хорт хавдар шалтгаан, эмгэгжам

Хорт хавдар.Шалтаан, эмгэг жам

ЭМШУИС, А-421, Б.Алтанзул

Шалтгаан

Үндсэн 3 төрлийн карциноген байна

1. Химийн

2. Физикийн

3. Биологийн

Хорт хавдар үүсэхэд туяаны нөлөөАль туяа нь надад муу юм болоо?

Элекрон соронзон долгион

Ионжуулагч Үл ионжуулагч

Туяаны үл ионжуулагч спектрийн хэсэг: шууд

молекулыг задлах, химийн холбоог өөрчлөх

хэмжээний энергиггүй

Ионжуулагч туяа (e.g Рентген) –ны нөлөөн

дор атом, молекул элетроноо алдаж энэ

нь эдийн гэмтэл үүсгэн хавдар үүсэх хүчин

зүйл болно.

ҮЛ-ИОНЖУУЛАГЧ Тогмол электрик болон

соронзон орон Цахилгаан хэрэгсэлүүд: үс

хатаагч, ТВ, утас гэх мэт Радио Богино долгионы зуух Инфрарэд Нүдэнд үзэгдэх гэрэл

ИОНЖУУЛАГЧ

o Хэт ягаан туяа o Рентген туяаo Цөмийн цацраг

Ради

о ид

эвхи

т ту

яаα хэсэг: хэмжээ томтой, эерэг цэнэгтэй, арьсаар нэврэхгүй

β хэсэг: сөрөг цэнэгтэй. 5 см гүн орвол эд эсийг задлана. Хор бага

γ хэсэг: Эс хордуулах нь бага

Нейтрон: эсэд гүн нэвтрэнэ. Удмын аппаратыг гэмтээнэ.

Хэт ягаан туяа

UV-A = 320 - 400 nm урт долгион, арьсны эдэд гүн нэвтэрч холбог эдийн бүтцийг гэмтээнэ.

UV-B = 280 - 320 nm дунд долгион, А-с илүү гэмтээх чадвартай

UV-C = 200 - 280 nm

арьсны өнгөц давхаргад үйлчилж меланом үүсэх эрсдэлийг ихэсгэнэ

UV-C Озоноор шүүгдэнэ

UV-B

Эсийн хуваагдлыг саатуулна

Ферментийг идэвхгүйжүүлнэ

Мутаци үүсгэнэ

Өндөр тунгаар эсийг үхүүлнэ

Хавтгай эст өмөн

Суурь эсийн өмөн

Меланокарцинома

Хорт хавдар үүсгэгч химийн бодисын 1000-5000 нь хүний үйл ажиллагаатай холбоотой.

Органик нэгдлүүд

• Формальдегид• Ацеталдегид• 1,4-Диоксан• Этилкарбамат• 2 нитропропан• Стерин• Тиоацитамид• Тиоуреа

Органик бус нэгдлүүд

• мыщъяк• Хром• Берилли• Кадми• Хар тугалга• Никель• Селениум

• Хавдар үүсгэх шууд нөлөөтэй

Олон цагирагт үнэрт нүүрстөрөгч

үнэрт аминууд

афлатоксин B1

Нитрозамид болон амидууд асбестоз

Венилхлорид

Хром, никель болон бусад металууд

Арсеник

циклофосфамид

хлорамбуцил

бусулфан

мелфалан

Хавдар үүсгэх магадлалтай

Сахарин болон цикламат Эстроген

Прокарциноген

Ямар бүлгийн химийн бодисууд хавдар үүсгэх нөлөөтэй вэ?

Эпоксидууд:Этилен оксид

Пропилин оксид Органогалогент нэгдлүүд:

Венилхлорид

КарбонтетрахлоридХлороформГексахлорбензенТрихлорэтилен Гидразинууд:

Гидразин1,2-Диметилгидразин

Нитроз нэгдлүүд

Нитрозметиламин Үнэрт аминууд:

БензидинАнилин

Үнэрт нүүрстөрөгч:Бензен

БензпиренБензантрацен

Эдгээр канцироген бодисууд биед хэрхэн нэвтрэх вэ?

Арьсаар. Олон төрлийн уусгагчид болон бусад химийн нэгдлүүд арьсаар шууд нэвчих боломжтой.

ХБЗ. Карциноген бодис агуулсан хоол тэжээлээр

Амьсгэлын зам. • Хавдар үүсгэгч»»БС »»идэвхжих=жинхэнэ

хавдар үүсгэгч• Хавдар үүсгэгч=шууд хавдар үүсгэгч

Химийн карциноген нэгдлүүд

Үе шат:

Инициаци (эхлэл) – анхдагч нөлөө

промоци- трансформаци

Прогресс – Хавдрын ургалт

Frank Cancer

• Etiology

АрсеникасбестозBenzeneBenzedineChromium cpdsRadiation (mining)Mustard gasОлон цагирагт нүүрстөрөгч

Венилхолрид

• Site of Malignancy

Уушиг, арьс, элэгМезотелиум, уушигЛейкемиЦөсний хүүдийУушигОлон төрлийн УушигУушиг, арьсЭлэгний ангиосаркома

Тамхи+ Архи Амны хөндийн өмөнУлаан хоолойн өмөн

тамхи+ асбестозтамхи + уул уурхайтамхи + уран+ радиум

Амьсгалын замын өмөн

Уушигны өмөн

Болсон махан дахь канцероген

ГГетероцикл үнэрт аминууд • Багадаа нэг гетероцагираг

цикл, нэг амин бүлэг агуулсан нэгдлүүд байна.

• Тэдгээрийн зарим нь өндөр мутаген чанартай бодис юм.

• Эдгээр мутаген нь махыг болгох явцад үүсч болдог.

• Ходоодны өмөн• Улаан хоолойн

өмөн

Нитрат ДавсA, C, E витамины

дутагдалШар ногоон өнгөтэй

хүнсний ногооны бага хэрэглээ

Өөхны өндөр хэрэглээЭслэг бага хэрэглэхКальци бага авах Шарсан хоол их

хэрэглэх

• Гэдэсний өмөн• Нойр булчирхайн

өмөн• Түрүү булчирхайн

өмөн• Хөхний өмөн• Умайн өмөн

Элэгний өмөнмикотоксин

Сексийн зан үйлийн эрсдэлт хүчин зүйл

Умайн хүзүүний хорт хавдар

Сексийн замбраагүй амьдралSexual promiscuity

Бэлгийн олон хавьтагчХамгаалалтгүй хавьталХүний папилома вирус

Таргалалт

• Умай, бөөр, ходоодны хавдар өвчлөх эрсдэл их

• Шулуун гэдэс, хөхний хорт хавдраар илүү өвчлөнө.

Биологийн хорт хавдар үүсгэгчид

VIRUSES NEOPLASMSDNA VIRUSES

Human papilloma virus Cervical Ca, warts, ano- genital carcinoma

Herpes simplex virus II Cervical carcinomaEpstein-Barr virus NPCa, African Burkitt’sHuman Herpes virus 8 Kaposi’s sarcomaHepatitis B virus Hepatocellular CaHerpes simplex virus 6 Certain B cell (HBLV) lymphomas

VIRUSES NEOPLASMS

RNA VIRUSES

Human T-cell leukemia virus I Some T-cell leukemia,

lymphoma

Human T-cell leukemia virus II Some cases of hairy

cell leukemia

Human immunodeficiency virus I Lymphoma; Kaposi’s

sarcoma

VIRAL AGENTS: RNA viruses

Human T-cell Leukemia Virus [HTLV]

a retrovirus

tropism: CD4+ cells

mechanism: Tax protein

transcription c-fos, c-sis, IL-1 and IL-2

Viral replication T cell proliferation

Эсийн хуваагдлыг хариуцсан генд мутаци үүссэнээр хавдар үүснэ

Хавдрын үүсэл нь энэ 2 гений төрөлд гарсан мутацитай холбоотой байдаг.

1.Онкоген

Прото-онкоген эсийн хэвийн хуваагдлыг идэвхжүүлнэ.

Онкогенд мутаци үүсэх нь хуваагдлын идэвхийг ихэсгэнэ.

2.Хавдар дарагуйлагч ген

Эсийн хуваагдлыг дарангуйлна.

Мутацийн улмаас ген идэвхгүй болоход эсийн хяналтгүй хуваагдал үүснэ.

• Дараах тохиолдлуудад прото-онкогеноос онкоген үүснэ.

– Мутацийн улмаас уургын идэвхи нэмэгдэнэ. – Гений олшрол явагдах тусам уургын

нийлэгжил ихсэнэ.– Вирусын ген эзэн эсийн хромсомд орж нэгдсэнээр – Прото-онкогений мутациар үүсч болно.

ONCOGENE FAMILY

Classification of Oncogenes

A. Secreted Growth Factors

B. Cell Surface Receptors

C. Intracellular Transducers

D. DNA-binding Nuclear Proteins

E. Regulators of the Cell Cycle

Components of signal transduction pathways

c-sis, hst

erb B, fms, ret, trk, fes, fms

c-src, c-abl, mst, ras

myc, jun, fos

bcl, bax, bad

Classification of TS genes

A. Cell Adhesion Molecules

B. Regulators of the Cell Cycle

APC, DCC

RB1, Tp53

Proto-oncogene DNA

Mutation withinthe gene

Multiple copiesof the gene

Gene moved tonew DNA locus,

under new controls

OncogeneNew promoter

Hyperactivegrowth-stimulatingprotein in normalamount

Normal growth-stimulatingprotein in excess

Normal growth-stimulatingprotein in excess

ONCOGENE FAMILY

Mechanisms of Oncogene Activation

4. Viral Gene Integration

promoter

Viral promoter

Хавдар дарангуйлагч ген Мутаци болсон хавдар дарангуйлагч ген

Хэвийн өсөлт саатуулагч уураг

Дефекттэй үйл ажиллагаагүй уураг

Хяналттай эсийн хуваагдал

Хяналтгүй эсийн хуваагдал

– 4 болон түүнээс дээш соматик мутаци үүсэхэд хавдрын эс үүснэ.

– Онкогений иджвхжил нь эсийн хуваагдалыг ихэсгэнэ.

– Хавдар дарангуйлагч ген идэвхгүйжих нь хоргүй хавдар үүсэх шалтгаан болно.

– Нэмэлт олон мутаци үүсэх нь хорт хавдарт хүргэнэ.

Хромосомууд 1 Мутаци 2 Мутаци

Хэвийн эс Хорт хавдрын

эс

3 Мутаци 4 Мутаци

Өмөн үүсэх замууд

1. Пролифераци

2. Эсийн мөчлөгийн дараалал

3. ДНХ-н репераци

4. Үхэшгүй байдал

5. апоптоз

6. ангиогенез

7. Метастаз болон нэвчилт

Үе шат

Инициаци Промоци Прогресс

1.Пролифераци

2.Эсийн мөчлөгийн дараалал

Хэвийн дохио дамжуулах замд согогтой уураг саатуулах нөлөө үзүүлнэ.

– Эсийн хуваагдлыг идэвхжүүлэх дохио дамжина.

• Өсөлтийн даавар рецептортой холбогдох дохиог ras прото-онкогены бүтээгдэхүүн дамжуулдаг.

• ras онкогены бүтээгдэхүүн даавар холбогдоогүй байхад эсийг хяналтгүй өсгөх дохиог дамжуулдаг

– Эсийн хуваагдлыг саатуулах дохио дамжина.– p53 хавдар дарангуйлагч гений бүтээгдэхүүн

нь транскрипцийн фактор юм. – P53 транскрипцийн фактор нь эсийн

хуваагдлыг зогсоодог факторуудын генийг хэвийн үед идэвхжүүлдэг.

– P53-н үйл ажиллагаа доголдсоноор саатуулагч уургууд нийлэгжихгүй болж эсийн хуваагдал тасралтгүй явагдана.

Эсийн мөчлөгийн хяналтын системд өсөлтийн фактор дохио дамжуулна

– G1 хяналтын цэгт байгаа эсд өсөлтийн факторын үзүүлэх нөлөө

– Өсөлтийн фактор плазмын мембрантай холбогдсоноор эсийн доторх дохиолол дамжих систем идэвхжиж эсийг S шатруу орохыг өдөөнө.

Өсөлтийн хяналтаас гарсанаар хавдрын эс нь хорт хавдар болтлоо үржинэ

– Хорт хавдрын эс эсийн мөчлөгийн зохицуулгагүй болдог.

– Ихэвчлэн өсөлтийн хүчин зүйлүүдтэй хамааралгүйгээр хавдрын эс нь хурдацтай өсдөг.

(Growth Factor Signaling Pathway)

• Зохицуулалтгүй, хяналтгүй пролифераци• Хяналтгүй өсөлт үүсэх нь дараах зүйлстэй

холбоотой. Өсөлтийн факторын ялгарал ихсэх

1. Өсөлтийн рецепторын тоо ихсэх2. Тодохой ферментүүд ыолон уургын

бүтээгдэхүүны зохилдолгллгүй идэвхжил

Immortilization-үхэшгүй

Most normal adult tissues have NO telomerase activityTelomerase activity is present in 90% of tumors

Telomeres- specialized structures at chromosome ends generated and maintained by telomerase

Telomerase- ribonucleoprotein enzyme which preserves the integrity of telomeres

* key component in immortalization of cancer cells

Telomere length- represents a molecular clock that determines the life span of the cell

Angiogenesis

• Process of new blood vessel formation.• Clinical importance:

– Tumor vessel number correlates positively with risk and degree of dissemination.

– Several cytokines that stimulate endothelial cell proliferation also stimulate proliferation of malignant cells.

• Formation of new blood vessels from existing vascular bed

• Carried out by endothelial cells (EC) and extra cellular matrix (ECM)

• Regulated by angiogenic factors (inducers and inhibitors)

* A tumor is unable to grow larger than 1 mm3 w/o developing a new blood supply

INVASION AND METASTASIS