Bijbel en evolutie

SSScccoootttttt HHHaaahhhnnn (((ttthhheeeooolllooooooggg)))

ooovvveeerrr

BBBiiijjjbbbeeelll eeennn eeevvvooollluuutttiiieee

Scott Hahn: bijbel en evolutie 2

Prof. Scott Hahn (1957) heeft zich als

presbyteriaans theoloog en dominee in 1986

bekeerd tot de Katholieke Kerk. Korte tijd

later heeft zijn vrouw, Kimberly Hahn,

dezelfde stap gezet. Thans is Scott Hahn

hoogleraar aan de Franciscaanse Universiteit

van Steubenville (Ohio) en vader van zes

kinderen. Voor meer informatie zie:

http://www.scotthahn.com/

Sommige van zijn boeken zijn ook in

Nederlandse vertaling beschikbaar bij

uitgever De Boog, zie http://www.deboog.nl/.

http://www.scotthahn.com/

http://www.deboog.nl/


In het volgende worden er enkele bladzijden

weergegeven uit een boek van Scott Hahn::

Een Vader die Zijn beloften houdt

Gods verbondsliefte in de heilige schrift

Hierin spreekt hij als theoloog over onder meer

over schepping en evolutie. Dit boek is een

Nederlandse vertaling (© de Boog) van:

A Father Who Keeps His Promises

God's Covenant Love in Scripture

In this book, Scott Hahn explores the 'covenant

love' God reveals to us through the Scriptures, and

explains how God patiently reaches out to us to

restore us into relationship with his divine Family.

Servant publishers,

Ann Arbor, Michigan 1998


Vermijd buikspreken (Leg niets in de tekst)

Heb je wel eens een gesprek gevoerd met iemand die –

zoals je direct merkte – niet echt geïnteresseerd was in wat

jij denkt? Misschien kreeg je een signaal of een vreemd

antwoord, maar in elk geval was zijn instelling duidelijk:

“Ik wil je ondersteuning, niet je mening” of erger: “Als ik

je mening wil, zal ik het je zeggen”. In elk geval had je het

gevoel te worden misbruikt. Het ging helemaal niet om

jou.

Ik vermoed dat als de oude schrijver van Genesis vandaag

nog zou leven, hij dat gevoel zou hebben aangaande

moderne interpretaties van zijn werk, vooral met

betrekking tot zijn scheppingsverhaal. Om het botweg te

zeggen, veel lezers zijn meer bezig met zich afvragen in

hoeverre Genesis in overeenstemming kan worden

gebracht met de evolutietheorie, dan met het ontdekken

van wat de auteur werkelijk heeft willen zeggen. Wij

moderne mensen zijn zozeer in beslag genomen door de

wetenschap dat we bijna niet meer in staat zijn het boek

Genesis te lezen zoals het is.

Inderdaad is er in de Heilige Schrift maar één keer de

vraag te vinden over hoe de wereld werd geschapen, en

wel in het boek Job, waar God eigenlijk zegt, vergeet het

(Job 38-41). Het is eenvoudig te moeilijk om het ons voor

te stellen, laat staan het te ontcijferen voor onszelf.

Daarentegen schijnt het scheppingsverhaal op enkele

andere – maar niet minder belangrijke – vragen in te gaan,

zoals wat en waarom God heeft geschapen. Om te zien hoe

deze vragen worden behandeld, is het misschien tijd om

Genesis te herlezen met nieuwe ogen, door het te bekijken

door de oude ogen. Dat betekent terug te gaan naar de

tekst, op zoek naar aanwijzingen zoals wat de oude

schrijver aan zijn toenmalige lezers wilde zeggen.

Omwille van de eenvoud zullen we Mozes als auteur

bekijken, en zijn oorspronkelijke lezers, de oude

Israëlieten, die dit materiaal van hem ontvingen als deel

van Gods wet (de vijf boeken van Mozes). Een dergelijke

traditionele benadering moge uit de mode lijken, maar ze

heeft bepaalde voordelen die haar aanbevelen. Ze gaat

voor haar interpretatie uit van de bijbelse tekst zelf en

heeft daardoor een grotere verklarende kracht. Kortom, het

boek Genesis als zodanig, en de hele Pentateuch, zijn zo

zinvoller. Het weerspiegelt ook de levende traditie van de

Kerk, die door het kerkelijk leergezag steeds weer wordt

bekrachtigd.

Als we zo het boek Genesis voor zichzelf laten spreken,

wordt Mozes onze leraar, zonder hem iets in de mond te

leggen. We worden zijn leerlingen in plaats van

buiksprekers. Tegelijk zouden we ons bewust moeten

worden hoe sommige lezers een moderne mening in de

bijbelse tekst leggen.


Enerzijds houden sommige lezers vast aan letterlijk zes

dagen van 24 uren en beweren dat Genesis elke vorm van

evolutie tegenspreekt (theïstisch of niet), bijna alsof Mozes

en de Schrift zouden hebben samengezworen om enkele

duizenden jaren van tevoren een eerste beslissende slag

tegen het Darwinisme te voeren. Terwijl velen van hun

critici dit beantwoorden door ze te brandmerken als

“fundamentalisten” wat zoals veel etiketjes niet zinvol of

passend is.

Enerzijds houden sommige lezers vast

aan letterlijk zes dagen van 24 uren en

beweren dat Genesis elke vorm van

evolutie tegenspreekt, bijna alsof Mozes

en de Schrift zouden hebben

samengezworen om enkele duizenden

jaren van tevoren een eerste beslissende

slag tegen het Darwinisme te voeren.

Anderzijds zijn bepaalde versies van de evolutietheorie

duidelijk in tegenspraak met Genesis, alsook met het

gezonde denken. Zo hebben enkele van de vroege

kerkvaders en geleerden van de Kerk Genesis letterlijk

geïnterpreteerd in termen van zes dagen van 24 uur. En

toch zouden we ze niet als fundamentalisten brandmerken,

net zomin als we Nebukadnessar een nazi zouden noemen

omdat hij de Joden vervolgde en hun tempel in het jaar

586 v.Ch. plunderde. Sommige etiketjes passen gewoon

niet.

Maar er zijn problemen met dit soort letterlijk lezen. Hoe

zijn bijvoorbeeld de eerste drie dagen van 24 uur gemeten

als de zon eerst de vierde dag werd geschapen? Bovendien

wordt er voor de zevende dag geen einde aangegeven

omdat hij wijst op de rust van God en niet op een periode

van 24 uur.

Natuurlijk zou God de wereld in zes dagen geschapen

kunnen hebben, als Hij dat zou hebben gewild – of in zes

uur of zes minuten of zes seconden. Maar “dag”

(Hebreeuws yom) heeft niet altijd betrekking op de tijd van

de klok. Zo is het hier niet noodzakelijk gebruikt om aan te

geven hoelang God nodig had voor zijn werk.

Ik besef dat verdedigers van het “letterlijk” zich van deze

problemen bewust zijn. Ik breng ze daarom ook alleen ter

sprake om erop attent te maken dat ze voor Mozes in het

geheel geen probleem waren (die er zich niet van bewust

was), precies omdat ze niets met de zaak te maken

hadden, d.w.z. met zijn zaak. Maar deze vorm van


letterlijke interpretatie is niet de enige manier om iets in

de tekst te leggen (buikspreken). Er is een andere

benadering, aan het andere einde van het

interpretatiespectrum, die ook zijn moderne stem in de

oude tekst laat spreken.

Mythische opvattingen

Het is niet ongewoon lezers te vinden die het Genesis

verhaal willen reduceren tot weinig meer dan een oude

Hebreeuwse mythe. Hun manier van argumenteren gaat

dikwijls als volgt: Daar het scheppingsverhaal een

religieus verhaal is en geen wetenschappelijke beschrijving

van de wereldgeschiedenis, moet het worden beschouwd

als oude Hebreeuwse mythologie, die berust op hun

primitieve bijgeloof en heilige propaganda.

Maar de indeling van Genesis als een mythe heeft een

probleem: Ze stemt niet overeen met de feiten. Een

vergelijking tussen Genesis en andere oude

scheppingsverhalen, die wereldwijd voor mythische

worden gehouden, onthult veel grotere verschillen en

afwijkingen dan parallellen of overeenkomsten.

Bijvoorbeeld, de oude mythen beschrijven allemaal het

scheppingproces in termen van oorlog onder de goden,

waarin de winnaars de kosmos vormen uit de lijken van de

verliezers. Eveneens worden in de mythen de zon, de maan

en de hemellichamen beschouwd als godheden.

Daarentegen is het boek Genesis duidelijk uit ander hout

gesneden.

Deze beide vormen van mythische en letterlijke

interpretatie gaan eender te werk: Mozes worden woorden

in de mond gelegd, om zo de oude tekst te dwingen zich


bezig te houden met moderne problemen. Ofschoon er

tegengestelde conclusies uit worden getrokken, berusten ze

op dezelfde vooronderstellingen, niet uit oude teksten van

Genesis gehaald, maar uit de categorieën van de moderne

wetenschap. Helaas beleven vrome lezers, die uitgaan van

deze wetenschappelijke categorieën, een innerlijk conflict

tussen wetenschap en godsdienst. Ik ben ervan overtuigd

dat dit een vals dilemma is, omdat het berust op twee niet

passende opties.

Deze beide vormen van mythische en

letterlijke interpretatie gaan eender te werk:

Mozes worden woorden in de mond gelegd,

om zo de oude tekst te dwingen zich bezig te

houden met moderne problemen.

Ik zou eraan willen toevoegen dat, zonder in te gaan op

ingewikkelde discussies over verklarende theorie, de

letterlijke betekenis van Genesis niet moet worden

onderschat. Integendeel, de Kerk leert dat het wezenlijk is

om van de letterlijke betekenis van de Schrift uit te gaan,

alvorens dieper te graven in haar geestelijke betekenis

(CKK nn.116-18). Daarom is de letterlijke betekenis

precies en allereerst ons doel. We moeten hem alleen juist

benaderen.

Een zodanig juiste lezing van Genesis vraagt om

onafhankelijkheid van actuele discussies, die woeden

tussen evolutie en religie, om objectief en zonder

vooringenomenheid de instrumenten voor literaire analyse

toe te passen. Dat betekent echter niet dat we onszelf

losmaken van de bijbelse tekst. Integendeel, we moeten

ons zo dicht mogelijk aan de tekst houden. Hij nodigt ons

uit om met grote zorg te lezen en met een kritisch

invoelingsvermogen voor de cultuur en de tijd waarin het

oorspronkelijk is geschreven en overgeleverd.

Als het scheppingsverhaal in eerste instantie wordt

benaderd en bestudeerd op deze manier, naar zijn eigen

maatstaven, zal de tekst een letterlijke zin opleveren die

open blijft, zowel voor de echte ontdekkingen van de

moderne wetenschap, alsook voor de geldige bevindingen

van vergelijkende godsdienstwetenschap en mythologie.

Inderdaad ben ik er als overtuigd Katholiek Christen van

overtuigd dat de resultaten van een dergelijke benadering

tenslotte een diepe complementariteit van religie en

wetenschap, geloof en rede zullen aantonen.

Laten we nu verder zonder veel drukte de sandalen

aantrekken, de lendenen omgorden en met het oude volk

Israël het boek Genesis lezen.


Van chaos tot kosmos De eeuwige liefdesgeschiedenis van de Schrift begint erg

eenvoudig: “In het begin schiep God hemel en aarde”

(Gen. 1, 1). Is het niet verwonderlijk hoe eenvoudig dat

klinkt? Zonder enige inspanning, of goden waartegen men

moet vechten, sprak God eenvoudig, en…BOEM (of

BANG, als u daaraan de voorkeur geeft): het hele

Universum – ruimte, tijd, melkwegen, zonnesystemen,

planeten, moleculen, subatomaire deeltjes, dat alles barst

voort uit het niets tot bestaan. Dat noem ik macht.

Het eerste vers van de Bijbel maakt vanaf het

begin duidelijk dat God absoluut

oppermachtig is, totaal soeverein, almachtig

en dus op geen enkele manier te verwarren

met de wereld die Hij heeft geschapen.

Het eerste vers van de Bijbel maakt vanaf het begin

duidelijk dat God absoluut oppermachtig is, totaal

soeverein, almachtig en dus op geen enkele manier te

verwarren met de wereld die Hij heeft geschapen. Hij

alleen is God, en niet wij. Evenmin is de enorme kosmos

zijn lichaam of huis (in tegenstelling tot wat New Age

leert). Hoe groot en enorm de schepping voor ons moge

lijken, zij is werkelijk niet groot genoeg om met de

oneindige Schepper te worden gelijkgesteld.

Als het eerste vers ons vertelt wie God is (de Schepper)

alsook wat Hij niet is (de schepping), blijft nog de vraag:

wat is de schepping volgens Genesis? Dat is wat de rest

van het eerste hoofdstuk verklaart.

Het volgende vers begint met: “De aarde was vormeloos en

leeg” (Gen. 1, 2). In het oorspronkelijke Hebreeuws luidt

de laatste zin, tohu wabohu, twee woorden die de

tweevoudige conditie van de oertoestand van de aarde

beschrijven: vormeloosheid en leegte.

Deze woorden passen strategisch tussen wat ervoor en wat

erna komt. Het voorafgaande vers “de hemelen en de

aarde” wijst naar de twee belangrijkste domeinen ? van de

schepping, het geestelijke en het materiële. Met de eerste

zijn de zuivere geesten, de “hemelse heerscharen” bedoeld

die wij engelen noemen, terwijl het tweede betrekking

heeft op de mensheid. Verschillend van de hemelen echter

bevond zich de aarde nog in een onvolledige toestand van

vormeloosheid en leegte. Na deze woorden vertelt de rest

van dit hoofdstuk over Gods creatieve antwoord en besluit

op deze twee problematische kenmerken van de

oorspronkelijk chaotische conditie van de aarde. God

vormt de aarde om – van chaos tot kosmos – volgens zijn

macht en plan.

Gods macht wordt in het volgende vers onthuld, dat


beschrijft hoe “de Geest van God over het wateroppervlak

bewoog” (Gen. 1, 2). Zoals de waakzame

tegenwoordigheid van mijn moeder op het terrein van ons

toekomstige huis, hield de Heilige Geest het

scheppingsproces van de aarde in gang, van

bodemreiniging en het leggen van het fundament tot aan

haar transformatie en heiliging (zie Psalm 104, 5-30;

Spreuken 8, 1-31). zijn macht openbaart bijgevolg ook zijn

plan.

Hoe bouwt men een huis in zes dagen Het scheppingsverhaal schijnt een zeer ordelijk schema te

volgen. Zorgvuldig lezen van het verhaal toont aan hoe de

Schepper omgaat met het probleem van de vormeloosheid

van de aarde gedurende de eerste drie dagen, en dan met

de leegte in de laatste drie dagen. Misschien kan een

diagram het beter begrijpelijk maken:

opvullen leegte

dag 4

zon maan

sterren

dag 5

vogels vissen

dag 6

mens dieren

structureren vormeloos-

heid,

dag 1

dag nacht

dag 2

zee lucht

dag 3

land vegetatie

tijd ruimte leven

Op dag één schiep God licht en scheidde het licht van de

duisternis om dag en nacht te maken (Gen. 1, 3-5). Zo

ontstond de aardse tijd. Op de tweede dag maakte God de

hemelen en de zeeën door de wateren te scheiden in boven

en beneden (Gen. 1, 6-8). Zo ontstond de aardse ruimte.

Op dag drie schiep God land en vegetatie (Gen. 1, 9-13. Zo


begon het aardse leven. De drie basiscondities voor

bestaan op aarde waren nu compleet: tijd, ruimte en leven.

Eender waren de drie wezenlijke elementen voor menselijk

bestaan op zijn plaats: licht, water en voedsel. Drie

domeinen verlangden nu naar heersers.

Op dag vier schiep God de zon, de maan en de sterren, om

“te heersen over de dag en de nacht” (Gen. 1, 14-19),

d.w.z. over het tijdelijke bereik dat al gevormd was op dag

een. Op dag vijf schiep God de vissen en de vogels, opdat

ze de hemelen en de zeeën zouden vullen (Gen. 1, 20-23),

om te heersen over het ruimtelijke gebied dat God de

tweede dag had geschapen. Op de zesde dag schiep God de

dieren en de mens, opdat ze zouden heersen over het land

en de vegetatie, d.w.z. het biologische bereik dat God op

de derde dag had geschapen.

We hebben, door zorgvuldig lezen, een

eenvoudig maar diep samenhangend

geraamte ontdekt, een dat waardevolle

aanwijzingen geeft. (...) Kortom, het toont

ons wat en waarom God heeft geschapen.

Er bestaat een perfecte overeenstemming tussen wat God

deed op de eerste drie dagen en op de tweede drie dagen.

De Heer schiep eerst de structuur in drie dagen, en vulde

dan de structuur op met levende wezens op de tweede drie

dagen. Eerst de terreinen en dan de heersers. Is dit louter

toeval? Ik denk van niet.

Deze parallellen onthullen het literaire geraamte, ingebed

in het scheppingsverhaal, en wat Mozes gebruikte om

Gods transformatie van de aarde in een geëigende

woonplaats voor de mensheid te beschrijven . We hebben,

door zorgvuldig lezen, een eenvoudig maar diep

samenhangend geraamte ontdekt, een dat waardevolle

aanwijzingen geeft over hoe de oorspronkelijke Israëlische

lezers waarschijnlijk het scheppingsverhaal hebben

begrepen. Meer nog helpt het ons de bedoeling en de

betekenis van de schepping te begrijpen. Kortom, het toont

ons wat en waarom God heeft geschapen.


Beeld is alles Wat heeft God geschapen? Hij bouwde een thuis voor zijn

toekomstige kinderen. De schepping is een groot

bouwproject. Goede bouwlieden werken met een doel voor

ogen. Aristoteles schreef: “Wat tenslotte wordt uitgevoerd,

ligt eerst in de intentie”. God werkt altijd met zijn doel

voor ogen; daarom maken we uit het laatste wat Hij

maakte zijn bedoeling op ons.

“Toen sprak God: ’Laten we de mens maken naar Ons

beeld en gelijkenis…’ Dus schiep God de mens naar zijn

eigen beeld, naar het beeld van God schiep Hij hem; man

en vrouw schiep Hij hen” (Gen. 1, 26-27). Nu wordt de

zaak ingewikkelder, zoals men zegt. Wat betekent het voor

ons te zijn geschapen, als man en vrouw, naar Gods “beeld

en gelijkenis”?

God werkt altijd met zijn doel voor ogen;

daarom maken we uit het laatste wat Hij

maakte zijn bedoeling op ons.

Allereerst betekent het dat menselijk leven een grote

heiligheid bezit. De maatschappij begaat dikwijls de fout

de waarde van een persoon af te meten aan grote werken,

een goed uitzien of economische productiviteit en

opbrengst. Deze fout is door de Nazi’s gemaakt in

wereldoorlog II, en het ligt ten grondslag aan de tragedie

van abortus en euthanasie in onze tijd. De heiligheid van

menselijk leven omvat zowel de ongeboren mens als de

bejaarde, de lichamelijk zwakke en de mentaal

gehandicapte. Elke persoon heeft deze eerbiedwaardige en

onmetelijke waardigheid, omdat iedere mens geschapen is

naar Gods beeld. Zelfs zij die zondigen of een of andere

gruwelijke misdaad plegen, blijven omhuld door deze

waardigheid. Geen mens is uitgesloten van de redding.

Op de tweede plaats betekent het dat ons werk speciale

waarde heeft. De maatschappij doet het omgekeerde. Niet

mijn werk verleent mij waardigheid, maar het dragen van

het beeld van God bekleed mijn werk met aanzien. Werk is

geen vloek, in en van zichzelf, hoewel het vervloekt is

vanwege de zonde van Adam, met een frustrerende last

(vgl Gen. 3, 17-19). God Zelf werkte om de schepping tot

stand te brengen. Voor de zondeval waren wij mensen

ertoe geroepen om te werken in navolging van God onze

Vader.

Op de derde plaats betekent het dat wij op God gelijken.

Als personen hebben wij een redenerend intellect, een vrije

wil en een uniek vermogen om lief te hebben. Bovendien

maakte God onze natuur verschillend van alle andere. Als

menselijke wezens bevinden wij ons ergens tussen de

engelen en de dieren, met fysieke lichamen en rationele

zielen. Engelen kunnen beminnen maar zich niet


voortplanten. Dieren planten zich voort maar zonder liefde.

Desondanks hebben wij mensen het waarlijk unieke

vermogen om beide te doen in de voortplantingsdaad van

de echtelijke liefde, de oorsprong van het verbond van

interpersonele gemeenschap en familieleven.

Als we werkelijk beminnen als echtelieden, ouders, zusters

en broeders, nemen we uiteindelijk deel aan Gods heel

eigen leven van liefde (in God zijn leven en liefde

hetzelfde). Als personen in een familie zijn wij geroepen te

leven en lief te hebben zoals God de Vader, de Zoon en de

Heilige Geest. Het begint allemaal met de echtverbintenis,

wanneer de liefde tussen man en vrouw bewust op

levengevende wijze wordt gedeeld.

Velen spreken vandaag de dag over het belang van een

goed zelfbeeld. Anderen zeggen dat dit een vals probleem

is, dat het niet echt van belang is. Ik ben het daarmee

oneens. Het is wel van belang, zeer zelfs. Maar we gaan er

op een verkeerde manier mee om. Het is niet het probleem

wat fout is, maar de zogenaamde oplossingen. Het is niet

verkeerd een goed zelfbeeld te hebben. Wat we nodig

hebben is niet het scheppen van een goed zelfbeeld voor

iedereen, maar te geloven dat iedereen geschapen is naar

Gods beeld.

De diepe waarheid over God, die ons geschapen heeft naar

zijn “beeld en gelijkenis” verschijnt voor het eerst in

Genesis, maar op een zeer eenvoudige wijze. De

oorspronkelijke betekenis van de zin houdt een nuchtere

waarheid in. Dit wordt duidelijk gemaakt in de volgende

tekst waarin deze uitdrukking verschijnt, namelijk Genesis

5, 3, waar staat dat Adam een zoon verwekte, namens

Seth, “naar zijn eigen beeld en gelijkenis”. Hier wordt

duidelijk verwezen naar vader en zoon relatie. En hier is

wezenlijk hetzelfde bedoeld als in het scheppingsverhaal.

Deze en andere presentaties en documen-

ten over evolutie zijn te vinden op:

http://www.slideshare.net/group/csr-evolution

http://www.slideshare.net/group/csr-evolution

Spiritual

Bijbel en evolutie