1

GIAÛI PHAÃU BOÄ MAÙY TIEÁT NIEÄU VAØ CAÙC KYÕ THUAÄT THAÊM

KHAÙM CÔ BAÛN

BS BUØI ANH THAÉNG

A/ THAÄN :Laø moät taïng naèm sau phuùc maïc caïnh coät soáng . ÔÛ

ngöôøi lôùn daøi trung

bình 9 – 12 cm , roäng töø 4 – 6 cm vaø daøy töø 3 – 4 cm. Troïng

löôïng cuûa 2 thaän trung bình laø 1/ 240 troïng löôïng cô theå (

theo Wald ) .ÔÛ nam tö 250 – 340 g vaø nöõ töø 230 – 310 ( theo

Allen ).Theo Smith thì 4,47g / kg ôû nam vaø 4,29g / kg ôû nöõ.

Thaän traùi thöôøng lôùn hôn thaän phaûi laø do thaän traùi khoâng bò ñeø

nhö gan vaø tónh maïch thaäïn traùi to hôn ngaén hôn so phaûi.

Lôùp ngoaøi cuøng laø bao Gerota bao bocï thaän , môõ quanh thaän

vaø thöôïng thaän.

Môõ quanh thaän thaáy döôùi daïng moät daûi saùng treân KUB

Voõ thaän bao saùt thaän , khoâng thaáy treân phim.

Nhu moâ thaän goàm voû vaø tuûy

Xoang thaän goàm caùc ñaøi beå thaän vaø heä thoáng maïch maùu.

2

Vò trí :Thaän traùi naèm cao hôn thaän phaûi Vì thaän phaûi coù gan

ñeø vaøo.Cöïc treân thaän traùi ôû bôø treân ñoát D 12 vaø cöïc döôùi ôû

giöõa thaân ñoát L2.

Thaän phaûi cöïc treân thaáp hôn cöïc treân thaän traùi ñoä 1 –

2cm , cöïc döôùi thaän

Phaûi ôû khoaûng giöõa L3 L4.

Cöïc treân thaän caùch xa coät soáng töø 4 – 5 cm

Cöïc döôùi thaän caùch xa coät soáng töø 6 – 7 cm

Khi so saùnh baèng Xquang ngöôøi ta thaáy 2 thaän coù theå di ñoäng

vaø vò trí cuûa noù thay ñoåi trong khoaûng 0,1 – 6,5 cm tuøy theo

nhòp thôû vaø tö theá thaân ngöôøi ( Theo Mudi vaø Van Newis ).

B/ BEÅ THAÄN :

Beå thaän chia ra laøm 2 – 3 ñaøi lôùn , roài laïi taùch ra laøm 6 – 12

ñaøi nhoû. Kích thöôùc trung bình cuûa beå thaän laø 2 x 2 cm , dung

tích trung bình laø 7 cm coù khi tôùi 12 cm.

Tæ leä hình daùng beå thaän theo meschan :

3

Hình chieáu cuûa beå thaän leân thaønh sau thaân ngöôøi laø töù giaùc

Bary – moirand.Do 2 ñöôøng ngang –Treân ñi qua ñöôøng giöõa

thaét löng L1

Döôùi ñi qua # # # # L2 Vaø 2

ñöôùng doïc laø

Bôø trong laø coät soáng

Bôø ngoaøi laø ñöôøng caùch coät soáng 5 cm

C/ NIEÄU QUÛAN :

Chieàu daøi trung bình laø 25 – 35 cm.ñöôøng kính thay ñoåi töø 3

– 7 mm.Nieäu quaûn phaûi ngaén hôn traùi ñoä 1 – 2cm.

Höôùng ñi doïc theo bôø coät soáng.Nieäu quaûn thaønh …

Hai loã nieäu quûan ôû ñaùy tam giaù baøng quang maø ñænh laø loã

trong cuûa nieäu ñaïo.Khoaûng caùch 2 loã nieäu ñaïo khi co boùp laø

2,5 cm , khi baøng quang daõn thì tôùi 3,5 – 5 cm.

Trong ñieàu kieän bình thöôøng thì nieäu quaûn coù di ñoäng do soùng

nhu ñoäng vaø toác ñoä laø 1,5 – 2 cm / giaây.

Nieäu quaûn coù 3 choã heïp sinh lyù

Ñoaïn khuùc noái

Ñoaïn giao nhau vôùi ñoäng maïch chaäu

Ñoaïn nieäu quaûn noäi thaønh. Caùc ñoaïn naøy hay löu giöõ soûi .

D/ BAØNG QUANG :

4

Dung tích trung bình laø 150 – 300 ml ( Khi moùt ñaùi ) , ôû nöõ

dung tích lôùn hôn ôû nam ñoä 150 – 200 ml.

Luùc bí ñaùi dung tích coù theå leân 3 – 4 lít.

Aùp löïc baøng quang khi chöùa nöôùc laø 4 –6 mmHg ( theo

simons ). Luùc ñi tieåu aùp löïc taêng tôùi 15 mm Hg ( Theo graves

)

E/ CAÙC KYÕ THUAÄT.

+/ KUB

+/ UIV

+/ CTSCANNER

+/ MRI

+/ US

+/MOÄT SOÁ KYÕ THUAÄT KHAÙC: Nhö chuïp beå thaän ngöôïc

doøng – Chuïp baøng quang nieäu ñaïo qua da – Chuïp ñoäng maïch

thaän …

KUB:

Coøn goïi Plain film hay scout film

A/ Muïc ñích : Chuû yeáu tìm saïn thaän

5

B/ Söûa soan beänh nhaân : yeâu caàu buïng phaûi saïch ( Khoâng thaáy

hôi trong ruoät – Khoâng thaâyù caùc chaát caûn quang )

- Suùc röûa ruoät baèng caùch thuït thaùo

- Suùc röaû baèng thuoác :

C/ Kyõ thuaät :

- Phiaù döôùi phaûi laáy ñöôïc khôùp mu

- Phaûi chuïp tö theá naèm

- Phim chuïp :Côû 30 x 40 cm.neáu coù ñieàu kieän duøng phim 36

x43 cm

D/ Ñoïc phim :

6

1/ Khoâng thaáy boùng thaän ôû hoá thaän :

- Do kyõ thuaät : Tia yeáu – Choàng laáp hình

- Do khoâng coù thaän baåm sinh( Congenital absence ) : Tyû leä

1/ 1000 luùc sinh hay keøm baát thöôøng khaùc nhö thoâng lieân

thaát ( ventricular septal defect ) vaø thoaùt vò naõo maøng naõo

( Meningomyelocele) ..

- Do ñaõ caét thaän ( Post nephrectomy )

- Do thaän laïc choã ( displace hay ectopic )

- Maùu tuï quanh thaän ( Perinephríc hematoma )

- U thaän

- AÙpxe quanh thaän ( Perinephric abscess )

- Hình aûnh thaän naèm trong khung chaäu :

2/ Thaáy boùng thaän lôùn 1 beân :Goïi thaän lôùn khi truïc cuaû thaän

lôùn hôn 4.5 laàn ñoát soáng ( Goïi chæ soá Meschan )

- Thaän chöôùng nöôùc

- U thaän

- Thaän to buø tröø

- Vieâm thaän caáp

Neáu thaän lôùn 2 beân coù theå do :

- Thaän ña nang

- ÖÙ nöôùc 2 beân

- U caû 2 thaän

- Vieâm caû 2 beân

7

3/ Thaáy boùng thaän nhoû: Khi tröïc thaän nhoû hôn 3 laàn ñoát soáng

).Moät soá taùc giaû cho raèng ôû VN teo khi thaän < 9 cm ?

- Vieâm thaän maõn

- Baát saûn thaän : maàm thaän sô hoaù khoâng phaùt trieån

4/ Xem cô ñayù chaäu : Boùng cô chaïy töø D12 tôùi maøo chaäu

5/ Xem Calci trong thaän : Chuû yeàu laø soûi

Khoâng xem khi phim laø UIV

Nguyeân nhaân :

+ Chính : Nhieãm truøng

+ Thuaän lôïi : Naèm laâu gaây nhieãm truøng taïo soûi.

Roái loaïn chöùc naêng caän giaùp.

+ Do chuyeån hoaù :

- Loaïn döôõng Calci : Beänh lyù ñöôøng tieâu hoaù ( haáp thu

nhieàu Vita D – uoáng söõa nhieàu ) . Beänh lyù heä xöông ( beänh

Paget – Uoáng thuoác nhoùm Sreroid )

- Loaïn döôõng Oxalate: AÊn nhieàu Chocolat

_ Taêng ure huyeát: Beänh Gout

Khoaûng 70% soûi laø khoâng tìm thaáy nguyeân nhaân.

Tyû leä : Khoaûng 2/ 10.000 daân .

Tuoåi khoaûng 40.Tyû leä nam/nöõ laø 4/2.

Soá löôïng : Nhieàu

Khoái löôïng : Thay ñoåi töø vaøi gam Kilo

Hình daùng : Troøn ( Nhu moâ thaän )

Tam giaùc ( Beå thaän )

8

Daøi ( Nieäu quaûn )

Vò trí : Naèm nhu moâ ( Beù vaø ít phaùt trieån )

9

Beå thaän ( Nguy hieåm neáu nhoû hay xuoáng nieäu quaûn

vaø keït laïi )

Hình aûnh :

Coù theå khaûo saùt qua sieâu aâm:Haïn cheá neáu soûi ôû khung chaäu.

Neáu ruoät nhieàu hôi.

Khaûo saùt qua Ct :Theo Bosniak laø toát.

Khaûo saùt treân Xqung : Chia laøm 3 nhoùm

a/ Soûi caûn quang ( Opaque ) Chieám 75%: Chöaù caùc thaønh

phaàn nhö calcium phosphate – Calcium oxalate

Chieám 15% : Chöùa caùc loaïi

Truvite

10

b/ Soûi caûn quang keùm ( Poor opaque ) : Cystine Ñoä 2%

Ta thaáy ñoä caûn quang keùm gai ngang ñoát soáng

c/ Soûi khoâng caûn quang ( Non opaque ) : Uric acid Ñoä 10% –

xanthine vaø Mucoprotein laø hieám gaëp.

Moät soá ñaëc ñieåm:

Thaønh phaàn Tyû

troïng

Hænh aûnh Ñaëc ñieåm

Phosphat calci 22g/ml Soûi san hoâ bôø ñeàu Caûn quang

ñaäm

Oxalat 10.8 g.

ml

Bôø xuø xì nhieàu gai Hya gaëp ôû

nhieãm truøng

tieåu - Gout

Uric 1.4

g/ml

Troøn ñeàu – nhaün

11

Cysrtin Caûn quanh nhaït

Buøn calci

Phosphat

amoniac -

magie

4.1

g/ml

Soûi san hoâ Caûn quang

ñaäm

Sulfamid Ñieàu trò

Sulfamid laâu

ngaøy

Chuù yù : caùc noát caûn quang khaùc coù theå gaëp

+ Tuí maät: Hình aûnh soûi tuùi maät söù coù theå laàm saïn thaän phaûi

Hay soûi tuùi maät laàm voâi hoaù suïn söôøn – Soûi thaän

12

+ Soûi tuî

+ Soûi tónh maïch vuøng chaäu

+ Voâi hoaù caùc maïch mauù lôùn

+ Haïch

Lâm sàng :

13

14

UIV

Hình :

Thuoác caûn quang

Lịch sử :

Tháng 1/1896 phát hiện iode hấp thụ tia x

1927 chụp mạch máu não với iode 22%

1927 Scheing tổng hợp chất selectan

1950-1960 tổng hợp vòng Benzen có 3 iode như urography và

ispaque

1968 giới thiệu CM non ionic

15

1970 giới thiệu VM non ionic thẩm thấu thấp

Phaân loaïi :

+ Negative CM

Gases

Air

Co 2

+ Positive : Baso 4 vaø iodinated CM

Tan trong nöôùc Oily CM

Monomer ionic Dimeric ionic

Monomer nonionic Dimeric nonionic

Coâng thöùc moät soá chaát caûn quang :

16

Vieát taét :Low – osmolar

Nonionic : Cm khoâng chöùa caùc cation nhö Na+ hay megluime

Một số ví dụ :Nhóm Ionid và non ionic

.Nồng độ cao hơn huyết thanh 5-8 lần

. Phân thành nhóm ion như Na+ có hại cho cơ thể

. Rẻ tiền

. Có hại cho cơ thể

Độ thẩm thấu cao hơn huyết thanh 2 lần

Không phân thành ion co hại cho cơ thể.

Đất tiền

Ít tác dụng phụ.

Kết luận : Thuốc cản quang chú ý + Nhóm ionic và non ionic

+ Áp lực thẩm thấu cao hay thấp ( 500 – 800 mOsm/Kg/H2o là thấp và từ

1500 mOsm/Kg/H2o là cao ).áp lực thẩm thấu máu # 295.

+ Độ nhớt

Đặc tính lý hóa một số CM trên thị trường

Tên Nồng độ

mg/ml

vicosity mOm/kg/H2o Na+

Mmol/l

Ca+2

Mmol/l

iodixanol 320 11.4 290(iso)

17

iotrolan 300 8.1 320(iso)

iobitridol 300 6.0 700(low)

iomeprol 300 4.5 520(low)

iomeprol 400 12.6 730(low)

iopromide 300 5.4 610(low)

Ioversol 300 5.5 650(low)

ioxaglate 320 7.5 580(low)

Phaûn öùng phuï :

Theo moät ñieàu tra :

1/ Nheï :Buoàn oùi – Noùng maët

Ñieàu trò : Chaán an b/n .

2/ Dò öùng :Noåi maån , ngöùa

Ñieàu trò : Antihistamin – Corticoid ( Dexam 4 mg IV ).

3/ Naëng

+ $ hoâ haáp :Khoù thôû

+ $ Toaøn thaân :Kích ñoäng – reùt run – Ngeït thôû …

18

+$ shock : Truî maïch – haï huyeát aùp – Nhòp nhanh …

Ñieàu trò : Thoâng ñöôøng thôû ( Oxy – Hoâ haáp nhaân taïo ..

Corticoide IV

Buø nöôùc ñieän giaûi :Nacl 0,9% …

Tyû leä cheát do thuôùc khoâng roõ vaø khoâng chính xaùc.Coù taùc giaû

cho laø :1/14.000 tôùi 1/170.000 b/n

Ngöøa phaûn öùng :