ผศ.ร.ต.อ.หญิงฐิติมา...

ผศ.ร.ต.อ.หญงฐตมา สขเลศตระกล

วตถประสงค

1. อธบายความหมายของการเจรญเตบโตและ

พฒนาการของเดกได

2. อธบายหลกการการเจรญเตบโตและพฒนาการ

ของเดกได

3. วเคราะหปจจยทมผลตอการเจรญเตบโตและ

พฒนาการของเดกได

ความหมาย การเพมขนของจ านวนและขนาดของเซลล

จากการแบงตวของเซลลและการสงเคราะหโปรตนใหม สงผลใหมการเพมขนาดและน าหนกของอวยวะหรอรางกายทงหมด

(Hockenberry & Wilson, 2009)

Growth การเปลยนแปลงทางปรมาณ

สงเกตงาย วดได

เชน สงเกตเหนทารกโตเรวในชวงขวบปแรก

ความหมาย เปนภาวะทมความตอเนองและเปนล าดบขน ท าใหเกดกจกรรม

ตางๆ (activities) เกดแรงจงใจใหมในการท ากจกรรม และเกดเปนแบบแผนพฤตกรรม (James, Ashwill, & Droske, 2002)

เปนการเปลยนแปลงทเกดขนทละนอยและมความกาวหนา จาก

ระดบงายไปยงระดบทซบซอนมากขน ซงความสามารถของแตละบคคลเกดขนหรอเพมขนได ตามการเจรญเตบโตของรางกาย วฒภาวะ และการเรยนร

(Hockenberry & Wilson, 2009)

วฒภาวะ (maturation) : การเพมขดความสามารถและความสามารถในการปรบตว : การเปลยนแปลงในความซบซอนของโครงสรางรางกายทท าใหเดกสามารถท าหนาทในระดบทสงขน เมอเดกโตขน (Hockenberry & Wilson, 2009) เชน การเพมจ านวนของเสนประสาทและความยาวของกลามเนอ การเพมขนของน าหนกโดยรวม (overall weight gain) ท าใหเดกสามารถกระท าสงใดสงหนงไดเหมาะสมกบวย เชน อาย 18 เดอน จบราวบนไดเดนขนบนไดได อาย 2 ป เดนขนลงบนไดเองโดยพกเทาสองขางในบนไดขนเดยวกน อาย 3 ป เดนขนบนไดสลบเทาได อาย 4 ป เดนลงบนไดขาสลบขางได อาย 5 ป เดนขนลงบนไดโดยไมจบราวไดคลอง

การเรยนร (learning) : เกยวของกบการเปลยนแปลงพฤตกรรม ทเปนผลมาจากทง วฒภาวะและประสบการณ (James, Ashwill, & Droske, 2002) เชน เมอทารกเรยนรการเดน การเรยนรครงแรกคอการควบคมศรษะ จากนนพลกควา-พลกหงาย จากนน นง คลาน และสดทายคอ เดน ซงมวลกลามเนอและระบบประสาทตองเตบโตและสมบรณดวย

สงเกตไดไมงาย การใชเครองมอ

ประเมน

Development การเปลยนแปลงทางคณภาพ

DENVER II DSPM DAIM

ระยะของการเจรญเตบโตและพฒนาการ

หลกการเจรญเตบโตและพฒนาการ

มแบบแผนทแนนอน และสามารถท านายได

(definite and predictable patterns)

Growth & Development

มความตอเนอง (continuous) :ตอเนองไปขางหนา

ไมยอนกลบ ไมขามขน

เปนล าดบขน (orderly) ไมไดเกดขนพรอมๆ กน เชนเรยนรการเดนกอนวง

มความกาวหนา (progressive)

มทศทางทเปนแบบแผน

(directional trends)

มความสมพนธกน

(interrelated)

อตราการเจรญเตบโตและพฒนาการของเดกแตละคนอาจมอตราการเปลยนแปลงชา เรวแตกตางกน แตสวนมากแลวพฤตกรรมกมกจะเปนไปตามแบบแผนและมรปแบบทศทางเดยวกน

Cephalocaudal pattern

Proximodistal pattern

General to specific pattern

Simple to complex pattern

Growth and development patterns

(James, Ashwill, & Droske, 2002)

Cephalocaudal pattern

ทศทางของการเจรญเตบโตและพฒนาการจากศรษะไปเทา (head to toe)

พฒนาแนวดง ยดศรษะเปนอวยวะหลก

เดกจะเพมการควบคม ศรษะและคอ กอน ลาตว และแขนขา

โครงสรางและหนาทของรางกายเรมพฒนาจากศรษะกอนสวนอนของรางกาย

เดกจะขยบศรษะไดกอนสวนอน

Proximodistal pattern

พฒนาแนวขวาง ยดลาตวเปนอวยวะหลก

ทศทางจากสวนใกลไปสสวนไกล (near to far, from the center outward, or from the midline to the periphery)

From the center outward: trachea bronchi bronchioles alveoli

ตวอยาง proximodistal pattern : การพฒนาของระบบทางเดนหายใจ

ใชแขนไขวควาของ (อาย 4 เดอน)

ตวอยาง proximodistal pattern : การควบคมการเคลอนไหวของแขนกอนการควบคมของมอ และควบคมมอกอนควบคมนวมอ

ใชมอจบยดของ (อาย 6 เดอน)

ใชนวมอหยบจบ (เรม อาย 8 เดอน)

arms hands

fingers

General to specific pattern

As a child matures, activities become less generalized and more focused

ตวอยาง: ตอบสนองตอความปวด เชน ปวดทอง ทารกแรกเกด จะตอบสนองตอความปวดทวรางกาย มขยบแขนขา เมอเดกมวฒภาวะมากขน การตอบสนองตอปวดจะเฉพาะเจาะจงขนตรงตาแหนงทปวด (James, Ashwill, & Droske, 2002; Potts & Mandleco, 2002)

ตวอยาง general to specific pattern : ระหวางการพฒนาของ fine motor ทารกจะใชทงมอกาสงของหรอของเลนกอนการพฒนาความสามารถของกลามเนอมดเลกในการใชนวหวแมมอและนวชหยบจบของ (Potts & Mandleco, 2002)

ความกาวหนาของการทาหนาทของรางกายจากงายไปสความซบซอน แบบแผนนสงเกตไดงายในพฒนาการดานภาษา และพฒนาการดาน

สตปญญา เชน การพดประโยคแรกของเดกวยหดเดนใชเพยงคานามกบคากรยา เชน หนหว เมอเดกเขาสวยกอนเรยน อาย 5 ขวบ สามารถใชโครงสรางของประโยคทบอกเลารายละเอยดไดมากขน เชน การดมนาจากแกว ระยะแรกเดกตองการการทางานประสานกนระหวางสายตากบมอ จากนนจบแกว และตอมาตองใชการทางานประสานกนระหวางมอกบปาก (James, Ashwill, & Droske, 2002; Potts & Mandleco, 2002)

Simple to complex pattern

ปจจยทมผลตอการเจรญเตบโตและพฒนาการ

Growth & Development

ปจจย (factors) พนธกรรม (genetics) สงแวดลอม (environment) วฒนธรรม (culture) โภชนาการ (nutrition) ภาวะสขภาพ (health status)

ครอบครว (family)

นกศกษาชวยกนวเคราะหปจจยตางๆ เหลาน มผลตอการเจรญเตบโตและพฒนาการของเดกอยางไร และมปจจยอนๆ อกหรอไม

ทฤษฎเกยวกบการเจรญเตบโตและพฒนาการของเดก

วตถประสงค

1. อธบายความหมายของทฤษฎพฒนาการได

2. อธบายทฤษฎทเกยวของกบพฒนาการเดกได

3. บอกแนวทางการนาความรทฤษฎพฒนาการมาใช

ในการดแลเดกได

ความหมายของทฤษฎพฒนาการ

เปนค าอธบายทสรปจากการศกษาพฒนาการ และพฤตกรรมของมนษยโดยวธการทางวทยาศาสตร

ทไดรบการตรวจสอบและยนยนความจรงทไดคนพบ ทกทฤษฎตงอยบนความเชอบางประการใชอธบายพฒนาการมนษยดานตางๆ ทฤษฎเปรยบเสมอนเลนสทใชมองลกษณะพฒนาการของมนษย ท าใหเหนและเขาใจพฒนาการมนษย

แตละชวงวยไดชดเจน (พมพาภรณ กลนกลน, 2554)

(Potts & Mandleco, 2002)

ทฤษฎพฒนาการทางจต-เพศ หรอจตวเคราะหของซกมนด ฟรอยด (Freud’s Theory of Psychosexual Development) ทฤษฎพฒนาการทางจต-สงคม ของ อรคสน (Erikson’s Theory of Psychosocial Development)

o มงเนนทแรงขบทางอารมณทสะทอนถงบคลกภาพแตละบคคล

o เนนระยะตางๆ ของพฒนาการ, แรงจงใจทางจตไรส านกส าหรบกระท าพฤตกรรม (unconscious motivation) และความขดแยงภายในบคลกภาพ

Psychoanalytic perspective มมมองดานจตวเคราะห

ทฤษฎพฒนาการทางความคดสตปญญา ของ เพยเจต (Piaget’s Theory of Cognitive Development) ทฤษฎพฒนาการทางจรยธรรมของ โคลเบอรก (Kohlberg’s Theory of Psychosocial Development)

Cognitive-Structural perspective มมมองดานโครงสรางทางสตปญญา

o ใหความส าคญกบ เดกเรยนรเหตผล การใชภาษา และการคด อยางไร (how they learn)

o เชอวาพฒนาการทางสตปญญาเปนผลมาจากการมปฏสมพนธระหวางความสมบรณของระบบประสาทสวนกลางกบความเกยวของกบสงแวดลอม

ทฤษฎพฒนาการทางจต-เพศ หรอจตวเคราะหของซกมนด ฟรอย (Freud’s Theory of Psychosexual Development)

ซกมนด ฟรอยด (Sigmand Frued) 1856-1939 เปนแพทยชาวเวยนนา ประเทศออสเตรเลย

สรางทฤษฎจากประสบการณทเขาไดรบจากการรกษาผปวยจตเภท จตหลอน หรออาการของโรคประสาท ทาใหเชอวาประสบการณในวยเดกชวงตนๆ (form the unconscious motivation) มอทธพลตอพฒนาการหรอพฤตกรรมในชวงตอๆ มา

อธบายแนวคดทเกยวของกบบคลกภาพและระยะของพฒนาการ

ฟรอยด เชอวาบคลกภาพและการแสดงออกของบคคลมความเกยวของกบจต และมองบคลกภาพ เปนโครงสรางทประกอบดวย 3 สวน

โครงสรางของบคลกภาพกบระดบความรสกตว

Id ท าหนาทอยในระดบ unconscious โดยใชหลกความพงพอใจ จากสญชาตญาณ - Live instinct สญชาตญาณแหงการมชวต

(สรางพลงงาน libido ทท าใหคนอยากมชวตอยเพอความพงพอใจเชนแรงขบทางเพศ)

- Dead instinct สญชาตญาณแหงความตาย (ถกมองวาเปนแรงขบทท าลายความเปนมนษย แสดงความกาวราว รนแรง)

Ego ท าหนาทไกลเกลยระหวาง Id กบ Superego ท างานในทงระดบ conscious กบ unconscious โดยใชหลกแหงความเปนจรง Superego ท าหนาทโดยใชหลกศลธรรม

• พลงงานทางเพศขนพนฐานทปรากฏตงแตแรกเกด และเปนแรงขบใหบคคลแสวงหาความพงพอใจ ทาใหบคคลประพฤตปฏบตไปตามความตองการ

• เปนแรงขบทเกดจากสญชาตญาณ (instincts) ซงอยใตจตสานก (unconscious) เปนสวนทไมรสกตว ไมสามารถระลกได หรอไมอยในความสานก สวนนจะทางานตลอดเวลา

บคคลรบรขอเทจจรง มเหตผล มความเขาใจ มสวนทาให Id แสดงความตองการออกมาเหมาะสมกบสภาพทเปนจรง (reality) ทเปนทยอมรบในสงคม โดยคนหาวธการตอบสนองตอแรงขบทเปนทยอมรบ

“defense mechanisms” Example: regression, rationalization, fantasy

• เปนสวนของจต ทบคคลควบคมการแสดงออกในดานคณธรรมทสรางโดยจตสานกของบคคลนน เพอใหแสดงตามคานยมของสงคม เชน ความด ความชว ถกผด มโนธรรม ความยตธรรม และจงใจใหบคคลนนมพฤตกรรมเปนทยอมรบและมความรบผดชอบในสงคม

• ซง Superego จะเรมเกดขนในเดกวยกอนเรยน (3-6 ป)

Values Conscience

พลงทางเพศ (sexual energy) เปนศนยกลางในสวนตางๆ ของรางกายทมความเฉพาะ ในแตละกลมอายของเดก ความขดแยงทไมไดรบการแกไขและไมไดรบการตอบสนองตามความตองการของเดกในชวงอายนนจะท าใหเดกยดตดอยกบระยะนน สงผลใหมพฤตกรรมเบยงเบนไปจากปกตได บคคลจะแสวงหาความพงพอใจทเปลยนไปตามอวยวะสวนตางๆ

ของรางกายในแตละชวงอาย เชน บรเวณปาก (อาย 0-1 ป) ทวารหนก (อาย 1-3 ป) และอวยวะสบพนธ (อาย 3-6 ป, 12 ปขนไป)

Freud’s Stages of Personality Development ฟรอยด แบงการพฒนาบคลกภาพ ออกเปน 5 ขน

o ขนท 1 : ขนปาก (Oral stage) อาย แรกเกด-1 ป (วยทารก) o ขนท 2 : ขนทวารหนก (Anal stage) อาย 1-3 ป (วยหดเดน) o ขนท 3 : ขนอวยวะสบพนธ (Phallic stage) อาย 3-6 ป (วยกอนเรยน) o ขนท 4 : ขนแฝง (Latency stage) อาย 6-12 ป (วยเรยน) o ขนท 5 : ขนสนใจเพศตรงขาม (Genital stage) อาย 12-18 ป (วยรน) (Hockenberry & Wilson, 2009)

วยทารกมความพงพอใจอยบรเวณปาก

กจกรรมเกยวกบปาก เชน การดด กน กด เคยว หว เปนความตองการพนฐาน

(การพฒนาของ Ego)

Oral Stage

0-1 ป

ถาทารกไมไดความพงพอใจในระยะน เดกจะยดตด (fixation) กบระยะนและสงผลตอบคลกภาพในระยะตอมา

เชน ดดนวหวแมมอ กดเลบ เคยวปากกาเลน ในชวงวยเดก ชอบกนจบจบ ชอบนนทา ชอบสบบหร ในเดกโตและวยผใหญ

บคลกภาพเหลานเหนไดชดเมอเผชญกบภาวะเครยด

ถาทารกไดรบการตอบสนองมากเกนไป เมอโตขนอาจพฒนาบคลกภาพ เปนคนทมองทกอยางดานดและพงพาผอนมากเกนไป

oral personalities

วยหดเดน เปนวยทตองการเปนตวของตวเอง อยากทาอะไรดวยตนเอง มความสขจากการขบถาย และสามารถบงคบอวยวะขบถายของตนเองได เชน กลนอจจาระ

Anal Stage 1-3 ป

ถาเดกไดรบการฝกขบถายทเขมงวดเกนไปหรอเดกทอจจาระกอนแขง เดกจะยดตดกบระยะนและสงผลตอบคลกภาพในระยะตอมา

เชน หมกมนอยกบตารางทเปนกจวตรประจาวน จจจกจก เจาระเบยบ รกความสะอาด ประหยด ชอบจบผดคนอน ชอบแสดงความเปนเจาของ

Anal-retentive personality

ถาเดกถกละเลยการฝกขบถายอาจพฒนาบคลกภาพ เปนคนทไมมระเบยบ ไมรจกระบบงาน

ดอรนไมเชอฟง ใชจายสรยสราย ชอบแบงสงของใหกบผอน

Anal-expulsive personality

เดกวยกอนเรยนจะมความสข บรเวณอวยวะเพศชอบสมผสอวยวะเพศททาใหเกดความพงพอใจ กลวการสญเสยอวยวะเพศ และเรยนรความแตกตางระหวางเพศหญงกบเพศชาย

Phallic Stage

3-6 ป

พฒนาความรสกทตองการมความสมพนธใกลชดกบบดาหรอมารดาทเปนเพศตรงขามกบตนเอง ทาใหเกดความวตกกงวลตองไดรบการแกไขและควบคม

Electra complex

เดกหญงจะตดบดา พยายามเลยนแบบมารดาเพอใหบดาสนใจ

Oedipus complex เดกชายจะตดมารดา พยายาม

เลยนแบบบดาเพอใหมารดาสนใจ

ถาเดกไมสามารถแกไขความรสกของตนเอง ทมตอบดามารดาเพศตรงขามได

อาจจะพฒนาไปสการมปญหาในการสรางมนษยสมพนธ การเลอกคครอง และมบทบาททางเพศทผดปกตได

เดกวยเรยน เกบกดความรสกหรอความตองการทางเพศไว ทดแทนดวยพลงงานดานอนโดยแสวงหาความสขจากการคบเพอน เลนกบเดกเพศเดยวกน เปนชวงวยแหงการเรยนร มเหตผล รผดชอบชวด (Superego พฒนาเพยงพอควบคม Id)

Latency Stage

6-12 ป

เปนระยะเขาสวยรน มวฒภาวะของระบบสบพนธและการสรางฮอรโมน แรงขบทางเพศเตมท มความพงพอใจในเพศตรงขาม เรมสนใจเพศตรงขาม ตองการอสระจากบดามารดา เรยนรทจะรกผอน แสวงหาค แตงงาน และเตบโตเปนผใหญ

Genital Stage

12-18 ป, 12 ปขนไป

เดกวยรนบางคนตองตอสกบความรสกทางเพศ กบประสบการณในอดต

ทมความรสกขดแยงในความรสกทมตอบดาหรอมารดาเพศตรงขาม (Oedipus (in boys) or Electra (in girls) complex conflict)

อาจจะทาใหเดกพฒนาบคลกภาพแบบแยกตว ออกหางจากบดามารดาเพศตรงขาม

ซงเปนกลไกการปกปองเพอลดความรสกวตกกงวล

แบงนกศกษาออกเปน 10 กลม กลมละ 4-5 คน ตวแทนแตละกลมจบฉลากเลอกวยเดก และชวยกนคนหาแนวทางการดแลและสงเสรม

พฒนาการทเหมาะสมกบเดกวยนนโดยประยกตใชความรทฤษฎพฒนาการของฟรอยด

แนวทางการประยกตใชทฤษฎของฟรอยด ในการสงเสรมพฒนาการเดกแตละวย

เอกสารอางอง

Hockenberry, M. J. & Wilson, D. (2009). Wong’s essentials pediatric nursing (8th ed.). St.Louis : Mosby.

James, S. R., Ashwill, J. W., & Droske, S. C. (2002). Nursing care of children: Principle & practice (2nd ed.). Philadelphia: W. S. Saunders.

ผศ.ร.ต.อ.ฐตมา สขเลศตระกล กลมวชาการพยาบาลกมารเวชศาสตร

Tel. 053-939005, 0951347414 ID line: policenurse21