BECERİ ÖĞRENİMİ

Yrd.Doç.Dr. Mustafa Kayıhan ERBAŞAKSARAY ÜNİVERSİTESİ

Beceri nedir? Bireyin fiziksel ve psikolojik çaba göstererek

bir işi kolaylıkla ve ustalıkla yapabilmesidir .

Matematikte çarpma işlemi Piyano çalmak Top sürmek

Beceriyi en genel tanımıyla üçe ayırmak mümkündür. Kâğıt- kalem kullanmadan matematiksel

hesaplamaları yaparken kullandığımız ‘bilişsel’ (cognitive) beceri,

‘Algısal’ (perceptual) beceri, her hangi bir oyun esnasında birbirine top atan iki birey hareketi ortaya koyarken motor becerileri kullanmakla birlikte, topun geliş hızını, geliş açısını ve yerini belirlerken algısal becerileri kullanır.

Bir kalemle yazı yazarken, araba kullanırken ve uzun atlarken kas ve iskelet sistemini belli bir koordinasyonda kullandığımız (motor) beceri.

Motor beceri nedir?Bireyin hareketi kaliteli bir biçimde

ortaya koymasındaki başarıyı belirleyen beceri olarak tanımlanabilir.

Motor Beceri , sporcunun kısa zamanda karmaşık hareketleri öğrenebilmesi

ve değişik şartlar altında bu hareketleri çabuk ve amaca uygun

olarak uygulayabilmesi yeteneğidir.

Becerinin sınıflandırılması1. Görevin düzenleniş biçimine görea) Kesintili becerilerb) Seri becerilerc) Devamlı beceriler2. Motor ve bilişsel öğelerin göreli önemine göred) Motor becerilere) Bilişsel beceriler3. Çevresel yordanabilirlik düzeyine göref) Açık becerilerg) Kapalı beceriler

Görevin düzenleniş biçimine göre becerilerin sınıflandırılması

Kesintili-Seri-Devamlı Beceri BoyutuKesintili Beceriler Seri Beceriler Devamlı Beceriler

Kesin başlangıç ve bitiş

Birbiri ile bağlı bağımsız hareketler

Kesin bir başlangıç ve bitişin olmaması

Dart atmak Çivi çakmak İp çekmek

Top yakalamak Jimnastik serisi Kürek çekmek

Otururken ayağa kalkmak

Diş fırçalamak Pedal çevirmek

Kesintili beceri: İyi tanımlanmış, başlangıcı ve sonu belirli olan, genellikle kısa şekilde organize olmuş becerilerdir.Seri beceri: Başarılı performans için gerekli olan birkaç bağımsız hareketin birleştirilerek sıralandığı örgütlenmiş bir beceri şeklidir.Devamlı beceri: Belirli bir başlangıç ve bitişi olmayan, genellikle sürekli ve tekrar eden bir şekilde ortaya çıkan hareketi oluşturan becerilerin organizasyonudur.

Motor ve bilişsel öğelerin göreli önemine göre becerilerin sınıflandırılması

Motor – Bilişsel Beceri BoyutuMotor Beceriler Bilişsel Beceriler

Karar verme en azMotor kontrol en

yüksekte

Biraz karar vermeBiraz motor kontrol

Karar verme en yüksek

Motor kontrolü en azYüksek atlama Futbolda geri dörtlüde

oynamakSatranç oynamak

Ağırlık çalışma Kalabalık havaalanı terminalinde yürümek

Yemek yapmak

Arabalarda lastik değiştirme

Yarış arabası kullanmak

Bir spor dalında antrenörlük yapmak

Çevresel yordanabilirlik düzeyine göre becerilerin sınıflandırılması

Açık – Kapalı Beceri BoyutuKapalı beceriler Açık beceriler

Yordanabilir çevre Yarı yordanabilir çevre

Yordanamayan çevre

Boş arazide araba kullanmak

Araba kullanmak Şehir merkezinde cep telefonu ile konuşurken araba kullanmak

Antrenman Hazırlık maçı Final maçı

Örgü örmek Karşıdan karşıya geçmek

Futbol oynamak

Kapalı beceri: Tahmin edilebilir ya da sabit bir ortamda yapılan ve bireyin hareketlerini önceden planlamasına olanak sağlayan becerilerdir.Açık beceri: Tahmin edilemeyen bir ortamda veya hareket halinde yapılan ve bireylerin hareketlerinde ortamın dinamik özelliğine göre karşı tepkileri gerektiren beceri

Beceri performansının özellikleri Hedefe ulaşmak için maksimum kesinlik

Minimum enerji kullanımı Minimum hareket zamanı

Kısa sürede + az enerji ile + doğrudan hedefe ulaşmak= İstenilen Beceri

Performansı

Yumurta – Tavuk HikayesiMotor performans & Motor öğrenme

Tavuk mu yumurtadan çıkar yoksa yumurtamı tavuktan?

Motor performans: Gönüllü eylemlerin ya da motor becerilerin gözlemlenebilir ürünüdür. Her zaman gözlemlenebilir ve bir sürü şeyden etkilenir. Motivasyon, uyarılmışlık, yorgunluk ve fiziksel durum gibi geçici etkenler, bireyin performans düzeyinde dalgalanmalara yol açabilir.

Motor öğrenme: Bir bireyin motor beceriyi yapma kapasitesini belirleyen iç süreçlerde uygulama ve deneyimle ortaya çıkan değişimdir.

Yumurta – Tavuk HikayesiMotor performans & Motor öğrenme

Yumurta tavuktan çıkar ama yumurtadan tavuk değil civ civ çıkar!

Motor öğrenmeden motor performans ortaya çıkar. Fakat iyi öğrenme sonucu

kötü performans görülebilir. O an ki durum iyi değerlendirilmelidir.

Motor performans & Motor öğrenme arasındaki yakın ilişkiyi

gösteren iki fenomen1. Öğrenmenin aşamaları2. Örtük (Gizil Öğrenme)

Motor öğrenmenin AşamalarıMOTOR ÖĞRENME AŞAMALARININ VE BUNLARA BAĞLI MOTOR PERFORMANS

ÖZELLİKLERİNİN KURAMSAL OLARAK GÖSTERİLİŞİ

Öğrenmenin Başlangıcında Öğrenmenin Geç Aşamasında

Bilişsel (Deneme yanılma) Özerk (Serbest ve kolay)

Sözel motor (Daha fazla konuşma) Motor (Daha fazla hareket)

Hareketin Fikrini Kavramak Sabit ve farklılaşan

Koordinasyon (Örüntüyü kazanmak) Kontrol (gerektiği şekilde örüntüyü uyarlamak

Bunlara Bağlı Motor Performans Özellikleri

Öğrenmenin İlk Aşamaları Öğrenmenin Sonraki Aşamaları

Kaba görünümlü Daha rahat Otomatik

Doğru olmayan Daha doğru Doğru

Tutarsız Daha tutarlı Tutarlı

Yavaş, duraksayarak Daha akıcı Akıcı

Çekingen Daha kendine güvenli Güvenli

Kararsız Daha kararlı Kesin

Katı Daha uyarlanabilir Uyarlanabilir

Etisiz Daha etkili Etkili

Otomatikleşme Bazı bireyler, sadece yeterince çalıştıktan sonra

öğrenmenin son aşaması olan otomatikleştiği aşamaya ulaşır.

Bazıları bunu otonom, bazıları ise motor aşama olarak adlandırır.

Birey sözel ya da bilişsel öğeleri düşünmek yerine, eylemi yapmaya daha fazla vurgu yapmaktadır.

Bu aşamadaki bireyler performanslarında hata varsa ya da performanslarında hata oluşursa bunları belirleyebilir hatalarını düzeltebilirler.

Otomatik hareketler: İleri düzeyde öğrenmenin bir özelliğidir. Hareketlerin, becerilerin bilinçli farkındalık ya da az bir dikkatle sergilenmesidir.

Örtük (Gizil Öğrenme) Öğrenme Tekrarlı performans denemeleri

sonucunda bireyin doğru tepki verme kapasitesinde oluşan düzelmedir.

Düzelmeye neden olan şeyler bireyin farkındalığı dışındadır.

Örnek: Küçük bir çocuğun konuşmayı öğrenirken farkında olmadan dil bilgisi kurallarını öğrenmesi

Günün Altın BilgisiKalıcı hafıza kaybı sorunu yaşayan insanlar

üzerinde yapılan klinik çalışmaların sonuçları bize gösteriyor ki, motor sistem hakkında çok az şey biliyoruz.

Neden?Çünkü Hafıza kaybı sorunu yaşayan hastalar,

hiçbir şey hatırlamamalarına rağmen motor becerileri tekrar eski haline döndürebildikleri hatta bazılarının motor hafızasının aynen devam ettirdiği bilim adamları tarafından aktarılmıştır.

BİLGİ İŞLEM SÜRECİ VE

KARAR VERME

BİLGİ İŞLEM SÜRECİ VE KARAR VERMEMotor beceri öğrenimi:

• Birey bir bilgi işlemcidir.• Bilgisayarın işleyişine benzer bir modelle

açıklanır.

BİLGİ İŞLEM SÜRECİ VE KARAR VERME

GİRDİ

ÇIKTI

TEPKİNİN PROGRAMLANMASI

UYARANIN TANIMLANMASI

TEPKİ SEÇİMİ-KARAR VERME

Girdi kaynakları Işık Ses vb…

Bireyler uyarana tepki verme sürecine başlamak için uyaranı görmeye, işitmeye ya da hissetmeye ihtiyaç duyarlar.

Uyaranın tanımlanması Birey görme, işitme, dokunma, kinestetik

duyum ve koku gibi çeşitli duyusal sistemlerini kullanarak çevresel bilginin içeriğini analiz eder.

Bu bilginin bileşenlerini bir araya getirir.

Tepki seçimi Uyarının tanımlanmasından sonra buna

karşı hangi tepkinin verileceği konusunda bir seçim yapma, karar verme aşamasıdır.

Tepkiyi programlamaMotor sistem arzu edilen hareketi ortaya

koymak için düzenlemektedir.

Gelen komutlara göre kas sistemini hazırlama

Uygun bir şekilde duyusal sistemi yönlendirme

Ortaya konulacak eylemin dinamiklerine uygun bir biçimde hazırlanmak

Çıktı Üretilen motor davranış ya da eylemdir. Bilgi işlem süreci sonunda elde edilen

sonuçtur.

REAKSİYON ZAMANI VE KARAR VERME Uyarıcının sunumu ile bireyin tepkisinin

başlangıcı arasında geçen zaman aralığıdır.

Bireyin kararlarının hızının ve etkililiğinin iyi bir belirleyicisidir. Yani bilgi işleme sürecinin hızını belirler.

Reaksiyon zamanı ve karar vermeyi etkileyen faktörler

1. Uyarıcı – tepki seçeneğinin sayısı:Reaksiyon zamanı ve karar vermeyi etkileyen en

önemli unsurlardan birisi belirli bir zamanda ortaya çıkan olası uyarıcı sayısıdır.

Örn: verilen uyarıcıya bağlı olarak farklı parmaklarla tuşa basmak.

Bu gibi durumlar seçkili reaksiyon zamanı olarak bilinmektedir.

Seçkili ve basit reaksiyon zamanıSeçkili reaksiyon zamanı: Birden fazla

uyarana göre ortaya konan reaksiyon zamanı

Basit reaksiyon zamanı: bir uyarıcının verilmesi ile onunla ilgili tepkinin başlaması arasında geçen zaman aralığı

Hick Kanunu Uyarcı – tepki seçeneklerinin sayısındaki

artış ile seçkili reaksiyon zamanı arasında olan sabit ilişkiyi tanımlayan kanundur.

Buna göre; uyaran-tepki çiftlerinin sayısı arttıkça, seçkili reaksiyon zamanı da doğrusal bir biçimde artmaktadır.

Reaksiyon zamanı ve karar vermeyi etkileyen faktörler2. Uygulaması sayısı3. Uyarıcı – tepki uyumluluğu : bir uyaran

ve çağrıştırdığı tepki arasındaki ilişkinin doğallık derecesidir.

Karar vermedeki gecikmelerin üstesinden gelmek: Önsezi Önsezi:Uyarıcıyı önceden tahmin edip ona göre

karar vermekÖnsezi türleria) Uzamsal ya da olaya yönelik önsezib) Zamansal önsezi

Uzamsal ya da olaya yönelik önsezi

Uyaran verilmeden önce ne olacağını sezinlemek

Zamansal önsezi Tepki verilecek uyaranın ne zaman

ortaya çıkacağını veya olaylar dizsinin zamanını sezmek

YÜKSEK VE DÜŞÜK UYARILMIŞLIK VE KAYGI DURUMLARINDA BİLGİ İŞLEME

SÜRECİ Uyarılmışlık: Bireyin merkezi sinir

sistemindeki aktivasyon yada heyecan/uyarılma düzeyidir.

Kaygı: Bireyin belirli bir durumu yorumlama şeklini ve bu yorumlama sonucu ile ilişkili olan duygularıdır.

Durumluk Kaygı: Bireyin durumları tehdit edici olarak algılamadaki genel eğilimi

Sürekli Kaygı: Bireyin sürekli olarak bir tehdit algılamadaki genel eğilimi

TERS – U DENENCESİ

TERS – U DENENCESİ

Çeşitli görevler için Ters – U denencesi

Daha çok kaba motor kontrol gerektiren basit görevlerde optimal uyarılmışlık düzeyi daha yüksektir

Yüksek Uyarılmışlık - Algıda Daralma Yüksek uyarılmışlık durumlarında bilgi

işleme sürecinde meydana gelen en önemli değişikliklerden biri algıda daralmadır.

Üç Tür Bellek Sistemi Bellek nedir?

Bilgi ya da eylem kapasitesinin sürekliliği veya kalıcılığıdır.

Kısa süreli duyusal bellek: En dıştaki bellek sistemidir. Bireye gelen bilgileri tanımlayana kadar bilgileri tutmaktadır.

Kısa süreli bellek: Kısa süreli duyusal depodan gelen bilgiyi tekrarlamaya gözden geçirmeye işlemeye ve transfer etmeye izin veren bellek sistemidir.

Uzun süreli bellek: Bilgi ve yaşam deneyimlerinin tutulduğu bellek sistemidir. Çok büyük kapasitesi ve bilgiyi tutma süresinin sınırsız olduğuna inanılmaktadır.

DUYUSAL BİLGİNİN BECERİLİ PERFORMANSA

KATKILARI

Duyusal Bilgi KaynaklarıDıştan gelen bilgi: Bedenin dışındaki kaynaklardan

gelen duyusal bilgidir, öncelikli kaynakları görme ve koku almadır.

Beden duyumu: Kaslardan, eklemlerdeki kaynaklardan ve bedensel hareketlerden gelen duyusal bilgidir.

İçten bilgi alımı: Bedenin içinden gelen, açlık, susuzluk gibi duyusal bilgilerdir. Becerili performans için önemli değildir.

İçsel duyum – hareket duyumu: Kasılmaları ve el-kol hareketlerini işaret eden motor sistemden gelen duyusal bilgidir, beden duyumu ile benzerdir.

Vestibular aygıtlar: Bedenin duruşu, denge ve başın hareketleri ile ilgili bilgi sağlayan ve iç kulakta yer alan beden duyumu organları

HAREKET ÜRETİMİ VE MOTOR PROGRAMLAR

Kapalı Döngü Kontrol Sistemi Arzu edilen durumu sağlamak için

geribildirimi, hata belirleme etkinliğini ve düzeltme süreçlerini kullanan kontrol türüdür.

İnsanlar tarafından yavaş ve planlanmış hareketleri kontrol etmek için kullanılmaktadır.

AÇIK DÖNGÜ KONTROL SİSTEMİ

Kapalı ve Açık döngü kontrol sistemi arasındaki fark nedir?

Hareket kontrolünde iki görsel sistemin rolü Odaksal görüş: İnsanların öncelikli olarak

nesneleri tanımlamak için kullandıkları görsel sistemlerdir.

Görsel alanın merkezini kullanmakta, bilinçli görsel algıyı yönetmekte ve loş ışıkta bozulmaktadır.

Çevresel görüş: İnsanların bedenlerinin çevredeki yönelimlerinin farkında olmalarına izin vermektedir, görsel alanın tümünü kapsamakla birlikte bilinçli değildir.

İki görsel sistemin karşılaştırılması

Özellikler Odaksal Görüş Çevresel Görüş

Görme alanının konumu Sadece merkezi Merkezi ve periferik (çevresel)

Farkındalık Bilinçli Bilinçsiz

Işığın az olmasının etkisi Bozulma var Çok az bozulma

Çözüm bulduğu genel soru Bu nedir? Nerededir?