View
223
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
Halina Goszczyńska, Mirosława Magajewska – Uniwersytet Łódzki
Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców, 90-231 Łódź, ul. Matejki 21/23
RECENZENT
Piotr Garncarek
SKŁAD I ŁAMANIE
Mirosława Magajewska
OPRACOWANIE GRAFICZNE ILUSTRACJI I LOGO
Andrzej Nowicki
PROJEKT OKŁADKI
Katarzyna Turkowska
Wydrukowano z gotowych materiałów dostarczonych do Wydawnictwa UŁ
© Copyright by Authors, Łódź 2017
© Copyright for this edition by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2017
Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
Wydanie drugie, uzupełnione. W.08265.17.1.S
Ark. druk. 21,25
ISBN 978-83-8088-893-7
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
90-131 Łódź, ul. Lindleya 8
www.wydawnictwo.uni.lodz.pl
e-mail: ksiegarnia@uni.lodz.pl
tel. (42) 665 58 63
5
SPIS TREŚCI
Spis treści .................................................................................................................. 5–12
Wstęp ...................................................................................................................... 13–14
Wykaz skrótów, symboli i terminów gramatycznych ............................................. 15–16
MIANOWNIK .......................................................................................................... 17–66
TABELA prezentująca końcówki fleksyjne rzeczowników ......................................... 17
RZECZOWNIK, PRZYMIOTNIK ......................................................................... 17–46
Rzeczowniki męskoosobowe – końcówki fleksyjne, przykłady ............................. 20–21
Rzeczowniki męskoosobowe zakończone na -a w liczbie pojedynczej ........................ 22
Formy przymiotnikowe rzeczowników męskoosobowych ..................................... 22–23
Rzeczowniki męskoosobowe mające dwie końcówki w liczbie mnogiej ..................... 23
Przymiotniki męskoosobowe i imiesłowy przymiotnikowe .................................... 24–25
Rzeczowniki męskoosobowe z przymiotnikami – przykłady ................................. 25–27
Rzeczowniki niemęskoosobowe – końcówki fleksyjne, przykłady ........................ 27–33
1. Rodzaj męski ................................................................................................... 27–29
2. Rodzaj nijaki ................................................................................................... 29–30
3. Rodzaj żeński .................................................................................................. 30–33
Rzeczowniki oznaczające państwa i ich mieszkańców (tabela) .................................... 34
Przymiotnik (synteza) ................................................................................................... 35
Stopniowanie przymiotników ................................................................................. 36–40
a) Stopniowanie proste ........................................................................................ 36–37
Regularne ................................................................................................................ 36–37
Nieregularne .................................................................................................................. 37
b) Stopniowanie opisowe .................................................................................... 37–39
Struktury służące do porównywania cech różnych obiektów ................................. 39–40
Kontekstowe przykłady użycia omawianych form fleksyjnych .............................. 40–43
1. Rodzaj męskoosobowy .......................................................................................... 40
2. Rodzaj męskożywotny .......................................................................................... 41
3. Rodzaj męskonieżywotny ...................................................................................... 41
4. Rodzaj nijaki ................................................................................................... 41–42
5. Rodzaj żeński .................................................................................................. 42–43
TYPOWE STRUKTURY Z FORMĄ MIANOWNIKA ............................................... 43
FUNKCJE MIANOWNIKA ................................................................................... 44–46
ZAIMEK ................................................................................................................. 46–55
Zaimki rzeczowne ................................................................................................... 46–48
a) Osobowe .......................................................................................................... 46–47
b) Pytajne (pytające) .................................................................................................. 47
c) Względne (relatywne) ........................................................................................... 48
d) Nieokreślone ......................................................................................................... 48
e) Przeczące ............................................................................................................... 48
Kontekstowe przykłady użycia omawianych zaimków ........................................... 46–48
6
Zaimki przymiotne .................................................................................................. 48–55
a) Wskazujące ..................................................................................................... 48–49
b) Pytajne (pytające) ............................................................................................ 49–50
c) Względne (relatywne) ..................................................................................... 50–51
d) Nieokreślone ................................................................................................... 51–53
e) Dzierżawcze .................................................................................................... 53–54
f) Upowszechniające ................................................................................................. 54
g) Zaimek przeczący żaden ....................................................................................... 55
Kontekstowe przykłady użycia omawianych zaimków ........................................... 48–55
LICZEBNIK ............................................................................................................ 56–63
TABELA prezentująca liczebniki główne i porządkowe od 0 do 100 oraz
rzeczowniki odliczebnikowe od 0 do 19 i od 20 do 100 ...................................... 56–57
Liczebniki główne i zbiorowe (tabela) .......................................................................... 58
Liczebniki porządkowe (wybrane przykłady – tabela) .................................................. 59
Kontekstowe przykłady użycia omawianych liczebników ...................................... 59–61
Liczebniki zbiorowe ...................................................................................................... 62
Forma gramatyczna liczebników zbiorowych od 2 do 90 ....................................... 62–63
Rzeczowniki odliczebnikowe. Kontekstowe przykłady użycia omawianych
rzeczowników ....................................................................................................... 64–65
Wybrane przysłowia i powiedzenia z konstrukcją mianownikową ............................... 66
BIERNIK ................................................................................................................ 67–103
RZECZOWNIK, PRZYMIOTNIK ......................................................................... 67–71
TABELA prezentująca końcówki fleksyjne rzeczowników, przymiotników,
zaimków przymiotnych, dzierżawczych i wskazujących ..................................... 67–68
Rzeczowniki rodzaju męskonieżywotnego, które mają taką samą końcówkę
jak rzeczowniki rodzaju męskoosobowego ................................................................ 69
Kontekstowe przykłady użycia omawianych form fleksyjnych .............................. 70–71
1. Rodzaj męskoosobowy .......................................................................................... 70
2. Rodzaj męskożywotny .......................................................................................... 70
3. Rodzaj męskonieżywotny ................................................................................ 70–71
4. Rodzaj nijaki ......................................................................................................... 71
5. Rodzaj żeński ........................................................................................................ 71
FUNKCJE BIERNIKA ................................................................................................. 72
ZAIMEK ................................................................................................................. 72–82
Zaimki rzeczowne ................................................................................................... 72–74
a) Osobowe .......................................................................................................... 72–73
Formy długie i krótkie zaimków osobowych ................................................................ 73
b) Pytajne (pytające) ............................................................................................ 73–74
c) Względne (relatywne) ..................................................................................... 73–74
d) Nieokreślone ................................................................................................... 73–74
e) Przeczące ......................................................................................................... 73–74
Kontekstowe przykłady użycia omawianych zaimków ........................................... 73–74
7
Zaimki przymiotne .................................................................................................. 74–82
a) Wskazujące ..................................................................................................... 74–75
b) Pytajne (pytające) ............................................................................................ 76–77
c) Względne (relatywne) ..................................................................................... 77–78
d) Nieokreślone ................................................................................................... 78–79
e) Dzierżawcze .................................................................................................... 80–81
f) Upowszechniające ........................................................................................... 81–82
g) Zaimek przeczący „żaden” .................................................................................... 82
Kontekstowe przykłady użycia omawianych zaimków ........................................... 74–82
LICZEBNIK ............................................................................................................ 83–87
Liczebniki główne i zbiorowe (tabela) .......................................................................... 83
Liczebniki porządkowe (wybrane przykłady – tabela) .................................................. 84
Kontekstowe przykłady użycia liczebników głównych i porządkowych ............. 84–87
Forma gramatyczna liczebników zbiorowych od 2 do 90 ............................................. 87
PRZYIMEK ............................................................................................................ 88–89
Wybrane przyimki, które łączą się z biernikiem ..................................................... 88–89
Kontekstowe przykłady użycia omawianych przyimków ....................................... 88–89
CZASOWNIK ....................................................................................................... 89–101
Wybrane czasowniki łączące się z biernikiem za pośrednictwem przyimków
Kontekstowe przykłady użycia omawianych czasowników ................................. 89–96
Miejsce przyimka w zdaniu pytajnym ........................................................................... 96
Zdanie z negacją, które zawiera przyimek .................................................................... 96
Wybrane czasowniki, które łączą się z biernikiem bezprzyimkowo.
Kontekstowe przykłady użycia omawianych czasowników ............................... 97–101
Określenia czasu z konstrukcją biernikową ................................................................ 102
Wybrane przysłowia i powiedzenia z konstrukcją biernikową ................................... 103
DOPEŁNIACZ ..................................................................................................... 105–136
RZECZOWNIK, PRZYMIOTNIK ..................................................................... 105–108
TABELA prezentująca końcówki fleksyjne rzeczowników, przymiotników,
zaimków przymiotnych, dzierżawczych i wskazujących ................................. 105–106
Kontekstowe przykłady użycia omawianych form fleksyjnych .......................... 107–108
1. Rodzaj męskoosobowy ........................................................................................ 107
2. Rodzaj męskożywotny ........................................................................................ 107
3. Rodzaj męskonieżywotny .................................................................................... 107
4. Rodzaj nijaki ....................................................................................................... 107
5. Rodzaj żeński ...................................................................................................... 108
FUNKCJE DOPEŁNIACZA .............................................................................. 109–116
ZAIMEK ............................................................................................................. 117–124
Zaimki rzeczowne ....................................................................................................... 117
a) Osobowe .............................................................................................................. 117
Formy długie i krótkie zaimków osobowych ...................................................... 117–118
b) Pytajne (pytające) ................................................................................................ 118
c) Względne (relatywne) ......................................................................................... 118
d) Nieokreślone ....................................................................................................... 118
e) Przeczące ............................................................................................................. 118
Kontekstowe przykłady użycia omawianych zaimków ............................................... 118
8
Zaimki przymiotne .............................................................................................. 119–124
a) Wskazujące ......................................................................................................... 119
b) Pytajne (pytające) ................................................................................................ 120
c) Względne (relatywne) ................................................................................. 120–121
d) Nieokreślone ............................................................................................... 121–122
e) Dzierżawcze ................................................................................................ 122–123
f) Upowszechniające ....................................................................................... 123–124
g) Zaimek przeczący „żaden” .................................................................................. 124
Kontekstowe przykłady użycia omawianych zaimków ....................................... 119–124
LICZEBNIK ........................................................................................................ 125–127
Liczebniki główne i zbiorowe (tabela) ........................................................................ 125
Liczebniki porządkowe (wybrane przykłady – tabela) ................................................ 126
Kontekstowe przykłady użycia liczebników głównych i porządkowych ............ 126–127
Forma gramatyczna liczebników głównych od 5 do 100 ............................................ 127
Forma gramatyczna liczebników zbiorowych od 2 do 90 ........................................... 127
PRZYIMEK ........................................................................................................ 128–130
Wybrane przyimki, które łączą się z dopełniaczem ............................................ 128–130
Kontekstowe przykłady użycia omawianych przyimków ................................... 128–130
Miejsce przyimka w zdaniu pytajnym ......................................................................... 130
CZASOWNIK ..................................................................................................... 130–135
Wybrane czasowniki łączące się z dopełniaczem za pośrednictwem przyimków.
Kontekstowe przykłady użycia omawianych czasowników ............................ 130–133
Wybrane czasowniki, które łączą się z dopełniaczem bezprzyimkowo.
Kontekstowe przykłady użycia omawianych czasowników ............................ 133–135
Wybrane przysłowia i powiedzenia z konstrukcją dopełniaczową ............................. 136
NARZĘDNIK ....................................................................................................... 137–167
RZECZOWNIK , PRZYMIOTNIK ....................................................................... 137–141
TABELA prezentująca końcówki fleksyjne rzeczowników, przymiotników,
zaimków przymiotnych, dzierżawczych i wskazujących ................................. 137–138
Kontekstowe przykłady użycia omawianych form fleksyjnych .................................. 139
FUNKCJE NARZĘDNIKA ................................................................................ 139–141
ZAIMEK ............................................................................................................. 142–150
Zaimki rzeczowne ............................................................................................... 142–143
a) Osobowe .............................................................................................................. 142
b) Pytajne (pytające) ........................................................................................ 142–143
c) Względne (relatywne) ................................................................................. 142–143
d) Nieokreślone ............................................................................................... 142–143
e) Przeczące ..................................................................................................... 142–143
Kontekstowe przykłady użycia omawianych zaimków ....................................... 142–143
Zaimki przymiotne .............................................................................................. 143–150
a) Wskazujące ................................................................................................. 143–144
b) Pytajne (pytające) ........................................................................................ 145–146
c) Względne (relatywne) ................................................................................. 146–147
d) Nieokreślone ............................................................................................... 147–148
e) Dzierżawcze ................................................................................................ 148–149
f) Upowszechniające ....................................................................................... 149–150
g) Zaimek przeczący „żaden” .................................................................................. 150
Kontekstowe przykłady użycia omawianych zaimków ....................................... 143–150
9
LICZEBNIK ........................................................................................................ 151–154
Liczebniki główne i zbiorowe (tabela) ........................................................................ 151
Liczebniki porządkowe (wybrane przykłady – tabela) .............................................. 1152
Kontekstowe przykłady użycia liczebników głównych i porządkowych ............ 152–153
Forma gramatyczna liczebników głównych od 5 do 100 .................................... 153–154
Forma gramatyczna liczebników zbiorowych od 2 do 90 ........................................... 154
PRZYIMEK ........................................................................................................ 154–155
Przyimki, które łączą się z narzędnikiem ............................................................ 154–155
Kontekstowe przykłady użycia omawianych przyimków ................................... 156–157
Miejsce przyimka w zdaniu pytajnym ......................................................................... 156
Wyrażenia przyimkowe z konstrukcją narzędnikową ................................................. 156
CZASOWNIK ..................................................................................................... 156–161
Wybrane czasowniki łączące się z narzędnikiem za pośrednictwem przyimków.
Kontekstowe przykłady użycia omawianych czasowników ............................ 157–159
Wybrane czasowniki, które łączą się z narzędnikiem bezprzyimkowo.
Kontekstowe przykłady użycia omawianych czasowników ............................ 159–160
Narzędnik po czasownikach imiennych ...................................................................... 161
Określenia czasu z konstrukcją narzędnikową .................................................... 161–162
Określanie miejsca z konstrukcją narzędnikową ......................................................... 162
Określenia miejsca, przez które odbywa się ruch ....................................................... 163
Wybrane wyrażenia i zwroty z konstrukcją narzędnikową ................................. 163–166
Wybrane przysłowia i powiedzenia z konstrukcją narzędnikową ............................... 167
MIEJSCOWNIK .................................................................................................. 169–191
RZECZOWNIK, PRZYMIOTNIK ..................................................................... 169–173
TABELA prezentująca końcówki fleksyjne rzeczowników w liczbie
pojedynczej ..................................................................................................... 169–170
Końcówki fleksyjne przymiotników w liczbie pojedynczej ........................................ 171
TABELA prezentująca końcówki fleksyjne rzeczowników, przymiotników,
zaimków przymiotnych, dzierżawczych i wskazujących w liczbie mnogiej ............ 172
Kontekstowe przykłady użycia omawianych form fleksyjnych .......................... 172–173
FUNKCJE MIEJSCOWNIKA ............................................................................ 173–174
ZAIMEK ............................................................................................................. 174–181
Zaimki rzeczowne ............................................................................................... 174–175
a) Osobowe .............................................................................................................. 174
b) Pytajne (pytające) ................................................................................................ 175
c) Względne (relatywne) ......................................................................................... 175
d) Nieokreślone ....................................................................................................... 175
e) Przeczące ............................................................................................................. 175
Kontekstowe przykłady użycia omawianych zaimków ............................................... 175
Zaimki przymiotne .............................................................................................. 175–181
a) Wskazujące ................................................................................................. 175–176
b) Pytajne (pytające) ........................................................................................ 176–177
c) Względne (relatywne) ................................................................................. 177–178
d) Nieokreślone ....................................................................................................... 178
e) Dzierżawcze ........................................................................................................ 179
f) Upowszechniające ............................................................................................... 180
g) Zaimek przeczący „żaden” .......................................................................... 180–181
Kontekstowe przykłady użycia omawianych zaimków ....................................... 175–181
10
LICZEBNIK ........................................................................................................ 181–184
Liczebniki główne i zbiorowe (tabela) ........................................................................ 181
Liczebniki porządkowe (wybrane przykłady – tabela) ................................................ 182
Kontekstowe przykłady użycia liczebników głównych i porządkowych ............ 182–183
Forma gramatyczna liczebników głównych od 5 do 100 ............................................ 183
Forma gramatyczna liczebników zbiorowych od 2 do 90 ................................... 183–184
PRZYIMEK ........................................................................................................ 184–185
Przyimki, które łączą się z miejscownikiem ....................................................... 184–185
Kontekstowe przykłady użycia omawianych przyimków ................................... 184–185
Miejsce przyimka w zdaniu pytajnym ......................................................................... 185
CZASOWNIK ..................................................................................................... 185–190
Wybrane czasowniki łączące się z miejscownikiem zawsze za pośrednictwem
przyimków. Kontekstowe przykłady użycia omawianych czasowników ........ 185–190
Określenia czasu z konstrukcją miejscownikową ....................................................... 190
Wybrane przysłowia i powiedzenia z konstrukcją miejscownikową .......................... 191
CELOWNIK ......................................................................................................... 193–216
RZECZOWNIK, PRZYMIOTNIK ..................................................................... 193–196
TABELA prezentująca końcówki fleksyjne rzeczowników, przymiotników,
zaimków przymiotnych, dzierżawczych i wskazujących ................................. 193–194
Kontekstowe przykłady użycia omawianych form fleksyjnych .................................. 195
Rzeczowniki, które mają w celowniku liczby pojedynczej końcówkę -u ................... 196
Celownik rzeczowników rodzaju męskiego zakończonych w mianowniku liczby
pojedynczej na -a ..................................................................................................... 196
FUNKCJE CELOWNIKA .................................................................................. 196–197
ZAIMEK ............................................................................................................. 197–205
Zaimki rzeczowne ................................................................................................ 197–199
a) Osobowe ........................................................................................................ 197–198
Formy krótkie i długie zaimków osobowych .............................................................. 198
b) Pytajne (pytające) .................................................................................................. 199
c) Względne (relatywne) ............................................................................................ 199
d) Nieokreślone .......................................................................................................... 199
e) Przeczące ................................................................................................................ 199
Kontekstowe przykłady użycia omawianych zaimków ................................................. 199
Zaimki przymiotne .............................................................................................. 199–205
a) Wskazujące ................................................................................................. 199–200
b) Pytajne (pytające) ........................................................................................ 200–201
c) Względne (relatywne) ................................................................................. 201–202
d) Nieokreślone ............................................................................................... 202–203
e) Dzierżawcze ................................................................................................ 203–204
f) Upowszechniające ............................................................................................... 204
g) Zaimek przeczący „żaden” .......................................................................... 204–205
Kontekstowe przykłady użycia omawianych zaimków ....................................... 199–205
Zdania z podmiotem w celowniku ...................................................................... 205–206
Przykłady zdań/wyrażeń z podmiotem w celowniku .......................................... 206–207
LICZEBNIK .......................................................................................................... 207–210
Liczebniki główne i zbiorowe (tabela) ........................................................................ 207
Liczebniki porządkowe (wybrane przykłady – tabela) ................................................ 208
Kontekstowe przykłady użycia liczebników głównych i porządkowych ............ 208–209
11
Forma gramatyczna liczebników głównych od 5 do 100 ............................................ 209
Forma gramatyczna liczebników zbiorowych od 2 do 90 ................................... 209–210
PRZYIMEK ........................................................................................................ 210–211
Przyimki, które łączą się z celownikiem ..................................................................... 210
Kontekstowe przykłady użycia omawianych przyimków ........................................... 210
Miejsce przyimka z zdaniu pytajnym .......................................................................... 211
CZASOWNIK ..................................................................................................... 211–215
Wybrane czasowniki łączące się z celownikiem. Kontekstowe przykłady użycia
omawianych czasowników .................................................................................. 211–215
Czasowniki używane zwykle w trzeciej osobie liczby pojedynczej lub mnogiej ....... 215
Celownik po czasownikach imiennych ....................................................................... 215
Wybrane przysłowia i powiedzenia z konstrukcją celownikową ................................ 216
WOŁACZ ............................................................................................................. 217–223
RZECZOWNIK .................................................................................................. 217–223
TABELA prezentująca końcówki fleksyjne rzeczowników ............................... 217–218
FUNKCJE WOŁACZA ...................................................................................... 218–219
Przykłady wypowiedzi z konstrukcją wołaczową ............................................... 220–221
Zwroty grzecznościowe używane w funkcji wołacza ......................................... 221–222
Cytaty z poezji polskiej z konstrukcją wołaczową ...................................................... 223
DEKLINACJA FORM FLEKSYJNYCH ......................................................... 225–238
Modele deklinacji form nominalnych (rzeczowników, przymiotników,
zaimków) …………………..………………………………………………….. 225–231
1. Rodzaj męskoosobowy ................................................................................ 225–226
2. Rodzaj męskożywotny (plus nieliczne rzeczowniki męskonieżywotne) ............. 227
3. Rodzaj męskonieżywotny ............................................................................ 227–228
4. Rodzaj nijaki ............................................................................................... 228–229
5. Rodzaj żeński .............................................................................................. 230–231
DEKLINACJA ZAIMKÓW ............................................................................... 231–238
Deklinacja zaimków rzeczownych osobowych ........................................................... 231
Modele deklinacji zaimków rzeczownych osobowych ....................................... 232–233
Deklinacja zaimków rzeczownych pytajnych, względnych, nieokreślonych,
przeczących …………………….…………………………………………………… 233
Modele deklinacji zaimków rzeczownych nieokreślonych wszyscy, wszystko .... 234–235
Deklinacja zaimków przymiotnych ..................................................................... 235–238
12
ZESTAWIENIE PRZYIMKÓW I WYRAŻEŃ PRZYIMKOWYCH O RÓŻNEJ
ŁĄCZLIWOŚCI ............................................................................................... 239–242
Biernik / miejscownik ......................................................................................... 239–240
Biernik / narzędnik .............................................................................................. 240–241
Dopełniacz / narzędnik ................................................................................................ 241
Biernik / dopełniacz / narzędnik .................................................................................. 242
ĆWICZENIA SPRAWDZAJĄCE FORMY POSZCZEGÓLNYCH
PRZYPADKÓW .................................................................................................. 243–319
Ćwiczenia sprawdzające formy mianownika (ćwiczenia 1-11) ............................. 245–252
Ćwiczenia sprawdzające formy biernika (ćwiczenia 12-24) ................................... 253–260
Ćwiczenia sprawdzające formy dopełniacza (ćwiczenia 25-36) ............................ 261–269
Ćwiczenia sprawdzające formy narzędnika (ćwiczenia 37-50) .............................. 271–280
Ćwiczenia sprawdzające formy miejscownika (ćwiczenia 51-62) ......................... 281–289
Ćwiczenia sprawdzające formy celownika (ćwiczenia 63-73) .............................. 291–399
Ćwiczenia sprawdzające formy wołacza (ćwiczenia 74-75) ................................... 301–303
Ćwiczenia sprawdzające formy wszystkich przypadków (ćwiczenia 76 -95) ........ 305–319
KLUCZ DO ĆWICZEŃ ...................................................................................... 323–338
Bibliografia ............................................................................................................ 339–340
13
WSTĘP
Nasz przewodnik przeznaczony jest dla cudzoziemców, którzy przyswoili
już podstawy gramatyki polskiej – ich znajomość języka można określić jako
poziom od B1 do C2. Celem autorek było przedstawienie, w ujęciu funkcjonal-
nym, przypadków gramatycznych umożliwiające pogłębienie znajomości pol-
skiego systemu fleksyjnego.
Kolejność prezentacji poszczególnych przypadków jest podyktowana sto-
sowaną przez nas praktyką w ich nauczaniu, a zatem omawiamy kolejno mia-
nownik, biernik, dopełniacz, narzędnik, miejscownik, celownik i wołacz. Prezen-
tacja każdego przypadka obejmuje:
–
–
–
–
–
–
–
–
syntetyczne ujęcie końcówek fleksyjnych rzeczownika, przymiotnika
i wybranych zaimków,
kontekstowe przykłady użycia omawianych form fleksyjnych,
omówienie funkcji każdego przypadka,
kontekstową prezentację zaimków rzeczownych, przymiotnych i liczebni-
ków,
prezentację przyimków łączących się z danym przypadkiem,
listę czasowników implikujących użycie danego przypadka (przyimkowe
i bezprzyimkowe),
wybrane powiedzenia i przysłowia z użyciem konstrukcji omawianych
przypadków,
ćwiczenia sprawdzające znajomość prezentowanych form fleksyjnych,
klucz do ćwiczeń.
Z naszego doświadczenia dydaktycznego wynika, że największą trudność
sprawia osobom uczącym się JPJO praktyczne użycie poszczególnych form flek-
syjnych we właściwej funkcji i właściwym kontekście komunikacyjnym, a także
przyswajanie sobie łączliwości czasowników z odpowiednimi przypadkami. Dla-
tego też skupiłyśmy się przede wszystkim na przedstawieniu funkcji poszczegól-
nych przypadków i w miarę bogatej prezentacji kontekstów, w których mogą się
one pojawić. W niektórych zdaniach użyłyśmy leksemów charakterystycznych
dla języka potocznego, np. facet, baba, gapa. Wprowadziłyśmy je z intencją, aby
podawane przez nas przykłady nie ograniczały się tylko do polszczyzny norma-
tywnej. Mamy nadzieję, że takie ujęcie materiału gramatycznego ułatwi cudzo-
ziemcom zrozumienie skomplikowanego systemu fleksyjnego języka polskiego.
14
Celowo nie proponujemy ćwiczeń wdrażających, gdyż na rynku wydaw-
niczym jest wiele podręczników tego typu. Przygotowałyśmy natomiast zestaw
ćwiczeń sprawdzających stopień opanowania znajomości poszczególnych przy-
padków, a dołączony do nich klucz pozwala na samodzielne testowanie własnych
kompetencji gramatycznych.
Dziękujemy Pani Profesor Grażynie Zarzyckiej za zachętę do napisania
niniejszego przewodnika oraz za pomysł na jego tytuł. Serdeczne podziękowania
autorki składają również Pani Agnieszce Piotrowskiej i Panu Charlie’mu Ivamy
za konsultację i pomoc dotyczącą tłumaczenia na język angielski prezentowanych
w przewodniku czasowników. Mamy nadzieję, że będzie on służył nie tylko oso-
bom uczącym się języka polskiego, ale również nauczycielom. Wszystkim, którzy
zechcą z niego skorzystać, życzymy powodzenia w poznawaniu i w nauczaniu
języka polskiego.
Autorki
15
WYKAZ SKRÓTÓW I SYMBOLI
M.
B.
D.
N.
Msc.
C.
W.
–
–
–
–
–
–
–
mianownik
biernik
dopełniacz
narzędnik
miejscownik
celownik
wołacz
l.poj.
l.mn.
r.m.
r.n.
r.ż.
–
–
–
–
–
liczba pojedyncza
liczba mnoga
rodzaj męski
rodzaj nijaki
rodzaj żeński
ndk.
dk.
cd.
m.in.
np.
tzn.
=
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
niedokonany (czasownik)
dokonany (czasownik)
ciąg dalszy
między innymi
na przykład
to znaczy
jest taki sam
jest różny, inny (nie jest taki sam)
do nieskończoności (dotyczy liczebników)
zero morfologiczne, brak końcówki fleksyjnej
oboczność spółgłoskowa
WYKAZ TERMINÓW GRAMATYCZNYCH
Terminy polskie i angielskie:
przypadek
mianownik
biernik
dopełniacz
narzędnik
miejscownik
celownik
wołacz
bezokolicznik
czasownik
czasownik dokonany
czasownik niedokonany
przysłówek
rzeczownik
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
case
nominative
accusative
genitive
instrumental
locative
dative
vocative
infinitive
verb
perfective verb
imperfective verb
adverb
noun
16
przymiotnik
zaimek
liczebnik
liczebnik główny
liczebnik porządkowy
przyimek
–
–
–
–
–
–
adjective
pronoun
numeral
cardinal numer
ordinal numer
preposition
rodzaj
rodzaj męski
rodzaj męskoosobowy
rodzaj niemęskoosobowy
rodzaj męskożywotny
rodzaj męskonieżywotny
rodzaj nijaki
rodzaj żeński
liczba pojedyncza
liczba mnoga
czas teraźniejszy
czas przeszły
czas przyszły
samogłoska
spółgłoska
zdanie
podmiot
orzeczenie
dopełnienie
dopełnienie bliższe
dopełnienie dalsze
prefiks
sufiks
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
gender
masculine
masculine personal
masculine impersonal
masculine animate
masculine nonanimate
neuter
feminine
singular
plural
present tense
past tense
future tense
vowel
consonant
sentence
subject
predicate
object/complement
direct object
indirect object
prefix
suffix
17
MIANOWNIK (M)
KTO … ? CO … ? Funkcja: a) podmiot w zdaniu
b) porównywanie: „jak” – biały jak śnieg; silny jak koń
Liczba pojedyncza rzeczownika
Rodzaj męski Rodzaj nijaki Rodzaj żeński
on ten ono to ona ta
Kto? Co? Kto? Co? Kto? Co?
pan -
student -
lekarz -
kierowca
kolega
księgowy
myśliwy 1
uczony 2
znajomy
stół -
zeszyt -
słownik -
zegarek -
kosz -
klucz -
dziecko
niemowlę
auto
okno
morze
pytanie
imię
ramię
muzeum
siostra
matka
pani
gospodyni
księgowa
synowa
niewidoma
znajoma
torba
książka
mysz -
noc -
twarz -
dłoń -
wieś -
powieść -
miłość -
-
-a
-y
-o
-e
-ę
-um
-a
-i
-
Liczba mnoga rzeczownika
Rodzaj
męskoosob. Rodzaj niemęskoosobowy
oni / ci one / te
Kto? Kto? Co? panowie
lekarze
studenci
kierowcy
koledzy
księgowi
myśliwi
uczeni
znajomi
stoły
zeszyty
słowniki
zegarki
kosze
klucze
dzieci
(niereg.)
niemowlęta
auta
okna
morza
pytania
imiona
ramiona
muzea
siostry
matki
panie
gospodynie
księgowe
synowe
niewidome
znajome
torby
myszy
książki
powieści
miłości
noce
twarze
dłonie
wsie
-owie
-y
-i
-e
-y
-i
-e
-a / -(ęt)a, -(on)a
1 Wyrazy, które w zdaniu występują tylko jako rzeczowniki.
*2 Wyrazy, które w zdaniu mogą być rzeczownikami lub przymiotnikami.
18
Niektóre rzeczowniki męskoosobowe mają typową dla rodzaju żeńskiego
końcówkę -a w liczbie pojedynczej. Rzeczowniki te odmieniają się przez
przypadki (tylko w liczbie pojedynczej) jak rzeczowniki rodzaju żeńskiego. Nale-
żą do nich m.in.:
miły sprzedawca
okrutny morderca
wielki poeta
turecki dyplomata
znany terrorysta
genialny pianista
–
–
–
–
–
–
mili sprzedawcy
okrutni mordercy
wielcy poeci
tureccy dyplomaci
znani terroryści
genialni pianiści
Nieliczne rzeczowniki męskoosobowe mają końcówkę gramatyczną -y właściwą
dla przymiotników. Mają one odmianę przymiotnikową, to znaczy, że odmieniają
się przez przypadki jak przymiotniki. Niektóre z nich występują w zdaniu
wyłącznie jako rzeczowniki, np.:
daleki krewny
doświadczony księgowy
młody myśliwy
zakochany narzeczony
wyrozumiały przełożony
–
–
–
–
–
dalecy krewni
doświadczeni księgowi
młodzi myśliwi
zakochani narzeczeni (o //e)
wyrozumiali przełożeni (o//e)
Księgowy (kto?) znalazł błąd w fakturze.
Narzeczony (kto?) mojej siostry jest bardzo przystojny.
Inne natomiast mogą być użyte w zdaniu w funkcji rzeczownika lub
przymiotnika, np.:
osłabiony chory
rozsądny dorosły
muzykalny niewidomy
sławny uczony
bezczelny oskarżony
nieostrożny pieszy
mój znajomy
–
–
–
–
–
–
–
osłabieni chorzy
rozsądni dorośli
muzykalni niewidomi
sławni uczeni (o // e)
bezczelni oskarżeni (o // e)
nieostrożni piesi
moi znajomi
Oskarżony (kto?) wysłuchał wyroku w milczeniu.
Oskarżony (jaki?) o kradzież chłopak (kto?) nie przyznaje się do winy.
Pieszy (kto?) wpadł pod samochód.
Pieszy (jaki?) turysta (kto?) dotarł wieczorem na camping.
19
Formy nieregularne
starszy brat
katolicki ksiądz
zły człowiek
angielski książę
ten mężczyzna
młody sędzia
–
–
–
–
–
–
starsi bracia
katoliccy księża
źli ludzie
angielscy książęta
ci mężczyźni
młodzi sędziowie
Jest kilka rzeczowników rodzaju żeńskiego, które mają odmianę przymiotnikową,
to znaczy, że odmieniają się przez przypadki jak przymiotniki. Niektóre z nich
występują w zdaniu wyłącznie jako rzeczowniki, np.:
moja bratowa
angielska królowa
pracowita krawcowa
bliska krewna
nowa księgowa
szczęśliwa narzeczona
obowiązkowa salowa
młoda synowa
dobra teściowa
–
–
–
–
–
–
–
–
–
moje bratowe
angielskie królowe
pracowite krawcowe
bliskie krewne
nowe księgowe
szczęśliwe narzeczone
obowiązkowe salowe
młode synowe
dobre teściowe
Moja bratowa (kto?) urodziła wczoraj synka.
Salowa (kto?) nakarmiła pacjenta leżącego w szpitalu.
Inne natomiast mogą być użyte w zdaniu w funkcji rzeczownika lub
przymiotnika, np.:
agresywna chora
nieodpowiedzialna dorosła
utalentowana niewidoma
wielka uczona
nowa znajoma
–
–
–
–
–
agresywne chore
nieodpowiedzialne dorosłe
utalentowane niewidome
wielkie uczone
nowe znajome
Ta chora (kto?) wymaga troskliwej opieki.
Chora (jaka?) studentka (kto?) nie zgłosiła się na egzamin.
Nasza znajoma (kto?) przeprowadziła się do Warszawy.
Znajoma (jaka?) dentystka (kto?) wyleczyła mi ząb.
Niektóre rzeczowniki niepoliczalne występują tylko w liczbie pojedynczej
(singularia tantum). Są to nazwy różnych substancji, płynów, gazów, materiałów
(np. bawełna, benzyna, mleko, powietrze, wata, złoto,) oraz nazwy zbiorowe (np.
młodzież, proletariat).
20
Tylko liczbę pojedynczą mają także rzeczowniki abstrakcyjne np. biologia, duma,
fizyka, pogoda, wolność, optymizm, patriotyzm, realizm.
Pewna grupa rzeczowników występuje tylko w liczbie mnogiej (pluralia tantum).
Należą do nich m.in.: drzwi, nożyczki, okulary, plecy, spodnie, skrzypce, sanie,
usta, urodziny.
RZECZOWNIKI MĘSKOOSOBOWE (ONI)3
KTO … ?
Liczba pojedyncza Liczba mnoga Końcówka gramatyczna
w l.mn.
- - owie - owie
ojciec
pan
pasażer
profesor
–
–
–
–
ojcowie
panowie
pasażerowie
profesorowie
syn
uczeń
więzień
wróg
–
–
–
–
synowie
uczniowie
więźniowie
wrogowie
Liczba pojedyncza Liczba mnoga Końcówka gramatyczna
w l.mn.
- - y
- y - k
- g
- r
- ec
- cy
- dzy
- rzy
- cy
chemik
informatyk
chłopak
aktor
fryzjer
kelner
reżyser
–
–
ale
–
–
–
–
–
chemicy
informatycy
chłopaki (te)
aktorzy
fryzjerzy
kelnerzy
reżyserzy
biolog
chirurg
geolog
chłopiec
głupiec
mieszkaniec
młodzieniec
–
–
–
–
–
–
–
biolodzy
chirurdzy
geolodzy
chłopcy (ci)
głupcy
mieszkańcy
młodzieńcy
3 Zobacz ćwiczenia nr 1b, c, 3, 4, 8.
Recommended