Vücudumuzda, bezlerin kanal ve salgı Vücudumuzda, bezlerin kanal ve salgı kısımlarının değişik şekilde bir araya kısımlarının değişik şekilde bir araya

gelmesiyle aşağıdaki bez yapıları gelmesiyle aşağıdaki bez yapıları

meydana gelir:meydana gelir: A Basit Tübüler Bezler:A Basit Tübüler Bezler: Kalın barsağın salgı bezlerinde Kalın barsağın salgı bezlerinde

olduğu gibi salgısal kısımları, goblet hücrelerince olduğu gibi salgısal kısımları, goblet hücrelerince meydana getirilmiş düz tübüler yapıdaki bezlerdir. meydana getirilmiş düz tübüler yapıdaki bezlerdir.

B Basit Kıvrıntılı Tübüler Bezler:B Basit Kıvrıntılı Tübüler Bezler: Derideki ter bezleri, Derideki ter bezleri, kıvrıntılı tübüler bir yapı gösterip, dermiste yerleşik kıvrıntılı tübüler bir yapı gösterip, dermiste yerleşik olan salgı kısımlarından meydana gelmiştir. olan salgı kısımlarından meydana gelmiştir.

C Basit Dallı Tübüler Bezler:C Basit Dallı Tübüler Bezler: Midenin pilor bölgesindeki Midenin pilor bölgesindeki mukus salgılayan bezlerdir. Geniş salgısal kısımlara mukus salgılayan bezlerdir. Geniş salgısal kısımlara sahip olan dallı tübüler bezler, mukus salgılar. sahip olan dallı tübüler bezler, mukus salgılar.

D Basit Alveoler Bezler:D Basit Alveoler Bezler: Üretradaki paraüretral ve Üretradaki paraüretral ve periüretral bezlerdir. Bu tür bezler, değişici epitelin periüretral bezlerdir. Bu tür bezler, değişici epitelin bir çıkıntısı olarak gelişir ve tek tabakalı salgısal bir çıkıntısı olarak gelişir ve tek tabakalı salgısal hücrelerden oluşur.hücrelerden oluşur.

Vücudumuzda, bezlerin kanal ve salgı Vücudumuzda, bezlerin kanal ve salgı kısımlarının değişik şekilde bir araya kısımlarının değişik şekilde bir araya

gelmesiyle aşağıdaki bez yapıları gelmesiyle aşağıdaki bez yapıları meydana gelir:meydana gelir:

E Basit Dallı Alveoler Bezler:E Basit Dallı Alveoler Bezler: Midenin kardiya bölgesindeki mukus Midenin kardiya bölgesindeki mukus salgılayan bezlerdir. Bu bezlerin kısa ve tek boşaltım kanalları, salgılayan bezlerdir. Bu bezlerin kısa ve tek boşaltım kanalları, doğrudan yüzeye açılır. doğrudan yüzeye açılır.

F Bileşik Tübüler Bezler:F Bileşik Tübüler Bezler: Sindirim sisteminde özefagus ve Sindirim sisteminde özefagus ve duodenum ile solunum yollarının mukoza altında yerleşik duodenum ile solunum yollarının mukoza altında yerleşik bezlerdir. Duodenum submukozasındaki Brunner bezleri, buna bezlerdir. Duodenum submukozasındaki Brunner bezleri, buna tipik bir örnektir. Bu bezler, müköz alkali sıvı ile birlikte tipik bir örnektir. Bu bezler, müköz alkali sıvı ile birlikte polipeptid yapısında bir hormon olan urogastronu (human polipeptid yapısında bir hormon olan urogastronu (human epidermal growth factor) salgılar. Bu hormon mideden HCl epidermal growth factor) salgılar. Bu hormon mideden HCl üretimini baskılar ve epitel hücrelerin mitotik aktivite hızını üretimini baskılar ve epitel hücrelerin mitotik aktivite hızını artırır. artırır.

G Bileşik Tübüloalveoler Bezler:G Bileşik Tübüloalveoler Bezler: Submandibüler bezler iyi bir Submandibüler bezler iyi bir örnektir. Bu tür bezler, hem seröz ve hem de müköz salgı örnektir. Bu tür bezler, hem seröz ve hem de müköz salgı kısımlarına sahiptirler. kısımlarına sahiptirler.

H Bileşik Alveoler Bezler:H Bileşik Alveoler Bezler: Pankreastaki ekzokrin bezlerdir. Bu Pankreastaki ekzokrin bezlerdir. Bu bezler, seröz salgı üreten ve piramit şeklindeki hücrelerden bezler, seröz salgı üreten ve piramit şeklindeki hücrelerden meydana gelmiştir meydana gelmiştir

Klinik – EndometriyozisKlinik – Endometriyozis

Periton boşluğundaki değişik yerlerde, Periton boşluğundaki değişik yerlerde, ektopik endometriyum dokusunun (bez ektopik endometriyum dokusunun (bez yapısının) olmasıdır. Bazen, göz ve beyin yapısının) olmasıdır. Bazen, göz ve beyin gibi periton dışındaki sahalarda da gibi periton dışındaki sahalarda da görülebilir. Endometriyozisin etyolojisi, tam görülebilir. Endometriyozisin etyolojisi, tam bilinmemektedir. Fakat muhtemelen bilinmemektedir. Fakat muhtemelen menstruasyon döngüsü esnasında bazı menstruasyon döngüsü esnasında bazı endometriyal hücrelerin diğer yerlere göç endometriyal hücrelerin diğer yerlere göç etmesinden kaynaklandığı düşünülmektedir. etmesinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Vakaların çoğunda, endometri- yozise Vakaların çoğunda, endometri- yozise kistler de eşlik eder. kistler de eşlik eder.