Najczęstsze zaburzenia występujące w rozwoju mowy u

dzieci Według Leona Kaczmarka zaburzenie mowy polega na nieumiejętności właściwego zbudowania wypowiedzi lub też jej rejestrowania. Klasyfikując te zaburzenia uwzględniamy momenty występujące w poszczególnych składnikach wypowiedzi: treści, formy i substancji.

Wyróżniamy (wg Kaczmarka):• zaburzenia treści,• zaburzenia języka,• zaburzenia substancji.

Zaburzenia treści

• dotyczą procesu uogólnienia, abstrakcji i logiki w budowanych tekstach oraz ukierunkowania w myśleniu np. rozkojarzenia, zaburzenia krytycyzmu.

Zaburzenia języka

• przede wszystkim niemota, czyli brak mowy oraz afazję – alalię niedokształconą.

Zaburzenia substancji i strony fonetycznej mowy

• występują w dwóch płaszczyznach:

a) suprasegmentalnej, to jest dotyczącej akcentu, melodii i rytmu, np. jąkanie,

b) segmentalnej – niewłaściwej realizacji fonemów w mowie i w piśmie.

Klasyfikacja zaburzeń mowy wg Ireny Styczek z uwzględnieniem ich przyczyn

• zaburzenia zewnątrzpochodne, środowiskowe; Nie stwierdza się defektów anatomicznych ani

psychoneurologicznych, nie są to więc typowe wady wymowy a zaburzenia.

• zaburzenia wewnątrzpochodne

-uszkodzenie struktur korowych powodujące częściową lub całkowitą utratę mowy (afazję), brak rozwoju mowy (alalię) i zaburzenia w jej rozwoju (dyslalię),

-dysglosia – zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania na skutek uszkodzenia ośrodków i dróg unerwiających narządy mowy (artykulacyjne, fonacyjne, oddechowe).

• zakłócenia znajomości języka polegające na opóźnionym jego przyswajaniu lub utracie (częściowej lub całkowitej) występują w zakresie systemu leksykalnego, gramatycznego oraz fonetycznego,

• zakłócenia w realizacji głosek i cech prozodycznych mowy przy dobrej znajomości języka

• zakłócenia mieszane.

Klasyfikacja wg objawów (I. Styczek)

Zaburzenia mowy

• jąkanie – zaburzenie płynności realizacji ciągu fonicznego; wraz z płynnością zostaje zaburzony akcent i intonacja (S. Grabias); to wynik zaburzenia koordynacji pracy narządów: oddechowego fonacyjnego i artykulacyjnego, przy współwystępującym wzmożonym napięciu mięśni związanych z aktem mowy (G.Demel);

Aż 90% jąkania pojawia się w znaczących dla dziecka okresach rozwojowych: gdy zaczyna mówić, rozpoczyna naukę szkolną oraz gdy dojrzewa płciowo.

• Wg A. Grzybowskiej i Z. Tarkowskiego jąkanie może być spowodowane:

1. trudnością w wyrażaniu myśli,

2. ośmieszaniem dziecka,

3. nakłanianiem dziecka do wypowiedzi w chwilach, gdy nie ma ono na to ochoty,

4. nieuważnym słuchaniem np. przez rodzica,

5. silnym pobudzeniem emocjonalnym.

Przyczyny jąkania według W. Johnson

• dziedziczność,• przestawianie dziecka z lewej ręki na prawą,• uszkodzenia mózgu, choroby,• zaburzenia emocjonalne,• naśladownictwo,• nerwowość,• dyskoordynacje między myśleniem a mową,• stosowanie przez rodzinę kar; zbyt silna

koncentracja uwagi na niepłynności mowy dziecka.

Rodzaje terapii (jąkanie)

• pośrednia (uzyskanie poprawy płynności przez oddziaływanie na jego osobowość, środowisko domowe, ale bez treningu mówienia,

• bezpośrednia (uzyskanie poprawy płynności poprzez trening mówienia),

• kompleksowa (połączenie terapii pośredniej i bezpośredniej).

Alalia

• rozwojowe zaburzenie mowy,• przyczyna: uszkodzenia struktur korowych

mózgu jeszcze przed opanowaniem mowy, z zachowaniem prawidłowego słuchu.

• dzieci cierpiące na alalię porozumiewają się za pomocą gestów i onomatopej. Z czasem są w stanie opanować coraz szersze słownictwo i porozumiewać się mową, często jednak dość niewyraźną.

Oligofazja

• zaburzenie mowy występujące u dzieci (oraz dorosłych) upośledzonych umysłowo,

• charakterystyczne jest ubogie słownictwo, monotonna wymowa, wadliwa artykulacja, trudność w budowie zdań, głos jest zazwyczaj cichy, lub też odwrotnie - bardzo głośny, mowa przyspieszona lub też bardzo spowolniona,

• zaburzenie leczone terapią logopedyczną.

Inne zaburzenia

• giełkot – wzmożone tempo ciągu fonicznego,• mowa bezkrtaniowa – bezgłos, niewłaściwa

realizacja oddechu a także natężenia i barwy głosu,

• Dyzartia,• Reranie – nieprawidłowa wymowa głoski r,

Inne zaburzenia – c.d.

• Szeplenienie – wypowiadanie sz zamiast s,• Kappacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski

k, która jest często zamieniana na głoskę t,• Lelanie – wadliwe wymawianie głoski l, np.

lala – jaja.

Czym różni się zaburzenie mowy od wad wymowy?

• wady wymowy dotyczą tylko artykulacji (sposób wypowiadania głosek),

• zaburzenia mowy dotyczą poziomu wymowy, ale również innych poziomów języka – np. odmiany wyrazów w zdaniach, zależności pomiędzy wyrazami i wiele innych.

• Dzieci w klasach „0” powinny prawidłowo wymawiać wszystkie głoski i budować zdania poprawne gramatycznie;

• Wypowiedź powinna posiadać właściwą linię prozodyczną (rytm, melodię, akcent),

• Na podstawie mowy dziecka w siódmym roku życia możemy zróżnicować je jako dojrzałe lub niedojrzałe do podjęcia nauki szkolnej.

• W siódmym roku życia, gdy mowa powinna być już ukształtowana, wadami wymowy będą wszelkie odchylenia od normy.

• Dzieci nie wyrastają z wad wymowy; jedynie terapia może im pomóc.

Przyczyny wad wymowy

• Niesprawność mięśni języka (krótkie wędzidełko języka nie powoduje trudności w wymowie),

• Upośledzenie ostrości słuchu,• Trudności w oddychaniu,• Utrwalenie międzyzębowej pozycji języka (podczas

mówienia, ale również podczas spoczynku i przy połykaniu),

• Brak siekaczy,• Nieprawidłowość zgryzowa (może powodować nawyk

wsuwania języka między zęby).

Warto wiedzieć, że przyczyny wad wymowy z czasem mogą ustąpić, jednak nieprawidłowości w wymowie, pomimo tego, wymagają pomocy logopedy.

Wady wymowy• Nosowanie - Głoski nosowe m, mi, n, ni, ę, ą- wymawiane są jak ustne

i odwrotnie.

Wyróżnia się nosowanie:

- zamknięte,

- otwarte,

- mieszane.

Przyczyną nosowania zamkniętego jest niedrożność jamy nosowo- gardłowej na skutek częstych stanów kataralnych, przerostu trzeciego migdałka lub polipów.

• Sygmatyzm (seplenienie) - wadliwa realizacja głosek z grupy tzw. trzech szeregów: syczącego, szumiącego i ciszącego, czyli s, z, c, dz; sz, ż, cz, dż oraz ś, ź, ć, dź.

Seplenienie

• międzyzębowe- w czasie wymowy głosek jednego z szeregów, albo wszystkich trzech język wsuwa się między zęby, wada ta nie ustępuje samoistnie, lecz wymaga wielu ćwiczeń z terapeutą,

• boczne - dotyczy również głosek trzech szeregów, podczas wymowy język ułożony jest niesymetrycznie, dźwiękom towarzyszy nieprzyjemne brzmienie,

• seplenienie wargowozębowe - język nie bierze udziału w ich wymowie. Głoski wymawiane są wargami charakterystycznie wysuniętymi do przodu, jak podczas wydmuchiwania powietrza,

• sygmatyzm nosowy - przy artykulacji głosek powietrze wydostaje się przez nos.

Dyslalia całkowita (bełkot)

• nieprawidłowa wymowa polegająca na opuszczaniu, zastępowaniu lub deformowaniu prawie wszystkich głosek. Wymowa dzieci z tego rodzaju dyslalią jest prawie w ogóle niezrozumiała.

Opóźniony rozwój mowy

• Stwierdza się, gdy mowę dziecka określamy jako znajdującą się poniżej normy przewidzianej dla danego wieku.

Opóźniony rozwój mowy

• późne gaworzenie,• późne rozpoczęcie mówienia,• późne pojawianie się zdań.

Opóźnione pojawienie się np. mowy przyczynia się do trudności w czytaniu i pisaniu dziecka w siódmym roku życia, u którego z powodu opóźnienia rozwoju mowy prawdopodobnie nie będzie ona odpowiednio wykształcona i będzie znajdowała się poniżej normy.

• Nie powinno się mylić opóźnionego rozwoju mowy z wadami wymowy.

• U dziecka w siódmym roku życia, które w wyniku opóźnienia rozwoju mowy, nie będzie wymawiało wszystkich głosek itd. nie łatwo jest stwierdzić wadę wymowy, ponieważ nie wiadomo, czy dana nieprawidłowość spowodowana jest opóźnieniem (w późniejszym okresie prawdopodobnie mowa się ukształtuje), czy wadą wymowy.

Przyczyny opóźnionego rozwoju mowy

• czynniki wrodzone,• czynniki dziedziczne,• opóźnienie rozwoju umysłowego,• słaba pamięć słuchowa, oraz słuch

fonematyczny,• odrzucenie spowodowane pojawieniem się

młodszego rodzeństwa w domu (tylko u niektórych dzieci).

Proste opóźnienie rozwoju mowy

• nie występują zmiany anatomiczno – fizjologiczne,• Jest to znacznie wolniejszy rozwój mowy, ale wg wszystkich

przewidzianych elementów rozwojowych• Przyczyną między innymi jest (nie u wszystkich) brak reakcji

osób dorosłych na krzyk dziecka, co powoduje opóźnienie kształtowania się umiejętności porozumienia z otoczeniem. Dla niego krzyk jest narzędziem, którym posługuje się w układzie komunikacyjnym do przesyłania informacji na odległość (B. Rocławski).

• Zdarza się, że nagle dziecko dorównuje rówieśnikom pod względem rozwoju mowy i nie potrzebuje pomocy logopedy (w przypadku prostego opóźnienia mowy).