Azura Mohd Noor & Ram Al Jaffri Saad

ISBN 978-967-394-230-5 [PROCEEDINGS OF IDMAC2015]

9th ISDEV International Islamic Development Management Conference

(IDMAC2015) 361

EJEN DAN IMPAK PERUBAHAN DALAM PENGURUSAN WANG ZAKAT

Azura Mohd. Noor1

Ram Al Jaffri Saad2

Pusat Pengajian Perakaunan

Universiti Utara Malaysia,

Kedah Darul Aman

[email protected]

0125590362/049882746

No.Faks: 049882526

Abstrak

Makalah ini bertujuan untuk membincangkan berkenaan perkembangan pengurusan

dana zakat yang dilakukan oleh institusi zakat bermula daripada zaman awal Islam

sehingga pada masa kini. Perbincangan dibuat berdasarkan analisa kandungan ke

atas dapatan kajian-kajian lepas berkenaan ejen dan impak perubahan dalam sistem

pengurusan dana zakat. Ejen perubahan yang telah dikenalpasti adalah

perkembangan teknologi dan sosiologi, kaedah-kaedah kutipan dana zakat, dan

perluasan jenis-jenis harta yang dizakat. Oleh itu, ejen perubahan tersebut boleh

dijadikan peluang oleh sesebuah pihak berkuasa zakat dalam penambahbaikan

sistem kutipan dan agihan sedia ada serta berinovasi dalam penyediaan kemudahan

pembayaran yang mampu menarik pembayar zakat yang berpotensi. Makalah ini

menyumbang kepada penambahan bahan rujukan dalam bidang zakat dan boleh

dijadikan input oleh institusi zakat untuk membuat beberapa penambahbaikan dalam

tadbir urusnya.

Kata Kunci: Pengurusan zakat, ejen perubahan, impak perubahan,

penambahbaikan sistem zakat.

1 Pensyarah Universiti Teknologi MARA (Perlis) dan Calon PhD Pusat Pengajian Perakaunan,

Universiti Utara Malaysia, Kedah Darul Aman, [email protected]. 2 Pensyarah Kanan, Pusat Pengajian Perakaunan, Universiti Utara Malaysia, Kedah Darul Aman,

[email protected].

mailto:[email protected]



(IDMAC2015) 362

PENGENALAN

Zakat dan Asnaf

Zakat merupakan perkongsian, pembelaan, pengagihan, pengembangan dan

percambahan. Falsafah zakat mengintegrasikan dua keperluan, iaitu keperluan

menunaikan kewajipan dan keperluan memperolehi hak yang telah ditentukan

(Hamizul, 2011; Mujaini, 2012). Menurut Al-Qaradhawi (1969), zakat merupakan

satu daripada rukun Islam yang wajib dipatuhi dan dilaksanakan apabila telah cukup

syarat-syaratnya. Zakat disyariatkan oleh Allah SWT untuk menyucikan harta dan

diri seseorang Muslim. Zakat merupakan satu instrumen penting di dalam sistem

sosio-ekonomi sesebuah negara Islam. Selain merupakan satu ibadah, zakat juga

merupakan tanggungjawab sosial, hak orang-orang fakir dan miskin serta obligasi

cukai kewangan Islam. Firman Allah SWT yang bermaksud:

“Ambilah (sebahagian) dari harta mereka menjadi sedekah (zakat),

supaya dengannya engkau membersihkan mereka (dari dosa) dan

mensucikan mereka (dari akhlak yang buruk); dan doakanlah untuk

mereka, kerana sesungguhnya doamu itu menjadi ketenteraman bagi

mereka. Dan (ingatlah) Allah Maha Mendengar, lagi Maha

Mengetahui.” (al-Taubah, 9:103)

Sesuatu harta yang dimiliki oleh manusia adalah bukan harta yang hakiki. Ia

merupakan amanah daripada Allah SWT. Oleh itu, sebagai pemegang amanah, zakat

wajib dilaksanakan apabila seseorang Islam itu memenuhi syarat-syarat yang

ditetapkan (Sanep, Hairunnizam & Adnan, 2006). Zakat yang dikutip diagihkan

kepada lapan kategori asnaf sepertimana yang telah ditetapkan di dalam Al-Quran.

Firman Allah SWT yang bermaksud:

“Sesungguhnya zakat itu hanya untuk orang-orang fakir, orang-orang

miskin, pengurus zakat (amil), muallaf yang dipujuk hati mereka,

untuk memerdekakan hamba,orang-orang yang berhutang, orang-

orang berjuang di jalan Allah, orang-orang yang sedang dalam

perjalanan, sebagai ketetapan yang diwajibkan Allah dan Allah Maha

Mengetahui lagi Maha Bijaksana” (al-Taubah, 9:60)

Hikmah Zakat

Kekayaan umat Islam dapat dikesan melalui zakat. Semakin tinggi jumlah zakat

yang berjaya dikutip bermaksud umat Islam pada masa itu memiliki harta kekayaan

melebihi jumlah minima pengenaan zakat (Hamizul, 2011). Melalui zakat, kekayaan

seseorang pembayar zakat mampu disebarkan secara sistematik untuk

memakmurkan orang-orang yang hidup di sekelilingnya secara khasnya dan

masyarakat umumnya.

Allah SWT berfirman sebagai menceritakan kisah Musa a.s. bersama kaumnya di

dalam Surah al-A’raf, ayat 156 yang bermaksud:



(IDMAC2015) 363

"AzabKu akan Aku timpakan kepada sesiapa yang Aku kehendaki, dan

rahmatKu meliputi tiap-tiap sesuatu; maka Aku akan menentukannya

(kehidupan yang baik) bagi orang-orang yang bertaqwa, dan yang

memberi zakat, serta orang-orang yang beriman kepada ayat-ayat

Kami.”(al-A’raf, 7:156)

Zakat membawa hikmah kepada setiap pihak yang terlibat dengan proses kutipan

dan agihan zakat itu sendiri. Jadual 1 menunjukkan hikmah-hikmah zakat kepada

pembayar zakat (muzakki), penerima zakat (mustahik), harta yang dizakat dan

hikmah kepada pembangunan ummah keseluruhannya.

Jadual 1: Hikmah Zakat kepada Muzakki, Mustahik, Harta dan Ummah

Perkara Hikmah Zakat

Pembayar Zakat

(Muzakki)

1. Zakat dapat menyuburkan sifat ihsan dalam diri mereka.

2. Zakat dapat menyingkirkan sifat kedekut dan bakhil kepada harta

dan bersyukur ke atas rezeki yang diperolehi.

3. Zakat melenturkan diri agar taat kepada peraturan dan hukum

Allah SWT.

4. Zakat membersihkan harta kerana 2.5% atau 5% atau 20%

daripada harta itu adalah milik asnaf.

5. Zakat menjadi pelindung kepada harta daripada kerosakan dan

kebinasaan.

Penerima Zakat

(Mustahik)

1. Zakat menjadi payung kepada mereka dalam memenuhi

keperluan hidup.

2. Zakat menyelamatkan mereka daripada menjadi mangsa

kejahatan manusia yang suka mengambil kesempatan.

3. Zakat menyuburkan rasa mahabbah mereka kepada orang kaya

dan menghilangkan rasa dengki golongan miskin kepada si kaya.

4. Zakat juga menjadi medan melunakkan hati asnaf agar tunduk

kepada Allah SWT.

Harta 1. Zakat menyucikan harta dan menggalakkan pencarian rezeki yang

halal.

2. Zakat menyuburkan harta di mana walaupun zakat dikeluarkan

namun pahala yang diperolehi bertambah. Keberkatan kepada

rezeki.

3. Zakat juga menyuburkan harta di mana fakir miskin yang berjaya

memperolehinya mengembangkan harta tersebut melalui

perniagaan atau melalui anak-anak yang maju dari segi pelajaran.

Ummah 1. Zakat adalah jambatan di antara golongan kaya dan asnaf yang

memerlukan.

2. Zakat menjadi pemangkin ekonomi umat Islam.

3. Zakat menjadi dana kepada pembangunan negara.

4. Zakat menyuburkan ukhuwah dan semangat kekitaan di antara

sesama umat Islam.

5. Zakat membantu kegiatan pendidikan dan dakwah dalam

masyarakat.

6. Zakat mampu menjadi senjata menangkis serangan musuh-musuh

Islam, khususnya dalam mempersiapkan kekuatan pendidikan,

teknologi dan persenjataan.



(IDMAC2015) 364

Sumber: Hamizul Abdul Hamid (2011). Zakat Terapi Kekayaan, 103-105; dan laman

sesawang Pusat Zakat Pahang.

SEJARAH AWAL ISLAM

Pensyariatan kefarduan zakat berlaku sebelum pensyariatan kefarduan puasa di bulan

Ramadhan. Zakat yang mula diwajibkan pada tahun kedua Hijrah ini merupakan satu

daripada sumber pendapatan negara dan dijana demi pembangunan Negara Madinah

dan rakyatnya. Jadi, pada tahun kedua Hijrah, hukum berkaitan zakat ditetapkan

qadarnya dari setiap jenis harta dan diterangkan secara terperinci (Hamizul, 2011;

Anwar, 2014).

Ayat-ayat al-Quran yang diturunkan di Madinah telah menegaskan bahawa zakat itu

wajib dalam bentuk perintah yang tegas dan arahan pelaksanaan yang jelas. Sebagai

contoh, Allah SWT berfirman yang bermaksud:

“Kemudian apabila habislah (masa) bulan-bulan yang dihormati itu

maka bunuhlah orang-orang musyrik itu di mana sahaja kamu

menemuinya, dan tawanlah mereka, dan juga keponglah mereka, serta

tunggulah mereka di tiap-tiap tempat mengintipnya. Kemudian jika

mereka bertaubat (dari kekufurannya) dan mendirikan sembahyang

serta memberi zakat, maka biarkanlah mereka (jangan diganggu).

Sesungguhnya Allah Maha Pengampun, lagi Maha Mengasihani.” (al-

Taubah, 9:5)

Pengurusan dan pentadbiran zakat pada zaman Rasulullah SAW dikendalikan oleh

Baginda sendiri dalam kapasitinya sebagai utusan Allah SWT dan sebagai Ketua

Negara. Apabila jumlah umat Islam dan wilayah Islam semakin bertambah ,

Rasulullah SAW telah melantik para pemungut zakat (amil) untuk bertugas di

beberapa wilayah Islam untuk menyebarkan dakwah zakat dan mengutip serta

mengagih zakat. Amil zakat yang dibentuk oleh Baginda dapat dibahagi kepada dua

kategori, iaitu pertama, amil yang bertugas sebagai Gabenor atau pemerintah

wilayah dan pada masa yang sama bertanggungjawab melakukan pungutan zakat.

Kedua, amil yang hanya bertugas untuk mengumpulkan zakat dan mengagihkannya

(Anwar, 2014).

PENTADBIRAN ZAKAT DI MALAYSIA

Semenjak dijajah oleh pihak British sehinggalah Malaysia memperoleh kemerdekaan

pada 1957, pihak British telah mengasingkan antara aspek pentadbiran negara dan

hal ehwal agama Islam. Pentadbiran negara telah diambil alih oleh pihak British,

manakala soal agama Islam diletakkan terus di bawah kuasa para sultan dan raja.

Selepas kemerdekaan sehingga kini, soal pentadbiran agama Islam dan adat istiadat

Melayu terus berada di bawah kekuasaan para sultan melalui Majlis Agama Islam

Negeri (MAIN) (Hairunnizam & Sanep, 2014; Hamizul, 2011).

Menurut Anwar (2014), pentadbiran ialah satu proses yang memusatkan kepada

identifikasi, penyelenggaraan, pengawalan dan penyertaan penggunaan sumber-

sumber, sama ada berupa tenaga manusia mahupun bahan dalam satu sistem yang



(IDMAC2015) 365

bersepadu dibentuk untuk mencapai objektif yang telah ditetapkan. Carta 1

memperlihatkan struktur carta pentadbiran zakat di Malaysia yang meliputi tiga

belas negeri dan satu wilayah persekutuan. Terdapat tiga kategori pembahagian

mengikut negeri iaitu kategori pertama yang terdiri daripada negeri Perlis, Johor,

Terengganu, Kedah, Perak dan Kelantan. Institusi baitulmal di negeri-negeri kategori

pertama ini memainkan peranan sepenuhnya untuk aktiviti kutipan dan agihan zakat

tanpa menswastakan institusi zakat masing-masing.

Rajah 1: Pentadbiran Zakat di Malaysia

SERI PADUKA BAGINDA YANG DI-PERTUAN AGONG

PERDANA MENTERI

JABATAN

PERDANA

MENTERI

(Menteri di Jabatan

Perdana Menteri)

MAJLIS HAL

EHWAL AGAMA

ISLAM

(Dipengerusikan: YAB

Perdana Menteri)

JAWATANKUASA

PEMBANGUNAN

ISLAM

(Dipengerusikan: YAB

Timb.Perdana Menteri)

Jabatan

Kemajuan

Islam

Malaysia

(JAKIM)

Majlis

Agama

Islam

Negeri

(MAIN)

Jabatan

Wakaf,

Zakat &

Haji

(JAWHAR

)

Lembaga

Tabung

Haji

Pihak

Berkuasa

Zakat

Negeri

Majlis

Agama Islam

Negeri

(Wakaf)

Perlis, Johor,

Terengganu, Kedah,

Perak, Kelantan,

Wilayah Persekutuan,

Melaka, Negeri

Sembilan, Pahang

Selangor, Pulau

Pinang, Sarawak,

Sabah

Bahagian Baitulmal Bahagian

Baitulmal

Pejabat Zakat

Korporat

Pejabat Zakat

Korporat

Agihan Agihan Agihan Kutipan Kutipan Kutipan



(IDMAC2015) 366

Sumber: Laporan Zakat PPZ-MAIWP Tahun 2014: 72

Sementara itu, kategori kedua yang terdiri daripada Wilayah Persekutuan, Melaka,

Negeri Sembilan dan Pahang pula telah menswastakan aktiviti kutipan zakat kepada

Pejabat Zakat Korporat. Namun, aktiviti pengagihan zakat masih diletakkan di

bawah institusi Baitulmal. Kategori ketiga yang terdiri daripada negeri Selangor,

Pulau Pinang, Sarawak dan Sabah pula telah diswastakan sepenuhnya kedua-dua

aktiviti kutipan dan agihan zakat kepada Pejabat Zakat Korporat masing-masing.

Perbincangan seterusnya akan mengupas impak perubahan yang dibawa oleh proses

penswastaan di dalam pentadbiran dan pengurusan zakat. Ulasan dilakukan terhadap

bagaimana penswastaan ini telah mewujudkan perubahan yang positif dalam

perkembangan sistem pentadbiran dan pengurusan zakat di Malaysia.

EVOLUSI PENGURUSAN ZAKAT - PENSWASTAAN

Pengurusan organisasi merujuk kepada proses merancang, mengorganisasi

memimpin dan memantau segala aktiviti anggota-anggota dalam sesebuah organisasi

dengan menggunakan segala sumber organisasi yang ada bagi mencapai objektif

organisasi yang ditetapkan (Anwar, 2014). Organisasi yang tersusun biasanya

dicapai apabila organisasi tersebut bijak dalam mengurus struktur organisasinya

supaya selaras dan selari dengan fungsi-fungsi pengurusan yang sesuai dalam

membangunkan sumber dan aset organisasi ke arah produk dan perkhidmatan yang

berkualiti. Ini juga diaplikasikan kepada pengurusan zakat.

Sebagai organisasi perkhidmatan awam, institusi zakat memainkan peranan penting

untuk memberi khidmat yang terbaik. Ramai pihak inginkan proses kutipan dan

agihan zakat yang lebih cekap di Malaysia. Atas dasar tersebut, penswastaan institusi

zakat telah dilaksanakan (Norazlina & Abdul Rahim, 2012). Kouser et al. (2012) di

dalam nukilan Ridzwan, Riyad dan Wardah (2016) mengatakan bahawa penswastaan

dijangka akan mewujudkan kecekapan syarikat-syarikat kerajaan, menggalakkan

pelaburan asing, meningkatkan pendapatan dan infrastruktur, dan meningkatkan

program kebajikan dan keadilan sosial

Program penswastaan dalam mengutip dan mengagihkan zakat telah dilaksanakan di

beberapa negeri sebagai suatu usaha untuk menambah jumlah kutipan zakat. Pusat

Pungutan Zakat (PPZ) dan Pusat Zakat Selangor (PZS sekarang dikenali sebagai

LZS – Lembaga Zakat Selangor) misalnya telah ditubuhkan sebagai satu institusi

untuk mengutip zakat (Sanep et al., 2006). Lahirnya pusat-pusat zakat ini telah

membuka era baru dalam pengurusan zakat di negara ini yang mana proses kutipan

dan proses agihan (bagi sesetengah negeri) menjadi lebih cekap.

Penswastaan atau pengkorporatan institusi zakat menjadi satu daripada cabaran

utama bagi pertubuhan agama yang bukan berorientasikan keuntungan (Nor

Shahrina, Abd Halim, Zunaidah & Azhana, 2013). Malahan, hasil keupayaan dan

kebolehan pengurusan zakat mula menjadi lebih jelas melalui syarikat-syarikat dan

perusahaan-perusahaan yang ditubuhkan khas di bawah pengawasan majlis hal ehwal

agama negeri berbanding dengan apa yang dipanggil "Beit El Mal" atau "Jabatan



(IDMAC2015) 367

Zakat" dalam mengumpul dan mengagihkan zakat (Mohamed Zamerey, 2005).

Menurut Mohamed Zamerey (2005) lagi, pengumpulan zakat di Selangor

menunjukkan peningkatan yang tinggi dan ketara. Oleh itu ini merupakan petunjuk

bahawa langkah penswastaan institusi zakat secara komersil dan profesional

menampakkan kejayaan.

Jadual 2: Penswastaan Institusi Zakat

NEGERI Tahun

Penswastaan

Pejabat Zakat

Korporat

Baitulmal

Agihan Kutipan Agihan Kutipan

Perlis - √ √ Johor - √ √ Terengganu - √ √ Kedah - √ √ Perak - √ √ Kelantan - √ √ Wilayah

Persekutuan

1990 √ √

Melaka 1996 √ √

Negeri Sembilan 1998 √ √

Pahang 1995 √ √

Selangor 1994 √ √

Pulau Pinang 1995 √ √

Sarawak 2001 √ √

Sabah 2007 √ √

Sumber: Adaptasi daripada Laporan Zakat PPZ-MAIWP Tahun 2014

Jadual 2 menunjukkan maklumat mengenai penswastaan institusi zakat. Berdasarakn

jadual tersebut, setakat ini terdapat lapan institusi zakat mengambil peluang

penambahbaikan melalui penswastaan iaitu dimulakan dengan Pusat Pungutan Zakat

(PPZ) di Wilayah Persekutuan pada 1990, diikuti oleh Lembaga Zakat Selangor

(LZS) yang dulu dikenali sebagai Pusat Zakat Selangor (PZS) pada 1994, Pusat

Kutipan Zakat (PKZ) di Pahang dan Pusat Urus Zakat (PUZ) di Pulau Pinang

masing-masing pada 1995, Pusat Zakat Melaka (PZM) pada 1996, Pusat Zakat

Negeri Sembilan (PZNS) pada 1998, Tabung Baitulmal Sarawak pada 2001 dan

akhirnya Pusat Zakat Sabah pada 2007 (Hamizul, 2011; Norazlina & Abdul Rahim,

2012; Mohamad Idham, Roaimah, Maymunah, Afzan Sahilla & Mohd Adnan,

2013). Enam negeri yang masih tidak menswastakan institusi zakat mereka ialah

Perlis, Johor, Terengganu, Kedah, Perak dan Kelantan.

Majlis Agama Islam Wilayah Persekutuan (MAIWP) menswastakan bahagian

kutipan zakatnya kepada pihak korporat. Ia kemudiannya telah muncul sebagai satu

daripada pusat zakat yang paling sistematik. HartaSuci Sdn Bhd merupakan

organisasi korporat yang diamanahkan untuk mengurus pusat pungutan zakat

MAIWP (PPZ-MAIWP). Aktiviti utama syarikat ini ialah menjalankan aktiviti

dakwah dan promosi ke arah meningkatkan kesedaran umat Islam tentang kewajipan



(IDMAC2015) 368

berzakat, mengutip zakat bagi pihak MAIWP dan menguruskan PPZ-MAIWP

(Muhsin, 2014; Laporan Zakat PPZ-MAIWP, 2014).

Jadual 3 menunjukkan tren peningkatan bagi kutipan zakat setiap tahun untuk setiap

negeri. Berdasarkan jadual tersebut dapat disimpulkan bahawa hasil usaha institusi

zakat untuk menarik para pembayar menunaikan zakat telah memberi kesan yang

positif. Ini dapat dilihat apabila jumlah pembayar dan jumlah kutipan meningkat dari

setahun ke setahun. Usaha penswastaan tersebut serta kempen kesedaran yang

berterusan ternyata telah dapat menambah jumlah kutipan zakat. Walaupun

peningkatan tersebut bukanlah semata-mata berpunca daripada penswastaan atau

kesedaran tetapi ternyata ia telah menunjukkan satu kesan yang positif (Sanep &

Hairunnizam, 2005a; Hamizul, 2011).

Sementara itu, Jadual 4 menunjukkan jumlah agihan zakat negeri-negeri. Jadual

tersebut turut menunjukkan tren peningkatan dalam pengagihan zakat kepada asnaf.

Selangor mengalami peningkatan agihan yang tinggi dalam tahun 2014 iaitu

RM595,745,640.00 berbanding cuma RM330,364,503.00 dalam tahun 2010. Ini

turut dapat dilihat pada peningkatan jumlah agihan oleh semua negeri-negeri di

Malaysia. Jumlah agihan yang meningkat mewakili tren yang positif di mana lebih

banyak golongan asnaf yang terbela nasib mereka dan menerima hak mereka melalui

zakat


9th ISDEV International Islamic Development Management Conference (IDMAC2015) 369

Jadual 3: Statistik Kutipan Zakat Mengikut Negeri di Malaysia Tahun 2010 - 2014

Negeri/Tahun 2010 2011 2012 2013 2014

RM RM RM RM RM

Perlis* 38,091,506.00 61,367,147.00 78,912,426.00 - -

Johor* 122,336,032.00 137,469,741.18 171,939,397.69 199,328,056.19 211,218,871.25

Terengganu* 76,447,878.23 88,274,932.37 107,080,441.25 120,881,661.74 120,120,120.62

Kedah* 76,947, 139.51 106,084,292.22 106,471,950.65 - 128,939,859.94

Perak* 69,639,500.87 86,113,585.24 99,577,582.60 - -

Kelantan* 70,373,328.79 94,083,475.87 113,163,004.70 - -

Wilayah

Persekutuan#

282,676,073.93 348,882,925.85 410,411,327.58 492,402,029.53 540,795,062.34

Melaka# 34,011,770.13 37,930,757.61 43,980,976.99 53,106,623.54 58,280,964.15

Negeri Sembilan# 50,201,121.23 57,917,702.28 65,352,483.87 - 88,200,428.43

Pahang# 80,874,869.71 88,592,218.43 102,875,834.89 115,826,642.24 109,325,106.94

Selangor~ 336,934,522.00 394,103,904.00 451,325,027.00 517,305,275.00 582,120,552.00

Pulau Pinang~ 53,239,132.91 62,281,170.88 76,501,447.71 84,981,280.27 87,935,987.80

Sarawak~ 39,143,055.60 44,128,087.93 46,342,106.00 69,462,067.00 67,319,511.00

Sabah~ 32,856,749.96 33,891,152.97 48,929,401.12 49,211,488.48 52,829,145.28

Jumlah 1,363,772,680.87 1,641,119,093.83 1,922,863,408.05 1,885,466,601.00 1,958,885,181.32

Nota:

* Tiada penswastaan

# Penswastaan – Kutipan sahaja

~ Penswastaan – Kutipan dan Agihan

Sumber: Laporan Zakat PPZ – MAIWP 2014



Jadual 4: Statistik Agihan Zakat Mengikut Negeri di Malaysia Tahun 2010 – 2014

Negeri/Tahun 2010 2011 2012 2013 2014

RM RM RM RM RM

Perlis* 30,730,256.00 43,447,071.00 - - -

Johor* 110,308,433.78 156,931,330.15 143,346,570.76 159,545,424.47 195,921,140.25

Terengganu* 61,744,662.19 65,480,546.76 84,518,495.97 67,405,128.05 67,405,128.05

Kedah* 66,061,795.27 79,801,298.57 92,415,153.38 95,990,835.03 106,148,030.10

Perak* 66,793,034.00 75,783,396.40 82,683,568.86 - -

Kelantan* 63,909,066.60 80,046,658.37 100,850,645.16 - -

Wilayah Persekutuan# 200,541,409.45 246,706,683.00 271,967,597.00 328,394,455.00 -

Melaka# 31,392,558.73 34,145,735.20 49,040,873.87 - 57,200,588.16

Negeri Sembilan# 51,740,272.62 59,316,197.23 61,462,602.85 76,833,689.98 97,785,893.00

Pahang# 58,604,106.00 58,307,886.14 68,436,025.34 - 109,052,421.09

Selangor~ 330,364,503.00 373,465,626.00 401,717,682.00 463,472,826.00 595,745,640.00

Pulau Pinang~ 54,352,513.03 55,468,037.43 68,671,396.46 71,562,194.42 80,098,947.00

Sarawak~ 23,922,812.06 27,057,710.59 36,471,610.00 34,917,166.00 39,431,698.00

Sabah~ 26,021,789.24 32,390,043.48 36,654,371.08 48,481,454.69 64,959,240.44

Jumlah 1,176,487,211.95 1,388,348,220.32 1,498,236,592.73 1,346,603,174.64 1,356,548,138.93

Nota:

* Tiada penswastaan

# Penswastaan – Kutipan sahaja

~ Penswastaan – Kutipan dan Agihan

Sumber: Laporan Zakat PPZ – MAIWP 2014



(IDMAC2015) 371

PERKEMBANGAN TEKNOLOGI - INOVASI KAEDAH KUTIPAN

Pada zaman awal Islam dan tahun 80-an, kutipan zakat secara tradisi dilakukan

melalui amil. Apabila amil dan pembayar zakat bertemu secara bersemuka, maka

pembayar zakat akan menyerahkan jumlah zakat yang ingin dikeluarkan. Namun,

perkembangan teknologi semakin pesat dan Islam sentiasa memudahkan umatnya

terutama dalam melaksanakan kewajipan mereka seperti berzakat. Skim potongan

gaji memungkinkan seseorang itu berzakat dengan lebih mudah. Malahan

perkhidmatan atas talian seperti pembankan internet, kaunter pos, kaunter bank,

perbankan telefon, khidmat pesanan ringkas serta kaunter pusat zakat yang ada di

pelbagai tempat tumpuan awam diadakan, bertujuan hanya untuk membantu umat

Islam berzakat dengan lebih mudah dan sekaligus berupaya meningkatkan lagi

kutipan zakat saban tahun (Muhsin, 2014).

Strategi kutipan yang inovatif seperti perbankan internet, pembayaran melalui

khidmat pesanan ringkas (sms), melalui e-pay dan skim potongan gaji telah

diperkenal dan dilaksana oleh institusi zakat di setiap negeri untuk memastikan

jumlah kutipan meningkat setiap tahun (Hamizul, 2012). Mohd Faisol (2013) telah

menyenaraikan beberapa kaedah kutipan zakat yang digunapakai oleh institusi-

institusi zakat di seluruh negara. Jadual 5 menunjukkan kemudahan kutipan zakat

mengikut negeri. Berdasarkan jadual tersebut, antara kaedah yang digunakan dalam

kutipan zakat ialah skim potongan gaji, perbankan internet, kaunter pos, kaunter

bank, kad kredit, kaunter pusat zakat, perbankan telefon, khidmat pesanan ringkas,

mesin pindah wang dan pembayaran melalui cek/wang pos/draf bank/kiriman wang.

Beberapa jenis kaedah seperti pembayaran melalui kad kredit akan dibincangkan

dengan lebih mendalam.

Jadual 6 menunjukkan pencapaian hasil kutipan daripada pelbagai kaedah yang

digunapakai di PPZ-MAIWP untuk tahun 2013 dan 2014. Kaedah kutipan yang

paling digemari oleh pembayar zakat ialah skim potongan gaji, diikuti oleh

pembayaran melalui kaunter PPZ-MAIWP. Menurut laporan zakat PPZ-MAIWP

2013, dua kaedah kutipan yang baru diperkenalkan dalam tahun 2013 ialah

pembayaran zakat melalui MYEG dan i-Zakat. Jika dilihat menerusi Jadual 6, kedua-

kedua kaedah ini mendapat sambutan yang menggalakkan. I-Zakat merupakan

aplikasi telefon yang digunapakai dalam android dan ios dan dibangunkan bersama

syarikat Adamant Sdn Bhd.

Salah satu inovasi kaedah kutipan zakat ialah melalui pembayaran kad kredit.

Pengurus Kanan Unit Khidmat Kaunter PPZ-MAIWP, Mohd Hakemal (Bernama,

03/01/2014) telah mengesahkan bahawa kaedah pembayaran zakat melalui kad kredit

adalah dibenarkan. Namun, beliau menegaskan bahawa hanya kad kredit daripada

perbankan Islam sahaja dibenarkan oleh Jawatankuasa Fatwa Wilayah Persekutuan

bagi tujuan pembayaran zakat. Penetapan syarat ini ialah bagi mengelak unsur riba.

Oleh itu, antara kad kredit perbankan Islam yang dibenarkan ialah bank Islam, Al-

Ikhwan Maybank, Bank Simpanan Nasional Al-Aiman, CIMB Islamic, At-Taslif

Ambank Group, RHB Islamic, HSBC Amanah, i-Bank Rakyat dan Al Rajhi bank.



Jadual 5: Kemudahan Kutipan Zakat mengikut negeri bagi tahun 2015

Negeri SPG PI KP KB KK KPZ PT SMS ATM Pelbagai

Perlis (MAIPS) * * * n/a n/a * n/a * n/a n/a

Johor (MAIJ) * * * * X * X X X *

Terengganu

(MAIDAM)

* * * * * * X * X *

Kedah (JAIK) * * * * * * X * X *

Perak (MAIAMP) * * * * * * X X X X

Kelantan (MAIK) * * * * X * X * X *

Wilayah

Persekutuan (PPZ-

MAIWP)

* * * X * * X X X X

Melaka (PZM) * * * X * * X * * X

Negeri Sembilan

(PZNS)

* * * * * * X * * *

Pahang (PKZ) * * * * * * X * * X

Selangor (LZS) * * * * * * * * * *

Pulau Pinang

(PUZPP)

* * * * X * X X X X

Sarawak * * * * X * X X * X

Sabah (PZS) * * * X X * X * X X

NOTA:

* - Menggunakan kaedah tersebut KP - Kaunter pos PT - Perbankan telefon

n/a – maklumat tidak diperolehi KB – Kaunter bank SMS – Khidmat pesanan ringkas

SPG – Skim potongan gaji KK – Kad kredit ATM – Mesin pindah

PI – Perbankan internet KPZ – Kaunter pusat zakat Pelbagai – Cek/Wang pos/ Draf bank/ Kiriman

wang

Sumber: Mohd Faisol, 2013; Azura, 2014; Laporan Zakat PPZ-MAIWP Tahun 2014 dan Laman sesawang institusi zakat negeri di Malaysia,

2015.



Jadual 6: Pencapaian Kutipan PPZ-MAIWP bagi tahun 2013 dan 2014

SALURAN KUTIPAN (RM) BIL.PEMBAYAR

2013 2014 2013 2014

Potongan Gaji (Skim Thohir) 270,411,539.59 312,828,297.19 83,918 93,733

Kaunter PPZ-MAIWP 116,884,706.49 125,003,640.57 32,378 33,842

Kaunter Majlis 69,036,701.91 58,696,308.33 62 136

Kaunter Bank* 14,008,636.57 16,743,625.56 11.516 13,161

Portal PPZ 5,873,545.67 8,476,197.15 5,669 7,145

Kirim POS 4,149,074.90 2,682,080.62 461 372

Agen Kutipan 2,645,670.72 6,945,514.29 212 222

Kaunter Pejabat POS 1,060,613.56 939,677.55 1,272 1,067

Akaun Khas 245,706.88 230,225.89 7 8

MYEG 156,957.45 231,091.42 179 331

Kios 89,744.00 84,955.00 118 102

Postdated Cek 57,771.79 35,030.75 12 11

Mesin Deposir Cek 11,360.00 0.00 6 0.00

Kad debit 0.00 0.00 0.00 0.00

Kad Kredit 0.00 0..00 0.00 0..00

MAMPU 0.00 0.00 0..00 0.00

i-Zakat 0.00 18,288.02 0.00 67

JUMLAH 484,632,029.34 532,915, 662.34 135,830 150,130

Nota:

i. Terdapat pembayar membayar zakat di saluran-saluran kutipan yang berlainan dalam setahun

ii. *Kaunter bank termasuk pembayaran melalui Perbankan Internet, Mesin ATM dan Perbankan Telefon.

Sumber: Laporan Zakat PPZ-MAIWP 2014: 43.



(IDMAC2015) 374

Menurut Mohd Hakemal lagi, kutipan kaunter bagi pembayaran zakat melalui kad

kredit dari bulan Januari hingga November 2013 ialah RM1.4 juta dengan jumlah

pembayar seramai 487 orang di kawasan Wilayah Persekutuan. Ini membuktikan

bahawa Islam adalah agama yang meraikan perubahan selaras dengan perkembangan

sektor kewangan serta kepelbagaian jenis transaksi masa kini daripada bentuk tunai

kepada talian. Malahan, kaedah ini turut menjamin keselamatan pembayar zakat

tanpa perlunya membawa wang tunai ke kaunter zakat.

PELUASAN SUMBER HARTA BARU YANG DIZAKAT

Zakat terbahagi kepada dua bentuk, iaitu zakat fitrah dan zakat harta. Zakat fitrah

merupakan zakat badan yang wajib dikeluarkan oleh semua umat Islam yang hidup

di bulan Ramadan dan kewajipan membayar zakat fitrah ini dapat menyucikan

amalan individu pada bulan Ramadan (Mohd Yahya, Fidlizan & Mohamad Ali

Roshidi, 2013). Zakat harta pula adalah zakat yang dikenakan ke atas harta atau

kekayaan yang dimiliki oleh orang Islam yang memenuhi syarat-syarat wajib

berzakat (Husein Sahata, 2005).

Selain melaksanakan penswastaan institusi zakat dan mempelbagaikan kaedah

kutipan zakat untuk meningkatkan kutipan zakat, suatu langkah penting yang boleh

diambil adalah dengan memperluaskan sumber zakat, iaitu mengenakan zakat kepada

harta yang diikhtilaf (Sanep & Hairunnizam, 2005b).

Secara umumnya di zaman Rasulullah SAW, zakat telah dikenakan ke atas lapan

jenis harta iaitu unta, lembu, kambing, gandum, bijirin, kurma, perak dan emas.

(Musa, Arifin & Abdullah, 2007). Namun pada zaman ini, pelbagai jenis harta yang

berdaya-maju dan berupaya berkembang telah menghasilkan pendapatan yang

lumayan. Harta ini tidak terhad kepada emas, perak dan wang, pertanian, ternakan,

perniagaan serta galian sahaja seperti yang ada pada zaman permulaan Islam seperti

pendapatan dari hasil sewa, pendapatan penggajian, pendapatan profesional seperti

pendapatan doktor, arkitek dan peguam serta pendapatan dari surat-surat berharga

seperti saham dan bon (Noor Aini, 2006).

Sanep dan Hairunnizam (2005b) mengatakan bahawa jika difikirkan secara logik,

sekiranya pesawah padi perlu membayar zakat mengapa tidak dengan pemilik bidang

pertanian yang lain seperti ladang getah dan ladang kelapa sawit sedangkan mereka

juga memperolehi hasil yang lumayan? Hasil tersebut diperoleh dari pekerjaan

mereka dan perlu dikenakan zakat.

Jadual 7 di bawah dibangunkan daripada hasil dapatan kajian yang dijalankan oleh

Sanep dan Hairunnizam (2005b). Jadual ini menyenaraikan 4 jenis sumber harta baru

yang boleh dizakat seperti yang dicadang oleh pengkaji.

Hasil kajian Sanep dan Hairunnizam (2005b) juga mendapati secara umumnya

52.9% rakyat Malaysia bersetuju jika zakat dikenakan ke atas harta yang diikhtilaf

wajib zakat. Selain itu, peratus persetujuan bagi zakat pendapatan hasil pertanian

ialah 53.8% dan hasil galian ialah 73.2%. Peratusan bersetuju dengan pendapatan



(IDMAC2015) 375

ialah 42.7% berbanding tidak setuju hanya 15.5%. Senario yang sama bagi hasil

ternakan iaitu 41.9% bersetuju berbanding cuma 15.2% tidak bersetuju.



Jadual 7: Cadangan Sumber Baru Zakat Harta (Harta Diikhtilaf)

Sumber Kategori ‘Illah Syarat Kadar

1. Perolehan, Pendapatan Bebas, dan Professional

Pendapatan/ Perolehan a) Pekerjaan – gaji, upah Kekayaan

(emas, perak, wang)

Nisab dan Haul 2.5%

b) Perolehan Bebas – royalti, saham, bon,

honorarium

Kekayaan al-nama’

(pertanian)

Nisab sahaja 5% - 10%

c) Lain-lain – mas kahwin, hadiah Kekayaan

(emas, perak, wang)

Nisab sahaja 2.5%

2. Hasil Tanaman

Hasil Tahan Lama a) Pokok jangka panjang – Kopi, Koko Tahan lama / Kekayaan Nisab dan Haul 2.5%

b) Pokok jangka pendek – Bawang,

Kunyit, Halia, Kacang tanah

Tahan lama / Kekayaan Nisab tanpa Haul 2.5%

Hasil Tidak Tahan Lama a) Pokok jangka panjang – Kelapa sawit,

getah, dusun

Kekayaan Nisab dan Haul 2.5%

b) Pokok jangka pendek – Tomato, sayur-

sayuran.

Kekayaan Nisab tanpa Haul 2.5%

3. Hasil Ternakan

Hasil ternakan kecuali

an’am (unta, lembu dan

kambing)

a) Jangka panjang – Telur, susu Kekayaan/perniagaan (emas,

perak, wang)

Nisab dan Haul 2.5%

b) Jangka pendek – ayam daging, ikan

ternak, puyuh

Kekayaan/perniagaan (emas,

perak, wang)

Nisab tanpa Haul 2.5%

c) Ternakan lain – madu, telur penyu Kekayaan

(hasil pertanian)

Nisab tanpa Haul 5% atau 10%

4. Hasil Galian

Hasil bumi a) Boleh lebur – Timah, besi, tembaga Boleh lebur Nisab sahaja 20%

b) Tidak boleh dilebur – Permata, zamrud,

berlian, belerang, raksa, minyak

Kekayaan Nisab dan Haul 2.5%

Sumber: Sanep & Hairunnizam (2005b). Jurnal Syariah, 13(1), 149 – 162.



(IDMAC2015) 377

Pada 22 Jun 1997, Muzakarah Jawatankuasa Fatwa Kebangsaan telah memfatwakan bahawa

zakat ke atas pendapatan penggajian adalah wajib ke atas seseorang Islam yang layak. Oleh

itu, ada MAIN telah mengetengahkan kepentingan zakat pendapatan sama ada penggajian

atau pendapatan bebas untuk wajib dipatuhi oleh seseorang individu Muslim. Misalannya,

menurut Majlis Agama Islam Kelantan, harta-harta pendapatan yang diperoleh dari usaha

sama ada berbentuk gaji, elaun, ganjaran, pampasan atau pendapatan pindahan atau yang

diperoleh melalui kerjaya yang bercorak profesional, kepakaran atau kemahiran diri adalah

diwajibkan zakat apabila cukup nisabnya (Jabatan Mufti Kerajaan Negeri Kelantan, 12

September 1999). Majlis Agama Islam Johor turut sama menwajibkan gaji dan pendapatan

dikeluarkan zakat bila mana cukup syarat-syaratnya (Jabatan Mufti Kerajaan Negeri Johor,

17 April 2000). Selain itu, Majlis Agama Islam Negeri Perak juga berpendapat zakat wajib

dikenakan ke atas pendapatan (al-Mal al-Mustafad) (Jawatankuasa Syariah Negeri Perak,

1990).

Perkembangan Islam serta perubahan masyarakat yang berlaku membawa kepada kehendak

masyarakat ke arah pengurusan dan pentadbiran zakat yang lebih mantap dan cekap. Semasa

pemerintahan Khulafa’ al-Rashidin, pengurusan dan pentadbiran zakat melalui ijtihad begitu

ketara supaya umat Islam tidak ketinggalan atau terabai daripada mengerjakan kewajipan

berzakat. Misalannya dalam era pemerintahan Khalifah Umar al-Khattab, beliau telah

berijtihad mengenakan zakat ke atas kuda kerana kuda pada zamannya merupakan barang

komersil sedangkan pada zaman Rasulullah SAW kuda adalah harta yang tidak dikenakan

zakat kerana hanyalah alat untuk pertanian dan pengangkutan(Musa, Arifin & Abdullah,

2007).

Menurut Musa et al. (2007) ijtihad yang telah dibuat di zaman Khulafa’ al-Rashidin boleh

dirumuskan seperti berikut:

1. Pemerintah boleh menggunakan kuasa bagi menentukan zakat dibayar oleh semua

pihak yang telah cukup syarat sekalipun terpaksa mengisytiharkan perang terhadap

mereka;

2. Pemerintah boleh mengkaji semula hukum-hukum yang telah ditetapkan sebelumnya

dan mengubah hukum berkenaan bersesuaian situasi semasa;

3. Pemerintah boleh memperluaskan sumber zakat dengan mengenakan zakat ke atas

sesuatu harta yang baru.

Pada zaman ini, pelbagai sumber baru zakat harta sudah diterima pakai oleh pembayar zakat

dan institusi zakat. Misalannya, di Wilayah Persekutuan pelbagai jenis zakat seperti zakat

pendapatan, zakat perniagaan, zakat wang simpanan, zakat saham, zakat kwsp, zakat emas,

zakat perak, zakat tanaman, qadha zakat dan beberapa jenis kutipan lain yang diwajibkan dan

disunatkan kepada umat Islam seperti fidyah, sedekah dan sebagainya.(Muhsin, 2014)

Bagi mengenakan zakat ke atas harta, terdapat 5 pra-syarat yang perlu dipatuhi iaitu (1)

Pembayar zakat mempunyai milikan sepenuhnya ke atas harta tersebut; (2) harta tersebut

harta yang berdaya-maju dan boleh berkembang dengan berupaya menjana pendapatan

daripada harta tersebut; (3) nilai harta mestilah melebihi nilai nisab (nisab adalah nilai

kekayaan minimum yang dikenakan zakat); (4) kekayaan atau nilai harta yang ada melebihi

daripada keperluan asas; dan (5) harta tersebut mestilah kepunyaan pembayar zakat pada

tahun dizakat iaitu cukup haul (Asmah, Muslimah, Huzaimah & Nafisiah, 2013).



(IDMAC2015) 378

Institusi zakat mesti bersedia untuk menjadi lebih fleksibel kerana pada zaman ini hasil

pendapatan boleh diperolehi daripada pelbagai jenis pekerjaan. Institusi zakat perlu

melaksanakan penambahbaikan yang berterusan ke atas kecekapan perkhidmatan,

profesionalisme sumber manusia yang ada serta menjalankan promosi yang lebih agresif

untuk mewar-warkan kepada segenap lapisan masyarakat tentang kewajipan ibadah zakat.

PENUTUP

Institusi-institusi zakat sentiasa melalui proses penambahbaikan dari semasa ke sesama.

Penambahbaikan tersebut mencakupi semua aspek seperti melaksanakan proses penswastaan

yang mampu memperbaiki mutu kerja institusi zakat. Usaha tersebut juga dapat

meningkatkan kecekapan dan keberkesanan dari segi kutipan dan pengagihan dana zakat.

Dari aspek pembayar zakat pula, institusi zakat berusaha untuk menambahbaik kemudahan

pembayaran zakat supaya tidak membebankan pembayar zakat untuk berzakat.

Perkembangan teknologi telah banyak digunapakai untuk kemudahan semua pihak yang

terlibat dengan kutipan dan pengagihan zakat. Dengan adanya kemudahan ini, tiada lagi

sebab pembayar zakat liat untuk menunaikan tanggungjawab berzakat mereka.

Peningkatan kutipan setiap tahun di semua negeri perlu disusuli dengan pengagihan yang

cekap untuk memaksimumkan manfaat wang zakat yang diperoleh daripada pembayar-

pembayar zakat. Ini dibuat agar setiap asnaf tidak tertinggal untuk menikmati hak-hak

mereka. Pengurusan zakat yang profesional dan cekap mampu menjadikan zakat sebagai

instrumen kemakmuran yang hakiki kepada negara dan umat Islam keseluruhannya.

Kefakiran dan kemiskinan akan dapat ditangani dengan bijaksana, malahan ekonomi negara

mampu dipertingkatkan melalui kutipan dan agihan zakat yang sistematik dan berkesan.

RUJUKAN

Al Qaradhawi, Y. (1969) Fiqh al Zakah: A comparative study of zakah, regulations and

philosophy in the light of Qur’an and Sunnah. Volume I. Diambil dari

http://monzer.kahf.com/books/english/fiqhalzakah_vol1.pdf.

Anwar Muhammadali. (2014). Undang-Undang Pentadbiran Zakat Pada Zaman Awal Islam.

Proceeding of the International Conference on Masjid, Zakat and Waqf (IMAF 2014),

1-2 December 2014, Kuala Lumpur, Malaysia, 124-139.

Mohamad Idham Md Razak, Roaimah Omar, Maymunah Ismail, Afzan Sahilla Amir

Hamzah, & Mohd Adnan. (2015). Kepatuhan Pembayaran Zakat: Peranan Ekonomi

Politik Islam. The 8th ISDEV International Islamic Development Management

Conference (IDMAC2014), 9-10 Disember 2014, USM Pulau Pinang.

Hairunnizam Wahid, & Sanep Ahmad. (2014). Faktor Mempengaruhi Tahap Keyakinan

Agihan Zakat: Kajian Terhadap Masyarakat Islam di Selangor. Jurnal Ekonomi

Malaysia, Vol.48(2), 41 – 50.

Hairunnizam Wahid, Sanep Ahmad, & Radiah Abdul Kader. (2012). Cadangan

Penyetempatan Pengagihan Zakat di Malaysia: Adakah Amil Sudah Bersedia? Jurnal

Ekonomi Malaysia, 46(2), 17-27

Hamizul Abdul Hamid. (2012). Esklusif Zakat. Selangor: Galeri Ilmu Sdn Bhd.

http://monzer.kahf.com/books/english/fiqhalzakah_vol1.pdf



(IDMAC2015) 379

Hamizul Abdul Hamid. (2011). Zakat Terapi Kekayaan. Selangor: Grup Buku Karangkraf

Sdn Bhd.

Husein Sahata. (2005). Kaedah Agihan Zakat Harta: Pengertian, Sistem dan Agihannya.

Terj. Hamid Fahmy Zarkasyi dan Harun Ar-Rashid Tuskan. Kuala Lumpur: : Pustaka

Al-Shafa.

Laporan Zakat PPZ-MAIWP. (2013).

Laporan Zakat PPZ-MAIWP. (2014).

Mohamad Idham Md Razak, Roaimah Omar, Maymunah Ismail, Afzan Sahilla Amir

Hamzah, & Mohd Adnan Hashim. (2013). Overview of Zakat Collection in Malaysia:

Regional Analysis. American International Journal of Contemporary Reserch,

Vol.3(8), 140-148.

Mohamed Zamerey Abdul Razak Al-Dawood. (2005). The Role of Zakat in Risk

Management for the Poor: The Experience of Selangor Zakat Centre. Diambil dari

http://www.takaful.coop/images/stories/ICMIF_Series_of_Articles_No._2.

_The_Role_of_Zakat_in_Risk_Management_for_the_poor.pdf

Mohd Faisol Ibrahim. (2013). Analisa Ketidakselarasan Metodologi Bayaran dan Kutipan

Zakat Harta oleh Institusi-institusi Zakat di Malaysia. Prosiding The 5th

Islamic

Economics System Conference (iECONS2013), dianjurkan oleh Fakulti Ekonomi dan

Muamalat, Universiti Sains Islam Malaysia, Kuala Lumpur, 4-5 September 2013, 165-

176.

Mohd Yahya Mohd Hussin, Fidlizan Muhammad, & Mohamad Ali Roshidi Ahmad. (2013).

Kepatuhan Membayar Zakat : Analisis Kutipan dan Ketirisan Zakat Fitrah di Selangor.

Jurnal Syariah, Jil.21(2), 191–206.

Muhsin Nor Paizin. (2014). Amalan Dakwah Zakat Di Wilayah Persekutuan Malaysia: Satu

Pemerhatian. Proceeding of the International Conference on Arabic Studies and Islamic

Civilization, iCasic2014 (e-ISBN978967-11768-4-9),45, Kuala Lumpur: MALAYSIA.

Mujaini Tarimin. (2012). Zakat Al Mal Al Mustafad Amalan Dan Pengalaman Di Malaysia.

Malaysia : Pusat Pungutan Zakat.

Musa Ahmad, Arifin Md.Salleh & Abdullah Said. (2007). Penerokaan Sumber Baru Zakat di

Malaysia. Jurnal Pengurusan JAWHAR, Vol.1(1), 73 – 82.

Noor Aini Ali. (2006). Analisis Perakaunan Zakat Di Malaysia. Jurnal Syariah, Vol.14(2),

35-47.

Norazlina Abd.Wahab, & Abdul Rahim Abdul Rahman. (2012). Productivity growth of zakat

institutions in Malaysia: An application of data envelopment analysis. Studies in

Economics and Finance, Vol.29(3), 197-210.

Nor Shahrina Mohd Rafien, Abd Halim Mohd Noor, Zunaidah Ab Hasan & Azhana Othman.

(2013). Not-for-profit Religious Organization in Malaysia: A Case on Zakat Institution.

Chapter in Book: 'Islamic Philanthropy For Ummah Excellence", 239-249, Institut

Kajian Zakat (IKaZ). Diambil dari http://versys.uitm.edu.my/

prisma/view/viewPdf.php?pid=36191

Portal Rasmi Fatwa Malaysia. http://www.e-fatwa.gov.my/

Ridzwan Bakar, Riyad Neman Darwazeh, & Wardah Sakinah. (2016). “Privatization effects

on Zakat and dividend: Empirical evidence from Malaysia and Jordan”, Journal of

Entrepreneurship, Business and Economics, Vol. 4(1), 1–21.1.

Sanep Ahmad & Hairunnizam Wahid. (2005a). Persepsi Agihan Zakat dan Kesannya

terhadap Pembayaran Zakat Melalui Institusi Formal. Jurnal Ekonomi Malaysia, 39, 53

– 69.

http://versys.uitm.edu.my/

http://www.e-fatwa.gov.my/



(IDMAC2015) 380

Sanep Ahmad & Hairunnizam Wahid. (2005b). Sumber Zakat: Perluasan Terhadap Harta

yang Diikhtilaf. Jurnal Syariah, 13(1), 135 – 162.

Sanep Ahmad, Hairunnizam Wahid & Adnan Mohamad. (2006). Penswastaan institusi zakat

dan kesannya terhadap pembayaran secara formal di Malaysia. International Journal of

Management Studies (IJMS), 13(2), 175-196.

http://www.aynorablogs.com/2013/04/cara-mudah-bayar-bil-di-pejabat-pos.html#ixzz3

qIgsdf3H. Diambil pada 1 November 2015.

http://www.e-fatwa.gov.my/fatwa-negeri/keharusan-membayar-zakat-melalui-kad-

kreditbank-islam-dan-kewajipan-qadha-zakat. Diambil pada 1 November 2015.

http://theskop.com/2014/07/bayar-zakat-guna-telefon-pintar-atau-tablet-sahaja/ Diambil pada

1 November 2015.

http://www.zakatpahang.my/v2/

Kad kredit kaedah terbaharu bayar zakat. (Bernama, 03/10/2014)

http://ww1.utusan.com.my/utusan/Bicara_Agama/20140103/ba_02/Kad-kredit-kaedah-

terbaharu-bayar-zakat#ixzz3qJWjk3SB. Diambil pada 1 November 2015.

http://www.aynorablogs.com/2013/04/cara-mudah-bayar-bil-di-pejabat-pos.html#ixzz3 qIgsdf3H

http://www.aynorablogs.com/2013/04/cara-mudah-bayar-bil-di-pejabat-pos.html#ixzz3 qIgsdf3H

http://www.e-fatwa.gov.my/fatwa-negeri/keharusan-membayar-zakat-melalui-kad-kreditbank-islam-dan-kewajipan-qadha-zakat

http://www.e-fatwa.gov.my/fatwa-negeri/keharusan-membayar-zakat-melalui-kad-kreditbank-islam-dan-kewajipan-qadha-zakat

http://theskop.com/2014/07/bayar-zakat-guna-telefon-pintar-atau-tablet-sahaja/

http://ww1.utusan.com.my/utusan/Bicara_Agama/20140103/ba_02/Kad-kredit-kaedah-terbaharu-bayar-zakat#ixzz3qJWjk3SB

http://ww1.utusan.com.my/utusan/Bicara_Agama/20140103/ba_02/Kad-kredit-kaedah-terbaharu-bayar-zakat#ixzz3qJWjk3SB

Presentations & Public Speaking

Azura Mohd Noor & Ram Al Jaffri Saad