SOSYOLOJİYE GİRİŞÜNİTE 1 – TOPLUM, BİLİM ve YÖNTEM

Sosyoloji

Sosyoloji, toplumun, toplumsal etkileşimin, bireyle toplum arasındaki ilişkinin, toplumsal kurumların yapılarının ve birbirleriyle olan ilişkilerinin bilimsel olarak incelenmesidir.

SOSYOLOJİ

MİKRO SOSYOLOJİ

MAKRO SOSYOLOJİ

Siyasal,

ekonomik gibi

büyük ölçekli

toplumsal olay

çözümlemesi...

Yüz yüze

etkileşim

halindeki

gündelik

davranışlar...

Toplum

Sosyolojinin temel kavramıdır. İnsan topluluğu anlamına gelmez. İnsanların kendisini değil, aralarındaki ilişkiler, paylaştıkları değerler ve davranış kalıplarını ifade eder.

AVCI TOPLAYICI TOPLUM

TARIM TOPLUMLA

R

KIRSAL TOPLUMLA

R

SANAYİLEŞMEMİŞ

UYGARLIKLAR / GELENEKSEL DEVLETLER

MODERN TOPLUM / ENDÜSTRİ TOPLUMU

BİLGİ TOPLUMU / ENDÜSTRİ

SONRASI TOPLUM

Toplumsal Değişme

Toplumun kültürel, yapısal, ekolojik veya demografik yapısındaki değilişlik.

Toplumsal davranış

Diğer insanların geçmişte meydana gelmiş, şu anda meydana gelen veya gelecekte meydana gelebilecek davranışlarına yönelik gerçekleştirilen davranışa denir. Mesela bu kızlar geçmişte meydana gelmiş bi olaydan ötürü kavga ediyorlarsa toplumsal bir davranış gerçekleştiriyorlar.

Toplumsal yapı

Toplum üyeleri arasında düzenli, kalıcı ve kalıplaşmış ilişkiler.

Toplumsal yapı

Toplumun yapısı ve temel değerlerinin korunması bakımından zorunlu sayılan, nispeten sürekli kurallar topluluğudur. Burada kurum deyince MEB gibi kurumların akla gelmemesi önemli. Toplumsal kurum dediğimiz bir kurallar topluluğudur. Örneğin bir tane aile bir toplumsal kurum değildir. Toplumsal kurum olan aile, kurallarıyla her bir aileyi etkileyecektir.

Toplumsal olgu

Bireyin dışında bulunan ve zorlama gücü sayesinde kendilerini bireye kabul ettiren davranış, düşünme ve hissetme biçimleridir.

Toplumsal Grup

Üyeleri arasında ortak çıkar ve amaçları bulunan, üyelerinin karşılıklı ilişki halinde olan ve bir sürekliliği olan insan topluluğu. Aile, bir sınıftaki öğrenciler, arkadaşlar, iş arkadaşları vb.

Benlik

Benlik, kendimize, kimliğimize ve niteliklerimize ilişkin algı ve düşüncelerimizin bütünüdür.

Statü

Diğer insanların, bireylerin toplum içindeki yerine verdikleri addır.

Statü

Edinilmiş

Kazanılmış

Doğuştan gelir. Cinsiyet, ırk, zengin ya da

yoksul bir ailede doğmak.

Sonradan bireysel çaba ya da şans eseri kazanılmış statü. Öğretmen olmak, piyango kazanmak gibi.

Geleneksel toplumlarda insanlar toplumdaki yerini

«Edinilmiş Statü» sayesinde edinirken, modarn toplumlarda

«Kazanılmış Statü» daha etkilidir.

Toplumsal Rol

Toplum her bireyin statüsüne göre belli şekillerde davranmasını bekler, beklenen bu davranışlara toplumsal rol denir. Bireyler tek bir statüye sahip değildir. Baba ve polis olmak gibi iki statüye sahip bir insan, belli durumlarda iki statünün gerektirdiği rollerden birini aksatma durumu yaşarsa, burada «rol çatışması» oluşur.

Değer

Toplum ya da sosyal bir grup tarafından önemli görülen ideal ve inançlardır. Toplumdan topluma değişiklik gösterebilir.

Norm• Değerlere dayalı olarak

geliştirilen kurallardır.

Norm

Halk yordam

larıÖrfler Kanunl

ar

Halk Yordamları• Nispeten zayıf

norm.• Yaptırımı hafif.• Uygun kıyafet

giymek, yemeği düzgün yemek vb.

Örfler• Toplumun güçlü

ve önemli normları.

• Toplumun devamlılığı için şart.

• Yaptırım çok ağır. Töre gibi.

Kanunlar• Siyasal otorite

tarafından kazırlanır.

• Yazılı norm.

Yaptırım

Normlara aykırı davranırsan doğabilecek sonuç. Yazılı olması şart değil. Onaylamayan bakışlar, alay etmeler yaptırım olabileceği gibi hapis cezası da bir yaptırımdır.

Toplumsallaşma / Sosyalleşme

Bireylerin, bulundukları toplumun kültürünü öğrendikleri etkileşim sürecidir.İki işlevi vardır: - Benliğin gelişmesini sağlar. - Kültürün bir nesilden diğerine aktarımını sağlar.

Sosyolojinin Doğuşu

Büyük toplumsal dönüşümlerin oluşturduğu sorunların bilimsel yöntem kullanılarak cevaplanması çabası, bilim olarak sosyolojiyi doğurmuştur. AUGUSTE COMTE toplumun bilimsel olarak incelenmesine sosyoloji diyen ilk düşünür.

Teori / Kuram

Gözlemlenebilir bir olgunun nedenlerini açıklamaya yönelik birbiriyle ilişkili kavramlar sistemi. Teorinin amacı, - Toplumsal etkinlikler arasındaki ilişkileri açıklamak, - Olguların durumlarına dayanarak diğer olgular hakkında tahminde bulunmaktır.Diğer teorilerden üstün olabilmesi için bir teoride bulunması gereken üç özellik: > Diğerlerinden basit, > Açıklamaları diğer teorilerden net, > Diğer teorilerden daha fazla ve çeşitli toplumsal olay ve davranışı açıklama gücüne sahip.

Önerme

İki ya da daha fazla kavram arasındaki ilişki hakkındaki yargıyı ifade eden cümlelere önerme denir.

Hipotez

Empirik olarak test edilebilecek olan önermeler hipotezlerdir. Hipotez, kavramların ölçüleblir değişkenleri arasındaki doğrulanabilecek ya da yanlışlanabilecek ifadedir.

NedenBağım

sız Değişk

en

• Sonuç• Bağımsız

değişkene bağlı olarak ortaya çıkan sonuç.

Bağımlı

Değişken

Varsayım

Empirik sınanmak amacıyla oluşturulmayan ve doğru olduğu kabul edilen, yargı ve genellemeler.

Araştırma konusunun seçilmesi ve araştırma

probleminin belirlenmesi

Araştırma için uygun araştırma tipi,

yöntem ve tekniklerin seçilmesi

Araştırma evreninin belirlenmesi ve örneklem seçimi

Veri AnaliziBulguların

yorumlanması ve rapor yazımı

Bilimsel Araştırmanın Aşamaları

Bilimlerin Sınıflandırılması

Bilim

Matematik Bilimler

Matematik

Mantık

Pozitif Bilimler

Doğa Bilimleri (Fen

Bilimleri)

Sosyal Bilimler

Sosyal Bilimlerde Temel Yaklaşımlar

Pozitivist Yorumlayıcı

Eleştirel

Pozitivist Yaklaşım

Hipotetik tümdengelim yolunu kullanarak belirli bir teorik yapı içinde geliştirilmiş hipotezleri sınayan ve insan davranışlarına ilişkin tahminlerde bulunmayı sağlayacak temel yasaları ortaya koymayı amaçlayan sosyal bilim yaklaşımıdır.

Pozitivist Yaklaşım

Kökleri Auguste Comte ve Emile Durkheim’e uzanır. Pozitivizme göre bilimin tek bir yöntemi vardır. Sosyal bilimler de bu yöntemle çalışarak insan davranışlarına dair öngörüde bulunabilir. İnsan davranışlarındaki çevresel etkenleri gözardı etmekle eleştirilmiştir.

Yorumlayıcı yaklaşım

Yorumlayıcı yaklaşımda sosyal bilimcinin toplumsal eylemleri soyut olarak açıklayabilmesi için öncelikle davranışta bulunan bireyin o eyleme ne anlam verdiğini anlaması ve yorumlaması gerekmektedir.

Yorumlayıcı yaklaşım

Kökleri Dilthey ve Max Weber’e dayanır. i Yunan tanrısı «Hermes»ten ismini alan Hermeneutik teorisini temel alır. Hermes’in görevi Tanrıların isteklerini ölümlülere iletmek, aradaki iletişimi sağlayarak, anlaşılmayanı anlaşılır hale getirmektir.

Eleştirel Yaklaşım

Eleştirel yaklaşıma göre toplumsal ilişkilerin altında yatan çatışma ve çelişkilerin üzeri örtülüdür. Sosyal bilim gerçeklerin üzerindeki bu örtüyü kaldırmaya ve gerçeklerin ne olduğunu göstermeye çalışır.

Eleştirel Yaklaşım

Kökleri Karl Marx ve Sigmund Freud’a dayanır.

YAKLAŞIMLARIN

KARŞILAŞTIRILMASI

TOPLUMSAL GERÇEKLİK HAKKINDA NE DEDİLER?

Toplumsal Gerçeklik, olayların

altında yatan yapılar tarafından

yaratılan ve yönetilen

çatışmalardır ve gizlidir. İlk bakışta açıkça görülemez.

Toplumsal Gerçeklik, fiziksel gerçeklikler gibi

bireylerin özellikleri dışında

varolan ve keşfedilmeyi

bekleyen düzenliliklerdir.

Toplumsal gerçeklik, ancak insanlar

tarafından deneyimleyip anlamlandırıldığında

varolan, büyük ölçüde insanların algıladığı gibi

olan gerçekliklerdir.

Eleştirel - Karl Marx

Pozitivist – Auguste Comte

Yorumlayıcı – Wilhelm Dilthey

YAKLAŞIMLARIN

KARŞILAŞTIRILMASI

ARAŞTIRMANIN AMACI HAKKINDA NE DEDİLER?

Araştımanın amacı, toplumsal ilişkileri

eleştirmek, dönüştürmek ve

dünyayı değiştirmektir. İyi

bir bulgu, illuzyonları açığa çıkaran bulgudur.

Araştırmanın amacı, toplumsal eylemleri

anlamak ve tanımlamak, insanların doğal yaşam

ortamlarında olguları nasıl anlamlandırdıklarını ortaya

koymaktır. İyi bir bulgu, mevcul ve sürekli değişen

toplumsal ilişkilerin bağlamına oturan bulgudur.

Araştırmanın amacı, insanların tahminde bulunmaları ve olayları

kontrol altına alabilmeleri için doğal ve toplumsal yasaları

keşfetmektir. İyi bir bulgu diğer bilim adamları tarafından

tekrarlanabilecek olan doğru gözlemlere dayanan bulgudur.

Eleştirel - Karl Marx

Pozitivist – Auguste Comte

Yorumlayıcı – Wilhelm Dilthey

YAKLAŞIMLARIN

KARŞILAŞTIRILMASI

İNSAN DOĞASINA İLİŞKİN ANLAYIŞ VE NESNELLİK HAKKINDA NE DEDİLER?

İnsanlar illuzyon ve sömürü tarafından tuzağa düşürülmüş,

gerçekleşmemiş olsa da potansiyele sahip olan yaratıcı varlıklardır. Bilim insanlarının değerleri olmalıdır. Bazı değer

pozisyonları doğru, bazıları yanlıştır.

İnsanlar anlamı yaratan ve kendi dünyalarını sürekli

olarak anlamlandıran toplumsal varlıklardır.

Değerler toplumsal yaşamın bütünleşik bir parçasıdır.

Bilim insanlarının değerlerden sorutlanmaları mümkün değildir. Hiçbir grubun

değerleri yanlış değildir, sadece farklıdır.

İnsanlar özgür iradeleriyle değil, rasyonel olarak hareket ederler.

Davranışlarını dış güçler tarafından şekillendirirler. Bilim değerlerden bağımsızdır. Bilim

insanları değer, düşünce ve inançlardan bağımsız ve nesnel

olmalıdır.

Eleştirel - Karl Marx

Pozitivist – Auguste Comte

Yorumlayıcı – Wilhelm Dilthey

Feminist Yaklaşım

Feminist araştırmaların amacı, cinsiyet ve iktidar ilişkilerinin toplumsal yaşamın her alanının içine işlemiş olduğunu göstermek, toplumsal bilimde baskın olan erkek yönelimli bakış açısını düzeltmek ve kadınların sesini duyurmaktır.

Post-Modern Yaklaşım

Post-modern yaklaşım, araştırmaların betimlemekten başka bir işlevi olmayacağını ve bütün betimlemelerin birbiri ile aynı değere sahip olduğunu söyler. Bilim insanının yaptığı betimleme bilim insanı olmayan birini yaptığı betimlemeden daha geçerli ya da değerli değildir. Bütün örgütlü inanç sistemlerini reddeder. Yaşamın çok karmaşık olduğunu ve çok hızlı değiştiğini bu sebeple nedenselliğin incelenemeyeceğini savunur.

Nic

el A

raşt

ırm

a Te

knik

leri

Yapılandırılmış (Denetimli)

Gözlem

Anket

Yapılandırılmış görüşme

Deney

Yarı – Deney

Survey

Nite

l Ara

ştım

a Te

knik

leri

Derinlemesine Görüşme

Yapılandırılmamış (Denetimsiz)

Gözlem

Yaşam Öyküsü

Örnek Olay İncelemesi (Vaka

Çalışması)

Doküman İncelemesi

SOSYAL BİLİMLERDE ARAŞTIRMA YÖNTEM VE TEKNİKLERİ

Yapılandırılmış Gözlem

• Gözlem çizelgeleriyle bilgi toplama yolunun denetim altında tutulduğu gözlem.

Anket

• Bildiğimiz anket. Yapılandırılmış Görüşme

• Önceden belirlenmiş görüşme formunda yazılı soruların örneklemdeki kişiye yüzyüze sorulduğu teknik.

Deney

• Değişkenler arasındaki ilişkiler dış faktörler tamamen kontrol altına alınıp incelenir.

• Özellikleri birbiriyle aynı olan bir «deney grubu» vardır.

• Bir de «kontrol grubu» vardır.

• Deney grubu bağımsız değişken etkisine tabii tutulur, sonuçlar kaydedilir. Kontrol grubuna hiç müdahale edilmez.

• Deney grubundan alına sonuçlar ile kontrol grubu karşılaştırılır.

• Böylece bağımsız değişkenin sonuçları ortaya konmaya çalışılır.

Yarı-Deney

• Deney gibi hipotez sınamayı amaçlar. Fakat dış faktörler tamamen kontrol altına alınmaz.

• Deney başlamadan kontrol grubu oluşturulmaz.

• Deney grubunun sonuçları toplandıktan sonra, deney grubuna benzer farklı bir grup, laboratuvar ortamı dışında gözlemlenir.

• Sonuçlar bunlarla karşılaştırılır.

Survey

• Araştırma evrenini temsil eden bir örnekleme (ki buna TEMSİLİ ÖRNEKLEM denir) sahip olan,

• Standart veri toplama araçlarını kullanan,

• Verilerin sistemli bir şekilde toplandığı,

• Birden çok veri toplama tekniğinin kullanıldığı bir araştırmadır.

• Bu yüzden buna tam teknik denemez. «Araştırma Deseni» daha uygun bir isimlendirmedir.

NİC

EL

Derinlemesine Görüşme

• Az sayıda insanla görüşülüp çok ayrıntılı ve derinlemesine bilgi alınmaya çalışılır.

• Standart görüşme formu yok.

Odak Grup Görüşmesi

• Belirlenmiş bir konuyu tartışmak için bir grup insanla görüşülür.

• Standartlaşmış veri toplama araçları kullanılmaz.

Yarı-Yapılandırılmış Gözlem

• Önceki çalışmalarda ortaya çıkan sonuçların tekrarlanıp, tekrarlanmadığını gözlemlemeye yöneliktir.

• Genellikle bir gözlem formu kullanılır.

Yapılandırılmamış Gözlem

• Gözlem çizelgesi gibi strandarlaşmış aracın kullanılmadığı gözlem.

• KATILIMCI GÖZLEM: Araştırmacının gözlemlediği grubun parçası olduğu gözlem.

• KATILIMSIZ GÖZLEM: Araştırmacı kişiliğini korur ve dışarıdan gözlemler.

Yaşam Öyküsü

• Araştırma probleminin taşıyıcısı olan bireylerin bir birim olarak ele alınması

• Yaşam süreçlerinin ince ayrıntılarına inilerek,

• İlgilenilen olgunun somut bir içerik ve örnek olay üzerinde araştırılmasıdır.

Örnek Olay İncelemesi

• Sosyal olgu ya da olayın kendi bağlamı içerisinde, çeşitli veri toplama teknikleriyle bilgi toplanarak empirik ve bütüncül olarak incelenmesi.

• Örnek olayda nitel ve nicel teknikler kullanılabilir.

• Fakat derinlenemesine inceleme gerektirdiği için genellikle nitel teknikler kullanılır.

Doküman İncelemesi

• Araştırma konusu hakkında bilgi içeren kitap, dergi vb. İncelenmesi.N

İTE

L

Yöntemsel Çoğulculuk

Araştırmada duruma göre hem nitel hem de nicel araştırma tekniklerinin kullanılabileceğini savunur.

OLGUSAL SORU

NE OLDU?

1980’lerden beri İngiltere’de okullarda kızlar

oğlanlardan daha başarılı

sonuçlara ulaşmaktadır.

KARŞILAŞTIRMA SORUSU

BU HER YERDE OLDU MU?

Bu küresel bir olgu muydu

yoksa sadece İngiltere’de ya da İngiltere’nin

sadece bir bölümünde mi

oldu?

GELİŞİMSEL SORU

BU ZAMAN İÇİNDE

TEKRARLANDI MI?

Kızların eğitimsel

başarılarının zaman içindeki

örüntüleri nelerdir?

TEORİK SORU

BU OLGUNUN ALTINDA

YATAN NEDENLER NELERDİR?

Okullarda kızlar neden daha iyi bir performans gösteriyorlar? Bu değişmeyi açıklamak için

hangi nedenlere bakmalıyız?