Kestanelerde hasat ,çeşitlere göre değişerek genel olarak Eylül ayı ortalarından Ekim ayı sonlarına kadar devam etmektedir.

Kestanelerde hasat zamanının belirlenmesinde kolay ve göze çarpan belirti,dikenli yumakların hafifçe açılarak, içinde doğal rengini almış kestanelerin görünmeye başlamasıdır.

Kestanenin kurtlanıp kurtlanmaması bazı böceklerle ve genotiple ilgilidir. Sinop'ta kestanenin kurtlanmasına sebep olan böcekler Cydia pomonella ve Curculia elephas'tır. Eğer tohumlar bu böceklerin yumurta ya da larvalarını içeriyorsa kurtlanırlar. Kurtlanma olayı genellikler hasattan 1-2 ay sonraya kadar tamamlanır.

Kestane üretiminde Türkiye Dünya üzerinde 4.sırada bulunmaktadır. Fakat ihracatta çok daha gerilerde bulanmaktadır. Türkiye’de üretilen kestanelerin kalitesi ne kadar yüksek olursa ekonomik kazancımızda bununla doğru orantılı olarak artacaktır.

Bizde proje çalışmamızda kestanelere gama ışını göndererek kurtlanmasını ve küflenmesini önlemeyi amaçladık.Bunun yanında kestanenin kurtlanmasını ve küflenmesini önleyerek de Türkiye ekonomisine katkı sağlamakta amaçlarımız içerisinde.

Işınlama yönteminin tercih edilmesini gerektiren başlıca iki neden:

1. Gıda kaynaklı hastalıkların insan sağlığını önemli ölçüde tehdit etmeye başlaması, salgın hastalıklara ve ölümlere varan sonuçlar görülmesi nedeniyle insan sağlığını korumaya yönelik başka yöntem arayışlarına ihtiyaç duyulması, ışınlama işlemine olan ilgiyi arttırmıştır.Hastalık yapıcı patojen bakterilerin yol açtığı gıda kökenli hastalık vakalarının sayısı Amerika’da 1994 CAST (Council of Agriculture Science and Technology ) verilerine göre yılda 6.5 milyon ile 33 milyon arasında olduğu düşünülmekte ve bu verilere göre yılda 9000 kişinin gıda kaynaklı hastalıklardan öldüğü tahmin edilmektedir.2. Gıdalarda bozulmaya neden olan ve ürünlere zarar veren mikroorganizmalardan arındırılması için başvurulan, gıdaları korumaya yönelik etkili bir yöntemdir.

Gıdaların Raf Ömrünü Arttırır.Gıda kökenli hastalık yapıcı E.Coli, Salmonella, Campylo-bacter, Listeria

türündeki mikroorganizmaları yok etmek, gıdalarda filizlenmeye ve olgunlaşmaya engellemek ve gıdalara zarar veren böcek, parazit oluşumunu önlemek ve gıdaların raf ömrünü arttırmak amacıyla ışınlama işlemi gerçekleştirilir.

Sağlık Yönünden GüvenilirdirGıdaları ışınlama yöntemi yeni bir gıda koruma yöntemi olmayıp 1905 yılında

ilk denemesi yapılmış ve o tarihten buyana ışınlamanın fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkileri her yönüyle araştırılmıştır.

Işınlanmış gıdaların toksikolojik, genetik, kanserojenik ve mutajenik etkileri incelenmiş ve yapılan ulusal ve uluslararası yasal düzenlemelerle gıdaların ışınlanmasına izin verilmiştir.

Uluslararası Kuruluş Ve Organizasyonlar Tarafından Onaylanmıştır

Gıda Işınlamasının Sağlık Yönünden Güvenilir Olduğu hakkında Görüş Birliğine Sahip Uluslar arası Kuruluş ve Organizasyonlar

WHOFDAFAO IAEACodex Alimentarius CommissionScientific Committee of European Union

Tarafından incelenmiş ve belirli dozlarda ışınlamış gıdaları tüketmenin sağlık yönünden zararlı ve toksikolojik tehlike oluşturmayacağı kararına varılmıştır.

Dünyada başlıca kestane üreticisi ülkeler ve üretim miktarlarına baktığımızda; Çin, Kore, İtalya, Türkiye, Japonya Bolivya, İspanya, Portekiz, Rusya ve Yunanistan’ınen önemli ülkeler olduğunu görmekteyiz. 1996 yılı verilerine göre, dünya kestane üretimi 494.000 ton olup; Çin 112.000 ton ile ilk sırada, Türkiye ise 65.000 ton ile 4. sırada yeralmaktadır (Çizelge 1). Bu potansiyel ile Türkiye dünya üretiminin %13,2’sini karşılamaktadır.

Dünya Kestane Üretimi:

Türkiye kestane üretiminde Dünya’da 4. sırada bulunmasına rağmen ihracatta çık daha gerilerde bulunmaktadır.

Sinop İlimiz ise Türkiye’de kestane üretiminde 4. sırada bulunmaktadır.

Kestanenin kurtlanmasına sebep olan böcekler Cydia splendana ve Curculia elephas'tır. Her iki zarlıda doğrudan kestane meyveleri ile beslenip zararlı olurlar. Genel olarak hasat zamanında gelişmelerini tamamlamamış olan larvalar, hasattan sonra yığıldıkları gömüler, depolarda veya satış sırasında gelişmelerini tamamlayıp meyveyi delip terk ederler. Larvaların meyve içinde beslenirken açtığı galeriler,beslenme devam ettikçe genişleyip biri biriyle birleşerek meyvenin büyük kısmını,bazen tamamını kaplar. Her iki zararlı, meyve içinde zararlarını aynı zamanda oluşturdukları gibi, aynı meyve içinde de birlikte de bulunabilirler.

İki zararlının larvası da zarar verdikleri meyvelerin tamamen elden çıkmasına ve pazar değerini kaybetmesine neden olur. Ayrıca larva zararına uğrayan meyvelerin çeşitli fungusların (Aspergillus spp. ve Penicillum spp. gibi) enfeksiyonuna maruz kalması nedeniyle dolaylı zarar ortaya çıkmaktadır.

Cydia splendanaCurculio elephas

Curculia elephas ve Splendana’da larva oluşum zamanları;

Curculia elephas’ta larva oluşumu Eylül ayı ilk haftasında başlamaktayken, splendanada Ağustos ayı sonlarında başlamaktadır.

Kestanelerin muhafazası şu yöntemlerle yapılmaktadır; geleneksel yöntemlerle bir çok yöremizde meyveli yumaklar, ağaçların altında toprak içerisine gömülüp üzeri eğrelti otu vb. bitkilerle örtülerek saklanmaktadır. Soğuk depoda muhafaza etme yönteminde ise 0-2oC sıcaklıkta ve %85-90 oranında nem içeren depolarda torbalar içerisinde 3-4 ay saklanabilmektedir.

Biz çalışmamızda bu yöntemlerden farklı bir yöntem olarak gıda ışınlamayla kestanelerin korunmasını amaçladık.

Yaptığımız araştırmalarda gıda ışınlamada gama ışınları, X ışınları ve hızlandırılmış elektronları olmak üzere üç farklı yöntem olduğunu öğrendik. Çalışmamız için gama ışınlarının uygun olduğunu belirledik.Gama ışınlama işleminde ise Co60 kaynağını kullanıldı.

Gama ışınlarıyla daha önceki yıllarda farklı gıdalar ışınlanmıştır.Bunlar: ABD’de 1994-2003 yıllarında baharatlar,et ve meyveler ; Almanya 1997’de baharatlar; Endonezya 1988-1992 pirinç; Japonya 1973’de patates ; Küba 1987’de soğan ve baklagiller; Türkiye’de ise 2002 yılında baharatlar ve aromatik otlar ışınlanmıştır.Ayrıca yumurta ürünleri ve deniz ürünleri de ışınlanmıştır.

Çalışmamızda daha önce ışınlanan gıdalardan farklı olarak kestane üzerinde çalışmayı uygun bulduk.Çünkü kestane üzerinde önceden herhangi bir ışınlama çalışması yapılmamıştır.

Projemiz sayesinde kestanenin raf ömrünün uzatarak bu sayede nem içeriği yüksek olan kestanenin kurtlanarak ve küflenerek bozulmasını engellemiş olacak ve ülke ekonomisine katkıda bulunulacaktır.

Çalışmaya gıda ışınlama konusunda bilgi toplanarak başlandı.Ayrıca ışınlama işleminin nerelerde yapıldığı,kimler tarafından yapıldığı ve nasıl irtibata geçebileceğimiz konusunda bilgi edinildi.

Öncelikle gıda ışınlanmasında hangi yöntemlerin kullanıldığı hakkında bilgi toplandı. Daha sonra hangi yöntemin projemize uygun olduğu belirlendi ve bu yöntemle ilgili araştırmalar yapıldı. Daha önce bu konuya benzer yapılmış çalışmalar incelendi.

Gıda ışınlamasında kullanılan dozlar aşağıdaki gibidir.

Gıda Grubu Amaç Doz(kGy)

Soğanlar Çimlenme ve tomurcuklanmayı önleme 0,2Meyve,Sebze 1) Olgunlaşmayı geciktirmek 1,0 2) Böceklenmeyi önlemek 1,0 3) Raf Ömrünü uzatmak 2,5Baklagiller Böceklenmeyi önlemek 1,0Balık ve deniz 1) Patojenik mikroorganizmalrı azaltmak 5,0 Ürünleri 2) Raf ömrünü uzatmak 5,0 Kırmızı et ve 1) Patojenik mikroorganizmalrı azaltmak 7,0

ürünleri 2) Raf ömrünü uzatmak 3,0 Baharatlar Böceklenmeyi önleme 1,0

Dünya sağlık örgütü tarafından gıda ışınlamada kullanılacak üst sınır 10 kGy olarak belirlenmiştir.Bizde çalışmalarımızda bunu dikkate alarak kestanelerimiz üzerinde ilk olarak 0.25- 1.00 kGy , ikinci aşamada 0.25-5.00 kGy değerleri arasında ışınlama dozu kullandık.

Çalışma 2 dönemde gerçekleştirildi

1.Dönem Çalışması 15 Mart 2010 tarihinde başlatıldı. 1 Nisan 2010 tarihinde kestaneler Sinop halk pazarından

temin edildi.Halk pazarından alınan kestaneler tek tek incelendi ve içinden bozuk,küflü ve kurtlanmış olanlar ayrıldı.Sağlam kestaneler ise 8 gruba ayrıldı.Bu gruplar Gamma Pak Sterilizasyon San. ve Tic. A.Ş ‘ye ışınlanmak üzere gönderildi.

Bu gruplara uygulanan miktar ve dozlar aşağıdaki gibidir.

Gamma Pak Sterilizasyon San. ve Tic. A.Ş tarafından ışınlanan kestaneler her paketin üzerinde ışınlama tarihi belirtilmiş biçimde bize geri gönderildi. Işınlanan kestaneler gözlemlenmek üzere aynı ortama konuldu ve 1 ay süresince takipler yapıldı.

Sinop Halk Pazarından Alınan Kestaneler

1 kGy’lik grup 0.25 kGy’lik grup

Işınlanarak Geri Gönderilen Kestaneler

Sinop'ta kestanenin kurtlanmasına sebep olan böcekler ile ilgili bilgi toplandı. Sinop ili kestane üretim alanlarındaki meyve kurtlanma oranları ve larvaların meyveyi terk etme zamanının saptanması üzerinde araştırmalar incelendi. Erfelek ilçesi kestanelerinde değişik tarihlerdeki kurtlanma oranları aşağıdaki grafikteki gibidir;

Tablo incelendiğinde kurtlanmanın hasattan hemen sonraki dönemde başladığı görüldü.Çalışmanın bu tarihler arasında kısa sürede yapılmasının daha doğru netice vereceği kararlaştırıldı.

Erfelek ilçesi kestanelerinde değişik tarihlerdeki kurtlanma oranları

2.Dönem Çalışması 10 Ekim 2010 tarihinde başlatıldı. Sinop’un Erfelek ilçesine ait kestaneler hasat zamanında halk pazarından temin edildi.

Alınan kestaneler 1’er kg lık 3 paketten 5 grup olacak şekilde paketlendi.

İkinci ışınlama işlemindeki yeni dozlar belirlendi ve ilgili kuruma gönderildi.

2.Aşamada Uygulanacak dozlar aşağıdaki gibidir.

İlgili kurum tarafından ışınlandıktan sonra kestaneler bize gönderildi.

İkinci ışınlama sonucu takipler yapıldı.

SONUÇ

Çalışmalar 2 farklı zamanda gerçekleştirildi. 10 Nisan-10 Mayıs 2010 tarihlerinde 1. çalışma

üzerinde gözlemler yapıldı..Yapılan gözlemler sonucunda farklı dozlarda ışınlanan ve ışınlanmayan kestanelerdeki değişimleri belirlendi.

Gözlemlerimiz sonucunda ışınlanmayan kestanelerde kurtlanma gözlemlendi.Işınlananlarda ise ışınlanmayana göre çok az oranda kurtlanma gözlemlendi.Ayrıca ışınlanma yapılan kestanelerde doz oranı farklı olduğundan dolayı kurtlanma oranında da farklılık görüldü.

0.250 kGy deki kurtlanma oranı 0.500 kGy dekinden , 0.500 kGy deki oran ise 1.000 kGy ye göre fazla olduğu tespit edildi.

28 Kasım-15 Ocak 2010 tarihlerinde 2. çalışma üzerinde gözlemler yapıldı.

İkinci ışınlama işleminde planlarımıza göre gönderdiğimiz şirket tarafından kısa süre içerisinde kestanelerin geri gönderilmesi gerekmekteydi.

Fakat ilgili kurumda ışınlama öncesinde kestaneler 20 gün depoda kalmış olması nedeniyle 20 günlük süreç içerisinde kurtlanma ve küflenme oluşmuş olduğu fark edildi.2. çalışmadan bu nedenle pozitif sonuç alınamadı.

Eğer kestaneler ışınlama öncesinde 20 gün bekletilmemiş olsaydı ikinci ışınlama ile daha verimli ve değişik sonuçlar elde edilebilirdi. Yaptığımız birinci ışınlama sonucunda ise amacımızla doğru orantılı sonuçlar elde edildi. Kestanenin küflenmemesi üzerine hedeflenen sonuçlara ulaşıldı.

Elde edilen sonuçlardan görüntüler;

Elde edilen görüntüler;

ÖNERİLER

Projemizden daha değişik sonuçlar elde edebilmek için ilerleyen zamanlarda ışınlama işlemi sayısı artırılabilir.

Ayrıca hasat zamanından başlamak üzere belirli zaman aralıklarında deneyler tekrarlanarak farklı sonuçlar elde edilmeye çalışılabilir.

Işınlamanın kestane üzerine etkisi incelenebilir.Tat kaybı olup olmadığına dair duyusal analizler yapılabilir.Besin kaybı araştırılabilir.

Pişirme süresi üzerine etkisi araştırılabilir.

KAYNAKLAR

1-) AYDEMİR ATASEVER,Meryem,ATASEVER,Mustafa ‘’ Işınlamanın Gıda Teknolojisinde Kullanımı ‘’ Atatürk Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Gıda Hijyeni ve Teknolojisi Bölümü, Erzurum. 2-) DEMİRCİ,A.Şükrü,GÜNER,Kadir Gürbüz ‘’ Isınlama ve Gıda Güvenligi’’ Namık Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Gıda Mühendisligi Bölümü, Tekirdag / Türkiye 10. Gıda Kongresi; 21-23 Mayıs 2008, Erzurum/ Anonymous. 1988. Gıda ısınlama Raporu. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu. ANTHAM. Ankara. 3-) Gıda Teknoloji Dergisi-Şubat 2010 4-) HALKMAN,Kadir,NASAR,Abbas (2003) ‘’ Baharat Mikroflorası Üzerine Işınlamanın Etkisi’’ Orlab On-Line Mikrobiyoloji Dergisi , Yıl: 2003 Cilt: 01 Sayı: 03 Sayfa: 43-65 , www.mikrobiyoloji.org/pdf/702030304.pdf 5-) Medikal Teknik Dergisi-Mart 2010

6-) ÖZKARAKAŞ,Dr.İlhan ‘’KESTANE TARIMI’’ , Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü 7-) SERDAR ,Ümit,DUMAN,Emine (2004) ‘’ TOHUM VE EPİKOTİL AŞILARININ KESTANE FİDANI ÜRETİMİNDE KULLANILABİLİRLİĞİNİN BELİRLENMESİ’’ OMÜ Zir. Fak. Dergisi, 2005,20(3):7-11 , J. of Fac. of Agric., OMU, 2005,20(3):7-11 8-) SERDAR ,Ümit,TUNCER,Celal (1996) ‘’ SİNOP İLİ KESTANE ÜRETİM ALANLARINDAKİ MEYVE KURTLANMA ORANLARI VE LARVALARIN MEYVEYİ TERKETME ZAMANININ SAPTANMASI ÜZERİNDE ARAŞTIRMALAR’’ OMÜ Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, SAMSUN. 9-) TANER,Ahmet Cangüzel ‘’ ATOM, RADYOAKTİVİTE, RADYOİZOTOPLAR ve RADYASYON TÜRLERİ ‘’ Fizik Yüksek Mühendisi Türkiye Atom Enerjisi Kurumu. 10-) YÜCELİ,Pelin,POLAT Gökçe,HALKMAN,A.Kadir (21-23 Mayıs 2008) ‘’ Isınlamanın Gıda Kaynaklı Patojenler Üzerine Etkisi’’ , Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Gıda Mühendisligi Bölümü, Ankara 11-)YÜKSEL,Ahmet (2000) ‘’ IŞINLAMA’’ Popüler Bilim