View
715
Download
39
Category
Preview:
Citation preview
KOHSll!lacja naulwwal'n~f.b]~«]1',W. oh' Eonfu,. lil\~g\UlI3Jj! Ci571!':h:
l'oWie\OllO w Dziale Wydawnictw Akademii Mcdyczncj w Warszawie
Zam. 159/2002 naldad SOOegz. . .': tel. 824-37-88
P(lj~dll pn;h,tn"I'\}]"Y~ 1
l~ol!.r.in{yuhR~.}u fl-c,n-lH>Vego 'T
Hnr-wh.i v!\«f'lo1,\ fobermnvegQ 14)
}'()W~IIHYSHlill :;;:n"1'[.'17.:ltO"IV u!lll'lll!! nerWO\YEgo to
;(,mi~1\)' nTI'blh i§dl'l!1y CI1:TI")'nt'~oV'lcj 13'c
(}~{ntcc:wc !1~T.!31t\l\Ynnle!i~nlzcnln h~fgQ.:vcgoluenv6w nh:eniowycit .14
l}rls:ty l'oh\"l'u.i miiz(;ovvln III
POIldnl ()nr.nl!:le1!1ldytmy ikUniexoy m(!lgowia261 __··
J(rllkOli~ p!)'lmm.o;¥.1t1)'l'¥(t-nl:u:n~ioi\'ego 29 1./
Nnw nllA";lIio;/'y 32 \. .....
Lnlt fI(\Ilfdw~1'Y J6
Drogi um:;owe :moiste ~2 ,//
lln,~i ullrin s'.lIllnlyul1Icgo 43 f.//
DW(ifl cztlci" bolli, lempr.mlury orientacyjnego czuda dotyku z ot>~z,-mJ'
IInerwiuncgo przcz nenV"j n!;:cniowe 44
Droga cLUcia gl~Uolciego. preeyzyjnego cztlcla dotyku, crucia uciskui wibrncji .z
OURWruuncrwionego przez: llerwy rdzeniowe 46'
Drogi ewe.in somalyc:wego I. ouszaru unerwionego przez neIivy c.z.8sz.kowe '17
Drogi crncin 117..eIYnego 51
Zespoly uszlcouzeil rotnych rlr6g cruciowych 52
[>-tJ':'op,i :mi~!.ane?.-t nucgolnY!9i rOlh.njnmi nudn 5<1
Droga slllflkoWil 5'1 c/
Droga ~.!uchowa 56 l./
Droga przedsionkowlI 57
DroISu wzrokowa 58 V
Droga W«dlOWfl 61 \//
Wl.f~!l!7.c il3
rorJLinl nur.1f)l1\h:7.~))'W7.gonn 63
Vo!)zjnl rzynllosciowy wzg6qll 65
Kora m6Lr,ow.n 69 '-,../'
Ofrollhi IUHlm'c 69
Pola kurowc ZWia,7l\lteze $wiadomym odbiorcm infomlilcji czuciPwej 71
Korn kujarz-cniowa cicmicniowo-polylicwo-skroniowa 75': .
Clsrodki ntehawe kory 78
Pozo,.Lq!c osrodki korowe 30
{Jld:ld ntbkowy 32
OIJIl'U<! hiflOlUllllJlI\ 33
1'1ll:lcZ~J1i:tc/nla migul'I[owll{ego 84
I'rzcgro!la lU'esrlmii:q;011'il\ lJ5
J'rlc!lv:r..gorr.c 86
f\!al!l1'7.gcirze 89
Of.l'odld idn'ogi ruchuwl;l 90
Ultlacl pJramiuowy 90 '//
Ull1nll p oznpiralllitIovyJ' 9'1 .-/.
.J'ltlnl rllchoTV~ !1CI"WQWCZ:IS1Jtowych 100 v/
!I1M.utelt 1QI. l/
Uldad 11l7.:cdsionlto\l'Y 109
O§nHUd 7.wi'p:nnQ z nu:hnmi gnle!t ocwych 111
lHt/nu m.llol1oll1iczny 116
Uklm! wspOIczuluy (cz~6cllicrsiow~ 1I1dndu lIutollomiewcp,Q) li7
Ul I~:!d~u [1~.)'lYsIH\lcz1J.lny(cr.f5C cvm:!wwo-Iuzyzown ulll:1I1u l1u{llllomiCLncf,o) tu
t. au ma{how~H}' 133 .
O[lOnr 141,
I-bc7.Yllia oSrOlllwVI'cgo ultladu ncnl'owego 146
Uvdallia mor[ologiczue o§roukowego uldadu nerwrJwc{;o 155
POlli2:.<;I.Yopi.<; mmtolIlii C7.yll1l0sciowcj uklad\l ncrwo\'/cgo W 7.<1(lnym rnzie
nic jest wyc;;~r;rpuj'lcYIll. Na pewno !lie wyczerpujc temal\]. Main llmlziejr,;, 'i:e nie
wycz.cqJic \c,: c7.ytclnika, ktOlylll ma bye sludent picrwsl..cgn kurslI IllCc1y~)'tlY,
\\czw:·y ~iy ntlfltOll!ii pmwiulowd o~rodkowcgo uklauu lIcrwowcgo. Nic fii'j\llogiiCLy palo\ogii, Hili tym brlrClLicj Ilcurolt1gii, tylko 311nlomii. DIn przyszlych lcl;nr7.)'
uolJrLc jes[ jClhmk oc! pocz,\l.bl kojnrLyc sobic IrcSc opis\! <lnnlolJ1ie7.llcgo i'.
rUI11<cjq om:', chorob'1.. Znmiarclll 11Ioi.m jcs! wywolnnie takklt wlasnic sk(~i'lI·z'~Ji.
ZrC7..yglll)\'ml<JIll 7. p17.cd~tnwicllia w typowy spos6b ulldowy llldndu ncn.\'ol'lcl'.o,
bowicm wiele 7.;Tl;\koll1ityeh podr~.,c1.1lik6w j nllns<iw tnki Opifl porJajc. !'!ntoll1i3sl
ogt11ny pbn lludowy Uklnlll1 I1CT\'IUWCgO przcu"lawill1lll przy oka<;ji o1Jwwiani2
r07:woju o~oI1llic7.'::.gc.Jlego \lk!;Jt!u. W por~c7..[1ilwch lcma! tell jest nlbo 7.updnil;
pOlllijrmy nlhq opi" je:;! nic;;;wyl;\r; r,:l.c7,egt\lowy j trudny do pI7.yswojcnin .. W
lJloil11l'rZ:8kOlHlllill 7obnc7.cnie, j,lk bl.l,,!tUjC siC;; uldncl llcrwowy, r.lajc nailcpSi'.<\
pochlawG do 7.r\J7..l.1I1!iclliajcgo (dnlcl:zl1cj budowy. tv18.ll1 1H1ll:;,i:;jc;, 7.C wybr:1l1y
I'rLC7X 1lll1ic spos(lb przcdsln\\'icilia proceSll po\\'staw<1l1ia nklndu ncrwowego
jest j':dnO(;·j.l~:·:nic i dnsc Ob:,7_Cl'I1Y i lalwos(rflwllY, VI eakj pnwy, 7.. lIw,lgi nn
oC7,ywi:-;lc nicdosl<lII~(;7.Ile prz,yg()101YiIIJic czylc!nikR w zakrc!;ic' hi~lologii,
cylo1ogii, biochcmii, fiLjolo[,!ii, illl., ild., st3mlalll siQ poslugiY,'ae jQ7.ykielll
pO[OC7,lIylll '.11"8Z wpro"mdzilnm 111Ilt)~ilW() uproncLCI'I. Opracowilnic ninicjs·f.I.:
slut.yc Illa jako JlH1!cri8Iy uZlIpr:lniaj,\Ce stUUCl1tOlll n8.szcj Akm.!Glllii. W 11i.J:37..ylll
progr(1l11ic 111H110111ii prawidlowsj !tur" osrotlkowcgo \lldndu llCrWO\vq;o
przcmbi<111Y jnst j;\ko c.lrugi 1m lqll;.;ic oslcologii. Dlalcgo nnvr'ifll.ujqr; do inllych
1I:.Jr7':'ldow lllbili\ll1 krotkic wyj:.lsnicnia <1lbo rCl.ygnowalnm Z opj[;\1 pmwd;:iwic
alwlolHic;;:ncgo (miQ!;llic ponI:wljflcc ~~uchw~to jest cas, b czym h:ri:dy wic LJc,~
spcl.;inl1!l':go uc;;;eni'.l !3iy, ll<llollli(l';1 mi\:Rnifc ;i:udn rcrr,wrli ",,,.I1I<:<'(017i, ci'.yli Illir:;io'}
7;li'l';'lf\:.7'. t!:".'iC/f(I!.'; r1lfr.~s'!(cr, lni~si~{l:-;J~rons{rwy /Utr.tenl" .•• fcllf!HJJali.f, ntj~:ii~':{l~1t17~yd!uyvy
IH"\.7:l~Yrcll!.;mll!s I't~~F!rflidcl(., Imrmfi., i ')1i~'Jic{1 nllJ'J;ylllon'j' pn;y£Jn1'.l,11I.Jwy r;clls<"III".'
pfer}'f1"irklls ",e"if/lis, 10 1111l6s!wo 110w)'<.::h10rtl\iIJOW - nie 111ov,ri<\.cjU7_ 0 ~;cl1sic sprmvy
- un wyl1czellin). M'1l1ljClliwk n;\lI7.ich, 7.C mi1l1o tyell \iCl.l1ych \lproS7,S7-Cl'1, udnlo
llIi ~iy llic wplOwad7.n6 czytclnik:t IV bl~d. Nalominsl Kolcgow Stmh;n(ow prn::m;:,
aby po pr:r.crobicniu calc go progrnmu, IV trflkciG przygotowall Llci cg7.HlIlinn z
1.llwloll1ii prawidlowcj, f.<lIni dokonnli 7..[Illliany VlW. mir;:sni pomswj'lcycll 7..11chwy
na mi't3'Jic z;\r.cin /IIf(.rcrcli II1rr"ticcrfnril, czyli lI1i~!1iel1 :h1'UCI: rrrrw:,t1rr., mf/.u('fer, ill!. \V
C<1!Yltlopmcow<lniu kOlls~kwcnlnic Hie utywalam skrol6w w twzwach polskich j
lacil'lsl:ich, ponicw;l;1. Sr\di.Q, 7.Cpowinl1o to sprzyjClc opanowalJiu nazcwl1iclwl.l IV
pnpmwllej rDnnie.
DOllldadll nerwowego zaliczamy. nast~pujqce nar:z:qdy: mOlZgo",~'i· :;
weep/wioa, rUEe;ii ~[jj'<tgO'il'Y medi4lla spinalis .omz nerwy. rler"i. Z nerwami
.zwiqzane mogq bye aplo>ty IDI<crwowe plexus nc:n'oiri i 7';waj<e nB<En"1017e gonglia
1l1':/1'O:W. Uldad nerwowy cIziala W oparcill 0 re~ell)tol}' l.:Tw::RnW·Bi zwykle za
posrednictwem£feIttor6w.· ."'''-
·z uwngi napoJoz.enie
z uwagi nacharakter bodica
z tnvngi nn
sZ]'9dJiwosc bod:i:ca
I
receptory b6Jowe,
c0'Ji nocyc<':lllOry
ekslerorcceptory. telereceptory
propioreceptory
inleroreceplory
. mechanoreceptorychemoreceptory .
termoreceplory
fotoreceptoryreceptory polimodatne .
Rye. 1. l'rzyk.l<!cly sposob6w klasyfikowania rcceptor6w.
l1l""ce~~tory czudow<c1 stanowiq twory vvyspe~j;}lizowm1e W odbicr;miu
bodzc6\v, c:r.yli z3uwatanill zmian zachodzqcych w srodowislm. Po odebranin
bodica receptor prz.elcazuje wiadomosc do unerwiajqcego go llerwu, a ten z kolci
wiadomo~6 t~ przesyla do osrodk6w uldadu 11erwowego. Blisko powierzc1l11i
ciala lez'l. e k s t e r 0 r e c e p tory, \ctore odbieru.i'l. bodice dzialaj'lcc W
srodowislcn zewn~t1?:nym, bqdi: bezposrednio OR powierzchl1i~ dala, b,\dz w
pewl1ym oddaleniu od niego (tzw. telereceptory). Pro p ~i 0 r e c cpt 0 r a III j
113zyv:mnytakie receptory w uldaclzie rueIlu oraz w uelm wevmr;:trznY!ll, klt'>re
odbierah' bodice zwi'lZanez pozycj<t naswgo ciala i jego nlclJalili.
lilt e r 0 r e c e p tor y rozmieszczone. sft .w narz'tdach wewn~lrznych i
odbienijq bodice zwiqzane ze staucm nuszego srodowiska wewnQ{rzlJcgo. W
zaleznosci od fizyeznego charakteru bC1dica, Da kt6ry dany re<::eplor reaguje,
wyrozniamy meehano-, foto-, termo- i chemareceptory.
Czasami odroiniamy let nocyceptory, czyli receptory b6loYYe.
Reag'Jj<t one na bodice, kt6re 8'1.na tyle silne, ze mag'!. 8powodowa6 uszkodzenie
tkanek. Reccptory bolowe S'l. zIoIcalizowane wevvszystkich !:'jpach tk:mdc i mog'l.
by6 polmdzane po zadzialul1iu wysoIciej temberatury, bodic6w mechanicznych 0
I Receptory ewciowc, czyli wyspecjnJiwwane narZ:1l.dy czuciowe, nalei.y orlr6i.ni6 IIp. od
eJement6w blony kom6rkowcj, tzw. receptor6w powierz:chniowych, stuz'lcych do wi1',zania
przez t'( blon~ roznych substancji. Din uprosz:czenill Vi niniej'iz.Ylll opnlcowaniu receptory
(;zucioweb'(dit nazywane po prostu receptorami.
dui.cj illfclI"YWIIOSGi lub srodldnv c1JcmiGznych. Wsr6d reccplor6w b6Jowych sq
let i (akic, klore reaguj'lIlH sirlle bodice 0 rozn)'111 char<lklerze fiz;ycznym, czyli
rccep(OIY polimodalnc.
Efehtvrami nazywUl11y narz'l.dy, kt6re w wyniku dzialania. uJdad u·
f1CITVOWCgOzmielli~jq. sw6j stan cZy11uosciowy, co mote stano\vic odpowiediJns;;~cgo organ.izmu na zJ11iany srodowiska. Wybrana przez llasze m6zgowie lub
nlzclJ ~wegOwy odpowiedi: zostaje przeltazana do efektora ~~og<lnerwu, kt6ry go
UlICflNIa. Pod wplywcm implllsll· olTzymanego od nerwu efektor zmjeIlia sw6j
:;(an CZYllllosciowy, np. zaczyna .intensywniej pracowa6. Efektoram i S'l.
l1J i~S 11 i e pop r z e c z n ie p r <\.7'; k 0 wan e, m i~S n ic g I a d k ie,
ni i rr sic 11 s ere a oraz g r 1I C Z 0 Iy. Dlatego na slmlek dzialania ukladll
ncrwowcgo lllo2:cmy sj~ spocic, cos pO\viedziec, wyciqgllqc r~ky, itp. Czasami
uklild nerwowy pracqje jakby bcz llZywania efektor6w. Siedzimy sobie bez fllC!JU
i myslimy, up. wspolllinalllY, ale przeciez nawet vl:'tedy cos siy dzieje. Chociazby
perilla por~ja krwi lliepotrzebn8 w tylU momencie w sk6rze cz;yw miysniach, na
shIck ZIll1any stann miysni6wki gladlcicj nacZYIJ, przesuwana jest do naczy{J
tn'.~z;gowia po to wlasnie, aby nam sil( lcplej myslalo. .
wypu5leL jF;st pCJc!slawq wyr61.nir.:lIi<l Ii :1,,01, /'I~;'ldlliGT.yd:l grup hJU10rek
ll.erwowyc!J, lZl1. kom6rek jrodnu-, dW\I i wi\llllJiql,i1l\UWYcJl. l'· liljlicznicjszc ,q
kom6rki widobiegwlOwe 0 jednym alc;ol!ic i Wit,'[C:;.'.i,:jlicz;bie doswJryl6w. Isilli",je
wiele oclmi2.!l kom6rek wielobiegunowydl. "lI/.\da!'.; lWllIcdd 5'1. vv}<:t';ciwie
kom6rlcmni dV{UWypustkovvymi - po~,iu(I;,j;1 ;<.;\!L:IJ ak:JOll i jr:;den eJenchyt. V1
Iwm6dq)ch. chvubiegl1.l1owydJ VlypllSlki (c wydlOr.lz;l Z dw6dJ. prz·;;\;iw!cgJ.ych
stron Imm6rlli. Natomiasl wyclH,d·i.:lCI J. lWI1lC,,·ek jr;;d!,l,cbiegm'.owych
pojedyncza \l\fi1lUstka szybko dzidi !;ir; 11;1 dwi{; odllOgi, Ild8j<.j.'-,e::lir;;'.~Ipl~?eci\;!l1'"
strOll;. kdua l. tych odn6g jesl dcmlrylclll, a dillga - al· ,so[J,;;m3. WyrniaF'} cial
kom6rlmV'/ydl zmviewj<\.. si~ w granicach od '1 do (wyjqlkowo) 1."20 I·un, llc,tomi<'lst
curkowila dlugosc kom6rek ncrwowych moLe clochodzi6 do 2 In. TSlnicuic
cllu1:,-ichwypustelc z.wiqzane jest z. potrzcb'l ullcrwicnia n::ceptor6w i cfelctor6w
arM z pottz,ebq przelcazywania impuIs6w w obrr;::bie same.go llkl".dtll1l:rwowr,go.
~'\ \~/ ---j dcnelf)'I)'
lmil'sniepopr~J;'.czl1ieprqtkowane
mif(snie gladkie .
mi'<5iel1serca
gruczory . .
Ityc. 2. Efektory uk/adu nerwowego,
W blldowanill llar~_qd6w ukladu IlcrwO\yego bioH lldzial kom6rki nc;'wowc;
k01ll6rki glejowe, naczynia krwlonosne oraz tkanka I'l.C7.Jla(w niewielkiej iI6s~j).
n{(}mod~i glejowe towarz.ysz'l-. wsv:;clzie. kOlDor!com nCr\VOwyrll i spelniajq w
s(oslll1ku do llich wielorakie fUilkcje. Trzeba. pai~i',;tac,· ze bez prawidlowego
l\lejll i bel. prawidlowego unaczynienia uie jest mozliwc. nalezyte funkcjolJowani.e
llkJadu nerwowego.
Komor!d n en'l' owe, . czyli neurony2 skladajq si~ z tZ\lI'. cia! a
k 0111.0 r Ie i, .z.awicrajqcego jqdro kOniorkowe; oraz z v,rypustck dwojakiego
rodzaju . .fedne z wypustek Sq z.wylcIe kr6tkie, m.ocno rozgall\:zione i wystctpuj'l w
wir,;kszej liez.bie. Sq to dell dry t y. Wypustk'l-. .pojedynczC\.,dlugq i maj'lc<\.
malo rozgalf;;zicfJ. jest n cur y t, czyli a k son. " Kom6rki nef\yowe. llJogct
prz;ybicrac r6iny ksztalt, co zalez.y przede wszystkim od liczby posiadanycb
prz;cz nie wypustek oraz od sposobu rozkrzewiania siy ich delldryt6w. Liczba
A1CSOIlYi niekl6re tylko dcndryty posiadaj'l osionky gJejo\;vq. W y p 11 S Ik y
ne r ~ ow &. w r a z z j e j 0 s Ion Ie 'l-. g I e j 0 w q nClzyw<Jmy w~o!mem
nCnYflwyr.!L Niektore wl6kna majq jcszcl.e do d a t k 0 w q OSIOllkQ glcjow'l,
tzW.o s I 0 11k ~ m i e Iin 0 W q. DJatego wyr67.niamy clwa rodz~~je 'Yvl61dcn
nerwowych - wl6lma mielinowe (czyli i'd1zennc) i wl6knn lu:~n~]idi!1()w<e (czyli
bezrdzcnne).
WI 6 k 11 a JJe r VI 0 we· ~a svvoim przebiegu grllpujq si'( tworZqC )Jyczki
przebicgi\j~tce w roz.nych kiCl1111kach v,' m6zgowiu i rdzeniu Iw;:gow}'Irl Iub pozc1.
nimi. W m6zgoWiu i w rdzeniu S'l-. to z;wykJe pf(czki w16kiell miclillowych.
Poniewai oslon.ki micIinowc nadajq wl6Imom nerwowym j<J311'lbar\Yr~, fokllfJiska
talcich P'2(~zk6w tvvorZ<1w m6zgowlu. i w rdzellill l(r~g'JwYIll lZ\v. nstllf~'t bi"lfi:t
JI,us(m,tia rdu(/.
2 HisloryC7,lIie rz.ecz biorqc rue jest to zupelnie poprawne. Nazwa neuron miala oznaczac
jcdl1ostk,< llidadu Ilcrwowego niezalezlifl, morfologicznie, metaboJicznie i cz.ynnokiowo.
l'onicwat. jednak sarna konccpcja takiej jednostki nie wytrzymala proby czasu, nazw~ neuron
slo:Jujc sic<wymicl1nie z naz.wq komorka nerwowa.
J Korn6rkijednobiegunowe powstajq ''': tyciu plodowym z 1({1l1ll)r(;kuwubi,.,gunovtych jJoprzez
. stopniowezblizanie i ostateczne po~t~~zenje si,< obu bicgllll(I\V. Z lqw powryl.u S'\ oue
nazywane cZ'esto kom6rl(ami pozornie jeclnobicgunowymi.
Pt<c7Jci w16Jcien nerwowyeh bieglqce po:;a IIH'l!-/',UWll:1ll I rdl.t:lliclll
I, I \T,awyrn wytwarzajq nerwy. Natomiast splot ucnVllWY slanowi lllicjscc, w
I (1'1I ym r6tne nerwy, Z\vane k a r zen i ami s p lot u spotykaj'\. sit;, wnOSZqC
liI.ll\' do wsp6lnej puli swoje w16kna. Powstajqea w ten spos6b pula w16kien
I >::!:Ijc Ilast~pllie rozdzieJona na nerwy wychoOz'\.ce ze splotu, czyJi g a Itt z i e
. I' I ()t n. Korzenie splotll zawsze r6miq si~ od siebiez uwagi na pochodzenie
1,,1, ,,;.yllllOSC w16kien,kt6re prowadz't. Galyzie splotu mog'\. siy ad siebie r6tni6
(Iii, I:pk na rye. 4) alba wszystkie mogqmiec taId sam sklad. Jednak sklad kazdej
I',i\:.i ~;plotujest inny, niz sldad kt6regokolwiek zjego korzeni.·
.Z W 0 j 0 wy m i4, a ieh skupiska - zwojami ncnvllwymi. W naszym organizmie
spotykamy dwa typy zwoj6w: rnoje czuciowe ganglia sell.~oria oraz 1.woje
autonomianc ganglia aJitollOmica. .
~ ·1=Cf=1~.~-------.,. ~) -' -~_._~
zwoje -------- .... ~,".
II .®~'.'.I II
lcorzeriie splalu
II I
splot nerwowy gal«Zie splatu Rye. 6. Dwa typy zwoj6w. I-Zw6J ezuciowy zbudawany z kom6rek zwojowyeh pozornie
jednabiegunoVvych (a); zezwoju lego wyehodZl\, w przeciwnych kierunlcach dellurylY i <1ksony
kom6relc.· zwojawych. n c Zw6j autonorniczny zbudowany z kom6relc zwojowych
wielobiegunowych (b), kt6rych kr6lkie dendryty pominil<to; do zwoju lego dochodzl', "ksony
(e) innych kom6rck,a wychodzq z niego !'.ksolly kom6relc zwojowych.
Podabnie jak do splot6w, dochodzq do zwojo,.v i ze ZV/OJOW wychodz'l
jakid nr:rwy. S'l. to Ie0 r zen ie i gal ~ z ie z IV 0 j 6 'IV. Jednak nie ,,\'011'10
myli6 zwoj6wze spJotami. Zwoje nerwowe; poza wehodzqcymi i w)Tchodz(lcymi
w16knami nerwO'\-vymi,zawieraja. bowiem cia 1a kom6rek nenyowyc!l5.
Wn~trze kom6rki nerwowej w stanie spoczynku posiada potencjal ujcmny
w slosunku do otoczel1.ia, c:iyli blona lWlll6rlci nerwowej jest spolaryzowana.
Isto.icnic takiego pot e n c j a 1ubI 0 now ego jest niczbQdnym wanmkir::m
funkcjotlO'.V<lDialcom6rki nenvowej. Potcnr;;jal blollowy spoczYllkowy jest
wynikiem r6tnej biemej przepuszczalllosci blony kOilll'lrlcowej dla r6i:nych
jonow. Miejscowa znuana potencjalu blonowego na dodail1i jest nazywana
potencjalem czynnosciowym. Potencj£'ly czynoosciowe s'\.
,I ,<:plot nCIWOwy. Zauna z ga1l<zi tego splotu (ani A ani B) nie ma takiega samego'
1.1':11w[(,kicn, jak korz:en i, 1I albo HI.
VI 1ll6zgowiu w rdzerrill kr,<gowym s'l zlokalizowane e i a I a
'I III ('1r!c 0 w e prawie wszystkich naszych kom6rek nerwmvych. Poniewaz
, III:, l:ol116rkowe nk posiadaj~ oslonek, ieh skupislca widoczne na przekrojach
111<ljJ,owia IUDrdzeilia maj~ ban.y~ ciemniejsu:t i t\vorzq, !stot't s:tar:t SlJbstaritia
,:.',11. VI obr~bie isla!y szarej zlokalizowane S3c r6wniez dendrjty. Istott;: szarq
,,\'\\,;\I\1Y fiwn~ corte.x, jdli lety ona na powierzchni. Jezdi leZy gl{(biej i
" >.1111a jest istOtElbialq, nazywamy jqjltdJrtennIm<\OR-wowym nucleus nen'ou.;s.
4 Dla scislo:ki nalety tustwierdzie, ze peJna c1efJnicja kom6relc'l.wojowych za\~;era jeszeze
krytcrium ro:r:wojowe (plllrz sir. 11). Z uwagi wlasnie na 10 kl)1eriulU kom6rki cZf(sci
nerwowej siatlc6wki omz kom6rlei wl<chowe nie" s1t zaliczane do typowych lcorn6rd<
zwajowyeh.
J Moze si~ jednalc zd~rzyc, ze na terenie zaj~tym przez splot nerwowy usadowiq siy jalcie3
lcom6rki nery/owe. W lalciej sytuacji b"dzicmy mieli do czynienia z obecnoSci'l. zwaju w
abr"bie splotu. Moze let. bye itak, ze jalJs nerw \vcjdzie na teren zwoju. po la, nby spatkac sif(
z innymi w16knami, wychodz1l.cymi ze zwoju. Mozeiny powiedziec, 1.e w16lcna tego nerwtl
przes7Jy przez zw6j lranzylem, bowiem w og61e nieillteresowaly sire lez/lcymi tam k01Jl6rkami
nerwO\vym.i, a wil(c tym, co slanowi 0 iSlocic zwoju.
1,.\'<,.5. [(01 a ij~ura isloty s7.arej oraz Islota bi~Ja.
Niclicme kom6d,j nerwowe l1lajq, swojc ciala kcm6rkowe paza m6zgowiem
rdzelJiem kr<;;govvym. Kom6rlci takic l1aTyW<lmy k 0 m 6 r k ami
I
II r 7.cwo d Z 0 n e ..w z d III i; w 16 Iei c n oerwowych, co jest podstawowym
Illedlanizmem przelcazywania informaqji w, obrtt:bie ukladu nerwowego.
InfiJllll;Jcja z jedncj IW1ll6rld nerwowej do innej kom6rki nerwowcj Jub efektora
jl.'~;f p r z c Iea z y wall a na drodze tzw. t I' a 11S m i sfi s y nap t y c z n e j,
!;I':Jla Y<lclJodziw obn;:bie §ymnps nerwowycDa. Zjawisko transmisji moze miee
cll;lIakter c!Jcmiczny Jub, bardzo rzadko, elektryczny.
W s y nap s i e c hem i c Z l) e j istot~ przekainictwa jest udziat
subsiancji chemiczneJ, zwanej n e u I' 0 t I' a n s m i t ere ill J 1I b
III cd i a tor e m. Przylegaj'l.ce do siebie odcinlci blon dw6ch kom6rek
ograniczeU:.t tzw: s z c z e 1i 11y S Y nap t y c z n <to Mediator zostaje .
wydzieIony jJfZez pobudzoIl'l kom6rky do szczdioy synapiycznej i IqGz'lc siy Z
bloIl't dmgiej kom6rld wyvvoluje w niej ZIIllan~ potencjalu blollowego, czyli
powsia.nie pote11cjaru czynllosciowego. W podobny spos6b pobudzenie· z
kom6rki Ilerwowej moze zosta6 przekazane na UIlcrwiany efcktor i zmienic jcgo
stan czynnosciowy. R6wniez dzialanie bodica na receptor wywoluje stan
pobudzcnia VI; unerwiajqcym go wl6knie nerwowyIll.
Uldad Jierwowy dzieJirny zwylcle II:! u~l!\n~~lnnUil"n'Y1}wy {l$U'<lNnn,<o'1Y'1)' "ys(emfl
Ha"l'lNUma cellkwle i IL'II,dlm«ll lffileIrWl)l'YYY q,r~wlDdI1HYY .~YJ("rma fier-vo;,w,. periptnep'icl!IJI. Do
~srodl(Qwego ulcladu nerwowego zalicz31l1Y llI()zgowie i rdze1'1 ]w;:gowy. Na
uklad nerwowy obwodowy skladaj3, sir,; lIerwy i iwory z nimi zwi¥ane, tm.
zwoje i spJoty nerwowe.
M.6zgowie
R.dzen kn,;gowy] UkJad nerwowy o.srodlcowy
] UkJad nerwowy o!Jwodowy
NerwyZwoje nerwoweSplaty nerwowe
Rye. 1. Nnrz'ldy osrodkowego i obwodowego ukladu nen'lowego.
Nerwy wychoclz-'l z rdzenia lcn::gowego Jub z m6zgowia. U czlo'vvieka
spotykamy 31 par n<elrl"fow rd~1':nnal)lwych nen'i ,~pil1ale., i U par nnrBn'l'{JH
mo:r.g1}wydJ, czyii' C1'.2!s;z~wwydn uervi crauia!e,r. Caly nasz org2./lizlIl zawiera
znacznie wil(cej nerw6w. Poza zwyldymi rozgal~zieniallli nenvow rdzcniowych i
czaszkowych dochodz<t jcszczc ilJIle ieh pochodne, jak naprzyldad galr,;zic
splot6w.Ale jedynym sposobem dl<l wl6lcna nerwowego 11<1 wejscie do
osrodlcowego uldadu nerwowego lub ·wyjscie z niego moze by{; slwrzyslunie z
nerwll rdzeniowego Jub czaszlcowego.
Uklad cisrodkowy stanowi t'r cz<es6ukladu nerwowego, kLara jest w SPOS()\)
wyratny oddzielona od reszty nuszych narzqd6w, schowana "l-vrf(cz IV
specjaJnych przestrzeniach kostnych, jakimi s'l jama czasz.ki i IWHa} kr~gowy.
Natomiast uklad obwodowy przekracza grallice innych tkanek i mm::qrJow,
tworz.qG czttsto, z punkhl widzeilia a[]alomii, integraln'l ich cZQsc. Jedmk VI
wymienionych wyzej kostnych jarnach zawarta jest tet cz,;:s{; uldadll
obwodowego; Izn. korzenie ncrw6w rdzel1iowych i czaszkowych. Z drugiej zas
strony, dwa pierwsze nenvy czasz1cowe, n e r w w ~c how y i w z r 0 k 0 W y,
SC\. wfaSciwie c z ~ Scia tl1 i 0 S roc! k 0 W ego u Iefad u 11 e r wow ego.
Rozwijajll si~ one bowiem z uwypulden powstajqccgo 1116zgowia i zwycz:njowo
tylko zalicza si~ je do ncrw6w obwodowych. Dla lclear7.awatnym jest wi(':dzie6,
l.C nerwy te mog'l wykazywac zaburzenia rozwojowc IUD eltorowac ra:z:elll
z ulcbdem osrodkowym. Mozna tez faLwo i bCl.krwawo, bo tylko poprz,cz
...... ~--'---<:;! ReceptoryOsrodkowy uldad (. Ohwodowy uklad
lJerwowy nerwowyt--e------- ~ Efek:tory
--_._---------'
kom6rb lllifi)sniovvki gladkiej, mi~sl1ia sercowcgo lub kUllll'Hki glllczolowe.
JednakZe kaide dzialanie mi<:;snia szkieletowego, chociaz zalety istotnie od
ukladll somatyc:z:nego, wymaga oclpowiedniego dostosowallia przeplywu hwiprzez naczynia tego mi~snia, 'a to juz zalety od uldadu antonomicznego
unerwiajilcego mit<sni6wk<2gladk<t oVr,Yehnaczyil. Seisle wydzielenle tego, co
nalety do 1I1daduautol1omicznego, a co do somatycznego jest tym tmdniejsze,
im wyzszym pi~trem uldadu neI;wowego si';lzajmujemy. S[l obszary w m6zgowiu,
gdzie podrainienie doslownie killen kom6rek powodllje wystqpienie zachowania,
l1a kt6re skJada si~ aktywribSG lUchowa, zmiaily v; pracy narzq,d6w
wevVllt<trznychoraz subiektywne pm;tyeie emocji. .. - -., .
"i'I:jdnllie dlla oka przy pOlllocy spccjalllcgo WZiClllilca, "P()dCjlf.Cl:" ~;t;11I
111~;)CgOosrodkowego uIcladu nerwowego. Pewllc :Llllianycltorobowc dotycz,tCO
Ii, Ii\, s7:arej lub bia1ej mog'!. bye bowiem widoczlle w siatlc6wcc.
, I',"l;inl ulcladu nerwowego na uklad nerwowy osrodkowy j uklad ncrwowy
'" I,IW\, Obwoclowy uklad ncrwowy posredniczy pomit<dzy ukladem osrodkowyrn i
'" .",1,1111; (1'.:ccp(oral1li i efek'torami).
( ) IIW () d () IV Y ulclad nerwowy posredniczy pomi«dzy ukladem
,. I "" I WYlli osrodlcowym i narzqda.l1li naszego organizmu. 0 s rod k 0 w'! ulclad
" I lillI'll' ,lIJalizuje naplywajqcq infonnaej« cZllciow% dolconuje jej modulacji
,I, IIIW[~j i jakosciowej i wypracowuje StOSOWIl<todpowiedi, kt6ra jest
!II/( 11'1';\11<1 za posrednictwem efcktor6w1. .
ll/.\'pdnicniem i lcol1tynuacjq om6wionego powytej sposobu podzialu jest
I" IIhi;: I I!ldaclu nerwowego 113.tzw. pi~tfa. Podziat ten zaktada istnicnie hierarchii
" ,,"11,(· ,,'/7.ajmujqcych si~ okresJonymi zadaniami i za piytro najwyzsze uznajc
I ," ',: 111();T.gOWil-Trzeba jednak zaznaczye, ze peWl1Cczynnosei mogi\, zupelnie
,I, ,I,1 I,e oclbywa6 sic;)bez lldziahl leory, inne zas nie mog&,odbywac si<:;wcale.
lllll;ldlo, W obr~bie samej ICClry moma stwicrdzi6 istnienie osrodlc6w
11'1<11,.r.oclnychi podrzrednych w stosunlm do okreslonej czynnosci.
Powszcdmie wreszcie stosowanym podzialem l1klaclu ilerwowego jest
I II II I/,jat nil undml II1~H'W(]JWY §ornaiyomy systerrra lIel'IJOSlm1 ,mma,iculII j U\R,!md
", 11'\,,,.,,,,,,1)':?ItH~'}HWmicxP,ty .\)I"tell!£l lteTllOSU/Il (UJ(oI10miCl!lfi. U1clad autonorniczny
\\ \,(b:iC!allyjest z ukladu nerwowego jalco cz«se, kt6ra zajrnujc si~ unerwieniern
II I C\V i odgrywa iSlot11qroJy w lcolltrolowaIiiu i utrzymywaniu stalych warunlc6w
:;,udowiska wewnr;,;lrznego. Czyrrnosc ul<!adu somalycznego \\riq,zanajest za to z
1l,\sTymi kontalclami ze swiatem zewn<:;trznyrn. Sprawa nie jest jednalc prosta.
:':cistc anatomicZllie mozemy reccptory zawmte w tn.:ev\'iach llazwae receptorami
autonomicznymi, a pozostale - sornatycznymi. Podzial ten nie ma jednak
Zila(~z.clliatltl1lccjonalncgo, bowiem te same receptol)' zvrykle 'IIlOgq,na drodze
odruchowej modyfikoW3.6 cr.ynnosc zar6wno uldadu somatycznego, jalc i
aUfonomic7JJcgo. Na pozor tylko lepiej przedstawia si~ sprawa rozdzieleuia
eJektor6w dla obu uldacl6w. Efektorami uldadu somatycznego Sq wylqcz:nie
l1li<;:,iujepoprr.ec7~TIieprqflcowane. Efektorami uldadll autonomicmega mogq, bye
1
osrodk~OWY .0""0'",,, _I "me.'y''"y .
. t: (J 1M" "''''' '"
_____ .._~_._.. . ~. 6ulonoll1i~7.l\Y
Rye. 3. Uklud nerwowy somatyczny i autonomiczny. Zwi<\.zld pomiQdzy tymi dwoma ukladami
Si\. tym blitsLe,' im bardziej przesuwamy sit<w stro1\'< ukladu 1\erwowcgo osrodkowego.
Uklad autonomiczny jest dalej clzieloily 113ez<:;sei.Dwie z nieh to CZif3C
1V5p{jkzuhl~ (5ympgtycm~) par" sym[Jailrica i c:l':'tM p",z;;}'\"Isp6nn~hll,~
(par~5ymp;r,t}'<cwfi) pal'S pnrfL'iympnthica. Niekiedy wyr6znia si<:;r6wniez tlzeciit
cz,<se ulcladu autonomicznego, tzw. cr~3c sfoIllMienJ\IlJ,,'l pal's erl1erica . .Testto slal)()
.wciqi poznalla cz«seuldadu autonOIilicznego2. W. IdasyeZTl'lm pochiale,
llwzgl\;dniajqcym tylko dwic czC;;sciukl"du autoilomicznego, cz~f,c sr6cl3c;c]1!Ii!
mieSci Sty Vi uldadzie prz.ywsp61czulllym. Czt(sci u1cIadu autollomiczIlcgo
wsp61pracujq dla nadrz~dncgo celu, Jakim jest przetycie osobl1ika i gatullku w
zmicniaj&,<::yeh sit(, czasem przyjaznyeh a czasem wrogich, warunlcach
srodowiska.
, Wyniki nowszyeh hadan sugeruj<\.jeclnak, tc procr,sy takic 7.acl,odzic mog<\. tak:i.e pr:r.y udzia.le
1<J{lCLJciJ6wlcom6rek nerwowych w calosci zawice aj:lcych sil; w obwodowym uk!auzie
IlerV.'O\vynl.
~~
CklOC'na .
R6wllolegle 'I. /I(~lIII1L'.':';1".:Il'!I(II!1I jll (Ices wychocJzenia czysci
kom6rck'l. 1',I/.cl1i'· lli 111:11V(IWych poza rynicl1lcy
nerwow'!..· W lell ~;pw:,'d, Iliddt'II(' l'iCIWolllc lcOlllejrki ncrwowe IIzyslwj'l
; potoz.cnie poza oSlUdkowyll1 1l1,ladClIlIICIIVoWyl11i daj'l poc7,qtelc wi'rkszosc~
kom6rek IlcrwowycJl nil oIJlvlJ<!/.ic ()[OII. I'.lcjowi obwodowemu. Kom6rkt
nerwowe, Iez'lce poz~ \Ikl:ulelll o;;llJdkowylll i wYY>foc1zqcesi~ z grzebieni
. nerwovvych, nazywamy !wm()dl:~mi :l'.\·vojow:ymn. Jell skupiska tworzq ~wo.i~,
kt6re mogq by6 :lwoj;nmi CqlCnHwYllli gUII!:li/! .l'CilSm1a lub ~:m¢em:m\i1'2[lymi
ganglia {/u(alloff/ica. Te ostatnic zas 11Iog,Cbye albo w3p,6kEHnnne gtlfl.f,fia
sympatrtica albo pr'l:ywspiikLPtllnne. g(l1!glia parasympa(hiCfl. KOlll()rki grzebieni
nerwowych dajq poezqtek faIeze y.,r i e I u r 6 Z Il Y1Il S t r IIk t u r 0 III, kt61yell
rOzW6j eiasanu bl/(dnie wiqzany jest z illJ1ym.ilistlcami ;:arudlcowymi, Bioq olle
lIdzial w powsta\vaniu 11p,kosci ezoJowej i szkielctll nas<1Cly11osa. Dlatego spora
gnlpa chor6b wrodzonyclt ulcladu nctwowego wiqZe si~ z. nicprawidJowym
rozstawieniem oezodol6w lub z wrodzonymi ubytlcami Icosci czotowej.
W e z y s e i lca u d a In e j I . e e w y n e r wow e j doehoc1zi do
pot'lczcnia dopiero co uformowancj ceH'y Z pobJislcimi tkanlcall1i zaroclJca: ze
strun,\: gtzbietow'l, Z zawi<iZkami1crygostupa oraz z jelitcJl1 pierwotnyl1l. Slruldmy
te v.rytwarzaj<t:wsp6ln<t:JIlasy Icom6rlcow'\:z duZq ilosciq torbiclck i cewclc. Z niej
wyksztalcaj<t siy oSlateeznie kaudalne' cz/(sei rdzcilia kn;:gowego i krygoslupa,
oddziehi. 5il: jellio. Talcie stoslmki rozv;'6jowe 1110g'l.bye przyczYlHl r6Lnyeh w<ld
roZ\vojowych, takieh jak np.torbie! wyslana Ilabionlcieni. jeliCowym 1ez<tca w
kanale krygoWym, czy przegroda lcostl1a.rdzenia lcr'rgowego.
Uklad ner:wov.ry zaczyna wyodr~bnia6 sj~ z elttodlenny w t r z e c i ill .
t y god ll'j u :tyciazarodkowego w postaci zgrubienia zwanego
Ul~J~n\l~IIlCn'l'Owti lamiEUI Fleuralis, Plytka ta szyblco ulega podluznemu
pofaldowaniu, tworzq.G l-ym,ielllk't nerwow~ sulms nellralis ograniezoI1q
olJllsLromue przez tzw. Jfllid nerwowy plica nel4taEis. Fald nerwov.ry grubieje i
przeksztalca siy W grxc!lJfictliA m~nvowy clista Jteuralis.
rynicnka ncrwowa
~-::
'r7&-=:cktoLna grz.cbicn nCIWO\\Y
IV gr7.ebicil nerwowy
L .
'il9"..."';~''".~''.. . . .,~~,."'\
. . ----- ...
ektodcrmri :. ccw~nvowa
Rye. I. Przekroje poprzeezne grzbietowcj ez\?sci zaroclka. Na ~chemataeh przedstawiono
lcoIejne fazy powstawania e.ewy lIcrwowej.
Napoziomie odpowiadaj,\:cynl cz<;:sciszyjnej przyszlego rdzen.ia kn;:gowego
IO/.poczyna siC;; proces z a 111y Ie ani a. s i ~ r y n i en k i w cew~ ncnvowlt
(t<[I/I.H/cIIl'lIfisinastQPowego oddzieiania sit;: cewy nerwowej od
c lc t 0 de r111y polcrywajq.cej zarodek. Przez pewien czas cc\ya nerwowa jest
u(warta 1m przodowi i 1cu·tylowi. Te tzw. otvY(llry'nctnl'uvve flcuropoi'us anterior e{
posterior zarastajq w ciqgu czwarte'go tygodnia Zyeia
zarodlcowego. Etap rozwoju uldadu nerwowego do momelltu zalI11cni~ciasi~
otworow nerwowych 118zywamy nmllnd.acjl!. Zabwt~ia proccsu neurulaeji SEt
pr:r"yezyll'l ciQz.kich wad wrodzonych, zaliezanyeh d 0 s tan 6 w
d y s r a [i c z n y c h (r oz s Z c z e pow y c h). Do najci~Zszyeh' nalez'l
be z mo z go w i e 0 r a z tar D. d w u d z i e III a z p r z e p u Ie I ill 'l
o P 0 n 0 vI' 0 - r d zen i0 W 9.,.
Rye. 2. Przednia ez\?sc cewy nerwowej. widziuna z boku. Widoezne sfl [riy pierwotne
p~cherzyki m6zgowiowe i dwa zgi\?da. W obr\?bie przodom6zgowia wicloezny jest jJ~chcrzyk
oewy.
W c z war t y m l:y god u i u Zycia zarodkowego, jeszeze przccl
ostateeznym zal11kni~eiel1l siy otwor6w nerwuwyeh, \V czcesc:;ipr:z:cc!niej cewy
I W okresie zarodkowym poj'(cia ez~sei g6mej j dO!IlCj [lie Imj,\zastosoWHIlia. W zarodku
wyr6Zniamy, odpowiednio, czdc glowow'l (kraniaIIl3,) i CI.\::;(; ()1'.~1Il0Wi\. (kauc1uln'l).
II
1"'1,11"1<11'1. 51<;:TOZSZerZCllla i zgi<;:cia. Rozszcrzcllia 10 Irzy picrw()l1lC
I II C ["Z Y lc i 1lI 6 z g 0 W i 0 w e: prz;~~nQlm6i1.goVl'ie J!t'OJCIICCp!rIl!OIJ.
, ;111I:il"i~owic rrwiem:ep{w[m/. i tylomoa:gowie rhom(JeHcep!za!ofl. W tym okresie
I Lillie przodoll1Qzgowia wida6 p,£chen;ylk onny, z kt6rego rozwin1l si((
111<1uickt6re czc;;sci oka, w t)m neny WLrO!wwy nen'l4s OptiCIIS i c:r~c
W,'j;i', ~"i:fiHlownci pars f1crvosa retinae. D w a z g i ~ cia skierowane s~
I III l'I:';"i:\ W SlTOlI'i grzbielow~ .. Zgi~de g!owowc po Z 0 s t aj e n a c a I e
I I' j:I]C() lqt zawlliiy pomi~dzy osia.. przodom6zgowia i niz.szego odcinka
I III 11<:I,vowego. ZgCttcitC szyjl1le . z ani k a w p6zniejszym okresie Zycia
..f/'/'~
" (-. )'" ,,,h"("'I\Owic,,- ,.-f -<0) ,"",-y
. f ". ,.---"'\ 1.
( "'-... ">-r' lcresom6zgowiC]r ~ prl.Ouomlngowic
fl,jv;ic .. " -f-- mi<;dzym6zgowie
IIHl.;\tIW2''' .....\
~
";.;;"' _ lylom6zgowic Wl6rnG]-7----- lylom6zgowic
. -... rdzcniom6zgowie......"-,[dW1 kn;gowY-...
~._----,.,..-
\ \'1',(, W\I'l1I1YCIl p~chcrzyk6w m6zgowiowych oraztrzede zgiyeie. W mit(dzyrn6zgowiu
1 I ',"Id~HlIlY kul;ck oGz.ny, a w lcresomo;-.gowiu zawi<\wj<\ sit( p6\ku1a rn6z~u i opuszka
1\I)WII
'N \l i ;ll Ym t yg 0 d n i11 zycia zarodka motna jut rozr6tni6 p i~C
I' I \ II:1/,y\!.ilVi mO'l,gowiowych, tZ.VI. p y c her z y k 6 w w t 6 r \l Y C h. ~
I' I ' () 1\ (I I It 6 'Z. 11 0 VI ia wyodr~bllia si~ Im;5(H1I!{j,:q;n~'\'ie teIellcep!wfolJ. 1
1.:',I,i':I'IH{}:q~,.PNie ,UWCl:plllllofl, S r 6 d m 6.7. g 0 VI 1 e. p ,) Z 0, s t aJ.e
I.' 1 0 11A a z t y 1 0 ill 6 z go W I a powstaJe tyhmwzgDWlC
II I ", P (I ( 1:Ie", " ' T " •
, [ •• T [Of' i nl.:Z:~lllii!l'm6li:(lf(lwie mycl(!!lce[JlwlufI. VI SClaIlle'( "HI'l\ l\ll~.~ I[[t!. enc6f!.Uf .... ~ b'1III
Id!,\,11l6zgowia p"cherzylc ocz.ny przeksztalca si~ w Im~elr. {irl:~Y. VI. obr~ Ie
\ I \::;II! iI()7.gowia pojawia si~ po lcatdej strouie zaw18,zelc po[tm~! m. ~q;.u
" . ., I." l' "R""~:r.hi w~ch()wej lmll}l/~ a!fll.ctorlI!S. W obl~ble{"'I!IL'.IJ!U!P'Wftl coeurl "'R'\fl~ 'l: .' • •
\\I\(lll'\llzgowia pojawia si~ panadto tfzecie zg1~c.le: tzw. :Lglr1.e
I • II 6r' ~ 'W S\:\Oll\{ brms7nC\.. Zgll~C\eto wpmw 'LIe\\\\(\:',~!}'We: '3kt~rowlme WypU\(10".,l"t. ~ . .' t'. ' .v le U S'LC'L'jtu SWOjego roz\,yoJ:-, )es11\)\I,;Hl 'La 111 " i\, a . 'Pael a to :La sa\)!\.?cwne 'om:d'LO 1 Stot n e\1 \ ('. 'Lvry \c\ 1;'. \!; \ f( \:) a \o~.. 3£.
c7ym )e~zcze b~(l:l.le111owa.II (\ sty l) s t w a, 0." ". fl.1lacjl W ulroc\ku motna
Je.S'Z.C2C prz.ec! rozpOC7.c(C1em I:eu (, . t U ssa1cOVY. C'TU1\ nOOZ1a~ 1\(\ se.p,lllcn y.
mctameryzacJ~, J"J t'
zaobsef\vowac
proces ten nie
doprowadza jec1nak do powstania ostatccmej blldowy ~;eglllC:;lltowej. Zawi;r/.ki
segment6w zespalaj'l sit;: zc sob'\. i ulegajq, "isp6lnie daJszYlll przeks2talccniom,
co zachodzi w wit;:kszym IuhmniejszYffi stopniu na r(rm.yell pozimuach, Siudy
pierwotnej metameryzacji pozostajq jednak widocznc. VI pewnych narza..dach i
czt;:sciach ciata.' N~dami daja..cymi wyraine swiadectwo tego procesll
rozwojowego Sq l1arzqdy ukhldu nerwowego, wsr6d kt61ych l1a pierwsze pod
tym wzglf(dem miejsce WYSllwa sie;; rdzeI't krf(gowy i twory z nim zwiq;iane. U
dojrzalegoczlowielca rdzell krt;:gmvy. sldada .sit;: '.Z 31s~gm£illiUrw rdz~:rJiia
ltr~gowego 5egrr~ef1((! me(Ju[[ae spinalis~. nazyvyunych tei: rielJ!'Qin~bnini (patTz
pOi1itej). "-
ZmilmysYl'laHa isciany cewy nc.:wowej
We wczesnych O'k"TeSachrozwoju s cia n ace w y j e 5t c i e n k a a
S w i a U 00 b s z e Tn e. 'Pierwotne komorki nerwowc ,tworza.. w ~kianie c~Wy
pojedYllCZ'l waJstvi~. Pogrubienia cewy w stacliulTI pierwohiych, a takie nu
poczqtlcn 5tadilUu wt6rnych p~cherzylc6\.Y m6zgo\\~owych wynilwjq przede
wszyslkim z dalszego poszerzania si~ swiatla kanaln
n e r wow ego. W obrQbie p r z 0 d 0 ill 6 z is 0 W i a w jego szerokim kanale
nerwowym, czyli komorze przodom6zgowia,. pojawiaj&. siQ b 0 C z n e
u c h YI Ie i. Po podziale przodom6zgowia na dwa pQcherzyki ,\!t6me ucltyU<i te
s~ jut tak obszernc i tal< wyrainie odclzielone prz:ewQzeniem od rent'} komory
przoclom6zgowia, tc moma mowie 0 parzystej [Wn1orze boc:Eitlll':j vell1T;Cllhl:5
.!atemUs oraz 0 o(worze nllj'fdrylwmoro~Yym jOl'l1ftle:n inten'wil'iw[are, zwanym
tei otworelll M01l1'o. Otw6r tcn prowadzi' z koillOry boczncj do sroclkov'./ej,
nicparzystej cZQsci komory pr1.Odom6zgowia, Ta' srodkowaciQsc 1comory
przodol1l6zgowia, z81nkni~ta Z przodn przez blasz1c~ kresom6zgowia, a z t.yhl
. obhta przez miQcliym6zgowic, staje sil;:: komor~ h:r.edq (n~)J'(!f1/ric14!us terth13
.. (II I), W obn~bie Sr 6 d m 6 z g 0 w i a powstaje roz.s:z:erzenlC, kt6r~ Jcdnak w
p6iniejszychetapach rozwoju ulega prze\N~ieniu> tworzqc .'il()!l!3~~~gml'ng.u
l { cer-,·..;2 Nato'lliast w'· obf~bie t y 10 m 6 z g 0 ,~i1a, rov'Yuo1egle z
fJl[llCl He tiS ~u,.. .", " .\\'Ykszta\caniem silt gl~bolciego zgiE(cia mostowego,. kOlTI?fa tylomozgo
wra
splaszcza si~ i poszerza, stajqc si~ I.wmor'l aWllrtQ (rV) VCl~(H,,~;II1~.'1IUil,· li!S([V).
DaIsze etapy rozwoju osrodkowego ukladu nerwowego vmqzane ~'l, dla
odmiany z s z y b k i m r 0 z p 1e m e m lc 0 m 6 r e k tWOl7.:21cych SCHUly
ccwy nerwowej ora'l z r 0 Z W 0 j em. i c ~ w ~ pus t (: ](3 . Procesy t~
\lrowadzC\. do 'z n a c z i.1 ego p 0 g rub I en 1 a s I Q S cIa n y c e w y 1
" t 0 z \1-1 Po Z e II ia s ie I;wi at 1a kana 1n n e r wow ego. 'reld. 'fwn~g x ~ .,' k " -
.\ . W'f"nc<c'c. nerVoJovrycb i wycl1orl7.cma CLi2sC13. SOllOW pOLU'IN wylll (U rozw0.lu \'''"' '\, .
---: .,. . aqlledllctus me3enceplrali.1\'locloc1<msroumozgoWla " .,t f nnow<lnh\ sie sciany ul<1adn ncrwowego
kt6 ~maC1}"mec<a 0 ' ',' ." t 'J Tf7,ecim procesem, rego . . - . k ' ell :IN pewu'yell okresuch Zj<lWI3 co touOGeniono niedawno, jest obunuerame komore nerwowy '" '
prZ'jbiera ogromne rOLrnial)'.
\\,;11:;1\\,,; JWlIIOrclcdochodzi do pOdzialu sciallY cewy naobszary
•.IIII.JO\\,;IIJ(; /. blot)' Sl.ffil'ej sllbstalltia grisea i istoty bialcjsllbstantia' alba..
II I (. I ('I II' Il (I III i e r u y r a z pIe m kom6rek wok61 kanalu ncrwoweg6
11I1\\I1<lilj(; wylworzcllic si~ obllstronuie podlumej bruzdy, lzw. bru:rdy
I':1:.Hlnn'I~'.i.n,,JeffS !il1l;tnfTs. Bruzda ta oddziela po kai:dej stronie cZys6 grzbietow'l
i:il (lly :iJ'.'Hcj oeI cZQsci brzllsznej, czyli tzw. blas:t:k~ s!{nydlowl! lamitra alaris od
lJ/a;n:l,i pUI.l5rtawuej {amirra basafis,
WO~~:~~;'~O\\ia _._' boczna
olw6r
_ mi,dzrkomorowy
~
~d~~~I~~o~
~
OI.I1'
~ [(omora IV
1)'!om6:z:gowia .
I II III
Ostntccm<e ksztllltowalI1lie silt rd;r;cnia kn;govvcgo .
i nervvo'l'l' •.d~eniowych
ChaG granicc p01l1i~c\ZyIlcllromerami nie 5'1 widocz:ne ani na zewllylrznej
powicrzclllJi rdzcuia ani w jego budowieweWll((trznej; to jedllak wyc1J.odzqce z
rdzr:.uia ncrvvy nIzeBliowc ltel1-i spinales granice' te .wskazujq. Z kazdym
pie"[wolnym neuromerem zwiq=na jest jedna para nerw6w rdzehiowych: Talc
wi\c, l~euromcrem jest odcinek i:dzenia krygowego, i
!«(')[cgo po kazdej strouie .symetrycznie wycbodzi
.i cd C 11 II C r w r d zen jaw y. U czl()v,rjeka wyr6miamy kolejno id'tc od
1'/11 '{ l: IItlnromeroVl' §Lyjinydl seglllenta cen'icalia (oznaczailych symbolami
( 'I, C·.>....C!J), 12 u£ul'omerow picrsiowych' segmelltfl tlwracica (Thl - Th12),
:; ~1.I~lmJ!!lCr.ow I~diwiowych segmenta lumbalia (1:';1- LS), ·s neuromcr6w
h ,,:yLIHyydl seglllellta mcraria (S 1 - 85) i jcden ncuromer guzicZllY segmentllfll .
cocqli""I11 (CO). .
Kom6rlci nerwowe rdzenia krygowego zachoWlU't
pierwolne polozenie wolc6t swiatla kanalu, a ua ich obrzez.u gromadzi siQ istota
biala. W lral(cie rozwoju oslatecznie z b 1as z Iej pod s taw n e j powstaje
nlg pn:cdni comu aflterius istaty szarej rdzenia kry[;owego oraz istota szara
Fu:irednia. liuTJs((mria gdsea' infermedia. Na wysako~ci segment6w rclzeniowych
o d Cs do L2 is to la S I. a r:l p (I :; led II i:l j est w y j '1.t k 0 W 0
do b r z e r.o z win i Qtaw y P \I !( I a :; j,~ w y [a i II i e w kierunku
istolY bialej jalco rog lUH:if.:my WPW: Il.'lcm"~. Z I) I a s z Iei s k r z y d 10 VI e j
. llatomiastfonnuje siy rog ty!uny wntll jiOJ{nilH is(o[y s:-:mcj nb:cllia kr«gowcgo.,~.... ::
lroglylny
islota islota S7.(\nl
Slill1\ posredn.ia
r6g przr.dnl /
korzcl,I.J'lny ] flC';"
lton:e(l p17.cdtli rd7.cllIOV'f
Rye. 5. Etapy lcsztallowani<i sj~. iieiany cewy nerwowej na poziomie rdzeni;t kr<rgowego.
1- Szerokie 3wiailo i denIca kiana cewy. II - rogrubianie sir;:sciany ecwy; zaZ1laczono obswry
o szczcg6tnie Jiasilonym rozplemie kom6rek. Ill- Powslanie ezlercch blaszek·1~oIll6rkowyeh.
IV - Przekr6j dojrzalego rdzcnla kr~gowego.
Wi I(k s z 0 56 k 0 In 6 r e k w 0 bu' b I a s z k a c It islot}' szarej
przekszta1casi(( w kom6rlci, kt6rych Ier 6 t k ie a IeSOil y. kOllCZq, siQ na,
. innych,' pobliskich kom6rkach rdzenia' kr~gowego. S'l. to tzw. P.l:omou'ld
wC'fYl\l~trrz.:Iil.eIfeHriJ!:y(i . intel'lli. Og6Jnie SlanOw1q one Zl1<lkorn.it'lwiykszos6
kom6relc rdzenia kr~gowego. Jednak Jiiekt6re kom6rki W obu blas:dcach
zachowuj<t siy odmiermie.Cz~s{; kom.6rek blaszlci slcrzyd1:owej przeksztnlc8. siQ IV
kom6rki nemrowe ad 1:u g i c h . a k son a c h. Kom6rlci te nazyv'/<.lllC51
kom6r!wmi GEJ:mrow)'mi neIlP'Ocyti fl,wicur(jl'e,~. lch dlugie a k son y
W Yc 110 d Z 3, po ziti s tot \l S z a r '1 i ulclaJaj'tc si~ zewIlytrznie od niej
tworzq zawi,tzek istoty bia1ej. J e d Jl e z nich podqiajq w rdzeniu Vi g6r\l lab w
d61 i JI:OllCZ'l. 5i~ w innych ob3zara~h istoly szarej nlzcnia, tworza,G tzw. 1fI'(:1:Z;~,~
(d rogi) wia5m~ fasciculi pro[wii rciz~nia kr~gowego. 1n 11e zas bieguq Jeu g6rze
a2 do forniuj'lcego siy m6zgowia, wyrwarzaj<\.c w tcn spos6b c z ~ S <'; ~h'(jr;
Jf~IiOlii\i(Jwo~m.frL~<lnrych Imelgs spimu:erebmles. Kom6rki SZlllll'owe wYSf:yPl~j'lw
rogu tylnym na calej dlugosci rclzenja lcr~gowego. ZajmO'N:lllY prz.r;::znie obsznr
1';loly szarcj rdzenia mozemy nuzwuc osnH~hfieuliQ cnnciowyuon (j;tdn:m
,'. 'I· :iowym) rozeuia Iw;:gowego4. DIu czysci llusZCgOciala unclwionych przcz
\1'1 I V\, rdzcniowe jest to osrodek czuciowy najnitszego fZr;:du5.
C: Z Q S (; Ie0 m 0 r e lc w b 1a s z c e pod s taw 11e j rowniez
1'1 ,!'sr!3!cu sir;: w kom6rki 0 dIu g i c h . a k son a C h, ale wypuslki te
.\,I'!J<)J!Dl poza !"Chenkrygowy i pod'liaj<t w lcienmlm efektor6w, ktore br;:det
"'''II·",j;ll;, Komorki rclzenia, kt6rych wypustlci wychodz'l. na obw6d to tzw.
I '111,11" 1I'''\n~[ilW1ZiCaniawe wmrocyti 'radicufares. Sq one dwojakiego rodzaju. Z
1'1 ".111, 'IV obrybie powstajCjcego rogn przedniego, polo:tone S'l. !wmorld
, "" u za nimi, W istocie szarej posredniej, uldadaj~ sit( kOIJl1orki uldmlu
IIII'lwnnmego. Wychodzqce z rdzenia alcsony kom6rek korzeniowyc11'
1\1. Iii "'1)/,,11 i autonomiczuych tworza, !wnelilne bl'Vls'we (pnednie) mdices
, "" /(!",'.' (of<'tef'iuf'i!s) ncrw6w rdzeniowych.
'll IJ ~
s2 - 84 [t~'!t~osrodck f\Jchowy
~lli] osrodck wsp6lczu\ny
osrodek prZY\>isp6lczulny
!( I'C:_ G, Obsznry wyst<epowaniu kom6rek Icorzeniowych w rdzeniu kr<egowym. W 1ewcj polowic
",I<)ly sZRrej rclt:cllia z~znaczollo osrodek ruchowy, w prawcj - osrodkl autonomiczne.
i:,',!llbienia osrodlm nlchovlcgo zv"~ll.z[lne s" z unerwiCl1iem kOllczyny g6mej i dolnej.
Ie 0 1116 r kif U C how e motna :maleic w r 0 g u p r zed n i 111 n a
c ale j d.l u g 0 s c i r d zen i a Ier ~ go w ego. Obszar, lla kt6rym
wystr,;r,~iq, tworzy m'inHlek fUldlOWY U~dro ruchowe) rdiellia kr~gowego,
~:i(~g,ajqcyod pierwszego neuromem szyjnego do neuromeru guzic:z.nego
(C 1 - CO). Jest on szczegoll1ie dobrze rozwi.ni<;>;tyna poziomach zwiqzauych z
11l1<,xwicniembogatej i prccyzyjnie pracuj"cej mie;:sni6wki kOIlczyn.
1 W istocle mozna tu wyr6znic rozcia,gaja,cych 5i\' r6wnolegle do siebie kilka osrodk6w,
r6zniqcych si« J\1orfologicZIlie i c:z.ynnosciowo, ale zawierajqcych kom6rlci sznurowe i
zwiqzanych Z odbiorem bodi,c6w_
I Nie cIa kazdego rodzaju cZllcia (patn: str, -16).
16
K 0 r zen i0 w e k 0 m 6 r k i aut 0 nom; c z n c r 0 z Ie1a d aj;t s i f;l
zdceyclowanie nier6v!l10 i spotlcac je rnozna. w rdzeniu krQgowym t y 1Ie0 W-'
d w 6 c 11 0 b s z a r a c h. J e dell z ,nich rozCiqga si12 W istocie 'szaTej
posrcdniej bocznej na poziomach od 6smego segmentu: szyjnego do drugiego
segmentlllt(diwiowego (Cg - L2) i tw 0 r z y r 6 g b a c z n y. Stanowi on
oSl"ode!c wspOlczullillY (jqdro wsp6lczullle) rmenia kr~gowego. Dr u g imob s z are ill wyst«powan.ia korz:enimvych korn6rek - aulollomicznych jest
istota szara posredliia ,boczna, drugiegci, trzeciego i
c:Z:,w a r Ie g 0 rt ell r 0 111e r u Ierzy Z0 w ego (S2 - 54)· Jest to osro~neR,'pnywsp6kwlny (jqdro przywsp6lczulne) -rdzcnia -' kn;:gowego. 'Powyt.sze
osrodki tdzeniowe (ruchowy, wsp6!czulny i' przywsp6lczulny) stanowiq
'najnizsze pi<;Jtro w hierarc)lii:.o,Srodk6w nerwowych
zwiqzanycll zodpowiedniIni :fi.mkcjami(mchoVv)'lllliwegetatywnymi} ,
Przedstawiony powytcj obraz fonnowania siQ rdzellia krygowcgo i nerw6w
rdzeniowych naJe:ty dalej tlZlIpelnitnaSI<ipnj'l.co. W obrQb istcity blalej rdzenia
w II i k a j 't 0 d 'g 0 r y, a k son y, 'n i e Iet 6 rye il Ie0 m 6 r e Ie
rozwijajqcego siQ m6zgowia. Wypustlci te koi1CZ~sif,? na
kom6rleach istoty szarej rdienia kr"gowego. Iell pr;:czki tworz<\.dn'(}~i mozgo'Wil1'-
nhcniovvc (raCtus w-e/n'ospirwles i wchodzq w, sldad istoty biaiej r(!zenia
krygowego. Ponadto z obwodu wnikaj'l do rdzenia' a k son y z W 0 j 0 W Yc h ,
k 0 1116r e k c z u c i 0 w y c h, !d6re to Ieom6rki wczesniej wywQc1i-o\ovaly'z
grzebieni llcrwowych iutworzyly :r:wo]ecZ~Qd\)~'Ve.Wnilcajqce do rdzcnia aksony
kom6rck cZllciowych wytwarzaj<\. IHH"Zli:lllie,glfZbidowe (tylm~) rmlice;s tlumnfes
U){)stel'iores) l1i<ernow rd:L(\,;1IJliaVY)'ch. Po wcjsciu do rdzenia aksony Ie albo
(1) konez<\. si~ na kom6rkach istoty szarej rdzenia
krC(gowego albotei (J.)nieprzerwanie podq7:aj'l leu g6rze
do In 6 z go w ia, dolqczajqc si~ do pull Ihog nl£enio'W'J-m6:E~i}"Wy'Cb ibiQI,\G
udziu\ w tworzeniu istoty bialej rdzenia lcrt(gowego. Den dry t y
z w 0 j 0 w y c h Ie0 1116 r e k c z \1 C i 0 W Ye 11 Ie ie r II jil s i y Ieu
o b wo do wi, gdzie br;:d<\.unerwiac R"~c<eptory. Po vvyjsciu ze zV/oju
rdzeniowego II a pot YIeaj 't 011 e a Ies 0 11Y Ie0 ill 6 r e Ie
k 0 r zen i 0 W Yc 11, wybiegaj'l.ce' do e1"<tMoln)-w w korzCIJill przeunim nerWH
rdzeniowego. Obic te wi<\.zki wl6Ieien IC\ocz;tc sir;: tworz't
picn iH,nriU rd;EeRln(l1~lego trUI!CUS n;ervi sflhw_li~. .'
W po~yts~m opisie wi~lokrotllie spoSV1GJ.lismysi~ z w\6[~3nllnerw~W!l11~
tworzqcyml 1 S tot ~ b I a \ <\. rdzeUla ~cr~goW~go. I odsur~owuJClv. I
POrL-1dkuj'lGte wiadomosci m 0 z n a s t w 1 ~ r d Z.1 6, ze . n~ lstot~ bm\<\.
rdzcnia krygowego skladaj<\., si~: (1) wstypUJ,,,ce I zst<epuj<\.ce a 1cSOllY
k 0 III 6 r c Ie s z n u row YG h, -tworU\.cc drogi wlasne rdzen.ia i cz~s6 dr6g
rdzeniowo-m6zgoyrych, (7.) wstt(plljqce a Ie son y' niekt6rych k 0 ill 6 r e Ie
z w 0 j 0 w y c h c z u c i 0 w y c h,' tworz~ce, pozostalc drol;l .rdzeniov:o-
rn6zgowc oraz (3) z s t Qp uj 't c e a k S 0 riY k am 6 r e k m 0 ~ g 0 vn a:
twofz'l.ce dro!:,r1 m6zgowo-rdzeniovle. M 0 Z n ate i; 1n a c z e J
11
IIPIIIIwl!«)wa6 lewt6!ma pow i e d z i e c, .te na istoly bial'l rdzenia
i:l \W1wego sIdadcU'l si~: (1.) drug! Wl3SxnC rdzenia krl(lgowego, (2) dJ:ogi
It,lIi'(:ldln1Iwo-,nn<ii:r.go1'l'e i (3) clrrog! m6;;rgowo-rdzelUliowlC.
I, uwagi na ulcladanie siy istoty bialej rdzenia l(f~gowego \",ok6!
c\i,\raklclj'st}'cmie uksztaltowanej istoty szarej, m a z e ill y i s tat y b i a I 'l
[J 0, d z i e Ii (; n a §m\lJlry !ultfeu!i. VI kaidej poJowie przekroju poprzecmego
retzcnia kr~gowcgo wyr6zniamy trzy sznury: (1) 5;Enmr 'przedni (bizus;;:ny)
jimicrdns Grfi(eT'£O, (l'e:rtW(lli.~)~ zawarty pomi~dzy §71cmliU1!1ipobrodlw'I'¥li pneolJ::ni~
jfE§IJm mcdimw tlnCer1af' rcb.:enia kr~gowega i rogiem przednim' istaly szarej,
(2) 5TclHlr a~i'RfIJ)' (gr~frJ~eKowy)funiculus pastaior (lliJ1'Slllis), zawarty pomi€(clzy
Fn7;~gnHn?l fJ1j,§n:nJJRwwf./ {':l'lfl~sep(1/1I! mediarwm posterills irogiem tylnym isloty
S7A1.rcjrdzellia krygowego oraz (3) §Zi.mr beany ftmiculus late:mlis" lezqcy
pOIl1!~dzyrogicm przednim i tylnym. Sznury tyillc obu stron nie Iqczq si~ ze
sob'!.. SZ£lUryprzednie obu strOll poh\.czone s'l przez spoitd!o bi~ne cammh:S!!ra
{[{em. W smur boczlly w odcinlcu piersiowym rdzCnia kr~gowego (C8 .. L2)
w[Jukla si~ rog boczuy.
!m6Zdt.ck
"'" ) !;
...."....·."U...,,·,·../
Ryc. 7. Prz.ekszta1cerua kiRny tylomozgowia. I - Pqemieszctanie si~ bruzdy graniczneJ 1
blaszki shzydlowej (ozno.czonej kropkl\) cewy nerwow.ej w obr~ie zgl,<cia mostowego.
l[ - Prz.ekroj podluzny przez tylom6zgowie W okresie "zanikania zgi~cia mostowego .i
powstawania m6zdzku. "
Ostateczna morfologia t y 10m 6 Z g 0 w ia z d e t e f m i now a n a jest
VI' dULym stopniu p r z c z z g i~c i e m 0 s tow e. W zgi~ciu tym, a
nczeg61nic blisko jego wierzcholica, blaszki skrzydlowe obu faInion zgi~cia· Sq
do siebie zwr6cone i silnie przywarte. Gdy' zaCZ1l<tgrubiec, to b~dq sil(l
wzajelllnie spycha6 !lEIboki. Z tcgo powodu b r u z d y g ran i c z n e Z 11aj d '!.
[\
I• L
iI
'iII
\
III
iI
Il'II
sil( VI' sciallie brzlls:.::ncj (dolllcj) !r..oriJory IV, a blaszki
skrzydlow0 znajd'l siQ po bcikach blaszek poclstawnych i
ad tylu hy;;zyCsi~ b~dqjedYllic C! C 11Ie<I b I () uk <h kt6ra uLvrorzy liH)I,S.!rY\"/l,rg
(s,ln)p) !WlnQ!':;' c;n'Ym'iI~j tegmell I'CniricHfj'!jMiwti. Ponadlo Ie 0 1110 r a I V
li,i'y s k a sz:czeg6lny; r 6 w no leg lob °C Z XlY k s zt a} t.
Gdy zgi~ciemostow'e zacznie si'i; prostowac, bydzie
siy zWCl.lnia611)iejsccpomi~dzy odchylojqcymi sir,:ramionami zgiyda. Miejsce to
vv}'korzystaj't nielct6re kom6rki blaszlci skrzydrowej
t y tom 6 z g 0 Vi i a w t 6 r n e g 6, r 0 Z r 0 s n q S i, ~ J11Q C n 0 i
w Ytwo r Z q III 6 z d z e k. Wi~ksZ6sc tych lcomCJ["(k vl}'w'f;clruje m\
powierzehllir:: ,i takpDwstanie !!!f}~'81 motdzl<.11 cm1("x cerd:dlt.. jVI6.tdtck zasloni
strop !colliory czwarlej. Ostatecznie, Z rdzeniom6zgowia powstanie n~;,;:£:f,\
pn~dnm';'!lYlY (<O'r,~n§;;;[k";\) medulla (l{1{fJF1gatn (bU/(IIIt;), a z tylomozgowia '\vt6rnego -
m o5t PO/iS i m6±·clIze/.s. cerebellrw/. Cz.e,:sci le wsp6Jllie 0 b c j 1110 VI a ~~ b y c1 '1.
k 0 m 0 r ~ c z war t <t: relzen przedluzowny i most eel pT7./xll1, <l m6:tdtdc - ael
tylu.
W obr!'2bie S r 6 d m 6 z g 0 w ia z blaszki skrzycllov/cj powstanie
pons.ry'Vy<; sn'idmol':gowia (ectum mese:lfi:ejJ/wdi, a z blaszki pods1awnej l\;\2\fl[n)'wl,m
SfllUIlHJ;S/;l}WR" fegillenf/wl mesellcepltali6, Zawarta pomic;;clz.y' nim! imnu
sr6cl1U6;q~owiaulegnie przev,~zeniu i povv'stanie wo(~od<1g n!ln15z:gl.!, zw~ny lei
wodociq:glcm 3ylwius:m.
Ryc_ 8,Schodzqcaz przodom6zgowia do nizs:z:ychp!.,<terw!flzl:n wl6kicn wylwarz.a odoog"
m6zgu, Pl(cz!;ipodlulne mostu oraz pimmid,<rdzerua przedluzonego. Wi,p:lca ta slnj-:: siy COlnz
ciel1Sl:a,poniewaz oddaje w16knndo mijanych przez siebie osradk6w,
Tymczascm cJ 0 p r Z 0 elLJ 0 d n a k T YVI' lc i p r z (;w ~ d r \l j e cl \I t a
ilose akson6w schodz'tcych z przodom6:tgowia do
11!z s z y c h 0 S rod!c 6 w. Utworz'Z. one obuslrollnic D'1,~~H)G't Jm(I:<;(i:,H ems
"'11'/11.(7 OChl0gQ n16z:guwraz Z odpowiadaj£tc'l p010W'l. nakrywlci naZWIemy
r'~~IIII,,'lmcnun mo~g!! pcdrJUcu!us. cerebri. Wi6kna odnogi m6zgu, W Qd r u j q C
,1;rlcJ w dol przeszYJ,t wybrzuszenie zgil(cia mostowcgo
[,fLu (,,;w. i''tcdci (,n/n~nm::l) DHHi!MtolC nBTIO§m,~fm;cjwfi (fibrae) longitlddinll1es ponlis ..
1111)n cz:vs{; tychwt6kicn (1) zakoticzy si", w moscie. Cz~s6
1,,Jlli\k (2) pow~druje dalej i przylgnie do powierzchni
III ::',ll:,znej rdzenia przedlutonego, tworzqc pnrl!milfi~ pyramis.
':.IIIIr!,;\C jCGzcze nizej wl6lma te napotkajq, zgiQcie szyjne 1I,' I .1 ;\ JI it w n i e, wnikajqc w ten spos6b w glqb istoty bialej rdzenia naI" ,II \11')' rclzcnia przedluzoncgo i krygowego.
W ()iJr~bie SCiaJlYzar6wno tylom6zgowia, .iak i sr6dm6zgowia, nastqpi<t
,I" ",,' /,I1I\;1nyzvyiqzanc z kjJkoma procesami. Oczywiscie, tak jfik w rdzeniu
I I', I'IIWY!II, oel pewnego momentu bydzie tll przybywac kom6tek.. I talc jakw
"I "'Iii,, kom6rki te mog'\. przelcsztalcic siy albo w typowe kom6rki wewuytrzne,
,II", 1'1 korzclliowe, albo wresz:cie w sznurowe. Pewne jednak skupiska istoty
I,"i ll~d:t z:awierac lcom6rki 0 clmrakterze trudniejszym do sklasyfiIeowC\nia.
1;\''',': picrwotnie kom6rkami wewn~trznymi stan'\. sif,: niejako z konieczilOsci
I "11I,'lIk:llni 0 alcsonach wychodzqcych' poza istot~ SZaT<\.. Wspomniana
!IJlli':Ci.lIOSC wYllilmie posrednio z duzego ruchl!, panlljqCego 'vv tym obszarze
"Ii'l. 'I, "lIicch"{ci"wl6kien nerwowych do starannego obchodzenia istoty szarej.
Rye. 9. lslota siatkowatu. pnia m6zgu.
Mn6stwo w«drujQcych w g6re;: i w d6l akson6w,
s k tI P ion y c h w w i ~ Ies z e i m 11i e j s z e p ~ c z k i, a c z a s e In W
Z11pel Hy In r 0 Zpro s zen iu, p r z e p y c Ii a c s iy b ~ eI z ie p r z e z
i s tot", s z a r <\., r 0 z b ij a j q c j 'I. I1 a In n ie j s z e s Ie up is k a. W tej
sytuaeji korn6rki, !ct6re piervyotnie leza}y blis1co siebie, mog'!. zostac od siebie
odcblooe. Cz~s6 ocalalych skupislc 1com6rlcowych bQdzie na tyle duza, :l.e na
przekrojach be;:dzie widoczna golym okiem Vi postaci wyrainych j:J.rller j§ioty
sL':1.brcj. Podobnie istota biab w pewnych obszarach b«dzie na tyle skl!piona, aby
powstaly widoczne P't~;shn isl.a~y bi!l~ej (0 r6znych nazwach wlasnych,
:"'1--j,
\[,
I-
-~ ,- -
L
IIp. pyczlci, wslligi, SZIlUry, !conary). Jednalc 11a c Z It :; c i pr z c Ier 0 j \l
rozproszenie i wymieszani.e istqty bialej i szarej
h ~ d z i eta k d u z e, t e 0 b s z a r y t e p r z y j m q z ab a r w i e n i e
po Sred n ie ime dad.zctsi~ zaliczy6 ani do istoty bialej ani do Gzarej. Dopiero
po spccjalnym przygotowaniu preparatu lub pod milcroslmpem moma tubQcGie
zobaczyc clrobne ski.rpiska 1com6re1cJe:btce, w ocz.lc3ch sieci utworzonej przez
cienkie, p((czlci'vA6kien. Ta1cie utkanie' .·zostalo nazwane i§t1Jt~ uilath.owatlt
mustantia reticul~ris, a- obszary tylom6zgowia j sr6dm6zgowia,w kt6rych ono
wyslt,;puje, odpowiednio,ttworemlli21tlm-watymjormoao retic!ilari."i.-. ",
NcrW Ji(dra Ji(dra Ji(dra,
czaszJ(O\~y lUchowc_ przywsp6lc7.l1Jnc crociowePo",iom
JIl + + sr,jdm6zpo\vicIV +
-:-,snidm6zPOWle
-
311t'.5r6dm6zgowic
+ mostV rdzcrl prLcdlu7.ony "
rd~nkr~VI + - most' - ~
Vll +- + + Hl0::il- mostvm 6 I
rd7.1:,6llr7,cdl1l7.onyIX f),"".Y"; \''' + · '0Q' •.~\'~·-\." '.:.' .X +-
rd:i:cn przcclluionyXl
+C7.. cl.as7J<:owa 'I
__ .2f]~ ~ = = rd~A~~11i:9,n'GXl
+ \ rc1wl kr~~owy -cl ..rd:;;clliovia
:Ryc. lO. Zestawicoie jl\der nerwow czaszkowych. (Wyr6i.niamy trey jqdra cZllciowc IJ"I IV'I
tr6jdzielnegi:l: jedno - w ca\osci zawarte w moscie, drugic - przechodz,\ce Z In":'\" ,I"_sr6dm6zgowia, trzecie - cil\,gn<\ce siC(od mostu poprzez rdZ.en przedlu:tony ai. do c;r."f,ci [;I.'/ill"i
: rdzema krC(gowego. Z. nen>!em przedsionkowo-sJimakowym zWii\.zane S'l. czterYhd':l
'przedsionkowe i dwa j'l.dra slimakowe; wszystkie lezl\. na -pograniczu mostu i leI/l'"i,
: przedluionego:) --
Zc sr6dm6zgowia i tylom6zgowia wychodz'l w S zy s t k ie p raw d 'J. iW I:
nerwy C:l'.~!1l.h.owe nervi' cl"llniales. Stanowi<t one r 0 z W 0 j 0 W Y I
C Z Y 11nos c i0 W Y oill[1,owkdJ!lik nCn"rQW r<h:eu!owydl. Jednalc sldud nCI WI'J\',!
czaszkowych moze bye odmiewlY niz nerwQw rdzeniowych. N c r w V
r d zen i 0 w e m aj 'l c h a r ak t e r m ie s z any. \V sklad cz~sci l1crwt'm
czasz.kowych \;1chorlz'l tylko w16k:na czuciowe lub tylko wl6J.a13 111cbowc,
jedynie niekt6re nerwy czaszlcowe majq mieszany
c h a r a Iet e r. Istota RZafa zwi9.Z<U1U z nerwami czasz.kowymi ni~ zachowuje si«
w postaci litych slup6w, ale zostaje porozdzieiana na nial~ skupiska, ZW8.ne
j:tdrllmi ne'i"I!J.w c:Ell.szkowych wield I/enorum crrwialimll. Wy[6znitlmyj'1'1n.~
P~tcr,;~i!WWie !ICl1'¥6W CUHi;l;fwVI'Ydl nuclei Of1gu£/S, a wsrod nich j1!.dr~
"~lIdww~ .11I6clei ft£O'todi i j1f.d.a :mtORlomicxlI]~ (pr:r;ywsp6kz;ulnc) Nuclei
'/lI/{/I1()fI!~C1 (plJmsympathici) nemow cz,asz!wwyda. J 'l.d r a r u c how e
1;1\'\"Cli~H korzeni?we Icom6rki ruchowe i stanowi<t ad pow i e d II i Ie rogl.i·
U::Ir.~a!we1!,1) rdzellla.l(TI~gowego. Jqdra przywsp61czulne .odpowiadaj<t
()!iJOdlw:1l autononucznyni is~ory sZlIrej fi1osr(!!;~llEbiej rdzenia krygowego. Z
1I\;n~;HI:! \~zaszkowYI11iZ"wiqzane s'l lei j~dJr21 knllii.cm~e (rxudo'I'Jle) fwclei
(C"fIf:flrl(l.aff/S (fWC!ei :fer1S0riij. J l.ld r ac z u c i0 W e ncrw6w czasz.kowych,
zawJcnlJitce kornodet sZllurowe, s'l 0 d pow ie d nile ie m TO!);!!tyll.1egQ.
wcjf.cic do .
wodocirtgu m07.gu
"h
Rye. 11. Mi«dz;ym6zgowie. T-Prze!rr6j Gzolowy oglqdaIly·odtylu. Widac scian~ przedni'l'
kOI11~,!' trzeciej .. U - Przelcr6j czolowy ogl'ldally od przodu. Widnc scianr,; lylni\ komory
{rz~clej. lll- Wldok z boku. Nawszystkich sehem~.taeh pokazano stosunek torebk(
WCWll«trzJ1<;jipasrnu wzrokoweeo do llli~dzym6zgowiu.
W. III i~d z y ~l 6 zg 0 w iu p 0 n iz e j b r u z d y g ran iC Z Jl e j[Jowslallle »~u,dw:£gol:.7.e hyputhalamus. WHIZ Z pn;ysadlll!: nerwowl!
{/(?tJ ro!ryl' ophys{s, a nu d b r u Z d <t grall1czn<t rozrosnie si~ wz:gorze tha[f/;fHis.
Oba wzg6rza pozosl~UJ'l IWOI,lIl1i O::OIJlIYllliH, a 7.<lwarly jloJni~dzy llIID! 5trup
Iwmory 11K pozosl:mic IJ a r d I. () c i C 11k i. R 0 z Vi 6 j toj sciallY Icanalu
Iletwowego b',:c.!zir;;bowicllI II a III 0 wall y p r z c z . lJ3pclzajqce ad przoclll i
"od gory k res oIn 6 z g a w j c. .J cd yn i ewe z V s c i t y In c j,' na
granicy ze sr6dm6zgowiem, SCi3113 grzbiclowa kanalu nerwowego r 0 Z w iIJ j e
s i~ l roc h ~ 1 e pie j, lworZqG lzw. 1.R<Hhng1Pn,:'l:: <!pirfw!auH.H Z 5;';Y5;r,ynnl.r.1;I,
corpUS' pii,ea!e. Powstajqce z blaszki skrzydlowej wzg6rze i nadvyzg6rzc
nazywamy l'l"zni<,; wzg6rz<llm6:q~owi~m f!wlllfiOw.Cf!pha{oft.
Inaczej nit. w lylom6zgowiu i sr6dm6zgowill, i S 1 0 c i e s Z are j wmi~dzym6zgowiu udaje Sly zachowa{; skupiony
c h a r a Ii: t e r. Na poziomie mirrdzym6zgowia przebiega wprm.vcJzie olbrzymia
ilosc wl6Iden nrorwowych, ale uldadaj<t si~ one na zeWTI<lirzad istaly Sz'8.rEj.
Zar6wno "ng6rze, jak i podwzg6rze zostaj'l. przeszyte jeclynie nieliczl1yllli I
slosunkowo \v'l.skimi pasmaml istoty biZJkj. Natomiast do Z c vy n c;: t r Z Jl e j
pow j e r z c h n I VI; Z g 6 r zap [ z y 1e g a In a s y Vi'll <;; sku pis k 0
is lot Y b iale j, z wan e tor e b Jc 'l. we w n y t r Z 11q. POlliewa7~ jed!HJ.k
z dawicn dawllil bylo 0110 uwa.ianc za G z y S {:, k res 0 m 6 z g 0 Wid,
zwycz<uowo ji1.t jEst talc traktovlane i torebki WewlJ~lrZlle.iuo mi~dzymr:17.gowia
zalicza6 nie valet)'. P a VI ie r z c h n ia . z e WIt Y t r Z 11 a pod w ,~g ':l r z a
opasana jest za to wl6knami biegn'tcymi oct siron,;,
ne [W 6 W Vi;:r ok 0 w y c h do w z g 6 rza. \Vl6lma Ie (warz'\. przyldejollc
do powierzc}J!lj dolnej podwzg6rz.a s'.urz;yi\lWm!lie W:lTil!,{:'.}we cfti(!U1W OpfiCflti: i
p:1sm:ll' WP:!'G!WW'iO [mc(/ls upfici. Nten'v w~ro'.wTI'Y m,FWI,r 0f.'leus Ori:lZ 'CU!;,';,;"
neJl'VYm'\l~ si~tb}1'Yld pars leerVII.ra rdir!ae tozwojowo r6wJlir:;t 112k":'l do
mir;d.z:ym6zgowia.
·..···0.. _ ..' .
III (.QV
v(9)
RyG. 12. Zmienbhcy siy kierunek naj\yj<;:kszego rozprzestrzenianiu siy kre:30m6zgowia. J..ini'l.
ci<\gl<t przedslawiono zarys p6!kuli m6zgu. Zurys przedstawiony lini'l kropkowan'1 symboliwje
wzg6rze, 1:t6rc zor.taje ci!oczone przez rozwijaj'lC<l si~ p61klll~.
• Czasami oba wzg6rza pola,czone S<\ zros!em mi-edzywzg6rzowym (adhae.>io inleJ'lhafulIlicu).
Slruktum ta jest, zgodnie ze swojq na.":;w:j,jedynie miejsccl1l zmslli~r::ia si'( obu wz.g6rz. i lIie lI!a
rue wsp61nego z kOJl\unikowalliem siy obu Gtron.
W obn;:bie Ie res 0 m 6 z g 0 w i a zachodz'l w trakcie rozwoJu
()so!Jniczego najwJi;(ksze zmiallY. Z p~cherzyka tego powstaje tez najW1ltCej
!I~alllci llerwowej. Blaszka kresom6zgowia zamykajq,ca
<lt w 6 rite r wow y p r zed n i, czyli bla13;dull krancowa lamilla terminalis
I<l7.wija siQ w nieparzyste krefJomo.,;gowie srodlwwe telencephalo!! medium
("'("fEcepfw{ml impaF), kt6rego najwi~ksZit cz~sci'l staje si~ cialo modzeloVl'ate
""'1""-< caf[oswII. NatonUast ze sciany ka±dej komory bacznej pawstaje
<ldfJowictLlia pollflm!a m6:r:gu lu:misphetiwPI. cerebri, z kt6rej uwypukla sir,:
ol:lnlllix:!';\ W~dh()Wa bullJus olfllct{}rius wraz Z lJItervirami' w~chowymi nervi
Ilf)\~l:I'(H·ii.
\~\,C. D. ~itruktllry Im:som6z[l,owia srodkowego VI slosunleu do mit;,dL)lm6zgowia i
sl"r,[lm6zgowia. Pn;ekr6j prz,yposrodkowy przez cz",st przednia" m~zgowi~. W .gl,<bi, w scianie
boci\l~j kOl\1ory 11I, '];Iuocz:ne w7"r,or7..e (linia przer<Jwana) I otwor ffile;dzykomormvy
(~ittra\\e.tl).
Kicrum;k IOzpr~~estrzenianiasi~ kresom6zgovvia wymaczaj~ nie znanc nam
cZYlmiki. Kresomo'Lgowie rozrasta si~ kolejno d~ p:zodu, 1m gorze, ~o ty~, kn
dt .. 'w ..10 p''>7odu talc. i-c kaida p6Umla wldzlana 1.boku opasUJe wLJg6rze
OrOWll zno u u. - , .' . 6 '. . 1na ksztait rnocno por-hy1onej d.o przodu litery C. 131<.1 tuk OPlSdUJbC : wnl~~z.,wle.e
'\l r komora boczna. :Po 0 me u \.1av.a SI~
elem"ut6w za:wartych w po ill I., np. . ..l • d" komorl'm je.dnak do, ., ..11'0""<'; onasUJ<lC od PlZOUU 1 0 gory y,.
Im~somOI.gowle srOll \. \:v., l' . "t: .' wnym momencie 0\colll::.a litery C OViS3'(~nie mote, bo oplera Sly w pe
sr6dm6zgmrJi.e.. . , r ' .towarzyszy stopniowe faldowanic si~ jcjRozrastamu Sl~ ~lo11~t mO~l!'u b1l.ll[11L~'J m6:r.gu ~lllei cerelJri (tz.w.. \' p' F1J" SI'" n 3J S tar s z e J. •
povnerzc lill. OJ8W.,,-'t. '< .' '. 'll 1 n~3\h, 1JIl6:E.~M lobi cerelm.. _ d ) 1 d:L1el&. po m Ij! na ~. 'J. . .
bruz,cly plen""SLOf'L~ ,owe l' ' d!(~llffiiJt\';ii1.;'O"lTY lobus. pa.netalu,Wyr6:tniamy ]\j)!\mt '::;E~~m)ijY loous frollta ~~, '.
I. •••. "t Iln~'W"Y lauCJ$ lerl,povaI!S. .IThotyRi,cmy (011C1S occfIH!a!/.,'i 1 .• 'H; . .. '. . w kierunku poprzecznym.~. . ..! II. \. \JI()'l!'1\ r01.I<1Si<Ij<1 SIt;:. . 11k'
Jednoczesmc 110',1\ C ' " . I ~~ . . trz.eniania si~ w kieru cu. . \ \ \' ' .• ' Ill" 1ll1Yi.llwn,;\) rOl,prLes . ,
Poniewat vnaJOll1lle" () .\lH .,() ~' . .', \ nC;f\1ie U cz1:owieka c 1. ~ SC, ." \. ·\\)t'll \( lei Ill"· :,I~. ) . . . '
11l'cysrodkowYIl1, Cd y II, .. ' Ilie 'v'lzporza rozrasta Sl~'11 \. \. i .\r.;1 11;\ II I) /.11) I . ,
ccnlra1n8 [lll ',\1 I (."
s t 0 S 11n Ie 0 WOW 0 I n iej nit otacz~qce j;\ obszary. Prowadzi. to do
zap a d n i li cia . s i~. owej c~sci centralnej, tzw. wyspy il'isula9, w' glqb
bmzdy bocmej sillcus la/era Tis. 0 t ac i aj q C e i z a k r y w aj Ilc e' wy s p ~
. cZysci sC\.siaduj"cych plat6w w}1warzaj<t tzw. vvieczka opercula. Proces ten nasi
Il~y operkularyzacji wYspy.
wieczko czolowo-
ciemicniowc/ .
wieczko c:wlowo- .dcmieniowe
Rye. 14. Operhl\aPjZacja ·wyspy.
Is' 0 t a s z a r a b 1as zk i pod s taw 1\e j kresomozgowi:l \1
Vol i~k S z 0 Sc i z a c how u j e. p °\0 :i e n i~ p rz y 1( il ." a \,". ..... H' tzw ]""~i'21 ""\Il!;\\t\.i\lro\'V~ 'kR·e3Qm{,'iI.:J,1~W\\;,1. 1.1'.
n e r wow y ill 1 rozwlJa SI<t " ·"t It" . • '. " • ,. ' ..
,,' .' 1 . .. . d te z.Wune Sc\'~~dflll1[m p~~15~~Vf\\~:'In!'l!1111'" Iwzgl~(1u na 5WOJe po ozem
I,e 1J3,Ir~ / . b \ as z ld ~·o ds taw n e i a ./;\ \11
bIN ie lic z n e ty ,\..0 ,omor,Cl z· . ,Clsa<!S. . kom6rki z b1aszld skrzydlowej laCSOIlI\",!',\lWI.1
wszyst,lue '., h' n~cherz:yka i twOfZq, k~1l'tt Il1rnlv71,!.','\\1"1/,1,..w~druJC\. na pOWlerzc nt\l ~: .
.. ' ce:rebri.· . '. . 1···· b. dz' omip.1~·; '1 a 15 t'YgOl~lIil.:l\\ J.Yl.i;\
In .' hictiogeneza wry zac 0 \ P yULY. ~ .
tensyWlla J ." d okrestl' poporodowcl'o. \',\)\;\'. n1odoVoiego, Z da\szym jel o:oJrz.e:'lam
emaz .of'ald:o~laniu. PO\'I;(~r/.dl\ll.\
. 1'. • 21 . JU SI\n emu· po· . '.m6zgu uleg~ VI tr ~Cleroz:vo, et ra k wad rat 0 we go,' 'L C'J.I~jJ,() 1'1\\'.\\
kory WYl10S1prawH~ C'!I Ie rem h' 6 'pozcistala c~sc leary l1kry\a \,",,\. "d Jest w zakrt<tac ill zgu. . \. '\\ I).edna tueCIa Vf1. OC71la • .. /:)w korovrych· 0 lll. [ill ;II
6 h Lie z ban e u f on .... . .'w bruz.dachm zgowyc. ., . 6 T( ra m6zgowa bywa nnzyw"I1:1 \,l.
. . . 3ij In 111a r d W. J: 0 .S7ZCOwana Jest n a . . . t zasadzk powinien hy,c stOSO\N,)IIV\1~u5;to.e1lID pllIWllfll: a~zko1w.lck ~cn:mn en VI . .
uo okreslania ca\e.1 SClany p6\kl1h.
-;;~owy /O[,IIS insularis ..
I Do j ,1d e r .P 0 d s t a.w n y c h kresomozgowia zaliczamy m.in. j'idm
'"'l','d'J,nn:nr;Jc mlcfe(ds c(Uula~U!r, j~clro s<lJ><r2:ewkow:de nll~/eus /entifor~is, pn;ednnm~
d,tl-l:I('"F1ffl i ddlJ~<O migilRlllno'Wutce ccrpus amygdaloideum. Jft d roo go n i a s t e j
j II d r 0 so C z e W!co wa t e twortitrazem cRd:lJID pr~Hwwane COfJIlIS striatum.
Rye. IS. Cialo prljjkowane. Lini1\. kropkowllnlt =naewno komorI< boeZJI1\..W rogu
OZl1llezonopl1!.'lzezyzn~przekroju przedstawionego na ryc.16.
Pod kor'l, i pomi~dzy jqdrami podstawnymi przechodzq w r6inych
kicll1nhch wi'lzki wI6kien' nerwowych. Tworzona przez te w161ma is tot a
b j a.l a p 6 1k u 1i mote bye opisana w rozny spos6b .. Niektore terminy"
wlasciwc s~ tylko d!a pewnych uj~G tematu, lime powtarzajQ sit;: w raznych
opisach, chaG nie zaw8ze .znacU"t dokladnie to sarno .. W uj ~ c ius cis I e
topograficznym wyratnia si~ (1) w g6rnej cz~sci p61kuli §rodek
p6~(}''l'a~il.Yc~ntmffl self/iovale, (2) w s rod k 0 we j. cz~sci promie~lilJto5c
dm!el bJilwaY:G£ftowate-go radialia corporis callosi, a (3) w do! n e j ITZy lorebki:
(In) ~oA'ehll\~ weWiJl~tniu~ mp.mla iN(emu, .(b) tQro:;bk~ mWll<ttrz.ull. ~ap.mla
exfenza . oraz (c) t{}ne!JI{~ ost.mtll1.i:t capsula extrema. W takini uj~yiu' w. . ~ .
wymienionych terminach nie zawierajQ sj~ infonnacje dotye7..<1eepriebiegti
w16lcieu nerwmvych i ich znaczenia czynnosciowego. Dla przykladu, loreblca
weWIlylrma jest tu jedynie widoczn'l. na przekrojach 0 Ie0 ! i e 'l. m6zgowia,
zlmdowaI1Q z istoty bi8.lej. W krar'icowo odmienllym uj~ciu
wyr67:nia sitr w istocie bialej p61kuli t r z y Ieate g 0 r i e w fa k ie 11
n c r W 0 VI' Y c h: wDMma n(i'!l'Wowe n:tltlllwe nmrojibme proiC!ctiolles, spoid~ow<e
H~ctCY.ifilJf'llecrff[ll'i'!i:mwale:s ikojaTl:eniowe neM,ojifJme lXH·oeia£iolle •.. W katdej z tyeh
btcgorii wymienia sk nast~pnie okreSlone wiqzld w~61cien.W tym uj~ciu toreblc~
wcwnr;;trZJlJ\ nalet]' 'widzie6' przestrzennie ja[co. wi q z k ~ w t6 lci en
r z U tow Yc h, klore stW-4 lcomunjlcacji IeOlY m6zgowej z niz.szymi pil(lnulli
uktudu nerwowego. Wi8,!-lcata, zawierajqc wI6lcna zwiqzane z r6t:.nymi czt;;sciami
!cory, W sfiJosob ocz.ywisty U 1e g a w b! is k 0 Sc i . Ie0 r y s i I n e IIIU
r 0 z:pro s zen iu. T~ jej cz~S{; nazywamy wkncem promne~i§tym coroll(/.
mJihr:ta. U pod s t a VI y P 6 tie u 1i torebka wewn~trZIla p r z e c hod z i w
o d Il 0 g y 1U 6 z g 1l~
lorebkaz.ewn'tlrzna
torebkaoslalni3.
-j'ldro soe%Ocwkowale
C7.'tSCpodsoczewkowa. torebld wewn'ttrmej
Rye. 16. Przelrr6j e:wlowy przez p6l1cul« m6zgu. U gory zaznaczoIJo m.in. lli":!;J6re okolice i
slruktury istoty biutej. U dolu przedslawiono sciany ezr<6cisrodkowej i rogu dolnego kOfllory
bOCZIiej.
S Iet ad torebki wewn~lrznej u leg a z m i an 0 m nu jej przebicgu.
Przy przejseiu w odJ1og~ m6zgu torebka wewn~trzna zawiera prawie vrjfqcznic
w/6lma .biegmtee ad kory do pnia m6zgu i rdzenia krvgowcgo. Wienicc
promienisty jest za to najbogatszq we wl6Jma cz')?sci'l torebki, jego sHad jest tet.
Ilajbardziej urozmaicony.· Opr6cz w16kien odkorowych biegn¥ych do pnia
.m6zgu' i rdzerua kf~gowego, wicllicG promienisty zawiera wl:6!ma sGhodz'iGe z
leory do jqder podkorowych oraz wJ61ma przebiegajq,cc w dw6ch kierutlki1ch
porni'i?dzy 1cor'l:i wzgorzem. Po zapoznaniu sir( Z r6:tnymi opisami islaty bialej
p611ruli trzebawyobrazicsobie, jak wiqzki (wach!arze) vd6kien
na!ezaFych do rM.nych kategotii, ZWi<tZ31lC z pewIlym ob,;zarE;m kory,
p'f zen i11:aj Cl. s i ~ \v z aj em n i ~ i wytwarz!Jj'l wsp61uie okrdlOIlt;;
o k 0 1ice istoty bialej p6lkuli m6zgu.
Vi! poprzednim rozdziale zostala przedstawiane, jalde stntktury powstaj'l. z
, "I~()Jnyi::h :~6rn~ch p~cherzyk6,: m6zgowiowych. Je:teli teraz sytuacj~
'I, "'lillY 1 CZt;:SCIdo]rzalego m6zgowla uporz<tdkujemy W zalezllosci ad tego,
It! I''',(l pt(cherzyka wt6mego powstaly, to uzyskamy po J z ia I",il'I'I'llctyczny m6zgowia, 'ktory jest przedstawiouy'na rycinie
'''I '11\I<I~,wy p~cherzyk6w pierwotnycb s'l. r6wnie:t cZQsto utywalle. w1", ,1<'11111 do dojrzalego m6zgowiajako wygodne skr6ty, .
(11/,\ Hlomozgo,vie
J_-1
Tylom6zgowie. I .
Sr6dm6>:goITie
III II \. III 1- l'ODWzu(m.zE
I +"I I' I, [;l )\I,ItF. WZ(j~·He~.o.
I,' IliI 11\',11' hVJLGO\\,IE
T---'
I (1IillIl',':netyczny i IcUniczny podzial m6zgowia.
I', J( j',i:dowi olltogcnetycznemn przeciwstavriany jest tzw. k Ii n i c z n y
,I ! I :1I IlI6:r,gowia n a t r z y c z y S c i: lUfll}Zg ce:tcbmm, mM:ttl.'k
1 "1'11/ i pn~L'l. TIi!16/igu (iWICUS cerebri1, Podzia! lclinjGz;ny ma swoje
,illlll(~llic.Pod r6znymi wzglt;:dami most ma znaczniewiycej wsp61nego ze
l"illll')/!',(Jwicm nit z rn6t.dZkiem. Klopot polega na tym, ze nie dla \vszystkich
I, 'I)lilll' l.wi'lZatle z podzialem klinicznym znaczqto samo, Jedni autorzy opr6cz
I,I '1II/lI');:gowia zaliczaj'l do l110zgu cale rniydzym6zgowie, imu .tylko wzg6rz~, a
II 'l.l.c~ inr:i h1.cZ'l cale miydzym6zgowie z pniem m6zgu: Ostatnio jedna1c,
II', i Il,l"dlliajqc wynjjd r6tnych badar]., coraz wi~cej badaczy sklania siy do
II''1',1;(<1\1, tc pOllliydzy kresom6zgowiem i mit;dzym6zgowiemistlilcje tal, seisla
"i'I'llpr<1c<l n<l za,sadach partnerslwa, ze nie spos6b je rozdziela62
I \' j 1')\ m6zgu-wia. trl//lCUS cl1cephali.
; U)'llI wi;lze si~ kolejny k!opot, poniewaz p61kuJa 1ll0Zgli iH'm.'lil.j(~ minlO wszystko tylko
1,',,111;1 z trzech cZ\'Gci kresom6zgowia,
Uklad komorowy powstaje i prze!csztalcenia pierwotnego kanalu
nerwowego. Nies3,. to oczywiscie przestrzerue puste, .lecz. wypelnione p!yRlem
..•..m6z:gowo-rdz£uiowyrn "iqu(Jr ceref!f.ospirwJis. SJdad pljnu rami sic;:od skladu krwi
nie'tylko brak1crn elel;lellt6~rfotycznych i niskimst~:teiliem bialek, ale takie
.. ·odmicllnyn1 stQz:cnietn elcmcrit6w drobnoQz'lsteczkoWych. To oznacza; :i:e plyn
In6i.gowo-rdzcluowj l1lusi bycprodulcowany :alctyWnilf.Produkcja plynl.t jest tak
wysoka, ze odpowiada co najmniej trzykf9tnej'wylruanie calejjego pilIi w Ciqr:,'ll
jednej doby.· Miejscem powstawania plynu sq.' przede wszystkim. 3i~~oty
'nac:z;yni6wlwTV<ep"exlis clwroidei kom6r, Tworzq. sit;: one z wysci61b, naczyfl' i
opony IDii(kkiejVi miejscach, gdzie sciana !camlu nerwo,:""ego po~ostaje cj~iJ!cD..
POlllcwaz tempo produlccji ]flynn rnazgowo-rdzeulOwego Jest raczeJ stale,
konieczne jestte:t st?Je pozbywanie siy gO z kom6J;.TvIozliwosc talca PO\VSt3jf";
juz po zakol'lczeniu 'ncurnlatji, kiecly tost'rop lcomory
czwartejulega' przerwaniu' w trzech mjejscach.
Powstaja" 0 two r y k 0m 0 ry cz war t e j: ohvor, pllsJrn{1nw~yy ilpe;-tl!f'(J
medirlllfl ventriwfi qIW.rti, zwany tet ...'!..ty¥urem ..Mlllg~nqi(;g.q) clwa otwory OO'£ZJr!C
apertl/me Iiltemles I'elltriculi qill/Hi, czyli o.hyory ~n.9~~n~~: .
Plyn powstaj'1GY w katdej z k 01116 r, \).0 C :l:'11 y c 11 . 0 cl pI y w a
przez otwor mi~dzyko.l11,o.row.y,h1.onro _1 do komary• t r z e c ie j. _,c Slqd:-wymiesz~r\ovsZy-si~ i-plyhehl'prodilkowanym w k?morze
trzeciej,kiell.ljesi<;; dalej przez,wocloci'l.g In6.zg11 S:y.lwl\t~za
. do k 0 III 0 r y '(;z war t e j. Wplywajqcy przez WOdOClqgplyn m:esza s:~ w
'komorze czwarl.t;\j z plynem proclukowanyin przcz jcj ,splot l:aczyni6wko""!,,
T r z y 0 t VI 0 r y w s t ro pie k 0 m 0 r y c z w art CJ S t a 110 WIll
jedyu'l drog~ Oclp!YWIl plyull zuklaclu k0~101'OWego na.
.zewll'ltrz oSrodkowego ukladu nerwowe~o. . .
Wyplywaj<\.cyz \comory cz:wmtej plyn r 0 Z war s t": 1a, debkatnelllt(m~le
zewlli(IITnych WaI8tw opony mi~Jddej (paj~cZYllawkl) 1 w t~n. spo30b
pOW s t a j e VI y P el n ion a ply II ~m ill 6 z g ~ W 0 - : d z C ill 0 VI YTI1
P r z est r z e ft, \ctaret nazywamy ]~m,! pG(]ftj)a.l~c~Yf,\~Wh~Ti'l. eel','1111
subamc!uJlJid!OC!1e2. 'Przestrzeil ta, a wi~c i plyn m6zgowo--nlzemowy, otacz?, caly
llklad nelWOWYo6mdko\o\'Y od zewl1qtrz. poniewaz ?lyn ciqgJe. naplywa cl?
przestrzGni podpaj~czyn6wkowej, trLeba si:e go jakc~ daleJ pozbYWGc.
I Znikorna il056 pl)01u' przernieszcz~ si\' Z komoly czwartej do kBnpJu srodk~w~go rdzerua
przedlutonego (c(malls cclltralis medullae oblongatae), a stqd do koil':;z~r.:eg(l SI'< s1epo ~~anRlu
'r dkowego rdzetlia kr~gowego (cal1o/isc8nfralis medullae spim!Is). Fal~t' t~n me mn
:n~1czenia praktycznego,bowiem pcrekr6j obu lGinal6w jest bardzo maly. Kana! srodkowy
rdzenia krygowego moz~ bye nawet miejscami 7.arosni,<ty. .
2 Capitas Slihomchnoidea.
( ; I () w n iI d r 0 g a ,0 d p t y Vi u pro wad z i do' z a t 0 k 0 p 0 n y
I W :1 }' de j, W iell sqsiedztwie pajt(czyn6wlca wytwarza spebjalne narz'tdy
",w;rIlL:7;i;RnD05to1idamu IMiJ~cryi:1«)wki grallu[atiollesaraclmoidea[es. Istruej'l. tei
d , () g j (I c1ply w u, ply nu do uk fa due h ton IIego (poprzez
jlo[;hew!ci nerw6w czaszkowych i rdzeniowych oraz poprzez przestrzerue
ukolonacZ)'niowe ).
NajlicZIlicjsze i najwi~ksze ziamistosei l:worzq si~ przy zatoce strzaUmwej ,
gomej. Ziamistosci paj~cZYll6wki wpuklaj<t siy 'do zatok, gdzie odprzeplywajqcej kIWi .zylhej oddzieI~me sqjedynie sr6dblonkiern :tatolci. PoniewaZ
cisnicn.ie plynu w jamie podpaj~cZYll6wkowej jest zdecydowarue wiykszc rut
eisnienie knvi w za.tokach, gradient cisnienia powCiduje
p r zed 0 s taw ani e si rr ply n u do kr w i. Jednakte odwr6eenie
gradientu . cisnien nie powoduje zarzucan.ia Imvi do przestrzeni
)Jodpaj~czyn6wkowcj.
otwor posrodlcow)r
komory IV
Rye. I. Schemat ukladu lWlIlorowego m6zgowia.
Jeteli na drodze przeplywu plynu poj'awia sit( jakas przeszkoda, plyn
Zz(;zyua gromadzic si~ przed t'l. przeszkod<t i. dochodzi do powstania t":;W.
W 0 dog 10 'v i a. Gromadzqcy si~ plyn uciska otaczaj<tc'l. tkanky nerwowq: W'
vvyniku ucisku i niedokrwienia kom6rki nerwowe przcrywqj<t pracy, apotem .
11Jcgc1j'l.Hlmlwicy.Prowadzi to nieuchronp.ie - ch06 zaletnie od sytuacji w r6mym
c?:,\sic - do smierci, calego organizmu.' :Powinnismy wiyc zwr6cic uwag!;? na
I( rytyczl1C pUllkty w kr<tzeniu plynu JU6zgowo-rdzeniowego.
:;'1 lIimi (I) wszystkie przewyzenia uldadu komorowego, (2) otwory w stropie
!WlllOlyczwart~j oraz (3) okolica zatokistrzalkowej g6rriej. .
Jakie sq, koq.:ysci okrycia naszego· osrodkowego . uldadu nerwowego
p!aszczell1 plynu? Ot6z., od dawna uznana i bez:dyskusyjna jestpoz:ytywna
mechalliczna rola plynu m6zgowo-rdzeniowego. Z a w i e s zen ie w
p f y n ie osrodkowego uldadu nerwowego daje, na drodze r6tnych
IHcchanizm6w fizycznycll, z In n.i e j s z e II i c j ego c i ~ tar Ll
c;fcktywnego d.o VJ() cic;:taru fC1ktycznego (tzn. do
ok. 50 gramow). Nie l!107,lIa pU.I;CClli(; Ie; korzysci! GcIyby !lie to, po kiHm
'.zywszych mchach z naszcgo Iilt/:ulu IIcrv\;owcgo Iliewiele by zostalo. Dzialaj<tce
na skutek przyspieszcil siry bo:wladnosci rozmiazdZylyby tt;!delilcatll<ttlcan1cl(na
. scianach jam Jcostnych. Jcdnak mla Illcehuniczlia p!ynu m6zgowo-rdzeJJiowego
prawdopodobnie rue wyczerpqje jCSZ.C7.C listy jego dla nas ,calct. Niekt6rz.y sqdzq,
t.e do. plynn maze przet:hodzic cz~sc oc1padbw
IIIC.t aGo 1i z m U '1116 z g 0 w ego .i stosownie do tego nazywaj'l przcsi:rzcn.ie
plynowe sciekieinrn6zgowia . .Podnoszona jest t6wniez r 0 I a ply IJ U ,iy
prz:eno!3zcniu'sygnaI6w ·pomi/i'dzy oSfoclkami ·uJctadll
n e r w Ciw ego, Prawdopodobllie srybld obr6t ptynu kon.ieciny jest wfasllie z
uwagi na pelnienie przezclljedllcgo z tyeh zada!l lub obydwll.
I" 1 ,Iltl slronach kazdego neuromeru rdzeniowego. wychodzio nerw
'" '\ 'j' {I c:dowieka, odpowiednio do ilosei neuromer6w, wystt(puje 31
II' ,w,',vY rdleniowych. S~ to k 0 I e j n ~ 0 d g 6 r y; nerwy szyjne nervi
(Ii par nerw6w, Cl - Cg), pnelf§10wc lIe11'i tfwmdci (12 par, Thl - Th12),
JI<'r"i ftwrFIIl{eii (5 par, L 1 - L5), l&nyiowe IUn-i sacmks (5 par, S1 -.55) i,','II,i coccygei (l para, CO).
i" ill). 'lostalo powiedziane, nerw rdzeniowy powstajc z d w 6 c h
I 'I I II I, P r 7.e d n i ego i t y In ego, kt6re po polqczeniu si~ twOTZ'i.
I" ,1111' JI i e j\ 11.e r w u rdzeniowego. Korzenie przednie utwofzone Sq przez
I "IIi' 1.<I\/Uliov{yc!l komarek mchowych i autonomicznych. Z polo Z e 11 i.a
IIII"II:k korzeniowych w rdzeniu Ia~gowym wynika sklad
i i, 1:I,n·.c~!;'ni.r,::ril poszczeg61nych nerw6w rdzeniowych. Korzenie przednie
, i"; I k i c h nerw6w rdzeniowych posiadajq, w swym sJdadzie wMikmi
," :',.',illGLylko nieJct6re prowadz<\, jednoczesni.e w16kna
1 '1 I '1 j I () l\\ i c z n e, a mianowicie: korzenie przednie nerw6w 0 d Cs do L2
\" '" .'j.lq VVn{,nl.lffi1l\ WSIP6!,'l':l:Mfili1le, zas korzenie przednie nerw6w 0 d S2 do S4
1,1' ,':Ii I:q wV{rflm2', Pll·z:y'\'V§\i.l'6k;un!Jrv~.
z:\v6j nJzcniowy' . gal'1.z opOllowa,,-. .......\:
[-_._---<_._-_ ...''''~ .....) ./
..._-\ ' ~---.,.. "'..- ..•-~-/ ' korZCfl tylny ;' '. gn1'li tylna
~/ ) ."-~-) IpiCIl \ '/\ \ I _ ...••~
L\ f. -....
(;> '---, ._~/ \ •. f ~ gah;.i ."..., ( k.orzcn. J-' / Ll \) ~.....~' przcdnla
\ \ przcuJu -"",,,'" .. I
~\"'- ./ r---"~ WS1~1~~1I1flyI
~ /' ."../
'-_ .._ ..--' gah'J l,\cz'1.c3. biaJa r-- gahl.i b.cZ<1ca szara
ltyc. 1. N",rw rdy;::niowy. przedstawiono czt;:sci llerwu rdzeniowego dla neuromer6w ad Cs do
L2' (Nerwy (Jd Cl do C7 oraz uelW)' od L] do Co me posiadaja, gal,<zi Ja,cz,1\.ccjbialej.)
,/, koki, w 5Mm~l lW1'7;"ni. t'Y~iUlychwchodzq, wt6tucu!. c:cudowe1 .. Set one
v~rYPllslhDmi zVlOjowych kom6rek czuciowych. Zlo:tone z cia! kom6rek
CZlll;io'lvychzwoje cVJciovve, le:tqce na p01.iomie rdzenia krygowego, przyjmuj'l
I Z[!oclnie L praWCI11 Bella-Mngendicgo wypllslki C7.'.ICiOVIC }lewinny wchodzic do
rdzcnia przcz korzen. tylny n~IWII rdl.r:lliowegl), a Icorzc,{j prL.~.dni pozostawi6 wl6knom
wl'cltodzqcym z rdvwia. Nic.sldy, pI ;',,,,"0 II) Hie 1)1"',.,11" ,;i" l'rilwdl.iwc W odnicsieniu do cz~sci
vl)'pustck (p~trz sir. 45).
. nazw~ .iZ'l'Voj6w nh:~iRnmrylLh .. Zw'6j rdzeruoVl)' znajdi.ije siy w cZf~sci boez.ncj
korzema tylriego. Tovvlasrue a lcsOn y c znd 0 w y c 11 Ie. 0 III 6 r e kz w oj ow y c h . w n ik aj 'I. P ri e z Ie0 r z e :rl t y.I n y d 0 r d zen iu.
fch dcndryty.natoniiast wchodz'l'w sklad .pnia igal~zi
n e r w u r d zen i owe go. Nerwami, !ctore mog'l: w, og61e ru<::prowadzi6
wl6kien czuciowycli i. wzwi'tzkuz'tYro nieposiada6 tet korzenia tyhiego, s~
pierwszy iostatrll nerw rdzeniowy (Cl i Co). . . .
W obrybie korzenia tylnego nerwu rclzeniowego mozemy 'wyrMni6 'dvvie
•wi'lzl(i wI61(ien.W i <=\.Z lc a .p r z y 5 r 0 die. ow a skiacla sit;;z wl62<iengntbych, .
; maj'i.cych tez grub<totciczlc~rnie1inow<=\..·Wi 'l,:?k a b 0 C Z 11a zawiei-a wl6kna
, cienkic, pokryte cienkq warstwq mielinylub w16I~a bezmielinowe. Wiqzki te
". : r6ini<tsi~ takzepod wzgr~dem czynnosciowym (pam stc 44 i46) ..
'.. 0 d p n i a k aid ego neiwu' rclzeniowego odchocl.zq t r z y . glUI~n.<e
nerwu rdzelililowr,;gQ, prowadZ<we wl61ma 'nerwowe d ° 11'il r Z <=\.d 6 VI·
obwodowych. Sft to (l)gnl~i op0Jl10wa rami!s mi!·tli~gei,.f,..(2)'gm~~;f;
pl7-cdnim (!Jnmi;"n;;) iwrms anterior (vePltmfis) i (3) gai'1i tylna (gn>;bletllwa)
ramus posterior (dorso.fis), Gal <=\. i 0 P 0 now a jestma1<tgall(zif\ wsteczllq,
ktora wraca do lcaualu hl(gowego i ullerwia' przcde wszystkim opon~ twardq
. rdzenia krygowego w obr'tbie swojego metamem. Gal qZ p r zed n i a
kiemjc siy do sk6ry i mil(sni rozVJijaj<=\.cychsi~ i przedniej cz~sci· daucgo
metmllcru. Odpowiednio, g a I <\.± t y 1n a uneIwia pochodnc' tylnej. CZ~sc1
dancgometameru. D 0 kat de g 0 ncml rdzeni.owego dochodz\ k r 6 t k i
n e r W 0 d st r 0 ny z W 0 j u w s P 6 1c z u 1n ego zwiqzanego z tym
salnym melamercm. Zwyczajowo nen'; ten' traktowai1y jest jak gaL\.I,
ncrwu. rdzeniowego. Nosi on naz;w~ (~)gan~:l::i ll!<czt!.cej51:2\I[Cjmfl"',~
C01ll1Fl1wicans . gri:fI!Il,~. Ponauto 0 d n i e k t 6 r y 'ch 11~rW6wrdzeniowyclJ, a
mianowicie od nemaw 0 d Cg d 0 L2, odchodzijeszcze jedna gal<t.;l;zwallil
(5) g@!~1.if/. l~c:!:ltc1 ~i.lIJ:t J'al,lll!! COl1iN!Jwicans 1/161ls. Go.l3j; ta poelqta <l0
odpowiadaj'l.cego· zwoju wsp6lczulnego.
,. ,,{,,\\''.IIY kl aI:, jak wchowllj'l; si~ wypllstki nerwowe, kf:6r~ utworzyly pidl
IInlVllld,'ClIJ(}Wego, Ucndryt czuciowej kom6rk.izwojowej
(w I ,', k II (J l: '/.11 C iowe), biegnqG dalej w ga~l;?zi przedniej, tylnej lub,
()P()II(jlVl~j llCIWU nlzcniowego2, dociera' do receptora i'moze!,c;.po(;n:;clilio uncrwic go. Talc sarno ak son Ie0 r i en i0 w e j k ~ ill 6 r lcir II ell 0 W c~ (w 16 Ie11() r tic 110 we), droga.. gal~zj .pI'Zedniej Ilib ' tylnej
Ilenvu rdzemowego doc iera do efe k to ra i bezposrcdllio unerwia go.
i! .';'/,.1(' • ;
w16kno czu~iowe
n l<oruoiowa kom6rkafllchowa
wlo!mo
P~
HI lcorzcniowa kom6rka zwojowa kom6tl{QlIutonomjc7.na Rutonomiczna
\','16koo
~
[',yc, 3. ICo.muni!(l\cja z nnrZl\.daml obwodowymi w ukladz.ie somatycmym i l\utono micznym.
I - W pr~ekazywaniu bodie6w z reeeptor6w" zar6wno w ukladzie somatyeznym, jak inuloncmlcmym. posredniczy jedna korn6rka ncrwowa. H - Frzekaxywanie bodieDw do
cfcktor6w W uklndzie somatycznym odbywa sil;)oprzy udzinle jednej kom6rki. III - W ukfadzie
<lutonomicznYlll dIn przekazanin bodica docfe!ctorapotrze{my jest udzia! dw6ch kom6rck,
. ~ k son . k 0 ~ z e II i0 w e j Ie0 m 6 r k i aut 0 110 ill icz n e j po
WYJSClUz rdzellla n 1e m a z e b e z p 0 Sred 11i0 S k 0 n t a :~tow a c s i I.:
z e.f e Ie tor e m. Cz~s6 efektorowa ukladu autonomicznego urz,~dzona jest
bOWlClI1 w ten spos6b, ze bodziec musi bye przekazany do efektora za
p 0.Sf e .J n ic t weIll j e s z c z e j e d n e j Ie o.m6 r kin e r w ow e j. Tit
posrcd1J1czl\.ci\. lcom6rl<itjest :nutllIInomk:ru& komolf!mreojowm, leZq,ca W Z1VQjU
;whmomic:cmtym., kt6ra pochodzi z grzebieoia nerwowego. A k SOil
;tlltollomicznej kom6rki lcorzenLowej" zWany wUilmem
(a!rsoHcJ[n) pn:ea:E\n.;ojowym rtcuf'()fibm pregarlgliollarrs; llJ U S i siy wiyc od
ur:.n.vu rdzen.iowego odda.1i6 i trafi6 do odpowiedniego zwoju
a t1 lOll 0 m 1C Z n ego. W zwoju autonomicznym akSOl1 t~ll skoilczy sly na
lcom6rce zwojowej. 1 dopiero akson autollomiczuej lcom6rl,i
1CZ;J.sami drog'l bardziej zawill\, ale zawsze nieprzerwanic do recel'lura.
34
z W 0 j 0. we j, ZWilllY wiMm~'jnl (;nl,13011cm)' 7L1b"W('jUTIyll1'Jl ueu/'ojibm
pas(g{mgii{111i!!is, mote skierowa6 si~ doe f c Ietor a iunerwic go.
'w przypadku ukla,du wsp61czulnego YI~61rnA
pned%V'!l)joT,e, 1'¥Ydl(J~h;'l 7L nJ\;!:ellill. VII przedlljl~dJi ~wirZlelffin<ffi£I\Ji, n~ny6w
rdzcn1iiQwy"Jl om en do L2, oclpowiednio do polozenia wsp6lczulnych lcOll},6rek
lcorzeniow)'ch. Pnpn.c7L ga!'fl:k n~CE~ce bimne wll6~m81 te d'!M:i.erl:l,Uil Ul~ :tWfljo'l'}'
wsp6k:£i.!liJiydl, gdzie maze nastqpic 'przelqGzenic na neuron Z>Yojowy.,
,D r 0 g 'a w I [) Ien 'a z a z w 0 j 0 W ego doe f e k tor a maze bye razna.
,Zalety to od chillal\tem i polotenia efcktora. Do (1) gmczoI6w potowych slc6r'),
(2) inif(sni6wki gladkiej naczyiJ zaopatrUj~cych sk6rCj? lub mi\;snie szkieletowe,
czy tez, (3) mifCsni przyvvlosnych sk6ry' wsp6lczulne w16klla zazwojowe lllogq
dotrzec wy]wrzystuji\.C galQtie nerwll rdzcniowcgo. Tak wiQc, wsp6lczulllC
wl61mo przedzwojowe 1Tl U s i opusci6 n~rw rdzeniowy ipoprzez galqi l'lczC\.c'l
binl'\. uda6 si~ do zwoju, 81e wsp61c:wlne w16kno zaz:wojowe m 0 i e (1) z
koJei do neJWu rdzeniowego powr6ci6 poprzez galq;t lqczqcq SZilr<1,. Jesli jednak
z nerwem rrlzeniovY)'lll mn "nie po drodze"; ill 0 i e (2) sl\ierowClc si~ do
cfelctora inn'l. drogi\. (patrz str. 118).
wlokna wspo\cwlnc prLcd>:\vojowc
wlokna wsp6lczulJlc zazwojowc
Rye. 4. Nerw rdz.eniowy (Cg - L2). Uwzglvdoiono tylko wl6kna wsp6lczulne.
Przcclst3wieny opis Tlcrw6w rclzcniovrych jest l1iekompletny i naSUVia kilka
,pytilll. Po pielwsze, cUaczego wszyslkie nerwy rdzeniowe majq g(J.l<V~ !,tGZ,tl,;,'l
szar't, skora tyUcoCZ~3Cnerw6w n::"izeniowych v;yprowadz8 wl6tma wsp61czuJI10
z rclzenia7 Po drugie, jak l11o:t1iwa jest w tej sytuacji v.'spornniarm wcz~snjej
wszechobecnosc ukladu wspolczulJlego? Po trzeci(':, co cl:!,icje ~Jil,) z
przedzv/ojovvymi w!6lmami przywsp6lczulllymi, wydwdzqcymi z o:3look<1
rdzeuiowego w brzusznych lcorzeniach nerwow S2 - S41 Na te pyt8Hl8. lcpitj
br<dzie llclzieli{; odpCJwiedzi przy onw.wianiu calego uldadu autonomicznego.
Ii ill l'U~he~ lIazywamy stereo1ypOWq odpowied± efektora "vyvvolan1iI" 'I Ii j,e'!', dzw.lame bodica na receptor i zachodzf.1Cctprzy udziale osrodkowego,iI I:lclllllerwo'vvegol.
IJ()d,j-o:te~na1Jato1nicz~ym odruclm jest tzw. !uk odruchowy, czyli dr 0 g a,
I'" kLoreJ przeblega pobudzenie od. receptora do
, I '.k l 0 1:a. ?la , ~acho~enja. jal~iegokolwiek odruchu konieczne jest
11,ll"\J,I.a~lCclqglosCl ffiOIlo1oglCzneJ luku oclruchowego arai sprawnoS6
1)'1\IIOS~lOW~wszystkich jego sldadnik6w. SldadniIeami tymi s~: (1) receptor,
(I.) I~;!m~(llOSnIUlwwe, (3) o§rod~k, (4) r:.\mi~oQ§rodkowe i (5) efektGr.
I!Ie~~e:pi:oryi dektory uldadu 'nerwowego zosta.ly om6wione wC~eSniej
I"lI';,I'.ic "u6nHiek odrudm" rozwniane bywa r6znie szeroko, od osrodl~oweg~
pi, IdriU .nenvowego. W og6le, do okrdlonej grupy kom6rek, odpowiedzialnej za
1V\':dmJ1~ po~udzell[a na obw6d w kierunku efelctora w szczeg6Jnasci., Tal< wittc
\V /lOJ~CIU osrodka moze miesci6 si'il r6zna liczba
I, ()m l' r ()k, pomit;':dzy kt6rymi wyst/(puj'1 synapsy.
, J::~'kmi~do§nl'J!w'7/eodruch6w utworzone jest zwykJe przez
.1(~d n it Ie0 m 6 r k~, z w 0 j 0 W '1 k 0 m 6 r k I( Cz u c i 0 W fl. Kom6rka ill
\Illcrwia receptor i odbiera od niego pobudzenia zwiqzane z dz.ialaniem bodica,
po czym przesyla je do osrodkowego uldadu nenvawega. W przypadku
b,odtc6w W\2chowych jest to tzw. kom6rka wl(chowa, lct6ra
.ic3t jec1noczeSnie receptorem i· ramieniem dosrodkowym
odruch6vv (konio[ka nerwowo-zmyslowa w~chowa)2. W przypadku
bod ± c 6 w w z r 0 Ie0 W y c h mamy do cZYllienia z t r 6 j n e u r 0 now y ill
ramieniem dosrodkowym odruch6w, przy czym pierwszy z
t y c h 11e UfO n 6 \\', czyli c Z 0 P C k lub pry c ik (kC'tTl6rlcanerwowo-
zmydowa wzrokowa) jest j cdnoczesnie receptorem. Pozosta1e
d wan cur 0 n y ramienia. dosrodkowego odr'uch6w wzrokowych tworzq
leakjna: k 0 m 6 r k a d w ubi e gun 0 w a i k 0 m 6 r k a w z r 0 k 0 w ()-
Z W 0 j 0 W a siatlc6w1ci:
R21mi't ·o.rlJfirodlwwe odruch6w w ukladzie somatycznym
ut W 0 r z 0 11e j est p r z e z a k son j e d n e j k a ill 6 r'Ie i, ,It 0 m 6 r k i
1 Jel,t to klasyezna definicja odruehu. Iak juz ,wczesuiej wspornniano, pewne odruchy mogl\
zEc\locl.zi6 bez udz.ialu osrodkowego ukladu nerwowego.· '
2 Sci~le rzecz biorq.c, r6wnie:i: w przY{lfldku bodicow b610wychi termicznyeh iniekt6rych dotykowyeh receptor ~Itanowi anatomicznie c~sc kom6rki cwciowej,
Rec;eptorelll sit tu bowicJl1 I"w, wol ne zako{\CZ6nia nerwowe, b~d!lce najbardziej
dyr.la\nymi odcin.kami obwc:dowych 101g,11\:licll dcndrytu kom6rki czuciowej. Zwyczajowo
jednak, jak r6wnic;, 7,<11'(:\1'11<:I 'IWil!',i Il;l ;-,II:1C7.II,\()(llcglos6 dziel't~, te rozga!~zienia i dalo
k0l11orld C;;;Ucia-,'loj, ro('<.:pl"l y 1<:l"d',lol'lall<: :;1\jak od;';.bl\o elementy.
rucJ:owej. Cialo kom6rki ruehowej lezy VI TOm, d .rdz~ma 1 1 b . drz b" prze :nun' .. ~ crttgowe?o . u . W J'l. . e rucho"vvym nerWu czaszkowego i j est
Jeszcze zaIrcz.ane d~ .o.srodka, odruchti. Wychodzq,cy na
abw6d akson kom6rla ruehoweJ dOClerado efektora j unerwia ao JakJ" .. , .kId' " "b' ,UZ WJemy
w. u a Z1e autonamicznymdladotarcia. bodica .·Z u1<fadl~
osroclkowego do. efelctora . p 0 tr z e b n y '. j est.. u d z ia f d w6 c h
neuroD6w. Claio autonomiczll'ej komorki pr.zedz''-WOJ· .'J . • t' .. .. ·oweJeZ'l.ce W IS oCle szmeJ posrec1niej rd7.eliia lub w]'''dtze auton' ,,' ", .. zl' . . . ,. , .' "" < oilllcznym nerwu
Gzas ,owego, n ale z y. do O,Sf 0 d k a a d l' U C11u. J e j .a Ie S 011' 0 r a z
Gal y neuron. z W O! ow y,kt6n:gowypustlca d6chodzi.' doefekl0ra,
two r z q, ram 1 'i 0 d s rod lc owe oc1ruchuaulohomicZliego: '
~,~ osrodek )
~
. "~--'--/ --...., .-
.. . ".rami~ dosrodkowo r"mi,! odsrodkowe \
f· .J-(§~ . c-eri(((Q7"- '
'-'-~
Rye. I. Skladniki hlku odruchowego .
Poniewat 1:II k. 0 d rue how y przebiega6 moze p r z e z r 6 z n <t
J i c z b tt Ie0 m6 r.e k ;ne rw 0 w ~ c h (a wi\;G przez r6tuq, liczby synaps
nerwowych) stosuJe Slit pod Zl at 0 d r u eh 6 w na dwu-,. troj- i
widoneuronowe lInb: jcduo-,dwu- ivlielosymtpryczne).· .
. Podwzgl~dem budowy hum najprostsze s't fH]mchy jrtdUc5ynll.pKy'i::Ell.c.
Odruchy takie wyst~puj'l tylkowukladzie somatycznym.
Oclruchami tego rodzaju sqodruchy wla;me mi~3ni, zwane lei g 1:y b 0 k irn iJub rozci'l.gowymi.OdruchYwtasne mi~sni polegajq na
.skurczu miysni W odpowiedzi na ieh rozciq,gniycic.
,Podczas rozciagania mi~snia zostajq,: pobuc1zone receptory zawarte w lzw.
w r z e ti 0 n a c h m i t( s Ii i 0 w y c h. Dzi~J.r.iZwojowej kom6rcecztlcimvej
)odziec zostaje daprowadzony do osrodka nerwowcgo, gchie zostaje
przekazany na kom6rkl( mchow'l (synapsa). PobudT.enie korn6rki ruchowej,
przewiedzione rIa obw6d przez jej 'akson; zostaje przekazane do mi'(sllia i
mi'ilsien si~kurczY: Osrodlciem adruchu jest r6g prz~clni rclz.enia na Wysokosci
.. metamenl, W kt6rym rozwija S1';' mi~sien~ . . .
Odruchy rozciqgowe. pod reg aj it reg u 1a c j i..Regu1aC'Jamiejscowa
poJega na tym,:ie wczasie, gdy w jedDym mittsniu zachodzi odmeh rozcj~owy,
, jedIioczesnie hamowtiny jest odnlCh rozciqgowy w jego antagonisci0. Zapobi,;,.ga
, to naprzemienilemtl "vVystiiepowaniuodrUchu rozci(lgowego w nieskoiJ.czollosc W
takiej parze miysni, co niev{~tpJiwie mialoby miejsce (przynqjrnniej tf.:oretycznic)
w przypadku braku tnklej reguJacji pb jec!JlQrazowym zadzi81aniil bodica n"
Ic()rykolwiek z tyelt mi~s~i (skurez jednego z mi\:sni rozciqgalby drugi miysieil).
hlllicnie talciego hamowarua pozwala na pel:Ilienie przez odruch rozciqgowy
ii,jologicznej fu n k e j i p r z y w r 6 e en i a r 6 w now a g i, kt6ra zostala
i'.ald6cona prLCZdzialanie bodiea.
\'lf7.CCiotlo
mi~,niowe
Rye. 2. Luk odruchu rozcil\gowego nU/(snia.
Inn'l, uiezmiemie Wa1:u:t rol;b jakq pelni odruclt rozciqgowy jest u d z j a 1
·w zaehowaniu napi",cia spoczynkowego mi"snia. Nawet
nie praeujq.cy mi"sien pozostaje w stanie pewnego skurczu, co wIasrue ola-dla
si~ naZWq napi~cia spoczynkowcgo. Mama wyobrazi6 to sabie jako ban1.zo
dyskrclny· odruch rozciqgowy .dzialajqGY stale. Rzecz polega ria dwojakim
roclzaju rcceptor6w zawa.rtych we wrzecionie ml"sniowym. Receplory fazowe .
reaguj,t U3 zlTlian~ dlugosci mi~snia i pracuj'l olcresowo. Receptory tOllicZIl·e
dzialaj'l. ci,tgle notl.u'l.C slopieil rozciqgniycia lni"snia i wywohU<\.c staIy,
spaczynkovl'y, stopieD. skurczu tego mi~snia3.
Odruchy rozci,mowe mi"sni podlcgaj'l. taki.e konlroli W)'Zszych pi~ter .
uldadu nerWowego. Typowym' przykladern tej regluacji jest hamowanieodruchu
prz:ez neurony m6zgowe, kl6re zachodzi w · .traiccie wykonywania mch6w
w)'magojqcych rozciqguiycia dllilego mj~siJia.Bez tego ilie bylaby lhozliwa
jDkakolwielc dowolna czynnosc ruchowa, ,gdyz I,azdy ruch byIby nalychmiast
blokow3.11Y przez odrudl rozciagowy Z lniC(snipodlelJ,aj'lcych rozci'\.ganiu.
J Te dwa rodzaje receptor6w wrzeciona unerwione S'l oczywisde ezuciowo. Do prawidlowej
praey wrzeciona potrzeba jednak tak±e ullerwienia ruchowcso. Po\uewai: wrzeciono poloione
jest r6wnolegle do wl61cien roboczych mit<fniaj jest do nkh przyezepione na swoich koiJcaeh,
slwrez wl6Icien roboezyeh spolVodowalby rozlutnienie wn:eciona ..Skorn receptory wrzeciona
reaguja, na rozciqganie, to tukie weze!miej rozluznione wrzeciono nie zareagowaloby naleiyeie
na l1ast~puj~ce po strurc7..urozcilUSni«eiemil<snia,Je:teli j-oona!<wl6kna wrzceiona skure;q sit;
jednoezesnie z mif;;sni6w!c'l roboeU\, to wrai:liwosl: wrzeciona na ewentualne p6iniejsze
rozciqgl1i<:ciel1li~sniazostallie zaehowana.
. (1'1lm~TI"em dmRs:Vlln;nn~r.Y~~'/(IIIJ'm jest odrudn fr:t£ sd~gml. Receptor
scivgnowy reaglue ua skurc/: 1I1i';Slliil.Reakcja ta zostaje prz~kazalla prz.ez
z:wojow't kom6rlc'( cZllciow;1 lla lcolll6rlc~ wewn~tE:llq rdzenia (pienllsza
synapsa). Pobud7:enie !com6rki wcwn~trLl1ej, zwanej tll nellIoncm
posredniczqcym, dodera do kom6rki ruchowcj unerwiaj'lGcj dany mi\?sieil (clruga
synapsa). PO[liewaz jedbak oduzi,lly\vanie neuronu posrcduiczqccgo na !com6rk<.,;
ruchow't llla chanucter hmnuh~.Y, cfektem odruclm ze sci~gna jest rozluinieruc
mif(snia. .. .
OdlUCh ze scivgna, badany dawniej w niewlasciwy spos6b, traklowany by!
jako odruch obronny mi~sllia, zapobiegajqcy jego zcrwaniu prz.y zbyl siJnym
. skurczu. Obecniewiadoino, :ie zad,miem odruch6w sGir;:brnowydl jest przede
wszystkim zapewnienie lagbdnego ipIyuncgo przebiegll
s Ieu rc z u mi\O§nia.
receptorsciygno\'I)' komorkn cztlcioW(l
o.~
~Q)~. neuron
If&j. po'rcdnicz'lcy
Rye. 3. Lulc odruehu ze Sciygna.
Do odrm:hol"J widl}§yll@y:JlyczlnY1:h nalety tz:w. o.uJmdn ;;',~~n~d;Q(mJi'iJdl
LH!.il[~jlJIi<J.).Jest to odruch obro~lly,kt6rego zadanic polegnllLl
llsllnirecill cz~scj ciara spod dzi,ilania czynnika
us z lcadz aj '1.c ego (lub potencjalnie Ilszkadzqjqc~go). VI klini')e odruchy
zgi~da nazywane s'l.Zl-V1jkle oc1ruchami powierzelrovrnymi.
Oclr1Jch zgil(cia, W odr6tn.ienlu ad dw6ch poprzedllio om6wionych odmch<'nv,
charakteryzuje si~ r 0 z I any In s z e r z e II j ems j ~ p 0 bud zen jaw
osrodJcO\vym uklaclzie nerwmvym.Rccepto['anli odruclJUzgi~cia Sq elcsterorcccptory, w tym
przede ws.rystlcim receptoryb6lowe, a e f e Ietor ami tn i ~ S II i e
pop r z e c z n i e p r <tz Ie0 w a 11e. W odruchu zgicecia IIp. po poclraZllicll!ll
b610wym podcszwy nast~pl\ie zgi/(cie kOIlczyny dolnej w stawie biodrowym i
I 1,J;IIIOWY1l1, (;0 odsuwa stopy ad czynnika uszkadzajqcego4. Nazwy "odnlch
,j',:\;ia" nie 11aleZytrai-towac doslownie, gdyz po zadzialaniu bodica b61owego
II" ,:" wyst8Jli6 vvyprostowanie koficzyny. ZaleZy to od miejsca, 11aktore dziala
l'llllilc llszkadzajqcy i zawsze sluty OdStUll~ciucz~sci dala od tegoczynnika5.
11\'1 hldem odruchu zgi~cia na obszarze' glowy moze bye 0 d rue 11
, "", ,',w Ie 0 W y. Podraznienie rog6wki wywoluje obustronrue skurcz mi«snia
"I II, ;IICgO' oka, daj'lc w efekcie zacislll~cie powiek. Cz«sto wyst«puje
I' ,jlllli':;csnie skurcz mi~sni6wki karlm proshDC\.cy glowy. Wszystko to razem
, III "Iii gaU(~ OCWq, przed dalszym dzialaniem szkodliwego czymlika (patrz
II '1/). '
receptor
~
I;ye. ~. Wie!osynaptyczny Juk ouruchu zgi«cia. W odruchll i)~11bior!\. udzialliczneneurony
jlll'irE.dnicz",ce,a pobudzcn10 szerzy si';l na wiele sllsiedlllch nemomer6w rdzerua kn;gowego.
\1/ rcz:ult;;ete, na podraznienie reccptor6w b610wych w pewnym obszarze sk6ry odpciwiada
"vielemi"sni, zv</ii\.zanychz kilkoma s!J,siaduhc)'mi stawami.
U zdwlvego czlovvieka odrnchy zgi~cia podlegajq hamowaniu przez wy-'n3ze
piiCLTCl uklaclu nenvowego i wyst,"pujq w pelnej postaci jedynie w przypadku
sih1ego podratnienia b61ovvego. Slabsze bodice b610we cry bodice dotYkowe
nie wyzvvabjq tych oc1mch6w lub wyzwalaj'l-. je W okrojonej, dyskretnej formie.
4 Jednocwinie z odmchem zgi"cia wyst,<puje hilly odruch wiel;synaptyczny, tzw.
skrz.yzowany odruch wyprastny, klery dotyczy drugiej konczyny. U czlow1eka skrzytowany
odruch wyprostny nalety z~.liczy6do odruch6w postawnych, czyli odruch6w utrzymuj~cych
nalc¥'l postaw({ ci81a. Po podrainieniu b6\owym konczyna zginajllca si,< przestaje pemil;
funkcj" pod.porow"". l(orueczna jest wiQc IJlliana ustawierua drugiej konczyny tak, aby nie
grozil naIn upadek. Skrzyzowany mlruch wyprostny speln.ia u czlowieka takie zadanle. Mama
sobie jednak wyobrazi6, ze np. \I jHs!~Gz\l[ki oha odrllchy lllczrue spowoduj", odpel7..niQcie
Z\\~crz'eciaz niebezpiecz,nego tcrUllll.
5 J-lazwa "odruch unikania" kpil:j lll\daje blol\, ()dl\lchll, jednak nie jest stosowana we
wsz.yst1ckhopracowaninch,
Nalczy lu wymicnil;lzw. o(]rnch plid~g,:wowy, wyra:tajC\.cy siEt·.z g i ~ c i em
wszystkich palc6w stopy po podraznieniu podeszwy.
Pay czysciowej utracie kontroli \-'VYiszych osrodk6w nadpracil rdzenia
,krygowego pojawi6 si~ moZe nieprawidlowa postac odruchu
..po d e gz wow ego; polegajq,ca .na . zgi~ciu czterech malych palc6w i
w yp r 0 s tow ani u . p eLl U 0 h 3.6, Natonliast w stanach po calkowitym
ptzerwaniu ciqglosci rdzenia. kr~gowego,· opr6cz nieprawidlowego ..odruchu
.podeszwowego, rootertJycz~gto obserwow~cinasywny odruch zgi~cio,,'Vy calej
kbiJczyny. Odruch ten moze si~wtedy pojawiae nawet po delikatnych bodicach
dut:ykowycl1."'-
. D 0 0 d rue h6 w wi e 1os y nap t yo z ny c h nah:vt tei; wszystkie
odtuchy autonomk~le. Nielct6re' z nich b~dqprzedstawione w kolejnych
. rozdzialach.
6 Niepra",~(Howy odruch podeszwowy opisany zosta! po raz piei:Wszy przez J6zefa
Bab1J1skiego(w1elkiego francuskiego neurologa polskiego' pochodzenia) .i nosi nazwQ
objawu Babinskiego:
KOIll{Jr!wmi uncrwiqjilcYrru wir;;kszosc naszych receptor6w Sit k 0 III 6 r k i
c Z It cia we. Wypustlca obwodowa, czyli nietypowy, wyjittkowo cUugi dendryt
takiej kam6rki, odbiera bodice od receptoia i przewocizi je w kierunku dala
komorlei. Cialo komorlei leZy w zWoju czuciowym, kt6rym jest zw6j rdzeniowy,·
zwiqzuny z Icorzeniem grzbietowym nerwu rdzeniowego, albo zw6j czuciowy
ncrwu czaszkowego. Wypustlca dosrodkowa kom6rki czuciowejwnika do
rdzenja kr~gowego lub do pilla m6zgu i w tcn spos6b infonnacja czuciovva
osiqga osrodkowy uldad nerwowy.
. Aby jeduak uldadnerwowy czlowielca m6g1 nonnalnie spelniaG wszystkic
swoje zadailia, kouieczne jest przesylanie inforrnacji czuciawej do wyiszych
pi~tcr uldadu llerwowega, w. tym do kary mozgowej. Jcst to mo:tliwc dzir;;ld
istnieruu lancuch6w neuronalnych, w 1ct6rych kolejnc kom6rki przekazuh sobie
poprzez synapsy infoDllacjv 0 zadzialaniu bodica na rcceptor. Infoffiul.cja
czuciowa osiqgn<tc moze Icon;?m6zgu wieloma drogatni. S'l'Yoist:t drog~ c:wdow~
llazywamy lailCuch utworzany przez nqjmruejsZflliczby neuron6w i przewodz'lcy
lylIca jeden rodzqj czucia od receptora do leory m6zgowej.
Pobudzenie czuciowe moze tez w~drowa6 przez liczne osrodki,
przccbodz.<tc po drodze prrez znacznie wiecej synaps. Jest ana w6wczas
przewadzone razelll Z bodicami innego rodzqju i traci zwiqzek Z okre.slonyil1
rodzqjem czucia. Takie drogi czuciowe nazywamy d r 0 g a III i
e z u c i 0 W Y m i n ie s w 0 is t ym i. Wchodzq OIle w sldad tzw. uldadu
sialkowatego imajl( m3czenie dlapracy m6zgu jako calosei (patrz sIr. 13 B).
[
czucicb61u
cmcie powicfT.cho\Vue. cwcie tcmperatUly ... .. . [ onenlnCYJnc
c:cue!edolyku . .c7.Uciegl<;>bokie .. . prccyzyJne
, cwcie lrzewl1c
Rye. I. PodziaI cwcia somatycznego.
Z ()bszaru zaopatrzenia nerw6w rdzeniowych i czaszlcowych odbierane S'l
bodice dzialajqce na. receptory rozmieszczone dose r6wnomjemie w calym ciele.
Mog'l to by6 receptory r6Znego typu: mechanoreceptory, chemoredeptOly,
tennoreceptory i receptory po1in:.odalne. ZwitV..zrre z· mmi rodz,.:lje· wrazen
cmciowych okreSlane S'l mianem c:roda s~lIJ!]atyt:zneg~.Z obszaru zaopalrzerua
nerwow cZRszlcowych poza bodicami czucia SOl11<1'.ycmego· do d a tic 0 w 0
. odbieranc S'l jeszc7.c innc rodz<ljc !lodicow. Odbywa Sil( to za pasrednictwem
receplorow umiesz.czonych nil ograniczonym terenie i w spccjalnych narz'ldach.
Receptorami tego rodzaju S'l fotorcccptory sialk6wki, chemoreceptory nablonlca
wf(ehowcgo i kubk6w smalcowych oral. ll1eelJanoreeeplOly llcha wewnr,;lrznego.
ZwiilZane Z nimi rodzaje czucia to: wnon., w~~h, .§nn!~I.".sHud! oraz czlH:ie
" p~loi~~illi ruch6w glowy (tzw. <tZClUldiC r6vmow;ngi).
(j,v:::~;\~~"e~ucie.somatyczne dzieJone jest· zwyldel na <r:wd.e ijJ,<[Jwircr:eduowHle
(r0
: ~eksleroecptywlle) i cil:ll.!cie gH~IHJ!~e (proprioceptywnc). D a c z u cia
""p <? w i e r z c how n ego zalicza si~ czucie b6ItI, temperatury j dotyku. Czucic
dotY1Cu~Ciiiedyskrymi rwtywne l~Tijiiatywlie-:czYl.r- olleiliilGyj ne i. . - . (~ ~-c-~~. , ~ L-,\:/ ~- _.~._,
pleeYZYJne. ;...---- ~,.,/ jliL.-'F"'~ <.."V-~ <.; /., -I :t· ll )1_._Tennillem c~~ i e gl~.)( okresla sil: CZLlCle przewodzonc z
nar7.<ld6w ruehu.Na cZllcie to sklada sif( il1fonnacja 0 stopniu rozciqguiyda Jub
skurew lDi~§ni, rozlotenia liacisku w· stawaeh, napin<Jnia wit(zadel, torebek
stawowycu i okostnej. Taka infol1nacja pozwala na rozpozllanie beL udzialu
ukladu \VzroIcowego pozycji wJasnego ciala oraz zachodzqcych cwcntualnie
ruch6w.~Ja!co trzeci rodz.aj.cz:tJcia somat}'czncgo wyr6znianc bywa cl.asem c:wde
( ':.h7;evm~,)czYli cG:erocePl:0~l~, . zwi~zane.z re~eploral~i. l1mi~~zczor.1YIT1.i VI
--har?"'1dach wewIlf((riITydr.-·Moze to bye CZUCle zarowno uswl,uJ8lT1l3nC, Juk I IJle •
pod1egajqce swiadomcj pcrcepcji.
Przedstawiony powyzej podziat czucia somalyczllego nie llwzgll(dnia
pewnych klinicznie \.vaznych kategorii czucia, lakich jak cl.ucie ucisku j czucie
wibracji. Nalezy tez zdawac sobie spra\V~ z faletu, ze .CJ_uw-c---C:bJL!u
od,bierane jest nie tylko z pawlok (eo zaliczymy oczywiscie
do ·;;~uciapovilel~ichownegci) i .~tJ.._~-·-TcCi zaliczy6 mol-nil do c2ucia
trzc\-vnego), ale takze- .. z- ..miysni, sta.w6w, wi~zadel i
1i~~~~~i~~~w;~;~~;~~~;;j~iOm(~dO-GZllda-~-gi~bOkiCgO;~·ll.aI:~~ Z<,f,
. . ~ol
•. ~,,/rDV)gi c:w.da somntyc;wego. <' 1,;".LG/ (V'- -'
(\G Z przcwodzeniem impuls6w czucia soinatycznego do lwry z obszoru
/. . z';lQlli.lJI?-0~:le.Q:.y6w rdzcnio'rvych zwiqz<mc Sq· clwie drogi. Jednu z nich
'=Pr.z:cwoclzi czu6Ie~b6Iu, tempcratUly i czucie dotykll typll orienti1cyjnego. Drugu
~:~Cjest drogq, cZllcia gl~bbkiigO:-p_~~zy'jnego-~~@~~·~d.0.!-Yl(il--orai~czii(;ja~ucisIsu i
~ wibracji. Z obszaru uncrwienia nerw6w czaszkowych ezucie powierzcbownc i. ----
! Dotychczas brok jest satysfakcjonujqcej klasyfikacji receptor6w, U co za tym id<:ic, takzc
czucia somatyeZllego. Obieeuj'l.Gejest nieco nowsze podejscie, za punkt wyjScia przyjrnujqce
r6tnice w budowic recep-tor6w. Podzial reeeptor6w na wDlnG znJconezenia
ncrwowe, zakonczenia nerwowe zwi;v.ane· ze struktllrami dodatkowyrni oraz reeeplory
otorebkowane jest nie tylko jednoznaczny w odniesieniu do sarnych receptor6w, ale po.oowaJa
jednoczeSnie jednoznacznie uporzqdkowac rodzaje ez:ucia sorna(ycznego i jego drogi. Fodzialy
te nie s",jednakjeszcze powszeclmie stosowane.
II,iJukie przcwodzone jest kilkoma clrogami zwiqzanymi z jqdrami nerwu
11'ljd/.ielncgo.
I 11' '1';\ q.\H.;ia b61u. temperatury i orientacyjnego czucia dotyku Z obszaru
IIIIQlw1onegoprzez nerwy rdzeniowe
I'i c r w s ZY III II e u r 0 n e m tej drogi jest komori'll CZUdOWli
1111'1 Iviaj'15:areceptor. eialo tej kom6rIe lezy w zwoju rdzeniowym. Jej dendryt
I ,'I Ii; IUlIj c si~ z recep torem. Jej akson wchodzi do rdzenia kr((gowego p r z e z
I' I :\ ,: Ie '" b 0 C z n II k 0 r zen i a t y 1n ego nerwu rdzeniowega i kientie
'11, do istaty szarej rogu tylnego. W rogu tylnym rdzenia za
1'''· · lcdl1idwem synapsy przekazuje pobudzenie innej kom6rce nerwowej,
I '/Il,'m:c :,zmuflTwej rogu t-ylnego rdzenia kr~gowego. M6wimy, z.e nast~puje'
1111"i po: e I qG zen i e d r 0 gin a d rug i· n e u r 0 n.
Rye. 2. lOrz::bieg drogi czucia bolu, tcmperatury i orientacyjnego czucia dcityku Z obnaru
unerwionego przez nerwy rdieniowe. Poto:i:enie ciai kom6rkowych kolejnychn~~ron6w'drogi
zuznaczono kolorem jasnoszarym. Poziom krzytowania sit< dragi viyrotniono kolorem
ezamym. Analizator oznacZOl1O kolorem ciemnoszarym. Ten sam spos6b oznakowania
Z8stosowano dnlej na wszystkich scbematach przedstawiaj1\,cych przebieg swoistych dr6g
cZLlciowych.
A k 5 and rug i ego It e II r 0 JlU przechodzi na' przeciwnq, stron<;:
rdzcnia lrr",gOVfCgO p r z c z s poi d I () b i a lei llkladajqc si~ wok61
przeclnio-boczncgo abrzci· .a rogu przcdllicl',o kicrnje si", do m6zgowia. Dochodzi
all at do wzg6rza idlatc[',o I.y c z~: (;6 d I' () g i n<ll.ywamy drogll nueniowo-
~?ii3g6nww:t tmctc!s i'flirwll/ld",:I<i"·WI. I' ,./. e c 11l) (1:,;u 11 ie a k son 6 w z kaidej
f'···1·····..
\
Z obu stron cialil II a 11 r z c c iw n 'I. s t r 0 11Q rdzcnia kn"gowego oznacza
§lm:yiowanie drogi. V1l61maprzcwodzqce czuC1e b6lu i temperatury
uk\adajq_~Q bar d z i.e jbo c z 11ie n r±'-~i}6kiiapiZe,vOdzitce"~"czuc-J.'e~·i(de;ty~· D1atego trndYCY]rue\VYr6mia -si~ drog!K i'dze~.i?~?-\'.T~g~.!':"'{)~!:t
~"1JurZrilt tmctv.s spil1-!itlll11ll.micus filial/lis,. kt6rq, ~iCZfC sir,fdo .§z;Iiurj. bocztiego'
rciZerua~'lrr~gowego i drog~. rWz:eniovio-vVzg6rzow~ r.,.pnedn1!') tra.~tllS
.spilloillalamicus al!terior,zaliczanq, do sznura przedniego. W' pnl1i"C-:m'6 z g II
obic drogi b i e g n q,r az em i okrd1ane byWaj<t.j a k 0 '1jV§t'tga nl71enimr1'u
lelllflisclisspi/lll!is. bochodz'lone" dQjitdra bn;u§znego' tylno-bocmego.. . "'- '. ,.....
wzg6r:w. nt!cle:m.ventraliS posterolaterolis th(J/{u!li;gdzie nast~puJe pr2;elq,czenie na .. .' ;, .
t r z e C In e u r 0 n.Alc;ony frzeciego neuronu.~wytwarzajq, fZ'N.
pro m i en is to S6 c.z u c i 0 W q, kt6ra stmowi c~s6 promienhltosd
..wzg6na radiliiio tluzl(li'fti2 i· kt6ra poprzez odnog~ tylnq, torebki weV!ri.~trznej
trafia do abszaru leory czuciowej, zV'Ianej lwr~ somatosc'J030rycIZUl).
Tn przez kolejl1'l synap3lt bodziec zostaje przekazany lcom6rce korowej, kt6rq,
nazywamy a n ~Ii z a tar e m· i. kt6rej n i. e :z a Ii c z am y j U Z . d 0
n e u r 0 n 6 W d r 0 g 1.. Kora somatosensoryczna zWlqzana Z obszarem
zaopatrzenia nerw6w rdZeniowych lezy w p}4J\cie ch;miwiovrym ioJJll$ [JIJl'ietp.liJ,
W (1) tylnej cz~sci [lli'ldka okoloSl'odkowego lobllllill par'(l,centf'{Jli.~, W (2) g6rnej
i srodkowej cz~sci wlu'I'tt! z:'!§fodlmwego gyms pOJtantI'Cdis' ami VI
(3) przyleg~qcych c~sGiach hruzdy ModlmTfej sulc!!s cenfr'lJlis.
PodSlll11owuje\C:rlraga czucia MIll, temperatury i orientacyjnego ('.zueia dotyl<11
jest drog'l tr6jneuronowq, skt7:y.iawallelnisko na poziornie. drugiego newonu, na
wysokosci lleuromern,do kt6rego dochoclzi Z obwodu3. \V rdueniu kwgowym
rozdziela sif,)1m dwie drogi rdzeniowo-\>ng6rzOwe: bocznll i plzedniq,.·-Qr:::'~~t;:;_~~'c'l
bieg~~§S.LJ]ym i prowadzi c?J-J~ieb61u"Ltt;'!n]Jt'rah_'JY'r.pn)~-.r:~:::cl!]~~;"__
Qjegnie...w..s.ru~~~P1J.~r\{)i1J1-i"w~ilf]~r.-.t~1.9Y::-:~.~J.'':=--:=::''...:-__
W tym miejsc\l trieba powiedzie6, ze przedstawiony povfyzej przchieg
dragi czucia powierzchownego budzi wiele zastrzezell W odniesienill do czucia
b 61 u. Gdyby droga czucia b6Iu przebiegala naprawdf\:tak, jak to si~ przyjnwie,
walka z b6Iem bylaby ZllacZllie latwiejsza. Mi~dzy innymi, wlasnie pr()by
chimrgicznego leczenia b61u poprzez przecinani~ drogi b610wej daprowaclzily
dostwierdzenia, ze w· wie1u punktach faktyczny przebieg tej drogi nie jest
zgodnyz przyj~tym schematcm. ZaczynajClc od poczq,tl<1tmeba stwierdzic; 7.C
duza cz((s6 w16kien b610wycll wnika do rc1zenia kn;:gowego przez kOrz.cIl
przedni, a nie tylny nerwu rdzeniowego. Ponadto duza czt;:sc \V16k1enb610'vvych
(zwlaszcza z trzew) w11ikado rqzenia kr\)gowego ZllacZJlieV'ryzej nitmozna by
sirt spodiiewaC, na- podstawie ich obszmuunerwieni~ poniewaz. cz~sciowo
2 Promienistosci srodkowe wzg6rza radialiones thalamicae cenlrales.
3 Din niekt6rych wl6klen, a ZwlaozCza dla wl6kieil bOlowych, skrzytowanle to lezy zwykle
kilka (2"5) neuromerow powyzej poziomu, Z kt6rego odbierane SEl bodie-e.
45
wykorZYS(lljC drog~ WStYPlljqCCl.poprzez pien wsp6lezulny. R6wniez. w obrybie
IJl(')z)"owi,l droga cZ11eia b6111 biegnie prawdopodobnie nieco inaclej nit droga
('J,lIcia 'dolyku i poprzez jqdra tylne wzg6rza trafia do kory \YysPy. '
.IzoIowanc jcdnostronne ~ s z k 0 d z e 1l i e drogi rdzeniowo-wzg6rzowcj
IV rdzcniu I<rf(gowym spowoduje zn{cs,icnie odbioru wrazell
lJ610wych itermicznych Z obszam lezqcego po przeeiwnej
stronie data i ponizej poziornu usikodzenia, Przez
lIszkodzon'\. drag/( oczywlseie rue bC(clzie tez przewodzone czucie dotylcu, ille
!lie br;dzic moi:na tego stwierdzic, bowiem czucie dolyku bydzie jednoczdnic
r,rzewodfo1le inll'l. drog'\. (patrz ponizej). ', (, , £ I (IN! _.•... ('."
.:'" ",I, i'I!"" .Drog,a cZl/cia glcbokiego, precyzyjnego eZl/eia dotyku, czueia ueisku
i·. I'.,j{, i wibrncji z obszaru uncrwionego przez nerwy rdzeniowe '
. :!, (!I;/ll//L':' Pie r w s z y m n e ui" 0n e m tej drogi jest auciowa Iwm6rklll zwojowa,
Icz'lca W zwoju rdzeniowym. A k SOil t e j k 0 m 6 r k i, po wniJwiyciu do
rdzenia p r z e z w j <tz k y p r z y S rod k 0 w l\. k 0 r zen i a t y I n e g ~
nerwu rclzeniowego, przeehodzi do s z n u r a' t y I II ego, zagina si~ i
biegnie do g6ry po te j sam e j s t rOIl i e. Po dojsciu do rdzenia
przcdlllzonego koIiczy si~ w j'l.drze smuldym lub lclinowalym. W sZllurze tylnym
vksony pochodzqee z dolnych zwoj6w rdzeniowych uldadaj'l
siC( p r z y S rod k o. w 0, wytWar7...aj<t p¥'cr.ek ~mmldy fasciculus gracilis i kOl'ICZ'l.·
si\< w .i~d nee smukIym Nucleus gracilis. Te z g 6 r n y e h' z W 0 j 6 w ukladaj'l.·
si~ b 0 c Z II ie, wyh'farzaj<t p~czek klinowllIty jnscicrdus CUf1ea{us i koilczq siy
w j~dn;;e ldinowatym /;ucleus Clltl~a(lls. Dla' omawianej drogi wlaSnie' j'ldro
sfJ1ulde i klinowate (a rue rog tylny rdzenia I<rC(gowego) stanowi'l. 0 S rod e k
n aj II iz s z ego r z ~ d u. P~czek smulcly i ldinowaty lworZ<l tazern drogi
wst'tpuhce s:wura tyluego. .
Dr II gin eu r 0 n oma,\~anej drogi slanowi k 0 lD 6 rIe a j qd r a
S 1I1 u let ego 1u b Ie1 in 0 w at ego. Jej aksoll przechodzi na d rug 'I.
S t r 0 n l( P n ia m 6 z g u w tzw. slu-zyiowaniu wst~g pn;ysrlJdl<.ov{ych
decu.,S([(io IcutIli:rcOIwil TFletliirlium j wchodzi w sklad wst~gi pn:YSrotllwwej
IWlfdsCllS mediali:;. Wsflrga przysrodkowa doel19dzi do j1/,dra lJrz.usznego tyll1o-
lJocznel~o wxg6rnl nucleus l'e/ltralis posterolatemfis thalami. T r z e e i.n e u r on
stanowi kom6rka tego' .iqdra. 'J~j akson przez promiel1istosc
c z u c i 0 W 'l dochodzi do !wry somatoserisoryczncj.
Podsumowuj,!:c: clroga czueia gt~bokiego~dotyku, lJciskU i wibracji jest
dLOg'l Ir6jncuronow<\., sl<rzy.Zf.J_':0!l'l--WJso.1s.Q....lY...r<k?niu .Q!Zed!.lizOflYJn w obrC(bie
.(~I:tJ...gie,gonel~rCl.lll,1.W '1'dzeniu krC(gowym wytwarza ona dwa pyczki sZIluni"
tyiJiego, 'sllllildy i Idino'vvaty. . . ,
Izolowane jednostroJ1l1e us z k 0 d zen i e dr6g wsl~pujqGych SZllma
tylnego IV rclzelliu kr~gov,.1'rn spolVoduje u t rat C( lllozliwosci. ° db i° r u
o d pow i e d n i c h, rodzaj6w bod i e 6 w eZllciowycll z obszaru ciala
lezqcego po s t r 0 n i e us z k 0 d zen i a i po n i z e j po z i0 m u
1IS Z Ie° d z en i a, W ~/.cl,q'/)IIl()Sci, przy zilInkIliyl}'ch oczach pacjcnt nie
bC(dzie polrafil okresli6 poJozcllia koilCZYIl w stawach ani r()zpoznac kiewllkll
wykonywanych bicmic w {yell slawac!J nlch6w (7. n i e s i en i e c z. u cia
'g Iy bole ie g ~), nie bydzie odczllwal clrgafJ przylo:!.onych do dab s(roik6w
.CDl i e sic n i e c z u cia wi bra c j i), Ilie bt;;dzie mogt rozpoznal~ dolylciem
trzym3.f1ych W fi(ku przedl11iot6w an.i rozpoznac znak6w pisanych 11l1lpaJccm ua
sk6rze przez badajqeego (zespoI zaburien wynikajqGy z uszlcocb.:enia r6znych
rodzaj6w ezucia dyskrymillatywnego i noszqcy na2WC(. s t ere ° an est e zj i).
W tym miejsclI trzeba poclkrdlic, i:e .proste ,bodiCf: dotykowe mog'l bye
odbierane dzi'(ki zachowanill ciqglosci drogi rdzeniowo-wzg6rzowej.
gnl'7.ie j pien ncn,n rd;-:cniowcgo..··....·..·6..··..· ....·..·....·....·....
~
Ryc. J, Przebicg rlrogi, c7.Ucia ,gl«bokieg0, [lrecyzyjnego czucia dolVku o(~7. czucia ucisku
wibracji z obszaru uneiwionego przez nen.vy rdzeniowe, '~.., '. . . .
Drog} czucia' somalycznego z obszam unerwion§go przez !len-vi'.
czaszkowe
tJswiadamialHl. jnfonnacj~ somatosensoryezfl<t (z wyjaJkiem in[onnac;ji z
wrzecion I11j~sl1io'rYych) prowadz<l. nastypujl\.ce nerwy czas2'lmwe: m':l'W
troj&ddny /Zcrvus trigeliliJiu,~, nen'l' (1"i3r:wwy nervus f{Jchdi.~ (znikorna iJos{;
~;;fukiel1), IH',l"\'l' jp:y!r.owo-gardlo",;,y u<m'tlS glus,wjlltnryJlgeus i lIen1' hltdf,~Y
nerl'Us 1'agus, Pie r w s z y . u e u rOIl drogi slanowi'l ~;,()mQdd ~Z;l!di}We,
lezfJ.ce w· Z W 0 j a c 11 c Z II C i 0 W y c h wymienionych nenv9w, S'l lo,
ocJpovofieclnio, £iY6j nenllu tJ'6jdzidutego Wmgliull frigemirmle, zw6j Iwl:m1;a
ganglion geuiculi, Lwuje ncrwLI jl;;Lyk{J~vo--gl\rdIDYYlCgo g{(ur;li(l fJeJ'J,j
"I'/Wf]'Ifgei i nvoje ~erwu bl~dllego ganglia nervi ]lagi. Jednak: aksony tych
'I' s t k ic h n e u r 0 n 6 w Z W 0 j 0 W Y c h kofJcz~ si~ W j'ldrach
Ii' i:,'n'yd.l WenTl'U tr6jd·deIuego.
przyjml\je
l'lllt,) IdlCnio\vc
(: 11,";( WJroa
,:l\':;l: srodkov.,-a
('/',"~;(':dolna
orienlac)'j ne czucic doly ku
wsz)'slldc rodzajc c7.11cia
c7.11ciebolu i tcmperallllj'
drogll tr6jd7jclno-wzg6n:oll'a pn:ednia
dragi do moidZlm
draga lrojdzieLllo-wzg6n:owa przeduia
droga lr6jdz:klno-wzg6rz.owa przednia
j draga lr6jdziclna-wzg6rzowa tylna
CZ1.!cic C!t(bokie1: J ezucie uciSl..ll i
wibmcji, precyzyjne czucie dcilyku
"'" ,1. l'o!;\.czellia ja.der czucimNych llerwu tr6jdzielnego.
/, czuciem powierzchownym zwiqzane Set dwa j qdra
1l,',iowe: j~dro r"b:eJiliowe Ilcrwu tr6jdxielnego IWcleus spinalis nervi trigemini
I i::"lrn mostowe ner'il'l.! tr6d.T.idnego ltucIel!s pOl1tinus nervi trigemini4.
I (lillorki tych jqder tworzq drugi neuron oITlawianej drogi.
J :,pl,'0 nh:ennovye jest bardzo diugie i posiada t r z y c z ~ Sc i: g6mq,
:'IIldJu.wl'l i dolnCl. C z <e s 6 g 6 1-11a jqdra rdzeuiowego jest jCldrern
() Ii C II tac y j n ego cz ~c ia do ty k u. Cz~ Scdo 111 a przyjmuje informacj~
h (';10 W <'t. i prawdopodobnie t e r ill i c z n q5. J~dro m05towe zwi<\.zanejest
':II()WllO Z precyzyjnYl1l czuciem dotyku, jak iz czuciem
:'.iqbokim, jeclnak z wylqczeniem impulsacji F.; wrzecion
Illi'cSlliowych.
A Ieso 11 y wychodzqce z tych dw6chjqder wytwarzajq drog~ tr6jdzidno-
·fYIf~Or;wwll. br;O.1§iZn~ tractus trigemirwtlwlllll1icus ventralis, zwanq tet w§t~g~
tr6jf1:d(;lnit [eall1iscmi trigeminafi,r, Przechodzi ona 11a s t 1'0 n ~ p r z e c iW 11'I.
l1H i a m 6 z g u i dochodzi do j'tdra bl:'Wll:mego tylno-J,lrzy&rodkowego
v:,;s(~{ir2w. fll!dellS ventralis posterollletIiali.f thalami. Ze wzg6rza . t r z e c i hell r 0 n
v,'kdzie itlformacj~ przez promienistosc ezuciowq do .kery
EomatoseU50liJ'C:l'.lilej plata demieniowego lobu,~ pal'"ietaTis. Dla obszaru
4 J<tdro pasma rdzeniowego nerVvll 11"(ljc17.ie\nC[\O,WleleflS tractus ~pillalis nervi trigemini, ij'1.c\ro cZl.lciowe g6me (g\6wne) nenVIl IJ')j,I'I.iclnq·,o, nuelelJs sel1sori!!s sup£Jrior (principalis)
i?fTVi Irigelnini.
5 CZ(,GC srodk()wa j1[dra rd7.cniovll· '!',ll (H',( IV\! 1I,',jd'l,ie\IJ(";',1l Ilie nabi.y do drogi. czuciowej
;;\yolstej, aleprzcka:wjeinf<lIll\:Jcj" '!"ll1{,;.\)h"
'II',
l\crw{rw czaszkowych jcst to " (l{ dolna C7.XSC zakr~1u·
gyrus jJostcentmlis i (2) przylegajqca czt:;sc bi.l.i.zdy irodkoV(ej .. ',:
.', zaopatrzenifl.
'. zUSrGdkowego
.• sulcus ceiztralis.
. C z ~S6 k 0 ill or e k j a,.dram 0 stowe g 0 Wysyla swoje aksony
'poprzez .drag\: tr6jdzie1nil-n';!;g6rtaw~grzQietow1itr(.lctJ,)s mgemiilOt!ia!amicus
dotsafis·,:do wzg6rza po tej samejstronie. Okolicq ciaia, z
kt6rej bodice ',sq, dziliki'temupriek~zywane dQ ob,u
.,.W l. g 6tz/.a st'l.d cla 0 bu p 61 k u I. ill 6 z g 0 w ye 11, . jest \vn((trze jamy.
, llstnej o~azJejbezposrednie sqiieclztwo, czyl,i tzw. 0 k 0 I ic a 0 r a I n a. '. to, \j.PA/l.Af];L· '\\.{":1 \...e.~G~0'-~ c.
"- /\""-..!
-;A-1"- - _ - .._ .. " . _ -- ..............•. --- _ ...............•............... "1
\
promienistosc cwciowa 'j
. . (n~uronill)
., \1~~;;~-\\==t1tJJ;~~"\,~~~~~ ,,~\\ ( )
, ~ItAA/Y{~V (i/tr nemon II
\ - t~~~:.:::'.-:-~~~::=::~~~.~-:c=~:::::~:2K~:.:":··::~::::::::'::::;-::':::~::::'~:~:':'::~~:~'::'::;~":::::':::::'~":"""\'korzi'nie Ilenr6w cZllnkowych ..'
'7 . "'Jr \· t;~"7\F\l.iFjf@6iVJtwir¥ii<1~1:Kt~!F''''W''€m:!i''·~
~~~o. <"N,1~~~~i~~:~'6;~~~~k6,~;~h~"'..' \\<0\' Q;l00.~~"·"· -.- _ -;;r;;· ..:..· ·_·_·_·..c .. · .. · .. ·_ .. · ·.. ~ _ .. _ _ .
\ .' '0) ".~. '
5. Przebic'g drogi cZ1Jda somatyc~e.g():zobSz.ar.u uneG."iol1ego przez nerwy czaszkowc.
Infonnacl~ z wrzecion mi<2sni'owki poprzec;;:llie
p r qZ k 0 wan e] ,g 1:0 W Y prowadz't wymienione wyzej n'liesiane 1l(~.r\Vy
czaszkowe, a ponadto prawdopodobnietalc.Ze nerwy traktowane przez na3 .Jako
wylq,cznie efektorowe (odsrodkovve), tm. ·n·erw okoruchowy" bloczkowy,
odwodzo..cy;dodat1cowy i podj~zykO"\.yy. W 1:6.k n a wi 0 d i:\,ce c z u c ie 'I.
w r z e C 1 0 n m i~Srii 0 w y c h s <\. w y pus t k ami 0 b W 0 d ci\:VY 11li
k 0 ill 0 r e kj~dra gr6dmozgowiowego. nenyu· '· ti:6jd:delnegQ IUre/cm
mesellcepl1l11icas ne~.Ji trigemiHi6. Jest to bardzo dziwnc jqdro, pomewaz jest
zbudowane'z 1coill6rek pozornie jednobiegunQwych,
ident)'cznych .z kom6rkami lez'<1.cymi·vi obwodowychzwojacb. czuciowych.
Niekt6rzy sqdzq, ·te. z jaldegos pQwodu pierwotne kom6rki nerwOwe
przemaczone dla tego j<'\.draop6±nily si~ z 'Nyjsciem z grzcbienia nerwowego i
6 Ja,dro pasma sr6dm6zgowiowego ncnvu tr6jdzielnego, nucleus tractus l1lesencephalici nervi
trigemini.
1.1 J:ilaly llwi~ziolle W· rozrastaj'lcym sir;,:pnill m6zgu. W ten spos6b droga z.
IVl/ceiOll lJlic,;sniowych z; obszaru glowy· stali si~ jedyn~ drog~ cz;uciow'l, w.
kl('He; cia!o Iwm6rkowc pierwszego lleuroJJU leZy W osrodkowym ukladzie
[WI ",,·()wYlll.Nic znamy, niestety; dokladnie dalszego przebiegu tej drogi.
POdsllIllowujqe: drogi c?llcia somatycznego ·z obszaru glowy sq drogami
Irtljr;clIrollowymi, zasadniczo s!crzyzowanymi w pniu m6zgu W obry'bie drugiego
llCUIOI111.DIn oIcolicy oralnej drogi te sC\..cz<;:sciowoskrzyzowanc ..
rog ,lny
~
rog tvlny
tr;1iWlitl.~
Rye. 6. Uncl\vienic sk6ry glowy przez jl\.dro rdzenio'we nerwu tr6jdzielnego i przez rog tylny
rdzcllia kr\?80wcgO. I - Strefy unerwienia glowy i strefy jl\.dra rd7.eniowcgo u czlowicka w
pozyeji opisowej w widoku od przodu. II - Strcf}runenvienia glowy i strefy jqdra rdzeniowego
II c:dowieka Ici.qccgo na brzuchll w wiclolm z boku. III - Stref}r uncrwienia glowy i stre.ry
oupowicdnika j"dra rdzeniowego u ryby. (Na wszystlcich schematach umownic wyr6znioIJo
cztcry strefy unerwicnia glowy przez j'l.dro rdzeniowe. Widac przeclluzanie si<e'jqdra
rdzelliowcgo w rog tylny 'rdzenia Im;:gowego, kt6rego strer", unerWienia glowy oznaczono
lilCf<lR.)
Uszkodzenie nenvu czaszkowego prowadz.qcego bodice czucia
~;o!1lalycznego spowoduje zniesienie wszysllcich rodzaj6w ewein w obszarze
z,lopatrzenia lego nenvu (palrz. s.tr. 53). Us z k 0 d zen i e j q d r a
r cIze il i 0 w ego n e r w u t r 6 j d z i:e 1n ego spowoduje' rozszczepienne
l:lburzenia cZ\lcia Vi obsZ<lr:reglowy, tw. przy zuiesieniu czucia b6ln i temperatury
br,:dzic zachowane czucie dolyku i czucie gll(bokie z'tacji nonnalnej pracy inuych jqder
nerWll tr6jdzie1nego. W zalemosei od stopnia zaj~cia' jqdra rdz.eniowego obsV:lf
z/1btu7.ellmoie bycr61:11.y,ale jego ksztalt bftdziebardzo eharakterystyczny. Wynika to Z .
ulozenia w jqdrie rdzeniowym nerwu tr6jdzieluego kom6rek zwiqzanychz
posz:cz:eg6Inyllliokolicami glowy. Naj'vvy:tejw tym jqclrze le1:.<tkom6rki oclbierajqce
bodice z okolicy oralnej, najlliz.ej - komorki odbierajqce bodi,ce re sk6ry glowy z
pOf!,J'aniczaobsza.ru lUlerwicnianerwu b'6jdzielnego. Slrefy posrednie jqdra zwiqzane Sq
odbiorem bodir.hw :re stref posrednich powierzclmi prz:eclniejgtowy, ukladaj'l.cych si~
konccnlrycznie wok61 S/.pdI.Y lI:;I.D!;!!e!(ll c/.l,:sciowe uszkoclz.cniejqdm rc!zeniowego
objawia si~ obsz~rami zlJicczlllcnia ukli1dajqcymi si~ ~okol szpary \1st "jak lislki
. cebuli" .. l(u dolowi j,tclrordzclliowc IICIWlIlr6jd7jelnego prz:echodzi b~z zadnci
. granicy VI r6g tyJny rdzen.ia Jcrygo\Vcgo,do kt6rcgo docieraj,t przez nerwy rdzeJ1iow~
(odd11lgiegopoc7.qWszy) bodice :z.esk6ry tylnej powierzchni glowy.
Drogi czuc:;iatrzcwnego
Czucie trzewneuswiadamiane plyniezwieIureccplor6w. S'l
ta przcc1e wszystlcim receptor)' b6Iowe. NaieZy pOI18dto wymieni6
mechanoreceptOlY pycherza moczowego, odbytnicy i 11arzqcl6w plciawych
zewn~trznych oraz inne receptory odpowiedzialne za niejasne wr<:lienia,
odbierane przez ilas z l1al'Z'ldow wewnytrznych. Dr 0 g a tls'yviadamianego
czucia tI'Zewncgo n a a b w 0 d z;ie maze wykorzyslywa6 zar6wno 11 e r w y
somatyczne, jak i autolJomiczne. W asrodkowym ·uldadzic
11e r wow y m czucic trzewne. llswiadamiane przewodzone jest d r 0 g'l
r d z e 11i 0 w 0 - w z g 6 r Z 0 W q b 0 c z 11q. . Inforrnacje tego typu bicgl1'l
j c d 110 cz e S II i cpo a b tl. S l ran a c h . rdzenia krygawego, a wiyc tmfiaj'l
'do Obtl wzg6rz idalej do abu pollett! m6zgu . .PrZ)!jllll\je sir,;
obecnie (choG Sq co clo t~go wqtpliwoSci), ze war u n Ieie 111
uswiaclomienia sobie zaclzialania bodica jest. osiqglljy'cie
p r z e z in for 111a c j ~ 0 n i 111 po Z i 0 In U k 0 row ego. Lokalizacja
lmry m6zgo\vej odbierajqcej usyviadamian<t infonuacjl( z trzew nie jest pewIIie
ustalol1a. Wyniki niekt6rych badaft wskazujll na kOI'l(wyspy if/will.
C Z U c i e t r z e Vi n e 11i e u s w i a d a ill j a Ii e przewodZOite jest w
ukladzi.e osrodkowym in 1]y mid r 0 g a 111 i. Prawdopodobnie wszystkie
drogi cZllcia nieuswiadamianego maj'l zwiazekz j<tdrem samuht}'H1' /lucleu.'>
so!itmlus7. Jqdro ta rozciqga si~ 0 d do 111e j c z y Sc i I1I 0 S [u poprze7..
rdzCll przICdlu2:ony cI0 g 6 r 11e j g ran icy c z y S c i ::;z y j n e j rclzc[iia
.krygowego. Zil.Jiczane jest ano do jqcler czuciowych nervv6w czaszkowych,
jcdnak c10 c ie r aj q don iego zar6wno wJ6lma pochodzqcc Z IWJrl1'Qij
.h:zylww(J··g21nlRowego i nen'lu b!<tdnego, jak i prawdopodobnie wSfypujqcych
dr6g 3u[onomicznych rdzenia krl(gowego (drogi nl:r.eniowo-5bflww<R: (1'(!.C(/~S
spillo,c(icu[l/I'es). z· j II clr a s a III 0 t 11 ego bodice l110gctalbo bct.posreclnio
·alba za posrednictwem pa(hng6n:n hypothalamus tTaftc do cin!;n
migdlllowat£go ~OlIJllS Ilmygr!a[oitfcUfII. Poniewaz czysc ciala migdalowalego
•naleZy do kOly m6zgowej, silq rzeczy trafiajqce tu bodice osiqg~jq po Z j 0 III
kOTOWY. Jednakt.e bodziec, kt6ry OSiqgllql kor~ tl16zgowq,
II i e k 011 i e c z n i emu sib y {; us w i ado m ion y. CzasaLnt jego oc1bil)r
mozemy odczuc pod inllC\.poslaciC\..Na przyklad, infonnacja 0 zbyl tliskim
wysyceniu krwi t~tl1iczej tlencml1Joze bye uswiadomionajilka uczucie dU.SZllosci
albo wyrazar': Sly uczuciem I~leu,kl6rego i:i'6dla uie rozumicmy.
.&
~I ,
I l
'l-~+IIIIIIIIII
Ze~poly uszlcodzen r6i:l1ych dr6g czuciowych
~)Olychczas ?rzedstawione zostaly objawy, jakich moma sit< spodziewac"
IH/',y ~z~lowanym jednostron,nym u;z:!c?dzeniu poszczeg6lnych dr6g cZlieiowych.:
\lvklllllce lekarz spotyka Sl~ ezt<SClejz ~.sp~lami zaburzen czucia 0 bardziej'
I,!tlwnym charalcterze. Zarmeszczony pomieJ opis dla pelnego zrozumi .. 11 " ' erua
W\:I~laga 111~ty (Q zn~OIllOSClprze?iegu dr6g czuciowycb, ale takie znajomosei
"l,d}:e~~ .mnych dro.g '7 ukla~l~ nerw~wym. Stqd, do opisu tego naleZy'1}lIIYI OCICpo zapoznaruu Sly z calOSClqmatenalu. .
J"
-~IJI
l.
prLebieg drogi
rdzeniowo-wzgorrowej
przebieg drogi
piramidowej bocznej
przebieg dr6g
wst~PlIj,\cych Sz:nura tylnego
obSlar mleS7.ill1ego
uszIcodzenia obwodowego
obszar z.niesiel\ia
c1.ucia b6lu i temperalury
ObSZ3S porazenia osrodkowego
i 7:niesienia czucia gl~bokiego
Rye. 7, Zespoly zaburzet'I ezucia: 1- w ~szkodzeruu nerwu 11 - \V pO!OW1'Crvffi k U .d . I '-J usz 0 zeOlll
: z:ema .(J(~go~~go, IH - w uszkodzeniu sp~id~a przedniego rdzenia kr~gowego. Na kazdym
ochemaCle CZQoGl bocz:ne prostok<tta symbohzuH obszar uncrwierua nerw6w ruze l' Id '1 I"" . . n owyc 1 po
WOC 1 slronac 1 ct&a, cZl<s6srodkowa symbolizuje rdzen kr~gowy.
R?zpOZJl~lie ~l1i.e~s?auszkodzenia uldadu nerwowego jest cZysto Illotliwe
w wymku anahzy IsllUejqcych zaburzefi czucia (i ewenlualnie zaburzen' rnn' "f 1 .. ) " . yell11I1 ceJI , OCZY'vVISC1~pod warunkicm zm~omosci anatolrui CZYllllosciowej ukladu
nerwowe~o. W. pJer~SZ),Tlll rZQdzie waz;nc jest ustalenie, cry obserwowane
zaburzellla CZUCIawyutkan z w;z!codzcnia ukladu ucrwowego obwodowegoosrodkowego. ' cry
Zaburzenia ,obwodoYle czucia, powstaj'lce \'1 wynilm
nerni6w (1) wystypujq n a 0 g ran ic z 0 n Y ill . 0 b s za r z e,
odpowiednimdla uszkodzonego nerwu lub jego galt<zi, (2)wystIQPuj~ po
.stronie zmiany chorobowej i (3}dotyczq wszelkich
'0 d z a j 6 w c z u cia prowadzonych przez dany nerw, Jesli \1szkodzony'
. nerw jest nerwem mieszanym, (4) zaburzeniomczuCia b~d~ towarzyszyc inn e
objawy, r6wniet na ograniczonym obszarie, 'wlasciwym
\lladanegcillerwu i. r 6w n i e z p osb'o n ie us zk 0 d zen ia. '
'.. Zaburzenia oSroclkowe czucia wynikajqcezuszkbdzeniaukJaclu
·osrodkowego mag<\. bye ~6ine W ~lei:nosci odtego,czy llszkoqzone S<\.dragi
GZlUC10V.'Cczy tei; kora czuciowa. Jeslichbdzi z kolei 0 drbgiczucio~ve, istotnc
czy ulegaj<\.one uszkodzeniuw rdzeniu kr~gQwym ezy 'w mozgowiu.
Zaburzenia czueia, powstajqce' ~ wyniku' ~ s z Iecid ze n i a d r ()g
czuciowych w rdzeniu IC[ygowYln,mog'l. (1) miee bardziej
[ozlegly zasiyg, (2)dotyczyc wybi6rczo tylko' pewnych
(0 d z aj 6 w c z u e i a i (3) wystt<powac pO s l r 0 I1 i e a g n isle a
ChoTobowego, po. stronie przeciwnej lub po obu
. s t r 0 n a eh cia t a. Pbniewai; w rdzeniu krlQgowym przebiegajq, tak±e drogi
.....~innego rodzaju, (4) zaburzeniom czucia mogit towarzyszyc z a bur z e 11 ia
innychfllnkcji uldadu nelWowego, przy czym obszar ieh
w y s t ~ pow ani a m 0 i; e by 6' z up e hi i e in 11y, nit obszar zaburLcn
czueiowych. Wreszcie zaburzenia wynikajqee z uszkodzsnia rdzenia kn~gowego
cz~slo charalderyzuj'1 siQ wystt<powaniem (5) tzw. po z i 0 m 11
us z Ieadz e n ia, . co OZllacza, ze ca!y obsz:ar data, po jednej lub po obu jego
stronach, poniZej pewnego poziomu wyl<az.uje okresloneobjawy. 1 pun](tu
.widzema rnorfologii ukladu nerwowego mozna plTjldadO'.1vo wyr6ini6 Irzy'-
zespoly uszkadzen rdzenia zwi<\.zauez zaburzelliaini cLllciowyrni. Set 10: zcsp61
spoidla bialego, zesp6t polowiczy rdzenia i zespa! c<,Jkawitego przcrw:lIlia
rdzenia. . .
Uszkodzcllie spa i d t a . hi ate go' na pewaym odcinlm nlzclIia
kr~gowegopowoduje zniszczenie. krzyzujqcych siC;; w tylll
miejsc\l vv16kien dr6g rdzeniowo-wzg6rzowych dla kilku
odpowiadaj'l.cych poziom6w. Efeklem takiego zniszczellia dr6g b~dzie zcsp6\
tzw. rozszczepiennych 'zaburzen czucia, polegaj'l.cy na wiesieniu cZlIcia MIll i
temperatnry (przy .zaehowaniu innych rodzaj6w CZUCi8)mnicj wiycej uu tym
samym paziomie po obu stronach ciaJa. Zespo1:y takir:: widywane S<\.w Izw.
jamisto5ei rdzenia. Jesli choroba rozszerza si~' na przylcgajaj;e rogi przednie
istaty . szarej, w6wczas do rozszczepielUlyC'.h zahurzen czucia dolqczCl.j'l siy
objawy ruehowego poraienia. obwodowego (patrz str. 93)' na podobnym
poziomie.
Olcidlcnie "p 0 10 W i c z e us z k adz e n i e r d zen i a" oC1nosi si~ .
do iniszczema prawej lublewej polo W y P r z e k 1'0j u t'dzenia kr~gowego
nap e w n y m " 0 d c ink u.· Polov/icze uszkodzenie rdzenia daj e d w ie
rg r 1I p Y 0 b j <lW.O w. Jedoq' gJllP~ objaw6w . nalei;y wiqza6 z '\..:.:.
II S Z Ie 0 d z en i e ill r d z e lJ i a ,n a p 0 z i 0 m ie 0 g II i s k a
c: Ii () r 0 lJ0 we go, a drug'!. grupc;:objaw6w - z us z k 0 d zen i e m d r 6 g
jlu.ebicgaj'lcych przez ten paziam, a z w j <t z any c h c z yn n a s cia w a z
II j Z s Z YIII i 0 b s z a ram i cia Ia. Objawami . nn pOl-ioliiie ognishn
cllorobowego b"d'l objawy uszkodzenia odcinkowcgo: (l) zniesid\je wszelldch
rodzaj6w eZllcia (uszkodzen.ie rog6w. tyln}'ch. rdzenia 'kr~gowegooriz
wnikajqcych w tym miejscu korzeni tylnych nerw6w rdzeniowych), (2) pOI'azpifiE\ -wiotkie (uszkodzenie ragow przedriieh rdzenia krl(gowego i korzeni przedilich
ncrwow rdzeuiowyeh) oraz (3) znicsienie odruch6w rdzeniowych (przerwaAfe
luk6w odruchowyeh) . .Poniiej poziomu ognisll.8 i po stronie ~gIliska wystqpi
(4) porazenic osrodkowe (zniszczenie drogi piramidowej . boeznej) i(5) zniesienie czucia gt~bokiego oraz czueia dyskryminatywncgo (zniszczenie
drag wst"pllj'!.cych sznura tylnego), a po stronie pneciwnej (6) zniesienie
cz:ucia Mlu i temperatury (zniszezcnie dragi rdzcniowo-wzg6rzowcj). Ponizej
[Joziomu ogniska odruchy rdzeniowe bydq zachowane.
C a He 0 wit e p r z e r wan i e ci'llilosci r d z c n i a k q~g 0 w ego
powodujc p 0 n i :l e j p 0 z i 0 ill II U S z k 0 d zen i a i p 0 0 b u
s t rOIl a c h ciala zniesiellie wszeUcich funkcji zwiqzanych z dlugimi drogallli
wst~pujqGymi . i zstt;pujqcymi. Wystqpi wi~c (1) porazenie osrodkowe oraz
(l) znicsien.ie swiadomego odbioru wszeUciego rodzaju bodicow. Dziatanie
bodieow lla receptory b~dzie jednak na ogot Wywo!ywac odruchy rdzeniowe8,
bowiem [u!ciodruch6w rdzeniow)rch pozostan<tnieuszleodzone.
U~zkodzellie dr6g czuclowych w ill 6 z g 0 w i u mote spowodowac
znicsienic cZllcia . po s t r 0 n i e p r z e c i w n e j cia Ia, bowiem wszystkie
drogi czuciowe S'ljuz slcr.iy:lowane. Uszkodzenie w p n i U In 6 z g u moze
objawiac sit( zniesieniem czucia powierzchownego lub glt;:boJciego.
Uszlcodzcnia we wzg6rz'u i w torebce wewn~trznej powodujq'
7J]jcsicnic jednoczesnie w s z y s t k ic 11 rod z a j 6 w C Z II cia, be'.vietTI
wszystkie drogi czucia somatycznego spotykajq, sit( w j'!.drze brzusznym tylnym
wzg6rza i biegllll. razem do l<ory ezuciowcj przez Qdnogr,: ty[llq torehll.i
WCWill~tTznej.
Nerwami odprowadzajqcymi bodice z kUbk6w"~'inakow~ch jamy ttstnej sit
m~n'V hvari'!lwy aeil'US facialis i I1Ien", h::tylw'Wo-ganHowy lIen'IIS
g[ossop{wryrtgells, a II mal y c h d z ie c ita kt e nerw bJ\Cdny ne.riws
II,rg,..~. Pie r w s z Y 11e u r 0 n drogi smakowej tworZq komorki czuciowe
R Nickiedy, zwlaszeza przy naglym eatkowitym przerwaniu ciqglosci rdzeniq, wszelka ezynnose
nlzcnia ulcga czasowemu \",ygaszeniu, co nosi nazw,< s 7..0 ku rd zen i 0 w eg o.
lezqce w Z>woju Iwl:mll:: gi1l1g!;O!1 J:eIEiwli, VI' l';ltYUjpdl n~nYll jlt;rylw~1'o-
gardlo'F/ego g{1l'.gli(~ neTTi gl(l~.'ioJ'hflrYfl[Jei lub W :l:1woj1!s-h j)r;:RTiU bJ?dnego
ganglia nap? I'agi. r c h a k SOIl Y po wejsciu do p n i am 6 z g u biegnq
dog 6 r n e j CZ f( S c i .iqt!J·a rmmoil1~go nucleus soli.fr:wius, :l;yYall~j jftdnem
smalwwym Tlucleus lJtJstatorius. Tu IHlstr,:plUe p r z e I q C Z ~ n ie d r 0 g i JJ a
d rug i n e u r 0 n.ObowiQZLUqGY schemat mowi, ze a k SOil Y k (1 m 6 r e k
jqdra smakowego berujrt. si~ do przeciw[eglego jfil~r&
IH'Zulllo:IJ.ego t}'lno-prny5fodlwwego wczg6nm I1uc!eIaS I'zit-(mlis PO.'ii'C'HJi'lledi!lns·
tfillliimi, skqd t r 7..e c i n e u r 0 11 prowadzi bodice do 11.0 • .0/ sm'flkO'ti1/tej9 .
. r:ii"otir smakowa polozona jest w cz~sci domej ;W!sr~tM Z!.;}§rodkl(Jl'Wli'go gyms
pii1fcelifra!is, w obszarze wi(\';czo!~ czwhrwo-demUiCilliowi':gl) ope?ClMhUVi
. .fi'oT1topwiewle.
. <l1%\t~1tItlJ)i1h1B~ I koro. sm'lko\'i~. _.- --_ :._ _ _ ..~ .._ _ -_.;-- -._ _ - -... . -.\
P'~romienisto£c czuciowa !i
(nGUfOn Ill) I..:.3
• .. · .. 1
I!
I.~:·::::::·:::..':::..:::·:.::.':..::::·:::::.·8:.~:::: ::.::::::.~::::;: :: ..~: ~;z: ' : ::::::::::::·..··..:···:·:··:·::·..·:········:..'1
. Imn:e" nerwu twnnonego, ( 'II\," J. Inuwu.j-;zyl<017o-gardlow",go 'Q 1D.'9 '
iner'l'm bl~dnego C ~ ') Ir=::::;;-n-cl-u·-Ol-l. l~) i~ t
gnl~i", nePNUh'1~rZ()Wego, (,..;'-u~) III,nervru)<tZy!wYio-gardlo!"ego C~f)'
I ucnvu b!~dneg(l( ;('-) ;. .. zs \..·= , - I
~;;:y
Rye. 8. Przebieg drogi smakowej.
W Jdinice prawdziwe uszkodzenia smaku widuje sj~ stoSl.ll1kOvvOlzadkQ.
Pacjenci zglaszajo..cYutratr;:czucia smaku eierpi'!. na ogol na zniesienie wl(chu.
Wszy'Jcy znalllY to zjawislw z wlasnych doswiadczen. W okresadl silnego
7..akatarz,:mia narzekamy na jedzenie "bez smalcu". Dzieje si~ tak nie' tylJco
dlatego, zc to co uwatamy za smale potraw, jest w duiej mierz~ ich zap2clwlTI.
9 Obserwacje ldiniezne wskazujqjednak raczej 'na ezr;: s CI 0 VI e krzy 2;0 w an ie s i'il d ro gi
sm ak 0'11' ej. Wydaje si", ze informacja smukowa dociera z jedilego j",dm smakowego do' obu
wzg6rz, ulega.jqc. ponadtc po drodze 'przefll\;zeniu w lzw. mostowym polu
5 ma k 0 VI Ym. Talcwke droga srrw.kowajest: bye moze, drog'l czterOl1eurollOWq.
" ,I". d~~ll~go, ie b~cZ~li~e Mogi Wyc,llOWej.' docJ~odzC\G do jqdra smalwwego,
, "I 'lid I., IN Jego kotlJorlct 1 VI' ten sposob ZW1~!cszaJil. ieh wrailiwosc na bodice
'II 11:('\VC.
I lillga sluchowa
I ), (Il~a sluchowa przewoclzi bodice od me c h a nor e c e p tor 6 w
, , "" ""1<0/( 7.myslowych wlosowatych) n a r.z '" d u s 1i ill ak 0 w ego, lct6ry.
I I tII,:sci,l. uella wewtlytrzncgo. P [e r w s z y n e u r 0 lJ stanowi
,,I,,, 1',llllowalO nWI1I1orha. 1:woju !lpinlnego slimaka grwg[iOfl spiml~
t,.1 I. J e j a Ie so Jl wchodzi w sklad rnen'l'U Slimlllw\'tcgQ nell'lIs.·
! I, · ,.I!'o, C7.:SCI UUenl'Vl !bJfzedsiQo!tOwo-sliilll'lRwwego Hen'US vestibrtlococltfeoris.
, ,,' IIIi i:d.SLOllkowo-Slimakowy doprowaclza bodice do p n ia ill 6 z g u.
korn sluchowa I
f·" ..... : .....:...~::.,,::.:.::.~: ..::.::.: .. ::: ..:.:.:..It"S:.:.:::~.:: ::·.~.:::·::..::::·:.:T·.::·:·.:::·:: .....
i l"ami~ W1:gOrl". rlolnego).':~:-i" iX Il...-....f • wst,ga 1100:1\1\ "
ij L cwio CL~"'IOroll'oane!j·
0,curon nO II
...... _ ..1.: :.~:.:: ..2'1S. _-_ -
ws!~ga lJoc-z:nn <:'"
cin}o o":n'orchoczneJ) .9Juchowe·~·,:i·"(
...... ·.. _.n. i
I
II
i
.:~ ..mlllerw przHlsion!,ovvo-Wmnhowy ;) II' ""t:=;;;;;::)
nerw s!iIll:lllOWV ~-,~ I
g a I,;>;;ell ~,rtT\!,§1i~wIf011'ego
i~f~}~i~~1:iJ{,'A~:~~~n~:~nHHf:p.......... ):;); .
kom0rlc~
············1i
( !lcmon I) oj·
I' ,'t' 9. Przebieg drogi s!uchow"i.
. Dr u g i I1l 11e u r 0 n e III drogi slnehowej jest kom6rka .i'turai In!:~11G1~'i::1!/'RH":tedulaego (brzusuacgo) IIl1cleus coclJlcowis rU1teniJr (vent/'nlis) lub
iii J(o~]?lki z;v..~jowe .z;Vli'\Z~nc z; nerwel11 pfl.r.o.bollkowo·slilllPkowym zachowujq pi~rwotny
1.:l;JaiL 1 S'l kOlllorkaml dwuulegullowy!lli.
II Zwej slirnakQWY ganglion cochleare.
. tylnego (gn:bieto'iVego) IlIlcllles cochlearis posterioy (tlonralis). P r z e b ie g i
: I Z a k a n c zen ie d rug iego n e u ro n U In 0 g q by c r 6 z n e: )ego
aksoll mote pozostac potej. samej stronie. pnia lub
przejSt na stron~ przeciwnC\., moteprzelqcz'y6si~na
. tr z e ci 11e ti r 0 n: (1) w jlJ.dne gonnymoliwid mwleus olil'flris SllperiOI', (t) wjlJ.dr"l-ed~!? cz\voroh()cwego nucleus COrpOfi5 trapezoidel, (3) w Jl'!.dn.e w9t~gi
boczr\cj rrl!derrs lemlli~ci lateralis lub tez (4) w j.\ldl'ie. wzg6~'ka. doln~go 11I4c!eUS
colliciJlrh1~riaris poluywy sr6dm6'zgowia. 0 d pow ie d n i0 do t~go trzec i
n e iii!j'ri' m 0 i: e z acz yn a c" s 'i ~ w jcdnym :r;m"f. o~rod1Hh'v. Alcsori
trzcdego new-onu taktemoze po z 0 s'f a¢p o. t y j' s a me j g t ~0 ni e
pnia m6zgn lub przejsc 'na' ShOlly .przeciwnq, Trzeci
. neuron k 0 n cz y s i~..w·. j~dn:e cialn. !w~:mkow21~eg~.pa"iysrodlwi7cgo
'.' w:Lg6n:a ,w~lells C/7T]lOriS g~rticillati llterlialis t;wllli8il. Stqd c z war t y n ~ u r 0 n
PI' z e z tz\V. promieni.stoi3t 51m:howll. radialia. aCl4stir;(l doc110dZi .do leory'
sluellowej. !(ora shrrdlOV"Il:l znajdlue si~ w p!@ci.e 5kroniowym lalms temparalis,
gdzic zajmuje (1) ;;:aru-~tY 5knmiowe popn;eczm~ gyri lerrrpot'ales transvefsi i
(2) srodkowA c~sc Z11Ih.l;/fm skron.iowego gn,mcgo gyrus tenijiomlis .~!!perior.
Wyniki llowszych banan .sugeruj% :te wlaseiwa dmga slucl.lowa moZe bye
tr6jncnronowa. Stwiei:dzonobowiem, ze ezres6 wYIlUstek wychodi:.v;;ych z jqdcr
slimakowych konczy sil( dopiero we wzg6rru. W kai:dym razie jest to d r 0 g ac z ((S c i 0 VI 0 -s Ie r z y tow all a. Dlatego jednostro11ne iniesienie s!uchu
wystf<pnje tylko VI przypaclJeach' us:l1wclzenia drogisluchowej na QdCll1t(U ad
reccptora do jqder slimalcowyell w\'lcznie, Uszkodzenie drogi powy:.t~j j8,der
slimakowych !lie daje wyrainych zaburzcn.· .'
DrQ1@J.)l"zedsionkowa
Narzqd przedsion1covl'Y zawarty w bl~(tniku przedsionko';YJ'ffi cz~sto
nazywany jest narlqrkm r6wnowagi, Seisle Illowi'\.c, narzqd przedsionlcowy
7.JJ.wiera r e c e p tor y c z u cia p a to i e ni a glow y' w pnestrzeni
oraz liniowych i 1cqtowych .przyspieszen· g!:o'wy
.zwi,\zanyeh "L jej Dlchami ba,di mchanii cia\a ob6jrnuja"cyini glow((. NariC\.d
przedsionkowy stallowi cz.ysc nella wewn~trznego. W sklad tego narz'l.du
.wehodzq pn'.'wody p6H(Qli!)h~ rltletm semicirclI[ayeS, .1:Rgiewlrn utriculus i
worcc1:.ck sacC1llus (tawmte w kaualach' p6!kolistych i przedsionku bll(dnika
kostllego) omz· Il£fW··. prz£dsAonko"tyY nerVus l·estibulalis, ez~s6 nerwu
pn.:ed3im.lkowil~sliml1iI\.Owego Ilervus vestib/;[ocochle(l/i.~. . . .
Drago. prz;edsionkowa rozpoczyna' si~ .w·mechanoreceptorach· (kom6rkach
zmyslowych wlosowatych) bt~dnilca przedsiollkowego, Pie r w s Z Y III
n c u ro n e 11\ tej drogi jest komorlua dwubiegul10wa Z"VVQjl!prvel!llion!{(}"weg9
grmglio:t l'e~tirwl/u·e. Del1dryt kom6rki zvlojowej llncIYvia receptor, q j~j a k son
w c hod z i do p n ia m 6 7. g U w nerwic" przedsionkowo-slimakowym,
gdzie k a 11 C z y s i l( w j e d n y m z .hi~le~· pru1Bion~w,rych nuclei
vesli!Jlllruf!;;. D i' u g im .nc i.J r on em jest kom6rbl jqdra przedsion\cowego.
Dalszy przebieg drogi przedsionkowej odpowiedzialnej za swiadorny odbi6r .
\Y[a;7,en z narzqdu przedsionkowego jest slabo poznany. P raw d 0 pod a b n ie
lJO(J;,~ccw~drujq p r z e z j G:dr 0 b r z us z net y 1no - dol new z g 6 r z a
du leory ciemieniowej.
12LS.Wawzrokowq
Droga wzrokowa, podobnie jak przedstawiona ponizejdroga w\;chowa,
pri:.cbieg<:. przcz nervI. czaszkowy, ktory rue jest prawdziwym nerwcm
ob'Nodowym. Receptorami w uk!adzie wzrokowym S'l czopki i pr~ciki siatk6wki.
3'1 to przeksztalconeneurol1y12. Talc wiltc pie r w s Z y ill n e u r 0 tl e ill tej
drogi S,t cwpld i pr?-cHd siatk6wki. Dr u gin e u ron, r6wniez w calosci
zawartcy w siatlc6wce, staoowi'l. Iwm6rld dwubicgunowe siatk6wki. Jedna
vt'ypustka kom6rld dwubiegunowej odbiera bodiee od receptora, .a druga
przc;kazuje je na lTZeci neuron. T r z e c iill' n e ur 0 n e ill. jest [{om6r1m
~Y1Tolmwo-z;;'V¥ojoW21 siatk6wki. eialo tej kom6rlci leZy w siatk6wce, ale jej
a k s 0 II 1'1Y c h od zip 0 zag a 1k l( 0 Cz n 'l' Skupisko akson6w lcom6relc
wzrokowo-zwojowych siatk6wki tworzy nerw Vl'zrokowy nen'lls op(fcus.
I kora wzrokowa II .. . ~ - _ \
I promienistolic \YZrokown .
j' (neuron IV) \
:::.::~~::::::.:::::::::::.:::.:::.:::::::::::.:A1'C:.:::::::::.::::::::::::.::::::::::::.:::::::::.:::: ..:::::::::.:.:.:.::::::.::::::.::::.:.:.:.:.::J,
I .. . pnsmo w>:rokowe I
\
il>( K-Q~t£i£~l~1m'~~ I~, l"-::'" nefTI' ",",ZI'O to \
!,~~"":=::,=:.:":c,,,,:=,,:,::,::,,,.:c=:.,c:=.,,=~-;.~..~·;~_:::_o_:;_J-::"--'~":1
I ... .. ( neuron rr) I
~.:::::':'::::.:.:: ...:::::::.: ..:: ..:.:.:.::::.::::.::'2$.':.: ..::.::.:::::':::::::.::':'::::.::.: ..:::.:'; ..:::::'::.::::':.: ..:::.:'.:.: ..::.:.::::..:.::::.:.~I neWflllln: r.iatMwld· .... Ii .~, (l1cUJonI). iI ~., :::_ ~..~I
-'"T- .
J 2 Z faklcm tym wi¥<\. site r6znice IV opisacb drogi wzrokowej w podrl(cznikach. Jedni autorzy
uwazajQ., te czopk6w i pr~dk6w nie nalcZy z<jliczac do neuron6w drogi wzrokowej, a inni
sqdz'l przeCiwnle. W zgodzie Z opisami w wi"kszosd polskich podr"cznik6w zaJiczymy
rcceptory do drogi wzrokowej.
Abony trzcciq',o IIC"1()fill IV Ilerwie wzrokowYlll docieraj,tdo pOZiOJIJ'1
s!{[;v;}';£or:,mi@ ',V:ICR'On[.1)W~·1:0 c!,i'Wfm ofJri~lJm. Skrzy:iowalllo llet'.JI6w w7.Iolcowycli
jest slcrZ:y2:ow;Jjjicm c7.ysL:iowym szczcg61nego rodZ3jU. Na stToHre przecivmq
przecllodz.1 w rum lylko te w1610l3, kt6re dotarly tu w jJfzysrodkowcj polowie
·nerwu wzrokowego i kt6rc riOchodzq z prZysrodkowej polowy siatk6'vvki.
N~torniast aksony biegn<\ce w bocznej cz((sci nerwu wzrokowego i pochodZt1GC I.
boczncj poiowy siatk6wki 11ie lcrzywj'l.· si\? A k son y t r z e c i e g (J
. n e u r 0 n u po przejsciu przez skrzyzowaniewzrokowe (alesony przysrocHcowc:)
lub po minirrciu go (aksony boczne) wytwarzaj'l.IH'BmO 1l':er<orWWte tmcll~S optic,'..>,
!ctore doc hod z i .d 0 dl1\!~ koU;mlwwakgo RHlcz:n£go we vvzgorzlJ. W tell
spos6b VI jednym pasmie wzrokowym· spotykajil siy i
raze In docierajq do wzg6rza wt6klla pochodz",{~e /
bocznej cz\;sci ncrwuwzrolcowego tej salJlej strony
w16kna pochodzqce z przysrodkowcj cZt;sci nerwu
wzrokowego strollyprzeciwnej.
C Z VI art y In . n e u r 0 n e m drof:,r1 wzrolcowej jest Ie.0 m 6 r k a ,i'~jJl~·a
cii1R;n tmlnn~!wTI'"te~o1Jbo[;mego 1fYz;gona (!udells cO/pm'is g~l1i(llf(!.1,i {(f[Cli'!1Iis
rlwrmui.· J e j w y pus t k a .wchodzi w sklnd tzw. promi-enn5~\}:ki 'lYJWIPf:!.uWC,!
. radiafio cpfic:? i dociera clo Dwry '.1<'xro!k.owej. Kora t<1 lezy w H~l,~d", PO~3'~,i:;:znnym
lobus ~cci(Ji((di:>,w (1) .hJrlJJ:i:d:rie ostrogQ'wej sulclla calcmimrs ora<: w.
(2) przy1cgEd~cych do niej obszarach 1,linim C!!neus i (3) ~<'lkU"~fJMj~ZlJ'~'iGW<'l~eg\)
gyms Un[;IlII:lk
W k 0 Il S e Iewen c j i c z ~ Sc i owego s k r 7.y Z 0 W an i a d l' 0 g i
w z role 0 w e j do lcatdej p61blli docicra inJormacja z obu siatk6wek. l,lic jest
to jednak ioformacja r6wnowatna. Do lciv~dej z p6llCHI. d6c1lOdzi infOi'macja z
bocznej (skroniowej) po}owy siatlc6w1cioka lej samej strOlly i prz.ysmdkowcj
(nosowej) POlO''!)' siat1c6wld oka steony przeeiwnej. Te rerz.llc 3[l<l[omicztJie
cZQsci obu siatk6welc - czyse nosowa jedilcj i cz~se slauniowa clrugiej .. Bq
cz:yunoscimvo takie S<lme, bowiem re:jesmlji\. bod:tce swiellne z tej samcj cz(~sci
pola widzenia. Biorqe pod uwagy odwr6cenie obraZ1.1 padajqGlOgo n<l sintUnvlc\:
w stosll\llcu do poIa widzenia, stwierdzirny, ze jedna p6Uarla olrzyulI\je z. olm
oczuinfol1nacj~ 0 prz:cciwleglej polowic pala widzenia .. 1JlJlymi slowy, k a 7;cl a
p6tkula "obserwuje" tylko jedn'l, przedwlegl<t, polowy
pol a wi d Zf. J1i a.
Podsumovll.~i~c: droga wzrokowa jest drog~ czteroneuwflowq, C;;~ySC£oW()
slcrzyzowanq IV skrzyzowalliu wzrokowym. Poczqt:kowo hi·egnie ona w
siatlcowce ok<l, a Ii3.Gt~pllje wytwarza nerw wzrokowy, skrzyz,owani", wz.rokowe ipasrno wzrokowe. .
Droga wzrokowa zasluguje na szczeg61nfl uwagy z kilku \Yzgl~d6w.
Ograniczaj'l.c siy do aspekt:6w morf9logicznych, trzeba slwierc1zi6, ze j('j
przebieg Il3 obszarze glowy, wtym takze w jamie czaszki, jest stosunkowo dlugi
i pod wzgl~dem topogmfii b~rdzo urm:maicony. VV przypmlku pmceSlJ
I" II \J1Jmvego dotyezewego gtowy z-achodzi stosunIeowo dute
I ",\vdopodobicllstwo objt<cia przezen jaIeiegos fragmentu drogi wzrokowej.
, I I, jaw y 11S z k 0 d,z e n ia drogi wzrokowej mog'\. by6 po m 0 e 11 e d I a
" I, \ I G II i a I 0 Iea 1i z a c j i z m i any c b 0 rob 0 w e j, bowiem obraz
[, I, \1~;/,kodze6,7.,.miel1iasi~ istotnie na przebiegu'drogi wzrokowej.
\ J ::z,kodzenia gtA~P.d()l~7l[M~;ji nemu wT-rollwwego daj'\. u b y t k i w p a Iu
, II ,',I: II i a Iy IIe0 j e d n e g a 0 Iea. Usz1codzema or! po:r,nomu SkrzyzOVil<oia
,.,1 '1,I,i~ pawodlljit u b y t k i w pol u wid z en i a 0 b U 0 C Z u. Jednak
1";,\,J):ldlm uszIeodzenia 5~1I.7Y±O'l'Vanil! ubytlei dotyczit odrybnych
',',,';\:i p a I a wid Z e Il i a d I a 0 b II 0 C Z n, natomiast przy
1.1I1!/,elliu liNl.:'ima wU<lJ>Bwwego hnb powyi:£j niego ubytek dotyczy
I II sam y e It f rag men t 6 W pol a wid zen i a d 1a 0 b u 0 c i u:
Rye. 11, Uszkodzenia drogi wzrokowej. Przeds\C\wiono schematycznie przebieg drog\
wzxo\\owej i n\ekt6re miejsca 11loi\iwego jej usz.kodzenla (1), towarzysz.a,.ce t)'m uszkodz.eniom
zaburzenia w polu widzenla obu ocru (11) oraz ich symbo\e graflcz.ne (m), A - S\epota
pr<lwego oka w wyniku zniszczcnia pn\\Nego nerwu wzrokow~go. B - niedowidzenie .
po\owicz.e dwuslcroniowe w wynikll miszczeni<l skrz.yzowania vnrokowego,
C - niedow\dzenie polowicze \ewos\ronnc w wynikll znisz.cz.eni<l prawego pasma wzrokowego.
D - nie:dowidzcnle lcwndrantowe !cwoslronllc p/JIIlC VI wyniku cz.~sciowego zniszczenla
promienistosci wzrokowej,
1\..•...." "" '
Pay maksymalnym zak1'esie zniszczenia poszczeg61nych slruktlrr obrazy
uszkodzen cl1'ogi wzrolcowej przedstawiaj'\. si~ w nast~puj,,-cy spos6b. W
przypadku 2;TliszczeniagaUd ocinej lub nerwu wzrokowego· mam)' do czynienia
ze s I e pol "- 0 k a po tej stronie. Zniszczenie skr:z;yzowania· wzrokowego
powoduje ubytck ezftscibocmej pola wiclzenia w kazdym oku, czyli .tzw.
n i e d 0 wid z e II ie polo w i c z e (1'6Zno im i en n c) d w u s I, r 0 n i 0 w e.
Zlllszezenie p~sma wzrokowego, tylnej ,c2{sei· ,wzg61'za, promienistosci
wzrokowej albo kory wzroicowcj powoduje ubytek cz«sci bocznej ,Pola "vidzenia
dla oka strony przeciwnej do uszkodzei1ia i cz~sci pr,zysrodkowej polu widzenia
dla oka tej samej strony. Jest to jedllatcdla obil oezu ubytekpo jednakoV'iej,
lewcj albo praw ej stronie. ,pola widZenia . i 'dlatego nosi nazw~
niedowidzellia polowiczego jedI1;Q.imiennego. Dla obu
oem ubytelc ten obejmuje cz~s6 polawidzeriia przeeiwn'l do nszkodzenia.
przeelstawione ht masywlle ubytki pola widzenia 'spotyka si~ cz~sciej w
przypadku uszkodzeniatyeh odeink6w drogi wZrokow~j, W' kt61'ych Wy~trepllje
sillle skupienie jej element6w. Proees chorobowy obejmuj'lcy pasmo .vnxokowe
mot.ez duzym prawdopodobienstwem zniszczyc je szybko w calosei, natomiast
do calkowitego zlliszczeniapromienistosci wzrokowej, Id6rej w16kna s "-
s i 1n i e r 0 Z pro S Z 0 n e na dUZyJllobszarze, mob;: dojs6 dopiero w wynikn
zniszczenia dutej czt;:scip61kuli. St'ld, u s Z lc0 d zen ia pro m ie i1 is t 0 Sc i
wz1'okowej ez«sto daj'lobraz ubytk6w kwadrantowych (tzu.
dotyczqcych cwiartki pola widzenia)1 u h, j e S z e z e. 111 n j e j s z y c h.
Oezywiscie, zasada jednoimiermosci tyell ubytk6w pola widzenia dla obu oczu
pozostajew InGer,
Droga w~chowa
Droga w~chowa jest drogit pod wieloma wzgl~dami 1'6ZiuqcQsi~ ael dr6g
czueiowyeh om6v.nonyciipoprzednio. Porrie\vaitlerWy wychowe 1'ozwijah siy
jako V(ypustki kresom6zgowia, poziom oc1bio1'ubodic6w w~chowych jest w
zasad2:ie ad pciczqtkupoziol11cm wlasciwym dlaic!\ percepcji. BiOfqc pod u\-vagr;;
wzglr;;dy1'ozwojowe mozna tet powiedzie6,te draga w~cho~a .VI e a I 0 S c i
zawartajest w. kresom6zgowiu. OCzYwiscie ella syviadomej
pcrecpcji boclic6w wr;;cho~yeh konieezne jest, aby bodice te osiiUil1~ly pir,;tro
korowe kresom6z[!,owia.
Pie r w SLy III 11e U l' 0 n e m drogi. w~chowej S'l ~l1)m{)rh~ 'l':!li!'yskrvvo~
nenvU"'Vc w~c\wwe, mies:;:,czqce si~ w nablonku w~chowy\1:i. jamy llosowej,
lch wypustki obwodowe, czyli dendryty, S<\. jednoczeS111e receptor ami
Wltchowy\ni.Natomi.ast a k son 'Y k 0 m 0 r e k. w Q 9 how y c h tV/OIZ<\.
ncmy wtt~hmve r1~rvi Olfl!ctorii i docie1'aJ'\. do opnQg"h.i W~dl1)'1¥~3 lmn·/ts
olfactodrls. Tu nast~puje przdqGzenie drogi n a d r u l'!i n e u l' 0 n, , lct6rym sit
Iwm6rlti mH'fallUe opu:);!;hlw~(.h\]w<ej. Alcsony komorelc mitralnych
pocuttkowo dmgq: p81!lmil w~dMlwego tm,cills o(flu:(ori'!:i, a n(lstfiPpie drog'l
'pr:l!tlult T/~~:bp•..¥ego bocz';fi1l'go .Me! o~""I2c1ori(/ latef'aUJ:, docierajq do Iwry
W(t~dw1;'¥ej, lezqcej na powierzchni przysrodkowej pl:uta skronioVvcgo lobus
kmj!om/i.l'. Tulaj czC(sc tych wl6kien konczy' siC(w przedniej czt;:sci Z.1kr~tu
pr,· .;y~nnl,ol(;mupowcgo gyms p(/raltippocampali,~, W obrybie tzw. hak'l I!IlCUS.
J .iC/.11C jcdnak wl6kl.1abiegnq l1ieprzerwanie dalej i kol1cZll.siy dopiero w czC(scl
srodkowcj zakr~tu przyh.ipokampowego, czyli w tzw. polu hOl.h1''tdlOwym arca
cfl(odti/lali •. Dlatego w ·odniesieniu do roli leary haka i pol a sr6dwycho~'ego dla
odbioru ""rateil. wychowych istnieje rozbieznosc pogl<td6w wsr6d badaczy. W
zasadzie jednak wlasnie k 0 r a h a k a u w a z a n a j est z a
pierwszorzydow'l. kOf(( w~chowq.
~ I kora w<;chowa II.........••.........................•...A \
I, .PI'l\±e1C ~~chovvy bouny
I!. pn~:~~.!'!ec!owe . I
,. .:~J;'''' ( ncuron II) Ii:::::::::.:::..::::::::':'.::.::.:.~::..::&;;;::::::::::::::~:::::::.:::::::::::::.::::.: ::::::::::::::..::::::.:::::::::::::::::::
I ;(~'. "b'";'o '''''.,m ( "~m,,') II ~Iciw~d~ .j1....... . .1
l'c)'C. 12.·Przebieg drogi w~chowcj,
POdSU1nowu,iC\.c:.droga wl(chowa jest drogcl dwuncurolJow<\.; rue
przechodZ<\.cq przez: wzg6rze i nie ulegaj'l.c't skrzyzowaniu, Wszyslkle te cechy(Jclr6tru;~fl. j<t od pozostalych drag czuciowych swoistych. Droga w~chow~
wytwarza nerwy wC(chowe, opuszl(1',?w~chow't omz pasll10 w~chowe.. .
Uszlwclzenie drogi w~Ghowej po jednej stronie objawia' si~ zniesieniem
wQchu po tej samej stranie. Jednostrollne zniesicilie wQcbu jesl waznym
objawem diagnostycznym. Obuslronne zn.iesienie wQchu r6wnicz moze bye
\\'aznym objawem, ale trzeba pamiQta6 0 tym,ze najcz,\?sciej bywa ono wynikiem
z:akalarzerua Iub inllej choroby nosa. . .
\o/:<;ger;(;!C tha{ffflwsl stanowi grzbietow'l cz'\lsc mif(uzym6zgowia,
zbudowal\Q przede wszystkim z' isfoty szarej. Jest ono
.pod z ie 1.0n e. p r z e z slqpe ilosci istoty bialcj, tzw. b I as z Iei
rdzenll~, nn kilka duzych czr.tsci zwanych tei jqclrand.
Cz~~ci Ie sit d a I e j d z i el 0 n e nap 0 d s t a vv i e r 6 Z Il i c VI
bud 0 w ie !< 0 ill 6 r k ow e j.
. W podziale na j<tdra (cz~sci) we. wzg6rzu wyr6tniarny: (1) .i1.l!H"\l
po§r~dl\.Owe lli!cleliS lIIe(iial//u, (1) jl}dro pi7Y5fodlwwe. (j;~(~ro pC~;Y5r(}dlwwe
gnbidowe) lluCleus mcdil/lis (fllle/CI!S rrrediafis dorsalis), (3) jq,1.kl1 snJdl1J!<'l5l:!W1iV«::
·l!uclei. iFl(nt!iHfliflltre'< (4) j,~dro pr71:uhJlie imclm.s (!flferhn', (5) j~(JrH ft}(}c~r,]If;
lfw:leuslatemlis i(6) j:tdro 5i81HwY/mtcltucl~~s rdlcu[ans.
~~)J. posrodkoVie
~~J.przysrodl:oVlc G. przysrodkowe grzbietowc).<,.\'\\'~jJ,sr6db\n!l0kowej;j.:. 0.,,~0J. przedmc
Ci!j. bocmc grzbicl.owe
{~}J,grzuietowe t ~:j .. boczne tylne
\1;1 J. poduszkl
''', 'I"" [ lL,·.:r.h ciaJa kolankowatego bocz.negoit!) J. QOCIJle -' ~\iiZawzg6rze .,
. r&'j. eiala kolankowntego przysrodkuweg(,.
~
r::~j, brZUSl.ne przednie
"'-. . f,'.:.ij,brzuszne boczneE ii~.j..brzusz.ne tylno,p!7:)'SlOdkowe~¥J.brzuszne . i1-
J?fiJ. brz\ls;;ne tylne r~'J. urzuswe lylno·\;ocz.lle~:) ;'.W~j tylnc 'iflh UJz.uszn(: tylnfJ·clolnc
Ryc. 1. J",dm (cz'rsci) \vzg6~. Podzial jqdra bocz.nego wzgarza. Klarnr", z linij kropkowancj
pOl1\.CZOho zawz.g6rze z j~,drcm grzuietowym z racji podobnej topografii (polotcnic
grz.bietowe), klamrq Z linii przerywan~j polqczono z.awz.garze 7. hdrcm bfl:usznym Z racji
podobncj czynnosci (odbi6r bodtc6w z drag czuciowych swoistych).
bIns?!:"
rd"elUlll
wcwLJ~lL!.na
blaSIJ<:a
rdz:ennazewn~lrznll
lZ.yc.2.. PO,thial wzg6r:z.a. I - Wzg6r:z.~ w ;vid.oku od. g6ry. Za.znaczona pllls:z.czyznllp~zekroju
jlolca2aller"O na nast,?pnYIll ~chernacle. lakie dalej na kaidym schelllacie :z.aznaczona jest
I'laszczywa pr:z.e,kroju kolejlle.gO, ~chemlltu. II,-.Ptzekr6j czolowy wzg6rza, III -Pr:z.ekr6j
pOpl~eCZtlY wzgOlza. IV - Prze!croj skosny (zbltzony do strzalkowego) przez i'tdro bocznc
wZGorza. V - Przekr6j skosny (zbliz:ony. do czolowego) przez tyln!\c cz,<sc jqdra bocznego
wlg6rza. Na wszystkich schemalach jqdra wig6rza oznaczono takimi samyrni syinbolallli, jak
I1R rye.l oraz w tekScie obok.
J '10 d rob 0 c z n e dzielimy na (A) i=ldn-c gr:Ebietowe nucleus dorsalis i
(C) j1l.dl'O br:OI!3;<;]\le fll£clel(S l'<mfrali.~. Jako trzeciq cz~s6 wyr6zniainy tzw,
~r,)zmw:cgor:::c metaawlnmus, kt6re topograficznie zYvi¥ane jest wprawclzie z
.Iqdr~m grzble~oV"Yl1l, jednak pod wzgl~dem czynnosciowym ma' wi~cej
wspolnego z jqdrcm brz\lsznym. J q,d r 0 'g r z b i e tow e sklacla si~ z
(:~}hdra bncmego gn:r",~l,';jIH,\,d;f~o IIl!clws la/emUs dor.;alis, '(b) jll:dm boctillego
tyhnego Iwcfer~5 lu(<!mIf.v pu~(£I'i(Jr oraz 7. (c) j~dell" paou§;dci nuclei prdvirraris. Do
z a w z g 6 r z a nalez'l (I~) .U;l(!ru cin!l, IwJ.mnhw,Yatego boc;mego IIIlc!ell.~
corporis gimiculati lareraN,. i (n') I'U.yflli'llllnwwego rwcleus corpof'is geniculati
mo[ialis. W j qd r 2:e II I i.1I :; ;, II y III wyr6iniarny (f) j~Q[,O hn:mi:me
,przednie IUlcleus ventralLf anterior, (g) jl1dll"o,bn:Qn~2me boc7!:Rl.c,IwclellS l'enfrillis
faternTis, (h) j~l~ro br;wiJ:r.ne tyln~ nucleus ~'eflira{i.sposie!,j~ri (It) jqdrarylne
nllcld postulores. J q,drob r z u s z;net yl h e dzielimy dalej l1a (Ct) j~ d ['0
'.. ,bnus:we tyhw-przy5rodlwwc II/Iciell~' ventralis postei-omedililis,. «(3). j'ldm
brwszne tyln'!)~boczilJe nucleus velltmli.1 po:;fe~olai~ralis i (y) jl1rlllo . bniaincllw
.tyltio-dohl'.e lU~cle(j,s veNtralis posterol~iferior.
, Z ruelct6rymi ja,draini wzg6rza· spotkalismy si~ juz pm omawiauiu dr6g
CZ\lciowy~hswoistych. Jak wida6, wszystkie one nalezet do j'ldra brmsznego i
zawzg6rza. Ta c~s6 wzg6rza poSI'edniczy w przekazYwanittdo leory bodZc6w
·cZ\lciowych.I1Ulecz~sci wzg6iza pelniq, istotn'l rol~ w czynnosciach ritchowych
i wegetatywnych. Wzg6rze bierze tet udzialw czynnosciach lcojarzeniowych
kory m6zgowej. Ponaclto ma wplyw na og6lny stan czyIillosciowy leofy i moze
'clzialac na nif\. pobudzajq,co lub hamujq,co. Z clrugiej strony kora lItOzgowa
wplywa na stan wzg6rza.Istn.ieje scisla tale:tnosc czynno~ciowa tych dw6ch
cz~sci naszego m6zgu. Dla poszezeg61nych jqder wzg6rza zalezliose' ta moze
polega6 na wzajemnychodclzialywaniach zwiotnych Jub' nie miee taldego
charalctem. R6:tnica' ta stanowi poclstaw~czynnosciowego' poc\zia1u j'lder
wzg6rza na jqc1ra swoiste i nicswoiste. Jlll.dra sVYoD!.Jtepolqczone s<\.
dwukieruillcowo.,z wydzielonymi obszarami .leory.
m 6 z g 0 w e j. JlJch'llllieswoisl:c' inajf\..polq.czenia priede wszyst1cim z.
r 6 z n y ni i 0 Srod k a in i pod k 0 tow y m i, a iell. 'P 0 1q,c zen i a z
korq, ~ajq inny charakter, '
J:tdra S'Wosste diielimy clalCjna j'1dta rzuiowe i lwjan:<eni~'We. J 'l d r a
r z u tow c, czyli' p r z e k a :fil i k o'W e, Sq, tY1TlJ,przez kt6re przebicgajq
drogi zmierzaj!1,ce do leory z osrodk6w podkorowych rQ:tnych uklad6w. W
zalei:nosci od rodzaju llkladu, dla kt6rego praclljl\, jqdra' IZut()we mozelllY
podzieli6 naf.zt!c~ow,c, ruchovve irqbkowe. J q,d r a Ieoj a r zen iow e s~l
szczegolniedobrze rotwiniQte u czlowieka. Jqdra te przyjmuj<tbodtce z innych
jqder wzg6rza' oraz z r6Zriych. osrodlco\v podkorowych i lqcz'l si~ z korq,kojarzeniowC\.. , '... . ..
Sak juz wspamniano jlldra niesVl'oist~maj'l poh\.czenia z i'6tnymiosrodlcami
padkorovvymi. Hie oznacza to jedna1c, te rue ma.!<tzup~Jnie zwlq,z.1c6wz lcOf'l
m6zgowq. Do kary trafiaj'l boerne odgaJ~zicnia' polq.czeil wzg6rzowo-
poclkorovvych. Boc.znicc te clochodz'l W spos6h rOL'.>ianydo wielu r6tnych
obszar6w kary, dlatego zwyldo silt· m6wic,' ie 'dochocJzq, do calej kory. Nie
nalcZy jeclnak tego rozumle6 doslownie. Nie' nale:iy tei lckcewa.tyc tych
pol'l.czen.tyUco dlatego, ze Sq, utworzone prze'z boczne' odgall2zienia aksoi:16w'
wzg6rzowo-poc1lcorowfch.Jqdra llie5W~)istcprzyjmuj'l tet ~v16bul korowe, ak
niekonicczIlie z obszar6w kory, na kt6re' same odclziatujq, cZyJi iell polqczenia z
koq nie @.ljq ehorakteru polqcze{t zwrotny.ch.
J '1d r a In i c z u c iow y in i wzg6rza s~ poznane juz przez nas j'ldra,
1I11.ei': kl(ne przebieg~",'swoiste drogi czuciowe. (1) J~dro brrusme tylKHI-
IdH~'[,iH~przckazl!je do !eOly czuciowej bodice czucia' somatycznego z
fl!Js7:arll zaopatrzenia nerw6w r.dzeniowych. (2)J~.dro
I:Jfl,mJZ:1l1fC tybno-przy§rodlwwe pelni t~ sam<t role;: dia 0 b s z a r u
un c r w i a Tlego p r z e z n e r w y c z a s z Ie0 we2. Wydzielona
przysrodkowa cz~M paWYZszego jqdra jest 0 S rod Ieie In sma k a w y m
wzg6rza. (3) J~d['o br:wsznne t)'Rlilo-dolne zwi<p:anc jest z in for 1ll a c j 'l
P r zed s i 0 II ka w q.. (4) J1¥.clro Cimla l!.Olml'R&.o''l'~tego boczncgo stanowi
wzg6rzowy oSrodek wzroku, natomiast (5)j'tdro ciala IHlJanIJo~'atego
pn:ysrQdCwwego jest wzg6rzowym 0 Srod k i ems I u c h u.
{
J'lclrO czuciowe
[
J f\. d r a r Z U low e Jildra ruc1lOWC
_ J 'l?ra r~lJkowo
Jlldrn kojar7.eniowe
Hyc. 3. ,Podziaf czynnosciowy jf\.derwzg6rza.
Do j 'l de r r 1Ic h 0 VI y c h nalci'l j'ldro brzusme przednie oraz j'ldro
brzusznc boerne, kt6n~ p'aSrcdnicz<t w przekazywaniu
illformacji z ruchowych jqder podIeorowych i luazdzlcu
d 0 'le 0 r y. (l)J~dro bnusme przedll.ie pol'lczne jest z tzw.k a r q,
p r ze d rue how q, a (2) j~dro brzuszne boo.:ne - z Ie0 r 'l rue how a.
Niczalc:z;nie od nazwy oba obszary leary Sq korq ruchow'l (patrL ~tr. 78). -
J ~ d ram i uk Ia d u r 'l b Ie0 W ego S'l: cz';':sc jqdra przysrodlwwcgo .
gc.:::bietowego i j",dro przedn.ie wzg6rza. (1) Jltdro przysrodkowe grzbietowe
posrewllczy p 0 m i ~ d z y ci a Ie ill m i g d a Iowa t y mi' k 0 r 'l
G Z 0 f 0 W 0 - 0 c Z 0 do f 0 w 'l.- (2) J:tdro pri10duIe otrzymuje infOlmacje;: z
cia! s ute c Z le0 w a t y chi przelcazuje j'l dole o.r y z a k r ~ t un b r l( c z y. ',.
J qd ram i Ie0 jar zen i 0 w y ill i wzg6rza sfd'ldia poduszki, jq,dro boczne
lylne oraz CZll!sej",drn prZJ'srodkowego grzbietowego. (1) Jqdra po(]wlllu
poI,tczone S'l ze skroniow6-potylicmo-ciemieniow'l kor'l' kojarzeniowq, zwan'l
tet t y I n y III 0 b s z are III Ie0 jar zen i 0 WYm. (2) Jll.dro bocwe tylne
?·W przckazywuniu informacji b610wej z obszanJ zaopntrz.enia zar6wno ncrw6w
rdz'Oniowych, jalc i nerw6w czaszkowych, uczestni.czy prawdopodobnie jqdro trIne, awlasciwie Gala grupa j!tder tylnyGh.
I
kontak1uje Sl;; z C7.Y~;Ci'l ciclJlicniow'l tej kory. (:3) Jf12ulff'o
PJrZY5ro{~I,,\Hi'~ ~n;R.Jndo9'Ye jJol:lGt:Onejest z Ie0 r Q Ieoj a r z e 11i 0 W :1.
przyhodlcowej Vo.V/ico~chlliplata skroniowcgo oraz
k 0 r q Ie0 jar z e 11i a w 'l p I Z c de z 0 10 VI <t (palTZ str. 80 i 81).
Ud:z:ial jqd'Or swoistych VI pracy poszczegainyeh obszm6w leury jest duzy.
Swiadez'1. 0 tym objawy uszlcodz:ell wzg6rza. Przy llszkodzeniach wzg6rza
v/)'sl):powa6 mogq zaburzenia czucioyve, ruchowe, emocjonalne, zaburz'Onia
pami~cj, a nawet zabu.rzenia mow:\'.. Lista objaw6w spotylcanych przy
uszk(JcJz~niu wzg6rza Ilasuwa przypuszczenie, ic pewne czynllosci,
przypisywanc prZez nas korze m6zgowej, mogq, bye zaktne aibo wsp61za~e:tlIe
od wzg6rza. Bada.llia nad tym problemem s'tbarcJzo tmdne z llwagl IHI heme
poIqczenia pomi\<drj wzg6rzem i kont. . '. .
J it d r a In i n i e s w 0 i sty 111 i wt.g6r:t.a· Sq, j<tclra posrodkowe, jqdra
sr6dblasz1eowe, a bye mote lalcze j'ldro b,rzllszlie przednic. 0 cz,yllnosci
(1) j~~Rell' posfvdllwVY}'ch nie wiemy wlasciwie nie .. JC? p(jh~czenia wSIWWj'l na
. zwi3cZckz uldadem fClbkowym,jednuk sposab promlemowama do kory rqbkoweJ
ma. wyrainie charakter nieswoisty. Do jqder iueswoistych bywa tez zalJcz9.nc
(2) jlldro brznu§,me HH'ZI<:l!1ilIne, kt6re wymieniJiMny wezesniej jako jqdro r~rdl~wc.
. lege pOfqGzeIlia z korq, majc:t rzeczywiscie dwojaki charakter. BoczllIce Jcgo
aksonaw zmierzajqeych dokory przedruchowej promieniuj'l. jecJnoczeSui.e '~
spos6b rozsiany do leury przedczolowej. (3) J~(]ra sl\6dbJusdwwe zalicza.llc S'l.
do ukladu siath:owalego. Przypisnje si~ .im role;:w przekazywanill od pewnyclI
neuron6w tWOfll siatkowatego pnia do leory pobucb:ei, ZWi'1Z:,il1\ychz
vlywolywaniem stallu snu Iub czuwania .(patrz str. l40). PO!'l.cz!;;nia w~~I:sz,o~ci
jqder sradbiaszleO\vych z leor<\.lriajq nicsv/aisty charakter. Jedn<.1kS'l.wSlnd 11Jell
.wyjqtId Gak np. j'ldro srocJkowo-posrodkowe nucleus cenlromcdiaJllIs).
J q d r 0 s i a tk 0 w ate, zalicz3ne cz~sto do jqcler llieswoistych, jest
szczeg6!nym jqdrcmwzg6rz.a. Wlasciwie powinna bye ono ldasyfikowsllC
osabna jak.o jn!.Rro KHldkonm'\C wzg6rza, pOlJiewaz W ogale 11i e r z u t l! j e do
Ie0 r y. Usytu~wanie tega jqdra sprawia, ze biegnqce W obll Ieierullkach rJr 0 g i,
! q,c z q,c ek Of ~ i w z g 6 r z e, m u s z q s i ~ p r z e 7..e 11
przedosta6. Bocznice tych drag docllOuzq do j'lc:fn
siatlcowalego, a one wysyb. s\.voje aksony do wszystlue1l
po z 0 st aI y c h j qd e r. VI' z gar z a. J<tdro to, z racj! usytuoyv~nia i
polqczen,· jest wiQc idealnYfl1 osrodkiem do sprawowarilu kon(r01l \lad
kornunikacjq pornie;:cIzYwzg6rzem i kOf'l. Dlatego uwazane jest za osrvc1ek
odpowiedzialny za selekcjy infonnacji docierajqGych z.e wzg6rza do kc:ry. Tak~
se\ckcja VI oczywisty spos6b gdzieS zachoclzl i zwi'tzana jest z r6:tnyull stan31ll1
czynnosciowyrni lcory,takimi jak starr sknpienia uwagi czy stan cZLUllosci.
. Obarczanicjqdra siatkowatego taIq wl~snie tlmkcjqjesljednak tylko hipolez'1..
-,,-
JAD[{A WZG6RZA
ir6dta informllcii I i<tdro kicrunki promieniowania
lAuRA SWOIST!;
Jadra !"Zutllwe
~--Jadra czuciowe
,I, (lgn nlzeniowo-wzg6rzowa,j, brzuszl1e tylno-boczne
kora czuciowa (reprezentacja
1'/::1 ',:I~Ql:,,-ysrOllkowa tulowia ikoilczvn). f-t
,I, <l1',iIr6jdziclno-wzg6rzowe, j. brzusz:ne tylno- kora czuciowa (reprezentacja
111(lga sIlwkowa prrysrodkowe glowy),B
<11<I!',;;JJr,.edsionkowa ( 7)u i 1. brzuszne tylno-dolne !cora orzedsionkowa( 7 );II'llidsacja b610wa Z dragi kora ciemieniowa i wyspowa
III!l_lliolVo-wzg6rzowej j dragi j. tyine (wieczko ciemieniowe i wyspa
1"-'idLidno-VlZg6rzowej (7 ) , pod tvm wieczkiem) (7)
11;'::'110\\'zxokowej. ciala kolankowatego
kora wzrokowa, ~
._----bocznel1o
';<I"i\l wZGorka dolnegoj. ciala kolankowatego
kora sluchowa, ~Drzvsrodkoweg~ -
J'Idra ruchowe
)'..III.:a blada i istola c:wrna,j- brzusz:ne przednie* kora przedruchowa ~
(II';j;,d.ielc) - "
1I1,'»)dz,cle,(gallea blada i istota j. brzllszne bocz.ne(:/,:\1[~~_
kora ruchowa, ~
-Jadra fqbkowe
c.;;llo migdalowate j. przysrodkowe ** kora czolowo-oczodolowa, ~
,-j::la slItcczkowate j. przednie kora zavJ'etu ObrliCzv, 0
JlId.-1I Iwjarzeniowc
!lOcZIlir;e drogi wzrokowej, inne Ij. pOdllszki
leora leojarzenjowa tylna
j;ldm wzg6rm(ciemicniowo-potyliczno-
-skraniowa) ~
illne jqcJra wzg6rza j. boczne tylneleora kojarzeniowa
ciemkniowa, ~
l'0dwzg6rze, inne ja,dra j. przysrodkowe ;,;,llora kojarzeniowa slcroniowa
wzg6rwprzysrodkowa i kora
lAlIRA NIf.SWOISTB
kojarzeniowa przedczolowa, ~
oSl'ocJki r6znych llklad6w,j. posrodk6we
osrodlci podlcorowe rqbkowe,
bocz:nlce do "calei" leory
inne hdra wzg6rza, j, sl'6dblaszIcoweosrodld llkladll siatkowatego,
bocznice do "ca1ei" korv
cz;os61;ory j. brzuszne przednie*boczllice do kory
urzedczolowej
--Jaclro podkorowe
lJocznice dr6g wzg6rzowo-
!;(Jr(Jwych i dr6[1 koruwo- j, siallcowatc inne j'l.dm wzg6rza
wl,g6rzoVlych ~_._~-~_._--~-
Ryc, 4, J'ldra wzg6rza j ich pohtczcnia (-( ~ ,- pn!;\C7,cnill zwrotne, • - dwojuki charakter
[Jol'lczeh, "'* - cZ<;lSCj'l.dra),
,Kora m6zgowa jest powierzchownie polozon<\, warstw<t istoty szarej
kresom6zgowia, W procesie filogenezy kora ksztaltuje sit( wspos6b ciqgly.
Moma jednak wywnczy6w nim trzy etapy: rozw6j kor,y dawnej; kory starej i
kory nowej, KonndnWll:A paleocortl!X, zwiqiana Z odbiorem v,raten w~chowych,
rozwija sit( U kr~gowc6w wodnych,_.~(ora star~ arc!Jicalte.J') osiqga pelniQ
rozwoju u gad6w. Wreszcie horn nowa-iteqcol'tex rozwija sit'2u ssak6w', w tym
najlepieju 113czelnych,Wsr6d tych ostatnicll w szczeg6lnyspos6b wyr6:inia si~
czlowiek.,u 1ct6regoponad 90% kory stanowi koni nowa. '
Chociat wystt(puj<tWyrgine r6:tnice porni~dzy poszczeg61nymi obszarami,
k 0 ran 0 vi a wszt(dzie zbudowana jest. wedlug wsp6lnego TJlanu, tm.
skI a d a s i ~z sz e §, c i u w u r s two Poszczeg6lne-wnrgiwy !lOry rue
tylko r6tni<t si~ lni~dzy sob<\,morfologicznie, ale takze mf\j<t Innepolqczet1ia.
Opis polqczeii poszczeg61nych warstw leoryprzckracza ramy niniejszego tekstu,
jednak warto \yiedzie6,te po!qCZelUa te Sq wysoce uporzqdkowane. Warstwy
korowe nie stanowiq jeclnostek, czynnosciowych leory. 'JediJI{/§H!.mmi
Clynnoi5dllYl'ymi Iwry S<\ w Y ci n lei 'ko r y pro s top a dIe do j e jpow i e r z c h n i i 0 b e j ill U j q,c e 'W SZ Y s t k i e j e j war s t w y,
Jednostki czynnosciowc mog<\rniec pcistac tzw. s!up6w lub plytek korowych.
Poniewaz poclzial makroslcopowy p611culokizal sifj!malo i8totny z punktu
widzenia fi:zjologii, pods taw do poclzialu c:r,ynnosciowego lory poszukiwano w
jcj budowie milrroskopowej, Nqjbardziej przydatnym okaza! si~ iP'IHllz:i?ll IHli'Y
do1conany przez rkmllllil!l1JiHla, bazuj<\cy na r6znicach w bllclowie
m 0 r f 0 log i 6 z 11e j pos'l.czeg61nych obszar6w ]wry, polegajq,cych 111,in, 11~1
r6tnej ilosci warstwkory, rozllej g,rubosci poszczeg6lnych \~arstw, r6:tncj
morfologii kom6rek wchodzqcych w sl~lad poszczeg6lnych warstvv2. Drug'),
wazrrq, wskaz6wk<t okazala siQY'isp6lzaleznos6 pomi~dzy
kor'1: i wzg6rzem,bowiem jedynie kora c1awna nie
p 0 s ia cla pol <\ cz e il z e w z g 6 rz e m.
Okolice kory ,kt6re potrafimy powiW--acmniej lub bardziej scisle z pewnymi
czynDosciami, na:z;yv.;amy volulOOi lub G3'l;odl~mi tml'o'll'ymi okreslonego
rodzaju. \1,/ ten spos6b wyr6triiamy np.' korowy osroc\ek wzr0kuC'E'j lcorowe
11:'ora slam archaeccortex, \cora davma palaeocul'tex,2 Powierzc1mia lwry zostala podziclona przez Brodrnanna na ponad pi~cdziesi<tt p61,
oznaczonych K()lejnymi lic.zbami. Podzinl ten byltiztipclniany p6iniej' pi:z~z innych badaczy iniekt6repol!\ zostaly dalej podzielone na mniejsze cZE{sci, oznaczane symbolami sklacJrrj!l.cymi
si~ :z liczb i liter.
(1:'.1 ()dki mowy. Pola .I(O[Owe posiadajqee polqGzenia przede
w :; :)".y s tie i m z II i z s z)! mi p i ~ t r a ill i uldadu nerwowego nazywam1'
1:llIbullli n·.p~(llwynn~i Icory. Osrodki, w kt6rych wsr6d pO!qGzen g t6 w n e
lllicjscc zajmuj'lc pot'lczenia z iUllymi obszarami kor1',11a7.ywHlny (JsnHA!.nmi Hwjm.loz;enRowymi.
Olifouki rzutowle mag<\. by6 zwiqzane z uld:adem czuciowym, ruchowym Iub
l<jbleawym. Niekiedy z jedri'l funkcj<t.zwiq,zanych jest kilka osrodkow tzutowych.
OIu-dia si~ je w6wczas jako osrodki pierwszo-, dlllgO- i trzeciorz~dowe. Pola
picrwszorz~dowe sf\:najwa:tniejszymi dIa okreslonej cZyllilosci u czlowieka i ieh
usz.kodzenie daje ez~sto wyraine objawy ubytkowe. T1'lko takie pola rZuto\ve
b,~d'l przedmiotem dalszego apisu. . . .
~,
Rye. 1. Powierz.chnia g6mo-boczna omz powierzchnia przysrodkowa i dolna p61kulim6zgu.
. O~mdki Iwja>teniowe leory. ,mog<t.bY6·: seisle zwiqzane Z· jednym
o~[()dk1em rzutowYI1~lub mogqpelnic roI~ poia kojarzeniowego wsp6Inego dIa
WJelu. osrodk6w .. Plerwsze z nicl.l nazyw~e s'l. k 0 r 'l. k 0 jar zen io'w 'l.
s w ~ : s t q, .drugIe : Ieo.r <t k.o Jar z e Ul.OW<t. pol i rrt0 d a I n 'l. Z uvyagi
na SClsly ~l<t.zelc pol lcoJarzemowych swolstych z poszczeg61nymi osrodkatni
rz.ulowyml, wydaje si~ l\Z<lsadnione omawianie razem takich zespo16w. .
. Pola korowe (a w szczeg61nosci poia rzutowe leary) charakteryzuje
okr cS10ll?, porz<\.dek, kt6ry.w jakis spos6b przypomina
()pogra~lczllY porz<t.dek reeeptor6w lub efektor6w lla
(:,b w o~~z I~. J!C0m6~1ci.Jeary ~i¥<1ne ezYnn~dowo Z peWl1'l okoliq ha
(:~J\vodz~efeZ<\.bhsko S1ebl~. InaczeJ: poszczeg6ln~ '0 b..s z a ry d a n e j k 0 r y
L..ut0v.:eJ r e pre z e 11t UJ c\; oheslone. 0 k 0 11 ceo b w 0 d u. Z kolei, talc
rOLUllllClnck ~ r ~ we. r e pre zen t a c j e okolic obwodowych, Sq ulo:tone w
stosUl;ku .do slebre w spos6b, lct6ry nasladuje ulozenie tych okolic w Ilaszym
orga~lzIIU~, tZ11. grupy Jeom6relc korowych czynuosciowo . z w j <\.Zan e z
s;lSl.aduJ~cymi olcolicami na obwodzie, r6wniez ze sob<t
S il s I ad U J 'l.. Np. oJrresleuie "r e pre zen t a c j a S0 mat 0 top 0 W a"
()ZlJacza talae up 0 r z a..d k 0 1'1' ani e obszar6w J.cory zwi<t.zaoych z
poszczeg6luymi cZl(sciami na:i7:cgo ciala, kt6re jest. z g (1 d 11e Z 0 g 0111 Y11l
P I a 11 e m bud 0 \V Y c Z 1() IV i c k;l. W tej reprczentacji obszar leory
zwiqzany czynllosciowo IIp. z przcdramieniem, czyJi I.wrowa reprezentacja
..;, " 'przedramieniFl, bt;:dzie leial pomi'(dzy korowq reprezentacj<\. ramicllia i korow'l.
rep·rezentacj'l. r~ki. Plastycznym sposobem' przedstawienia reprezentacji
soma.totopowej jest uarysowanie na powierzclmi kary tzw. f.Zlll{),'YA<C'Ci'.n'lll
horrlUnc/dlj.~. Jest' to stw6r uieeo dziwny, ale zacbowujqcy phm budowy
czlowieka.
Pola korowc VNipzatlCze swiadomyui. odbiorem illforuWgi GzuciolY£i
Rzt'lu,u,wm !mlra 5'!}mmatosen5~rycz:rr\1l3 leZy w (1) bnqhh.ne §n~-d\f:i.Ow~i orm:
(1) bezposredllio do tyl:u od nicj w x:JlI~Jr'fdte7ln~rolllkmY}'m i 'tV P) ilylnej
cz!t5d pn:.nd[~~(IlwRosHHHwwegv. S::tto poJa 3a, 3, 1 i 2 wg Br6d11lc\l1na. Kora
czuciowa jedtiej p61kuli stanowi, z malymi wyjqtkami, r cpr e zen t a c j ~
somatotopOWq przeciwnej polow1' ciala4. Na powierzchlli
przysrodlcowej p6rku]i znajdllje si~ kolejno od doh!: rcpre;;:cntaGja kOIH;zyny
dohlej i reprezentacja lcrocza, na powierzclmi g6rno-bac:wcj lcolejno ad g6ry:
reprezelltacja. tulowia, JcOl\czyny gomej i glowy. N aj w i ~c e j m i c j sea
zajmuj<t r e pre i e n t a c jag low y. i r y k i.. Taka ll.ieproporcjonalnosc
jest typowa dIu czuciowych i ruchowych p61 korowych, w kt6rych w i e I Ie0 S (:,
r cpr e z e II t a c j i .d.anego obszaru 0 d pow ia d a g ~ s t 0 s c i i
j a lC 0 s c i . j ego II n e r w i en i a, a nie jego rozmicuotl1. 1m bogacicj
lIner-wiony jest dallyobszar dala, tym wi~kszq powierzchni~ lwry zajmuje jego
reprezclltacja. Z tego wlaSnie WYllilcazn.ieksztalcenie czlowieczka na mapie kory.
Rye.' 2. Rzutowa kora somatosensoryczna.
Dot yI U od. rzutowej kory somatosensOlycznej, w polu 5 j 7, czyli VI
p!acilm demicRlioW1'f1l1 gonlym lobulus jmrietnUs ;'i/{flerior, z n aj d.nj e s iQ
somatoSenl50rycma !l.l,lra 11ojlJrzoeniowlJ..
J Kora ta nie zawiera .reprczenlac;jj receptor6w b6lowych. Prawdopodobnie korowa
rcprezentHcja b6lowa znajduje si~ w <;z~scitylnej !cory wyspy, przy cz.ym jest to bye 1J10ZtJ
reprezcnlacja obmtrontJa.
4 W kOITesomatosensorycznej po b:i.dcj slronie znajdujemy ObusiTOIlll'l reprezr:nV;r;jt;:obJlicy
ornlnej iokolicy kroczowej.
Us~l(Qdzelljc. kor?, som3losensoryeznej, wbrew oezekiwaniom, rzadko
Powo~uJe ealkoWlle ZIUeezuleniepo!owieze przeeiw11ej polowy ciala. Typowe snatollllast d y s Ier e t 11e Z a bur zen ia e z'u e I' apt . il. .
. . 0 s ronleP r ~ eel. w n e J ciala~. przcde . ,:szy~tk!m czucia glt;bokiego
dysLr~mJl1at)~W1JcgoCzucla dOlyku. NlelCledy rrumo zaehowania podstawowych
(1l11~cJr:)zUGIOvvyc~mOZna zaobserwoW~6 tzw. as t ere 0 g n o'zj I( r y k i .
pI," e C I ":' 1e g 1e J q. 0 us z k 0 d zen I a. Objaw len polega na niemoZnoscimzpOZ[J<l[ua przy pomocy dotyku przedmiotu trzymanego w rreku.
. r.~om .w;p;~·ofww:c n:utO'lo/81 leZy w (1) Dn!Xdlzie olltrogowej
V) :m:yJ.;:gq;1l.cych cZt,;.s?ia~h .f.d1iilDm i (3) plll1~1! j.p;yfww2tego, zqjrnujil.c .
pole /7. \~ polu ty.m zlIaJduJe Sl~ reprezentaCj a przeciwnej polowy'
IJ() J a :'1' t d z e.n I a. 1\1a ona li leI a d rei i n a lop 0 w y, tm. sqsiadrUC1.ceJ)lola slaik6wk! reprezentowane s1t w. sqsiadujqeyeh . obszaraeh k ..
I(e.prez~~tacja pl~mki z.6ltej jest bardzo duta, (znac~~~
1V1yIcsza lllZ re[)r~zentacJa CZ'tSCL obwodowycJl sialk6wlci) i le.zyz Iylu.
!(cprezentacJa dolka Srodleowego zllajduje siQ blislcoIJ 1e g \! II a pot y lie Z Il ego.
Wok61 IcOIY rZlllowej, w polach 18 i 19, leiy wz/'olwvva [[ora
llv]"'-;fI?;H:uOTI'@. Pole 18 oclpowiedzialne jest za percepcj~ gI~bi obrazll, a ,y polu
19 ojJr3covvywcme sit raine aspekty bodtc6w wzro1cowych, np. k%r czy mel!.
role 19 przchacza gmnice plata potylieznego. Cz~s6 skrolliowa tego pola
odpowit;;c1zia[ni.ljest prawc1opodobnie za ustaleDie, czym jest bodziec swietlny, a
czr;;s6ciemieniowa - za l!sytuowanie go W otaczqjqeej przestrzelli.
Usz1codzenie w po1u 17 wyraza siy u b y t k i em w p r z e c i w n e j
polo w ie pol a wid zen i a dla obu oezu (niedowidzenle jednoimienne).
ObU:3trOlU1ezni3Zczcnie leary pola 17 daje tzw. s I e pot I( Ie0 row q, kt6ra
IMJ\i .~iyoel obustronnej Slepoty ocznej m.in. zaehowaniem odruehu irenicznego .
na swiatlo. Natomiast llsz!codzenic w:lTolcowcj leory lcojarzeniowej prowadzi6
1I107.:e do ro:tnorodnych zaburzcfl Ilcrccpcji wzroleowej, pomimo zachowauia
pelnej wrailiwosci na bow;.;;c swicl1nc. Mog" wy~;t;jpi6r6tne postacie agnozj i
w z r 0 1c0 we j, np. nie7.c1O"Joi;(~do IOJ.po'/.u<!vI"lIJia przedmiot6w przez
ogJ'ldanie, nic:zdolnosc do UJ7·P{)i'·Uil\V<llIia !w!IlI('I\Y (;/.1' f.warzy os6b znajomych.
HzutOWll kora sluchow3 zajmuje w (1) dolnej ,sciarlic bmzdy boeznej
zai(~~ty slu'oniowe popn:ecme,' zaehodzqc nieeo ~a. (2). zakr'tt slr.roni?wy
gorny. lest to pole 41 orazcz((sci pol 42 i 52.Kbr~ sluchov.:a posJada
o rg a ni z a c j 12. t 6 not 0 pow l\., .' tzn. uporzqdkowana Jest zgo(~lle ze .skahl
Wysokosci dzwi~k6w5. Otoczon~ jest przez !wr\: •.sluchow~ .!~Oj:l.r:enlOWf!:
zajmujQcQg16wnie pole 22 .. Poruewaj; rzutowa kor~sluchow~ JedneJ p6lkull
slanowi' .reprezeritacj~ obunarzqdow. sllmakowych,
przyjrnlDcsiy, ze jednostronne jej us~ea~zenie nie daje objaw6w. Szczeg6Iowe
badania specjalistyCine mogq uJawm6 ..l.e,dnakgorszq sprawnos6 nella StrOlly
. przeciwnej. " .
Rye. 4. Po stronie lewej pokazano rzutow,\ kor« s!u?howf\.. K?:a slu:l;owa zajmuje. dose ?U~Y .1 . I " t . k J'esl ukryta w bruidLle bocznet I dla jej p.elnego uWldoczl1Ienmobszar a e Wl~ cszosc eJ ory . . . J
nalcZy' odchylic z:akr~t skroruowy g6my. Po strorue prawej zaznaczono prawdopodobnE\,
lokalizaej~ leary ·prredsionkowej.
Kuru n1D'.£lhionkowa truescl
ciemiel1io1¥jlill, W obrtebic reprczentacji
jesl ona dobrze zbadana.
si~ prawdopodobnie VI pbci,c
glowy dla czucia somatycznego. Nie
Rye. 5.Kora srnaleowa (po lewej) ikora w~howa (po prav.:ej).
Km'~ 3ID2 hlilwa znajduje sj~ W· wie~z!m CZfl!.~YVij-d.emi~""~{b"Wym
(pole 43), bez.posrednio ponizej i do przod~ od reprez:ll(ncJ~ CZUCIOWfJJ~~k~L
Na poc13tawie przyjt<tego schematll dro!,'1 smakoweJ rnozna by sqd:z.Jc, ze
~ Co ~cL...cwj",rciedlatonotopowe uporvtrlkowan!c receptor6w VI narzqdz:ie slimakoW'jfU.
73
jcdiloslrol111e uszkodzenie tej kOly wyrata6 siy powinllo zniesieniem czucia
~;111,liw 1'1 przeciwleglej polowie j~zyka. Jednak, wbrew .. prz:eslankom
!LmclycZllj'm, jcdIlostrOlUle uszkodzenie leory smakowej zaburzen nie daje.
])opicm obustronne uszIcodzenie tego obszaru calkowicie pozbawia
pacjcllla zmyslu smaku. Slall taki nazywamy age u zj It.
bruzda srodkowa, '''>.. somatotopowy
~om&toscn zakrc<t.zasrodkowy, j<\.dr~brzuszne tylri\f odbi6r bouicow
-fillIyc~ny . cz~sq tylna placika wzgorza /. ~.pr~C'lciy.rleglej,_I ..''1.'''(.1'' ":', okolosrodkowego ....__--:..---/ pofo ••••'Y data
1 retinotopo,,'Y
jlldro ciata odbi6r bodic6wwZI'olwwy brozda os.trogowa kolankowatego Z pE'&.lWleglej
1;:.1.(.\.\(...", " b 6 ._.(•• " _.• '. I ("' ••1".' ocznego wzg rza IJolowy'paIa
I"'(;\'!~ I'~l(l··ri.· j. widzenia
u- jlldro cinla tonotopowy
dolna sciana • kolankowatego odbi6r bodie6w
bruroy bocznej : nrzysrodkowego (ohu'i;1arntd6w~"''-(''>/L(:(" '/'Q£,l\l~ '>:''', • :.- .• ..
" .• <,Lel<-' • <:," ('". wii!6rza---· .. sltmakowYch'
dolna czvM zak~~hi' j~ciro brzuSZlW.t'ylne~odbi6r ?oldi.el6'!'
smrJl!wwy r ('"rl-" z przectw eg eJ, ~R~r.o.dkowego wzg6rza ( ;/ --.-----,----.
,," ••.·I.L'.r:· (,i.(, 1.1-,,/(' . "~ ..• -.- polowY i~zyka(..(.<i,.CI,(.ltr;C ,:10 odbi6r bodi.e6w
opuszka WYChOWR~'p'~I.o'y'.yi~L!)g5.(Jy-: ..cj..P..C?J:.~j_snrniis!ronic
zawiadywanie
korowe osrodki miys~an~.ko:6:: j<tdrarucllOWC
ezuciowe, korowy = .ezyn,.-JYZY~ nerw6w
obszar' .. ~.~~~ . czaszkowyeil,
!cojarzeniowy~t)'lnYi'.l~ slr?ny. r6g przedni
/ j1\.drobrzuszne< prZeelWJleJorRL rdzenia
\ boezne \vzg6rza) g~mei.:-~..'"-~~.~· krygowego'---'-_________...../ ~lYiam'_L!.\J\OJY,JiL
, obu ~lron
sludlOwy
{(\\;t1. ;)• ~'" I
w?dwwy. !talc
II(.!(»·:~:·) ',,) ',' .. :
zakr~t
przcdsr?dlcq~y,
ezys~ l(rzedni_~:>
plaelka okelo-
srodkowego
GLOWf'IY lGrmUNEK
PRZElCA7..YWANlA
INFORMAcn
karowy
obSZRr
kojarz:eniowy
lyiny
kora
kojarz:cniowa
rl\.bkO\~<i
'1' .•
Rye. 6. Korowe osrodki rzutowe. Uwzglydniono jedynie· .pajwazniejsze polqez:enia tyeh
osrodk6w.
H.zutowa !tom w'fchowa leZy u podstawy p61kuli, na halm, w polu 34. Jej
Zlliszczenie powoduje j e d nos t r 0 n n 'l a II 0 S m i~, . czyli brak odbioru
bodi.c6w w\:chowych z jednej polm,vy jamy nosowej. Poniewaz droga wf;'chowa
nie krzy:tuje si~, zniesienie w\:c1m dotyczy tcj samej strony, co us:dcodzenie kory
w\!chowej. Z korct halea zwiqzana jest !cora vola :§r6IlVlllcbowq;o, ev}li pola 23.
Kora ta funkcjonujc' prawllopoc1obnic zar6wno ]-aka swoista 1, a r a
k b jar zen i0 w a . w ((c 11 () w <1, j a Ie i pol imod a 1 n a .k 0 r a
kojarzeniowa ukladu f'lblcowego (patrzstr.81).
Kom koiarzeniowa ciemi(;j]iowo-potylicZno-slcroniow<J,
Obszary leary czuciowej r6mego rodzaju otaC7.:8jq1cortrpograllicza (style\!)
ciemicniowo-potyJicmo-sIu-oniowego. Kora ta zajll1uje zakr~t mH.1brzezny i
k<\.(ovryortiz ichbe:z:posrcdnie s'1:~iedztwo. Tu wlasIlic zJlqjduje siQ p!.lHnm9~~;~IHw
lwl'i.l !wjCijl"I;feJi]iow2I (tzw. obszar kojarzenioVl)' tylny), gdzic infonnacjc
uzyskane za pumoc'!. r6i:.nych rodzaj6w czucia S'l opra\:ovry,vanG lq.c:wie i
sklaclaj<t sit;: na kOillplcksow'i i.nfoml3.cj~ 0 otoczcniu i 0 nas s31nych w tym
·otoczenill. I\by jednak ta tak pi~lmie opracow,ma informacja l1abn.1.ladia nas
istotnej wmio:§ci, kOIJieczne jest istnienie zjawiska pami<;;ci.Dopiero por6wnanic
informacji cwciowej z czyms znanym albo moiliwosc zapisallia ;lowycIl
doswiaclczell jest korzysci'l wyplyvv<U'l.c'l ze swiaclomego odbioru
rzeczywistoGci.
Rye. 7. Nfl tIe pnrzystego obszaru kojflrzeniowcgo tylnego liniami poz:iolllymi wslcazano
polotenie Il!epar:z.yslegoezuciowego osrodka mow)' w p61kuli domitluhecj.
Wszyslko wskazuje na to, ze omawiana kora kojarzeniowa a 1b 0 sama
zawiera shllHly pmmittci albo potr..afi z leiqcych w innym
III i ej s cu· sIdad6w s k 0 r z y s t a 6. Nie bartlzo wiadoJ11o, ~k,'tdSI!;:bierz.c
pamiyci juk dziala .. TreSc pmni.f;'ci jest znacznie bogatsza nii '.:V poloc,:nym
rozw1ueltiu lego slowa. W pami~ci z<lpisane jestnie tyllw to, jakim sfawem je;;[
staw tokciowy, aJe takie to, jakwyghda kot, jak sz.umi woda, jnk pacbnic
bez, ild. Zawarte' S'l tam lez !ysi<lczne przepisy, np. jak z3pi'l6 guz.ik, jelk si,?
llczesilc, ilp.Z a d a II i a pol i mod ".In e j k 0 r y k 0 jar zen i 0 V{ e job l!
p 61 k u 1 II i e Bq .t a k i e sam e. Po raz pierwszy zm.lwaZ0l10 to w
odniesieniu do czynnosc1 fiO""'y, Na podstawic obserwacji Idinicznych WYS\!llto
\Vlliosek, ie osrodki.zwi'l.zane z mow<\.osi'l.gajq na1e:i.yty stopierl ro:z.woju lyJko w
jecl.ncj p611mli.P61kul~ t~ il8ZW300 domi.tJlu,te<t. I taka nazwa obowiqz.ujc; do dzis,
cha6 pleJ\.voIJla. koncepcja domi1l8cji jednej p61kuli nad drugq, Hie OhIZL1J-'l sirc
praw(\1.iwa. Dalsze obserwQ,.;jPydoslr!Tczyly danych ws]enzuj'lcy1i!J rac?:cj Hil
pod z ia 1 k.0 m pel e 11c j i pomir(I1i:y dwie p6fkuk. Dla roz'nych cZYllJ1Gsd
j (: d II a J lib drug a p 6 t k u Ia m 0 Zc pelni6 roll( nieparzystego osrodka
11;\dl~Qd:legO, czyli . do m in a wac. Jedllalc u danej osoby .
d,mHDmlll~iC?i. naZwlerny tt;?, Ict6ra dominuje wodniesieniu
(I (1 Tn 0 W ~, a dakIadniej : w odniesieniu. do aspekt6w werbalnychmowy.
I ) I II g 'l P a I k 1.11~ n a ~ WI em y p6lkulll pod~egl~Iub niedominuj<!.4. .
. Pawody takle~o lub lnnego ukladu kompetencji p611culu danego czlowieka
Jlle ~;tv:ane. Panujc. ~otocZl1e prze1conanie, Ze p611cul<tdominuj<tcqjest p6lkula
;;lwladIlJ£l.CasprawDleJszfl. polow~ ciala. Jest to nicomal prawdziwe dla
prawor~cznych. U ponad 90% z nich dominuje lewa p6lkula. Jedriitk u os6b
kwor~CZ1lych tak±e cz«sciej, bo w· 60%, dominuje p6lkula lewa. TaJe
wlasciwszymjest uog61nienie, ze dominujqcq p6lkulq jestP {I I Jc II I a I e w a. . • . .
. ~ .pewnym llprosz:czeniem moma przyj<t6, ie p6lkuJa dominujqca jest
(;7:<tSCle~~adrz\Odnq w st.osunku do takich czyrillosci, kt6rych wykonywanie Iub
WCL:cS~lleJszeopanowame zalei:y g16wnie od czynnosci werbalnych. Natomiast
cz,ylmosci, kt6rych wyuczenie i wykonywanie nie wymagaudziaru mowy,
;:achodz'l. zwylcle pod nadzor-::m p61kuli niedominujq.cej. Nie jest to sprzeczne z .
1ll11ym nproszczonym podejsciem, wed!ug kt6rego p61kula dominujl~.ca jest
l)()lkul~ analityc21lq, a p6Hcula podlegla - syntetycZl1'l.. Warto wreszcie
wspomniec, te organizacja· i praca osradk6w korowych kojarzeniowych jestprawdopodobnie iIma u m~tczyz:n i u kobiet.
. Z definicji, "i'J p6DP.mli d1omimnj~ccj wyst)'pujq (/Sfoclld mowy. Wyr6znia
Si<tdwa podStawow0 osrodki mowy, osrodek czuciowy i ruchowy mowy. W
o.b r ~bi e Ie0 ry k oj ar z eui 0 w ej tyI n ej lezy oSrodek czudowy
\iill;}TI'y ~ij,g'·QdekW<eJrll1lnct,~go).Polozony jest on wolc61 gU!~li tylnej hruzdy
fJoczr,n<f:J ramus posfe!iOf snld la(erafi.~i 0 b e j m u j e (J) tyln'l. cz~sc wieczka
c;w[ow'l}-demi<c~io'W11'go llpl!:n;uluff! !fwl(ojlanetale, (2) z:mkntt nadbrxeiny gyms
.mI'raHliIfgil1(di.~, (3) tyli:lq cz~s6 :!Cll.\{l'~t'dl 3hroJrnoil)wego g{)nncgo gyrus temporalis
:[rqr~rio•.owz ('1l) Z:2J~~lI<t:u'n~~[o'Wy gyms arlguwtis. Wbrew nazwie, k 0 r·u t ~ m a
z n a C 7.e n ie z a r 6 w nod 1a 0 d b ia r u, j a lc i d 1a t VI 0 r zen iamow y. Potrafi ona 2Tozumiec slowa m6wione i pisane, jak rowniez zwiqz!ci
zachodz4.ce pomi~dz;y tymi slowami, czyli zrozmniec sens uslysz.anych Jub
zobaczonych zdm't. Znaczenie osrodka Wernickego dIu tworzenia mowy polega
na ty111,ic 1<.orata potrafi dobiera6 pot:rzebne zestawy slow i wie, co naIezy
~~bi{;, zeby (akie slowa powiedziec luh napisa6. Natomiast za szybki
I mcz.aburzol3Y przebieg czynnosci ruchowych, \'if wyniku kt6ryr,h nastqpi
wypowiedzenie iub napisanie s16w, odpowiedzialne Sqosrodki kory czolowej.
Uszkodzenie "" osrodku CZUCiOWYlllmoW)' objawiac si~ moze tzw.
i1f a z j q, c z u c i 0 W q, cz:yli niezdolnosciq, do rozumienia mowy slysZanej.
Inu21postaciq, zabmZell mowy m07J3 bye tzw. a I e k s j a, czyJi niezdolnosc· do
odbiom mowy pisanej. POlladlo, 'l, racji uc1zialu osrodka Wernicke go w
tworzcniu mowy, jr;:.go w"J;()(!:t.enia ~;q le:i: czr,:sto zwiqzane z niemoznosci'l
z:rozumiatego dla innych wYP()l'viada1\ia siQ albo z agrafiq, czyli niezdaluQsciq do
:;'( pisania. WszysL1<.ietezalmrzenia lqcznie lub Z osabna mog'l wystqpicu osoby,
2)\&;:·jct6ra.dobrze slyszy, dobrze widzi oraz nie·mat.abtrrzen ruchowych. . ..,.,1t··,,:. . .. . .
;,::"'f:1:;r;,;VI polkuJi dominuj~cej wyr6Zniany jest teztzw. osrodekpm!rsji. Jest to
;;:· :;.'kora zdolna do zarzqdzenia sprawnego wykonaniapantonrimy jakiejs czynnosci
i·!t:LjUchowej po ·polecemu. slownym. Pacjenci. zap ra k sj <t nie pot:rafill bez
·_qH~rekwizyt6w zademonstrowa6, jak np: zapala siy zapalk~. . .. ..
"~P>::'Wobszarze kojarzeniowym tylnym p6lkuli nieaominujllcej, w jej cZf,;sci
i;?JI,/~~6111?wej,leZy kora ~i¥ana zo~bio.r.em diwi~k6ww astlekcie. mU1.Y~:<:lll\ym i
g;t;:opisane 8'1:.przypadki tzw. a ill UZ)1 . U ,~~6b Z uszkodzemem t~J ko~;
'::{~i!;fpacjerici tacy nie ~ot~a~<tnp~.rozpoZl1aC'',IJ~l,odhhYIIl~U~aro~o:vego. am ~anuclC
,,:c!:":~\batdzo populamej plOsenkL Ponadto, W CV;;SC1·ClelJUemoweJ. teJ 1wry
\~~ljJ:j}Uniejscawiasi~ osrodld zwi:p;ane. i ori?ntacjll: i WY,o~r~ini~ ~nes.tn~nn~
:;-<~W[.(tJP.()srodeksprawnosci rysu~Crwej). 1!szk()dz~l1Ia CZ~~Cl ?lellllel1l~weJ .p61ku!t
'?~{ttI)odleglej mogi\. tei dawa6mes~charue rzadkie; ale l~l.estych~le cl~kaw~,
)J~:i;";zespoly tzw. aut 0 to p a g n ozj I 1u b. an 0 Z 0 g n 0 ZJ L PaCjent takJ moze
:h·1.':i/~iiPjorowacjedn~ ~tron12'swojego dala albo nie zwrac~6 uwagi na obj~wy np..:;F:)~';poraienia ruchowego tej strony. Zapytany a pow6d takIego post~powal1la moze
i~,~,::.wr~cz powi~dziec, ±e to przecieinie jest jego noga. Na podstawie takich.
:l<'obserwacji klinicznych w p61ku1i niedominujflcej umiejscCiwHt siQo5rod£!t
.. ' .. odpowie~:Liahuy l.2 pn:estrmnne wy(h:ieienic na9:lC~j o30byz .~t(j"';:U::uia ..
W pOdsllffiowaniu dotyc'lilcym tylnego obszaru kory kOJarzemoweJ trzeba
powiedziec, ie jest t~ leota zdolna· do TOiumnego ogami~~ia naplywa,iflcej
infonnacji ua podstawie danych przekazanychz obszar6w CZl.ICl?wychl<ory oraz
danych wydobylych. z paini~ci. .Odpowi~dzi~ ~Ja pn,yswoJo~'t. przez .113S
jllformack jest zwylde jakas rcalccja: gdzleS IdZiemy, cos r9blfny~ m6wlmy,
zapami~tujelny, stajemysi~ weselilubwscieldi. Nie memy, jak wlasciwic
dochodzi do wyzwo1enia tycll vrszystkieh reakcji. Mozemy tyIko stwierdzic, z:c
waruy pol'lcZenia tylnej kory kojarzeniowej :i; talcimi osrodl:ami, Ict6rych
pobudzenie mogroby spowodowa6 wyr,tqpienie oclpowiedzi z naszeJ slrony.
Kora kojarzeniowa tyJua promicniuje do (1). daJa migdalowatego, (2,) poli1
sr6dwiichm~ego, (3) leory piata czolowego,(4) pr¥lmwia i (:5)¥izg6rza. Ciaro
migdalowale i pole sr6dw<tchowe· to .dwie stnIl<tUPI uldadu r'lbb:rwego,
zwiqzanego Z procesarili pami~ci, z emocjami i n:w~dem, a· takte z kontroJ<t
uldadu wegetatywnego. Kora czolowa Zawiera obszary kojarzeniowe, zwiqzane z
naszym tyGiem uczuciovrym i elycwym araz ze zdolnosci'l do mysJenia
abstrakcyjnego. Jest ona ponadto, talc jak i prq;ikowie, zw1fl!,ana z czynnosciq
ruehow'\.. Wreszcie wzg<'m:e moze dostarcza6 dalszydl dnnych Z obwoc1u w
spos6b selelctywny, stosoymie do biez'1:cych ?~trzeb ]wry .. \~.f ten s~os6~J
stworzone S'l wanmki do zapamif.ttania inforrnacJl I dowyst~plema odpowledzI,
kt6ra moze mie6aspelct emocjol1alny, ruchowy i vveget12tywny,mote przcjawiC!(~
sil{ zmianami stanu czuwania, mote bye mQdulowana przez 110ffi1Y et)'czne,
.uczucia 'l{'j2:.sze oraz zdolnosc do przewidywaniu z.darzen. . . ..
Qsroclkimchowe kory
Tylnq cp;:s6plata czolowego zajmuje Ieora mchowa. Dziclimy j'\;na kilka
obszar6w.(1) .zan~r&,?t . pnedsro~!{Owy i (2) przednia czr;:se pll1lcika
nllwDusnHlkowego zawierajq pierwszorvt'dGWli ko>r~ rucho'f'l'i. Jest to pole 4
Droclmanna, kt6re charakteryzujesit;: obecnosci<t w warstwie V tzw. wi elk i c h
kom6rek piramidowych Belza. Aksony kom6rek Betza s~ oardzo
dlugie. Docierqi'l. OIle do pnia m6zgu, gdzie twoW\. synapsy z kom6rkami jqder
ruchowych nerwow czaszkowych lub do rdzenia kr~gowego, gdzie twofZ'l.
synapsy z kom6rIcami rogu przedniego. Z j<tder ruchowych nerw6w
czaszkowych oraz z rogu przedniegb pobudzenie moze bye dalejprzekazane·
przez nerwy obwodowe do mir;:sni poprzecznie pn¢kowanych i doprowadzie
do ieh slcurczu. Kora ruchowa jednej p6Uculi jest so ill a tot 0 pow <t
~eprezentacj'l. miysni konczyn; dolnej czrrsci twarzy i
J t;:z y Iea p r z e ci WIle j s t r 0 n y cia 1a oraz 0 bus t r 0 n
p 0 z 0 s tal e j In it;: s n i 6 Wk i poprzecznie prqilcowanej. Kora ruchowa pola
4. zaliczana jest do tzw. lllIdadu pinlimido1'Yego (patrz str; 90 i nast.). Objawy
uszkodzenia lcery ruchowej zostanq om6wione dalej W cZfi?scidotyczqcej tegowlasnie ukladu.
mchow:(. Na szczcg()!n;\ \IW<1gQw korze przedruchowej zasJuglljq dwa osrodki:
rnJIdlO1'Yy o§rode!, IKRO"W}' ora/~uolo'"lYosrodek §Rwjm.7LO!ll\ego 3JP1iUl]K7l1C:\1Ii:Jl.
·0 Sfode Ie r u c ho w Y 1110 W y, czyli tz\v. 03IfOdl1d.{ Rrod, zajmuje
obszar wiec:rnm uolwwlCgo opeY'C/!lmrifroniale p 61 Ie ut i .'do lJl in uj 'l.c e j. S'l
to paID. 44 i c:l.~S645. Uszkodzcnie osrodka ruchowcgo Broei powoduje tLW.
af a.zj ~ rue how q, czyli niezdolnoM:. do tworzenia mawy. W ostatnim
okresie zmienilo si~ troche;: pojmowanie funkcji tego osrodka. Dzi~!ci lepszym
technilwm badail przyryciowych 1I10ZIlabyto stwierdzi6, ze przy izolowanym
nieodwracalnym uszkoclzeniu tego. osrodka, zdolnose do tworzenia !DOwy
powraca dose szybIco i proces ten przypomina uzyskiwallie od nowa pewncj
spi'awnosci ruchowej.
Rye. 9. Na tie parzystej kory przedruehowej ·zaznaczono poJozenie parzyslego ezoJowego
. osrodka slcojarzonego spojrzenia w bok Cliniepionowe) i nicparzystego ruchowcgo osrodka
mowy (linic poziome) w p6lkuJi dominuj'l.cej.
Czolowy osrodek skojarzonego spojrzenia w lJok
zmJjduje si~ w polu 8. Jest to osrodek parzysty, odpo\-yjedzialny za dDwo!ny
skojarzony ruch galek ocznych (patrz str. 112) w s t r 0 n ~ p r z e c i w n it
Dlatego .po jego uszkodzeniu przez pewien czas wyst~pltie lliemo:i:nosl~
dowolnego skierowania spojrzcnia w strOlll;?prZeCiWIll.ldo uszkoclzcnia, czyli
poraienie skojarzonego spojrzenia w bole. PotemcZj1nIlOSC
powraca.
.Pozostale bbszary kory przedlUchowej odpowicdzialllc s'-t za sprawny
przebieg r6Znych czynnOSCl mchowych, przedc wsr.ystkllll czynnosci
ruchowych wyllczonych, twlaszcza 0 charakterze zcspolu mell6w
zac!lodzqGych jednoczasowo tub· w okrdlonej sclcwencji. Takel czynnosci'l
mchowq,jest 11a przykJad mycie ·z~b6w czy za:wi~./anie s:wurowmlJa. Nic
zdajemy sobie sprawy z faletu, jak bardzo skomplikowcme s;l te c:{;YJ\llosci_
Dopicro obserwacja malcgo dziecka, kt6re samodzieJnie myje· z~by po lar;
pierwszy w rjcin tub obs<::rwacja pacjenta Z uS2"lwdzeniem kory przedruchowcj
pozwala llam W pelni docenic. roly tej leory. Objawy uszkodz:enia kory
przedrllchowej oheslane Sil mianern apraksji ruchowej. Pacjent 7.
apraksjq mchowq wie, jak nalcz)' cZ:Yllnoscwykona6, jednak realizm~ja napotyka
na dut.e tmdnosci, bowicm wykonywClnc przez nicgo mchy Sq, jrlk moz.na 10
powiedziec, lcraiicowo niczgrabnc i lliezr~cZBe. Do lliedavlJla wyr6tniallo VI
Rye. 8. Pien>;szorz;¢owa kora iuehowa.
Do przodu o.d Ieory ru~howej, ale tylkona \vypuklej powi~rzchlli p6llculi,
I~:ty tzw. kom pnwnnchowa ..Nazwa wprowadza w bl'l.d, gdyz jest to dalszy
Clqg !cOIYruchowej , aleo nieco innym charakterze. Kora ta obejmuje poie 6, 8,
44 I 45. Jest ona r6wniez -n1iejscem wyjscia dr6g zst~puj~cych, ale
przeznaczonyeh dla ruchowychosrodk6~ podkorowych. Pobudzenie z kory
przedruchowej r6wniez ostatecznie dochodzi do jqder ruchowych nerw6w
czaszlcowych ido rogu przedniego rdzenia kr~goweg6, ale poprzez lancuch
wiclu neuron6w posrednic:qcych. Kora przedruchowa jest Z 0 r g a 11i z 0 W an a
S 0 mat 0 top 0 w 0, jedna1c zapisana jest jakby inllym alfabetem. 0 ile w
polu 4 rnalllY do czynienia z reprezentacJ'l. poszczeg6lnych mj~sru, a nawet
malyeh ich cZQsci, 0 tyle w korze przedruchowej reprezentowane S'l. nwzej
ruchy w stawach. Reprezentacja przedruchowa ma wi~c bardziej kompleksowy
charakter i stosownie do tego lJywa tet naz-fwana kojarzenioWll Iwr:t
I ,,' i." pr7_ctlrUC!JOWyjp61knli dominujqccj ruC!Jowy o:;m<!ck praksji, kt6rcgo
". k(J(lzenie miala powadowa6 apraksjt;: ruc!JoW'l o\)usllonn'1. Na podslawie
IlIlW::I.ych bnd,1I1Z wyr6tlliania osrodka tegorod7-<1.jlluczygnow3no. Prawdziwa
'I" ;dc:ja luchowa wynikaj'lcn z llszkouzenia kory czolowej jest zespoltrn
I" ,'"iwslrollllym do uszkodzenia. Widywanc. zespoJy olJuslronne zalet'1
I "'lI'tlo[Jodobnie od tlszkodzenia istoly bialej p6lkuli dorninuj'1cej, w wynikll
, "I'," "przcpis" na 'wykonallie danej ezylillosci nie mat.e dotaee zclomillujqcej
I "I)' kojarzeniowej tylnej do kory przedmchowej obu p6lkul. Zespo[y tego
,,,I/Ijuopislljesi\:obecniejako zespoly z rozl'lczenia.
I 'o;>:os(ale osrodki korowe
I' )',; \ J, Obszar kojarzcniowy prz.edni.
1)0 przodu ad kary przedrllchowej znajdltje si~ kor.a walla pod rownie
II i,,:;,· .cZ:l(sljw~ll1azw'btzn. kora [}l'zedr;wlowa. Naz.yvva sill jQ let p l' zed n i111
"I':;zarclll kojarzeniowym. Na ogo! dzieli siy j'l. na dwic
" J. (,' S C i, wi"tA1e je z r6inymi flUlkejarnL .Kara powierzdmi g 6 r n a _
\I 'J (' "L !l e i IIwazana je~l z.a kor~ zwi'1.z<lIl'l z c z y iln 0 Scia III i
ililelcktlluinymi oraz uezuciami wyzszymi i zachowani.allli
" lye Z!l Ym i. Kor~ powicrzehni pod s taw n e j plata czolowcgo wraz z
II\\,. przysrodkowyni obszarem kojarzeniowym, 7.31i',7;1.siyd U lWl"y rqlJawwej (palL!. ponitcj).
lI..yc. J 2. Obsz.ar kojarzcniowy przysrodkowy (Iininmi poziomyrlli z.aZOBcz:onopolozenie pol asr·6dw~chowego).
Kora ~qbko'Wn prawdopOllounic mil zwiqzek (1) z przezywaniem paez;
HaS cmocji, (2) ze :zjawiskami [lmlli'eci oraL (3) z nmlzorem !lad il\llkejami
lW
wcgelalywIlY1l1i(patrzstr. 82). Przy'Srodkowy obs7.ar kojarzeniowy
obejl1luje przysrodkowo-dolnq powierzchniy plata skroniowego arm: zakrQl
obryczy. Na szczegoln'l. uwagt;: zasluguje tutaj tzw. pole 5r6uw~chowe
(pole 28), ezyli srodkowa ezysc zakrt;:tli hipokampa. Kora poJa sr6dwychowego
sln!\owi kojarzeniowy osrodek wychu, a ponadto przyjrnuje liczne w16kna z
poJimoclalncj kory czuciowej i w nmiejszym slopniu z innych obszar6w
korowych. In[om13cja z pola srodwychowego trafia przede wszyslkim d9.. J., ..'hipokampa i ciala migdalowatega. 0~~ ''',-l-~
(//'lJ •
'..
KonOWE OSnODKh.. KOJARZENIOWE·fv.'
'.
on~7.AR 0KO.J,\ 117.l!. O~ROT)f;K POI.ot.F.NlJ< CZYNNoAc, P6l.KUl.A-NTOWY
111Ghowy mow)' ~;~(~. nadz6r n~d sprawnymdominuj",ca
illroci) iwypowiadanicm si"-------.
skojorwTlego \ylna cZJYsczakr«lu zawiadywanic nlchemobie
~pojrzenia \V czolowego skojarzonego spQjrzeni~przCllni bor: srodkowef.\o w strony'przeciwn,\
nl\{Jz6r nad sprawnymsrodkowe i tylne wykonaniem zloi:onych
nbiepru;rJruchowy cz~sci znkflyl6w cz:ynnosd ruchowychcz:olowych ___ . przez mi~snie slrony
'._,", •.. ,.,---c . -- ...•..r,rz.edwnej ciala-- ~/ , r '."11' P,
wkr~t'nnl1brzctn)' 1.\IOl.llmienic mowy,curciowy rnuw( 7.akr«1kl\lowy, dorninujqGa
0Yeilllc!<ego) \, wieczko cZQlnwo- _ opracowanie wypowicl1zityltl~·,\ . . . /
) ClemJenrOVIe .,... --~- opracownnie I11chu
praksji zakryt nmlbrz.czllY zlownego na podstawie dominuj?"r;a
- polccenia s~
1"'2y~nHl- pok 61'0(1- srodkown czp,scudzial w obwodach
hipoknmpa i daln obic1>0','.'1' \'",~.choVlc wkn;tu hipokr.mpa
hligclnlQwulello
1 I'·~)l~-,~.\\~l.\;~
!Ua~bdn~bkowy.,,.I'ojr;;cic uk I ad rqb' k 0 w y albo. Ii m b i c Z 11Y odnosi si~ do czt;:sci
oSlodkowcgo ukladu nec>vowego z;wiqpllleJ z rcgulowaniem czynnoscJ
wcgctatywnyclJ, z powstawaniem, przetywaniem i wyrazaniem cmocji oraz z
procesallli pam.i~ci. Nieco gorzej przedstawia sj~ sprawa zaklasyfikowan.ia
posz:czcg6lnych cZl,?sci ukladu osrodkowego do talc poj',?tcgo uldaclu rq,!Jkowego.
Nielctore ze. struktur ukladu nerwowcgo Sq, tl1 zaliczane przez: wszyslkic!l
bacIaczy,co do innych pozostctii1. w'l.tpliwosci, kl6re mog'l. bye r6tnic
IOzslrz:yganc przez r6i:nych autor6w.
. M6wi'lc 0 osrodkach ukladu fq,bkowego nap e VI' II 0 lIalety wymienic
(1) 7rS[l61 hipo!mmpll, (Z) ci~!o' migdalowate corpus amygnoloideruil oraz
(J)prregrudl? !H~om6:tgowi:!' .fepfum fefenccl'ltali (U;ptllrN l'ent/N), (4) .h)dro_.
pl·t.:l':(!nie nllcletls anterior ilwlrum i. (5) hd.-o pn.ynrodkowe .. grz\.r;.dow~. _-....-.
w;q..;orln Nudetls mcodiaIis darsalis rftalamL or,az.. (6) pl!'lhngonc ltypatfwlcuHfIS.
l)ollal!lo CZQS t~'''-Zaiic7-,,:Ule'''s~-d;-''i.iI~j~dufqblcowego J1asi/(pllJ~ce clemcnty:
(7) leom x:lllrf{u prz;yhipoli<'lU1powego gyms Jlarahipp(lC(1f11prtlis j' (3) :wkq~{u
oIJ!'\'Cl.y gyms cirl}Juli, a !aktc (9) ;r;akr~t(iw' oaudolQl'l'yclI F,yri arbitales, a takte
(10) i:l,dl'o)loSrod!wwc, W;:;glirzil.lI11cletls.medianu.f.(.(,('lrllrrll (I 1) nodln;g6rxe~
cpitltafrtrrtltS, (12) jll.dro nti~dLYkollaro'I'Ye. .lll!cfe"s interperlItFfc/!faris oraz
(13) hdm lJrws:we nucleus i'(!Nlrali.f fegme:ntj i (14) jllllro grzbictowc 1I111lrywlti
11 I! claos dorsalis (egrtter,(j I. '-'_.. .
Cecllq IlIdndu· rqblcowego jest wystl(pow31lie szeregu neurollaJnych
!al'lcllc!loW zamlmit;:lycIl, Ict6rc posiadajq wsp61nc ogniw<l, jak r6wlliez hlCZ<1 Gitrc7:/(Glo popu..ez bocznicc. Dlatego fez badanie poszc;wg()!nych prtlli jest Gl.a..Ienie
ltlldnc. PierWSZ<.1opisallQ p~llf\., zaliczal1Q do ukJadu fqbkowcgo jest tzw. obw6d
l'n PCz.<l , obcjJm~ii\.cy zcsp61 hipokulIIpa. Papez. uwat~3l, :te CZ;YflllOSC tego
Qbwoduzwi(lZ<111U jest z realccjami emocjonalnym.i. Queenie emocje Iqcz:y siy Z
obwodnmi ciala migdulowatcglJ. Nie wicm)' dobrze, jakic znacz:cnie nalcty
prz)'pisa6 obwodowi Pa~peza. Pr6buje sire wiqzac jef,o c;r.Yllnose ze 7jawiskiern
pn[)lir;:ci swic;l;cj, a lakic ze zjawiskicm ryl[1]6w biologiczlJ)'ch.
I Do d r 6 g r z;tit 0 W Yc h ukladu rqbkowego zalic<.ahC\.SE\.: sklepienje (fimrix), prl\.tck
I" n"CQwy (stria terlllirlalis); po;;czek prz;ysrodkowy 'pr7-<:Jdom67-gowia (fascicu/us
lJI'O.rencco[J/wlicu,fmedialis), droga migdalowRIR brzuSDlR (trac(us afH)'gJa/oideus 1'Imtra!is),
pr:tick rdzenny' wzg6rza (.;'(ria medu[/ari.f thafami), promienislosc wzg6rm (radiatiu (//(1lallli),
p~c7.ck SUlecz:kowo-wzg6rzowy (fasciculus mmuilfo(ltalamicus) i' p~cz:ek lytoz:gi'(ly
(fmdcu/us rctrojlexlls), czyli droga u;z;deczkowo-mi"dqkonarowR (Irac(Us
fwbr.r/lf/oiutel{Jci!IIf/CIi/aris). Wsr6d drag kojarzeniowych wymieniG nabty przede
\Vsz.yslkim ohr((cz (cingrrlllm) i p\ec;>;ekhacqkowaly (fasciCtffus !fIu;iJlCltu.f), a wSrod d r 6 g
s p () i d I 0 IVYc h - spoicJlo przcdnie (cutrrmisJ1rra anlcrior), spoidlo sklcpicnia (co/1lm;s.wra
fOf'llicis) i spoidlo umeczck (commissum ftabemrlQlTtm).
82
Ob",ud hipo!ulJlIP~\
Do !wry !z.w. 7.C~ pol \I 11i po Iea In p a zaliczalll)' pfl.cdc w~zyskill1
11';;:)' ob;;zary: (I) e:rt!(r~{ ;r.~h~{J' gYrris nco(l(a(tfs, (2) hllJolmmp hippocampi/S
wla~Ci\oVYi czyli n\~ AmQlla wn1/! Ammmri.f oraz (3) p{)ukbdh~ JubicufrtNl.
POll1ic,:dzy c!clllclllnrni 7.:cspolu hipoki1lllpa obscf\\'lue siy bor dLO \lpor7-<1ukowany
spos()b przcknzywania illlpuls(}\v. We j s c i c In zcspolu hipokrllnpn jest
7.. a k r t;: I z y bat y, kl6ry wysyla w16kna d~. hipokalllpa,. a ten z kolei do·
6odlJ:~r.ii~I-· .-Wyj Sc iC zcspol\l sliltlowi'l. a ks'o-I; ~:=E":()j.iU2..r.C ~ __ .L~A.!I-cj.. z,.- \y n r s' t \y- Ie 0 r y Ii (p_oJ< u tp_p a ..~ ..r.~:!:~:=- __.a .k...§_o_II.Y_ . 1l1'l ..11t: ',) f] " W
'-;odk Ia d k i, .. kll]~e-~i;icraj~siy_w.wi'l?-~Q tworzqc'l s{rt.wd' ..!lipQhnmml
,·jirr.,lbrifl /,i!',n~~r>!"!}i. \V 'iJiim'I(' jaIe nksoll6w pfzybyv';ri,sTr'7;~'p e k g rub ic j e
. iwrcszcie p r z e c hod 7. i W otll!'}~~ ~".I~.J1icni~.c,.,.~.'Jni~i~i.l.--..._.'-':.,.:=...:.-..::..------_._--
"'--"-"
)
p~C7.C"stlf.~r:.r.l(f)yYfI-
nzg (If 7.':)'\"/ y
\/
Rye. t. OII\'l(Jd Pi1.[Jc7.a. Na scllcmacic lIwidocLlliono tel. lIickl6rc dodnlkowe p(lli\c7.cnia i
ouwody hipokaIl1[JJ; osrodki i pO!i\c;>;enia obwodu Papcza wyrotJliono.
Pop r l; C 7. S hie pic n i c b(;c1ice z hipolwlllpa docicraj~ \lli~dzy innYllli
(1\) d:ll 3u(cfl!rf)Wnf.)'ch C(}('[1(1m mnmilfrrrif/. pouwzg6rza. Slijd d r 0 g '1. PtCl.h'"
!1tl(l.:cdwwrl-w:q:;{) p:~m'eg() fo.".'iCfllrl.~ rrrrwrif(r/t!r(Jlartliws dochodl.q c1 a j:[ (!1'8
IJ n:cdnir:p;!J li'x:g6n:1I ",rc!ellS r({/taior 1!rr>.infTIi. Pop r z e z pro III i e n is I 0 S C
I', "I r z a (rClfi<lj'l naslr::pnie do k 0 r y zn\{r~(1J obq~czy gyms ciltguli, skqd
I' 1 'I: /, (JhU"~cz;dugl/It/III w~drtU'l. do pola sr6dw\?chowcgo area el1to,frirzlllis, Z
1",1.1 sr6dWI(clIowego poprzez w!6Rmm Iln:eszywaj:j,cc (rJrogl(
I" :,,~;:!,ywaj:~c'!.) filmte perjoraflfes (tractus perfotrllls) szczelinl( hipokampa
I :1 C rrj q do T.akl"¥tu z:~batcgo, Obw6d' Papeza ,ma szereg bocinych
"li'dl:z:icl1, lwOrz'lcych cZt<slo obwody dodatkowe zazl(biajqce Sl'< Z obwodem
,"1,',wIlym, Uwzlt;<dnienie chociazby killeu z nich daje obrazskompJikowanych
I" J!:\C?,l;ll uldadu,
7, ci8rem rnigdalowalYll1 zwi'l.zanych jest s z ere gob w 0 d 6 W
II I: II r 0 n a In y c h obejmujqcych kart< czuciow'\. i 1cojarzeniowq, jqdra
III"lkOl:owe, jqdro przysrodkowe grzbictowe wzgarza, podwzg6rze araz osrodki
I ',.'(Jrll sirrlkowalego pllia m6zgu, Do ciata migdalowatego docierajq bezposrednio
1,llc:;lJice c!l'cigi weechowej, smaJcowej i drag cZllcia wegetatywnego, Trafia tu
!'iJl1adlo wszelkiego rodzaju infonnacja cZ1.1ciowa, przetworzona uprzednio w
I,I)[-;:c cz:uciow~j i kojarzcniowej, Z ciala migdalowatego bodice c1ochodz'l do
I>:\roclkow przegrody krescm6zgowif!, sk'ld biegn'l.da1ej do ,mit;<d;'0.i;6zgo~v;a i
I~l1ia )l102gU, w tym przede wszystkim do osrodk6w CZYIUl0sci wegetatywnych ido rllchowycb j~der podkorowych, ------', ---
It, rpI-zegroda ItI-csornozgoY\'ia~0 -tL ~ ~-,---_ .._---- ~j'l,dro gr7.biclo\\'c ~~·"-"'·"'~'~'-._4 '-_~---'" istota czama
Ilcr\\1I-blr.;dllego twor siil'!;o\V"I)' j<tdro przysrodkowe igalkn b\adn
srOdm~I)I.J:(l\\,ja gu.bidowc wzg6rznp:lllw/,gl')I/e
- Ciato migdalowate jest osrodkiem odpowiedzialnym z a z a c how all i a
m a j '1c est L\ iY(; u tr z y m an i u j e d nos t 11.i p r z y ZYc i ll, j a k j
11 t r z y 111 a r\ j 1I gat 1I n k II. Prawdopodobnie' petai ono s7.czeg6lnq 1'01,< - w
sytuacjach zagro:tenia zycia jec1nostki, Jest' tet - osrodkiem zwiqzanym z
powstawaniem emocji, ktare towarzyszq rotnym sytuacjom: Efelctein draznienia
ciala migdalowatego S'l. zespoly zmianzachodz,!cych w r6Znych narzqc1ach,
z wan e rea k c jam ib qd i z a' c how ani ami. M6wimy; na przyklad,
~..J:.ii wllcieklQsci cZYJ~i1kcjLp_QkatD!owej,. Na takie reakcje skladajq si\( -
ZlUi;:lUy_sta!l\l,.q':lly(<l_pi5\-,_l1am~9,lJj.~a~trojll~ .okreslona aUyvlllOS(; fllchowa i-
zmiany w slanie narZ<1d6w \ve\VTIe<lmlych, Q9.9yytasiQ.t9. ,~JQ)(i,rz,~towanill z
s;i.ala migclalowatego do odpowiechiich .9si:d4~6wj;yykonawc:rych, U czlowieka,
z ~a!B~a~"je'go-IY(Te-:<frJole~;;-e,"s-y~~cja -i'UgrQzenia moze miee tez' chmakter
zagro:tellia' psycholo!:,>1cznego, np, mozliv{osci'l. lItraty pozycji, s'polecz.nej,
POlladto, czlowiek potrafi wyobrazic soble~Jow~h;~'sYillacj~:przyjemn'1. lub
gromq, Wyobrazenjom takim· moze tc)Warz;yszyc. silne przez:ycieemocji
oraz zmiany \'1 pracy narzn.d6w wcwriQtw1ych, a lakZe czynnosci ruchowe,
IIp, gesty1culacja, -
Rye, 3, Przegroda krcsom6zgowia, UWidoewiono dwie czysd przegrody: cz:~scnudspoidlo\Yq
(przegroda pt'zezroczysta) i czysc priedspoidlowf\, (zakryt przykrancowy, istota dziurkowana
priednia i pole przedwzrokowe), ' -
Do przegrody kresom6zgowia zaliczmny (ILmlm~t
przylml!"rcowy gyms partitermilla!is, (2) i~t~,!(~.~'-:!lJLt~~\~f_a~l!pr;o;edl1iltsubstuntia
-p~-i}7Ji'iitij-(llii~,io"(3) pole pr",edw~rolwwe G,:e(lpreoptica i lif-4ce-'w·glqb oclnich
jqdra: (4) jl!dF:V_. Pr:tY{t:oi.tj~~v.e--C-;;;;~i~;;slIfe,liali~ seflti i (5}.i~(h:o,._.l:Jo\?1:n~
pnegrody 11tlclws llltera/is s<'pfi (hvorz'1.ce razem c;r;:t,~LJ!.~~d5voidlow~par,;~._-~- _._-_ .... _-. . _., ... ~-' ...•
jll"'<'O/llllli.ullrtlfis przegrody kresom6zgowia),' a ponadto '(6).przegrod~
prJNJ:n).e:t.yst~ septum pelfucidulIl (stallowiqcq cz~sc nadspoidlowll, pal's
,'/ljll'llcolIIl/liwcralis przegrody). Z przegrodq blisko zwiqzane S'l. istota
lJef.jmi~I!lla substantia illllolllillflfa oraz tzw. uno pr:tzlwwia jclfulus s(riati, zwane.
lei. j:ulrcni 'p611ei::tcym lIuclells acc1l11lbens.
Filogenelycznie stary obs7~r ptzegrody stanowi u czlowieka bardzo 111a1<l
czys6 kresom6zgowia. W por6wnaniu z olbrzymimi, mlodszymi obszarami
kresom6zgowia przedstawia si~ bardzo niepozomie. Fakt leil powodowal w
przeszlosci brak' zainteresowania przegrod'l., Osfalnio jednak sytuacja lllegia
zl11ianie, poniewaz. wyniki . niektorych\)JlPml--POA¥.alttiq s~dzic, i:e obszar
przegrody zwiqzanrJ~'srze~zra;v'isI(ami 'n~p~d\l i1~~Ql~acjr: Bye moze badania
nad przegrod<t przYIII'os'l.od dawna-pos~kr~~;;~~'I. ~dpov"iecli na pytallie, gdzie
znajduje siv osrodek oc1powiedziall1Yza j a Ie'l Ie0 1w i e k aktywJ10se l1aszego, .
orgalllzmu.
Podwzg6rze zbudowane jest g!6wnie z istoly szarej.
l'rzcz podwzg6rze obuslronrue przebiegaj<l mniej wir(cej slrzalkowo d w a
wi~ksze skupiska iSloty bialej. 8'1. to slup sldcpieniacolul/Ina
.frmcicis i p~c1:d(pn:ysrodlwwy przodomo:z:gowia fascici!lIH prosencepfwlicl/s
/Iledinfis2. D z i e 1'l 011e podwzg6rze n.a Cl.~~C brzuswo-przysrodlwwl! i
n:~t. grzbietowo-oVCZi!!l. C z r(S (; g r z b ie tow 0 - b 0 c Z n a podwzg6rza
s{anowi dose jednolit'l. lI1as~ kom6rkowCl, zwan'l. h.urcll1 hocznym mccleus
l/dl!rofi.~. 'Cz,<s6 brzuszllo-przysrodkowa sklada sir;: z licznych
skupisk !eom6rek r6i:lli'l.cych sir( wielkosci'l. i lcszlaltem, co stanowi podstawr(
wyroznienia w niej 's z ere g U 111II ie j s z y C h j q de r. Jqdra tc n1cladQJ'l.sir(
w t r z y g r II p y: (1) jqdra okolicy nadwzrokowej regia supraaptica, (2) j'ldra
oholicy gm:owej regia (Ilbef'llfis i (3) j'ldra olwlicy sutcalwwcj regia mall1ilEaris3.
o 0 d a l k 0 w 0 do cZQsci brzuszllo-przysrodkowej podwzg6rza zaliczane jest
zc wzglyd6w 'czynnosciowych (4)IJolc przedwLrokowiC area
j!/'I!oprim., ktore pod wzgl'(dem morfologicznym naletydo przegrody
],rcsom6zgowia.
Mimo, i:e podwzg6rze od daw~a jest przedmiotem inlensywnych bada6,
(:,>)'111108ezalcdwie kilku jego j'l.der jest poznana. Istniej'l wprawdzie dose dl:ugie
wykazy "osrodk6w" podwzg6rza, ale icll precyzyjna lokali~cja jest ci<tglc
nieosi'llia1nu. Gcneralnie, podwzg6rze jest osrodkiemczynnosci wegetatywnych,
oJpowiedzialnym za utrzymanie starm r6wnowagi weWJ1r(trzllej llstrojU. 'vV
hicrarchii osrodk6w zwi'lzanych z talcimi czynnoscial11.i podwzg6rze stoi
2 W p<;cz.ku prz.ysrodko·wym przodom6zgowia biegni\. drogi J'lc7.G.ce przegrodG. podwzg6rze ipidl mozgu.
] Okolica podwzg6rzowa' przednia. posrednia i tylna (regio hYfJufhafm7lica anferior.
itlfcl'/I1edia cf posfel'iOl').
pomivdzy cialem migclalowatym a osrodkami pnia 1lI6zgll. W por6wllaniu z
osrodkami pnia czyrmos6 podwzg6rza ma bardziej kOJIJpleksowy charakter.
Efektem clratnienia r6i:nych okolic podwzg6rza mogq,' bye zcspoly zmian
podobne do realccji wywolywal1ych Z ciala rnigc1alowalego, Na podsl.awic
pojcdynczych don.iesiefl dolycz'lcych czlowieka, kt6t"c pOlwierdzaj9c zreszt'l.
obserwacje z badan nad zwierz~tami, naldy 5qdzi6, ze rea k c j e
podvyzg6rzowe r6Z11i'l. sir( od realccji wyzwalanych z ciala
ill i gd a low ate g 0 brakiem subiektywnego prze:tywania enlocji,
gwaltownym poczqlkienr i zalconczeniemoraz brakiem przelHvalego vvplywn Ili.l
inne czynnosci. .
son
:wclO\voleniogonmJotropi.ny
fytm clobow)'sytoSc .
oclclnwnuic cicpln"-.... prngnicnic
" )rzysncllmwscicldosc .
gladgromnd7.cnie cicpla
c7.Uwanie
Rye. 4. "O~rodki" podwzg6rza.
Pol e p r zed w z r 0 k 0 w e budzi ostanio wieli<ic zainlcresow8oic z
kilku powad6w. Stwierdzono wyraiay d y III b r f iZ ill pIc i0 W Y CZ~SCl
j'l.der pocl!wrowych w tej okolicy. Ponadto znajdujll si~ tu obsz:ary, kl6rych
dratnienie powodlue wyst<1]Jicnie okrdlonego J] as t r 0 j II. W polu
przedwzrokowym stwierdzono pormdto iShuenie 1116 z is 0 w e Ii; () 0 Srod k a
SIll\. OmowiOlle dalej j 'I.d r ° s k r z y Z 0 wan ia lezy na pogranicZll pol;:
przechvzrolcowego i okolicy nadwzrolcowej.
Sposr6d j'l.der 0 k 01 icy 11ad w z r 0 k 0 w e j lIa uwag'( zasluguj'1
(1) j~dro il!l..n;y:io'W1:Ul1lb. cUlcfeu,~ ,mpmchiasmotiCH:f, (2) j;idlfO mHhvzn)!HJwe
rmcleus mpi'(Jop6cus i (3) j~dlro pU]ikoD1l1orowe rmcl<!:us p{H·l'll'entriculm'i.L J q d r 0
nadwzroko"ve i przykomorowe produburt wazopresyut(,
czyli hormon <lJlJydiurelycz!\y_(i\DH), a pomldlo jqdro
p r z y k'~,;~-~-;-~~-~pr~dlii~lije---;:;ksy t DC Yn ~.-·z jqder tyeh do p I a i fl
t YI n e~ 0 przysadk.i prowadzi droga nerwowa, zwanu dh'(}g~ nfol~YY?~n-(}/.wwn-
.rJi'E"jfjacl~f.m·yq tmdus 5/ljlrtw[lticatrypophysiajis. P 0 V! e j S c iu d 0 t]'!nnceg1P
Jl'1~b, Pfi7::YfJ.\1itlHd aksollY tej drogi ICOJ1cz'I. sit; n<J n<1cl:Ylliach
wlo30walych, do kt6zych mog;t. odclawac honnony. Hannon antydiuretyC7Jly
lIowodLtje z.lIlniejszellie wydalania wody z moczcm oraz wplywa na stan naczyiJ.
ulnvoclowych. Oksytoeylla dziala obkurezajqco na mi~sni6wk~ glad1c'l.maciey
I gruczolu mlekowego i jest wazna w przebiegu porodu i. Iaktaeji.
( J s z k 0 d zen ie tej cz~sci podwzg6rza daje zesp61 objaw6w zwany
III () C z 6 w.k it pro s t q, w Jct6rej nadmiemej utracie wody towarzyszy
J1:Jdmieme pragnienie. J qd r 0 s k r z y Z0 wall i a jest miejscem produkcji
" r. y n 11 i Ie6 w reg u 1u j q eye h w y d z i e I ani ego n ado t r op i n
I J I Z e z p r zed 11 i p I at p r z y sad k i. Niewylduczone, i;e plyn m6zgowo-
I{Li:cniowy posredniczy w przekazywaniu tyeh substancji do ulc1aduwrotnego
J II /.ysadlci.
pint czolowy
~
plllt sl<roniowy
t
pODwzc6RZE
detektory
tpicn m6zgu
abmu' przcgrody
tplat sh(miowy
t
tpieli m6zgu
J(yc. 5. Najwniniejs:;e pol<l.czcnia p~dwzgorza. U gory - i.r6dla infOlmacji docieraj'tcej do
podwzg6rza, u doll! - kierunki przeIrazywania infonnacji z podwzg6rza.
W (}k 0 lie y g u Z 0 w ej znajduje si~ m.in. JrJllca,drobnych j<\.der,
Jez;lGyc!t bUsleo odejscia kJlca przysadlci. Jqdra te, a przede wszystJcirn j~lko .
k:jlwwe (j~dlro nun!ww31te) rmcleus hifundibulctris (nucleus olf'cuatus), S'l.miejseem
produkcji eZYllnik6w (hormon6w) regulujqcych wydzielallie
p f Z e rJ n iego p I a tap r z y sad Iei. A Ieson y kom6rek tyeh jqd~r jako
g~llZ;«)'w~-nejfmw:m fmdMS .ubaoir![EUufibulmi§ konczq sit; w ~rynil\}§nGgci
F,iJ:kHJlwW0j emir",zurifJ'. mec!iw,a na si~ci wI 0 sow ate j i mog<\. do niej
()cldawac swoje hormony. D f 0 [',it 1',)'1 wrohlydn K~IfitY§lUdiki venae portae
. .
hypophysis hOimOllYte przedostaj<i si~._do pl:At:J pn:edniego pi7ly§~{Hti, gdzie
mog<i wplywac na produ1ccjt;'jego kom6rek wydzielniczych. Z kolei, -nielct6rc
hormonyprzedniegopIata przysadki. S'l. :substancjiuni viplywajqcymi' na
wydzielanieinnych gruczeil6w dokte-wnych (tarczycy, _kory . nadnerczy,
gruczol6w pkIowyeh), a inue biorq udzial w bezposredniej regulacji pracy
r6i.nyeh narzitd6w. U s z k 0 d zen i e czt;sci guzowej moze dawac zespoly
olereslane Iqczuie jako -. zespoIy "podwz'g6rz6we, slc1adaj<icesit; z
zaburzen hormorialnych; zaburzeiUa!mienia, zm~an wczynnosci<.1ch plciowych i'
wieln iUl1ychobjaw6w,
J q d r a .' cia I s ut e c z IeOWql Yc h ZV'ii'lWue. Sit Z bm6wionym
poprzednioobwodem Papeza." Uszkodzenia tej okolicy, jak
r6wruez innych czftsci obwodu, lllOg'l.dawac eharakteryslyczriy zesp61 zaburzeil
parniyci swiezej, zwany z e s pol e m' K o'~sako w a. W zespole tyru
wystt;puj'l e i c;;z Jcie z ab 11 r zen i apatnivci,przede wszystldm p ami c;;c i
s w i e z e j, urLiemoZliwiaj'l.eepraktycznie przyswojenie. jakichkolwiek nowych
wiadomosei.Powstaj'l.ce luJrJ pami~ciowe polcrYwane Sq niezwylclymi czasern
zmys!eniamL Zesp61 Korsakowa stosunkowoez~sto" spoty1cany jest w
przewleldym alkoholizmie. .
Z pod wz g 6 r z a wyehodz'l. m.ill. d r 0 g i z s t.~P uj 'l.cell k fa d u
aut 0 nom i c z n ego, Drogi te biegn'l. do lieznyeh j~delr twonx
§i2ltnww~tego pnia m6zgll i za ieh posrednictwemwp1y>vujq 113. flln!ccje
wegetatywne otganizmu, W ten spos6b pod w z g 6 r zed y s p 0 n uj ed W 0 m auk 1a d ami reg u I a c y j II Ymi: LI!..nIDcl~m Inolrmi]l(~mlnrrnymm
(uk!adem wcvlllqtrzwydzielnicZym) i I!IlW&clif:~ n<cJrWowym 2lutollwIIJlllk:ennYilill.
N;.HJWZlg~ir2':~
Don a d VI z g 6 r z a zaJiczamy s~§:EYK1Jn,,~ co,pus jJiu{?(Ile~ M;zdO:l\:;~n,il
habenulae, ieh' §[Jloidfio cOfHmi!i§~Jra fwberllllnl14ff1 i §Iloi~]!o dylrrn~ commi.'isl·rm
pos{erior. Czynnosc nadwzg6rz:a jest slabo poznana. S z y s z y n Iea jest
narzqdem 0 budowie gruczolowej. P r cid u k uj e ona dwa. hormony
mel~tcmin~ i sllrn21tos(lltynf. W y d z i e I ani e szyszynki pozostaje w
Tc'islY-ln '.Z v/r~ 'L l(uzi; 0 d i c a in i sw ie tIn YTn i. Swiatl0 dziellie
hamuje produkcjc;;rnelatoniny. '
n ,,..-~0.'. q"'-":"\ '---!~- \. f;\_. It:·_~-:.':"""I v·.~· ~ ';.., ,,__, ~._~,_~
'~~-'-"...,:'-"'~,'~".<-~~_.-~'~.'\~..----::.----." ~r·.....
"';:~-,~,-,---""." :-:.\~... ~:; ~\..,.,..: ~.'~-'''''--~'
"i~-t
CzyrulOsci ruchowe czlowieka s~ ban!zo roz.norodne .. Mog<t to bye·
Z:lrCJWl1O proste odruchy, jak i skomplikowane "przedsi~wzi~cia" skierowane naosiqgni~cie celu istniej&.cego tylicow wyobraini. .. .
Przylclady najprostszych 0 d rue how zostaly przedstaWione wczeSlliej.
Odruchy mog&. miee bardziej ztozony charakter i wyzwalac si~ przy
zaangazowaniu wlelu osrodk6w. Ziozone automatyzmy ruchowe stallowiq
wiykszq cz~S6 naszej aldywnosci ruchowej kazdego dnia. ChodzilJ1Y, s{adamy,
m6vrimy i myjemy zyby posl:uguj~c siy wyucmnymi wczesniej wzcircam,i ruchu.
AktYWllOSCruchowa kontrolowana "na bieZitco" przez swiadomos6 stanowi,
wbrew pozororn, niewiellc<tcZysc codziennych poczynafJ. cllowieka.
W klasycznym ujyciu wyr6iniamy dwa uklady ruchowe: uklad piramidowy
i uklad "poz2JpinlJmido~ry. Przyjmujemy, t.e uk! a d pi r a ill i d 0 w y
odpowiada za czynnosci ruchowe zachodzqce przy
uc!ziale naszej woU Cruelly dowolne), a uktad
pozapiramidowy za czynnosci odbywaj'tce si~bez
u d z i a! u s w j ado tn ej k 0 n tf 0 Ii z n as z e j s t r 0 n y. Oddzielenie
C<:ylUlosci jednego i drugiego rodzaju nie zawsze jest latwe, Na pewno
ezynnoscill mehow&. dowohIll bydzie realiz.acja stownego polecenia, bydzie ni'l
tet naMadowanie obserwo;,vanych ruch6w ilIuej osoby, Ale na ile dowoln~ Dydzie
czynl10sc ,pisania? Prawdopodobnie inny charakter bl(dzie ona mia1a U UCZqcego
siQpi3ac dziccka, aumy u biegle piszq~ej osohy doroslej.
Do ukladu ruchowego piramidowego zaliczamy dwa neurallY ruchowe:.
o s rod k 0 w y i 0 b wo d 0 w y n e u r 0 n rue 110 w y. Oczy\.\riscie dla
funlccjonowanla tego ukl:adu potrzednc jest jeszcze jedno ogniwo: e f e k tor,
klorJ/l1ljest mj~sie{l poprzecznie prqzkowany. Qba neUfony ruchawe zosta!y jut ..
przcz nas wczesniej poznane.
ll)§m~~ni.Qwym nelll!rm~em nncllnoWyID jest duza lcolll6rka pirarnidowa·
([wmerlca Betza) leZqca w pol u 4 Ie 0 r y, rue how e j. HudlOW)' lM::l.lrOBJI
Ur,m'(Hj]owy to korzeniowa kom6rlca ruchowa (tzw, motoneuron a), le:tqca w
r 0 g u p r zed n i m r d zen ia k r ~ g 0 W ego Cdlami'(snl zaopatryw8.nyeh
pt"zez nenvy rdzeniowe) lub w j'ldrze rnchowym nerwu
c z as z k 0 we go· Cdla mi'<Jsniunerwionych przez nelWYczasz1cowe).
A Ieson Ie0 ill 6 r Iei Bet z a jest bar'dzo dlugi i si~ga z kory ruchowej
do odpowiedniego poziomu w pnin m6zgu lub rdzeniu krregowym. KOIiczy si~
on na neuronic ruchowym obwodowym. A k son n e u r 0 Iiu r u c II 0 w ego
o b W 0 d 0 W ego ,vycbodzi VI' korzeniu przcdnim nerwu rdzeniowego lub w
korzeniu nerwu czaszl«)wego na obw6d. W rozga!\;zicniach odpowiedniego
nerwu dochodzi on do wlasciwego miysnia i tmerwia czysc jego wI6!cicn. Droga
impuls6w nerwowych z leory poJa 4 do miysnia, czyli tzw. dmga piramidowH
tracilH pymmidaJi.~,zbudowaoa jest wi~c przez dwa neurooy. Powiemy, ze droga
piramidowa j est d r 0 g 1\: d w u n e UfO II 0 w <t.-
. Droga piramidowa jest pajyciem zwiqzaUyIIl z cZyImbsciq l1Ichow~
dawolnq. OlJejrnqje ono dragi biegnqce do rdzcnia ler«gowego oraz clrogi
przeznaczol1C dla miftsni zaopatrzonych przez nerwy czaszkovve. Odpowiednlo
do tego drogi piramidowe dzielimy Ila drogi korowo··
.rdz;eniowc fmctlls corticospillales i drogi korowo-jiidrovye tmcfOl,'1 cOfticoPlucleares
(zwane cl.asem nieprawidlowo drog21mi korowo-opuszkovyymi).
W y pus tie i ka ill 6 r e Ie Bet z a wychodz.qc z polL!4 leory rn6zgowGj
wniJcajq w istot(( bialq p61kuli, przyczyniaj'l.G siy w ten spos6b
do utworzenia wicui~a promi<el'li§t~go corona radiata towbki wewll«trzncj. Ku
dolowi skupiajet sirew bardziej zwart'l wiqzky i biOI'1\:udzial w utworzcniu !:.~R~W31
gellll cop.woll"e iflfemae oral. C z ~ Sc i p r zed n i e j odm,gn tY!lrnej h-n'<eM,ID
wewJmftn;Ulcj cms posferius c{7jpwlae in(efT/ae. WI6klla korowe przeZllaCZOJICdo
rdzenia krygowego(clroga korowo-rdzcniowa) zajmujq VI' lorebce lllie.isr;~ za
wl6lenomi przenJ3.c:wnymi dla pnla m6zgu (droga korowo-jqc1rowa). Dr 0 g a
korowo-j'ldrawa biegllie przez kolano, a droga
leorowo-rdl.eniowa przcz odnog~ tylnq torebki
we w n ~ t r Z 0 e j. W odnodz.etylnej w161ma. zwi'l':3.ne z ull~rwienielll
wyiszych obszar6w ciata lei.q do przodu od w16kieil przcz.naczonych dIu mir;;sni
nizszycb od{;ink6w.
tordof.pJ
'Jv'~Vfl~'ftn;n~~,
kalana i droga
korowo-jQdwwa
oMoga tylna j draga
korQwo-rdl~niowa
W[(Jkna piramidowe przechoclz'l. n as t ~ P n i e do sr6dm6zgowia
1'1 II/;\C gl6wn'l rnas~ GdlDlOgi mo:£gu crus cerebri. W odnoclze m6zgu w 16 k n a
,II" glowy ukladaj'l sir,; po dw6ch stronach wl6kien
,I 1;1 r C s z t y cia I a. Z odnogi m6zgu wl6lma piramidowe trafiaj'l do
" :';c i b r z u s z n e j m 0 s t u, wchoclz'l.c vi sklad p~zk6vv podluililych
11'H )~I,;ciculi lOi'1gitud!iuales POP/tis.
droga Icorowo-rdzeniowa pr7.cdnia
droga korowo-rdzeuiowa bocma
Po osill,gnit,:ciu g6rnego brzegu mostu ~n;n6Jk&no lmrowo-jl'/.unywc
';Iczynaj<t stopniowo opuszczac zwart<\. wiqzk~ i
I; i,:row3.c si(,! do 0 d pow i e d n ic h j qd err u c h 0 VIYCh n e r w 6 W
,~j; a s :r.1c0 Vi Yc h. Po Z 0 s tal e wn6nw1ll pirnmi~owe wchodza.. nast~pnie d'0
I' iin")n~'l:i1lly nllz:ennU21 Jll'!';;;I£[nnill\:i>;~mego pyramis medullae oblortgatae. Po przcjsciu
'l'l!:ez piramid(,! dalszy przebieg wypustek osrodkowego neuronu ruehowego
mote by!'; r6tny.
I1osciowo p r z c w at aj 'l w 16 k n a, kt6re w dolnej cZi(sci rdzenia
Vizedlutonego przechodz'l nn stron~ przeciwna.. i wnikajq,
J 0 S Z n u r a b 0 C z n ego r d zen i a k r f.?go w ego. WytwarzajC\. one
z[:cnzyi::ow2lnnne: JPlnlrmiffindl· declissr.!!fi.opymmiduffl,a nast\Opnie, drog<t kOfO'Wo-
li'lhep~ioVl'~ bocz:;un~ trad,lS con"icospirwlis latera lis, czyli dmgtt pinmidow~
[UG'I':Eu"l\ft (mctrH pymmido..lis 'a~cm[i.r. P oz 0 s t a I e "IN 16k n 3: wchodzq w
s:z:nur przedni rdzenia kr<egowego po tej sarnej stronie.
Nie biorq one udzialu w lworzeniu slcrzytowania piramicl i wylwarzaja.. dro1&'t
!SQlri'o''WG-i'(k£rtIIllnriw~ pF:1ZC:QnBli~~ imdMS ~odico5pitlalis oHI.e:rior, czyli (h'og~
l\l,in"lJl~i.!l\l}w'1: prl.ll::dlliJln~ (racil1.~ l'.J'lmnidfllis anterior, W 16 k n a d r 0 g i
piramidowej przedniej przcchodzq, jednak na stronr;?
]J r z e c i w 1l<l r d 'L ell i it k r ',:1', I) we g 0, ale czynia.. to' n i s k 0, dopiero
po dotarciu na tf;?wysokosc rclzenia kr~gowego, dla kt6rej sa..przezllaezone. Tak
wii(c do r 0 g u p r zed n i ego docierajq: (1) w16kna z drogi piramiclowej
bocznej skrzyzowane w skrzyzowaniu: pirarnid . oraz . (2) .wl6lma z' drogi
pinunidowej przedniej slcrzyzowane napoziomie neurotneru, .,
1·_·· · · ..· · _ _ _ - , .
j
vvl~mec prOffilcmsty
torellItll we.wn~l1laodnoga mozgu'
Pl'etlU pod1uine mostu ...
piramida rdmnia przetlluzenego
X--~.~····,·SZTlUr boczny ri:lunia krCgon'ego
Rye. 3. Przebieg drogi korowo ..rdzeniowej boeznej.
U s z k 0 d zen i (;':. ulcladu. piramidowego Spowodllje stan, w kt6rym
wykOllanie . ruchu dowolnego stanie. si~ nierno.tli.we. Nazywamy to
p or ate n i e ni, ·Dla wnioskow3nia c1iagnostycznego istotneb~dzie tlstalcllie,
co i gclziezost:Jlouszlmdzone.Pomaga w tym olcreslcnie charaktem, polotenia i
zaskgu porazen.ia.· . Rozuni.owarue opiera' si'\?'..tutaj w clu:tym' stopniu na
przeslankaeh ,matomicznych, dlatego dobrze b<;:dzie je przytoczy6. na dow6d
tego, ie znajomoscbudowy jest wazna dla lekarza.
Poratenie wyst"pi' zar6wno . wtedy, gdy tisz!coclzbny b~clzie ruchowy
neuron. osrodkowy, jak i w6wczas, gdy uszkodzeri.iu ulegnieneuron rucho¥ty
obwodowy~ W obu przypaclkach bowiemkomuriilcacja porniydz;y polem 4 leory
m6zgow6j. i mir;::sniem zostanie. przerwana .. W ka±clym z. tyell prz;ypaclk6w
wys!4Pi'l jednak dodatkowe objawy, lct6re zwylde pOzWolq, odr6znic
uszkodzenie osrodlcowego i Qbwodowego ·neurol.lu·ruchowego. .
Uszkodzenie ruchowego neuronl~ obwodowego
oznacza ealkowite odeiifeie mi~3ni od"wply\vow ukladunerwowegd,. czy1i
o d ne r w i e n i e. Do takieh miftsni nie dOlT<\.rue tylko pobudzerua z,;;iq,z<?lnez
dowolllq, alctywnosci'lnlchowit, ale taktc ,;,-sZystkie pozostaleimpulsy. Zostallie
miesiony omuch rozCiqgowy z takich rnittsni, bowiern hIk tego odruchll zostallie
przerwany.Zwiqzane· Z tylll odruchem i1apii(cie ·spoczyn.kowe· mi~sni zostanie
zniesione; mi~$nieb~d<t wioUde. Z pnwoc1u braku od:ij'V\Tczego (wcio,±. nie
wyjasllionego do konea) wplywu nenv6w odnerwione mi~snie b\lc1~ szybko
;r;!Ilika6. Rozwinie Sl« obraz po r a zen ia 0 b W0 do w ego, 'zwanego tez'
w i () l k i l\l; na kl6re sldadac si~ b~d,r (1) zniesierue wszelkiell mellow,
(:I:) ;;:uicsicnie odmch6w, (3) zniesienie napivcia spoezynkowego' or3z.
(,n) wyrazlly i szyblei zanik dotkni~lych porazeniem mi~sni.
i -..-..- , - _.., _ M'_" •••••••••••••••• ,- ••••••••• - .•••••.•••••.••••••• - _.- ••••••••••••••••••••
IIkora rucbo\~aIi
,Wlenr£c promlentsty !torebdlta 'iVewn6~trzna .,i.
o noga m zgu .'p~c;/;ki podlu:tne mostu .. II'
pitllinida rdienia przedluioi"ego-~smur przcdni rdzenia kr~gowego :
'! X~~ !r::':::~::'::::::::::::::':::::::-::~::::::~:::~::::::'::~:::::::::::~::,.c:::::::~:::::w.::::::~~:::=:::::~:::~:':~:::::::::':::'::::::::::::~::~::::::::::::::-::::::i
I rlX neuron 11, iI' obwodo :I kOf7.eri pn:edni n£rwu rdxcniowego i, plea igillFie nerwu rmeniowego !I , _-.._................. ...__ w-'_ _ - , _ _- _..- ..- _...........j
@!9V
Rye. '1. Przebjeg drogi korowo-rdzeniowej przedniej.
U s z Ie0 d zen i e 0 s rod k 0 w ego n e u r 0 n li rue how ego
OZIlJcza ~dcirecie mi'ICsniad wplyw6wz pola 4 kOlY mozgowej. Do takieh miresni
Ilie dolrq pobudzenia zwiqZ3lie'z aldywnosciq mehowq dowolo't, pOlliewaz nie
dolq one do obwodowego neuronu fIlehowego. Jesli jednalc pobudzenie lrafi
do flIchowego l1euronu obwodowego z inuego oSrodka,zostanje przekazanc do
llIiySlli j te si~ slcurczq, W tej syluacji odmehy rozci<\gowe i napi~cie
~poczY]Jkowe mi~sni' nie zostanq zniesione, co, wivcej, zarowno odmeby, j3k
i llapi~cie ulegn<t wztnozeniu z uwagi nabrak modulujqcych wplyw6w wyzszych
osrodk6w 1. Rozwinie 'si~ obraz p 0 r a zen i ao s rod k owe go, Z\vallego
spa sly e z ~ y Ill,' na !ct6re sklada si~ (1) zniesienie meh6w dowolnych,
(Z}\~".fIllO;i;.().!11~..52_qtl,!~1:6y.'rozciqgowyeh i (3) wzrosl llapi~cia spoezynltowego
dotlGll~tych porazeniem mic:sni.. Poniewaz porazone llli\:snie rue S'l' w tym
przypadlm odllenvione, (~) zanlk. jest Jiiewielki i wynilm wyl'1eznie z
nie;czynlloSci (bralcu trel1ingu)."· ,
Opr6cz wYlnienionych powyzej rMnie w cIiarakterze obu rodzaj6w
poraienia, niezwylde istolne, a spowodowane. wylflczuie anatomicznymi
wzgl~da[ni, b~d<t .r6znice VI' po!ozeniu i zasic;gu porazenia. Uszkodzenie
obwodowego neuronu daje zawsze porazenie obwodowe po stTorue ogniska
I Scis!c rzecz bior'lC, efelct ten jest zalezny od przerwania innyeh dr6g zSIr;:puj"cyeh,
lJicgnC\.cychw wielu mk:jscach razem z diogami piramidowymi.
94
ehorobowego, gdyz droga tego ncuronu do mil;?3nia nie jest skrzyzowullu2.
Natomiast pay uszkoclzCI1JUIlcuwnu osrQdkowego objawy tnogq wyst<tpic po
slrorue 'ogniska cborobowego .lub przeciwlegle. J e s 1jog n isle 0
zniszezy neuron osrodkowy powyzej skrzyzowallia
d r 6 g p j ram j d ow y c h b a c Z 11Yc h, tzn. powyzej slerz:yz.owania
piramid, par a zen i e osrodkowe Vl'yst';lpuje pas t r 0 n i e p r z e c iw n e j
cia l a. J e s 1i u 1e g a z n i s i: c z e hi u d r 0 gap i ram id 0 w <\
b 0 e z n it pOll i z e j s k r z y Z 0 wan i a, tzl1. VI' sznmze boe:z:nym rclzcniil
kr\;gowego, w6wezas porazenie wystt;?puje po tej samej
s t r 0 n i e cia Ia, po kt6rej leZy ognisko chorobowe3.
, Ponadto, w spos6b oczywisty,im wi~ksze skupienie (zwarcie) elemenl?W
(kom6rck lub w!6leien) :r obsza:ze objt;?tymuszkodzeni~l1J, l.ym ,:,,'i';lks,z~.zasJ:g
porazellia na obwodzie. O!,'1J1S!cO'ch~robowe okreslO!HJ] wlelk~scl n~oLc
znis7.czyc np. ealq, OdllOg~ m6zgu, l1ISZCZqCprzy tym wsZ)/slkie wlokna
piramidowe po jednej stronie. Slcutkiem. tego b~?,zie pOJ~:tenie .osr~dko~\'~
przeciwlegle;j poloVl'Y ciala (lzw. porazeme pOlowlcze). TeJ S8JneJ vv'leIkos'.~1
ognisko rozwijajqce siQ \V istocie bialej podkorowej srodJ.ca p6!ovmlllego .me
spowoduje . porvzenia 0 polowiczym zasiygu. Wystqpi6 maze natO/mast
porazenie osrodkowe ograniczoDe Dp. do jednej przec.iwleglej k?{i~ZYI\Y. .Dr a g i k oro w a - j q d row e vv W.ll;?Ies Z 0 S C J u leg UJ <1
s Ier z y Za VI'ani u Wpruu m6zgu. Pew n a e z v s (; i c h wI 6 lc i en n i~
k r z y Z1I j e sic: jednalci dochodzi do j",der nerw6w c7..as7.kowyc!l po teJ
samej stronie. Zar6wno w16kna skrzyioWeme, jak i nieslm:yz.ovv'ane Set zuoln'O:
s a ill adz i c I n i e przekazac pobudzenie do jqdra rnchowego nerWll
czaszlmwcgo. Do wir,:lcsZ03Cijqder mchowych nerw6w ezaszkowych doclJodz'1.
w16kna i slcrzyzowE\I1ci nieskrzyz.owane. Inaczej m6wi'i.c, .i e d II 0 j ~ld r 0
rue h a VI e 0 l r z y III U j e d w a z est a w y W 16k i e n k oro w y c It:
(1) 7;"; tej ~mroe.ipo~',mH i (2) z Itii~nmni pnz;edwVJ<£:j. \Vyj'l.lka.mi otlpow Y t.s L ej z a sad y, S'1: (1) R71!f5t doRI1lJ.31 j~ll'nu rw:RMlw<)';6'f.l fJ!i>::Ir'T;l,,1
!W@l7ZI.l:Weg'll,z:wiq7...ana z lU1cnvieiliem mitrsni w dolllej cz,<sci twm;;-:y, i (?,) VI
r6Z.nym stopniu j~dro Kl~trWl.I. p{jdj'tE3"w~/eg(), !ct6re otrzymujq .i e d y 11 i (':
w 16 Ie:n a k 0 i: 0 W 0 - j <t d r 0 VI e 51'i!'&Y1Zmnmte, a Wi'ic w16kna PUdlOdz;rce z:
przeeiwleglej p61lculi m6zgu. P) Jqdro lIBidrdzeniowc, czyli
hdro CZi:¢!.:~ nh:lO[l,flUIJ'l"ej Rllen11~ dod~&.~wwtego, r6wnlez otrzYiHuje wJ6!ma 7.
jcdncj poUmJi, ez~seiowo z tej sainej, czltsciovvo z przeciVl'llej (palrz sir. 99).
VI zeswwieniu na ryeinie ponitej brak jest jqder ruchovf'jch nerw6w
gRUcowchowych (n e r"INu ok 0 rue h a "" ego, b 16 G z. k 0-'."1 ego i
2 Wyjf\tkami S"t niekt6re neurony unerwiajfJ,ce mi~snie praj.kowane g8.tki OC7.wj, kl6!ycll
aksony przechodz'lo do nerwu ezaszlwwego po Rtonie przedwmj. Droga obwodoweg~l
neuronu ruchowego do efeklora jest wi~c tll slcrzytowana, lzolowaiJe ur.zkodze'I1;<1tyell
wlasnic neuron6w S<\. m!llo prawdopuoobne.J Uszkodzenia drogi piramidowej przednicj nie dajf\ wyra:tnyeh objaw6w, bowiC:lJ1nie dotyGl'f\
konczyn.
,I','(ldz~cego). Niejesttoprzeoczenie. Jqdra tych nerwQw z
':'1 11<\ szczeg6111Yspos6b w jaki IllUSZqporusza{: sip nasze galki ocme n'·. , "'(, IeI, ,\,I\IIlJ~ bezpoSredniego zaopatrzenia z kory poJa 4
, " , 1\lo).e po prostu u wir,;Ieszosci ludD rue ujawnia si~ ana). Da jqder tych·
1"llIil dochoJzq z leory przedruchawej i za posreclnictwem dodatkowych
" "I[,{II'! W paiu mozgu (patrz str. 111 i nast.). .
z p61kuJi
p17.cciwleglej
Przy .je!RI[i\OstnllllDAYEllTt us z k 0 d zen i u rue how ego n e Ur 0 n u
us rod k? vvego dJa ob.SLaru unerwionego przez nerwy czaszkowe, Z uwagi
1\<\ podwojne zaopatrzeme korowe wir,;kszasci jqder rllchawych nerwow
cZ:1S:Lkawych, objawy Sl:l stasunlcawa, slcqpe; \Vystr,:pl\je wowczas jcdY1ue
osrodkowe (spastyczne) poratenie dolnej CZfisci twarzy
I jyzylca po. stl'onie przeciwleglej do agniska
c;l;orobowego4• Aby wystqpily objawy parazenia
(1s r.0 d k 0 w. e gap 0 Z 0 s t a I y c 11 n e r w 6 w c z a s z k 0 W Y c h,
kOl1lccme ~est (Jlim~t.ll'~mRe us ZIe0 d zen i e d r 6 g k 0 row o-
j ~ d row y c 11. OCZY\,llSCle obserwowane w takim wypadku p 0 r a zen i e
o ~;r0 ~ k 0 wed 0 t Y G Z Y{: b Q d z i cob u s t r 0 n g low y, poniewat
kazde J3,dr? ruch~we n~f~{ll ~?;i~i:rk~rwego.zostanie z:upelnie odci~te ad kory
[Job 4, 2arovmo teJ same], J3k 1 pr/:cclwleglcj p61kuli m6zgu.
Usrlwd:z:enie ",:szys:kic11 ell (Jl', pirall\idnwycb po jedncj stronie, np. VI
torebee WeWll((tTzneJ,dilJe ohm!. pclIIlT,<l 0 S rod k 0 we gap 0 r a zen i a
4 Doda~lcO\~o r~oi:I.1a zaOb.lCl WOW;,,''. \ "iL,I';Cllic IlIi',:l;lIill \,.I.V/orobocz.ncgo po stronie pr:z.eciwncj
do og\llSlC3. I ltut<~illa rnosllulwo ,)\" '1"..' vI<.""'.'1 I ""l", \W"I',I' pO ~trallie oglliska chorobowego.
,polowiezcgo
twarzy i j~zyka .
przeeiwleglej polowy ciala: obu konczyn, dolncj cz~sci
........................... __ -.•-.'- · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · l
iI
I!i
\.. J
~~~~K!~¥·wieni<:c prornienist:i'toreblm wewnttrzna
od<loga·m6'lgu
(p~C'lIl' odluine mostu)
~;j@:fwr;g;~~titl.~I!J~~~~t~~~4~f{~;mWgO'}.koner. ner1'\'U cznszkoVl'.ego
pier. i gal~zie n<erwu cmsz!wwego.........."W'.:., ...,...
QiliV
UWiltd pOVlpiU!1l1idowy
Do 0 Srod k 6 w II k I a d u· paz a p i r a III i d 0 w e g..a zalicz3my.
r6ine skupiska istoty szarej, lezqce w r 6 ± 11 Yc h p i ~ t r ac h osrodkowcgo
ukladu nerwowego. Najwy:i:szym pif(treIll jest. (1) hOf3 pr;r.<c~nn~di'~w;",
nastypiJ..ie idzie s z ere g os rod k6 w· ' pod ko [0 Wyc h:{t) jqclra
podkorowc Ieres b III6 z g a w i a (dl!l10 prll.HWWlIllfl£ . "'"1'1" ,"'r;';!IJ"'),
(3) osrodk.i mi ~ d z y m 6 Zg 0 w ia U~drQJJr;r,liS:;:P,l£PTL~:di.'ie /ludells v",tralis
a"terior tlta/amI i J1taro· bnl~§Z[l£ bocziUI<eW;l':!!:6Jl';tJ.r"'c1~"; ,'en~;a/is l<rfcr;,lis t"tJ/""zi oraz
jlldl~iLJlisI(\)\j'{;r.~6.~i~~~v£·-,;;;~I;~:· ·;~·bth~i"';ii~;,~);'(4)Sr 6 d m 6 zg owi a _(ns~/l~~', -
cznr.nu.s"b,(antIa nigra i jlldro cz~n'Yiellme,n,,~iellsTUber oraz 'l"lxgorki g6IT'l!Jl1t b!8S7'.~~i_
,pflkq':t'\~Y collicllli <"reri~--;es/ami,;;;;(;;;iir i (5) t y 10m 6 z go w ia' Uq.illra mosh~
II/Idd I'""t;s ij~il!i~l'lJyvonl.snl1ltk01JV.3Itego ty~~nn{l:I:go:willl). . .. ' .
K 0 III i1 1\ i k a e j a 0 S r 0 die 6 w . p 0 zap i ram i do w y c h z
obwodowym neuronem rllehowym odbywa sit;: cizi~ki
I a n cue h 0 m w i e I u n Cur b n 6 w let<l.cychw tyeh osrodkach. b'll\cuchy
Ie nie Sq jednak prostyl1U lallClIchsnJ.i "z g6ry na d61"" ale tworz<\ 1 i c z n e
P Q tIe, d.zjfilci kt6rym' pifclr<J.wytsze nldadu mog<\. skorzystuq z pomocy
nitszych osrodk6w w opnicowaniu. i wyzwalaniu rueh6w. Te .skornplikowane
zwiqzJci pomi~dzy osrodkami ·ukladu pozapiramidowego ~ll stosunkO"wo slabo
poznane. Jedna i tiinal1ych p~t1i ma prawdopodobnie nastQPuJqcy przebieg: kuru.
(r6tne obszary) - prl:\tkowie ~ galkn. blada - wzg6rie - kora (obszary ruchowe),
. pr:z.yczym prqilcoVviewsp61practDe scisle z jqci.rem nisko'vvzg6rzowym, a galka
blad,l. z istot<t C~fl1q. Znaezenic ezynnoseiowe poszCzeg61nyeh etap6w p~tli rue
.i(;~;(wyjasllionc w wystarczajqcym stopniu.
Rye. 7. Nickt6re obwody w ultladzlc pozapimmidowym.
Biorqc pod uwagy Hose osroclk6w, zaliezanyeh do ukladu
poz.apiramidowego oraz Heme p~tle neuronalne lqcz'lce owe osrodkl moma by
wymiellie setki "drag pozapiramidowych". D 0 d r 6 g
po z a p'i r a III i do w y e h zaliezane S'l. nast~pltiqee drogi: aerv,.iteJIJlJIJlIl<-
nhc[Rio~va'iri!L"i7is'ruiii'ospirwi;;-§hn~!mwQ-nb:enRowa trodLl~ reticldospmalis, pij,kij\1iovvo-=--'.. . -- .._~---,~--~_.
nlz:~mno1'l'n trael"" (ectospi"alis, [lJr;reqRSR{Hlk:o.wo-n.l!;J;emowll (melll.v vatiblliospinrliis 1
orJ:"tI1~r,I~"'(H'~]7;~nnROTl'a (mclu" olivaspl"all:r (a takte ieh 0 d pOW i e d n il<:ip r z e Z II a c Z 011 e do j qd ern e r w 6 w cia s z k 0 w y c It). Dodr6g
pozap.iramidowych na1ez'l. t a k zed r 0 g i k 0 row 0 - pod k 0 row e:
!wn~wo-plr~±nW'w.idj)'W~ tractu.s corticomialaUs, koroY,,~c&lllnJl~ tr!Ietus cortlcorriamlis,
HWR·I}WU-C£,;lClrwiel!!!llJlll. ii'actus corticombraFlv i !WX'OWQ-SRal1EWW8 tractus cortIcoretlculnrisl•
POlladto z w y c z a j 0 W 0 do drog pozapiramidowycIt zaliezane Set ilosciowo
bardz:o irnponuj<\,ce lRmgi b~JrOW(}-)I1lMJ'stowe frac1lfs L"ortlcopo:rlirri(patrz str: 103),
chociat iG h z n a c zen ie d I a u lei a d u, p ir a ill ido w ego j e [I t t a k
s ani 0 i s tot n e. "
Drogi pozapiramidowe koncz'l. si~ zwykle na neuronach
Ii 0 S red 11i c Z q eye h ro1511 przedniego lub jqder ruchowych' nerw6w
cza5l.kowych, 5kqd d a I e j badZce Sq przekazywane d 0 0b wad 0 w y c h
5 Dwie aslatnie dragi s~ coraz czt<seiej zaliczane do uklaclu piramidowcgo. Nole.ty pamit<tac.
panadto, ±e pahcie dragi siatkowo-rd7..eniowej jeGtwiclkim workiem, w kt6rym rniesi:c;q siy
dragi iclop; Z r6z.nych hder twaru siv.tkawatega, a wi<;:ca r6t:nej czynnosci. Padabnie rna sic;:
sprawa Z polo,czenimni karowo-siatkowymi.
n e u r 0 n 6 w rue how y c h. Dzi~ki aksonom obwodowych neuron()\·v
ruchowych pobudzcnie jest 0 s tat ec z n i e dopIowadzane d.o m i y S n i .
Obwodowe neurony ruehowe (mataneurony rdzema krC(goweg\)
lub pnia ~6zgu) Sq ogtatIDim <Jgniwelllll'wstdkkh dr6g I11ldnd;wydl. Bimq
udzial w przekazywaniu do miC(sru bodZc6w p!yllqcych' 1. r6z:nycb stroll: I.
receptor6w, z leory piramidowej, Z osrodk6w ruchowych pozspiramidowycll.
Dlatego rue how y n e u r 0 ri a b w 0 d 0 w y :z:ostal na?:Wany prz.er.
Sheningtona "w s p 6 III ~ d r 0 g'i k 011cow 'i".
pol'lC7.Clliapomit<dzy osrodkami
ukladu powpiramidowego
drogi doprowaclz1U'lcc bodiee dQ
mchowcgo neuronll obwodowego
korowo-mostowe
korowo·czerwicnna
lcorowo-sialkowa
korowo-cznma
. Rye. B. Przyklady dr6g pozapiramidowyell.
U S Z Ie 0 d zen i a uld.adu pOZapiramidowego ch;}raktef'yZl~jq si«
. zaburzeniami, kt6re w spos6b istotny mogct uposlec1za6 funkcje ruchowe, mimo
7.e nie V'lYst<."puj'i tu porazenia. Najcz~sciej spolyk::lllym zCSpOJCil:
pozapiramidowym jest z e s p 61 P a r.l.eins 0 n ~. W cho~~t)lc tEOJ.
obserwujemy ub6stwo spontanieznej elmpresJl ruchoweJ (maskowatosc tWDfZy,
. brille gcslylculacji, monotonna mowa), trudnosci w rozp?cz~du i z31col1c2:enm
ezynnosci ruchawej, z:aburzenia odruchowych mcchulllzm6w (np. WYiTJ:1G!ty
koiicZ'"jil g6mych w czasie chodu) sprzyjajqcych zaChOW31liu f?VV110VJD.gl:\~
chorobie tej mamy ponadto do czynienia ze WZlTIOZGillf;!l1rWpl)i(;;a
spocZ:Ylllcow~gomixsni, lct6re maze bye talc duze, ze pr~ctycillj? uniemo:tli,,;ia
jalc'lkolwielc Clktywnos6 ruchow'l.· Dlatego zesp61 ten ZahC2<.inyJest do sl:Jno~·,
bip.ertouicwo-hipolcinetycznycl\. Innym istotnym ~lementen: j~~,t ~zw.. dJ.~~rlle..._
_spoczy~kb"we (drobhiutlcie hlChy olcreslane cz/(sto Jak~ t:Z~SI~IlI';:.3iY ghw~ ~zy
. rC\)e).Znu.anY-Z:najdowane Sq w tej chorobie n~icZy3CleJ W IstOCIe CZol1:eJ 1 Vi
galee. bladej. Stostmkowo niEdawne odkrycie zabu.rZel1 W pozlOmach
n~urol~ediator6 .•..v w osrodlcaclr u!.cladu poza.pi.ram.idowego l! pil0jenl6w z
zespalem Parkinsona pozwolila na opmcowanie lek6w prZYJ.losz~c'ych istOlllq
papraw~ w Lyellprzypaclka.ch:.~
Us~codzccia ,-imJ~wwia\ objawia6 SI~· mog.fl z e S pol a In j
.pJqs fl. wie z;~,;,i>Cc.h o:f:e.~ty cz nym i) .1 ubate to ty,- .'C.!!)i hI i.--vvzespolach tyeh wystr;.puj'l. tz;'l,i~··_-ri.lchy mimowolne, ktore Vi spo~6b
llieprzewidziany pojavliaj'l si~ i zaburzajq postaw~ spoczyn1mw'l lub prz.ebJeg
'\'llllOSci rtlchowej. Ruchy pl<tsawicze Sq szyblcie, zamaszyste, a atetotyczne -
1'"I'lo/nc, robaczlcowe. Pojawiaj<t sill:one w dystalnych cz~sciach konczyn oruz
:.Jlli,~s.lli6wr;etwarzy. Uszkodzenia .!1is!cowzg6rpi mag'\. dawac tZVI'. b a Ii z m,
I" d.'j',ilJi\.Cyua lIlimowolnych szybkicIi;'zmiiiiszystych mchach tulowia i cz~sci
1'" d,symalnych kOllczyn. W powyz.szych schorzeniach zwylde Wystl(pujq talcie
i11111;zcnianapi~cia spoczynlcowego miysni, gl6wnie jego obnitenie .. Z tego
"'I"(Jdl! o!cresJane silone jalco zespoly hipotorncznO-hiperlcinetyczne.
Ji1dra nerw6w czaszlcow)'ch zwiqzane z unerwieniem mi~sni6wki
I" IlII:;/<tkcej galley ocznqZostalJCl om6v\'iolle na str. 111.
,J!;ll!nJ nH::JIn<UJwe lU\ennn tn'ijdciehlJllG.':go IlUclellSmotvrills fw."i trigemini znajduje si~
I' IIi'/< rywce g 6 r n e j c z ~ S c i m 0 s t u. Poniewaz nerw tr6jdzielny jest
1,'1 WClll pierwszego Iuku skrzelowego, le4ce w jego jqdrze ruchowym neurony
\'\II· .lwiai'l mi~snie rozwijajqce siy z pierwotnej mi~srn6wlci tego tuku. Sll to
1'1,'cde w~zYStlciIIl(ale nie jedynie) mn~Jmn~ pOO1lS:i:ajllC0 fun(dllvv~.
Lez,tce 11iz e j Vi nakrywce mos(u, j~dro nelfWlLI tl'VIH?:owego6 ""dIU'S fteni
I «;,,{;5 uncrwia mit,:snie rozvvijajetGe sit( w obr~bie drugiego Juku skrzelowego,
( Iyl i przede wszysHdm lITilln'1".3D.line mimkme twara:y. C z l( S C g 6 r n a tego jqdra
IIIII~I\'iia mil(snie VI' olcolicy oka., cz/(s6 dolna - miysnie'
Illimiezllc dolnej cZl;?sci twarzy i nielct6remil;?snieszyi.
Z nerwem twarzowym zwillzana jest cz~se
'I d :;rod k 0 w a wazllych 0 d r u c h 6 w 0 b r 0 n n y c h (odruch6w zgiycia,
(j.yl i uniIeania) z;wiqzanych z ochron<t gat e Ie a c z n y e h przed
Ili·i.kodzcniem. Sq (0 odru.cby dwojakiego rodzajl1. Jedue z nieh slu7:ll ochronic
jll"l.cd tlS7~kodz(,;lliel1lmechanicznym galelc ocmych. W tyell odmchaell rami~
d(JslOdlcowe l1(worzonc"jest przez nerw ir6jdzieiny (dia cZY.llnik6wbezPosreduio
d7-ialajzlcych na llasze ciara) Itib przez uklad wzrolcowy i sluchowy (dla
';;;,ynnik6w, !clore dopiero zblizajq sil' do naszego ciala). Inne odruehy obrOlme
iiilrz£l. ochronie reecptora przed dzialaniem zbyt duzego nat~zellia swiatta. DIa
Iyell odmchow ra.11lieniem dosrodlcowym jest nenv' wzrokowy, a ramiernem
orlsrorJlcowym S't llcrW twarzowy iOlcOlUChowy.
W ldillicc rulyllowo badanym.i odmcham.i Sll odmchy wywolywane przcz
pobudzenie eksteroreceptorow W olcoIicy gaUci oCZllej. Moz:na wyr6zni6 kilka
orimiclll Lyell odruch6w w zaIeznosci od miejsca zadziahmia' bodica (odruch
"Scis!e rzecz Liorite, ncrw twarzcw)' posiatln dwnj;Ldra ruchowe: gl6wne i dodatleowe.
.lc,dra te lez<\. tut ooole siebie i zasarlnicza rMnicn mi«dzy nimi polega na in nym
p r z c b ie g u w 0 b r il b ie Il1 0 s t II IV 1I'>k i (,n k 0 r z C II i0 VI Yc h z nich wychodz'lcych.
W{()!U1il z j",dra gl6wnego ubi"l'.ajl\ j;\,!Jo I1CIWU odwodziJ,cego wytwarzaj<tc tzw.
Ie 0 I an 0 we VI n", t r z n c n e r will war /. () IV "g 0 i pI zcchodz'lc pod dnem komory IV we
\\'7_l1;6rlal twarzowym. 'IVI,'d'!l'! I. j:\.1111 dodnlkowego kieruj" si" prosto do
llli'ejsca wyjscia Z pnia m6zgu.
rzl'sowy, spoj6wIcowy, rog6wkowy). Najsilniejszym i osobruczo najmniej
zmiennym jesto>!.imch rog6wlw'lry. PrzY delikatnym chocby :dot Ien i y c i u
jednejrog6wki wystt,;puje zacisnit,;cie powiek po obu
s t r 0 n a e h. Receptorami odruchu S'l. r e c e p tor y r 0 g 6 w Iei, "'a nerwem .
przewodzqcymbodice do pnia' m6zgu jest 'nen¥ tr6jd:.tiren][llY. Przez aksony
Icom6reic cz;uciowych zwojlll tr6jd:!lidlllego. boduec zostaje doprowadzony do
j'td~a rdz.;~Rli.owof:g1)nenm tr6jd!Jlidniego. Stqd dociera do \com6rek tV/om
siat!cowatr;;go. Dzi'i;lcineuronom posredniczqGym ih1{{jJ111.H §i.m~'J:<Dwl1~'~1;;O
pobuelzenieosiqga nast~pi:rie jllJ.dJr(~ll1Ienm twillnwwegu po 0 b 11. s t r 0 n a c h
prua m6zg1.1. Przez wI6\cnan.['(;howe ncrw6w twarzowych
bodLiec dociera do czysci m~<t3i.J.niiw!ri~ l.IlJ\imkamej oclpowiec1zialncj za'
zamkni~cie i' ~acisnit,;eie powiek.Odruch. rog6wkowy ma' chanlkter rea Iec j i
konsensllaInej, czyli po pobudzeniu receptor6:wjednej
s t r 0 n y .p 0 jaw i a' s i y 0 bus t r 0 n n a 0 d pOW i e d i. Przy
us zk 0 d ze 11 i u n e r~ 11 tr 6j dzi e 1ne go po jednej slTOllleodmchu nie. .
moma wywoluc wlasrue z tej strony. Przy us z k 0 d zen i 11 ne r W 11
t war z 0 w ego odmclt nie wystypuje po stronie uszkodi.enia, choc mot,nn
obserwowac oc1ruch po stronie zdrowej przy pobudieniu receptor6w dowoIncj
ze strOll.
mi'<Sie!\oIm;iny oka
hdm rdz.eniowe /nerwu tr6jdzielnego
lIemony posredniczllce
tWOnl sialkownfe"o
Rye. 9. Luk odmchu rog6~II,owcgo ..
J;~dro 01'YMZIlJ:RtzUe (",clem Clt:1bigtllts leZy w· r d z en i u p r zed 1u ton y III
i poprzez' nerwy koIejnych luk6w . slcrzeIovvyc.h (n er VI . j ~z y k 0 w 0 -
gardlowy, nerw bhtdny i cz~s6 czaszkowQ nenVll
do d at k 0 W eg 0) zaopatTlue ruiPrs!li6wk~ powstqjqGq i tyeh iuk6w, tzn.
U:i!<llecwie zaopatnue mi~snie" podnicbienia, ganlla, krtnni i mi~sili6wIl~pqfJwwall:1 przcly!m ..
. ,l;~l~ro ncrwu podjip:yllOwego 11IIeleus nervi lrypog(oSJi r6wniez lezy w
1 d Z C III U P r ~ e diu z any III (odcinel< g6my Iego j'ldra: letypod cinem
kO.ll~or!,.czwarteJ w obr~bie lr6jkqta nerwu podjr;:zykowego). Unerwia onoIlHfSilJC J~ZY 1m.
J:tdro .. nadnIz\Cl!liQwe IIl1le"s slfptasplnU(lIs, czyli' jqdro cz~sei
r d zen i o.w ej. 11lH w u d 0 d a t k 0 w ego, Iety w r d zen j II
k r « gO,: y m.. Niezwykle cielcawy jesl fakt, t.e lezqce w jednym j'l.drze
lJa~rdzelJ1o\,,!~n n~ur?ny otrzyJ.uuj't wl6kna korowe z rMnych stron. Te neurony,
k.lore ur:erwIaJ~ ml~S!efl.cz:w~robdCzny, otrzymuj<twl6knaz prieciwnejp61kuli.
1 e: ktore. un~rw~a.J<t l:u~sle{l mosllcowo~obojczykowo-sutkowy, .olrzymujClw[okna z pollcuh teJ sameJ strony7. . .
P?llie:vaz .k~?e z ww. j~cier. i wl6kna 'z nich wychodzqce unerwlaJ<\.
:JdpowJedlll'l mH(s11l6wk<;;poprzeczme pn¢kowanq, glowy po. "swojej" stronie '.
tell 1I Sz.k ° d z e n,i e, a wif(c llszkodzemie obwodowego neuroriu mchowego:
spowod~lJe POWS~lli11epora.tenia obwodowego (wiotkiego) pos [ r 0 III cog III Sk a c h 0 rob 0 we go.
M6i;di:ck
M6tdtek jest narz'ldem istotnym dla prawidlowego przebieg1l czynl10sci
mcho:vyclI 1:6Z.negorodzaju. Wplywa on nawet na mi((snie w danej chwili nie
pl'aCllJa..c~.'bro.rqc .udzial w.regulacji iell napit;:cia spoczyrucowego. Ma udzial w
lllo0u[acJ' nasllellla ~dmcll6w wlasnych 1l1i~sl1i.Wreszcic bierze bardzo 'istotuy .
udzwl W o[:racowalll.1l mc1I6w. Najprosciej m6wiqc, m6tdzek doJconuje jakby
anal1zy lllaJ~eego Sl~ odbywac ruchu i ustala kolcjnosc i sil~ skurcz6w
p~sz:czeg6IlJych llli~sni (a ra~zej .ieh. fragment6w) w danej GZylUlOsciru~hciwej.
J~go. pm.ca zape;n:l~ odpOWledlll'l slit;:, wlasciwy kietunek i zakres ruehl!, przy
~ldlcL"yteJ'p~Y1lilOSCI1 skomponowaniu mch6w zachodz'lcych w r6Znych stawach'
J(:dnoczesme. D~a olcreSlenia· zadan m6Zdtku zwiClzanych z uzgodnieniem
(uznych elementow mchu uiywa siC( cZf(sto tennil111 k 00 r d y II a c j a. Aby
[;:Iul pracQ lTIotna bylo wykonac, trzeba otrzymywac na bientco infonnacje
d\Jt~ezf\ce: (~) 1l.l~llU,kt6ry IDa bye Wykonany, '(2) warunk6w zewnt;:trznych, w
J;illlCh b~dzle Sl~ on odbywal, o.raz (3) warunk6w wewlJ~trznych, czyli
a[:IL;al!lego slall~ naszego clala '(polozenie ful9zenie ciala, stopien napil(cia
Il11QSl!loraz st~plell pobudzenia unerwiaj~cych je nemon6w). Doplyw wsz.ystkich
tydllI1fonnaeJl do m6zdtku zapc\'lIuaj'lliczllC i rMnoradne drogi dom6Zdilcowe ..
7 Nn .lJ1nr~inesie nale:ty zaznaczyc, ie tuekt6rzy nUlorzy drag« piramidow'l dla cz«sci
rdz:cllloweJ nerwu dodaLlcowego z.aliczaj!\. do dr6g korowo-rdzeruowych. Topogmficzny
;:wi'1.zek z rdzeniem kr«gOWYlll wyd,ye s!« jednnk tnniej istoLny, ni:t zwi'1.zelc z nerwamicz:aszkoW)'ll1i. .
Dmgi dmllozd:i:!wwe z-wyczajowo dzieli sif( lla drogi filogenetyeznie stare i
drogj fllogenctycznie nowe. Podzial ten niezbyt dobrze 1l0lc1aje si~ do opisu i
zroz~niellia ieh ziJaczenia czynnosciowego.Spr6bl~j111Y je om6wi6 w kateg,oriach
.wymieniouyeh powytej zestaw6w infonnacji.
I'n·fO.l111acje Un temalz'adania ruehowego dostarc;wne:;;\
m.in. przez drogi Iwr.ow~JL'lM)stowo-m6:l:di!wvyc /rni:tus corlic0l'0n/ocerebellorcs.
Wyr6Zn.iamy dwie' dragi tego' typu: przedniq, czyli czolowC)·
ITlOslowo-m6idZlcow'l. i t Y1n q,czyli [c i e 111i c n i 0 W 0 - pot y 1i c Z il ()"
s k r 0 n io w 0Fniostowo-m6zdtlcow'l.. Przez drogC(przelhu'l dociera inform<.1cja
z leory mc1lOwcj, Przez tylnE\.plynle informacja z leory cZl1ciowej i lcojarzcniowcj.
Do m6Zdtkuplynie talczc inforinacja z osrodlc6w mchowych podlcorowych
m6zguoraz z;osrodlc6w mchowych pilla m6zgu ..
li1formacje na temat warunk6w zewJl~trznych plYllii
z a r 6 W 11.0 be z p 0 s red nib z bocznic dr6g wzrokowej, sluchowej (dn]>u;;~
po!lf)'lYlr'IYO-moi(~±!wwa Iract«.. led~cerebcllaris) i inl1ycJJ d r 6 g
przewodzq,cych informacje' 0 . swiecie zewn<;;trznYIIl
(drog~. nJ.zeniOW\l-RliHl;/J;dlIilwwl). tyllUJI::I.·. IrlIctirs .'pil1ocorehell",'i.. pc:<.icriol', ~n-1JE"
§iaHw'il'O-m.1'i:Wt!WTIl1l tmclllS reficr,[ocerebellarls), j a kip 0 Sred Jl i 0 pop r z e 7.
k 0 r ~po ieh uprzednim tam zrorumicluu (d,og~ nWR'oW()-m()§G1J1)'\'\Jl-
m6;i:{!.i:~w'W;;n rylllull' tractlls COr!!copo"roc<reheU",ls pasterlor).
Illformaeje na temat warunlc6w wewn~trznych
dostai"cz.:'mes<l przez . drogi. przedsionkowo-m6zdtkow~ i rdzeniowo-
m6tdZlcowe8• Droga puted5iOlilllwwo-m6zdHUl'Wl! tractus wtIltUm[ocerefJeU"rfs przesyla
infomiacj~ z narz'ldll przedsionko',',cgo,' dolycz'lcE\. po z}' c jig low y W
przestrzeni.· J\)Il;ag~ nl:r.iEilnlJ>vO'o-m6trliJ.lOwa tyhl.1n prowadzi informo.eje z.
pro p r i0 r e c e p tor 6w aparatit nlchu, a talae Innych receptor6w, a drogn
nb{;l.iliowIHrn6w~{()wm I.H7l'Clllrun rowniez z r 0 g 6 w 11r z e c1u i c 11 i
i s i0 ty s z are j p 0 s red n i e j rdzenia (dostarcza ona danych dotycz'lcych
stallll motoneuron6w i neuron6w posrednicz~cych). .
Przyjrzyjmy sif(, pl'z.yldadowo zadaniu ruchowemu, jakim b~dzic np .
. przeniesielUeci~Zlciej walizy z jednego miej'sca na clrugie9• JV1.6:tdZekotr:z:ynmje
8 Drogi rdzeniowo-m6:tdzlco:we w scisle anator!1icznym: s~nsjf; prz0wollz<, do
m6Zd±lcu infolTIJacje zVliqzan~ z Icollczynami dolnymi i dolBlJ,. Gzdciq tulowia.
Naleiy pamir<tac.· t.e istnieja, ich 0 d P ow i edni ki z wiq7.an e z g 6 r n P, c z t< s c i q
tulciwia: i ·konczyn'l. g6rn:t (droga lclinowo-mMd:tlcowa dodatkowa, tractus
C1l/1eocel'ebel/aris accessorius,. i . droga rdzeniowo-m6zdi.kowa tlziobowa, ImUlIs
sp;/Iocereveflor;s I'oslralis) oraz z glow<\.. (ctrogi Irtijdz:ielno-m6tdzkowe, 'raC[11,)'
trigemillOcel'ebellares. i siatkowo-m6:tdzkowe tractus reticlI!oc:ereZ,ellares). Dla uproszczeniil
zost<!ly one lJomiIli~te W poviyiszych roz1Naiaiuach.
9 Trzeua podkrdlic, te praea m6icliku przeclstnwiona III W obrazowej. prZ'Jslq-,n("j formie, .iceiL
w ca15j rozci'lE;tosci nieuSwiadaillimJa. Nie wiemy jab" pastaG mn np. infoum.cj.1., t.e ''';Y81iz~
jest cir;tka", ale jakas forma lakiej infolmocji do m6tdtku c1ocicra.
przez drogi korowo-mostowo-moidikowe infonnacjy dofyczqc'l koniecznosci
"przcniesienia walizy z miejsca A do miejsca B". Przez te same diogi otrzymuje
(ez dodatkowq infonnacjy mowiqcq 0 tym, ie waliza jest ciyzka. Infonnacja z
!(Qry pozwala tet zlokalizowa6 pierwotne poloienie walizy otaz wyznaczyc
!(Jcrunek l1lehu. ZaI6Zmy, ze ta cil(Zka waliza Wyladowanajest szklem. Nie wida6
Icgo z zewIJ'ltrz, ale jesli jestesmy tego swiadomi, z kory dot1'Ze do m6i.dZku
jakis odpowiednik tej infonnacji, wymagajqc od zaplanowanego ~c11Unie tylko .
sily, ale ipr'Zyldadania i odejmowania tcj sily z wielk<t ostroZnosci<t. W ten
~;[Jos6bzostaly okreslone wlasciwoscimajqcego zajsc l1lchu.
Pr~1' planowaniu takiego zadania nalery wziqc pod uwagy OCzYWlscle
s:!crcg cZyl1nik6w zewlll(trznych, np. sill( przyciqgania ziemskiego, bezwladnos6,
itp. Istolnc b<;:dzie, czy waliz<;:mamy przcnies6 po plaskim terenie, czy np. pod
gor\? JeSli bydzie wial silny wiatr, bl(dzie dzialal w okrdlony spos6b zar6wlJo
na Ilasze bl'Zemiy, jalc i na nas samych. To tez naleiy odpowiednio uwzgkdni6.
~ Stan ,,"sz.ego ukladu nlChowcgo~
Zadanic mchowc prz.enicscWall7.~~ pO:'cja ci~Ja. . 0z micjsca A do ~~jsca B 1 1l1lPI~CIClllll;SIll
LJ :t':h':'~~"";o POb"d.jnie1l10loneuronow
",,-----7 ~
\J\N
Walizn: - ci<;:i.ka
- zmvicra szklo
37.klo lalwo siy [fuczc
Rye. 10. Infonnaeja docieraja.ca do rn6td:tku.
Planowany na podstawie V{yzcj podanych infonnacji ruch musi z05(a6
wpleciony w aktualny stan uldadll IlIchowego. W zaleinosci ad uloienia naszego
ciala, ad s(anu aktualnego napir;:cia poszczeg61nych miysni, wreszcie ad stopnia
3ktywacji w drmym mOl1Jcncic 1Il11!llncuron6w zaleze6 mllsi intensyw:nosckierowanych do nich bodi.C\)w.
Po zaplanowaniu melill Illl'ritlid<jcst w stanie przekazac recepty na jego
wlasciwe wykonanie. Na (yli) j,· .t!II;J!,jC/'.(1 rola sir;: nie konczy. Korzystajqc ze
wszystkich wyicj wylllieni'lIly,\i 1.1,· ,t!,,1ilJ!llllllacji m6tdZelc leontroluje przebieg
rllchu iwprowadza dOli all!tllll<lly'· .l.1lic!llJlIl;l\vki, jcsli pierwotna recepta nie byla
. .. .
. . ..
idealna. M6zdiek je~t \V. stani6 r6wniei szybko zniienic recept~ l1a nrch,jcsli
zadanie ulega, zmianie z dowolnych powod6w. Wprowadzanie do.czynnosci
ruchowej poprawek dokonywane przez 1116i.dZekjest bardzo szybkie i sprawne.
Nie jestdmy w s!anie naog61 tegoiallwa;iy6. .
strefa robakowa
,\ ~ \\ ,.~ /~:refnpolkulowa: ~ \ I przyrobnkowa
-"-- \ ~ /. /-
......---..- ..... ~\ I. /..----
.e.D . --................\ /" .,-00'- - -j) ( r..... slrcfa p6lkulowa
C I I I I boemaI I I
Rye. 11. Slrefy ezynnosciowe m6tdi:.ku.
Do tego miejscaanalizowalismy m6tclzek jako calosc. Jak w innych
czysciach m6zgowia., r6wniez i tuteDistnieje pod z i a 1 c z y n ila Scia w y n;1
r6Znc obszary. Opinieco do tego, 'jalci ten poclzial jest, nie Sq ciqg1e jeszcze
zgodne. Upraszczajqcproblenlmozemy m6Zdzck podzieJi6 na . 1f Z Y s t r e fy:
(1) s t ref y rob a k a wraz· z platem.. grudkowo-klaczkowym,
(2) p61kulow'l stref<;:. przyrobakow'l: i (3) p61kulowq streftr
boczn'l.
S t ref a rob a Iea w a zwi[l;lana jest z osiowymt 1 pfzyosiowymi
cz«sciami cial~. Odl)Owiada ana za przebieg czynnosci· mchowych .tulowia,
proksymalnych odcink6w konczyn g6mychi kOllczyn dolnych· omz glowy,
w (ym "aparatll oralnego" i ga!ek. ocznych.. S t ref a· p r z.y rob a k a w a
czynnosciowo· zV'Ii[l;lana jest z dystalnymt odcinkami kotl.czyn. S t f e fa
b a c z n a odpowiada przede wszystkim za pravvidlowy przebieg precyzyjnych
nich6w r\'ld i palc6w. Ponadto prawdopodobnie ma sw6j udzial w opracowaniu
cZyJinosci Jni\;sni6wki glowy, ale tylko w odniesieniu do fi:mkcji mowy oraz
funkcji miJ.niczncj. .
W bud 0 wi ewe wn ~ t rzn ej m6Zdtku, podobnie jak w p6Jkulach
m6zgu, ~vyr6tniamy ZeWl1\;trzniepolozon'l k.oJr/Cm6:idilm cortex c;erehelli, Iczqc;t
pod hiq !S~ot~ bialll SUb.vtuFl(ia alba cerebefli, zwan'l. tez igtot~ rdJ:E<CE];IJ>~moktllHm
subst!ll1tio. medHllaris cerebelli oraz w gl'rbi istoty bialej" ukryte j~clra pnd!w!row<c
/l/,,'/.;,n:;Im {II/dd 5lIbcarti~lllc;s cerebelli, zwane' let j~<Il!r31mim6idikowymi nuciei
"''/,'fl •.II<I/'<',\. K 0 ram 6 z d z k u, ma jednoIitq, wysoce upofzqdkowaJl<t
lll/(!()\\,y we wszystkich obszarach, jest tr6jwirrstWowa, zawiera vi sobie'
ell;\[ nldcrystycznc koin6rki Purkinjego. KOfll_Dl6zdZku-jest--mi.c.j-s_c.em'
r e c c p c j i dr6g dom6ZdH,~'!.~Iln. Z uwagi na siIne pofaldowanie (7/8
puWici'icliiU"wctyte-jesf'w-'szczelinach) powierzchnia leory m6zdiku jest bardzo
dut'! iwynosi ok. 1 m2. .
I s lot a b i a I a m 6 t d tIe u, jest z powodu gt~bokich szczelin m6:tdiku
podzielona na b 1as z k i odpowiadaj~ce poszczeg61nym placikom m.6tcWm.
Brzuszllie blaszki te l'lczQ siQ ze sobQ i jest to jedyne miejsce, gdzie i5tota biala
ma slosunkowo dw--<tgrubos6. Tutaj tei, w b r z u s z n e j cz ~ Sc i (.s tot y
b iate.i I e z 'l j 'l d rap 0 d k 0 row e m 6 z d t Ieu. ~-
th oga dOll1ozdzkowa strefa jq,dro droga odrn6Zdtkowa
przcdsionkowo- robakowa i plat -polaywowa
rdzcniowo- grudkowo- wierzehu -przedsionkowa
lnostowo- klaez1cowy -siatkowa
llloslowo- kulkowate i-wzg6rzowa
przyrobakowa -czerwicnna
rdz;cniowo- ezopowate-siatkowa
-korowa
o!iwkowo--wzg6rzowa
boezna z«bate
Il1ostowo--czerwienna
-oliwkown
Rye. 12. Poh\.ez;enia m6zdilcu.
Wyrotniarny cztery j'ldra pO kat.dcj stronie, ulo:ioue
lwlcjuo ad strolly przysrodkowej ku bokowi: (1) i'id1ro wicn:chu flUc{"'US
jasliliii, (Z) j~dm ~mUww3t~ nucleus gIolw:>us i j:li,dn> czwpowate nuc!c;us
"lJdllJ{ij,I{'lICis (stanowiqce w rzeczyl-vistosci jecino j~dro wt6mie rozbite na cz~sci
IlI/e/: (JQczki isloty bialej) oraz (3) jll.dro Zfb~te fwcleus denfatu.s. J ~ d r 0
\Vlc,r/,cllll zalicz:ane jest do strefy:r.obako'wej, j'ldra
/(Illk()wate iczopowate do strefy p'fzyrobakQwej, a
J;tdro z~bate do strefy bocznej. Jqdra m6:idiku przyjmlUll
w!6kna 1; lwry m6Zdzku iSil i r 6 d 1r; m dr6g odmOtd.Hmwych.lufonuacja z m6idtku im:e!cazywana jest do rMuych osrodk6w ruchowych
m6zgowia. W zasadzie stlld dopiero moze ona tTafic do neuron6w rol:,'U
przrd.niego rdzenia i jq,der mchowych nerw6w czaszlcowych. Z m6td.tku
wychoclz<J<.drogi do wielu osrodk6w mchowych maz:gowia: do (1) jqder twomI
siatkowatego (dlmg21 miitlli:lwv¥()-siJilHwwZ! tTacms cerefJelforeOc.!lmh), j~der
przedsionkowych .(lIlmo±rlltUwwo-pflledsiQXlllww:'l tradm; c(',P'ebelli.Jve~·tirmlaris) i
oJiwki (R1fl6:tdH:l.ow~~oliwhowa (mclU5 cerelu!1loolil'aris) w t y 10 ill 6 z g 0 w iu, .
do .. (2) jqdra czerwiennego (dlll"cga m6idiko'WIH:;venvi~llm;n tmciiWi
. cerebe:/lomuraIis); . istoty czaruej (m6±dHmwo-C:<:Zli'in;ll triKE/iS cereltelhmigrmlis) i
pokrywy (m6idi!wwo-pokrywoW& tractus ce1"ebel1oteetali~) W sr6dm6zgowiu
oraz do (3) wzg6rza (dr<lg:ll m6;tll:!:koWO-W1':gotzovn~ tradHS cerebelfotfwlamicl!s),
w tyrrt gl6wnie do j<tdra brzusznego bocznego, willi ~ d z y m 6 z g 0 wi u. Ze
wzg6rza infonnacja m6:tdZ.kowa mote bye dalej przckazalla poprzez
promienistosc wzg6rza do kor}' m6zgu ruchowej i przedruc!lOwej.
NiewykJuczone, ze CZ!(SC drag odm6:idilcoWych trafia do (4) ruchowych
obszar6w lcor y bez posrednictwa nitszych osrod1c6w (drog21 m67l'\U~l\llWO-
Iwrow21 tractus ccrebellacdrticalis).
'~----....,sialkowo·mMdikowa •._----~. __ ._.
pokfywowo:m67wkowa
rdzcniowo.m&,ltkoll'a pl7.(,dnia
m6zdtkowo-1corowa C:.;~".m6mzkowo-w7,g6rwwa
me i.d:LkowO-C7..erw iCI In ~
'- ' .. m6Z.di.kO\\:O'~I~.~; /~If=-m6:l~liJ(Qwo.ollJcYk~i·:- t"))
-----...._-,. ~1.1J-
lTl6ZMkowo·PL~y£l~j>tll),9.'iYil.. :/ ....---~
Rye. 13. Konary m6Zdzku.
Drogi dom6tdzkowe i odm6:tdzkowe wytwarzajel
t r z y par y z bit y c 11 w i~z e k i5 tot Y b i ate j, dzir:<ki lcl6rym
m6:idie.lc jest jakby przyczepiouy do trzech cz~sci pnia ru6zgu. S<\;to polqczenia
ze sr6dn16zgowiem, z mostem i z rdzeniem przedlutonym. Nosz'l one Ilazw~
IWlIillr6w m6zdHm' pedllncuti cerebelli, odpowiednio g 6 r n y c 11,
S,rod 1<0 W Y chi do \ n y c;h. Kl1Jmu gOnly pedunculus cefebellaf1s ~'I!J1"rilH' i
. konar dol!1J.Y pedWlCtdlU5 ce:rebe:Uaris inferior skladajq sif,: zar6wno z wl6kicn
bieguqcych dom6Zdtku, jak i z wl61cicn z niego W)'chodz'lcych. ~'omnr
,I, \I',','}' flerfllflcllhlS cerebellar'is medius prawie w calosci utworzony jest przez
,I ILldum6zd±kowe.
1';li.da p61kula m6idzku zwiqzana jest czynnosciowo
II ~;a In<l s t ran <l cia t a. P61kula m6zgu i wzg6rze, generalnie rzecz
" i' '. 1.lVi,p:anc Sf\. z przeciwn'l stron'l ciala. R6'±nc osrodki pnia' m6zgu
'ilIIC Set z tet samet lub przeciwll'l stronqciala. Dlatego drogi
I " "", j; d z k 0 "if eo' i 0 d m 6 z d z ko w e m 0 g'l by 6, odpowiednio,
" " ,'" r!. y Z0 wan e, s k r z y i 0 wan e i w i e 10k rot n i e s k r z y Z0 wan e.
1:\,,' j,t. Polf\.czcnia mM.dzku z r6znymi osrodkami. Pokazano zwiqzelc czynnoSciowy prawej
1,(,II:\lli 1l107"dzku z r6znymi osrodkami tewostronnymi tub prawostronnymi.
W zespolach us z k 0 d zen m 6 i d z k uczynnosci ruchowe zostajet
lI(1cdedzone w widoczny spos6b. Pojawiaj<t si~: dysmetria i dyssynergia, ruchy
sire szarpietce, zrywne, sila ruchu nie jest dostosowana do potrzeb. Ruch
l<lq~:l dekompol.ycji, czyli jego sldadowc zachodzct w r6:tuych stawach nie
j,;d110C7dnie, ale kolejno. Po rozpocz~ciu ruchu trudno jest go szybko
\!yli3IJ1owa6 lub zmieni6. Ten bral<.koordynacji mchow nasi nazw~ b ez lad u,
,zyli a t a k s j i m 6 z d z k owe j. Pod 0 b n e . 0 b ja w Y' mog<t
wyslrepowa6 tet w przypadkach, gely d a z d row ego m 6 t d z k u t r a f i a
z Ia in for m a c j a. Zla informilcja 1110:'>:C bye wynikiem chor6b irmych cz~sci
u1dadu nerwowego lub mote by!'; in[ollllacj;\ udzieloDq pomylkowo. Na przyklad,
IV pn:ypadku c h 0 rob y b I tV d n i k a infonnacja' osi~ajetca m6Zdzek jest
l\iewlasciwa i pocz,\tkowo wys{\~PIJj;\ cllli.1.: zaburzenia ruchowe. Z. czasem
11\(lzdtek uczy si~ jq ignorow;\(; i 11\\',liyWI acaj;t prawie do normY. Po III Y1k i
71\<lmy 7. wlasnego doswiadczcni;1. ;',;\· ;III'.n()wani wiclkosci'l walizy i Sqdz'lc, i:e
. .
jest pelna, spowodujemy przeplyw dom6i:d±ku falszywej informacji, jcSli w
rzeczywistosciwaliza ta okazesi~ pusta. Waliza zostanie c\oslovmie podriucona
do gory, bowiem przylozcina silabvdzie zbyt wieJka. Dopiero:w nast~pn'ej chwili
)iila zostanie skorygowana przez m6td±ek..· . . . . .
. . W przypadku .chor6b m6tdiku widzi~y dopiero, naile szybk1e jest jego
dzialanie wpor6wnaniu z tym, Co mogqosiitgnqe Inne osrodki ruchowe. Ruch
odbywa si~ fragmentami, ktore Sq kolejnyml pr6bami skorygowania nichu "na
plus" i "na minus" na zmiaiJ~. W rezultaeie pcijawia si~ tzw.· drzerue 'zamiarowe,
czyli rn6Zdzkowe, a cel.nie. zawsze zostaje w tych pr6bach osiqgni~ty(dysmetria). -'-.' . . .
..···"·1
I
I!
\
\i
\
............... ,
I"iII
I.. _ ..... _, ....• _.J
Rye. 15.. Po stronie lewej przedstawionowykrcs ruehu U osoby zdrowej. Po slronie prn,vcj -
wykres ruehu przy iJszkodzeiliu m6i.d:iku: kilkakrotna. zrniana kierunku ruehu (dr:ienic
zamiarowe) iJic doprowadza oslaleczrue do tmfienia: w eel (dysmetria).
Zaburzelli~ ruchu w zaleznosci od rozleglosci i roiejsca llszkoclzenin mog'1
dotyczy6 wszelkiejaktywnosci ruchowej i zaburza6 lub unicmoZliwiac stnnie,
ch6d, ruchy koncZ)ill gomycb, nlchy galekocmych, mimik:~ imow~. Mogil bye
jednostronne . lub obustronne. Poniewai p61kula m6i.dtku czynnosciowo
zviiqzana jest Z t'l sam~ poloYV<lciala, UB z Ie0 d zen i a . pO ik u low e
manifestluct 'si~po stronie uszkodzenia. Uszkodzenia
rob a kit· daj<t. zwYlde . 0 b jaw y '0 bus t r 0 n n e. tJsZlwclzenia drag
dom6zdzkoWych ibdm6±dtkowythmog'lr:6wrnez dawac' objawy' t<i.kie, jak
usz1codzenie samcgo m6zd±ku .. Wr:eszcie, .uszkodzerna 6liwki lung<t bye
klinicznie identycZliez liszkodzenierri m6Zdtldl. Strona ciala, pokt6rej objawy
b~dC\. si~' inanifestowae wprzypadku usZkodzen przedm6zd±kowych i
zam6zdZkoWych zale:tee b~dzie ad tego,czy dany obszar zawiera 'elementy
wsp61pracujqce ze stron'l m6t.dtku t'l sam" czy przeciwn<t.· .
Ultlmd pn£l.billnlwwy
Uk 1a d p r zed s ion k 0 w y nalet.y do filogenetycznie starych uldad6w
ruchov.,rych. Rozwija si~ w oparciu 0 narzqd przedsionkovr')' i (pierwotnie)
nm7;tdy Iinii boc21Icj.. Sluty dostosowalliu paslawy i ustawienia galek acwych
d()pO!oi..clliaw prz.cslrzeni: U zdrowega czlawieka doroslego przejaw6w dzialania
uk!:Jdllpr.<:cclsionkowegoDieWidzimyza WY.i'ltkiembardza istatnego wplywu
11a II s taw i e n i e gal e Ie 0 c z n y c h. Dzieje si~ tal<dlakgo, re w rozwaju
filOljCllelycwyrn uklad przedsianlcowy zastaje silnie podpoW\,dkowany miodsZYlIl
uldadalIl ruchowym, W olrresie nowarodkowym j we wczesnym 'ruemowl~lwie
moZelll.yjeduak obserwowa6 odruchy postawne przedsionkowe, zwi~e z obrotami
cial.a,a VI' iSlociez abrotami glowy. Odmchy te dajq,si~ rnobserwDwac takze u charych,
II ktorych doszlo do wiszozenia srodriJ.6zgawia i w .efekcie do odci~cia wyi.szych
oscocli,6wIUchowych od tylom6zgawia i rdzenia kr~gawega.
W s JcI a d ukladu przedsionkawega wchodzi u czlowielca n a r z 'l dp r zed s ion k a w y, b\;dq,cycz~sciq, ucha wewnytr:znego 0 r a Z j q d r a
przedsiankowe. Z ukladem przedsionlcowyriJ. scisle wsp6lpracuje
p I a t g r u d Ie 0 w a - let a c z k 0 VI'Y i c Z ~ S 6 r a b a Ie a m 6 t d t k u 10 .
. Z jqder przedsionkowych wychodnt liczne dragi, lclore
wci~ajq, narzqd przedsionkawy w szereg odruchow. Wychadz.q, z nich wJ6lma,
1:16re trafiaj'l do 1)~anI.O'W J[lodumnydl pn.y§ll'odlHmwydl fasciwli longitHdinales
rrwfia!es obu stron i ktOre sluz'l W y w 0 I y wan iu rue h 6 W g a I e k
() C Z 11Yc II w 0 d pow i e d z i nap 0 bud zen i e b I ~ d n ik 0 w (patrz
slr. 113). Z jqder przedsionkowych wychodzq, dmgi pnedsionko'Wo-nheniowe
frac{r.,!s l'estilJulo.l'pirwles i dragm pr:£ooSi{lUlkowo-j~dro'Wa tractus "estibulollucleaFis,
dzir,;ki kt6rym rueham glawy tawarzysz4, adpowiednie ruchy tu!owia i koirezyn.·
Odruc!lY te noszf.l. l1azw~' 0 d rue h 6 w p 0 s taw n y c h, bowiem iell
zadaniclIl jest zap a b ie g ani e u t r a c i e r 6 w now a g i w w y n ik u
Z IIIia IIy pot 0 zen i a ci a taw p r z est r zen i. Z trudnych do
/~r():wmiellia pawad6w z j<tdcr przedsiollkowych wychodza" tet wl6km biegnctce
do zwiq,zanych z jqdrami nerwu bhednego oSrodk6w
r d zen i a p r zed I u Z 0 n ego' wywoIuj'lcych bdmch wymiotuy i nniauy w
pracy uktadu sercowa-naczyniawego i oddechawego.
Wyr6:tuiamy c zt e r y j~d!'Bl pnedsionRwwe ni!clei ,'cstivu{ares: gome,
[lllz}'5r<lMlllwwc,bacm<ei 4l!Q[ne. Jqdro przedsionkowe dolne lcZy w calasci w
Idl.ClIill przedruzonym, a pazostale - na pagraniczu mostu i rdzcllia
jJ r /: c dIu ton ego. . . . ' .
J<ldraprzedsianlcowe komunikuJ<t. si~ z m6zdtkiem poprzez
c1mgiprzcdsionkowo-m6:tdZkowe i m6Zd.Zlcowo-przedsionkowe., , "
J 'oouclz:clIie lub us z k adz e n j e bt~dnilca;'nerwu przedsionl<owego lub·j,tJcr przedsionkowych manifestuje si~ uczuciem zawrot6w g!owy; z.aburzeniami
f(JwlJowagi, Iludnoscia.mi i wymiotami, zmianami t~tlla i cisnierua krwi araz tzw.
ocz:opI'lseul. Oczoplq,s W is'ciu codziennym moma obsenvowa6 Dp. u osoby
SleU7",1,ccj z jad3,cega pociqgu przesuwaj'tcy si~ za oknem obraz. Podabne ruchy
10 Nu margincsie nalei;y wspolTUlicc, ze w filogcnczie m6zdzek rozwija sir;: pierwotnie wtdnie
IV Zl'ii'lZku z ukladcm przedsionkowym.
galek ocznycl! wyslltpl.U<lw przypadkll oczopllt~lI pa,t(;logicznego .. U ,asob w
z~sad.zie zdrowych n a d III i e r tl a w r a z II w 0 s e b ! <t U n I J~ 0 W. lId
bodice jest prZyczynf.l.wyst~p()wallia tzw. c h a r a by 1() k a III a c YJ Il e J.
Ofiroclhi ;z.wi~p:al1ex rucllnillJmi galek oc:wydn
M i \l S 11 ie p 0 r u s Z a j 'l. c e gat k i a c z n e u n e r w ion e .s <t
p r z e z t r z y n e r w y czaszkowe: rs'l'nv okorllldwwy nervus oculOFF/otoFllu"
ncnv bIoc:dwwy l1ervus £rodrlemis i nCnN. odwod~~cy n(,~'1'lls aUdMceV1S. Nerw
okoruchowy uncrwia wi"kszosc llli\;sni6wki prqikawaneJ oczodolu. (:v tylIl
rowniez rni~sie{ldiwigacz powieki g6rnej). Pazostale dwa nerwy lJllerwtaJ~ tylko
po jednym mi~sIlill·galki ocznej. J <td r a. nen:6w g~lkoruchawych 1e Z 'l w
c Z ~ Sc i g r z b i e tow e j n a k r y w 10 P ill a m 0 Z g ll.
j'ldro aulOflOiniclJlc
~ j'ldlO ogono\\e SlOdko"c
,~,~f~;;:~''1''''~'')''\"r'~
jqdro gl6wtlc
jqdro ogonowc srodl<owe
(llun. di.wigac'Lc powick g6rtl)'ch)'
nerVI
olwruchowy
R c. 16. J~dra nerwuokoruchowcgo. 1- Widok z g6ry. 11- Widok z baku. J.ll- l'rz,ckr6j
s:osny (zblizOllY do czolowego) przez tylllq cz~s6 kompleksu okoruch~we~o; pokazun.o
potozcnie neuron6w odpowiedzialnych za unerwienie poszczegl1lnych ml,<SIJI poprzeczmc
prqikowunych galki ocznej.
J~dro nen'Yu o~wri!d:JIOwcgi[) nucleus lIen,i OCUIOT7:VfOlii. lezy l\aj~yzej. ze
wszystk.ichjetder nerwow czaszkowych, nap 0 Z 10m ~e w z g 0 r k 0 w
g6rnych blaszki pokrywy sr6dm6.z.gow1.a. Jqdro,.Il~rwll
okoruchowego stanowi wlasciwie caly kompleks mnleJszyeh JC\c1er.Wyrozl1Iamy
tu j 'l dr 0 g 1.6 wile i j qd roo g 0 n ~ w e s r a d k 0 w e, bl(u2I.ce
jqdrami l1Ichowymi oraz j it d r 0 a 0 ton 0 m 1 C Z n e (~alrz sIr. 1~2) llelwo
okoruchowego. J 'I.d r 0 g t 6 w n c skI a d a s r ~ z J e s z c z e
111
111 il i c j s z y c h . c z XS c i zwj'lzanych z poszczeg6lnymi mi~sDiami gaUd
ucz:ncj. W.ysyla ono wi~kszos6 swoich wl6kien korzeniowych do nerwu
ukollrchowego tcj samej sirony (dla trzech rnil(sni) i nieliczne wl61cpa do nerwu
\,kruchowego sirony przeciwnej (ella jednego mi~snia). J <td r 0 . 0 g 0 now C
:';('o(i'kovve jest nieparzystet grllp't kom6rek wysylaj'tc<t
w!t'lkna skrz:yzoyvunc i nicslcrzyzowane do diwigacza powieki g6mej obu strOll,
Nizej w sr6clm6zgowiu, .na poziomie wzg6rk6w dolnych,
k:ty jl~lh'o I!enyu blo<l::dwwego nucleus i1en'i trochlearis. W istocie jest ono
przedluzeniem lcompleksu okoruchowego· leu dolowi, ale wychodz'lGe z niego
wJ6kna majq zupclnie umy przebieg nit wl6lma nerwu olcornchowego. Nie tylko
pr:z:cchoJz'l one na StrolH~przeciwlJq prua, ale jednoezeSIlie olcr'l.Zaj'lwodoci~
~;ylwilJ;,za i opuszczaj<\. pien m6zgu po stronie
g r z b i e I owe j, stanowi<\.c Iym samym w y j qt e Ie w s r 6 d l1e r w 6 w
c z a s z k 0 Vol Yc h, wychodzqcych z m6zgowia na powierzchni podstawnej.
.j,~(nnf \lei'll')'!,! (J\~nvvod1i~d:ego nucleus nervi abduceMis leZy znacznie nizej, w
rJolllej cz~sci mostu pod guzkiem twarzowym dna
Ie0 III 0 rye z war t c j. Wysy!a uno swoje w16!cna do ncrwu po tej' samej
:;\ronie.
U czlowidca galki acme VI w3nmkacll prawiJlowyh poruszaj<t siy W spos6b
okrdh1llY jako rm:hy s!mju:wne, tw. 0 b i e g a I k i' j e d n 0 c z e s n i e
fJ () r u s z C\ j 't s i y t a k, a b y u z y s Iea 6 s p 0 j r zen i e w
o!c[cs!on<\. strOlll( przestrzenil1. Wyr6zniamy m.in. ruch
~ikojar:WllYw g6rQ, Vol d61, w lewo, w prawo i skojarzony nlch zbieiny12. W
ruchachskojarzollych obic galki mog<\.siy porusza6 symetrycz:nie, jak np. pr:z;y
spojrz:enill IV gO[(~ lub niesymctrycz:nie, ja!c przy spojrzeniu w bok: Mog,tsiy
jlorusl.ac r6wllolcgIe (n[1. spojrzenie w bok) Iub nier6wnaiegle (spojrzenie
zbie:t.lIc). RUGhy skojarzol1e wymagajq dokladnego
s p r z Pr ten ia p r a c y m iy S n i gal k 0 I II C 1J0 w y C 11 0 b u 0 C Z u.
S p r z y t c II i uta Iei e I1lus! u t '\. t z w. 0 Srod k i s k 0 jar z on ego.
fJ p 0 j r zen i <1, z kt6rych odpowieduia infonnacja mote trafic jecJnoczeslli~ do
jrJ)er wsz:yslkich nerwow ga!koruchowych obu stron.
WyrM.lliamy p u i 0 W e oraz m 6 z g 0 w e (k 0 row e) 0 Srod k i
skojarzol1c:go spojrzenia. Osrodki puiowe przyj1l1ujq pobudzenia z osrodk6w
mb.go\lV}'cl1 i w ten spos6b Sf\. im p·odporzf\.dkowane. Mog<\. one jecJnak
wyvrolywa6 rtlchy galek ocznych bez udzialu osrodk6w m6zgowych, poniewat
przyjmuj'l pobudz.ellia rowruei; z ilUlyeh obszar6w. Dtogq, przez kt6rq wl(clmjq
wl6kna zwiqzane z przekazywanielll inforrnacji do jqder nerw6w
galkoruchowych jest przebiegajqcy w s'\siedztwie tych j<tder p~o:ek pol1lw;Kny
II IV llinicj·:zyrn oprncowaruu dla uproszczenia pomilli~to bardzo wai:ne skojnrzone filchy
(Jurotowe oraz skoj<lrzone ruchy skosnc p,nlclc ocznych.
11 P,uch zlJiezny galck ocznych, pmwidlowo wysll<puj<\cy prz:y oghl.daniu przedmiot6w z bliska,
nnlety odr6t.nic od z:eza, kt6ry jest palologic7.llyrn ustawierucm galek ocznych.
pn:y§rodl.wwy jasciwll/s IOflgitudip/n]is medialis. W sklad tego p\?czka weboUzl
zar6wno wl6lena kierujf\.·ce sit,;' do pniowychosrodk6~'1
spojrzenia, jak i wl.6kna wybiegaj;'tc.e z· nich do j<td~r
n e r w 6 w g a I k 0 r lie how y C b. Biegn'lw nim ponaulo w16lma, !ct6re
schodz'l. do rdzema kr~gowegci, docieraj'l. doneuron6w rogu przedlliego' i
zapewniaj~jednoczesny z mchem galek ocznych skojarzonY.nIch (abrat) glowy
i tulowia. .
. Zap n i ~ w y 0 s r 0 cle k s Ie0 jar z 0 n ego' s po j r zen i a w bole'
uwatalle jest tzw. j~dl'<!J pnyodwod:l':~<ce TwclelJs j7TlralJduceTlfi,113 , lez'\ce 'oN
bezposredniej bliskosci·",.j.f\.dra nerwu odwoelzf\.ceg'J.
Ten mostowy osroclek odpowiedzialny'jest za rue 11 skojan:ony galek ws w 0 j '1. s t r 0 11~., (osrodele prawy zawiaduje sleojarzanym spojrzeniem w
prawo) .. Do tego osrodka dochodZ'l m.in,: (1) w16knazj,td::r
przedsiQnko'l''Ych, (2) blaszlci polcrywy srodm6zgowia oraz z (3) plata
czolowego i (4) platapotylicznego' p6lkuli. m6zgu. Pierwsze dwie drcgi
odpowiedZialne s<tza odruchowy ZWIot galek w wynileu mehow glowy (wI6kll~ z
j'lder prz:cdsionkowyeh) oraz silnych bodic6w swietloych lub akustyczny:::h
(w16kna ze wzg6rk6w g6rnych b!aszld pokrywy). Dr 0 ISa z p tat a
C z 010 w ego' r 0 z p 0 c z y n a s i l( w :r:mkrl(cief.:zolowym §ro\l!wwym w
polu B' przeciwIeglej. p6lkuli, gclzie znajduje si~ c z 0 low y 0 s :r0 d I:k
skojatzonego 'spojrzenia w bok. Jej wlokna bieg'l'l
p 0 c t a,t k 0 w 0 r a z em z d r 0 g ami' p i ram i d 0 W Yill i, p 0 C I, Y1\1
P r z e c hod z '1.' do p l( d z k a pod I u t n e go p r z y Srod k 0 w C f; o.
OSrodek Gzoleiwyodpowidz:ialIlY jest za dowolny zwrol galelc ocmych w bok, lip.
oa polecenie. ,Lolmlizacja potylicmcgo osrodka skojarzonego spojrz~l1ia VI bole i
przebieg wl6kien z niego wychodDlcych rue Setdoklaclnie ust'!Ioilc. WladoOlo lyJko,
te plat potyliczny jest odpowiediialny za swiadome ObSCfYJOWClnicJJieruchom~go
lub S\'1iaclomesledzenle poruszajqcego sirtw polu V\1dz:eniaprzcdmiotlI.
....Poloteme pniO\"iycll,a jut tym bardziej korowych, osrodkow skojarzon ::go
spojrzeniaw pcizostatych kierunkach nie jest jeszcze dobrze poznane. Za pniowy
osrodek si(Qjarzonego spojrzema zbieinego uwaiane jest pole przedpokrywowe.
WI6kllaz niego wybiegqjC\ceprzechodzqna drugf\. stronr;;pIlla wspoiclle tylnym i
wcllodz'l. do p~czlca podlutnego przy>irodkowego. Pniowe osrodld skojarzor ego,
spojrz:enia w g6ry j w d6Ilet.'lna poziomie wzg6rl<6w g6mych blas:dd polo)wy.
Dla skoj<Jszonyeh mehow pionowych wainy jest tet osrodek 10Z.<\.0Y w lwm:c
siatkowatym rd'lenia przediu:lonego pomi~ili.')' j<tdrem uerwu odwodz'1';';C:50 i
j<\drem nerwu podj~z;ykowego, tzw. j<tdro poprzedzajqce nerwu podj~zykowego.
Zaburz~mia ruchomosci gate\< ocznychWyst~pujq w usrlcoclz:enju Vitelli
struktur ul\ladu nenvowego. 0 b W 0 do w e po r a i; e n i a mt'(slll
13 Jest to CL,<SCtWOIU siatkowalego mostu, kt'lca pOllu~dzy hdr<:m nerwu 610cz.ko"ego ijfjdrem nerwu .odwodzf\.cego, zwana tez j1trlrem siatkowatym prz:yposrodkowym nloslu.
nucleus reficular;s paralllediarm.r pOllfis.
1';lIkorlichowych \V)'StyPl~jq W przypadku zniszczcnia nerwu okomchowego,
11loC7.kowego czy odwodz'leego lub jeh jqder. Prz)' us z k od zen i a c 11 p n i
11crwowych galka oezna po stronie uszkodzenia
lIstawiona jest nieprawidlowo. W porazeniu nerwu
() cI w () d z ,t e ego i b I 0 c z k owe g a \Y)'stypuje zez zbidny (galka oezna
JlO stronie uszkoUzenia jest przywiedziona), w po r a z·en i u n e r w u
o k 0 r u c how ego - zcz roz;biciny (galka oezna po stronle uszkodzcnia jest
odwicdzlona) i opadni\,cie powieki, ezell1U l11ogqtowarzysz)'c (lub lue) objawy
(lora7.cnia C7,~sci przywsp6Iczulncj nerwu okoruchowego (patrz str. 122). W
przypadkach tyeh nie wystypujq porazenia skojarzonego spojrzenia 14. PrZ)'
u s z k 0 d z e lJ i u pili a m 6 z g u z n i s z e zen i u j q d e r nerw6w
galkorllchowych 1ll a g 9. tow a r z y s z y C us z k 0 d zen i a p n i 0 W Y c h
os rod k 6 W s k 0 jar z 0 n ego s p 0 j r zen i a (w przypadku jqdra nerwu
ot1wodzqccgo jest to prawie regul<0 Iu b p y e z k a pod Iu z 11ego
p I' Z Y s rod k owe g o. W tyeh razaeh objawY porazenia nerw6w (zez) mogq
si<;: kombinowae z objawami poraze11ia skojarzonego spojrzellia. Wreszcie przy
lIszkodzclliach powyzej jqdra nerWll okoruchowego
z e 7. n i c .w y sty P uj e, a z a bur zen i a r u c h 0 m 0 S c i g a I e k
111<1J'1 wylqCZllic charakter porazenia skojarzonego
S p (J j r zen i a (pacjent tue maze spojrzee np. do g6ry tub w prawo) ..
ruch6w uowolnych (np. na polecenie) w stron~ przeciwnq uo uszl{( dl.1"" II
W obu przypadkach w spoczynku \\·)'st~pl\je skojarzone zbacz,l'Iic 1 iI. I
ocznych, w)'nikajqce z dOlllinaeji osrodka po stronie zdrowej 16.
W wieJu r6z.nych l\szkodzeniach obejmujqcych uklad przedsiOl, kol\' \' II Ii,
m6zdzck alba drogi z nlmi zwiqzane wystypllje oczoplqs. Sq to niept awidl I'"
skojarzone ruchy galek ocznych. Cechy oczoplqsU w tych p~'j':ypadluch II '''I \
miee wmtase diagnostycZll'l.. U os6b zdrowych mowa '~vywolac aczopbr; I· ,',
pobudzenie blydnik6w.
jqdro ncmu galkorucho\\'cgo +
p~C7.ck·podlum)' prl.ysrodkO\\)'
pniowc osrodki
skojar7.0ncgo spojr7.cnia
m61.gowc osrodki
skojarzoncgo spojrl.cnia
drogi 7$t~ptd qcc m6zgowo-pniot\c
Rye. 17. Zaburzenia ruchomosci galek oeznyeh przy uszkodzcniu r6znych cZySci ukladu
ncrwowcgo.
U s z k adz e n i e mostowego 0 S rod k a skojarzonego spojrzenia w
bok z nos i wszelkie ruchy g a Ie k 0 c z n y c 11 w stron~ uszkodLenia,
Z<1rO\-\,110dowolne, j<1k i odnlchowe. Us z k adz en ie 0 S rod k a czolowego
lub drl)g z nicgo wychodzqcych powoduje z n j e si e n i e s k 0 jar z 0 n y c h
-I~ Zaburzcnia spojrzcnia spowodowanc nicprawidlow'lc ruchomosciq porazoncj gatki oczncj
nulczy odroznicod porai;cn skojarzoncgo spojrzcnia.
I) U takich pacjcnt6w I110zna jcdnak obscrwowac czasami 0 d ru c h 0 wy (np w \\nil;u
dzialania silncgo bodi.ea di.wiykowego) zwrot galek w strOlly uszkodzcnia.
If Paejcnt z uszkodzcnicf11 mostowYIll "odwraea siy od ogniska" chorobowcgll. pac' :1l1 I.
uszkodzcnjcm m6zgowym "patrzy na ognisko" chorobowe.
Cz~s6 osrodkowa uldadu autonomicznego jest stosunkowo slabo poznana.
1IIIkt6re osrodki zostaIy jut wczesniej om6wione Iub chociaiby wspomniane.
I lid porzqdku naIe:ty jeszcze raz wymieni6 osrodki uldadu T<tbkowego, a
\. :;;:czeg6Inosci cia {o rn i g d a Iowa t e i pod w z g 6 r z e. Za kolejne,
r II;';ZC pitt(ro nalezy uwaia6 0 S T 0 elk i . p n i a m 6 z g u wchoclntce w sklad
(Iii IIII siatkowatcgo. Tn szezeg6lnie watnym obszarem jestcz~§c tworu
,j·l,nr.ww;nfiego nhcHlJia [lO'.£d1lutoRllcgo formalio reticulllris medullae oblongatae
;Iwmta po In i ~ d z y j <\;d ram i n e r VI ubI f,: d n ego, tzn. porni~dzy
III1Iem 'samotllym, jqdrem dwuznacznym i j<tdrem grzbietowym nerwu bl~dnego.
\',' ()koliey tej runiejseawiane Setm.in. nast~pujqce osrodki: osrodek oddechowy,
"il()dek sercowo-naczyniowy (osrodek kn\,zeniowy), osrodek potykania,
,,'mdki pokaonowe i osrodek wymiotny. Osrodki te poprzez drngi !limtlmwo-
1;,II:U~l:1Iiowc Cractl!S reticH[aspirwlcs i §iatkowo-j~dJr'owe tmetlls retiCldloNIlCleares
'" Id7.iah0<\. na sImpislca kom6rek antonomicznych i ruchowych 1 w rdzeniu
ii<,;gowym i pniu m6zgu.
:(yc. 1. Przckr6j poprzeczny cz(!sci g6mej (po lewej) i cZ~Sci dolncj (po prawej) rdzenia
przedluzon<cgo. Na obu schematach zaznaczono tr6jkl\,tne pole pomi1dzy j l\,drami nerwu
iJk,dncgo. W obszarze tym midci si~ m.in. osrodek oddechowy i osrodek kr!\,t.eniowy.
Cia 10m i g d a Iowa t emote oddzialywa6 n a t w 6 r
sio.tkowaty bezposrednio lub za posrednictwem
I Jest to dobry przyklad bardzo bliskich powi<tzan uk/adu somatycznego j autonomicznego.
Chociai.by osrodek oddechowy wplywa na cl,:klory somatyczne (mi((snie g6mych dr6g
oridcchowych i krtani oraz miQsni(, ()(Ide-chow,,) i anlonomiczne (mi((sni6wka gladka dolnych
drag oddechov.rych, gl1lczoly zawlllle W (Ii ogach oddechowych oraz mi~sni6wka gladka
I1<iCZyllpll1cnych) jednoczcSllic.
pod w z g 6 r z a. Wyniki niekt6rych badaii WS!Cazlljet ua bezposrednic
zaangazowanie cialarnigdalowatego w regulowanie praey osrodlc6w pnia m6zg11
w sytuacjach szczeg61nie groznych dla naszego organizmu,np. w przypadleu
szyblco postrrpujqcego spadkuwysycenia krwi t~tniczej tlenem. Nlestety, w
gruncie rzeczy uie potrafimy wciC1..zprzedstawi6 jasnego ObTazu czynnosci
wymienionych wytej osrodk6w iwsp61zalemcisci pomi~dzy nimi.. Niewqtpliwie
wiC(cej wiemy' natomiast 0 niekt6rych. niZszych . osrodkachuldadu
autonornicmego. .'
o s rod Iea ill i '.. ukiaelu autonotnicinego, i Ie t 6 T Ych' ·i ill P III s y
w y c h 0 dz <t.' n a 0 b w 6 d w kielunku efektor6w, s~j~dir~ 'magtOJciQmklll1l®
. wcnllGW CZ21§Z':lkoWychoraz istotm §lua po§rc(h'l.iaboIl:ZIll:A rdienia kr<;;gowego
w . 0 d ci n lui c hC3 - L2 i §2- §4.\' W tyrnmiejscu "varto mo:te
przypornnle6,: ze w uldadzie autonomlcznym d r 0 gad 0 .. e f e k tor 6 VI
sldadasi~ z dw6ch neuran6w:. pn~drwojowegoi zwojowcgo
(patrz str. 34). ..... . .
Jak juz wczesniej wyjasniono, uklad autonomiczny najczt(sciej jest dzielony
na uklad wsp61czulny i przywsp61czulny .. Jlldta :AUlttORllolJl1iullI.e m~j-wow
cz:J.5?l!wwydl. i btota s;v..al'l'l poaredI1lia boamn W odcinkll §2':' §~ Sq
os rod k a ill i uk 1a d u p r z y w S P 61 c z u 1n ego. lIG~o~m [j?l~mll
posredrna '!foczDlm (r6g boany) W odcinl~ C~ - L2 .jest ° s rod Iei C 111
uk 1a d u w s p 6 I c z u I n ego. .
Ul>.bd w§p6kzuhny (~z'tM piersiowa uldadu autoIl.ollJIlkw.ego)
C z (;)S{; pie r s i 0 w a ukladu autonomicznego zostala juz wstceJ1llie
przedstawiona przyomawianiu nerwu rdzeniowego. M.ieszczq,c si~ w zasadzic w
odcinlcu piersiowym (Cg - L2) rdzenia la~gowego, 0 Srod e k ten jc~,t
odpowiedzialny za .. w s p 61 c z u 1n e un e r w i en i e e f e k tor 6 w
r 0 z m i e s z c z () II Yc h we a ly m. n a S z y m c i e Ie. jak pokazano
wczeSniej, wl6kna W)'ehodz.qce z tego osrodka korzeniami brzusznymi nerw6w
rdzeniowyeh Cs - L2 trafiaj<\;do odpowieclnich zwoj6w wsp6!Czulnych, slcqd z
leolei wl6lma zazwojo\yc moget powr6ci6 do ncrw:ti rdzeniowego i uda6 sir,) z
jego TOzgaI~zieniami do odpowiednich efektoT6~ np. do 6tfUCzol6w potowych
si(6ry. Ta dv';ukicnmkowa· komunikacjanerwu rdzeniowego . ze . zwojem
wsp61:czulnynl odbywa si~ przy poniocy gal~zi t<\;cz~6ych.,Zapevvllia ona
wsp6!czulne unerwienle zazwojowe nai'Zqd6w zawiqzujC1..cychsi~ w obrttbie
odpowiednich metamer6w.
Zwojc w§p6k:lmh!lc. ganglia §ympathiea zawiqzujq si~ melameryczllie
w z dIu ± c a leg 0 t dz e 11i a k T ~ go w ego, poniewaZ pierwotne
. autonomiczne· kom6rki .z,\,ojowewychodz'l z grzebienia. nerwowego na calej
jego dlugoscL il1lJymi slowy, z k a z dy m n e r we m r (1 z e 11io w y ni
z wi q Zan y j est pie r w ° t hie j e den z w OJ . ws p 6t c z l! In y.
Zw6j ten jest W stanie poprzez !!i@lll¥.i IIlU~C'i §i!:s!I':J! rat/Ius communicalIs griseus
oddac dot ego. n e r w u r d zen i0 W ego w 16 k 11 a W S P 61 e z u I n e
I. ;1Z W 0 j 0 W C (llajwyiszy zw6j oddaje ponadto galFie litcz'lce do dolnych
IICIW(l\V czas·zkowych). Poza 'galQziami litc~qGymi szarymi zwoje wsp61czul11e
udd;lj:j jcszcze inne ga1~zie. Jedne z nich korzystaj'l z naczytl jako srodka
(l<lIlSportudo cfektor6w. S'l to tzw. gall(zie naayKlliowe romi vu:scll!ares zwoj6w.
CialQzic naczyniowe bezposrednio po odejsciu ze zwoju z b t i:t aj it s i ~ do
p r z c b i e g aj q c ego 0 b 01c n a c z y n ia (zwyk1e t~tnicy), wnikaj'l. w jego
oslolllc~ i rozpadajq Sly W niej na drobne Pvczki, twofZ<\.c tzw. s p lot
o k 0 I a II a c z y n i a w y. Splot ten rozdziela si~ na mniejsze cz~sci w miar~
podzialu l"lniey i dochodzi z jej rozgcil~zieniam"i do swoich efektorow.
Oczywiscie jednym, ale rue jedynym, z efektor6w jest samo drzewo naczyniowc,
w scianie kl6rcgo ten splot biegnie.Trzeci rodzaj gal~zi oddawanych przez zwoje
wsp6lczulne to tzw. g3R~xie trzewne rami 17scerales. Sq to nerwy, kt6re wybierajq
s a III 0 d z i e In Cl d r 0 g ~ do miejsca przeznaczenia. Nerwy' te zwykle kiemjq
~)ic;; do splot6w nerwowych unerwiajqcych narzqdy
we w n ~ t r z n e2. Tam spotykaj'l si~ z wl6kllami uldadu przywspolczulnego i
t1a\cjju'z wl61ma obu cz~sci ukladu autonomicznego w~drujq,razem do narz'ld6wcrcktorowych. . . .,
w celu doprowacIzcnill swoich wl6kicn
no micjscc przcz.naczcnia kor>;ysla 7.
gal~t l'lczijca SlOma
gal~i,naczyniowa
gal", lrz.C\\1lU
rm:ga I~zicn ncrwn rdzcniowcgo
rozgalQ7.icIlnac;r;yniakrwionoslIcgo
snniodciclncgo przcbicgu
Rye, 2, Gal~zie zwoj6w, wsp6[ezulnyeh.
Jest w tej chwili jasnym, w jaki spos6b wl61ma' zazwojowe' uldaclu
wsp6lczu!llego lllogq dotTZe6 do wszystl(ich lla.rZ<1d6wrozwijajqcych si~ na
poziomach zwiqzanych z rdzeniem krt~gowym. Jedna1c wl6kna takie docierajq,
r6wnic;: don a r z 'l d 6 w r 0 Z w ij aj qG yc h s i" nap 0 z i ° ill a c II
ZWiijZanych z m6zgowicm. Trafiajq tam za posrednictwem
P} gaJl~:li I~(::qcych s:!lCllIr}'ch, Jakie najwyZszy twoj (tzw. z\o/6j szyjny g6rny
2 Cz.usami w16kna wsp6/czulne biegnqce w galt;:ziaeh trzewnyeh Sq jeszeze wloknami
przcdzwojowymi, ktore nie skorzystaly z mozliwoSci przel'lczenia na neuron zwojowy w
ZWOjll pllia wsp6lczulnego, tylko przeszly przezeIi tranzytem. Takie wl6kna mog'l spotkac sit;:
Z ](omorlcami zwojowymi wspolczulnymi Iez'lcyrni w drobnych zwojach Ila terenie spiotow
Hutonornieznych. Zwojc wsp6lczulne zawartc w splotaeh trzewnyeh. okrdlamy nazWll
zwoj6w przedkrygowych W odr6znielliu od zwoj6w pnia wsp61czuIncgo, kt6re
1J31cz'l. do zwoj6w przylcrygowych,
ganglioN cervical,; superil!5) oddaj e d 0 do In yc h II e r w 6 w c z a 3 z Ie 0 W y c II
i (2) splotow okoHonacryl1iowych plexus perivasclIla,es biegnqcych w scianie
ilaczyu wst~puj'lGych w obszar glowy.
Rye. 3. Wsp61e.llllne wl6kna przedzwojowe docierajll zar6~o ~o; zwoj6w lez'\cych na
poziomie ich wyjscia z rdzenia, juk i do zwoj6w 1ez'lcychwyteJ lub llIzeJ,
PozostClje jeszcze problem d 0 s tar c z e Jl i ado \'1 S Z ~ s t k i c h
zwojow wsp6iczulrrych wl6kien przeclz:yoJowych.
Rozwiq7Jlne jest to w nast~plljqCY spas.6b. .Ne~j r~ZfCI1l0We,Cg - L2
wyprowamajq z rdzenialerltgowego ZIlC1czmcVllyCCJwI6!C1CIlVf~;~JOl.czullly:l~
przedzwojowych, niz jest to potrzebne dla ws~6lc~lnego uncrwlen:a cz~scc,
ciala rozwijajqcych si~ na poziomie odpOWladajqcych meta]~lcrow.. W
n e r wac b rclzeuiowych 0 d C 3 doT h 5 w y clIo d Z q t e z wI o.k II a
prredzYfojowe . p r z e z n a c z 0 n e d 1a 0 b s z a r l\ c I.a 1a
rozwijaj'lcego si~ powyzej poziomu Cn, anerwyrdzen:owe
T117 - L2 wyprowadzajq, dbdatlcowo wl.6k~la pr~edZ1..voJowe
dla cz~sci ciala rozwijajqGych si~ ponr;i;e~ POZI011lU .L2.
Ted d d a t k owe w 16 Ien a przedzwojowe 0puszGzaJCl.nerw rclzC:;lJJowy
przez galClz Iqcz'lc&, bialq. Podotarci~ do zv:roju zwi'1z~nc~o
z danym nerwem rdzeniowym n j e k 0 11C z q S I ~ .. w nl m, ,ale Wybleg(l~cl
poza :DNoj, berujqc siy odpowiednio w g 6 r ~ 1u b w dol do ,ZWOJl~
s'lsiedniego. MagCl siy VI nim Z3.konczyc, tworzqc s~llafJsy z !wmorl~anu
zwojowymi, a mogil. tez pobiec jeszcz:e dalej, do ko.leJllego zw.oJI.l. Wlokna
przedzwojovve c z y s t 0 mij aj C\. Ieilk a Z W 0 J 6 :/, z~JlIm tl,afh. d?
wlasciwego, w kt6rym utworzCl ~ynapsy z komorkamt zwoJo."'fJ'uu,
POdSUlllOWlUc'tC,W u II:I adz i e VI S P 6t c z u I n y 111 droga do efektol'Ow. dla
w s z y S t k ic h w t 6 k ie n p r zed z W 0 j o.w y c h pr:Gebl()g~
p 0 c z '-',t k 0 W 0 t a k sam 0: rog boczny rdzema !u'(gowego - !COT;cen
119
l'I.',dIli llCrWll rdzeniowego - pico. neIWU' rdzcniowego ~gafqi l'l.czqca
l'I;;!a-z;woj pllia wsp6lczulnego. Dalsza droga w16lcien moze
I, \' ,'; r.6.Z 11<1 ' \~ zale:tnosci od potoz~I1ia efektor6w, Z lct6rymi te wl6ima Sq'
\'llflOSClO\VO ZVYl'lzanc.
P~czkibiegnf:l.cYch pionowo od zwoju do zwoju
\,!,',kien auloilOmicznych YY)'twarzajq' tzw. gmfi~de J[J]Jl~~d;zymojoWY.e rami
Ii, i,'lgaag!faf(ar'et;. VI len spos6b po kazdej stronie rclzenia krygowego tworzy sie
I.'1·II.ldl Z;VOj(lWwsp6!czulnych polqczonych ga1~ziamimi~dzyzwojowymi, czyl;:
I WSllv~).kzm.hl\}'fl7UlcrGuympG,hictdS. Vl t r a Iec.i e r 0 Z w 0 j U osobniczeao .1l,iclct6~e s<tsiaduj~Ge ze sobq zwoje Iqczq siv: Jest~o .;
c}/~g6hlle vvyraine W odciulru szyjnym ·pilla wsp6Iczuluego, gdzie ostatecznic. . . !
11111.11)' fI.'Z~. (czascm. ezlery) zvvoje szyjne zvvi,p:arie z dziewit<Cloina (6imiOlna \,.yjil,/Il111JedJlym plcrsiowym) nerwami rdzeliiowymi. '.' .... '.1
llstt~J(:oll s,;mm JjJ'1{Jl~n,;V\ru).iim !\:JOifz.:nn21pozostaje p raw d 0 pod 0 b 11 i e pod ....1\
I' p [ y W C In . 10k a 1n y C [1 0 S rod Ie6 w. ukladu· .wsp6lczulnego
II j IC;,ZGz<~cych Slt,? w n,,~o:de§Z::;!Ifi"ej lflG3Jreilll'lluej 8Jr1}dlkGy,~r sMbstlUliia grirerl \
,',Jc,mc:dia . cC:lflr'rdis. Ta z. kolei podlegawprywomv,y:l:szych.·· '1,) rod k.o W uldadu autonomicmego dzlt;;lci istnieniu d I ug i c hd r 6 g
/ l Q P tlJ 't c Ye h z pIli a ill 6 z g u, . a bye mote talae beiposrednio z ciala' "·1'
1\ \ j G:1ahw~tego, przcgroJy i podwzg6rza~ J?onadto do isto!y. szarej posredniej .. •..•.....
:;;;udkowcJ dochodzct tet zalcollczenia'i bocznicezwojbwyc!J' ;.~
n (';H r Q I: 6 w c Z U G i 0 W Yc h, . co .slwarza analOlniczue podstawy dla' · ·..i...·.·.1;,ul'11l01mCill~ch odnlch6w rdzeniowych. Jak powiedziano wczeSniejo dr IIc 11y .jil.lltonollllczne naIe:tq, do odrueh6w wie1.orieuronowych. W ..•.:....\
plZ,ypadlm odnlch6w\vsp6Iczulnych wcllodzq w gr~ co najmnicj' ezlery·!.,
neurony: (1) GzuciO\vy new-on zwojowy,'(2) co najmni~jjedenricuron' 'I
1:o;;rednic::uLcy istoty sZDrej posredniej srodkowej,. (3) neuron przedzwojowy,:;I.
sZ3.rej posredniej bocmej i (4) obwodowYlieuroilzwojOwY 'zwojn' .
wspolcz1.I[ucgo. WYllilci badall wskazujq, jec1nak na udzlal wielu neuronow .
po:jrednicz'l.cych rdzenia kr~gowego wtych lukachoclruchowych : .
.~ . O(~lJchy wsp6lczulue s'l l1iezwykle ist6tne w przebieguwiehi czynnGscf
llzJO!oglc7,nyc!J. Joh zadalua w.odniesieniu do' CzyD110sciuldadukrqz.elliaczy· .
ukladu oc!dechowego sq,' Heme i bardzo :wa:tne:'Om6wienietych zlo)~cinych
?al~;);no~clpr~dcracz~znaozlue ramy niniejszego opracowania.Na nasz4. llwagf( .
:;;a:;luguJC. tet; lch UO'-::la1W opr6tnianiu p~cherza moczowego i odbytnicy, czyli VI'
I)dd."'Nal1ll1. mO?Zl.I I..stolca, Om6wienie !ych zadari. nie wymaga' t.alc szerolciej
/JJaJOlllOScJ fizJologu.. Czyunosci te polegaj!\, jednak na wsp61pracy ukladu
\vsp6lczulllcgo i przywsp6lczulllcgo,' a 11 doroslych i ptzytomllychos6b - talete
uidadu I1cnvowego somalycZllcgO. Dlatcgo zostan'lone opisalie dalej (pal:rz
:;11'. 133). .
W lym miejscu warlo IIl02:C przyblityc r 0 I ~ uk Ia d u
\V :; p 6 t c z U ln ego w r c l~\I 1() wall i u wi elk 0 s c i ire n icy.
Bod z i e 0 wywoluj'tc)' I'(n.';zcr/cllic 7xcnicy (np, ,~padek nat\;zel1ia swiatla)
biegllieo d. sia t.k 6 'v'; k i. poprzez nctW wlIo1cQWY,pasmowzroko:0e, )corzcn ..
". przysrodlcoWy:' pasina .wzrolwwego'l '. tar¥~.:. wig6rka •g6tne~O, do ... j]}l:Pna. c.
pn;£dffJ't\}nl.I'Y'-.y01,¥i';go~eG prete~UJli,~ tr6d.in6zgowia: DalejinfOl1:\lacja dociera3
do
i5~~~ sz:rilfej pQ!ii'-ellllliej srui]llwwt8j, <i. stqd:dolI'ogan bOCLllil~gonlzenia na
pozlomie C3- '[ht. inajduje si~tu tzW .. o§n·o~dirx~§ho~'¥~~r.(n;>;eli1io·",,)''c,£I11;'lJm
Cifio5piiw!e.·· . ". . . '. . ...
. '.
.. zV/oj .S:cyjny gomy
!wrf.en Vlsp6Ic7.\\\ny
zwojil rqskowcgo·.
. r~§P' :..: . . ..,{{{fif .spiol s·~yjno~t~ll1icLJ'..
{} ;~., wcwnQlrl.11j'
,e Rye. 4. Unerwienie wsp61G~~in'e" nU~3nj6wl~i. glad'ldej .w. t,<~z6~ce gaUd oczncj.NCl\lOny
<przedzwojoweJel.il w rdzeniukiQ~oWym,neurony zwojov/e 7' W ZVlOjU, szyjnym g6rnym pnia
. ' . .'wsp61czulnego. Przez'z.w6j tZQskowy.wI61rna. wsp6lczulhe, przeyhodz'l . tranzytem . (hez,
. pt;:e1f\.Czelua).Wzrtiotoneiiapl¢Cieukladuwsp61~zu\negopowoduje rozszerzehiefrenicy ..
. . .... :AlCso'ny n~\lroA6'N"p~Z~d£.~;oj Qwych .• o~rodica~zl(skciwo~
··..rdzeniowego V;ychod.zc:t ha obw6dw1c6rzepia?b p[2:edriich.nerw6w. rdzeniowy(\h
Cg iT1n.Pd dojsciu przet:: galiti h\.c.zqc~:J~i~lq,dO..tv/{. ;z;woju,:gviiaidz,istego
(zw6j ,,Vsp61o.y'rlla:dolnych.·l1etw6vi szyjuych.J pielYyszego ncrvropiersio,vego)
aksony te nie 1\onc4 si~",lecz wst~puj(w:j)Jli1.iwsp6tezu1J.iymd 0 iW{1ljli
gt'.YjfJlC~l) 'gilrnigu> Tu'dopiero : E6{16:z!\.:iJi~·tta lcoui6rkn?1l z\'lOjow}'ch.
W 16 k n a z az W o'j 0 w ~.'. wchodz~'w, "'sklacl .. lffi<ei'W'Jl.iJryinu~1'[b:n!k;};1':gu
wcvm~h'/(.]m~go rUT1'IlS c;;r';ticl;$ill(ii~litis,' doCieraj<\. w . nun do t~tl~cy szyjnej
wCvVIl",trmej i. hior;l udziul.· wtilworienitl .' !.l[fl!lln . §?ry.ijn'f/-t'f1.nnk:!:'C::0{)
J Allc011ilywnie'droga mote prowadzi6 '(1) bczposrednio do rdzellia (przez urog<;;'po1:rywowo-
rdzcniow<\). (2) pm~z tw6r.siatkowaty(orogR pokrywowo-siat!cowa i dalejdrogn sinlkovlo-
rdzeniowR) lul.J(3) przez: j"dro przyy;sp61czulne n~rwu' okomchowego (clrogn pokrywowo--
okcruchoV/R idwej droga okoruchowo-rdzeniowa). .
W(~1'Vl!rlrz:ncgo plexus camf;cIIs ;1Il(!mus. PodrozlUQc w prquance wymicnionej
(\~llIicy,.wl6kn3 te osiqgqjQ wlI/(trze czaszki. Gdy t<;.:tnica szyjna weWlltrtrzna
WC!JOl!ZI do z.<\toki jamistej, jej splat przyjolUje lIazw~ splotu jamistcgo plexus
(,!I'("III(J.\IIS. Odgal"zicnie splotu jamislego (Imizen wspOlczu!ny zwoju
ur·q!wwcgo) wnika ,do oczodolu i dachodzi do znajdlti~eego si~ lam z W 0 j U
J L c; 3 Ie0 w ego. Slcdzone przez nas at do14.d wrokna wspolczulne s1. juz
wI61uHllllizaz'wojowymi, a' Z W 6 j r z y s k 0 W y jest z w 0 j e m
p r z y w s p 61 c z u I n y In . (palrz s(r. 123). Stqd nawet nie powinnismy sir,;
spodzicwa6, by mogly one lWorzyc w ly1U zwoju synapsy. Talc jest istoluie:
w 16 k n a w s p 61 c z u IJI e p r z e c hod Z <l przcz zw6j rzyskowy vez
przel'lczcnia. M6wirny ezysto, t.c przechodzq aile przcz zw6j rzyskowy
l r a lJ z y t em .. W c 110 d Z q 0 n e nalorniasl w sklad ga!~zi tego zwojn, czyli
W sklad n~nv6w 17;~slwwych Icr6t1dch nen'i cilil1res hrel'es. Drogq tych .nerw6w
docicnUq do galki bcznej, do zawartej w l~cz6wce mi~ni6wki glmdkj~.i
regultUqcej szerokos6 irenicy i powoduj<t r 0 Z war c ic ire n icy. ,
W przypadlcu uszkodzcnia ukladu wsp6Jczulncgo w do\yoJnyu1 miejseu
zoslaje zachwiana r6wllowaga porniyclzy czy1U1ikami rozszerzaj'1.cYllli i
z,\\'<;7..aj;lcymi (palrz pOlJizej) trelJjc~, Objawia siv 10 zwyzeniern ireniey po
slrollic lIszJwdzcnia. Z w y Z c n i c ire n icy (m i0 s is) jest jcdnYlTl Z
ohiaw6w l~cspolu HOl1lera, czyli zespolll uszkoJzcnia ez/(sci ukJadu
W~;p(·)IC7.1I1I1egoodpowiedzialnej za wlcrwicnic g6mej czysci twarzy.
Ul,l,;D.dpnywsl!6k;wlny (~z;;'tM c<lAlnlmwo--l,uy;tuwa UkllllJU
llu~on(JmiO:!lt<?:go)
W pn\u 1l16zgu spolykamy illdra pl7.o/W§palil:LZMhu:: Z w i 'l z a n e Z
Ie ilk 0 III a IJ c r wa lIli c z as z k (1w y m L Sq to: (1) j'ldro przywspolczulne
llcrwu okoruchowego (zwanc jitdn:iRl dod2ltnwwym lIlernu okofm:howrlPo lub. .. ~.~:t(~!.-cm WC!ltp~~IIi-~dingem)i (2) jqdro przywsp6lczulne nerwow twarzowego
I Jyzykowo-gardlowego (zwanc j:tdrcm . slh]owYIIH) oraz (3) jqdro
plzywsp6lczulne nerwll bl~dnego (zwane h.dr~f.ll1 gn;bieton'J'Kll ~~rwu
trf('dlll'go). W 16 Ienap r zed z w 0 j 0 w e ez~s<:i czaszlcowej uJdadu
pr7.ywspo~czuIJlego po' ,ryjsciu z jqder przywsp6lczu!nych w pniu tn6zgu
pod;lzaJil. do odpowiednich zwoj6\V prz;ywsp6Iczll]nych.
'7. (,t cz~sci'l ukladu autonomicznego:zwiltzaI1e S'l IJaStyPUj'lCC :rMojc
{lr;:J'\"I"~l!liiku!Ine: (1) z\,{6j rz\;skowy, (2) zyv6j sla"zydlowo-poc!lIiebicllIlY,
(.:) 1.IVc'lj podzuc!l\vowy, (4) zw6j uszny, (5) iw6J. dolny ncrwu jfl:zykowo-
/',:Ii dlowego, (G) zw6j dolny nerwu bl~dllego Ofnz (1) liczne zwojc narz'ldowe
(lIp. :il:rCOWC, plucnc, iohtd1cowe) j (n) r6wniez Hcme Z'vvoje sr6dscicnne.
.F;~Glro {huJl31tnwll'lc llil'TWIU ok~rUltr~owego w1cleus accessorius Ile:rl'i
on!lollw(oIii leZy w y sole 0 VI' S r 6 d tn 6 z go win, w llakrywce, tak blisko
p);Jszcz;y:my posrodkowej,· t.e j'ldra obu stron l<tcz<t siQ :z:esob:t. Do j'lder tyclt
duc!Jodu1 JI1.in. liczne wl6lcna z obu slron pola
p r zed pole r y wow ego. Duia cZysc owych wl6kicll przedpokrywowych
pu:etJiega przez spoidto lylne.
W 16 k n (] p r zed z W 0 j 0 II' c wychodzqce Z jqdra dodatkowego nerwu
okoruchowcgo dol'lczajfl sifl: do wl6kien ruchowych tego nerwu j docierajq za
jego posrcdllictwem do oczouoll1. W 0 C Z 0 dol e 0 pus z c z aj '1. 11C r W
ok 0 r 1I c bow y jako jego gal'll. zwana koneniem pn.ywsp6k-z"-Ilnym zwoju
n:p!wwego ,.n1Lr: pflrtlsyrT1paffrica i dochod.zq do zwoju rzplwwcgo ganglion
cifir1re:. Tu lW$[!(puje p r z e Iq,c ;;::e 11 i e wl6k.ien przcdzwojowych Jl<l.
za7.:wojowe. WI 6 Ien a z a Z W 0 j 0 W C UlJcrwiajCl. mipkfl rzt:s!wwy. i
l1Iipi~'l ;l;wi-el"~r;!. ireni·I:Y, wclJodvjG do galki oCZllej W (ZW. ncrwllch
rzphowych hl.-(rfhkh nen,i cifiare.T brel'es.
iildrn ncrwu
okofllcho1\'cgo
nCf\'r'
oJ:onlcholVY
P,yc. 5. Unerwienie przywsp6lczulne []]i~.'ini6wld gfadkiej IV lycz6wce !saIki oczlI<;;j.NcuroIlY
prlcdzwojol'l~ Iet'l Vi ~r6dm6zgowiu, neurony zvvojowe - w zwoju rzl(skowyrn. Wzrnozl.lnc;
n~.piycie uldB.du przywspulcz.ulnego powoduje zwyz:cnie irenicy .
Z l'flcn''1ieuiem pr;r;yws[J6lczulnytn mi~Sfli6wki glaclkiej go.lki o c;Zll cj
zwi;F!:aJ1Yjest {).dn~l:h irenlkz;~y 11.0swi~tl1l. Jest (0 rut y IJ 0 W 0 bad any
o d rue b 0 IV ie llc iHI z II a c zen i \l Ie 1 i n i c z n y IlJ. Re<;;eptorenl tego
odnlclLU s'" r e c e p tor y w z r 0 k 0 w e (czopki i pr~ciki) w siallu)wcc.
IZamic;; dosrocllcowe bicgnie przez n e r w w z role 0 W y, ~ Ie r z y Z (J wall j c
w z r 0 k 0 W e i pas JI10 W Z r 0 k awe. P r z c z lc 0 r z e iJ
przysrodkow)' pasma wzrokowego ralTll/( wzg6rlca
g 6 r n ego cz";:sc wJ6kiel1 p8sma dociera do g 6 rile goo d c i II lc 8.
po k r y w y s r 6 d In 6 z g 0 w j a pow y t.e j w z g or Ie 6 w g {]r 11y c h.
ZIl<udl~j'l si..,: III S k 11 pis l~ a n e u r 0 IT 6 w, okre.slcmc jako Jluk
JU"l;>\:r!llohl"y\1'lnYp. rrrea pr([(ec(alis. Neurony te wysylaj'l a k SOil Y do .i;{llrrJ
~INJlilf.h!J1~'ef,uFJ8n~;U ol',urw;::il1l'il'(l[J;O po 0 bus t roll a c h. Z lcai:dcgo
jCjclra bo(I:<;iec \y(((fIl1jc dalej ZIlv.J1q [18tnjUZ·drogq dog a IIt i 0 C Z 11 ej.
Przeds(awiany 1\1 Ink odmchowy, rozpoczYIl,~j'll; si~ w czopkach i
jill:cikach sialk6wlci jedncgo oka, (I) docltodzi do pob przcdpokrywowego tej
:';llllej slrony poprzez nieskrzyi:owa1J~ cz,;:sc nerwn wzrokowego i cia pola
IIIJ.cdpol<rywowego strony przeciwnej clzi~ld w16knollt newu wzrokowego
l,i'l\Il'lcYIlt P12:cz slcrz.yiowanie w:z:rokowe. (2) J<tdra pola przcdpokrywovvcgo
111111 siron lcolnnniknj'l siy ze sob'\. poprzez licZJle w16klla spoidlowe. Wreszcie,
I \) z katdcgo pola przedpokrywowego informacja trafta do obn j'lder
\"il,slpltala-Edingcra.DJatego oswietlenie siatk6wki tylleo
led 11e g 00 lc a zawsze w wamnkach prawidlowych wywoluje z w y zen i e
:.1 l~ rt icy 0 lc a as w ie t I a n ego (reJ1llrcja bClCllolirednia) i a k a
( I () n y p r z e c i Wile j (real\cja konsemmalulU). Badanie tego odmchu
wi~c przeprowadzac oswietlaj'lc kolejno bide oko Z osobna i
llk;crwujqc za kaidym razem reakcjy W obu oczaclt.
Rye. G. RCDkejn trcnicy na swiatlo. Pokazano schematycznie droW; bodf.ca z jcdnep,o oka do
1''1la pr;ccdpo!oywowego ouu stron. Datej l1wzgl~dniono drof!.'; inlpllIs6w Z jedncgo POlfi
przcdpol<rywol'lcgo do au\! galek ac<:nych. pr:z.y badaniu lego or!lw;hu nalezy zDjlobiegac
j"dlloc;CCSne11ll1 oswietlaniu oun OCZll.
ObCCllOSC rcalccji be7:tJosredniej i kotJscllsuall1cj IY nlJu OC7A1Chna l.Il1iallQ
swiaJc:r.y (J l1icllszkodwnym Juku odrllchowym. Un1k !cakcji bczposrcrll1iej ikOllscnsualncj tylko w jedn}'m ok\! sl1gcruje lIszkodzcnic ncrwu olcoruchowego
lJO tej wla~;tJie stronic. Brule rcakcji bezposrcdJJici i konscnsllalnej jJrzy
Qswietlnniu jedllcgo olea omz prawidlowa obustronl1a rcnkcja prry oswiell<1.niu
drugiego w:;knuje na callcowitlt sk:poty jedllego olen (kgo wlasnic, Z ktorcgo
Icalccji nie motua uzyskac). Drakjakjejlwlwick reakcji pre.), oswietlaniu 011\!OC:lU
Icoretyc7.11ie moze bye spowodowany ohuslronn,t f:kpol'l. Iub obuslronnym
\lsz.lcodzcnicm lle[WU olcoruchowego. Pm1clycznie jedt!,,1: ,:t1<Jczniecz«sciej bywa
wynikicll1 \Isz:kodzcllia os!"oc1Jcaodmc1Ju, czyli Sr6d1noZ:[.fl\via. Usz:kodLcnic f21dc
mote wynika6 z przyczyri llliejscowych (ucisk un s\'('lJ",,'l/.gowie) b~di Ie}'.lllo7..e
0110 ~](~,"~,/j,.: sir;: W okrcsie "wygasani<1" cZyllllosei osrodleowego uklnclu
ncrwnwcf?/J. Odrudl zreniczny na {;wiatlo jest odruchCll1 wygasaj'lcym pMno i
jego orak dowodzi bardzo ciy:l:kiego stanu pacjenla (glybokiej spiqczki). U
tOlbcgo pnGjp,Illa !lalci.y liczy6 sir;: Z lllozliwosciQ naslltPowego wygasniycia
odl11ch6v{ odc1cchowych j us[al.icl1l krqiellia.
aka prnw"(II. wT.m!<mvy.
galkn uc7.0a)
oko lewe
(1\. w7.rokow)'.
en1ka oemn)
P,yc. 7. WllioskOl';~lli~ di8gnostycwc lIa pocJ~tawic :wcbowallia sir:- oumch6w irellic7.nych na
5wi8th
Wy:,lypo\'!illlir; rGJkcji kOlls'.:'n:'llalnej powodujc, ze n3.S7-Cirenicc Sq r6WllC,
(W. s:\ j(;(ltwkowcj :,Tcrokosci, bcT. \Vl.gl\;du nn slopidl oswict1enia obll DC/.lI.
Nier6wllos/; irenic (anisocoria)tJ jest cennym ohjawclIl di<JglloStycZIlylll,
ktr,;cgo !lie J181c7.y nigrJy leIccf2wat.y6. 1\10£c olla swia.dcL~y6 up. 0
pJ7clTlics:U:;;'''lliu ;"" mo:r.gowi" wewll<\.'-rz c'wszki w wyniku knviaki\
\.vewll'lfrO;::C1.8s7.k'J"t'C[jCllub gl17.Clm(ngu. W tvkich wypmJkach jccJcn z nerw(JYI
okowcl\owych, Jlr"r:l;icgi~:\cych vIe \Vci~eiu nilllliotu przy odnognch l1I(JZgll,
11l07.C pot/kg,),: \1,'7I~or\z:cni\l w wynikll ltcislcu Illb napillHllia (pnlrz sIr. 112).
l'Ol1ieWLlT.W ll'CrwiG olronlchfJlI'j'm wl,jkllfl przyvvsp(J1czllllle polozonc S'\ 11<1
OLJwodzic \'lJ61cicll ndlOwych, W pu:ypf\rJlm w;isku .1lU ncrw j<1ko picrws'w
ukgv.j'lI,szk()(1?:enin. [\jotcmy wi«,; mir;6 sylum:jQ, w !<tIJrej widzimy llier6wnosc.
:t,enic, ,,_nu:.hl.1l1lO~';(; g:,I1ciOC7Jlcj i pmvielri g(JlllCj jest zachownna'(Lnv. porai:ellic
'l'Iicr')"/llnSC ir(nic Illn~'e let by": 'Jc.?YWISC\\) wyrrxctll z;e s pol u H 0 r n era (patr?
,· ir. I :2.2). />·jyl:.I~ U,,.I:)lb.'wc ubj~\'YY p"7.walRjl) \lsln!i6, C7.y Ob3ClwowRr.n njr;rowllosc 7.rcuic
wyni1<n z Im.lrorl,r;nirr \dd~rJ\' wspblc,.lI)ncgo po jcrtllej stronie (zw,<i.enie irenicy), czy te.?:z;
\Js71wdz·:."i" n"flV1l (ll;0rt1dlOWeW']10 dn'gi<'j stronie (rozsz-:rzenic irenicy).
''/I;wn~(l"/::nc nelVYlI olcoruchowego). W pewnym procencie przypadk6w
1IIIlriWllOSCzrenic ma cllarakterlagodny icala "choroba" ua niej si~ konczy;
J:t111'o mnowe nucleus saliva{onlls jest niewielkim skupiskiem kom6rek
I,/.;\cym w llalcIywce na pograniczu mostu i ,rdzenia
[I I :I, e diu Z0 n ego. Wychodzqec z jego C z ~ s e i g 6 r he jw16lma
lllicdzwojowe trafiaj~do nerwu twarzowego. Cz~s6 dolrta jqclra
\'y;;y!aswojew16knado ncrwu j~zykowo-gardlowcg'o. Chocnie
II[;1 nR[uralllcj 3natomicznej graniey mit,:dzy tymi czt,:sciami, wlasnie zuwagi na
,,\viqzelc z [ymi dwoma nerwami czaszkowymi, j 'l.d r 0 S1inow C
,I /, i e Ion e j est zvvyczajowo na .i!l.dl'o slinowe g6rn<e nucleus salivlltorius
\1'11",,;0[' i j:tdwo slhnowe do!nc I!ucle:us saliva{orills irifcrior. Z punktu widzenia
1\!,YIll]()scitego jqdra poclzial tald nie rnajednak uzasadnienia (patrz slr. 128). '
,71--
).
ncrw sknlisly
wi,ks:r.y
j~dl'O sli!lO\Yc
C6rll(;
Rye. 8. Uncrwienie gruczol6w przez nerw twarzowy. Na sehemacie nie uwzglvdniol1o cial
kom6rkowyeh, miejsce ich polo:tenia jest zaeienulione, wl6kna zazwojowe 5'1. pogrubione.
Wl6!cna przcclzvvojowe j '1.d r a s I ill 0 w eg 0 g 6 r n ego, wybiegaj'lce
Z \lnia moz.gu razell1 Z K:d<en'l'<em t\'vanowym nervus facialis, wchodz'l. w sktad
jcgo 1TIniejsz,;j wi'lzki, zwanej nnnwem posrednim Ilei1'IJS intermedius. DaleJ
cz.t;;SC przywsp6tczllilla llcrvro twarzowego biegnie razem z jego CZliSci'l.g!6wu'l.
j wchodzi w sklad jego d w 6 c h galQzi: nenru slm!istego wi<tkszego nervus
peti'o.ms maior i sttnJIJIfty b~herrllww~j chorrfa tympani. Przywsp6lczulne wl6kna
przec1zwojowebicb'11qCe w n e r vv i e s k a 1i sty m w i ~ k s zy m,
dochodzq do EWOjU s/,[rryl]lowo-podKlirbienmego' ganr,lioN pterygopalatimJftI,
[WOfZclG korzefl przywsp61c:wlny [cr,o zwoju. W zwoju nast~puje
p r z e! <t c zen i e au neuron L.WOj('lINY. W!6kna zazwojowe doehodzit w
[',a l ~ z ia e 11 Z W 0 j \I ;; k r 'J". y d ! 0 W 0 - pod n i e b i en n ego d 0
, '
(1) gruczolu Izowego, (2) gruczol6w jamy noso~ej i (3) g6mej sciany gardla oraz
(4) gruczol6w 'podniebiennych.W16knaprzedzwojowe" kt6re biegn'l w
s t r 11 n i e b Q b e n ko vi e j trafiaj;:t (zaposrednictwemnerwu j~zylcowego) do
inncgo zWoju, Z\%ji! podtuchwo'lYego.gangliQir :mbmamlib14lare. Tutaj 'nastr;:pujc
: iell p r z e 1'1. c zen i e .na· wI61mazazwojowe, Wl6kna zazwojowe w
g a I Qzi a c h Z w oj u' pod 1: u c h wo we g 0 doch6dz~ do (1) siinianki
.poc:lZuchvvowej,(2) slinianki podj~zyj<O.weji (3) rnal.ych gmcz~16w slinowych w
przedniej cz~sci jr;:zyka.' "
"''''
Ilcrw jt;zyko'y/o<
gardlowy
przY1Jszna--1l
~ gmczoly ,
polic7.kowe
-::Agruczolywt\rgowc .. " .1 •• ,
. . . "'\
J.~mCZO!yg6rn~i_ ).- ",.,tz~Sclgordla c/
.". "' ..--:~:...~::~-:-'~~~.
'( gf1lCZOI~"\) .I
n"~"dy j,zy1<a ,_,-'
gal~7.ic ;::7i' '- .. '~,..---~"
l<Oll16rkizwojowe', splotu gardlowego
Rye. 9. Unerwienie gruezol6w 'przez nerw j«zykowo-gardlowy. Na sehemacie nie
uwzgl/(dniono eial kom6rkowyeh, miejsce ieh polozenia jest zaciemriio~e, wl6kna zazwojowe
5'1. pogrubione. " .
A}esony lieuron6w przedzwojowych j <td r a S1in 0 W ego dol 11e go
wychodz~ z ni6zgowia w ncn'Vie j~~ylwwo-gan!fio"yYm n~rVlJ8glo.1sapllllrj'ngcus.
W i~k s Z os6 tycll wl6lden, przez iRcn~ h~bcll!W'Vry' nerVil.\· {ymponiclfS, a
Ilast~pnje s'pnot fo"bell1\kony plexus tympallicus trafia do B]£rwr.l sI'.2lfli:'Jtego
mniejsa:ego neI'l'IU .pell'osus If1jll~r.. N e r w .s Iea 1i sty' IIin i e:j s z y s[anowi
!carzen przywsp61czuL.y' rwoju U13<1:uti:go gangliol1 atiCHIlt. W. zVv'oju usznym
mistQpuje prz e 1ft c zen i ena neuron z.wojO\vy. Wl:6!U1Uzazwojowe z e
z w"oj u us Z II ego docieraj<t do . (1) s1inianki przyusZl1~j i drobnych
gruczo16w sJinov0'ch (~) policzkowych i (3) wargowych.· C z ~ SC wI6kiei1
przedzwojowydl bicgn'1.cych w nerv/ie jyzykowo-gardlowym ulega
p r z c I it c zen ip w Z'Woju dolnym gmrgfioll ilifef'ius nen'i glossopiull]Jllgei tego
nerwu 1u b w !wm6dilldl zwojowydn rozsianyeh w s p Joe ie
g ;1 r d low Y Dl .. Sit O!le odpowiedzialue za unerwienie gruczo16w w (1) tylncj
CJ.«:;cijc;;zyka oraz (2) g6me] cz((sci gardla. . .
.]lldro §!il.l,owc jest wi«c odpowiedzialne za przywsp6lczulne unerwienie
wydzicllliczc wielu gruczol6w. W tym miejscu trzeba zwr6cic uwagy na ralct, ze
s<Jcto gruczoly r6zIlego r"odzaju. Ze szczytowyeh partii·
jocelIn slinowcgo llllerwiony jest grucrol howy i gructo~ jamy noiwwej, Z
p 0 Z 0 s tal Yc 11 - gmczoRy S!inowe. To stanowi istotny pow6d do podzialu
czywlOsciowego jqdra slinoWego na c z ~ S (; I Z 0 w Q i .c Z ~ SC s I in 0 W Q.
Cz.~s6 lzowa zwi'lZana jest tylico z nerwem twarzowym, cz~sc slinowa z.wiqzana
jest z nerwem twarzowym i nen;vem j~zykowo-gardlowym. lnne S<l. poillcl'cnia
cz:\:sci lzowej j<tdra slinowego, a ume - eZl(sci slinowej. Odruehowe wydzielanie
Iez rulezy od innych lute6w odruehowych nii: odruchowe ~dzielanie sliny,
bowicrn. reakcja lzowa i reakcja slinowapotrzebnes<t
win J] y c h 0 Ie0 lie z nos cia c h.. Do cZl(sci slinowej. fla przyklad
doclIodz'l bardzo Heme w16Icnaz jqdra smakowego. Do eZl(scilzowej nie
doclIodz'lone weale. Wprawdzie .obie cZl(sci jfl.dra slinowego otrzymujet Uczne
wf6!(Jl<l z j<tder czuciowycll nerwu tr6jdzielnego, jednak do. cz«sci lzowej·
doclIodz'1. pr:zcde wszystkini bodice z rog6wki i spoj6wki orai Z jamy noso\-vej,
n:,lollliast do cz~sci slinowej ~ przede wszystkim bodice z Wnl(trza jamy ustncj i·
jcj ~)a.sicdzLwa. Do obu cz~sci jetdra slinowego impulsy docieraj<t odr«bnYlw '
drog<lllli i z odrl;'bnych osrodk6w wyzszych pi~ter ukladu nerwowego (dlatego W
inuych warunkach oczy uam siy poc't,a w innych - sHnka nam cieknie). Talc
wiyc, poslu[';'-lj<tcsi~ fonnatnym podzialem j<tdra sJinowego na Jetdro g6me i
dolnc, nalczy i)ami~ta6 0 jego tzyunosciowym podziale na cz~s6 lzow'l i cZysc
slillO\vq, kt01:0 to poc1zialy nie poJaywaj<t si~ anatomicwe. .
J. ncrw skalisty ~ zw6j skrzydlow<>-'
j'ldro Wnowe ~ .-/l . wi<;kszy . . podniebicnny
gom.c . .r . lIefW twllJ:7.Qwy '- . .~ slnma ----7 zwoj
b,benkowa . podi:uchwowy
pieitncrwll ~CT,V~C
llioowa lhdm sllnowcJ dolne.
ncrw ~~a\isty .---7>.. romejszy
ga lyxic ---)
, gnrdlowc
">,
Rye. 1.0. Przcbicg przywsp6lcmlnych wl6kien paedzwojowych wychodU\.cych z jltdra
~\jll()wcgo. Po lewej stroniejltdra zaznaczono podzial czynnosciowy na cZ,<sctww", i cz~sc
;iliIIOWi\, po prawej - podzial.anatomiczny na j'tdro slinowe g6rne i j!l.droslinciwe dolne.
Przedluzeniem j<tdra sJinowego leu dolowi jest j~dro grzbietowe nerwu
~Jn'i':(IIf,cegQ llUdeus dOf"Sa{is I1r!f1Ji vagi. W jqdrze tym rozpoczynaj~ sit,?wt6kna
przywsp6tewlne llerwu blc;;dnego5. S'l to oczywiscie wl6kna pr~E;dzwojowe:
Nielct6re z tych wl6kien S'l. bard:w dlugie.i biegnet nicprzerwalllc do kJallcl
piersiowej lub do baucha. Nerw bl~dny jest bowiem ncnvem c~aszkowym,
kt6rego obszarzaopatrzenia przywsp6lczulnego' jest ogfonmy 1 wykracza. . .
. z;naczniepoza glow~.
j'l'.lrn przywsp61cntlncnernow czaszkowych
e ~wojeplli8- - wsp.6ICZtltllcgO
.Qeldoy
uklud przywsp61czulny
cQfcIt0 ~uklod \Vsp61ciulny . uklad przy'w~p6Jczlllny
Ryc.l!.W ukJ.ar!7.iewsp6lczulnym: wl6kila przedzwojowe s'l.kr6I.kie, kOni.6~lcizwojowe 1eZ:'l
blisko osrodlcowego uidadu nerwowego, wl6kna zazw0.l0we s't drug!e. W llkladzle
przywsp6lczulnym: wl6kna prz;edzwojowes~ .d!ug~e, kom6rki. z.wojo:"e let<\. da~eko ad
osrotlkowcgo ukladu nerwowego i jednoc:cesme bllsko efektorow, wlokna zazwoJowe Sq
kr6lkie. (Wl6kml z.al.wojowe zosta!y pcigmbione.)
W tym miejscu dobrze jest chyba zvvr6cic uwag~. na pr;;wll'l. c ~ G h,G
u lcI ad u p r Zy W S P 61 c z u In e g; o. Otai: w ulcladzw tym. obserwllJe Sl~
ten d e,n Cj Q d 0 w t( d rowan i a Jc0 in 6 r e Ie ZW 0 J 0 W Yc h w
p 00 I i zen a ~z it d 6 w e f e ic to fO W Yc h. Stfl.d, inacz:j nii w uk!adzie
wsp6lczulnym, w 16 Iena p r zed z W 0 j 0 we s q dIu g 1e, a \-~I 0 l~n a
'1.az W 0 j 0 W e - k rat Iei e.· W przypadJeu nerwu bhrdnego, z uwagl na Jcgo
duty obszar zaopatrzenia, tendeucja ta jest szczeg6Juie wyrainie widoczna.
W161cnaprzec1zwojowe nerwu bl~clnego ulegaj", przel'lczeniu w wie~u r6zn~ch
zwoJacl~ przy. czym nielct6re z nich lez&. w be z p 0 s red III 111
S qS i e d ztwi e il arzC\d 6 we fe kto ro wy c 11 (mYoj~ lnlilr~qdllw<e).Inb
w [(( c z w. ic h s cia n iC (~'?ojt: snDdsd~JlIDe). R6wllolegJ.<:: Z odda13illc.111
si~ .ad oSfodkowego uldadu nerwmyego postl(puje r I) z 1:f 0 S Z 0 n I ~
k 0 m 6 r e k z W 0 j 0 W Ychi zwoje sr6dscienne n.ie S,t .IltZ tworanu
auatomicznymi: Naxwa ta jest raczej poj~cjem zbiorczym dla pojedynczych
, Nie wszyscy zgaclzajC\si\; z poglftdcm, ze uncGVi'.:nies",rca przez I~erw bt/(dny zwi~za.ilcjco$l Z
jego j<\.drcl1lsrzllielowym. Niekt6rzy sl)dz'\, tc za przywspo!czu[ne unerWICI1ICserc~
odpowiedLialne jest j,\dro dwuznaczne.
I '1111'IiCk zwojowych, rozmieszczonych w spos6b rozsiany w utkaniu narzqdu
, I, 1.llIlowcgo.
,1\len:v bl~~~~!yunerwia p r z y w s P 61 c z u J n ie doln'l sciant;: gardzieli,
I I 1111, ,do~mtC7.r;:SC. ga~'dla, g6rn'l. cz~s6 przelyku, tarczycy i przytarczyce Uest to
lllillWlclJle wydzte1Jllcze), seree (tmerwienie mir;;sni6wki rob 0czej i uJdadu
I" ,I)co-przcwodzilcego serea), tchawie~, oslazela i oskrzeliki, przew6d
I" ,b\n~owy poc~:t':szy od dolnej czt;:sci przelyku do cz~sei jelita gmbego
1',I,\c7.fue(uncIY'lleUle gruczoJ6w i mi~srti6wki gladkiej) oraz wqtTob~ i trzustkr;;
111111',\wienicwydzieIlJicze) i ieh drogi wyprowadzajqce wydzielint;: (UlJerwiertie
1I11,::il1i6wki gladkiej). Z raeji talciego wlasllie obszam unerwienia
l'I ..\,wspMezllLncgn nerwn bli;:dllego jego jqdro grzbietowe bywa tet nazywane
I ", d r e ll\ s erG 0 w 0 - pin e n 0 - j e lit 0 W Y m.
Elemenly uncrwiane przcz; nerw bl,dny
gnlczoly miysni6wlca gladlca rnil(sien serca
gareLt-iel
!crln!'l
lchawica i clrzc\\'o oskrzclowe
dolna Cl.,,<SC gardla
goma C7.QSC pr/.elykll
larcryca
gmczoly prz:yiarczoWC
+ +
+
+\I
+., j .
••i
+
+
+ +
+* +
+ • +
+ **+.
+' ;-
scree
doliln cz<;scpn:clylm
t,ol~dck
jclilo cicnkic
w",lroba i lrzusllla
dragi zolciowc
Cz.r;SCjclita gmbcgo
l<yr;. 12, Uncrwienie przywsp61crulne narz'ld6w wewl1vtrznych przez nerw b1rrdny.
Om6',:ieIli~ calego obszam lll1erwienii nerwu bkdI{ego jest w tym
U[JI8COWal1lUl1lecelowe. Dla przyldadu moma kr6tJeo om6wi6 jedn'l ze
,;lclaclowych bardzo watnego odmcJlU autonomicznego, jalcim jest odruch :L
;)i\n!d SLJ'.igcj. Wl61cna przywsp61czulne nerwu blt;:dnego
;(anowirt ramit( oclsrodlcowc odruchu i doprowadzajq
Ii u cl :t c e doe f e lctor a, kt6rym jest mi~siell serca. Z:ntfj'Rm 5z;yjlla sinus
r:i'I'aircw; stanowi szczeg61ny odcinck L'{tnicy szyjnej w miejscu pod z i a 1u
l y l1\ icy s z y j n e j w s P 6 1n e j lIa t t"{lIic~szyjni\.weWDt(trWi\.i zeWD~t:rznq.
: j~dro gnbietowc. ncrwu blydncgo
rr
i!,
gall1z scrCOWil
nerwu blr;dncgo
. splot sercowy~
r
If I
Rye. \3. Odrueh zatoki szyjriej. Sehematyezne przedstawienie drogi impuls6w nerwowych od .
reeeptor6w (presoreeeptor') zatoki szyjnej) do efektor6w (uk1ad bouzeo-przewodz'i.cy serea i
rnirrsiernoboezy ~",rea). Nie 'zostaly uwzg\«dnione \icme neurony. posredniezil.ce w 'rdzcniu
przedluz6nym. .
W scianie zatoki szyjq.ej. WYGt~pujq in te r 0 r e c e p tor y (zw3ne
presoreceptorami lub baroreceptorami) wra:iliwe posrednicina zmiant;: eisnienia
krwi. Presorcccptory zatoki sryjnej u Ii. e r w i011 e s tl c z u ci 0 vV0 przcz'
g2!!~i. la~otd in::jjnej mnms sirllJs camiid (zwan'l tf:l. nernem llHeri:ngm),·kt6ra
odchodzi . od i}£l~U j~:EYl!.owo-gardlowego. Impulsy z zatoki" szyjnej
przewodzG!1e sq,przez 1I.om6dti cruciowe zwoj6w nerwt~ . jf,)zykowo-
garcllowego do j~dl;asaniotniego nlJdcl!.~.mlital'i!!s i dalej do lez'icego w pobliiu
ohollka sen:owo-o:llczYlliowego' won! . siatkowatego. Jeden z luk6w
odruchowych prowadzjdalej do jl!.~~rngrzlJie~owego, nen'vu bk~dnego.
A kg on y P r ze d z w 0 j 0 w.e wychodLqCe z tego jq,dra wchodzq, do nen'¥l~
bi~dnrtgo, a wnClSt<amej kolejnosei do jego g!lil~zi sercowycb rami car·diad.
Galt<zie sercowe herwu. blt;:dnego biorq udzjal w \ltworzertiu sp&otu 9",n::o~\,,~go
plexns cardiams, lezqcego w bezposredniej bliskosci serca.· Posr6d w161<ien:tego
spIotu rozmieszezne set c1robne skupiska przyvvsp6kzu!nych kom6rek
zwojowych, zwaneT,woj~m! §crco~Jll!JTii glmglia. cnrdill.c~. W 'tych zwojach
przedzwojowe,' przywsp6lczulne . w16kna nerWu . bt~(lnego ulegaj'l
p r z e 1Q c z e il i 11 na w16kna zazwojowe .. Wf61ma zazwojowe dochoc1z'l do
miltSIli6wlu sercm.Dzialajqc l1a cz~s6 tej mi~slu6\.vki zwan'tukladem bod£co-
, .
I I
IJI /.CIVO(!J:;lcymserea, od Ict6rego zalety ill.in. cz~stot[iwosc skUrez6w serea,
[J<I\\'odlljrl zwolnienie pracyserca; Dzialaj~c nalzw.
JlIi\':~;lIi()wkQ roboezQ serea przywsp6lczulne wl6kna zazwojowe doprowadzaj<t.
do Z 11111i c j s zen i a s iIy s Ieu r c z 6 w. Obniienie cz~stosci skurcz6w
SGIea i :wmiejszellie iJosei lmvi, kt6r~ scree brrdzie w stanie wtloezyc do aorty w
jcdnyrn SlcurcZLIspowoduje oczywiscie spadelc cisruenia w aorcie i jej galvziach.
Talc wivc, wzrost cisnienia krwi uruchamia:·odruch, kt6ry
uoprowadza do powrotu ciSnienia krwi do wartosci
p raw i d low y c h. Nalety podkresli6 roI~ tego odrucbu w ulrzyrnaniu
Ilaleiyiyeh parametr6w srodowiska wewnl(tTznego, ezyli w IMlmeost&zie.
Odmch z nadwrazliwej zatoki szyjnej moze bye przyczyllq niebezpiecznych
s(,Ul6w, zwiqzanyeh z nadmiemym zwolnieniem ezynnosci serea at do
z<llrz,ymania pracy serea wlqcznie, np. w wynilru ueisku zatoki szyjnej przcz
ciasny kolnierzy1c..Taki:e U os6b z nonnalnie wratliw'l 2iltok<tszYjll'l uderzenie w(Q okolicy mote spowodowa6 ·odruchowe zatrzymanie krqz:enia.· Odruch zatob
szyjnej mot.e bye tez wykorzystany w klinice u paejellt6w z pewnyrui postaeiami
7.allllcl.elrpraey screa.
C(~{;[: l{ny±owa u1dadu przywsp6lczulnego odpowiedzialna jest za
\//1<'1 wIenie narzqd6w iniednicy oraz koncowego odein1ca .. przewodu
jlok;lIllluwego. PJ'Zj1'l'spokzu!rne komorki korzcniowe le:t<t w. istoeie szarej
p(J~ircdllicj rdzenia kr~gowego ria poziornie taeeh rieuromer6w lcrzywwych, od
;)7.. do 3-1. A k son y t y c h k 0 m 6 r e Ie, ezyli przywsp6lczu1ne wl6[ma
przedzwojowe, wychodz<t·· w· k i e r u 11k u 0 b W 0 d n w korzcni.ucb
prz:cu Hidl odpowiednich uerwo11' nheniowych. Docieraj'l. db .pni uerwuw
nh:e:fliowydl i llast~pllle wehodzq do gal~;r:i pn.ednich tyeh nerw6w. Gal<~zie
]H,,-cdnic llerw6w krzyiowych bibrl\. . u dz i a 1 w utworzcniu sploiu
l,p,)'7.:awegv pleXIiS sacmJis: Jest to splat zaliczany do splol6w somatycmych,
jcclll<Jk zawiera on r6wniet ornawiarie wlasnie przecizwojowe· wl61ula
prz,yw:Jp6lczuhle. Dalej Sledzone przez nas wl61ma w wictkszosci odehodz'l od
splo(u hzyzowego lub jego gal~zi, nerwu sromowego, jako tzw. nenvy trzcwnl1l
miC'!hlTIcrnH; IIcn'i splallcliniei pefFifti (inaczej nerwy rrostuhc~ nervi erigenfes) i
s:Jlllod:<:ielnie bieguq do. aut 6 nom ic z n ego splotu podbrzusinego
t!o!lrq!oo p[exlfS fl)'pagasCr'icus i£iferiar,. gdzie spotykaj<t si/( i w16lmami
w:ijl"Jk7:\llnymi. Po wymieszaniu wl61ma wsp6lcz1l111ei przywsp6lczulne drogCl
IJ:;I'P'i'!,.n ~iplu{1I podillnusmego dnllllego doeierqjil. do zaopatrywanyeh narzqd6w.
(:,.,,:;';(; prz,cdzwojowych wl6kien przywsp6lczllltlych· trafia do miejsca
pr:J..czJIZlcZGnia VI' rozgat~zieniach uelWU srornowego. W bliskosci
zaopalryw3lJye!J llarz",d6w (w zwojaeh narz'1dowych) lub wr\?ez w ieh scianie (w
:z.wojacll sr6dseiennyeh) przywsp6lczulne w161ma przeclzwojowe spotykajq
Pi7:'yW3IJ1Jk;wl,~c !WDtr}1JTtd zwojowe i tWOfut z nimi synapsy. W 16le n a
:r.a Z W 0 j 0 w e Sq bardzo kr6tkie, zaopatruj<t one mi~§O]io'Wh:~ glad"',! i
«(~wcnlua[l1ie) komor!d gmC:COnO'Ne narzqd6w miednicy i kOrlcowego odcinka
, cewy pokannowej.
na
p07.iomic
S2 - S4
C7J,SC:krZyZOWfl rdzenin Irrygowego
,L . .korzcnic pr7.ednie IIcrw6w krqzow'jch
~ .
pnic ncrwow krzyio\v)'ch
~galyzie pr7.ednie ncrwow lerryzowyeh
~splat kco//:owy
wlol","przedz:wojowe
~I(nerw sromowy)
t/ntrY/)' trzewnc Oliednicznc
~splot podbrzusznY dolny
~ ..
gali;zie splotu poi:lbrzu§znego dolllcgo
~ ::Jc[eklory nllf:Z'l.d6w wewnytrznych
·wl6knfl
Z07.wojowc
Rye. 14. Przebieg wl6kien cz/(sci krzyzowej uklatlu przywsp6lczulnego. . .
Z ~ ·"j'r'rvz·ow"- u1daclu ppvwsp6lczulnego, z uklademwsp61czuJnym £'CZ\;"Cl'l ' -J 'l ~J ' . .. lb.' '
zu\rJae,l.crn somalyczriym jednoczeSllie zwiqzane ~es( llllerwicI1l0 oc yhuey 1
p~cherza moczowego oraz uner-wienie lla1zqcl6w plcrowych. ,. .. .
U mnlceo dziecka odbytnica i p~cherz mo.czowy o~lro~lUaJ'~ Sly
aUlornatycznie przy przekroezeniu okreslonego StopllJ3 wypel.mcllla .. Jest ~o
I· '" zas'l·dzie samodzielnie przez U k 1a d a 11 tOil ()m I e z 11 y.regu owaIle V" ~. .•.• , .
Dziecko przechodzi odpowiedni t~elJ~g i uczy Sl~ Swwdollue kOll!TOI~1Nacl~.ac~I I .. d' ,. O~laeza to przcJaere nadzoru nad tnk zwan.ynu czyrmOJGl8mlye 1 narZ3, OVv. '.A '. r 't . . [_
fizjologicznymi przez uldad nerwowy somatyczny, a konkre(nJe przez. 0 ( 0 r f(
.plat6w czolowych m6zgu. Kora c~olowa. ZWI~zrJ1~a. Je.,t ,v~
d w 0 j a k i s P 0 s 6 b z lcontrol't tyeh czynnOSCl. Po p[~nV5Ze, .Ie.!, c Z y S c
rue how a . U III 0 z I i w i a z o. let n y 0 d W 0 II n a clZ 0 r !lad
czynnoscicil~i automalyeznymi, P? ~llugie,. . k 0 r a "p r ~ ~ cl~,Z 0 1~)~Iof 11
] troluJ'c o!colicZllOSCI I nJlCJsce Zalal.iflliUlId P?lr~cb(OD .. 1 T[u;jologicznych", zgodnie z przyjt;.(ymi normami elycznynll 1 spo <;o\;znynll. :eIl
druoi roclzaj "nadzoru czotowego" wylcsztal?3 SJ<e
6 ,b. • n l' z· P l' e l' W S Z Y Slall taki utrzymuje si~ pn:ez cate zYC10 doroslcp ZDleJ . . . '~'bzdrowego czlowieka. Jednak \'V b 3. r c1zap 0 des z I y m WI c.k U, Ll 0..,0 .
VI po(ocznym rozwnielliu z d I' 0 VI Y ~ b, .kol1rrola nad oddm"/~IlI.c~n;lJOC:Gll1
stalea moze uIegac zaburzeniom VI wyniJeu ltczoycll, drobnyeh us.d(Qc!u;-:l1a l b 0
Ii ory rUcllowej dr6g piramidowy'eh (ulrata "wladzy" nad
(/.yllnosciami fizjologieznymi) a I b ° k 0 r y p r zed c z ° low e j . (utrata
(1Iuz.liwosciroz.r6znienia zaehowania wlaseiwego i niewlasciwego).
Podstaw'l Ie0 n t r ° I i ze strony uk 1a d u aut 0 nom i c z n ego
I (0 S t \l n e r w ien i e mi~sni6Vl'lu glsdkiej p~herza cry odbytnicy: W obu
i \'ell narzqdaeh iSillieje c z ~ S6 m i ~ s n i 6 VI k i 0 d pow i e d z i a I n a z a
", y d ale n ie z a war t 0 Sc i (tzw. mi~ieii wypieracz m~c:ru musculus
,'./r!1sur llri[!ae i analogiczna mh;sni6wka odbytnicy)·· oraz c z V s c
,) d pOW i e d z i a I n a zap r z e t r z y my wan i e z a war t 6 s c i (my.
VYO~D'dlC;ZHllHCldus !ijJhirlcter). W spos6b oczywisty obie czr;:sci tej mir;:sni6wki nie
IJI:Jcnj;t jednoezesnie6. Przy obkmczeniu zwieracza i rozluinieniu mir;:sni6wki
,.I\lzup~j vvycblalliu zawartosc jest utrzyrnywana, a llawet gromadzona. Przy zbyt
d\lzYIll wypelnicniu rozluinia sir;:zwieracz i kurezy sir( mic;sni6wka wydalajqca./.:iwartosc zosta,je usWli~ta poza organizm.
o d rue how a p r a cap ((c 11e r z a i ° db y t n icy zalezna jest od
I) 0 cli c 6 W ply n q c Yc h z m e c 11a nor e c e p tor 6 w . obecnych w
:';c;ianie tych narzqd6w. R a ill i Q do s rod k 0 we odl1lch6w biegnie przez
dl:n'l'y 51'H"lowe lIer,,; 1'Ildelllli i nerwy taewu<e mi[;d!uiCl':I1<C nervi splanclmici
/",ll'ilri do 0 S rod k 6 w r d zen i 0 W Yc h.
r;Rd;E~D!kl-\'V<Co§n]li~hi autonomicz:ne p~eherza i odbytniey znajdujq si~
(,cJpowiednio: osrodelc w s p 61 c z u In y - w rogu h<l}ul1ymna poziomie od
'1:'[1011 'do lLl" osrodek p r z y w s p 61 c z u In y w ishlcie 5llllA'<cj
lWSn"<CIUnDOtejhW~7.mej nil poziomie ad Sz do 34. PonieWa2: uk 1a d
WSP()!czulny wZll1aga prac~ 11li~slli6wki zwieraczy i
i 0 i: 1U /'; II i ami '< S11i 6 w k ~ w y pie r aj '1.e q, osrodek wsp61czulny
illOzn8 nazwac (l§rlMJIlluiem Em~nbY!mIYWlllili:n m[>t1:EIl1I i §~ok:n. Uk I a d
fJ r z y w s p 6 I c z u I 11Y pow 0 d n j e s Ie u r e z III i r;: S 11 i6 VI Ie i
\;rydalaj<\.ecj i rozluinienie zwieraczy. Stqd,osrodeIe
przyvvsp6lczulny jest o§r<lNiJP.~iem"\",rydmUimR21 mO«:Jllllli gaGk:il.
Uncrwienie autonomiczne mi~sni6wki p'(lcherza i odbytnicy pochodzi ze
:;plotu podbrzusznego dolnego i nerwu sromowego. Wl6kna wsp6Iezulne
korzyslaj'l z gal~zi splotll, wr6lma przywsp6lczulne mag<\. docierac do tyeh
llarZ:ctd()Wz;;rowno przcz ga!yzie splotu, jak i przez gol~zie nerwu sromowego(palrz sir. 132). .
Dowolna lcbntrola praey pteeherza i· odbytnicy
i:alezna jest od ldUrn czynnik6w. Jednym z nich jest Ie0 IJ t r 0 I a n a d
nni~§I:niowEcll XVJi""'lllC::zy porn:\E<':7lonne pr-~ihGYl'&lIl:y!.:h (tzw. rwieracE)'
1e;r'Dn't\tr;r;JI1I:v~h). Mot one u r 0 n y .ogu pnednneg~ na v.'Ysokosci §3 i §~
wysylaj;-t swoje aksony do poprzecznie prqtkowanych zwieraczy pQcherza i
,;lwicrdzcnie [0 odno,i si« do pr"cy mZllmiuncj jako wyrazne obkurczanie si«.
i'<lcio\mie jalc mi~snie szkieletowc, l\li\~~lli()wlca gladka wykazujc pewien stopien tonicznego
11C1pi"ciaspoczynlcowego.
odbytniey, tak wiQe ten obszar istoty szard rdzenia k~r;:gowego rnozemy mizwa6
somatycznymosrodlciem rdzeniowym p~cherza i odbytnicy. :.0Sr 0" d e Ie· ten
otrzyinujeimpulsy Z oClpowiednich 6pszar6wkory ruchowej
po pr z e z d r 0 g i' pi rami d 0 w e.. Repre.zentacja mj~ni.ovvki .Ili"ocza
znajdujec siy .. ri a. po gr a nie z u ':r;akr~tu' przedsrodlwwego i· placika
ol(olosrodkowego p6lku1i, czyli W okolicy bizegU' g6mego .p61kulL Jest to
r e pre z e nt a c j ao bu s t ro n n a, tzu: wl6kmi Z obu p61kul .m6zgowych
dochodzq do jednej strony rdzenia. Innym meehanizmem swiildomej kohlroli jest
zalezne ddwoli : tlumienie praey przywsp61czulnego
os rod k a . w yd a 1ani a; jedrio~zesnie mozliwe jestd ow 0 I n e
rozpocz~cieocIdawania moczu cZy· "stb1ca popriez u r u c ho' m i e n i e
tloczni brzusznej (parcie)z: uastypowym fozluznieniem
rni~sni zwieraczy zewriytfznych orazodhamowauiem
o s rod k a w y d a I ani a~ Aby swiadoina kontrolapracy pycherza i odbytnicy
byla wog6le' mozliwa, konieczne jest dostarczanie do m6zgu infoollaeji
dotyczqcych stanu wypehuenia tych riarzqd6w. W s p b s 6 b s w i a cI6 ni y
ode z u w amy s i I new y pel n ie n i e. pyeherza moczowego czy
odbytnicy dzi~ki p r Z e W 0 d z C 11 i u sygnal6w z mechanoreceptor6w sciany
tyeh narz'ld6w obnstronnic przez drogi rdzcniowo-vn:g6n:owe bm':TuIle. Drogq,
po kt6re:j na ob\vodzie wQdrujq pobudzeuia, .zar6wno z. receptor6w do rdzenia
kr~gowego, jak i z rdzenia do zwieraczy poprzecznie prq±kowanych, Sq
rozgalyzieniaH<i':!f,,;usrolIKllowego nerv~upudel1dus 7. . .
Czynno:§ci plciowe u m~zcZYZl1yllzaJetne s'locIkilku osrodk6w. Wzw6c1
prqcia i wydzidanie gruezol6w zalezlle .s'\. o.d. krzyzoweg? osrodk~
prqwsp6lczulnego (82. - 84). Za wprowadzerue. naslenla do ce;vvkt 1110C7.0WCJ
przy zamlmi'fciu Pl'cllerza odpowiada l~d:twiowy osrodek wsp?lc:uJn~ (Ll- L2)·
Natomiast w rogu przednim na poziomie S3 - S4 maJduJc' SlQ osrodek
somatyczuy odpowiedZialily za wytrysk.. Osrodld te odpowiad~q odruchowo na
pobudzenie zwiqzane z bodicami bezwamnkowyini i. ,,~arunkow:YJni. N~rwami
posrednieza,r;;ymi w tych odruchach·· s:,\:galf(zie splot6w podbrzusznych 1 nerw
sromowy. Odmchy t6 W r6znym stopniu mog'lby6 kontTolowane przez wyzsze
piylra uldadu l1erwowego, w tym przez kor';)m6zgowq: .
Uszlwdzenie osrocIk6w rdzenioVlych' powoduje zaburzenia w prncy
p~cherZa i odbyrniey orai zaburzenia pra~Y'narutd6w plciowych. Uszlcodzenia
dr6g zst~pttiqeyeh lub kOIy powodujq utrat~ swiadomej kontroli nad tymi
czynnosdami. Poniewaz ten obszai'naszego ciala kontrolowany jest przez obie
p6llrule m6zgu, objawy wyst~puj~ w Zasadzie tylko przy us~<odze~iacl~
obustronflyeh. Jednak lewostrOlma 1· prawoslrol1lla (zar,6wI10. ezucl0wa, ]ak 1
1W powytszych ro~Vla:taniach dla uproszczenia regulac!il. pracy p~cheria j reg~lla.cja, pr.acy
oclbylnicy przedstawiana byla l'lcznie. W warunkach pravndlowych sq to czynnoscI mezalezne,
odbywaj<:;.ce si« pod kontro1'l nieiale:tnych osrodk6w.
& Rola poszczeg61nych osrodk6w w 'czynnosciach plciowych u kobiety nie jest dohrze
poznana.
I . I
II ,
II' '1ImY:I) /iO!'OWa reprczcntacja tcj okolicy polozone Set blisko siebie: ,przy ,
: il1illie podlu:i,ncj m6zL,'U, tui pod szczytem gIowy. Dlatego mogi\ by6
:ilo,'nllJ!(()WO C7.Qsto us zlco d zo ne j e dllO c ze s n i e przez j e dn °Ii"",,,,m ""o,"howc.
'I ,v
-I ,--,~hJ-;, 15. l)llclwicnic p'\:cherza moczowego. Bodice odebrane ze sciany p\echerza lrafiaj<t
pOjll£CL7w,ij CLUciQwy(4) do rogu tylnego rdzenia kr<egowego (5). Stftd docieraji\. do rogu
Il ;uuiC[;o (10), do p<echerzowego osrodka wsp6lczulnego (8) i prz:ywsp6lczulnego (6) oraz
'I iJl6zguwia poprzez drogi rdzeniowo-wzg6rzowe (12) obu stron. Z osrodka wsp61czulnego
j:"IJI7.Cll.w6j pnia wsp6lczulncgo (9) bodice stymuluj'lce przekazane mog'\, bye do miorsnia
?\vicmcza gladkicgo p~cherza (2), a bodice hamuj!1.cedo mi<esniawypieraeza (1). Z kolei z.
i' Jdb jJl1:ywsp6lczulnego poprzez zw6j narutdowy (7) impulsacja pobudz!\j<tca moze bye'
'\ ::llli7..ll1l<ldo JI1i~snjawypieracza, a impulsacja hamuj4ca do mi\esnia zwieracza gladkiego. Z
I "I ,II 1'11.Cdllicgopoprzcz wl6lma ruehowe pobudzenia' docieraj<t do mi<esnia zwieraeza
!l.'I"'t1'.:IIl.!ll'[',<> (3), Z m6zgu poprzez drogi korowo·rdzcniowe obu stron (1) wplyw moze bye
\~""'ii/1afl)' 7.euOwno na osrodelc w rogu przednim, jak i na osrodki,aulonorniczne., (Wl6lm,a
ciowc - linia czama pogrubiona, w16kna ruehowe - linia przerywano-lcropkowana, -iv16lcna
\, "Jolcwlnc - linia Icropkow811a, wI61cna przywsp61ezulne - linia ezama denlea, wl6lcna
IuJlOWo-Idzcniowe - Hlua szara, W~i.ykie!l1wskazano wplyw hamuj'l.ey).
\
\:V tym miejscu dobrze jest moze uzmyslowic sobie falet, kt6ry lubi' umylcac
I :z.cj \lwadzc z racji piollowej postawy czlowieka. Okolica lcroczowa wraz ze
t_!l3jduja,cyllli siy w glctb od niej naTZ<ldamj,to w sensie rozwojowym "najnizna",r ilJa(clJ_icj oddolona od glow)' olcolica uaszego ciala. Zaopatrywana jest przez
136
!ltoidl rda:<eJrniowy carEW, me&~{la1f'is. Jegouszkcidzenia. mog'l poc~~tlcowo. t1.ie
dawa6 tadnych objaw6w w konczynach cIolnych. Na plerw~zym mleJscu wsr~d, ' 1 't 0 t lca r d Len i owe go' ld'l z a bur z e 111a
obJaw6w w z e s p ° e s .. d .funkcji p~Gherza moczow.ego, O?b.Ytnl~Y, 1 ,narz'l.".o",,:
Ie j 0 W Yc h. Trzeba tez WSp011li11eC° wazneJ, wynika;q,ccJ ~ wlaS(AweJP , '0 • • dlapnwldlovvegostymulacji receptor6w, r 0 It po s taw Y pIon 0 w eJe .. '
d'd . m 0 C z u i s t 0, 1 c a. Z problemcm tym WH\Z'l Sly° awanla . . 1
obserwowane u us6b lez<lcych trudllosci w oddawanm moczu 1sto ca.
KJasycznie uk 1ads i at k 0 w a t y jest pojl!Ciem odnoszqcyrn sil! do
cz~sci j'tder tworn siatkowatego wraz z ieh pO!'lczeniami.
\"1 obecIlej chwili do uldaclu siatkowatego zaIicza si~ tez wiele osrodk6w spoza
twom siatkowatego. Trndno jest zakreslic gran ice tego ukladu z uwagi na
IlIllOgOSCosrodk6w, ich slcomplikowane pO!qczenia izloione czynnosci.
Fo\vodltj c to tez trudllosci z opallowaniem tego materialu. Rad'l na to maze bye
d1l2,e uproszczcnie problemu jako wstl!P do poznawania uldadll siatkowatego.
Do uklad\! siatkowatego naJeiy wiele osrodk6w. Jedne z nich
Sq stosunkowo duze, a inne drobne. Ograniczajqc sil! do przyklad6w mozemy
wymieni6 kilka z nich: j'tdro siatkowate bo!:me Ilucleus reticularis latemlis
hdnl sE3Jtk,ow2\~e oIbrzymiokom6rkowe nucleus reticulans gigantoc~llularis:
.ildnl mir,;jsca sinawego lH!clellS lOCHScoemlei, po~e najdalsze area postrema,
,hdnl hn:m;rne i jltdJro gnhietowe nakrywld IlUclellS ~'entrn1is et dOI7;alis
I,:glifwti W t Y tom 6 z g 0 w i u, pole nalrryw!wwc bn:uszne area tegmelltnlis
, ,'eulmUs, j~Ldro iirodmhrts,:owe Ilucleus interstitialis i istota szara srodkowa
(of'O!owo~lodqg;Qwa) sM!ls(nIl0a grisea cetltmlis W Sr 6 d rn 6 z g 0 wi u, jl\.dra
~jd~~ib'21G)iJwwe lIuclei iHtmlcwlina1"es thalami, j!1dro poiirod!wwe nucleus
lCi,,,dircmJs aralami i jq~~ro §~lll'Hww~~e w;r.g6r<E3l lwcleus reticrdaris tlwlami w
)J r Z 0 do 1116 z g 0 will oraz hdr~ §ZWlI nuclei mphes, ciqgll'tce si~ w z d lu z
c ale go j) 11 i a In 6 z g n. Roia poszczeg6lnych jqder w r6inych zadaniaclJ,
jalcie ~'pclllia ul.dad 3i'llkowaly jest wciqz przedmiotcm badarl. Tylko niekt6rylTI Z
Lyell}itder Hd3,lo~i~do tcj pory z dose dUZym prawcIopoc1obieJ1stwcmprzypisacohcslOiH\ czynnosc,
Neurony tworu siatkowatego wyr6zniaj'l si~ bogactwem
pol it c z:ell, zar6wno doprowadzajqcych, jak i odprowadzajqcych. Do jqder
tWOll! sii1lkOWlltego docieraja, liczne drogi z wielu osrodk6w.
'DocllOclzqdoniehtei bocznice praktycznie wszystkich dr6g
wstQpujQcych i zst~puji:tcych. Zkolei zjqdertworusiatlcowate.go
wychodz,t d r 0 g i Z 111 i e r z a j C\.c e w w i e t u Iei e run Iea c h. Niekt6re z
tych [JolqcZ'cDbyly wspomnialle w poprzednich rozdzialach.
fl1l1q, watn't cechq neuron6w tworn siatkowatego' jest posiad<J.nie
s t 0 sun k a wad lug i c II a k SOIl 6 w, Ict6re c z ~ s to d z i e 1'l. s i (,)
n a d w a 0 d g a I V.z i e n ia: wst~plLj'lce i zst~pujqce. Wypustki wst~pllj<tce
kierujq siredo przodom6zgowia, wypustki zstl!ptLjqce - do innych oSfodk6w pnia
m6zgu i do rdzcnia lcr~gowego.Na lcj podstawie uldad. siatkowaty dzielimy nel
nnhJ!mQU 9EZtHww>llt1:y w~t1:~rllun,h~~yi tnl.Jmd !li8lHw'P/ClIty &§!Hmj1icy. C z ~ S C
kom6rck jqc\er lwom ~;i;\I1,()watego ma charakter neuron6w
po b u clz aj <teye 11, :I c 'I. \~~;(~ - ham llj '\ C Yc h. Sl(ld lcolejny poc1zjal
uklac1u siatkowatego llacz~c pobudzaj~CJl; i C:l~§C 1ll1J1uuj19.Cll. Zar6wno w
ukladzie wst~pujqcyrn, jak i zstl!puj'lCY.!ll.wYf6-·iainy, takie cz«sci. '~.. -... .' -'~' '. "'-.~\.
Rye. L Podz.ialy ulclauu siatlcowatego.
Uklad siatkowaty jako calo~6 bietze udzia! w,pracy uldad6w mchowyth,
cZllciowych, autonomicznych, w, pracy kory m6zgu i wzg6rza~ DziE<ki SWOil1l
nellronom pobudzajqcym lub hamuj'teynlwplywa ria stopiellwrazliwoRci
okrdlonych osrodk6w na bodice· ' plyn<lce z innych :tr6deL W ten spos6b
nlatwia lub utrudnia w danym momencie' prac~ okre3lonego ukladu. 0 ilc
pobudzanie VI' spos6!:>naturalny wydajesif( pozyteczne, 0 tyle trudniejszy cia
·l1swiadomienia sobie jest fakt, ze hambwanie rna r6wniez niezwykle pozyteczny
charakter", ta1ciej machinie, jak<t jest nasz uklad nerwowyi. Dzi\(ki obu tym
zjawiskom, modulujqcyrn prac~ poszczeg61nychosrodk6w;' moiliwe jest
realizowartie przez nasz uldad nerwoWy r6znych czym10:ki zgoc1nie z hierarchiq
wazlIosci tych cZYlUlOscidla naszego organizmu i,v danym momencie w i danej
sytu<l.cji. .' . ' .
Uldad siatkowaty zst~ptij'tCY oddzialuje na rozne
p i I!t r auk! ad 6 w r u c h 0 VII Yc h. ' Dziata pobudzajqco lub hamuj<\co na
obwodowe neurony mchoweoraz neurony' posrednicz'lce rdzenia kr<;:gowego i
pnia m6zf,'11,wplywajQc w ten spos6R-.Jla~napi~cie.1l1i~$nU..odmchy." Posreclnio
jest tei talzze udzial w wyzwalaniu TIlcb6wdowolnyeh i ZlOZ()l1ychautqmatyzm6w
mchowych .•
Prz:ewodzenie bodic6w, wukhdach c2;ueiowyclt jest
r6wniei p o.d d an eujemnym lub dodatnim w ply w 0 m ,z uk! a d II
Si at k 0 w ate go z s t It. P u j<t c ego. ' Stosunkowo nqj1Cpiej poznany jest
wplyw nIdadu siatkowatego na przewodzenie bodicow w drogach, b6Jowych.
139
l\jiddtnc osrodki ukladu siatlcowatego (np. istota szara okolowodociqgowa) SQ w
~;I;II]ie w)'wicr3c silriy wplyw przeciwb6lowy. B6l jest szczeg61nym rodzajem
ci'licia. lkJ! jest czuciem, emocj'l i motywacjq. Ma do' spelnien.ia istotnq roly w
}JCill jcdnostlci: wskazuje. miejsce uszkodzellia organizmu lub przed
potcncjaillym uszlwdzeniem ostTzega. Co wi~cej, powoduje przykre stany
cll1ocjonalne, sklaniajqce nas do zachowan, kt6re zmniejszaj'lc b61, mogq chronic
jcdnoczesn.ie organizm przed dalszym usz1codzeniem. .Jednak zbyt dute
l1ilti(zenie b61u maze wplywa6 dezorganizujqco na prac~ innych ulclad6w lub
prow'J.dzi6 do rozwiqzaiJ. niekorzystnych dla orgallizrnu (u czlowicka up. pr6by
samob6jcze). Jakby w przewidywaniu takich sytuacji natura zaopatrzyla nas w
Wcwlli(trzne ulcl:ady przeciwb61owe. Mogq by6 one uruchamiane w raxie
potrzeby.
UkJad siatkowaty zst~pujqcy trady~yjuiejuijest uznawallY
za C z ~ S (; aut 0 nom i c z n ego uk I ad u n e r wow ego. Drogi
w:\'chod7~lce z nicgo dzialaj'\. na pnio\)'e j _rdzeniowe .. skupiska_k.oIilQIe.k. c_
<lUlOllornicznych bigrqc.\\,. tenspos6b, ildziatw.homeostazie'poprz~z;::WP,l:Yw.=)H: .~odrucbyautonomiczne. . , ".J
WstteP'uj'lCY ulclad siatkowaty poprzez sw6j wplyw na
o{;rodki przodom6zgowia, w tym na kory m6zgu i wzg6rl.e, m 0 Z e
wywolywa6 zUliaIl~ w og6lnej aktywnosci naszego
II k lad U IIe r wow ego. W tworze siatkowatym znajdujq sil( okolicc,
kt,irych pobudzan.ie moze powodowac wystqpienie stanu snu, lub przeciwnie -
pr:Lcrywac Sell iwprowadza6 osobnika w stan czuwarua. Sen niejest wyTazem
bCZCZ)'llllosci i odpoczynku naszcgouldadll nernowego. Jest okresem
wY\Q~:ollcjpracy, tyUco r67.J)ejjakosciowo od pracy wczasie czuwania.Sen must.
bye <J.ktyvYl.1iewywolywany'pi'iGztzw.., osrodek snu, kt6ry umiejscawiany jest w'
tworzc siatkowat~m tylom6zgowia~..... kolei,-'<'-l:iW7:lJ§n:'de!, . ciuw21nia
IlllI~ejscaWiari.Y'-jest:"w-lw6-i:ze'-si;tl~~atymj~S.9.sJ.rI19.z;go:Wl~.0 Uszkodzcn1a
sn'1CJmozgowia S'l bardzo 'giuiIie~-"p,ml[ewaz mog~ dawae stan ilieodwracalnej
spi'lI,zlci. TrLeba jednak powiedziee, ie stan spi<tczkowy, cho6 wyglqda
podobnic, ma aa og6t mato wsp61ncgo zc snem fiz:jologicznym. Ilosciowe i
jaluJsciowc zm.iany stanu czuwania (czujnosc, uwaga; odpn~zeilie) rowniez
7,wi,V;lnc S'l z dzialalliem u1dadu siatkowat~go wst~puj'lcego. .7 rl"
11"I II
1'"
I l
I l,
I ;\<\. to dose dawno [emu odkryte osrodki pniowe. Nowsze badanis. wskazuj'1c na istnienie
podolmic <lzialnj<\.cych osrodk6w rownie;!; w przo<lom6zgowiu. Trudno powicdziee, jakic S'l icll
wzajelllfic relacjc w lmnnalnie funkcjonuj~cym organiz:mie.
Ukl.ad nerwowy olayty jest t r z e m a b Ion a 111 i IlOs·D\.cymi.tlaz.w~
. Dwie z iuch S(l pochodzenia neuroektodennalnego, sC\.clenl(le 1opou me:fltr2gC5. c, .... •.. •delilcatnc .i bywaja, l'\.cmie nazywane przez ~lnlcystow ~PQJrII8I!fliH ~n"kh.mH.
leptomelliflge:r. Trzecia, najb3sdziej zewn/(trzna, Jest znaC2'.llte grubsz.a 1 bard~o
. t . ~-nn;;yanaJ'est odpowiednio· opoJU~ twarc1;1J. pachymeninx 1. Tworzy st~spOtS a 1 ll=J .,' b' .ona z tkanki }'lc:mej, bye mote przy udziale kom6rek poc!Joc!.z:C\.cychz ~e [em
.nerwowych. Opona twarda dura mater jest o~on.f\.0 znaczenIU mechalllc::nym,
ochronnym '. i mocujC\.cym.·W' janJ..ie czaszlu bl~:ze ona ~)on~dto l~dzlal w
ogmniczwllu przedzial6w zajmowany~h przez rozne. CZQSCI. mozgoWIa.. Jama
czaszki podzielolla jest przez wypustla opony tward~J na dWle przc.strzelllc. ~'I.
to: p r z'e s t r zen. n a d n ami 0 t ow a, poclzielona. z. koler n<l dWl~
symelryczne cz~sci przez SUiCIl'p mozgu. falx. cereb'1 .1 P r.z est ~zen
pod n a ill i 0 to w a, oddzielona od przestrl.em. uadn~nu~tow:j lJ\alm~te~l
mo:idz!ru (ell(oniwl cerebelli. W prz:cstrzen.i nadnarruotowcJ lez'l. polku1e mozgu,
w podl1aJ~otowcj - m6td.iek iprawie caly pien m6zgu.
Rye. 1. Celltn>.lna ezysc jamy czaszki z<\waiia pomi"dzy brzegiem doln!m ~i~rpa m6zgu~
wcil<ciem namiotu m6tdZku omz przepo~ll siodla. Widok. od stronY,Jewej CZYSCI.pr~es:rz~J~
nadnamlotowej, Strmlka g6ma pokazuJe drog,< pod slerpe~ ,mozgu, do pr<lwcJ cz"sc~
przestrzenl nadnamiotowej, strzalka dolna - drog~ prLez WClf<Cle nauuotu do przestrzerll
podnamiotowej. .
Obie przcstrzenie spotykajQ si~ ze soba" w central?r;:j .czf2scijarny ~Zi.\s.z!u.
Przes1rzen podnamiotowa lqczy si~ pouadto ha pOZlomlc otwom wwl!uego
I Od tych wla.~nic nazw tworLone S?,okrcs~cnia. stan6w pat.olog!cznych zv:i<\zanych Z opOI.Jami:
np, leptomeningitis (zapalenie opon mi"ldClclr) Ipacll)'me!l1l1gllls (zapalenJe opolly twv.nJcJ).
Jill
c,as7ki z kanalem krt;:gowym. W czccsci srodlcowej jamy czaszki leZy
hcsolllozgowie srodkowe, rniydzym6zgowie z kornor'!. trzeci'!. i g6ma cz«s6sj"(}um6zgowia.
Zwi~kszellie objcetosci dowolnej przestrzeni (wywolane krwjakiem, guzem,
n[;rz\Okiclll m6zgu) b~dzie powodowa6 przedskanie si~ jejzawartosci do
';;lsiednich przestrzeni. Z uwagi l1a wqskie wyloty w,!zystkich przedzial6w
,lochodz.i6 ht;:dzie do ucisku zar6wno tkanki przetnieszezaj'l.cej siy, jalc i
i!()rll1~l.!nejzawar!osci wylot6w; czy1i do tzw. w k I j now ani a.
powstawaJiiu plynu. m6zgowo-rdzeniowego;· .ogranicza przestrzell plylioWq
zewn~trznq, wytwarza rnechanizm odprowadzania plynu do krwi (patrz slr. 29).
IOp~na mit;:kka ,doprowadza tcetllice do tkank~.nerWowej i otacza je w gl?bi do
pOZJornunaczynprzedwlosowatych. Podobruc otacza w tkance nerwoweJ i;yly.
;Napoziomie naczyiJ. wlosowatych zasttrpowana jest przez oslon.-lcyutworzonq'przez wypustki kom6rek g1ejowYch.
: Wyehoclz.qee z ukladu' osrodkowego nerwy otoczone's't wypustkarni opon
az do swoiehzakonezen. U1dad nerw6wycaly, rime tylko Qsrodkowy, jest wi~c
'oddzielony od otaeiajqeyehtkanekprzez opony Iub, iell odpowiednild
(np. opon~ twmd't z:Mtr;:pujena obwo¥e onerwie). Czynno~eiow'l. kontynuacjq
tej izolacji wewn<trrz tkankjnerwowej jest szczelndsc jej naczyTIwlosowatych, a
w splotaeh nacZyni6wkowych - szczelnoS6 blooy utworzonej· z Imm6rck,
wy§doHd ependyma., W lconsekwencji tak:1chstoswJ1c6w, niorfoi6gicZJlYC~1!,
przestrzer'i zewn'l.rrzkom6rkowa uldadu nerwow~go, zar6wno osrodkowego, j*',.i obwodowego nie kormmikuje sitr swobodnie z przeslrzeniq'
zcwoQfrzlcom6rkow'l. iilnych tkanelc. Stan ten okresla si~ pojt;:ciem :' bar i e r y,Ier e W - ill 6 z g. Kom6rki wytWarzajqce barier~· aktywnie i.JCzestnicZ~l w.wymianie skladnikow pOlllit;:dzykrwi'l.'i tkank'l.nerwow<\.. Na skutek tego wiele!
slIbstancji ma jone st<;;zeniew uk1adzie nerwowym, a inne poza jego graoicami.:
Ponadto, niekt6resubstancje obecne ogalnie w organizmie mog'l zupelnie uie \
pojawic si<;;w uldadne nerwowym. Doty6zy to m.in. nielctarych lek6w. PoclaI\C
og6lnie oie docieraj<t do ukladunerwowego wcale Iub w minimalnej jlosci. Jesh
leki te maj'l zadzialae wlasnie w ukladzie nerwowym, !conieemc, sLJje ~i\;
ominir;;cie bariery krew-m6zg. Mo:tna to, osiqgn'l6 pOdajf\.c leld do przcslr;;:clli
plynowyeh. ' . '
Dost<;;p do przestrzeni plynowych bywakoniecz.nyzkilkll
powod6w. Po pierwsze, w przebiegu wielu chor6b mogil pojawiac si~ w pIYlli(~
m6zgo'vvo-rdzeniowym charakterystyczne zmiany i badanie plynu prL~cprow,HI7,;\
5if( mtynowo w przypadku prawie wszystldch chorab neurologicz.nych, Po
drugie, mote zachodzi6 wyzej wspomniana kol1ieczllosc podallia leleu do plynll
m6zgowo-rdzeniowego. Po trzede, motn'a stosowac rodzaj,:wieczulenia
chirurgicmego polegaj,tcy na podanill srodka znieczulaj:'loego do plynll
rn6zgowo-rdzeniowego. Wreszcie, do przestrzeni ph.fi1ovV'jeh moina
vvprowadzie kontrast radiologiczny celem vvyIcommia pewnychbnda:n
morfologicznych oGrodko~vego uldadu nerwowego (jest tospos6b bac1ania
tracqcy obecnie znaczenie z uwagi na rozw6j nowych metod obrazo'wania).
Dobre warunki dost~pu do przestrzeniplynoVl'Ych stwarzaj;t. przede
wszystkim rozszerzenia jamy podpaj~czyn6wkowej, zwane ;zi1)fi~lmikmmn
p(ldp~j'l'~;cYI!ll61'Vlu),Yl'YBJJlicisternae sMbay.~chN(JioIeafe:s. ,Miejscem rutynowego
pobierania plymi do badania jest ElGiomHr l~dvwnlH'.r'jcLstema lrmtfmUis zawarty
miedzy stoikiem rdzeniowym· a doln<t granicq jamy podpaj~czy116wkowej, czyli
rozciqg3jqcy si~w kanale kr~gowym na, pozjomie oel drugiego lcr~gu
I«d.twiowego do drugiego (lrzeciego)kt~gu kt-:Lyzowego. 19l\) punkcyjll<l'
i(.)'<:. 2, Wldin()wl1nie we weiQcie numiolu i W otw6r wielki. Sehcmaty przckroju ez%wego
,';'f)dlcowcj cZ<;OScijamy ezas?;lci. Po stronic lewcj przedstawiono skutki zwi«kszcnia obj'(tosci
przcstrzcni podnamiotowej, po prawej - skutki zwi"kszcnia obj"losci przestrzeni
nild ililllliol owej,
Z' klinicznego punlctu' widzenia najwatniejsze Sq stally wklinowania we
\Ycir,:cienCllIliolu i wldillowania w otw6r wielki. Zar6wno p6ticula m6zgu, jak j
lolJak m02:dzku mog<t (oczywiscie w r6myeh sytuacjaeh) wehodzie we wd't\Cie
D\l::lI;llUiO~QI illci.'i!.Jm {eldarii. Zawsze b~dzie to powodowac ucisk lJa sr6dm6zgowie.
.h\l: WSpOlTIni3110,W sr6dm6zgowiu zoajduje sir;:m.in. wainy osrodek czuwania.
Ficnvszym almmuj&,cyrn objawem wklmowania we wcil(cie namiotu moze bye
!J1 CI6wllOSC :trellic, spowocIowcma uciskiem rierl'vu okoruchowego (patrz;;(l. 125). .
I Wldinowanie m6zd±ku (migdallcow m6Zdzku) w otwor wielki moze miee
fliiJ!lle skulki z powodu l1cislm na rclzCli przedluZony i znajduj'l.ee si~ w nim
;yciowo W2lZJle osrodki oddechowe i kr'l,Zeniowe. W efekcie ucisku wystqpic
1Il()T,0 zatrzymanie krqzenia i oddychania i zgon. Objawami narastajqcego ucisku
IW rdzeIl przedluzony Sq nudnosci i wymioty, zwolnienie cZQstos,cipracy serca ir:aburzenia oddychania (palrz Str' 116).
Opona lJ1i~kka, w roZWOjll wt6rnie rozwarstvviona na dwie opony: O>jpOIffi\?
pia l'fw(,zr i {jl1[D4])~i\: p;njt'G:Z':ll. aradmoidea nie ma wi~kszego znaczenia
mcclwIliczllcgO. Spelnia ona jednak inne istotne zadanja. Bierze udzia! w
il'l.
1:(( 1:11
, Ii,,!
"
wprowadza si~ przez. wit;:zadlo z6lte zwykle pO m i yd z y 1uk ami
Ii 1,; g 6 w L4 i L5, matna tez wykarzyst.ae poziomy LS - Sl oraz L3 - L4(II a k t 1I C i c I Qdi wi 0 we). Czasem stosuje si~ dojscie do zbiorni~
wqji;ol!Hww(}-nJ!zerr!io'W~go cistema cerebelfomedlillaris. IgIl( wprowadza sii2 przez
b10rWszczylowo-poty1icZl1~ tylll't pomi~dzy l:ukiem tyln1'm l(J~gu szcz;ytowego i
{usk'l kasci potylicznej (nalducie podpotyIiczne). Wreszcie w szczeg6Inych
przypadk~ch stosuje sit;:nalc1ucie komory bocznej po wykonaruu malego otworu
IrepanacYlncgo w czaszce. Db podania lek6w, srodk6w znieczulaj'lcych i
llOll(ras(ll zwykle stosllje siQdojscie It;:dZwiowe; ,
7.atolca opony
lwardcj
, sr6dblonck
ItyG, 3. Kolcjnc sladia powslawania zalate opony twardej. Opis w tekscic poniz.cj.
. \V k a Ii ale k r t;:g 0 W Ym opona twarda sklad~ sif2 zdw6cll' blaszek, .
lJ1lydzy , kt6rymi' zClwarta jest rzeczyw1sta' jlH1fIa n;uHward6wiwwa
Cal'lUH cphlgrale, wypelniona tkankq tluszczowq. W prLeslrzeni tej miesei siQ JU.iu.
, ~;I:I\l}~tyRH! Irr~gowy wewJrD~1l.?nyplext4s venosus v~ebralis if/fartUS, W jam ic
l; 'L ~, S z Ie I analogiczne stosllnki pierwotne ulegajq, w trakcie rozwoju zmiau.ie.
13b~;I.ki opony twardej zbliiajq, si~ do siebie" wypierajl1c stopniowo tlcall.k~
(/IIST.CZOW'ti rozsllwajitcmiejscami zyly splotll wewn~trzczClsz!cow'ego.
l'rzylc~ajq.ce do siebie male z1'ly lqczqsiQ w wi~ksze pnietylne. Blaszki opony
tw;ndcJ pomi~dzy Iurni zrastajq siy i jam a n ad t war d 6 w lca w a z n i Iea.
OlOCZ011Cscisle oponq, twardq, ryl:y traeQ swojQ wlasciwq scian\l, zaehowujqc
jcdYJlie sr6dblonelc. Tak powstaj'l. zliltaki IJljpOl!1Y twardej sinus' dume ma{,is -
uujkalny radzaj naczyll tylnyeh.
Mimo te w jamie czasz1ci po zakoiiezeruu rozwoju rue istl1ieje jama
1l3dhvard6wkowa, moz.e 011a na HOWO pojawie sj~ w wyniku rozwarstwienia
zlepionyeh blaszelc opony lwardej np. przez krew wyplywaj¥'l pod du:l.ym
cisnieruem z p<tlcruQtejtQlniey oponowej (Ier wi a k n a d t war d 6 w Ieow y).Istniejqca normalnie minimalna (potencjahla) Pr7li£::§tU'1.:~Jiip(l~fth¥mR'Q~oVY!~Qwa
spfl'fiMm sllbdl!~'vJe r6wniei alOze bye miejscern gromadzelua siQ w warunkaeh
patologicznych plynu, np. krwi (Ier w i a Ie pod t war d 6 w k 0 W y). Oba tc
stany S'l. bardzo graine i potencjalnie srniertelne, W iell wyniku docllO~i do
przemieszczefl j ucisku tkanki nerwowej. W dzisiejszych czasach podWte wodpowiedllim momcncic leczcnie ehirurgiczne ratuje zycie chorego, a cZ,r;:sto
daje nawet calkowite wylcczenie.
kre;;gowego. Tc~ria ta w zasadzic sprawdza si~ w praktycc. Sq jcdnak pewne
zastrzczcnia. Ot6i, (1) gal~zirdzcnioWychbrakUje na czt;sci poziom6w, (2) nie
wszystlcie tytnice korzeniowe s&.na. tyle dui:e, aby dotrze6 do powierzchni
samego rdzeniakrygowegoi (3)'pnietyfnic.rdzcniowych tylnych m6gq bye
lliekomplclne .. W warunkach pra\Vidlowych jest tow'yr6wnYW~llleistllieniern
silniejszych galt(zi rdzeniowych i tyt1lic ko[zenioWych W si\siedztwle. Jednak w·
1
przypadku Zc"lburzeniadoplywn krwi przez te w!a§rue si1ne gal¢Zie rdzeniowe
ilose krwi. docierajqcado pewnegoobszaru,rdzenia 1at(gowego. mozenie byewystarczaj'l.ca. ." . ". .'. ...•
.' . -. . . . "''\.~.-' . " . . . '.
CeclJeL c!tarakterystyczn<t unaczynienia tt(tnlczego osrodkowego uldadu
i1c;Jwowcgo jest obecnos6 dose licznych zespoleil dui:ych pni naczynjowych.
kdnate W odcinkach obwodowych, a szczeg6lnic po wnikni~ciu do tkanki
ilcrWOWCj, t<;;(nice zespalajq si~ bardzo rzadko. Oczywiscie sieci wlosowate
J.lviifl311C z r6Z:nymi tytnicami lqcz'l sit( ze sobq, ale nie jest to wystarczaj<tce dla
powstalJia (szczeg61nic w kr6tkim o1aesie czasu) wystarczaj<tcego kr<tzenia
obocZTIcgo. Dlatego ty(llice osrodlcowego uldadu nerwowego nalei:y traktovva6
t '.(t n ice k 0 fl cow e. Brak przeplyvvu krwi przez t~tnic~ koflcowq
poz:bawia zaopa(rywany przez ni'l obszar tkanki dost~pu do tIenu i skladnik6w
odzywczych l w efekcie doprowaclza do martwicy tej tkanki. Jedynie w
pr;:ypad!cach bardzo wolno pogarszaj'lcego silt doplywu krwi z jeclnego ir6dla
istnieje SZ311S8. na powstanie i rozw6j efektywnych dr6g krq.zenia obocznego.
R d z e r1 Ier ~ g 0 w y unaczyniony jest przez t r z y g I ow n e p n i e
[ Q t n i c z e zasilane przez mllogie galc:;zierdzeniowe odchoc.ln1.cena poziornie
pos?:czeg61nych metameraw od t~tl1ic przebiegajqcych w bliskosci otwor6w
jjli(.;dzylcn~gow)'ch. Pomi~dzy pionowymi pniami t~tniczymi istniejq liczne
ze;:;polenia dziQki naczyniom IqGZ3"cym0 przebiegu poziomym.
Na powierzclmi szczeliny przedlliej rdzenia kr~gowego uldacla si~
nJ!:jJarzysta tt!;~rJBRiC21 nllzecnllDI[)W3 pu~[hl1iaarteria :rpinulis aJlteJ'ior. U gary powstaje
Olle lla pozimnie kaudalnego odcil\lca rdzenia przedluzonego z dw6ch t~tnic
:clDcniowych przednich odchoc!nWych, odpowiednio, od dwaeh tr.;tnic
ien;l;owycb t.u:?;przed iell polqczeniem si~ w t~tnic~ podsfawnq. Nii:cj t~tniea
il.Lu;niowa pr:z:ednia jest wielokrotllie zasilana v{ krew przez t~tnice korzeniowe
prz.eclnie (patrz pOlliiej). Dwie a~wke nb:1::llAir[Jwte &yDnne arteriae 1>pil1flle:r
/'o.;!cr!al'es 111dadajclsi\? przy bmidzie tylno-bocznej z katdej strony rdzenia. Od
l\:(nicy krl(govvej odchodzi po ka7.-dej stronie jedna tvtfiica rdzeniowa tylna. W
dolllr,;j cZiCsciodcinka szyjnego rdzenia kr~gowego kaida z tyeh t~tnie dzieli si~
na dwa pnie: przysrodlcowy i bOCZllY.Na calym pl'zcbiegu t~tnicc rdzeniowe
tyIIIG zcspalajl siC2z licznymi tf,ltnicami korzeniowymi tylnynu (paIn; poniiej).
Metameryeznc gI.llD~a:ie n\\l'ffDllnOWe rami lipilfales odchodzq, w zalei.nosei od
[Jo1.iomu, od r6z11ych t<;:tnic.Galt(zie rdzeniowe wnikaj'l do kanal.u lcr~gowego
[Hl.ic:': otlVory mj~(lzyJu-vgowe, przechodzqc przez nie razem z nerwami
nilr:niowymi. Unaczyniaj'l one w spos6b odcinkowy sciany kanalu kreegowego
ur:J:f.przebijmlc\. opon~ tward'l i dziel~ si~ na dwie ga1~zie koiicowe,zwane
!wrzc~~UI1i~wl¥.r'Ir7De[j1Ian~ i t3'[>1~ arteria radicularis (wref'io •• et pO!Jlel';or, letore
IV7:dluz [corzEni nerwow rclzeniowych dochodzq do powierzchni rclzenia
i;;';;gowego. Tll perez zi::spolenia doprowadzaj1J:. krew do gI6wnycht((tnic
rdz.eniowych. Dzic;;ki takiemll uldadowi zamknit;:cie nawet killm segmentalnych
,'cAyzi rdzeniowych teoretycmie nie powinno zagrozic odiywieniu rdzcnia
i
, gala;'.i .rdv;niowa
:· .~.:· .~·..;~.· .-.-·::.-_...t zespolenie
. popf7.eC7l1C
tylnica
rdzcoiowa przcdnia
~yc. 1. Naczynia u;:tnicze rdzenia kr«gowego. Tf<tnicepr7.cdniej powierzchni rdzenia - czame,
t~tnice tylnej powicrzchni.- szare: . .
Na szczeg6111qllaSZ4.uwagli zaslugllje tzw. t c:;t n i c a A dam Iei e wi c Z 3,
czyli t~~li1Ie<l:a.),wa-z.:£l.1Iiowa· w.iitelka llrlePia "ad;cular;!; mO[JIJa. Jest t 0 bar d Z 0
s i In a t 'f,: t n i calc 0 r z e il i 0 w a p r zed hi fl, dochddzqca na poziomie
lcorzenia przedniego nerwu rdzeniowego T h10 do t~tniey rclzeniowcj
przedniej. Jest ona zwykle naczyniem niesymetrycznym, lewostronnylll.
Zaopatmje w lcrew' dutyodcinek rdzenia lcrygowego. Jej zatkanie moze
spowodowa6 bardzo powatne sleutki, por6wnywallle cz.ysto z meclmnicznyrn
przerwarriem cicUsloscirmerna. .Z y 1y rd zen i a k r li g 0 w ego powstaja" z· sieci :tylncj- oplatajqcej
jego powierzclmi~~ OdpIyw krwi z sieci iylnej rdzenia' piowacJzi lla wieht
poziomach poprzez iy~y konell1liow<'e ve{Oae riulicM!IIIff'e!J do llpnllltu 1,i:lflfglllwiCgo
w<ewn1'~R7lTIJIego ple.ws VeJlC.1~JS'vmebmlis if/temus, le:l:qcego" w' . p r z est r zen i
I
:1
I, \ t
I t,
I
t
" ;1 d I war d {)w k 0 we j, a st'l.d 'ZyAami ma~d:rylm;goWymj vellae
i"i,"'" (,·{mlr,·!· (przcz olwory nllydiykrygowc) do splotu kr~gowego
.1 "'(','ILI' ~Ji i.vnq.';H plow; I'Cf10SUIi verrebralis externus. U' gory dodatkowy odplyw
1)(Jill /n. i:yfly nbA"U~no'Wc I'CGllle spiFlale5 idzie do iyl kr~gowyth vell~e vettebrales;
UllaGl.ynic,nic m6zgowia zwiq;z:ane jest z czterema du±ymi pniami
l~llljC7"Yllii.Sit lo parzyste t<£;hllke lrr~gowe arleliae l'etteurales oraz p3rz;ySte
!\,:UBlflce §2':yjRlC W~W!JI~tnlllllearterial! carotis inlema/!.
Tv t n ic a Ier y g 0 w a, po odejsciu od tlttnlcy podobojczykowej llU
poziomie otworu g6mego kiatki piersiowej, kieruje si~ -ku g6rzc w kanalc
ulwor:zonym przez otwory wyroslk6w poprzecznych kryg6w szyjnych od
sz.6stego do pierwszego. Nastt<pnie nad lukiem tylnym kr~gu szczytowego zagina
si<;-przysrodkowo i przebija.i'tc btoD!~szczytowo-poty1icZIl'l oraz 0POll~ tward'\. i
[J<Jjreczyn6}vki( wchodzi w otwarze wielkim czaszki doprzestrzeni
pocJp:0~czyn6wkowej. Dalej biegnie do gory i przysrodkowo po stoku, spotyka
jc(!llUimicllll'l. t~tllicy drugiej strony i l'lczy si~ z ni'!, Wytwarzajq,c nieparLystq,
tr&""iG:~ PINh~(llVYH~'l arteria lHlsilaris.
. T y 1 n i cas z y j n awe w n ~ t r z n a odchodzl ad l~tllicy szyjnej
W;;J1{'lIIICj nil szyi i bicguie ku g6rze' w przestrzeni przygardlowej w kierunku
{It ""OIl! zewn~trznego kallalu t~l:nicy szyjnej, Przez kanal It;;tnicy szyjnej, zawarty
Vi C/,l,:(;c\ skalistej kosci SkTolliowej, t~ttlica szyjna wewn<rlrzna wchodzi do
czaszki. Po przcjsciu przez otwor wewlle;,trzny kamlu ttetnica szyjna wewn~trz.O.a
{raua w swiatlo zatoki jamistej. Dopiero po przebiciu gomej sciany zatoki
jiJIllistcj i opany pajQczej t~tnica, szyjna wewnQtrzna osiqga jarnQ
podpaj;-.czyn6vykow'l,
TQlllice szyjne wewnQtrzrie i tlttnice kr~gowe po vmilmic:;ciudoprzestrzeni
pod[lojc;;cz:ynowlcowej~espalajq siQze sob'l talc, ze mote v0tworzyc siy tzw. 1{Q~o
l'['ll!lik:!ce mo;q:;M cir'cr<!us attcrioslls ce:rebri, zwane tei: ko~<em "Villhlll. lstnienie kola
Willisa powmno zapevvni6 llaletyty doplyw krwi do m6zgowia nawet przy
J.:ltI11c.l1iyciucz~§ci pui. doprowadzajqcych krew do tego kola. Prawdopodobnie .
\. l;lk ;;iQ wlasnie dzieje u uiekt6rych ludzi.Jednak u wi.elu z nas kola to niejest w
Pl'lili wy!csz(a!colle, mote bye niekompletne lub cz~~c naczyll skladajqcych si~lla
In !((Iln 1l1OZ-.C bye banko cieuka. W6wczas zamlmiyciu ptz:eplywu w g!6wnych
11:1(i)llliach doprowadzajC1:.cych Ierew do m6zgowia b~dCLtowarzyszyc objawy
\ 11'·III,JI'I!"ic.7.lJcl. Za kolcm Willisa naczynia t~tnicze m6zgowia zespalajCL si~
I' ,I' I" n i ich J:alIlkJli~eie zwykle daje objawyneuralogic~ne."h ..
W spos6b typow), tltlnice 1ll6zgu oddaj'l dv:a,rodzaje. galyzi. S'l to ~alr;;zie
, owierzchowne (korowe), unaczyniajqce kor~ 1. ~stot~ .bla1'l. ,P0dJwro:w:t o~az
, ~aJ!(zie glt;,bokie, :z;wane tet' galltzia.mi p~eszywaJqCYIUI (perforalomnl1), ktore
zaopatruj'l istott';?bia!&.w g!i(bi p61kul1orazJ'tdra podkorowe.
(~tIlica
srodkowa
'm6zgu
(,(nieaOCZlla
, tt;U1ica szyjna
WCWllytrz:na
I III' 1';,01"'1 J.:IIHlIlJilla':. ze ehoc t«tnica szyjna wewn«lrz:na jest tylIco jednll z kilku
(',IIIi, J:I\)I',,(rllj;~cych m6z.gowie, jest ana jednoczeSnie jedynll t~tniell
.1" I'" I I II j '\ q g a I Ie Q 0 eZllq (istniejq,ce z.espolenia pomi'i'dzy gal«ziami. t~tnicy oc:znej i
I,d" ""," 1\I"i,y t;/.yjllej 7.eWIl\?Ir:znejS'I. tu praktye:znie bez znaczenia). Jeteli ulega zamknj~ciu
I" rill' , ,. I'ill" \\'IOWIII,:117.1Ii!przed oddaniem t~tnicy oeznej, zas kdo WiHisa nie jest dobrze
,. ,I 1,,1,""", (lhiHI'VCIll,lclbry z dUZym prawdopodobienstvl'ern moze wystapic, b~dzie slepola
(d',1 IlL) ',It"lli(~ /:UII!llli,;:cifl.
\1
Rye. 2. Kola t«lnicze m6zb'tl· , . '1• .!' • " 1fl'a' c~I'eb;i af1(erlol' unaczyrua przf;;d.me 2/,_
T,<tm~llJ przeuma mozgu m e - , . .
owierzchni 'przysrodkowcj p61kuli m6zgu, nieZl1a~Zll1e za:llO~~~ s:~Ol1l~
~bszarelll zaopatrzenia na powierzc1miy g6mo-boc~q 1 dol~E\.,p~Jkul~. ~~inH:a [<:" ,', . t' d' I w WlaczyJlieniu odnogI przedmcJ 1 kDlath\ t01cblG
b1CfZC tez CZyS 0 ,11 Zla . . - h ..' W b arz'e J'eJ' zaopatrzema korowego lezE\. m.m. rue owa 1
weWDI(UZlleJ. a S2 '. . . L J" I - .czuciowa reprezentacja przeciwieglej kof1cz~y dolueJ 1 ~~ieJ ~ co !(,y (J'OC~OW~J;,
. Z'tego -wzglyclu zaburzenia krqteniaw t~tmcy przc~nleJ ~OZ~ mog<tr.\V'. a~-, 't' . . nia osrodkowego przectWIIeJ kanczylly dolne].
objawy w pas ,3.Cl po raze " 1 t ~,'Uszkodzenie galt';?zikorowych mote tet d~wa~' O~Jawy Cz.UC1?We, (0 :yc~.'lce
r6wDie:i.przeciwleglej konczyny dolnej"przYJmuJc SW ponadto,_ z.c zaburzema ,w..
: , rze lywie Iml'i w galliziach przeszywaJ&Gych (torebl~ov:ych) mog'! ~oWOdOW':0
P P, ' ,~. 1 rauuenno-I:vvarzowego czyh medow13.clu asradkowcgo, wysuyJlErue <.LvY. zespo u, '". ' . , b . .., .
. • ' J ,,' konczyny g6mej po stTome przeclwnej. Za urzenw plaCymlQsm g,owJ I, . ' 'II d . b . Ollnymllarz
qd6w W okolicy leroczowej wystQPujq, zwy ( e oplera po 0 user '-
uszkodzeni u.• 1. • d' UJJaCTl1ll\'a dwy obsz8r
'jf<"micfl sr{)J~kowa 1!IJlG~g\! (!fiend cel'cvn me la, '~J •
", . l' 'mo bocznoJ' wY~py oraz bleglm skrol11owy p611l:111ileory nu povVlefzC illl go - v , oJ • bl
6 '. I' c"toslltllwwo silne gal"zle tore mwe ow:z.m6zg11. Daje ona r wmez lczue
,I",ic do eiala pr~z:(Q,:,al1ego. ,Gal~zie torebkowe tmaczYTIlaj'l odnogl;) tylll"-
"", ! li(J WCWJl<;:l.rzllCj1 blOr<\. ucbal w unaezynieniu jej pozoslalyeh ez«sei. W
,d ,,(117); zaop<llrzcnia t«t!liey srodkowej Inozgu let,,- korowe osrodki ruchowe
. T,Wii\ZanC z glow'l i Jconczyn'i g6m'i. W tym~bsz.ar:z:e leiy-te:f~.<
, "" 1)"\'. osrod~k sl~ojarzonego spojrzenia w bok.· Nieparzysle dorni!luj<tce '.'
:.11 lzeillowe oSlOdkl korowe Iezft w jednej Iub w drugiej p61kUliriloigu w
'il)' z:aopalrzcuia t~tIliey srodkowej. Przy zaburzeniach hq:zeuia w obrt(bie.
i" ,;(;zcg6~~ych [~alyzi Icorowych tytnic~ srodkowej mozgu objawy mog'l. bye.
I rOZlle I stOS1Ulkowo ogTamczone; Przy zahurzeniach krqienia
l!iJiycDF;yeh pnia t~111icy,. zwlas.zcza przed odejscieni galf(zi przes·~~ajqeych,
chorobowy. Jest. wleloobJawowy. Moterny. obselwowac .przeciwsJ:ronne
IH(!!:llJC pol~wicze. z~ zbacz~niem gatek oeznyeh. w StrOlly oguiska
( ilUl()l!Owego . 1 porazel1lem skojarzonego spojrzenia w stront;Jprzeciwn<\..
1!!c:tl)wi?dO\~1 towarzyszyc m.agq zaburzenia czucia w tym samym obszarze (tzn.
\\'i )[ZCCl\'I11CJdo uszkoc1zema polm.vie cillia). W przypadlcu uszkodzenia w
. dominujqcej .wy~tc:;pujq zvvylde Z<iburzenia mowyo charakterze afazji.
I)OILldlo Jl10gQ pOJawlc si~ inne objawy zaburzell r6inych -~,;,y;lilo~Ci~'·
. . wYlljb~qec z uszkodzenia nieparzystyeh osrocllcow w pollct/li
il\lj(LeeJ lub poc!leglcj, odpowieduio. Uszlcodzenie jQder podstawy moze
\' si\l Hp. plz,eciwstrolluym zespolem Parlcinsona. }Jiedolmvienie ezysci
1\ (ureb!ci wcwn\Otrzncj moze objawiac si~ jednoimiennyrni (polowicZYllli,
!: i[,)\lLowymi lub jeszeze Jl)lJiejszymi) zaburzelliami w przeciwnej polowie
widzcnia.
l<;lnic:l/
srodkOWil m6z.gu
.. 3. O~)sz.ary tlnac~yni,enia ko')' .l1a powierzchni g6mo-bocznej p6lkuli rn6zgu przez Irzy
1, 'lIC~ moz.gu: przedllI!\., sroclkowq 1 tyln<t.
TttUlkiQ ~]!~m~mlJ,zgiUlaF1c('ia cerebri posterior zaopatruje tylll&. 113
1)',)\\'icl1:c!mi pu;ysrodkowcj p6lkuli mozgu, doln<\. powierzchlli~piala
u[Jiowego :La wyjettkiem bieguna skrowowego oraz bierze duty u(lZiiil w
lli'i,c7.ynieuiu tylilcj cZf;)sci powierzchni gomo-bocznej. VV szezeg6lnosci, w
"b:;;~HZC jej :wapatrzenia Iwrowcgo leZy lcora ..v.rzr0koyva .. Tr;;tnica tylna mozgu
ponadia du;1;q tyluq ezi,OScwzg6rza i toreblci we'vvllf(trmej oraz bierze
udzial W uil<lczynieniu pllia·. m6zgu. Zaburzenia'\y' ·Icr<\.zeniu: w obszarze
zaopatrzenia tej t~tlllcyrnanifestowae. sit( mog<\. jednoimicnnym niedowic1zenlcm
. pqlo""iczynl"Mog<\. wystfliJic tez zaburzenia cZllciowe i nlchoV'/e zw-illzalle z
llszkmlzeniern wzgotza. .
t'ttniea
~rodkowa m6zgu
Rye. 4, Obszar zaopatrzcnia kory on powicrzchoi przysrodkowej i dolnej p61kuli i116zg~ przez
lrzy Itttnice m6zgti: prZi':dlli~ Srodkowf\. i lyllJ!l.
T6(drriica pGOh~m;.ynla ar1r.ia· ba!;ilarrs oraz szei·eg llnych t~tnic, kt6re
odch9dz'\od niej lub od t~roit kJr~1bowych ilttenae vatelJmles, zaopatruje pieil
m6zgu, m6zdZelc i cZ/is6 mi~dzym6zgowia. Zaburzenia Ientienia 'w .zalcresie iell
linaczynienia manifestowac si~ mog<l objawanU usz1codzenia osrodlc6w pniowyc;h
i objawmni uszkodzenia dlllgich dr6g Y~stt;Jpuj<\.cych1zstt;Jpujqcych oraz objawami
m6zdtlcowymi.Niekiedy zaburzerua maj<\. postac tzw. ;z:espo16w naprzemicnnych,
kl6re charakh'oryzllj<l siy wyst~pbwaniem r6znych obJaw6~po Obll slronacl1
ciala. Na przytdad 11iedo[erwienie czysci podstawnej lllostu maze SPQWOdOW,l\;
osrodlcowe poraMilie polowiczepo . stronie przeciwnej do. llszkodzenia
(uszkoclzenie dr6gpirarnidowych powyiej s!crzyzowania) i pcirazt;;Il\C obwodowo
nerwu odwoC!z<lcego po strorue llszlwclZenia' (uszkodzenlc wJ6!den
korzcniowych nerwu odwod:qcego, przecislcaj'lcych silt' przez .brzus7J1'l cZlts6
mos(u w kienmlru wyjscia z m6zgbwia). Z uwagi na umiejscowienie w pnin
m6zgu Zyciowo vva±nychosrodk6w, niedolawieniew obszarze zaopatrzenia
tr;;lbicy podstavl11eji t~tnic kr~gowych czysto przebiega dramatycznie i prowachi
do zgonu wsr6c1' cibjaw6w ciyzlcich zabufzenoddecliov'vych i scrcowo-
naezyniowyeh oraz zaburzen swiadomosci.· .
o i[e skutk.i zatkania poszczeg61nych pni (~tniczych S'l do przewidzenia, 0
tyle skutlci krw 0 to k u z pt;Jklliytego naczynia charakteryzlue wi~ksza
zmienllosc. 0 objawach' nie deeyduje bowiem obszar zaopatrzenia c1anego
naczynia, ale kielUnelc wynaczyniania si~ kIWi z niego. Kolo Willisa, tak
poz:yteezne w przypadlcach zw<e:tenia czy zamlmi~eia pili naczyniowych, jest tet.
miejseem zwi~lcszollego ryzylca w postaci krwotok6w z p~knl{(tych t{(tnia1c6w.
Tt(tl1iaki (miejseowe rozszerzenie IUD uwypl).klenie t{(tniey Z jechlOGZesrrym
oslabieniem jej SCilIDYw tYm miejscu) lubi!\. sit;; pojawial) w niiejscachrozgal'(zien
t<etruc, a kolo tf(tnicze mozgu wiele talcich rozgal~zien (poJ'lcze6) posiilda: Kola
i" I,
t
\Vil!i~;;l Z<1nllIZOnejest w plynie m6zgowo-rdzelliowym w przestrzeni
jJodpc\j,<cz;Y1J6wlcowej.I(rwotoki z naczyll tego kola Sit gl6wnie krwotokami
podpaj~cZYll6wkowymi i niogit nie dawac ogniskowych objaw6w ubytkowych
I I' nawe! wbardzo ci~ilich staoach og6lnych. Czasarni hew wyplywaj'lca z duz~
I sll~ z P'2kni'i<c.ianiszczy swaim strumietliem pobliskq, de1i1catl1qt1cal1k~nerwow't.
Wowczas oDJawoIll og61nym mog'\. towarzyszy6 objawy ognis1cowe. Pl;.:kni~ciu
" mogq ulegac r6wuiez naczynia, kt6re juz zdwly zagl~bic si~ W tkank~ nerwoWi\.
SIOSllll.!cOWOcz~ste s~ krwotoki Z llaczyJl torcbkowych. Zniszczenie duiej czysci
torc~!u wewn~trZl1ej i przylegajqpych struktur moze przypornina6 uszlcodzenie
wyrulqjqce z niedolcrwienia W obszarze zaopatrzenia t~tnlcy srodkowej m6zgu.
JJ. ,
UtiI.
p\Jwien:dlO\'vnalli muzgl! pella media slIl'erfieiaIis cerebri i i}'~a pud!\bnvua m{/:r:gu
vella bll!iaUs ce["elid. Z y I a s rod k 0 W a po vi i e r z c how n a zbiera krcw z
okolley bruzdy ,boczncj i uehodzi do ",maoId jamil\ft~j xillils ca."!!I'IWS14.S \ub d~
zatold hlioo'r'Yo-dremieJIliowej sillus splzimopcuieialis .. Popfzez dWIC SWOJeOdllOgl
(tyt~ ;[e"piJ\~mj'1cll gormi i doll!lllli vel2a rtf/asfomofica sllper1f.rr ef ilifedai) l'1czy ona
zatolc(( jami:,tC\. z zato!ci\. strzalkowq g601<ti :tato!~ POjHtl')'O:t;:ZlJIll ,yhws ImItSl'enms:
Z y ia pod s taw 11a powslaje z :iyly pn:edniej m070g1! ~'er:acerdlri (J(lte~i(Jr 1
tyly 5n~rlkol'l<ej gl'tbohi~j m6zgM vena media profullda cereb~. B~e.rz.0 ona. udzl~l w
zbieraniu krwi zar6wno ze struktur pOwlerzc!Iownych, Jvk 1 gl~lJoIClch. Zyla
podsu.;wna l\cbodzi do zyly wielldej m?zg;t (patri p~nizej) .. " T .,' ~
Zy}y gfi'l:bokie FeFlile profundae zbleraH krew z ,lstOty ImueJ.w gl~bl m~zgu, ~
jqder podkorowych orazwzg6rza i l'lcZ't si~ z iyhmi I1!'lczYII'!!OW~wwYllm pelt~e
charioideae. W okolicy otworumi~dzykomorowego trzyduze
tyly (;tyla przegrouy' J.l'rLC:l:I'occystcj l'erw septi pelf14cidi, iyla ];J~r;:z:YK1\iowlww.a
vetia cllOrioirjea i;i;yl:t wzg6r:znwo~pnri;lm'\'l'iowa ~'er!a f!w!atrlo:f(f1ata) lqcz'l SIQ
wytWarLajqGtyl'l? 1¥ew11iktrzK!1l IirlOZgu venn cerebri iHferna: D.wic zyly :w.cwn<;:trz~e
biegn<t ,pod stropem, koniory' trzeCIlCJ .w JeJ. SplOClC
n3czyni6WlcowyIll, po czym'l'lcz<\. si~ ze sobCb tworzitc zY~'twnd!~'ll mo~g~ I'eflll
ccrdJli rrwf,Fl~!. ZyIa' wielka w y c 110 d z i z. k 0 m () r y t r z eel e J 11.3
powierzcJmiy grzbietow'l m6zgowia i ,.,p r Zy j m uj e ~ y Iy .pod Staw n e.
Nast\;prrie lciemje si~ d {) b r ze g u w ci \l cia n amI 0 t 11 : r(\7..(C!U z ;r.3ton,!~
§trL3UW"\'Yl't dul0'l sinus sagitta-lis inferior tworzy l!Ca~ok~ l.W05t'l WUlS rectU,5 opony
twar(kj.
tyJa przcdJ1ia
m6zgu
tyla wewnylrl1la 'r'"m6zgu
tyla
naczyni6wkowa
l;~G, 5, Zy!y m6z~u., Na schemacie pokazano powstawanie i;yly wielkiej m6zgu.
\ 1 J 7.cc\slawl.ono,g!owne doplywy tyly wewn~lrZIlej rn6zgu (po strollie prawej) i tyty
z p~dslawncJ mozgu (po stronie lewej). LiniQ przerywarlQ zazllaczono po!o:i:ellie otwofU
Jl1l<,dzyl:omorowego prawego ..
I ' 0 d ply wier wit y In e j z m6zgu kieruje si~ do dw6ch ulc1ad6w
\ 17"yln~cll: powierzc~lOv:ll~go i glQb?lciego. Pomi~dzy ulc1adem zyl gl~bokich i
I powl~rzchownych IstmeJ't polflczem3. .
Z;yly po:'¥ien;d.~O'wne J1erwe supe:rjiciaFes zbierajq !crew przede wszystlcim ze
I sl.iuldur powlcrzelmrowych, tZJ1. z leary i istoty bialej pod!corowej oraz bjor~
,lId:I;]! w od~ro,~adzaniu krwi ze stnlktur gh;:bo!cich. Zylypowierzchownc
go r 11 G zbleraJ'l krew z pov.rierzclmi g6mo-bocwcj i przysrodkowej p6ilruli i
,lIclJod:::'l do Z::1l\~oh.i sinaHwwej g6mcj SirIUS s(lgid~li~' superior·. Z y 1y
( p 0 :V.le r 7..cbow 11e dol n e zbierajfl [crew z powierzclmi d6lnej i dolnych
; C;;:~SCI powlerzcIml ~6m~-bocZl1ej ~przysrodko~ej p611culi. 1'e drobne naczynia
<Jl~)o ucllOdq bezposredmo do okollCzuych zatolc albo bio[~ udzial w utworzeruu
: v,((~lcszych p11i tyJnych: Do tych ostatnich llalezil: iy~a srudkowa
.
n, " 6 Z' ,1 '~gu' pokaz.ano sto~nek g16wnyeh tyl m6zgu do nlekl6ryclJ zaU.l!c oponyI',) G, . ) y mo . .' , .twardcj. Podo\:mje jak na rye. 5; uwzgl~dniono dopfywy prawt":i t.yly wevmr;:trzl1cJ IJlOZgU J
lewej tyly podstawnej m6zgu.
Krew tyltia z m6zdzku i pnia m6zgu odpty\va zylami powicrzdlOvmymi C!O
okolicmyGh zatclc OPOllYtwardej. Palladto cZ«sc krwi z pnia m6zgll odplywa do
iy\ rn6zgu i do Zyl rdzeniowych.
. 1'0 splynit;;eiu do zatok opolly twardei hew wyplv\V,>z' . _1.::q J,' ..,:J J ,n JalTlY czasLJU",WIlW logan\!: (1) Znakollllta w1c<kszosckrwi odplywa przez dl [' . I ', " v c zy y Sr.YJIlC
\:rYl.t~!r~nlC perrae lrrr;ll:"res irl(l!rt:a<! .. .:tyla szyjnu WCwlll(tTZnupowstaje po katdej
1~11~~ ". pr~edlu~el1lu :wtolu C!HH1'utc,j simu sigmo/del/s. (2) Sfosunkowo
cw[dka dose kiWI przez Sillot podstawny pfe.YIIS b 'f • kl' . . d> lIS! ans CfllJC SIQ a splotur~'gowcgo wc\vn~ln;ncgo plexus ve;lOslIs I'ertebrnlis illtenms. (3) W. zale'll < •I II { b . 'I" I ' ' Z o~Cl, ,0 IZC Z1I1lClllHllose UWl odplywa "JOprzez zUlo!\" J'lInll'st- .. :f I t: ~ ,~ sums Cal'erNnS((.r
J .J' OU,l,lydl veri lie oJlhtfwllllicae, a stqd do :iyly twario1'¥cj ,'e;;w [aclalis i iyly
:c:I:\-"WI'l'Cj I'I'IW IIlrv.:ilhrrls. Wreszeie, (4) minimalna w warunl(ac!t n I·j. '{;I . I' . . < onna llye I
J.': (~WI u\~rnl~;SIQ ~o iyl. sn'j~I(osdJl p~lInf! dip/olcae i iyl wyplAstoWydl Velllle
1,:::rtJrIlC. \, kdlcg~nach tlosclowych mczastqpionq drogq odplywu krwi 81.
\,IC t.yly sZyjnc \veWfif;:trzlle. Zillniejszenieodplywukrwip .
yly szyjl1C weWJ1f,'lrzne mote bye jeszcze wyr6wnane dripjr' 'I rzezI l" ' y u Wlc<(szemu'J' eorzys 811Hl lIlnych dr6g oclplYWll. Jednakte J'ecl110CZe~llc'z~bl k .1 I' ,,,' ,,0 owaUJe[P ywll przGz able Ie z,yly powoduje sIan grotny dla zycia,
Uldacl I1Cl'.;OW! pozbawiony jest wJasciwego eirenai'll Iimfalyczn~go. Do
CWl1~go "topHla jest 10 wyr6wnywane przez istnienie plynll m6zgowo-
lzcl\lowcgo.
UrHluIlia Illorfologiczn~ 031'ol1kowego uklndM ilen'VO'VY~go
Wsp61czcsllc melody obrazowania, czyli diagnoslycznych badat't
rnorfologicz:nych, osroclkowcgo uldadu nerwowego to przede ws;>;ysUzim
tOlllografin kOl11puterowa, rezonal1S magnetyczny oraz angiografia. Pcwnc
zllaczcnic wci'1z 111aponrldlo rentgcnowskie :Hlj~de przcglll(]owe CZ:H31.ki i
hr~goslupll. W odniesieuiu do rdzcnia· krc<gowego . nnlcry wymienie takle
badanie konlrnstowe, zwal1C miclogrnfill. (wproW;H:\zenie srodka kontmstlU'lecgo
do jamy podpajr;;cZ)'n6wkowcj). StOSOWaile powszechnic c1awniej
pnctHnOenCcflllogrnfin i 'wentrylmlograria '(bada11ie radiologicznc po
wprowadzcnill gam posrcdnio lub bezposrerlnio do kom6r in6zgowia) wychodzi
z IIZycia(z uwagi nll nicdoskonalosc diagnostycZll'1 i inwazyjnosc) wS7J;;clz.ielam,
gdzie dostc<pna jest aparvtura do prz:cprowadzcllia badania metod'\. tomogral'ii
kompulerowcj 1l1b rCZOllallSl1magnelyeznego. przedstawicnic wymicnionyeh
metod badnl1ia bcz tllotliwosci ziluslrowania tekslu dobrymi zdjl(ciami mija siQ 7,
celem. D\alcgo pOlliz.szc l1wagi nalc7,y traktownc jak klucz do poszulciwallia
podt'f~ezlli1(6womawiajqcych te metody w spos6b wyczerpujqcy.TOlUogmHn hmlJl,,~tcrowa (JK) jest rodzajem warstwowego badania
radiologieznego, w kl6rym zaslosowanie kompulcrowej analizy obrnzu i jego
spccjalucgo przelwOT7.cnia pozwolilo na uwidocznienic subtelnyeh r6:tnic w
wysyceniu obram, nicdoslrzcgalnych nOl1nalnie dla ludzkicgo ob. Dzi~ki temu
wiele struklur m6zgowia irdzellia krl(gowego moz.na zobaezye ioccllie na takich
obrazach. Podanic dotylne srodka kOlltrash~'lcego z nastQP0W)'lll wykonanicm
badania TK, zwiQkszn jeszcze rnoiliwosci lcj melody baclania.
Rcz.Ollnns mv.gndyuny (RM) jest r6wlliet metodi\. badania wykorzystnj'lC'l
1l1otliwosei kOlllputerowego opracowania obram. Z· uwogi na zupelnie illt1'l
Z<lsadQfizyezn'l b~dania, elcll1enty koshle "!lie obrazl.lj'1.Si,{, u wi~c nie daj'l
artcfakt6w na z:dj'teiach, co znaezl1ie zwit<ksza motliwoscl zobrazowania tkanc!(
lllittkkich. R6wniet w tym prz;ypadku moina zastosowae spccjalny srocJek
kOlltr<1stl~i'lcyi polcpszyc uwidocznicnie pewnych slnlktur.Ang'.ogJ'!lfia muz:gowa (badanie radiologicznc 11aezyil 1116zgowia po
wprowadzcniu do tQlnicy sz;yjnej wewnQlrzl1cj Iub do IQtnicy krQgowej swulea
_kontraslujq,eego) jest badanicm nu pcwno nUliej bezpieeznym nit TK lub RM,
jcdnak w przypadku pe\-'lI1ych sehorzeil lIie moie bye zaslqpiona nni przcz TK
ani prz:ez. RM. Pouanie kontraslll do ·wvv. tc<tnic pozwala zobaczy6 iell
rozgalQzienia (f"za Ir;tnicz:a), ryly 1116zgowiai zaloki opony twardcj (fam :i:ylna).
Oclmianq badania (1JJgiogra!iczllego jest tzw. :mgiogl"3fia sllbtrahqjnn,
wykorzystl1j'lc<Jr6wniet melody komputerowcgo opraeowania d<Jt1yeh.
.----------_._---_ ...._---- ----------------------~---~-~---~~~-------
Recommended