User’s Guide to Measuring Public Administration Performance (in Mongolian)

1ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ

“ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉÃ ÕÝÌÆÈÕ¯É”

2 ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ




“ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË

Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉÃ ÕÝÌÆÈÕ¯É”

ÕÝÐÝÃËÝÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ

2010 îí



DDC 352.2

T-594

ISBN -978-99929-961-4-5

©2009. Í¯ÁÕÕ-èéí Çîõèîã÷èéí ýðõ.

ÌÕÇ 9 òºñºë, Í¯ÁÕÕ, Ìîíãîë óëñ,

Á¿õ ýðõ õóóëèàð õàìãààëàãäñàí áîëíî.

Ýíý áàðèìò áè÷ãèéã àøèãëàõòàé õîëáîîòîé àñóóäëààð Í¯ÁÕÕ-èéí Îñëî äàõü

Çàñàãëàëûí òºâä õàíäàíà óó!

Õàâòàñíû äèçàéí õèéñýí Êèéí Ìåäèà êîìïàíè

Í¯ÁÕÕ Îñëî äàõü Çàñàãëàëûí òºâ

Àðä÷èëñàí çàñàãëàëûí á¿ëýã

Õºãæëèéí áîäëîãûí òîâ÷îî

Áîðãàòà 2Á

Îñëî 0650

Íîðâåãè óëñ

Àíõíû õýâëýë-2009 îíû 6-ð ñàð

Àíãëè õýëíýýñ îð÷óóëñàí: Ö.Àëòàíãýðýë

Õÿíàí òîõèîëäóóëñàí: ß.Î÷èðñ¿õ

Òåõíèê ðåäàêòîð: Î.Õàòàíáîëä



ÇÎÕÈÎÃ×ÈÄ:

Êåâèí Áðàóí

Ñààðà Ðåïó÷è

ÐÅÄÀÊÒÎÐ:

Ìàðèå Ëàáåðã, Éîõèì Íàõåì

Í¯ÁÕÕ Îñëî äàõü çàñàãëàëûí òºâ

ÒÀËÀÐÕÀË

Åðºíõèé ø¿¿ìæëýã÷ýýð àæèëëàñàí Âåðåíà Ôðèö (Äýëõèéí áàíêíû óëñûí ñàëáàðûí

çàñàãëàë), Ïàòðèê Êåóëèéðñ, Í¯ÁÕÕ (Àðä÷èëñàí çàñàãëàëûí á¿ëýã), Æîå Õ¿¿ïåð

(Í¯ÁÕÕ-èéí Áðàòèñëàâ äàõü Á¿ñ íóòãèéí òºâ), ìºí Íîõà Åë-Ìèêàâè (Í¯ÁÕÕ

Îñëî äàõü Çàñàãëàëûí òºâ), Àëåêñàíäðà Âèëäå, Àäåë Àáäåëàòèô, Äàíèà Ìàðçîóêè

(Àðàáûí óëñóóä äàõü Í¯ÁÕÕ) íàðûí ¿íýëæ áàðøã¿é õóâü íýìýð îðóóëñàíä ã¿íýý

õ¿íäýòãýí òàëàðõñàíàà èëýðõèéëüå.

ßðèëöëàãà ºãñºí õ¿ì¿¿ñèéí íýðñèéí æàãñààëò

Åëèñàð Ñàðîó, IDRC, Êàíàä

Áåíæàìèí Àëåí, Ôèëèïïèíû Çàñàãëàë òºñºë (ÀÍÓÕÀ)-èéí ñóäàëãààíû áàãèéí

àõëàã÷

Àáäóë-Íàøèðó Èñàõàêó, Àôðèêèéí õºãæëèéí áàíê

Æîí Øîðò, Óëñûí ñàëáàðûí çàðëàãûí óäèðäëàãà, çºâëºõ

Êëåé Âåñêîò, Òºðèéí çàõèðãààíû øèíý÷ëýë, çºâëºõ

Êðèñòèàíå Àðíäò, Ìààøòðèõ Òºðèéí óäèðäëàãûí ñóðãóóëü, ñóäëàà÷

Ãóèëåðìî Ñåæóäî, CIDE, Ìåêñèê õîò, ñóäëàà÷

Øàáèð ×èéìà, ªðíº Äîðíî Òºâ, (Í¯Á-èéí Ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí õàðèëöààíû

ãàçðûí àæèëòàí àñàí)

Ëóèçå Áàóëòåð, Ëåéñåñòåðûí Èõ ñóðãóóëü, àõëàõ ëåêòîð

Æåðåìè Êëàðêå, çºâëºõ, (Îëîí óëñûí õºãæëèéí äåïàðòàìåíò (ÎÓÕÄ)-ûí

Çàñàãëàëûí çºâëºõ àñàí)

Ãàðè Ðåéä, Äýëõèéí áàíêíû “Õàðèóöëàãàòàé çàñàãëàëûí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä”òºñºë

Ïåòåð Ðèéä, Èíñòèòóöûí õºãæèë, çºâëºõ

Òîì Êðèñòåíñåí, Îñëîãûí Èõ ñóðãóóëèéí ïðîôåññîð

Íèêîëà Ñìèòåðñ, Äýëõèéí áàíê (formerly PEFA Secretariat)

Ñòåôåí Øàðïëç, Çàñàãëàëûí çºâëºõ, Îëîí óëñûí õºãæëèéí äåïàðòàìåíò (ÎÓÕÄ)

Ïàìåëà Ãîìåç, CBPP, Âàøèíãòîí Äè Ñè

Ãàððè Ãàðíåò, Çºâëºõ, (Äýëõèéí áàíêíû ÓÑÇÑÕ –ûí ýêñïåðò àñàí)

Ìàéê Ñòèâåíç, çºâëºõ, (Äýëõèéí áàíêíû ÓÑÇÑÕ –ûí ýêñïåðò àñàí)

Ãåðàðäî Ìºíõ, ªìíºä Êàëèôîðíû Èõ ñóðãóóëü

Íèê Ìàííèíã, Äýëõèéí áàíê

Í¯ÁÕÕ-èéí Àðàáûí óëñóóä äàõü á¿ñ íóòãèéí òîâ÷îî (ÀÓÁÍÒ) ýíýõ¿¿ ãàðûí àâëàãûã

ñàíõ¿¿æ¿¿ëýâ.



Òîâ÷èëñîí ¿ãèéí æàãñààëò

ÀÄÕÁ Àìåðèêèéí äóíäûí õºãæëèéí áàíê

ÀÕÁ Àçèéí õºãæëèéí áàíê

ÒÇÀ¯ÄÃ Òºðèéí çàõèðãààíû àæëûí ¿ð ä¿í, ã¿éöýòãýë

ÓÑÑÓ Óëñûí ñàëáàðûí ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãà

¯Ø¨Ò ¯íäýñíèé øóäàðãà ¸ñíû òîãòîëöîî

ÓÑÇÑÕ Óëñûí ñàëáàðûí çàðëàãà, ñàíõ¿¿ãèéí õàðèóöëàãà

ÒÎÁÁ¯ Òóõàéí îðíû áîäëîãî, áàéãóóëëàãûí ¿íýëãýý

ÁØÈ Áåðòåëñìàíû øèíý÷ëýëèéí èíäåêñ

Ò¯¯Ñ Òîîí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ ñóäàëãàà

Ç¯ Çàñàãëàëûí ¿ç¿¿ëýëò

ÄÁ Äýëõèéí áàíê

Í¯ÁÕÕ Íýãäñýí ¿íäýñòíèé áàéãóóëëàãà õºãæëèéí õºòºëáºð

ÝÇÕÀÕÁ Ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû õºãæëèéí áàéãóóëëàãà

ÒÁÁ Òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà

ÈÍÁ Èðãýíèé íèéãìèéí áàéãóóëëàãà

È¯Ê Èðãýäèéí ¿íýëãýýíèé êàðò

ÇÃÕÝÃ Çàñãèéí ãàçðûí õýðýã ýðõëýõ ãàçàð

ÓÑÇÑÕ Óëñûí ñàëáàðûí çàðäàë, ñàíõ¿¿ãèéí õàðèóöëàãà

ÅÒÇÈ Åâðîïûí òºðèéí çàõèðãààíû êàðò

ÕÍ Õ¿íèé íººö

ÅÕ Åâðîïûí õîëáîî

SIGMA Òºðèéí àëáàíû ¿íýëãýýíèé ìàòðèêñ

Ý¯Ò Ýíãèéí ¿íýëãýýíèé òîãòîëöîî

CONTACT Èë òîä áàéäàë, õàðèóöëàãûí òîãòîëöîîíû ¿íýëãýý

ÍÒÈ Íýýëòòýé òºñâèéí èíäåêñ

ÈÁ Èõ áðèòàíè

ÒÌ Òîîí ìýäýýëýë

×Ì ×àíàðûí ìýäýýëýë

ÇÃ Çàñãèéí ãàçàð

ÒÀÇ Òºðèéí àëáàíû çºâëºë

ÓÑÑÓÑ Óëñûí ñàëáàðûí ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãûí ñèñòåì



À Ã Ó Ó Ë Ã À

ÓÄÈÐÒÃÀË

ªÌÍªÕ ¯Ã

Á¯ËÝÃ 1. ÒªÐÈÉÍ ÇÀÕÈÐÃÀÀÍÛ ÀÆÈË Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉÍ

¯ÍÝËÃÝÝ

1.1. ¯íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë, ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæèéã àíãèëàõ

1.2. Íîðìàòèâ, òåõíîêðàòèê ¿íýëãýýã õîñëóóëàõ

1.3. Ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ, ¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñëèéí öàð õ¿ðýý

1.4. Òºðèéí çàõèðãààíû àæèë ã ¿éöýòãýëèéí ¿íýëãýýã áîëîâñðóóëàõ

1.5. Çàõèàëàã÷èéí çîðèëãî þó âý?

1.6. Ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ, ¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë þóã õýìæäýã âý?

1.7. Ýäãýýð ¿íýëãýýíèé íîðìàòèâ ñóóðü ¿íäýñ íü þó âý?

1.8. ¯íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýëä ñàéí çàñàãëàëûí çàð÷èì ñóóæ ºãñºí ¿¿?

1.9. Òºðèéí çàõèðãààíû àæèë ã ¿éöýòãýëèéí ¿íýëãýý òºðèéí áîäëîãûí

òîäîðõîé çîðèëãîä õýðõýí àíõààðäàã âý?

1.10. Òºðèéí çàõèðãààíû àæèë ã ¿éöýòãýëèéí ¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñëèéã

õàì óòãààð àâ÷ ¿çýõ

1.11. Øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò ¿éë ÿâö, îðö, ãàðö, ¿ð ä¿íã õýðõýí õýìæèæ ¿íýëäýã

âý?

1.12. Òîîí ìýäýýëëèéã ÷àíàðûí ìýäýýëýëòýé õîñëóóëàõ

1.13. Ìýäýýëýë öóãëóóëàõ õàìãèéí òîõèðîìæòîé àðãà þó âý?

1.14. Óëñ îðíóóäûã õàðüöóóëàõäàà íèéëìýë èíäåêñèéã àøèãëàõ íü

1.15. Ýçíèé ¸ñîîð õàíäàõ õàíäëàãûã õýðõýí õºõ¿¿ëýí äýìæèõ âý?

Á¯ËÝÃ 2. ÒÝÐÃ¯¯Í ÒÓÐØËÀÃÀ: ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÀÐÒ ÇÎÐÈÓËÑÀÍ

ÓÄÈÐÄÀÌÆ ÇÀÀÂÀÐ×ÈËÃÀÀ

Á¯ËÝÃ 3. ÑÓÄÀËÃÀÀ ÆÈØÝÝ

1. Áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ 360 õýìèéí ñàíàë àñóóëãûí àðãà÷èëàë

2. Àæèëòíû õàðüöààíû òóõàé ñóäàëãààã áîëîâñðóóëàõ

3. Èðãýäèéí ¿íýëãýýíèé êàðòûã áîëîâñðóóëàõ

4. ¯íäýñíèé òºðèéí çàõèðãààíû àæèë ã ¿éöýòãýëèéí ñòðàòåãèéí õÿíàëò,

øèíæèëãýý

ÀØÈÃËÀÑÀÍ ÌÀÒÅÐÈÀË



ÝÕ ÑÓÐÂÀËÆÈÉÍ ÒÀËÀÀÐÕ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ

Ãîë õýñýã:

¯íýëãýý

Ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ

¯íýëãýý:

1. Òîîí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ ñóäàëãàà (Ò¯¯C)

2. Èðãýäèéí ¿íýëãýýíèé êàðò

3. Ýíãèéí ¿íýëãýýíèé òîãòîëöîî

4. Çàñàãëàëûí ¿íýëãýý (ÒÎÇ¯)

5. Óð ÷àäâàðûí ¿íýëýìæ

6. Óëñûí ñàëáàðûí çàðëàãûã íàðèéâ÷ëàí õÿíàõ ñóäàëãàà (ÓÑÇÍÕ

ñóäàëãàà)

7. ¯éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã ¿íýëäýã ººðèéí ¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë

8. Àæèë ¿¿ðãèéã õýìæèõ ñóóðü ¿íäýñ

(óëñûí ñàëáàðûí çàðäàë, ñàíõ¿¿ãèéí õàðèóöëàãà- ÓÑÇÑÕ)

9. Òºðèéí àëáàí õààã÷äûí ñóäàëãàà

10. Èë òîä áàéäàë, õàðèóöëàãûí òîãòîëöîîíû ¿íýëãýý (ÊÎÍÒÀÊÒ)

11. Åâðîïûí Õîëáîîíû òºðèéí àëáàíû õ¿íèé íººöèéí óäèðäëàãûí

¿íýëãýýíèé ìàòðèêñ

12. Õÿíàëò áîëîí óäèðäëàãûí ñèñòåìèéí ñóóðü ¿ç¿¿ëýëò

13. Õ¿íèé íººöèéí ººðèéí ¿íýëãýýíèé çààâàð÷èëãàà

14. Õ¿íèé íººöèéí óäèðäëàãà (ÕÍÓ)-ûã ¿íýëýõ àðãà õýðýãñýë

15. Òºðèéí àëáàíû ñèñòåìèéí ¿íýëãýýíèé àíàëèòèê òîãòîëöîî

16. Æåíäåðèéí òºñâèéí òºëºâëºëò: Æåíäåðèéí ìýäðýìæòýé òºñâèéã

õýðýãæ¿¿ëýõ, òàíèí ìýäýõ ìýðãýæèëòýíèé ãàðûí àâëàãà

17. ¯íäýñíèé øóäàðãà ¸ñíû òîãòîëöîî (¯Ø¨Ò)

18. Îðëîãî á¿ðä¿¿ëýõýä õèéõ îíîøëîãîîíû òîãòîëöîî

Ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ:

1. Òóõàéí îðíû áîäëîãî, áàéãóóëëûí ¿íýëãýý (ÒÎÁÁ¯)

2. Çàñàãëàëûí àñóóäëóóä

3. “Äýëõèéí ºðñºëäººí” æèë òóòìûí ýìõòãýë

4. Çàñãèéí ãàçðûã çýðâýñ õàðàõàä

5. Áåðòåëñìàíû øèíý÷ëýëèéí èíäåêñ (ÁØÈ)

6. Íýýëòòýé òºñâèéí ñàíàà÷ëàãà

7. Çàñãèéí ãàçðûí àæèë ýðõëýëò, öàëèí õºëñíèé òóõàé ¿íäýñíèé òîî

ìýäýý

8. Øóäàðãà áàéäëûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä



ªÌÍªÕ ¯Ã

Çàñàãëàëûí ¿íýëãýýã óëñ îðíóóäûã ººð õîîðîíä íü õàðüöóóëàõ, àíãèëàë,äàðààëàëä îðóóëàõ, óëìààð ¿íýëãýýíèé ä¿íã îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà,õàíäèâëàã÷ îðíóóäààñ õºãæèæ áóé îðíóóäàä ¿ç¿¿ëýõ çýýë òóñëàìæèéíáîäëîãîä àøèãëàõ çîðèëãîîð èõýâ÷ëýí õèéæ áàéíà. Õàðèí ñ¿¿ëèéí ¿åä¿íäýñíèé áîëîí îðîí íóòãèéí ò¿âøèíä çàñàãëàëûí ¿íýëãýý õèéõ àðãà÷ëàë,áàãö ¿ç¿¿ëýëòèéã áîëîâñðóóëæ õýðýãëýõ ñàíàë, ñàíàà÷èëãà îëíîîð ãàðàõáîëîâ. Çàñàãëàëûí ñóäàëãààíä ãàð÷ áóé ýíý õàíäëàãûí èëðýë íü Íýãäñýí¿íäýñòíèé áàéãóóëëàãûí õºãæëèéí õºòºëáºðèéí Îñëî äàõü Çàñàãëàëûíòºâººñ 2009-2011 îíä õýðýãæ¿¿ëýõ çàñàãëàëòàé õîëáîîòîé ìýäýýëëèéãöóãëóóëæ, ä¿í øèíæèëãýý õèéõ ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ, õºãæëèéíòºëºâëºãººíä òóñãàãäñàí çàñàãëàëûí õîëáîãäîëòîé çîðèëãî, çîðèëòûíõýðýãæèëòýä ñèñòåìòýé ¿íýëãýýã õèéõ îðîëöîîíä òóëãóóðëàñàí, çºâëºëäºõòîãòîëöîîã îëîí óëñûí áîëîí ¿íäýñíèé ò¿âøèíä áèé áîëãîõ çîðèëãî á¿õèé“Àðä÷èëñàí çàñàãëàëûí ¿íýëãýý õèéõ ÷àäàâõèéã õºãæ¿¿ëýõ ãëîáàë õºòºëáºð“þì.

Äýýðõ õºòºëáºð áîëîí Í¯ÁÕÕ-èéí ñàíõ¿¿æèëòýýð Ìîíãîë Óëñàä õýðýãæèæáóé “Õ¿íèé ýðõèéã áàòàëãààæóóëàõ, àðä÷èëñàí çàñàãëàëûã õºãæ¿¿ëýõÌÿíãàíû õºãæëèéí 9 äýõ çîðèëãûã õýðýãæ¿¿ëýõýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ” II øàòíûòºñëººñ èõ, äýýä ñóðãóóëüä óäèðäàõóéí óõààíû ÷èãëýëýýð ñóðàëöàã÷äàäçîðèóëàí çàñàãëàëûí îíîë, ïðàêòèê, çàñàãëàëûí ¿íýëãýýíèé àðãà ç¿éã ñóäëàõõè÷ýýëèéí õºòºëáºð, õýðýãëýãäýõ¿¿í áîëîâñðóóëæ, ñóðãàëò ÿâóóëàõààðòºëºâëºñºí þì. Ýíý àæëûí õ¿ðýýíä Í¯ÁÕÕ-èéí Îñëî äàõü Çàñàãëàëûíòºâººñ ýðõëýí ãàðãàñàí “Çàñàãëàëûí ¿íýëãýýã òºëºâëºõ¿é”, “Îðîí íóòãèéíçàñàãëàëûí òºëºâ áàéäëûã õýìæèõ¿é”, “Òºðèéí çàõèðãààíû ã¿éöýòãýëèéãõýìæèõ¿é”, “Àâëèãûã õýìæèõ¿é” õýìýýõ äºðâºí ãàðûí àâëàãûã ìîíãîëõýëíýý õºðâ¿¿ëýí õýâë¿¿ëæ áàéíà. Ýäãýýð ãàðûí àâëàãûã îëîí óëñûí áîëîíõî¸ð òàëûí õºãæëèéí ò¿íø, õàíäèâëàã÷ áàéãóóëëàãûí àæèëòíóóä òºäèéã¿é¿íäýñíèé áîëîí îðîí íóòãèéí ò¿âøíèé îðîëöîã÷ òàëóóä áîëîõ òºðèéí áîëîíèðãýíèé íèéãìèéí áàéãóóëëàãûí àæèëòàí, çàñàãëàëûí õ¿ðýýã ñóäàëäàãõ¿ì¿¿ñò çîðèóëàí áýëòãýæýý.

Ê.Áðàóí, Ñ. Ðåïó÷è íàðûí áè÷ñýí ýíýõ¿¿ ãàðûí àâëàãàä òºðèéí çàõèðãààíûã¿éöýòãýëèéã õýìæèõ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã ñîíãîõ, ìýäýýëýë öóãëóóëàõ,àðãà÷ëàë ñîíãîõ, îðîëöîîã õàíãàõ, ¿íýëãýýíèé ä¿íã àøèãëàõ çýðýã àðãà ç¿éíàñóóäëûã òóñãàæ, ¿íýëãýýíèé ãîë àðãà õýðýãñýë, àðãà÷ëàëûí òîéìûãæàãñààæýý. Çàñàãëàëûí ¿íýëãýýíèé õ¿ðýýíä òºðèéí çàõèðãààíû ã¿éöýòãýëèéãõýìæèõ ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõýä ýíý ãàðûí àâëàãà òóñ íýìýð áîëíî õýìýýííàéäàæ áàéíà.



Ãàðûí àâëàãûã îð÷óóëñàí Ö.Àëòàíãýðýë, õÿíàí òîõèîëäóóëñàí ß.Î÷èðñ¿õ,ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ á¿õ òàëààð äýìæñýí Í¯Á-ûí Õºãæëèéí õºòºëáºðèéí ñóóðèíòºëººëºã÷ õàòàãòàé Äåáîðà Êîìèíè, Çàñàãëàëûí õºòºëáºðèéí ìåíåæåð,õàòàãòàé Ö.Äàâààäóëàì, çàñàãëàëûí ìýðãýæèëòýí, õàòàãòàé Ò.Áàÿðöýöýã,òºñëèéí ¿íäýñíèé çºâëºõ, õàòàãòàé Õ.Õóëàí, òºñëèéí ¿íäýñíèé ìåíåæåðÖ.Öýöýíáèëýã, òºñëèéí çàõèðãàà, ñàíõ¿¿ãèéí àæèëòàí Î.Õàòàíáîëä íàðòòàëàðõàë èëýðõèéëüå.

Óäèðäëàãûí àêàäåìèéí çàõèðàë,Òºñëèéí ¿íäýñíèé çàõèðàëÀêàäåìè÷ Ã.×óëóóíáààòàð



Ãàðûí àâëàãûí ýõ ¿¿ñýë, çîðèëãî,

á¿òýö

Ãàðûí àâëàãà íü Í¯ÁÕÕ-èéí

òºëººëºã÷èéí ãàçðóóäûí ºñºí

íýìýãäýæ áóé ýðýëò õýðýãöýýã

õàíãàõ, òºðèéí çàõèðãààíû àæëûí

¿ð ä¿í, ã¿éöýòãýëèéã õÿíàõ, ¿íýëãýý

ºãºõ îëîí òºðëèéí ¿íýëãýýíèé àðãà

õýðýãñýëèéã àøèãëàõ ¿íäýñíèé

îðîëöîã÷ íàðò çîðèóëñàí óäèðäàìæ

þì. ÒÇÀÃ (Òºðèéí çàõèðãààíû

àæèë, ã¿éöýòãýë) íü òºðèéí

çàõèðãààíä çîðèóëñàí èë¿¿

øóóðõàé äàé÷èí ¿íäýñíèé øèíæ

÷àíàðòàé ¿íýëãýýíèé àðãà÷èëëûí

ýðýëò õýðýãöýý íýìýãäýæ áàéíà. Ýíý

íü óëàìæëàëò òºðèéí çàõèðãààíû

øèíý÷ëýëò, õàíäèâûí ÷àíàðòàé

õèéãääýã áàéñàí ¿íýëãýýíèé õóâüä

åðºíõèéäºº õàðèó ¿éëäýë áîëñîí

þì.

Ýíýõ¿¿ ãàðûí àâëàãàä äóðäñàí

õýðýãñë¿¿ä íü òóõàéí îðíû ðýéòèíã

(çýðýãëýë) òîãòîîæ, ìýäýýëýë

áîëîâñðóóëæ áàéãàà íü ìýäýýëëèéí

ýõ ñóðâàëæ, õàðèí òýäãýýðèéã

õýðýãëýã÷èä (çàõèàëàã÷ òàë)

ººðñäºº àøèãëàæ áàéãàà áîë

ò¿¿íèéã ¿íýëãýýíèé àðãà

õýðýãñýë¿¿ä ãýæ òîäîðõîéëîãäîíî.

Òºðºë á¿ðèéí ¿íýëãýýíèé àðãà

õýðýãñëèéã îëíîîð áîëîâñðóóëñàí

íü òýäãýýðèéã ÿìàð àðãà çàìààð,

õýðõýí õýðýãëýõ, ìºí äàâóó áîëîí

ñóë òàëóóäûã òîäîðõîéëîõîä

õ¿íäðýë ó÷ðóóëæ áàéíà. Èéìä

çàñãèéí ãàçðûí áîëîí õàíäèâëàã÷

áàéãóóëëàãûí àæèëòíóóä,

øèíý÷ëýëèéí ¿çýë áîäîëòîé

õ¿ì¿¿ñ, èðãýíèé íèéãýì ñóäëàà÷äûã

õàìðóóëàí òóõàéí îðíû ò¿âøèíä

òºðèéí çàõèðãààã ¿íýëæ õýìæèõ

áîëîâñðîíãóé àðãûã õàéæ áàéãàà

õ¿ì¿¿ñò çîðèóëàí ýíýõ¿¿ ïðàêòèê

óäèðäàìæèéã çîðèóëæ áàéíà.

Óäèðäàìæ äýýð äóðäñàí ñààä

áýðõøýýëèéã äàâàí òóóëàõàä

òóñëàíà ãýäýãò èòãýëòýé áàéíà.

Òóõàéëáàë, äàðààõ àñóóëòàíä

òîäîðõîé õàðèóëò áîëæ ÷àäíà ãýæ

¿çýæ áàéíà. ¯¿íä:

1. Òºðèéí çàõèðãààíû îäîîãèéí

øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòýýñ (ýñâýë øèíýýð

øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã çîõèîõ)

õýðõýí çºâ ñîíãîëò õèéõ;

2. ¯íýëãýýíèé áýëòãýë àæëûã õèéõ,

¿íýëãýýíèé àæëûã ýõë¿¿ëýõèéí òóëä

þó õèéõ;

3. ¯íýëãýýíèé ¿éë ÿâöûã ¿íäýñíèé

õýìæýýíä ýçýìøèëäýý àâàõ, ¿ð ä¿í

íü àøèã òóñàà ºã÷, ¿íäýñíèé

îðîëöîã÷èä òýäíèéã àøèãëàæ ñóðàõ

àñóóäëûã õýðõýí áàòàëãààæóóëàõ;

4. ¯íýëãýý íàðèéí íÿãò, àðãà ç¿éí

õóâüä ñàéí áîëñîí ýñýõèéã õýðõýí

òîäîðõîéëîõ;

5. ¯íýëãýýíèé ¿ð ä¿íã àøèãëàæ,

ìºðººð íü þó õèéæ áîëîõ;

6. Òîãòâîðòîé áàéäëûí àñóóäëûã

õýðõýí õàíãàõ çýðýã áîëíî.

Ýíý ãàðûí àâëàãà íü 2 õýñãýýñ

á¿ðäýíý.

1.Èíòåðíýò õýðýãëýã÷äèéí àøèãëàõ

áîëîìæòîé ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ,

¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñëèéã

òîéìëîí ãàðãàñàí. Ìºí

ÓÄÈÐÒÃÀË



õýðýãëýã÷äýä çîðèóëæ ïðàêòèê àðãà

ç¿éí óäèðäàìæèéã áîãèíî

ºã¿¿ëëýãèéí õýëáýðýýð õýñýã÷ëýí

òàâüñàí áºãººä òóëãàð÷ áóé õýìæèë

ç¿éí çàðèì àñóóäëûã ãàðãàí òàâüæ,

òýäãýýðèéã õýðõýí øèéäýõ òóõàé

ºã¿¿ëñýí. Ãàðûí àâëàãà ¿íýëãýýíèé

àðãà õýðýãñëèéã àøèãëàæ áóé

õ¿ì¿¿ñèéí øóóä ìýäýýëýë äýýð

òóëãóóðëàñàí áºãººä ïðàêòèê

òóðøëàãààñ îðóóëæ ºãñºí. Ýöýñò íü

¿íäýñíèé õýìæýýíä òºðèéí

çàõèðãààíû øèíý÷ëýëèéí ¿éë

àæèëëàãààíä øóóä îðîëöäîã

òºðèéí çàõèðãààíû ìýðãýæèëòýí

(òºðèéí áàéãóóëëàãûí àæèëòíóóä,

çºâëºõ, ñóäëàà÷äûã õàìàðñàí)-ýýñ

20 óäàà óòñààð ÿðèëöëàãà àâñàí.

2.Õî¸ðäóãààð õýñýã áîë ýõ

ñóðâàëæèéí ëàâëàãàà áºãººä ýíý íü

¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë,

àðãà÷èëëûí æàãñààëò þì.

Îäîîãîîð ÒÇ-íû ñàëáàðò ìºðäºæ

áàéãàà àðãà õýðýãñë¿¿äèéã íýãòãýí

õîëáîæ ãàðãàñàí äýëõèé íèéòèéí

õýìæýýíèé òîéì ýõ ñóðâàëæ

áàéõã¿é áèëýý. Ýíý ýõ ñóðâàëæûí

ëàâëàãàà íü òîâ÷ ò¿¿õ (òîâ÷

òàíèëöóóëãà), ºìíºº òàâüñàí

çîðèëãî, ãîëëîí àíõààðàõ

¿íýëãýýíèé ñýäýâ÷èëñýí ñàëáàð,

áîëîâñðóóëæ, öóãëóóëñàí

ìýäýýëëèéí òºðºë, àøèãëàñàí

àðãà÷ëàë, äàâóó áîëîí ñóë òàë

(æåíäåðèéí áîëîí ÿäóóðëûí

àñóóäëûã õàìðóóëàí) çýðýã àðãà

õýðýãñýë òóñ á¿ðèéí òóõàé òîäîðõîé

ìýäýýëëèéã öóãëóóëàõ àðãà çàìûã

òóñãàñàí áºãººä õîëáîãäîõ âåá-

ñàéòûí íýðèéã ãàðãàæ òàâüñàí.

Ýäãýýð ìýäýýëëèéã öóãëóóëàõ,

çîõèîí áàéãóóëàõ íü òºðèéí

çàõèðãààíû ¿éë àæèëëàãààíä

îðîëöîã÷äûã ¿íýëãýýíèé øèíý àðãà

õýðýãñëèéã áîëîâñðóóëàõàä

øààðäëàãàòàé ýõ ñóðâàëæààð õàíãàõ

ýñâýë òýäãýýðèéí ºâºðìºö íºõöºë

áàéäàëä íèéö¿¿ëýí ¿íýëãýýíèé àðãà

ìºðäºæ áóé àðãà õýðýãñëèéã

çîõèöóóëàõ çîðèëãîòîé áàéíà.

Ýíý òºðëèéí ¿íýëãýýã õèéõýä òóñãàéòºëºâëºãºº áîëîâñðóóëæ, õýìæèëç¿é áîëîí ¿íýëãýýíèé øèíýàðãà÷èëëààð õàíãàõ àñóóäëûã ýíýãàðûí àâëàãàä òóñãààã¿é áîëîõûãöîõîí òýìäýãëýæ áàéíà.

Òóñ óäèðäàìæ àðä÷èëñàí

çàñàãëàëûã ¿íýëæ ä¿ãíýõýä

çîðèóëñàí Í¯ÁÕÕ-èéí ÷àäàâõèéã

õºãæ¿¿ëýõ, äýëõèéí õºòºëáºðèéí

íýã õýñýã áîëîõ àðä÷èëñàí

çàñàãëàëûã ¿íýëæ öýãíýõ òóõàé

óäèðäàìæûí íýãýí ÷óõàë

á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã íü þì. Ýíý

õºòºëáºð íü àðä÷èëñàí çàñàãëàëûã

¿íýëæ öýãíýõ ¿íäýñíèé ¿éë ÿâöûã

äýìæäýã áºãººä çàñàãëàëûí ñóë òàë,

÷àäàìæèéí îðõèãäëûã òîãòîîõ

çîðèóëàëòòàé ÿäóóðàë, æåíäåðèéí

ÿëãàà çýðýãòýé õîëáîîòîé ¿íäýñíèé

ºðãºí õ¿ðýýíèé ¿éë àæèëëàãààã

õàìàðñàí àðãà õýðýãñëèéã

áîëîâñðîíãóé áîëîõ íºõöëèéã

á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãîòîé þì.



Òºðèéí çàõèðãààíû

àæëûí ¿ð ä¿í,

ã¿éöýòãýëèéí ¿íýëãýý

Áèä “òºðèéí çàõèðãàà” (ÒÇ),

“òºðèéí óäèðäëàãà”, “óëñûí

ñàëáàðûí óäèðäëàãà”, “òºðèéí

àëáàíû óäèðäëàãà” ãýñýí íýð

òîìú¸îã ýíý ãàðûí àâëàãàä áàéíãà

õýðýãëýíý. Ýë ãàðûí àâëàãàä

õýðýãëýãäýæ áàéãàà “òºðèéí

çàõèðãàà” ãýäýã íü: (1) óëñûí (ýñâýë

îðîí íóòãèéí) òºñâººð ñàíõ¿¿æäýã

ã¿éöýòãýõ çàñàãëàëûí àæèë õýðãèéã

óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëæ,

÷èãë¿¿ëýõ ÷èã ¿¿ðýã á¿õèé óëñ, îðîí

íóòãèéí ò¿âøèíä òºð, íèéãýì,

ãàäààä îð÷íû õ¿ðýýíä îðîëöîã÷

òàëóóäòàé õàðüöäàã íýãäìýë

ìåõàíèçì (áîäëîãî áîëîâñðóóëàëò,

çîõèîí áàéãóóëàëòûí á¿òýö, ä¿ðýì

æóðàì, áîëîâñîí õ¿÷èí ãì) þì.

(2) Çàñãèéí ãàçðûí øèéäâýð, òºðèéí

õóóëü òîãòîîìæèéã õýðýãæ¿¿ëýõòýé

õîëáîîòîé (òºâ áîëîí îðîí

íóòãèéí) çàñàã çàõèðãààíû ¿éë

àæèëëàãààã èæ á¿ðýí óäèðäàí

çîõèîí áàéãóóëæ õýðýãæ¿¿ëäýã, òºâ,

îðîí íóòãèéí ò¿âøèíä òºðèéí

¿éë÷èëãýý õ¿ðãýõòýé õîëáîîòîé

ìåíåæìåíò þì. Ýíãèéí ¿ãýýð

õýëýõýä, òºðèéí çàõèðãààíû

øèíý÷ëýë ãýäýã íü òºðèéí

áàéãóóëëàãûí àæëûã ñàéæðóóëàõ

¿¿äíýýñ ººð÷ëºí áàéãóóëàëò

õèéõèéã õýëíý. Ýíý íü òóõàéí

òîäîðõîé íºõöºë áàéäëààñàà

õàìààðàí áîäëîãî áîëîâñðóóëàëò,

çîõèöóóëàëòûã ñàéæðóóëàõ, çîõèîí

áàéãóóëàëòûí ÷àíä á¿òöèéã áèé

áîëãîõ, òºâëºðëèéã ñààðóóëàõ, ýðõ

ìýäëèéã îðîí íóòàãò øèëæ¿¿ëýõ,

õ¿íèé íººöèéí ìåíåæìåíò õèéãýýä

ìýäýýëýë õàðèëöààíû ñèñòåì

çýðãèéã õàìààð÷ áàéíà.

Òºðèéí çàõèðãààíû ¿éë

àæèëëàãààíû îíöãîé øèíý÷ëýë

ººð÷ëºëò íü òîäîðõîé ¿çýë ñóðòëûã

(òºðèéí øèíý ìåíåæìåíò ãì)

òóñãàñàí áàéäàã. Ýíý íü óëñ òºð÷èä,

çàñãèéí ãàçðûí íýí òýðã¿¿íèé

áàðèìòàëäàã ¿çýë áîäëîîð

òîäîðõîéëîãääîã. Ò¿¿õýí ¿¿äíýýñ

àâ÷ ¿çâýë õºãæèæ áàéãàà îðíóóä

ººðèéí òºðèéí çàõèðãààã

øèíý÷èëæ ÷àäñàí õºãæèíã¿é

îðíóóäûí çàìààð äàãàæ çàìíàõ

õàíäëàãàòàé áàéäàã.

Æèøýý íü: Àôðèêä øèíý÷ëýëèéí

õºòºëáºð äàðààõ 3 ¿å øàòààð

ÿâàãäñàí. ¯¿íä: Ýõíèé ¿å: 1980-ààä

îíä õýðýãæ¿¿ëñýí øèíý÷ëýëèéí

õºòºëáºð òºðèéí àëáàíû çàðäëûã

áàãàñãàõ çàìààð ñàíõ¿¿ãèéí

òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõûã

çîðüæ áàéëàà. Ãîë àíõààðëàà öàëèí

õºëñèéã çîõèñòîé áîëãîõ,

áàéãóóëëàãóóäûí õÿíàëò øàëãàëòûã

÷àíãàòãàõ, îíö øààðäëàãàã¿é

òºðèéí àëáàäûã öîìõîòãîõîä

÷èãëýñýí áèëýý.

2 äàõü ¿å: 1990-ýýä îíä íýãýíò

ñàíõ¿¿ãèéí òîãòâîðòîé áàéäàë èõ

áàãà õýìæýýãýýð òîãòñîí òóë ¿ð

ºãººæòýé àæèëëóóëàõ çîðèëò

òàâüñàí. Ýíý áîë çàñãèéí ãàçàð

òºðèéí àëáàíû á¿òöèéã äàõèí

ººð÷ëºõ, ¿éë÷èëãýýíèé òºâëºðëèéã

ñààðóóëàõ, ñàíõ¿¿ áîëîí õ¿íèé

íººöèéí óäðèäëàãûí ñèñòåìèéã

Á ¯ Ë Ý Ã 1



øèíý÷ëýõ ¿å áàéâ. Ýíý ¿å øàòàíä

“÷àäàâõèéã áèé áîëãîõ” ãýñýí íýð

òîìú¸î ºðãºí òàðõñàí.

Øèíý çóóíä òýãø, ñàéí òºðèéí

¿éë÷èëãýýã áèé áîëãîõîä

øààðäëàãàòàé õºòºëáºð

áîëîâñðóóëàõàä ãîëëîí àíõààðñàí.

Ýíý øèíý ïàðàäèãì íü èðãýääýý

õàðèóöëàãàòàé õàíääàã, òºðèéí

¿éë÷èëãýýã õ¿ðãýõ ÷àäàâõèéã

áýõæ¿¿ëýõýä çîðèóëàí

áîëîâñðóóëñàí øèíý ººð÷ëºí

áàéãóóëàëòûã áèé áîëãîõ “íýýëòòýé

çàñãèéí ãàçàð” ðóó øèëæèí

îðóóëñàí þì. Øèíý õºòºëáºð

áîëîâñðóóëàõ ñàíàà÷èëãà èõñýõ

òóñàì çàñãèéí ãàçàð äóóñàøã¿é èõ

õýëýëöýõ àñóóäàëòàé áîëæ áàéâ.

¯¿íèé ¿ð ä¿íä õºãæèæ áàéãàà îðíû

çàñãèéí ãàçàð îëîí çîðèëãîä

àíõààðëàà íýãýí çýðýã

òºâëºð¿¿ëñíýýñ òºðèéí çàõèðãààíû

àæëûí ¿ð ä¿í, ã¿éöýòãýëèéí ºðãºí

õýìæýýíèé õºòºëáºð¿¿äèéã

õýðýãæ¿¿ëñýí áàéíà. Ñàÿõàíûã

õ¿ðòýë “èæ á¿ðýí” õºòºëáºð

“òýðã¿¿í òóðøëàãà” õýìýýí

òîîöîãäîæ áàéñàí. Ó÷èð íü

àìæèëòòàé õèéãäñýí øèíý÷ëýë íü

á¿õýë á¿òýí ñèñòåìèéí õýìæýýíä

àñóóäëóóäûã øèéäýõèéã øààðääàã.

ªíººäºð èæ á¿ðýí øèíý÷ëýëèéí

ýåðýã ¿ð ä¿í õîìñ áàéãàà òóë èéì

àðãà õàíäëàãà èõýýõýí ýðãýëçýýòýé

áàéíà. Òîäîðõîé øèíý÷ëýë

áèçíåñèéí ò¿âøèíä õèéãäýõ

øààðäëàãàòàé áàéãàà íü

ýðãýëçýýã¿é áºãººä ñàëáàðûí

àðãà÷èëàë õàíäëàãà íü çàñãèéí

ãàçàð, õàíäèâëàã÷äûí

íèéãýìëýãèéí àíõààðëûã òàòàæ

áàéíà. Ãýòýë çàñãèéí ãàçàð á¿ð èæ

á¿ðýí øèíý÷ëýëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ

÷àäâàðã¿é ýñâýë õ¿ñýõã¿é áàéãàà

þì.

1.1. ¯íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë,

ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæèéã

àíãèëàõ íü:

Ýíýõ¿¿ ãàðûí àâëàãà òºðèéí

çàõèðãààíû (ýíä ºã¿¿ëæ áàéãàà

òºðèéí çàõèðãàà ãýäýã íü ã¿éöýòãýõ

çàñàãëàëûã õýëæ áàéãàà áºãººä

¿¿íä ÿàìä, òýäãýýðèéí ñàëáàð

õýëòýñ, ñóðãóóëü, ýìíýëýã çýðýã

òºðèéí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýã ãàçðóóä

õàìààðíà) àæëûí ¿ð ä¿í,

ã¿éöýòãýëèéã õýìæèõýä

øààðäëàãàòàé ãîë ýëåìåíò¿¿äèéã

øàëãàñàíààð ýõýëäýã. Èíãýõäýý

òýäãýýðèéí òºðèéí çàõèðãààíû ¿ð

ºãººæ, ÷àíàð, ýöñèéí ¿ð ä¿íä

õ¿ðãýæ áàéãàà õóâü íýìðèéã

òîîöîæ ¿çñýí. ¯íäýñíèé áîëîí

ñàëáàð, áàéãóóëëàãûí ò¿âøèíä

òºðèéí çàõèðãààíû àæëûí ¿ð ä¿í,

ã¿éöýòãýëèéã øàëãàõàä ýíý

çàãâàðûã õýðýãëýíý. Áèäíèé

áîëîâñðóóëñàí àíãèëëûã Õàéðöàã

1-ä ä¿ðñëýí õàðóóëñàí. Ýäãýýð

¿íýëãýý ºãºõ ñýäâèéí çàðèì íü

óíøèã÷äàä òàíèë, õàðèí çàðèìûã

íü øèíý áàéæ áîëîõ þì.

- Òºðèéí àëáàíû ìàíëàéëëûí

òóõàé ñýäâèéã àõëàõ

ìåíåæåð¿¿äèéí ã¿éöýòãýõ ÷óõàë

àæèë ¿¿ðãèéã òàíèóëàõ

çîðèëãîîð íýìæ îðóóëñàí. Ýíý

íü øèíý÷ëýëèéã óäèðäàí

çîõèîí áàéãóóëæ õýðýãæ¿¿ëýõ

áîëîí ¿ð ºãººæòýé òºðèéí

¿éë÷èëãýýã õàíãàõàä à÷

õîëáîãäîëòîé þì.

- Òºðèéí ¿éë÷èëãýýã õ¿ðãýõ ãýäýã

íü òºðèéí çàõèðãàà èðãýäýý

òàòàí îðîëöóóëæ áàéãàà òóõàéí



øèíý÷ëýëýýñ ãàð÷ áàéãàà ¿ð ä¿í

ãýæ îëîí ñóäëàà÷ ¿çäýã. Ýíý íü

òºðèéí çàõèðãààíààñ èë¿¿ ¿ð

ºãººæòýé ¿éë àæèëëàãàà

ÿâóóëàõûã øààðääàã ÿäóóðëûã

áóóðóóëàõ õºòºëáºðèéí ãîë

õºäºëãºã÷ õ¿÷ áîëäîã. Òºðèéí

àëáàíû ¿éë àæèëëàãàà,

÷àäàâõèéã ñàéæðóóëàõ íü îëîí

øèíý÷ëýëèéí õºòºëáºðèéí ãîë

àñóóäàë áîëæ áàéâ.

1.2. Íîðìàòèâ, òåõíîêðàòèê

¿íýëãýýã õîñëóóëàõ

Ýíý àíãèëàë òåõíîêðàòèê àíãèëàë

ó÷ðààñ òóõàéí øèíý÷ëýëèéí

á¿ðýëäýõ¿¿í õýñã¿¿äèéí àãóóëãàíä

íü òºðèéí çàõèðãààíû ÷àíàðààñ

èë¿¿òýé àíõààðäàã. Òºðèéí

çàõèðãààíû àæëûí ¿ð ä¿í,

ã¿éöýòãýë áèåëëýý îëîí õýðýãæèäýã

óëñ òºðèéí îð÷èí áîëîí òºðèéí

çàõèðãààíû ýðýëõèéëæ áàéäàã

òîäîðõîé çîðèëãûã òóñãàäàãã¿é.

Ïàðàäèãì íü àðä÷èëñàí çàñàãëàëûí

äýä á¿òöèéí ãîë á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã

áîëîõ “íýýëòòýé çàñàãëàëä”÷èãëýãäñýíýýð òºðèéí çàõèðãààíû

àæëûí ¿ð ä¿í, ã¿éöýòãýëèéí

òàëààðõè ìýòãýëöýýíèéã èõýñãýæ,

ýíý íü èðãýíèé íèéãýì áîëîí

õóâèéí õýâøèëòýé áàò áºõ ò¿íøëýë

òîãòîîæ ò¿¿íèéã õºõè¿ëýí äýìæèõ,

òºðèéí àëáàíû ã¿éöýòãýõ ¿¿ðãèéã

õÿíàõ, øèéäâýð ãàðãàõàä èðãýäèéã

ºðãºíººð îðîëöóóëàõ ¿éë

àæèëëàãààã õàìàðäàã. ¯éë÷èëãýý

õ¿ðãýõýä àíõààðàë õàíäóóëàõààñ

ãàäíà òºðèéí ¿éë÷èëãýýã

òºëººëë¿¿ëýí õàðèóöàã÷

áàéãóóëëàãàä øèëæ¿¿ëýõýä ãîëëîí

àíõààðàõ õýðýãòýé áîëæ áàéíà.

Í¯ÁÕÕ íü òºðèéí çàõèðãààã

çºâõºí ¿ð ºãººæòýé áîäëîãî

áîëîâñðóóëàõ, íººöèéã ÷àäâàðëàã

óäèðäàõ, òºðèéí ¿éë÷èëãýýã õ¿ðãýõ

õýðýãñýë òºäèé ãýæ ¿çýõã¿é áºãººä

õàðèí òóõàéí íèéãýì äýõ àðä÷èëñàí

çàñàãëàëûí ïàðàäèãìûí òóëãóóð

Õайрцаг 1. Үнэлгээ хийх төрийн захиргааны гүйцэтгэх ажил үүргийгсэдэвчилэн ангилах нь

Төрийн үйлчилгээний менежмент: Хууль зүйн болон ёс суртахууны суурь үндэс, ХНУ-бодлого боловсруулалт, дүрэм, журам зэргийг хамаарна.

Улсын салбарын санхүүгийн удирдлага: Төсөв боловсруулах, төсвийн гүйцэтгэл, нягтлан бодох бүртгэлийн систем, аудит, хууль тогтоомжийн шалгалтыг хамаарна.

Засгийн газрын бодлого боловсруулалт: Аливаа асуудалд дүн шинжилгээ хийх чадавхи, түүний бүтэц, үйл явц, хүмүүсийн үзэл бодлыг олж мэдэн түүнд үнэлэлт дүгнэлт өгөх, оролцогч талуудтай зөвлөлдөх, шийдвэр гаргах, хяналт тавих, үнэлгээ өгөх зэргийг хамаарна.

Манлайлал: Төрийн ахлах ажилтныг сонгон шалгаруулах, урамшуулах, шаардлагатай үед дайчлах, тэдний ур чадварыг дээшлүүлэх зэргийг хамаарна.

Үйлчилгээ хүргэх: Хэрэглэгчдийн эрэлт хэрэгцээ, шаардлагыг тодорхойлох, үйлчилгээний стандарт, зорилгыг боловсруулах, гүйцэтгэлийг хянан шалгах, үйлчилгээ хүргэх чадавхийг бий болгох.



ñóóðü áîëñîí îëîí óëñûí õýì

õýìæýý, çàð÷ìûã ýí òýðã¿¿íä òàâüæ

óðàãøëóóëàõ ãîë õýðýãñýë õýìýýí

ä¿ãíýäýã. Òóõàéëáàë, òºðèéí

çàõèðãààíû õóóëü òîãòîîìæ, ä¿ðýì

æóðàì, áè÷ãýýð ¿éëäñýí øèéäâýð

õîìñõîí, àëèâàà çààâàð,

øèéäâýðèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä äîîä

áàéãóóëëàãûí õîéðãî áàéäàë,

ýñýðã¿¿öýë çýðýã íü õóâü õ¿í áîëîí

àëáàí áàéãóóëëàãóóäàä íîöòîé ¿ð

äàãàâàðòàé. Òºðèéí çàõèðãààã

õóóëü ç¿éí õ¿ðýýíä áàéëãàñíààð

“õýðýãëýã÷èä” òîäîðõîé ýðõ ýäëýõ

áîëîëöîîòîé áîëäîã òºäèéã¿é

õóóëèéí äàãóó ¿éë÷èëãýý

¿ç¿¿ëýõèéã íýõýí øààðäàõ

áîëîìæèéã òýäýíä îëãîæ, òºðèéí

áàéãóóëëàãóóäûí õàðèóöëàãûã

äýýøë¿¿ëýõýä ýåðýãýýð íºëººëäºã.

Àðä÷èëñàí çàñàãëàëûí òîãòîëöîî

íü òºðèéí çàõèðãààíààñ øààðääàã

õàðèóöëàãà òîîöîõ çàð÷èì þì.

ªíººäºð äýëõèé äàõèíàà õ¿íä

ñóðòàëòíóóä ñîíãîãäñîí

òºëººëºã÷èä, òºðèéí ºìíº õ¿ëýýõ

õàðèóöëàãûí òàëààð ñàíàà áàãà

òàâüäàã òóë òýäíèéã õÿíàõ

õàðèóöëàãûí òîãòîëöîîã õÿíàëòûí

ñèñòåì, á¿òýö, “õàðãàëçàã÷” íàðààð

äàìæóóëàí ñàéæðóóëàõ íü õàìãèéí

ãîë ç¿éë áîëæ áàéíà. Îëîí íèéòèéí

õýëýëö¿¿ëýã, èðãýäèéí ãîìäîë

áàðàãäóóëàõ ìåõàíèçì íü ýðõ

ìýäëýý óðâóóëàí àøèãëàæ áàéãàà

àëáàí òóøààëòíûã èë÷ëýí ìýäýýëýõ,

îðîí íóòãèéí ò¿âøèíä àðä÷èëñàí

õÿíàí øàëãàëò òàâèõ áîëîìæ

îëãîäîã.

Íîðìàòèâ ñóóðü ¿íäýñ íü

¿íýëãýýíèé ñýäýâ÷èëñýí ñàëáàð,

¿íýëãýýíèé øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòýíä

òîäîðõîé íºëººëºë ¿ç¿¿ëäýã.

Æèøýý íü: Àçèéí õºãæëèéí

áàíêíààñ áîëîâñðóóëñàí “òóõàéí

îðíû çàñàãëàëûã ¿íýëýõ òîãòîëöîî”íü îðëîãî á¿ðä¿¿ëýõ õèéãýýä óëñûí

ñàëáàðûí çàðäëûí óäèðäëàãà

çýðãèéã ¿íýëýõýä çîðèóëæ ñàíàë

àñóóëò áîëîâñðóóëàõ óäèðäàìæààð

õàíãàäàã. Àñóóëòûí èõýíõè íü öýâýð

òåõíèê øèíæ ÷àíàðòàé áàéõàä

çàðèì íü àðä÷èëñàí çàñàãëàëûí

çàð÷èì áîëîõ øóóðõàé, èë òîä

áàéäëûã òóñãàñàí áàéäàã. Æèøýý íü

“Òºñºâ èðãýíèé íèéãìèéí õýðýãöýýøààðäëàãûã ýí òýðã¿¿íä òóñãàäàãóó?”, “Õýâëýãäýí ãàðñàí òºñºâ îëîííèéòýä õ¿ð÷ ÷àäàæ áàéãàà óó?”çýðýã àñóóëò áàéíà.

Ãàðûí àâëàãûí äàðààãèéí

á¿ëã¿¿äýä òºðèéí çàõèðãààíû

àðä÷èëñàí çàñàãëàëûí öààøäûí

èðýýä¿éã ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä õýðõýí òóñãàæ

áàéãàà òàëààð òîäîðõîé æèøýýã èø

òàòàí îðóóëñàí.

1.3. Ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ,

¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñëèéí

öàð õ¿ðýý

Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä òºðèéí

çàõèðãààíû øèíý÷ëýëèéí ýð÷ õ¿÷

àëäàãäñàí ÷ óëñûí ñàëáàðûí

ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãà ¿¿íä

õàìààðàõã¿é. ¯¿íèé ãîë øàëòãààí

áîë çàñàãëàëûí øèíý÷ëýë õèéõ

ñîíèðõîëòîé áàéäàã õàíäèâëàã÷

íàðûí ñîíèðõîë áóóðñàíä áàéãàà

þì. Èéìýýñ ¿¿íèé õàðèó áîëãîæ

ñ¿¿ëèéí ¿åä îëîí ÿíçûí ìýäýýëëèéí

ýõ ñóðâàëæ, ¿íýëãýýíèé àðãà

õýðýãñýë çàñàãëàë, àâëèãûã ¿íýëýõ

çîðèëãîîð áîëîâñðóóëñàí áºãººä

ò¿¿ãýýð ÷ çîãñîõã¿é òºðèéí



çàõèðãààíû àæèë ã¿éöýòãýëèéí

îëîí ÿíç òºëºâ áàéäëûã ¿íýëæ

öýãíýõ, öààøèëáàë òºðèéí

çàõèðãààí äàõü àâëèãûí ýñðýã

¿íýëãýý õèéõ õýäýí àðãà õýðýãñýë

ãàð÷ èðñýí. Äýëõèéí áàíê áîëîí

Ýäèéí çàñãèéí õàìòûí

àæèëëàãààíû õºãæëèéí

áàéãóóëëàãà òºðèéí çàõèðãààíû

àæëûã ¿íýëæ ä¿ãíýõýä òîäîðõîé

îðîí çàé ãàð÷ çàñãèéí ãàçðûí ¿éë

àæèëëàãààíû ¿ð ºãººæèä ìóóãààð

íºëººëæ áàéñàí òóë ò¿¿íèéã íºõºõ

øààðäëàãà òóëãàðñàí. Èéì ó÷ðààñ

¿íýëãýýíèé øèíý àðãà õýðýãñëèéã

áîëîâñðóóëàõ àæèëä îðñîí áàéíà.

Ñ¿¿ëèéí ¿åèéí ñàíõ¿¿ãèéí õÿìðàë

çàñãèéí ãàçðûí àæëûí ¿ð ä¿í,

ã¿éöýòãýë, òºðèéí ¿éë÷èëãýýíèé

õ¿ðòýýìæèä ñºðãººð íºëººëñºí òóë

òºðèéí çàõèðãààíû àñóóäëûã

çàñãèéí ãàçðûí ò¿âøèíä òàâèõ

øààðäëàãà ãàðñàí.

Òºðèéí ¿éë÷èëãýýã ¿íýëýõ àðãàõýðýãñýë ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæààñõàâüã¿é èõ áàéíà.

Òºðèéí çàõèðãààíû àæëûí ¿ð ä¿í,

ã¿éöýòãýëèéí ÿíç á¿ðèéí

á¿ðýëäýõ¿¿í õýñãèéã ¿íýëæ ä¿ãíýõ

çîðèóëàëòààð áîëîâñðóóëñàí îëîí

òîîíû ¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë,

ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ áàéãààã

áèäíèé õèéñýí ñóäàëãàà

òîäîðõîéëñîí. Òýä îëîí íèéòýä

íýýëòòýé áàéäàã ÷ çàðèì íü

àøèãëàõûí ºìíº ýíãèéí á¿ðòãýë

õèéëãýõèéã øààðääàã. ̄ ¿íä òóõàéí

áàéãóóëëàãàä òºëáºð òºëæ àøèãëàæ

áîëäîã ëèöåíçòýé àðãà õýðýãñýë

õàìðàãäààã¿é áîëíî. Õ¿ñíýãò-1-ä

¿ç¿¿ëñýí 25 õýðýãñëèéí 18 íü

¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë, 7 íü

ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ áàéíà.

Õýðýâ áèä îëîí óëñûí õàíäèâëàã÷äûííèéãýìëýãýýñ ñàéí õàéæ ÷àäâàëàøèãëàæ áîëîõ îëîí òºðëèéí¿íýëãýýíèé ñàéí àðãà õýðýãñë¿¿äáàéãàà.

Ýäãýýð 25 àðãà õýðýãñëèéã áèä

äàðààõ áàéäëààð àíãèëæ áàéíà.

- Òºðèéí çàõèðãààíû àæèë,

ã¿éöýòãýëèéí îíöëîõ õ¿÷èí

ç¿éëñèéã ¿íýëäýã çîðèëòîò

õýðýãñýë

- Çàñàãëàëûã ¿íýëýõ õýðýãñýë,

ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ, ýäãýýð

íü çºâõºí òºðèéí çàõèðãààíû

á¿ðýëäýõ¿¿í õýñãèéã õàìàðíà.

- ßíç á¿ðèéí çîðèóëàëòààð

áîëîâñðóóëñàí àðãà õýðýãñë¿¿ä,

ýäãýýð íü òóõàéí õîëáîãäîë

á¿õèé ¿éë ÿâöûã ¿íýëíý.

Ãóðàâäàõü àíãèëàëûí îðóóëæ ºãñºí

íü õýðýãëýã÷ íàðûã îëîí òºðëèéí

ñîíãîëò õèéõ áîëîìæîîð õàíãàæ

áàéíà. Æèøýý íü Òºðèéí

çàõèðãààíû Åâðîïûí èíñòèòóòûí

áîëîâñðóóëñàí “ýíãèéí ¿íýëãýýíèé

òîãòîëöîî” ¿íýëãýýíèé àðãà

õýðýãñýë íü óëñûí ñàëáàðûí

áàéãóóëëàãóóäûí ¿ð ºãººæèéã

¿íýëýõýä çîðèóëæ áîëîâñðóóëàãä -

ñàí þì. Ìºí ýíý íü ñèñòåì÷èëñýí

àñóóäëûã ¿íýëæ ä¿ãíýõýä áàñ

òîõèðîìæòîé.

Õ¿ñíýãò 1-ä ¿íýëãýýíèé àðãà

õýðýãñýë, ìýäýýëëèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã

ñýäýâ÷èëñýí ìàÿãààð ¿ç¿¿ëýâ.



Õ¿ñíýãò 1 №

Боловсруулсан газар

Үнэлгээний арга хэрэгсэл, мэдээллийн эх

сурвалжийн нэр

Манлайлал Төрийн үйлчилгээ

Улсын салбарын санхүүгийн удирдлага

Бодлого боловсруулалт

Төрийн үйлчилгээг хүргэх

Үнэлгээний арга хэрэгсэлүүд 1 Дэлхийн банк Тоон үйлчилгээ үзүүлэх

судалгаа Х

2 Дэлхийн банк Улсын салбарын зарлагыг нарийвчлан хянах судалгаа

Х

3 Олон нийттэй харилцах төв

Иргэдийн үнэлгээний карт Х

4 АХБ-ны Засаглалын үнэлгээ Х Х Х

5 Төрийн захиргааны Европын институт

Энгийн үнэлгээний тогтолцоо

Х Х Х Х Х

6 Төрийн үйлчилгээ, ИБ

Ур чадварын үнэлэмж Х

7 Төрийн үйлчилгээ, ИБ

Үйлчилгээний чанарыг тодорхойлох өөрийн үнэлгээ

Х

8 Дэлхийн банк, IMD, EC, DFID, SPA

Улсын зарлага, санхүүгийн хариуцлагын тогтолцоо

Х

9 ДБНХАХ: Дэлхийн банк -Нидерландын түншлэлийн хөтөлбөр

Төрийн ажилтны судалгаа Х Х

10 НҮБХХ Ил тод байдал, хариуцлагын тогтолцооны үнэлгээ

Х

11 Дэлхийн банк ЕХ: төрийн албаны хүний нөөцийн удирдлагын үнэлгээний матрикс

Х Х

12 SIGMA (ЭЗХАХБ & EХ)

Хяналт болон удирдлагын системийн суурь үзүүлэлт

Х Х Х

13 Техасын муж улс

Хүний нөөцийн өөрийн үнэлгээний зааварчилгаа

Х

14 Эрүүл мэндийн удирдлагын ухаан

Хүний нөөцийн удирдлагын (ХНУ) үнэлгээний арга хэрэгсэл

Х

15 Америк дундын хөгжлийн банк /АДХБ/

Төрийн албаны системийг үнэлэх аналитик тогтолцоо

Х

16 Хамтын нөхөрлөлийн хэрэг эрхлэх газар

Жендерийн төсвийн төлөвлөлт: Жендерийн хандлагатай төсвийг хэрэгжүүлэх, ойлгоход зориулсан мэргэжилтний гарын авлага

Х

17 Транспаренси Интернейшнл

Үндэсний шударга ёсны тогтолцоо

Х Х

18 Дэлхийн банк ХНУ, хариуцлагатай засаг-лалын шалгуур үзүүлэлт (боловсруулж байгаа)

Х

19 Дэлхийн банк Орлого бүрдэлтийн удирд-лага, зохион байгуулалтын оношлогоо

Х

Мэдээллийн эх сурвалжууд

20 ЭЗХАХБ Засгийн газрыг зэрвэс харахад

Х Х Х Х

21 Бертельсман Сифтунг

Удирдлагын индекс, Бертелсманы шинэчлэлийн индекс /БШИ/

Х Х

22 Олон улсын төсвийн төсөл

Нээлттэй төсвийн индекс Х

23 Дэлхийн банк Засгийн газрын ажил эрхлэлт, цалин хөлсний үндэсний мэдээлэл

Х

24 IMD “Дэлхийн өрсөлдөөн” жил тутмын эмхтгэл

Х Х

25 Дэлхийн банк Засаглалын асуудлууд Х Х Х

26 Дэлхийн банк

Тухайн орны бодлого, байгууллын үнэлгээ /ТОББҮ/; Шалгуур 13: Төсөв төлөвлөлт санхүүгийн менежментийн чанар, шалгуур 15: Төрийн захиргааны чанар

Х Х Х Х

27 Глобал Интегрити

Шударга байдлын үзүүлэлтүүд

Х Х Х Х



Òºðèéí çàõèðãààíû Åâðîïûí

èíñòèòóòûí áîëîâñðóóëñàí ýíãèéí

¿íýëãýýíèé òîãòîëöîî íü ÒÇÀ¯ÄÃ-

èéí á¿õ ¿íýëãýýíèé ñýäýâ÷èëñýí

ñàëáàðóóäûã àíãèëàí ¿íýëæ ä¿ãíýõ

îðîëäëîãî õèéñýí áàéíà. ¯íýëãýý

íü òºðèéí çàõèðãààíû ãýõýýñ èë¿¿

òóõàéí áàéãóóëëàãûí ¿ð ºãººæ,

ÿâöûã ¿íýëýõýä àíõààðñàí. Ó÷èð íü

áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë àæèëëàãààíä

òºâ áàéãóóëëàãóóäûí ä¿ðýì

æóðìûã äàãàæ ìºðäºõ äàðàìò

øàõàëò èõ áàéäàã. Ýíý àðãà

õýðýãñýëèéã õýä õýäýí

áàéãóóëëàãóóäàä õýðýãëýñíýýð

òºðèéí çàõèðãààíû àñóóäëóóäûã

áàðèìò íîòîëãîîòîé ãàðãàæ áîëîõ

þì.

Ìºí õ¿íèé íººöèéí ìåíåæìåíò

òºðèéí ñàíõ¿¿ãèéí ìåíåæìåíò

(óëñûí ñàëáàðûí ñàíõ¿¿ãèéí

óäèðäëàãà) áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ

çýðýã 3 ãîë ñýäâèéã ¿íýëæ ä¿ãíýõ 2

àðãà õýðýãñýë áàéãàà íü Àçèéí

õºãæëèéí áàíêíààñ áîëîâñðóóëñàí

çàñàãëàëûã ¿íýëýõ àðãà õýðýãñýë,

SIGMA-èéí õÿíàëò ìåíåæìåíòèéí

ñèñòåìèéí ñóóðü ¿ç¿¿ëýëò ãýñýí

¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë þì.

Óëñûí ñàëáàðûí ñàíõ¿¿ãèéíóäèðäëàãà /ÓÑÑÓ/, õ¿íèé íººöèéíóäèðäëàãûí /ÕÍÓ/ øèíý÷ëýëèéí¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë, ìýäýýëëèéíýõ ñóðâàëæ

Óëñûí ñàëáàðûí ñàíõ¿¿ãèéí

óäèðäëàãûã ¿íýëäýã 13 ¿íýëãýýíèé

àðãà õýðýãñýë, õ¿íèé íººöèéí

óäèðäëàãûã ¿íýëäýã 15 ¿íýëãýýíèé

àðãà õýðýãñýë áàéãààã áèä õàðæ

áàéíà. Ñ¿¿ëèéí õýäýí æèë óëñûí

ñàëáàðûí ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãûã

¿íýëýõ àðãà õýðýãñýë íü ÕÝÑÓ-ûí

¿íýëýõ õýðýãñýëýýð õàâüã¿é èõ

ñîíèðõîë òàòàæ áàéâ. Ó÷èð íü

ÓÑÑÓ-ûí õýðýãñýë ÕÍÓ-ã ¿íýëýõ

õýðýãñýëòýé õàðüöóóëàõàä èë¿¿

îð÷èí ¿åèéí õýðýãñýë þì. Çàðèì

òàëààð ýíý íºõöºë áàéäàë òóñëàìæ

¿ç¿¿ëäýã õàíäèâëàã÷ îðíóóä

òóñëàìæûíõàà ¿ð àøãèéí òàëààð

ñîíèðõîõ ñîíèðõëûã òàòñàí.

Ñàíõ¿¿ãèéí ýðñäýë èõòýé øóóä

òºñâèéã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ ìåõàíèçìûã

àìüäðàë ¿ð ºãººæºº ºãäºã òóñëàìæ

äýìæëýãýýð òýä ñîëèõ ñîíèðõîëòîé

áàéëàà. Ìºí ýíý íü ýäèéí çàñàã÷èä,

ñàíõ¿¿ óäèðäëàãûí ìýðãýæèëòí¿¿ä

èõýâ÷ëýí äàâàìãàéëàõ òºëºâòýé

áàéãàà îëîí óëñûí

áàéãóóëëàãóóäûí ìýðãýæëèéí

íºëººëëèéã òóñãàñàí. Ñàíõ¿¿ áîëîí

õ¿íèé íººö íü óëñûí òºðèéí

ñàëáàðûí ¿ð ºãººæèéã

äýýøë¿¿ëýõýä ãîëëîõ õî¸ð ñàëáàð

þì. Óäèðäëàãûí ÷àäâàð, òºðèéí

¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ,

áîäëîãî áîëîâñðóóëàëòûí ÷àíàðûã

äýýøë¿¿ëýõ, ìýäýýëýë õàðèëöààã

õºãæ¿¿ëýõ ¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë

õîìñ öººí áàéíà. Õýäèé òèéì ÷,

Äýëõèéí áàíêíààñ ãàðãàñàí

õàðèóöëàãàòàé çàñàãëàëûí øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëò ýíý öîîðõîéã òîäîðõîé

õýìæýýíä íºõºæ áàéíà.

Íýã ñýäýâò ãîëëîí àíõààðñàí¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë îëîí ñýäýâòàíõààðàë õàíäóóëñàí õýðýãñýëýýñèë¿¿ óë ñóóðüòàé ¿íýëãýý ãàðãàñàíáàéíà.

Îëîí ñýäâèéã õàìðàí ¿íýëæ áàéãàà

õýðýãñë¿¿ä ÿëàíãóÿà çàñàãëàëûí

¿íýëãýýíèé õóâüä, òýäãýýðèéã óë

ñóóðüòàé ¿íýëæ ÷àääàãã¿é. Õàðèí

ãàíö ñýäâýýð äàãíàí õèéñýí ¿íýëãýý



1.4. Òºðèéí çàõèðãààíû àæëûí

¿ð ä¿í, ã¿éöýòãýëèéí

¿íýëãýýã áîëîâñðóóëàõ íü:

¯íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýëèéí èõýíõèíü îëîí óëñûí áàéãóóëëàãààñáîëîâñðóóëñàí òóë ýçýí îðíîîññóäàëãààíû ýçýìøèõ ýðõ àâàõàäèõýýõýí õ¿÷ õºðºíãº çàðöóóëñàí.

¯íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë,

ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæèéí 60 ãàðóé

õóâèéã îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóä

áîëîâñðóóëñíûã òîäîðõîéëñîí.

(Çàðèì íü áîëîâñðóóëàëòûí

øàòàíäàà áàéíà)

Òýäãýýðèéí çàðèì õýñãèéã

õºãæèíã¿é îðíû òºðèéí

áàéãóóëëàãóóä, õóâèéí çºâëºõ

êîìïàíèóä áîëîâñðóóëñàí. Öººí

õýñãèéã èðãýíèé íèéãìèéí

áàéãóóëëàãà, ÒÁÁ, ýðäýì

øèíæèëãýý, ñóäàëãààíû áàéãóóë-

ëàãóóä õèéñýí. Àìüäðàë äýýð òóõàéí

îðíû ÒÇÀ¯ÄÃ-èéí ¿íýëãýý

õèéëãýõèéã õ¿ñäýã çàñãèéí ãàçàð íü

îëîí îðîíä õýðýãëýæ áàéñàí îëîí

óëñûí áàéãóóëëàãà, áàéãóóëëà-

ãóóäûí áîëîâñðóóëñàí ¿íýëãýýíèé

àðãà õýðýãñýëèéã àøèãëàõ

øààðäëàãà ãàðäàã.

Õýðýãëýã÷èä òýäíèé õýðýãöýýã

òóõàéí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò,

àðãà÷èëàë íü õàíãàæ ÷àäàõ ýñýõ,

õóóëü ýðõ ç¿éí ¿íäýñëýëòýé ýñýõ

çýðýã àñóóäàëä áàéíãà ñýòãýë çîâäîã

áºãººä ñóäàëãààíû ìàòåðèàë õ¿÷èí

òºãºëäºð áàéõ íü èõýýõýí ÷óõàë

àñóóäàë áàéäàã. Òîìîîõîí

õýðýãëýã÷èä àðãà õýðýãñëèéã

áîëîâñðóóëàõàä ÿìàð ïðîöåäóð

õýðýãëýñíèéã íü øàëãàäàã.

õàðüöàíãóé áîãèíî õóãàöààíä ìàø

íàðèéí ¿íýëãýýã ãàðãàæ èðäýã.

Õ¿ñíýãò 2-ò áèä íýã ¿íýëãýýíèé

ñýäýâò ãîëëîí àíõààðñàí

¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë, ýõ

ñóðâàëæèéã ¿ç¿¿ëýâ. ªºðººð õýëáýë

ñýäýâ òóñ á¿ðýýð íü õàðóóëñàí.

Õ¿ñíýãò 2

Төрийн албаны удирдлага

-Хүний нөөцийн өөрийн үнэлгээний зааварчилгаа -Хүний нөөцийн удирдлагын үнэлгээний арга хэрэгсэл -Төрийн албаны системийг үнэлэх аналитик тогтолцоо - Засгийн газрын ажил эрхлэлт, цалин хөлсний үндэсний хэмжээний мэдээлэл

Улсын салбарын санхүүгийн удирдлага

-Улсын салбарын зарлагыг нарийвчлан хянах судалгаа -Ил тод байдал, хариуцлагын тогтолцооны үнэлгээ -Улсын зарлага, санхүүгийн хариуцлагын тогтолцоо -Жендерийн төсвийн төлөвлөлт: Жендерийн хандлагатай төсвийг хэрэгжүүлэх, ойлгоход зориулсан мэргэжилтний гарын авлага -Орлого бүрдэлтийн удирдлага, зохион байгуулалтын оношлогооны тогтолцоо -Нээлттэй төсвийн санаачилга

Төрийн үйлчилгээг хүргэх

-Тоон үйлчилгээ үзүүлэх судалгаа -Иргэдийн үнэлгээний карт -Үйлчилгээний чанарыг тодорхойлох өөрийн үнэлгээ

Манлайлал Ур чадварын үнэлэмж



Æèøýý íü: Òóõàéí ¿íýëãýýíèé àðãà


¿íäýñíèé îðîëöîã÷ òàëóóä ÿìàð

õýìæýýíä ÿìàð ¿¿ðýãòýé îðîëöñîí

áîëîõûã àñóóæ ëàâëàäàã. Ýë àðãà

õýðýãñýë ýõëýýä õºãæèæ áóé îðîíä

õýðýãëýãäñýí ýñýõ, öààøèä ºðãºí

öàð õ¿ðýýòýé õýðýãëýõèéí òóëä

õýðõýí ñàéæðóóëæ øèíý÷èëñýí ãýõ

çýðãýýð òàíèí ìýäýõ¿éí àñóóëò

òàâüäàã àæ.

ÒÇÀ¯ÄÃ-ã ¿íýëýõ ¿íýëýìæ íü

çºâõºí ¿íäýñíèé îðîëöîã÷èä

èäýâõèòýé îðîëöñîí íºõöºëä àøèã

òóñàà ºãäºã. Õýðýãëýã÷ ñóäàëãààíû

ìàòåðèàëûã õ¿÷èí òºãºëäºð ãýæ

¿çñýí íºõöºëä ñàÿ ¿éë àæèëëàãààã

ýõýëæ áîëíî. Íºãºº òîõèîëäîëä

¿íýëãýý ºãºõ ¿éë ÿâö “ýçýìøèõ ýðõ”-

ýýñ èõýýõýí õàìààðàëòàé áàéäàã.

Èéì ó÷ðààñ ýçýìøèõ ýðõèéí

àñóóäàë ýíý çààâàð÷èëãààíû õóâüä

ãîë ñýäýâ áîëæ áàéíà.

Õýðýãëýã÷ ¿íýëãýýíèé àðãà


òîäîðõîé õóâü íýìýð îðóóëñàí

òîõèîëäîëä ýçýìøèõ ýðõèéí

àñóóäàë ÿðèãäàæ áîëíî. Çóðàã 1-ä

¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë

áîëîâñðóóëàõ ÿâö 3 ¿å øàòààñ

á¿ðääýã áîëîõûã õàðóóëæýý. Ýõëýýä

çîðèëãîî òîäîðõîéëîõ äàðàà íü

òîäîðõîé àðãà õýìæýý àâàõ, ýöýñò

àðãà÷ëàëàà áîëîâñðóóëàõ. Ýäãýýð 3

¿å øàò íü õýðýãëýã÷ íàðò

øààðäëàãàòàé õ¿÷èí òºãºëäºð

íàðèéí íÿãò ìýäýýëëèéã

áîëîâñðóóëàõ, ýçýìøèõ ýðõèéí

àñóóäëûã øèéäýõýä ÷óõàë ç¿éë

áîëäîã.

Çóðàã 1 – Õýðýãëýã÷ ¿íýëãýýíèé àðãà


òîäîðõîé õóâü íýìýð îðóóëàõ íü

ýçýìøèõ ýðõ àâàõ ãîë ò¿ëõ¿¿ð

áîëíî.

Çóðàã 1



1.5. Õýðýãëýã÷ íàðûí çîðèëãî

þó âý?

Ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ, ¿íýëãýýíèé

àðãà õýðýãñýëèéã ñîíãîæ àâàõ ÷óõàë

øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò áîë õýðýãëýã÷èéí

çîðèëãûã õàíãàõ ýñýõýä îðøèíî.

Áèä çîðèëãî ãýäãèéã òóõàéí

ìýäýýëëèéã õýðýãëýñíýýð ýöñèéí

çîðèëãîäîî õ¿ðýõèéã õýëæ áàéíà.

Õàìãèéí ýõíèé ÷óõàë àëõàì áîë

õýðýãëýã÷ íàð ÿàãààä ¿íýëãýý ÷óõàë

øààðäëàãàòàé áîëîõ òóõàéä ñàéí

îéëãîñîí áàéõ ¸ñòîé. ¯íýëãýýíèé

àðãà õýðýãñëèéã áîëîâñðóóëàã÷èä

òóõàéí ¿íýëãýýíä àøèãëàñàí íýð

òîìú¸îíû òàéëáàðûã õýðýãëýã÷

íàðò ñàéí õèéæ ºãºõ øààðäëàãàòàé.

Òóõàéëáàë, íýð òîìú¸îíû

æàãñààëòàíä ¿íýëãýý, æèøèã

¿ç¿¿ëýëò, óëñ õîîðîíäûí

õàðüöóóëñàí ñóäàëãàà, õàðèëöàí

ÿðèà, îíîøëîãîî õèéõ, àæëûí

ã¿éöýòãýëèéã ñàéæðóóëàõ,

òóñëàìæèéã õóâààðèëàõ, ñàíàë

àñóóëãà, øèíý÷ëýëèéí ¿ð íºëººã

õýìæèõ ãýõ ìýò ¿ãí¿¿ä îðñîí áàéõ

æèøýýòýé.

Çàðèì àðãà õýðýãñë¿¿ä çîðèëãîî

òàéëáàðëààã¿é, õàðèí òýäãýýð íü

òóõàéí ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ,

¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñëèéí ¿ç¿¿ëýõ

¿ð ä¿í, áîëîâñðóóëæ ºãºõ ìýäýýëýë

çýðãèéã òàéëáàðëàñàí áàéäàã.

Õýðýâ õýðýãëýã÷ íàð áîëîâñðóóëñàí

ìýäýýëëèéã øàëãàæ ¿çýõ çàìààð

õàìãèéí òîõèðîìæòîé çºâ àðãà

õýðýãñýëýý ñîíãîõ áîëîëöîîòîé

áîëñîí áîë îäîî õèéõ ¿íýëãýýíèé

çîðèëãûã òîäîðõîé áîëãîõ íü

õàìãèéí ÷óõàë.

Õýðýãëýã÷ íàð ¿íýëãýýíèé àðãàõýðýãñýëèéã ñîíãîõûí ºìíº ¿íýëãýýõèéëãýõ çîðèëãîî òîäîðõîé ìýäýæáàéõ õýðýãòýé.

Ýíý ãàðûí àâëàãàä çîðèëãûã

¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýëä

àøèãëàñàí àëáàí ¸ñíû ìàòåðèàë,

öóãëóóëñàí ìýäýýëýë, ÿðèëöëàãà

äýýð ò¿øèãëýí 5 òºðºëä àíãèëæ

áàéíà. ¯¿íä:

1.Òºëºâëºëò, îíîøëîãîî:Èõýíõè àðãà õýðýãñë¿¿ä

îíîøëîãîî õèéõ çîðèëãîîð

àøèãëàõàä òîõèðîìæòîé

áàéäàã. Áîäèò áàéäàëä èõýíõè

íü öààøèä çàäëàí øèíæèëãýý

õèéõ øààðäëàãàòàé

øèíý÷ëýëèéí òóëãàìäñàí

çîðèëãîä íèéöñýí íàðèéí

ìýäýýëëýýð õàíãàäàã. Ýäãýýð

àðãà õýðýãñýë ýð÷èìòýé

îíîøëîãîîíû íýã õýñýã áîëîí

öààøèä íÿãòëàí ñóäëàâàë çîõèõ

ñàëáàðóóäûã òîäîðõîéëäîã.

[Æèøýý íü: ÕÍÓ-ûí ººðèéí

¿íýëãýý]

2.Õÿíàí øàëãàëò áà õàðèóöëàãûíòîãòîëöîî:

Ýíý íü çàñãèéí ãàçàð òóõàéí

îíöîëñîí ¿íýëãýýíèé ñýäâèéí

õ¿ðýýíä àæèë ¿¿ðãýý õèð çýðýã

ñàéí ã¿éöýòãýæ áàéãàà òàëààð

òîäîðõîéëñîí ìýäýýëëèéã

áàãòààíà. Õÿíàëò øàëãàëò

òóõàéí ñòàíäàðò õýì õýìæýýíýýñ

õàìààðàí áîäèò íºõöëèéã

òîãòîîõîä àøèãòàé áàéäàã.

Èíãýñíýýð öààøèä õýðõýí

ñàéæðóóëàõ òàëààð õýëýëöýõ

áîëîëöîîòîé áîëíî. Îëîí àðãà

õýðýãñýëèéã õÿíàí øàëãàëòûí

çîðèóëàëòààð àøèãëàäàã.



Õýðýãëýã÷ îäîî õèéãäýæ áóé

øèíý÷ëýëèéí õºòºëáºðèéí

ÿâöûã õÿíàí øàëãàõûã õ¿ñýæ

áàéâàë òóõàéí ñîíãîæ àâñàí

àðãà õýìæýýã ñòðàòåãè

çîðèëãîäîî òóñàõóéöààð

òýäãýýðèéã òîõèðóóëàí õýðýãëýæ

áîëíî. [Æèøýý íü: Èðãýäèéí

¿íýëãýýíèé êàðò]

3.Íèéò õàðüöóóëàëò áà æèøèã¿ç¿¿ëýëò:Ýíý íü ìýäýýëýë ¿éë àæèëëàãàà

õýìæäýã îíîîã òîîöîí ãàðãàæ

íýã îðíûã íºãºº îðîíòîé

õàðüöóóëàõàä õýðýãëýãäýíý.

Æèøèã ¿ç¿¿ëýëò ãýäýã òóõàéí

õýì õýìæ¿¿ðèéã ñòàíäàðò,

òýðã¿¿í òóðøëàãàòàé

õàðüöóóëàí öààøèä õºãæ¿¿ëýí

ñàéæðóóëàõ àðãà çàì þì. Ýíý íü

ÿëàíãóÿà õàíäèâëàã÷äûí

íèéãýìëýãò àíõ ¿¿ñýæ áèé

áîëñîí àðãà õýðýãñýë, ýõ

ñóðâàëæóóäûí õóâüä ýíãèéí

çîðèëãî þì. [Æèøýý íü: Çàñãèéí

ãàçðûí àæèë ýðõëýëò, öàëèí

õºëñíèé ¿íäýñíèé ìýäýýëýë]

4.Õàðèëöàí ÿðèëöàõ, õàìòûíøèéäâýð ãàðãàõ:Ýíä ººð÷ëºëò õèéæ, ñàéæðóóëàõ

òàëààð õàðèëöàí ÿðèà

ñàíàà÷èëæ ºäººõºä ìýäýýëëèéã

õýðõýí àøèãëàõ àñóóäàë

ÿðèãäàíà. Õàðèëöàí ÿðèëöëàãà

õèéõ íü äàðàà äàðààãèéí

íàðèéâ÷èëñàí ä¿í

øèíæèëãýýíèé àæëûí àíõíû

àëõàì áîëäîã áºãººä ýíý íü

Ïàðèñûí òóíõàãëàëààð

äýìæèãäýæ áàéãàà õàíäèâëàã÷,

çàñãèéí ãàçðûí ò¿íøëýëèéã

õºãæ¿¿ëýõ çîðèëãûã àãóóëäàã.

[Æèøýý: Íýýëòòýé òºñâèéí

èíäåêñ]

5.Íººöèéã õóâààðèëàõ:¯íýëãýýíèé àæëûí ¿ð ä¿í

òóñëàìæ õóâààðèëàõ ¿éë ÿâöòàé

õîëáîîòîé áàéäàã. Ãýâ÷ ýíý íü

ìàíàé àðãà õýðýãñýë, ýõ

ñóðâàëæèéí çîðèëãî áèø.

¯¿íèéã çàñãèéí ãàçðóóä

ñîíèðõäîã ó÷ðààñ îðóóëñàí þì.

[Æèøýý íü: ÓÑÇÑÕ/ÐÅFÀ]

Àðãà õýðýãñýë, ýõ ñóðâàëæèéí äýýð

äóðäñàí çîðèëãóóäûã àíãèëñàí

óòãààð íü õ¿ñíýãò 3-ä èëýðõèéëñýí

áàéíà. Îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà,

áàéãóóëëàãóóä õàðèëöàí ÿðèà õèéõ,

õÿíàëò øàëãàëò, óëñ ¿íäýñòíèéã

õîîðîíä íü æèøèæ õàðüöóóëàõ ãýõ

ìýò îëîí øàëòãààíààð õýìæèæ

¿íýëýõèéã ñîíèðõäîã. Õàðèí

ýñðýãýýð òóõàéí îðíû çàñãèéí ãàçàð

Òºðèéí çàõèðãààã îíîøëîãîî,

õÿíàëò øàëãàëò õèéõ çîðèëãîîð

¿íýëýõèéã èë¿¿ä ¿çýæ, õàðèëöàí

ÿðèà, õàìòûí øèéäâýð ãàðãàõàä

ñîíèðõîë áàãàòàé áàéäàã.

Äóíä çýðãèéí îðëîãîòîé,

õºãæèëòýé îðîí áîëîõ ýðìýëçýëòýé

îðíóóä îëîí óëñûã õàðüöóóëàí

æèøèæ ¿çýõ çîðèëãûã èë¿¿

ñîíèðõäîã áîë èõýíõè õºãæèæ

áàéãàà îðíóóä ýíý çîðèëãîä íýã èõ

àíõààðäàãã¿é. Îëîí àðãà õýðýãñýë,

ýõ ñóðâàëæóóä íýãýí çýðýã îëîí

çîðèëãûã áàãòààñàí áàéäàã. Ãýâ÷

ýíý íü øààðäëàãà õàíãàæ ÷àäíà

ãýõýä ýðãýëçýýòýé. Îëîí óëñûã

õàðüöóóëàõ æèøèæ ¿çýõ çîðèëãî íü

îðîí íóòàãò õýðýãëýãääýã

îíîøëîãîî áóþó õÿíàëò øàëãàëòûí

õýðýãñýëèéã áàãòààäàãã¿é.

Õàðèëöàí ÿðèà ä¿í øèíæèëãýý



õèéõ çîðèëãûí ¿¿äíýýñ àøèãòàé

áàéæ áîëíî. Ãýâ÷ õàðèëöàí ÿðèàíä

çîðèóëñàí ìýäýýëýë, ä¿í

øèíæèëãýýíèé ìýäýýëýë íü ó÷èð

øàëòãààí øèíæ òýìäãèéã øàëãàæ

áàéäàã ä¿í øèíæèëãýýíèé

ìýäýýëýëòýé àäèë òºñòýé áàéäàãã¿é

ó÷ðààñ õýðýãëýã÷ ÿíç á¿ðèéí

çîðèëãîòîé ¿íýëãýý õèéëãýõ

ñîíèðõîëòîé áàéãàà áîë îëîí

òºðëèéí ¿íýëãýýíèé àðãà

õýðýãñýëèéã õàâñðóóëàí òîõèðóóëæ

õýðýãëýõ íü ç¿éòýé.

Õýðýãëýã÷ ãàíö çîðèëãî òàâüñàííºõöºëä ¿íýëãýýíèé àæèë ìàø ñàéíÿâàãääàã. Ýíý íü áóñàä îðîëöîã÷òàëóóäûí çîðèëãûã òîëüäîíõàðóóëæ áàéäàã.

¯íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýëèéã

îíîøëîãîî õèéõ, õÿíàæ øàëãàõ,

õàðèóöëàãà òîîöîõ çîðèëãîîð

õýðýãëýæ áîëîõ áà øèíý÷ëýëèéí

òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëàõàä

çîðèóëàãäñàí îíîøëîãîîíû àðãà

õýðýãñýë íü (òºðèéí àëáàí õààã÷èéã

ñîíãîí øàëãàðóóëàõ) àæèëä àâàõ,

òýä íàð õýðõýí àæèëëàäàã çýðãèéã

òîäîðõîéëîõîä õýðýãëýãäýíý.

ªºð÷ëºëò õèéõ ¿¿ðýãòýé

ìýðãýæèëòíèé ò¿âøèíä õÿíàëò

øàëãàëò õèéõ çîðèëãîîð

õýðýãëýãäýíý. Ãýâ÷ ýíý íü ÿàðàëòàé

¿ð ä¿í õ¿ñýæ áàéãàà øèíý÷ëýëèéí

ìåíåæåð¿¿äýä àøèã áàãàòàé.

Àìüäðàë äýýð îíîøëîãîî, õÿíàí

øàëãàëò õèéõýä øààðäëàãàòàé

ìýäýýëýë ººð õîîðîíäîî ÿëãààòàé

áàéäàã ÷, çàðèì íºõöºëä äàâõöàæ

áîëíî. Á¿õ îðîëöîã÷äûí õóâüä

¿íýëãýýíèé àæëûí çîðèëãûí òàëààð

çºâøèëöºë õèéãäñýí áàéõ ¸ñòîé.

Çîðèëãûã òîäîðõîé èëýðõèéëáýë

çîõèíî. Õýðýâ õýðýãëýã÷ õèéãýýä ãîë

îðîëöîã÷ òàë íóóãäìàë òºëºâëºãºº

àãóóëæ áàéíà ãýæ ¿çâýë àñóóäàë

¿¿ñýõ íü òýð.

Óëñûí çàðäàë ñàíõ¿¿ãèéí

õàðèóöëàãà (ÓÇÑÕ-ÐÅFÀ) íü óëñ

îðíû òºðèéí ñàíõ¿¿ãèéí

óäèðäëàãûí ã¿éöýòãýõ àæèë

¿¿ðãèéã õÿíàäàã áà ÿðèà õýëöýëèéã

õàíãàæ áàéäàã. Àðãà õýðýãñýëèéí

èæ á¿ðýí áàéäëààñ ¿¿äýí çàðèì

¿íýëãýý íü èòãýëöýëèéí ýðñäýëèéí

¿íýëãýýíèé õýñãèéã á¿ðä¿¿ëæ

áàéäàã. Ýíý òîõèîëäîëä çàðèì îðíû

çàñãèéí ãàçàð áàéãàà äóòàãäàëàà

íóóí äàðàãäóóëàõûã îðîëääîã.

Ó÷èð íü ýíý ¿éë àæèëëàãàà

õºãæëèéí òóñëàìæ àâàõ áîëîìæèéã

áàãàñãàæ áîëîõ òàëòàé.

Äóòàãäëûã íóóí äàðàãäóóëàõ íü

¿íýëãýýíèé à÷ õîëáîãäëûã èõýýõýí

á¿äãýð¿¿ëäýã. ÓÇÑÕ íü îëîí òîîíû

õóó÷èí àðãà õýðýãñëèéã õàëàõ

áîëñîí. ¯¿ñ÷ áàéãàà àñóóäëûã

çàñãèéí ãàçðûí îðîëöîã÷ òàë,

¿íýëãýýíèé áàã õî¸ðûí õîîðîíä

îëîí òîîíû çºâëºëäººí

çºâøèëöººí õèéñíýýð àðèëãàæ

áîëîõ áºãººä òîãòñîí ñòàíäàðòûã

õàíãàõààñ èë¿¿ óëñûí ñàëáàðûí

ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãûí òîãòîëöîîã

õºãæ¿¿ëýí áýõæ¿¿ëýõýä ãîë

àíõààðëàà õàíäóóëàõ õýðýãòýé.

Çîðèëãî öóãëóóëñàí ìýäýýíèéíàéäâàðòàé áàéäàë, ÷àíàðò íºëººëæáîëíî.

Õÿíàæ øàëãàõ, õàðèóöëàãà òîîöîõ

çîðèëãîîð ìýäýýëýë öóãëóóëàõ

õýðýãëýã÷èéí õóâüä öóãëóóëñàí

ìýäýýëýë ãîë çîðèëòîò õ¿ðýýãýý



íàðèéñãàõ ýñâýë àæèë ¿¿ðýã íü

áàéãààãààñàà õýòýðõèé ñàéí áîëæ

ãàðàõààð ¿íýëãýý ºãºõ õàíäëàãà

õàðàãääàã. Ìýäýýëëýýð õàíãàã÷èéí

õóâèéí àøèã ñîíèðõîë õýò

äàâàìãàéëñíààñ îíîøëîãîîíû àðãà

õýðýãñýë íü íóóí äàðàãäóóëàõàä

õ¿ðãýæ áîëíî. Ýíý íü õýðýãëýã÷

ñàéä, òºðèéí óäèðäàõ àëáàí

òóøààëòàí õèéãýýä ¿íýëãýýíèé

àæëûã õàðèóöñàí àæèëòíóóäûí ººð

õîîðîíäîî õàìòàð÷ àæèëëààã¿éãýýñ

¿¿ñäýã.

1.6. ¯íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë,

ìýäýýëëèéí ñóðâàëæ ÷óõàì

þóã ¿íýëæ õýìæäýã âý?

Àðãà õýðýãñëèéã ñîíãîõ 2 äàõü

øàëãóóð áîë öóãëóóëæ

áîëîâñðóóëñàí ìýäýýëëèéí ÷àíàð,

à÷ õîëáîãäîë þì.

Õýðýãëýã÷ ò¿¿íèé çîðèëãûã õàíãàæ

áàéãàà îëîí òîîíû àðãà õýðýãñëèéã

òîäîðõîéëñíû äàðàà òýäãýýðèéí

¿ç¿¿ëýëòèéã íàðèéí øàëãàõ

øààðäëàãàòàé áîëäîã. Õóóëü ä¿ðýì

äàãàõ, àìüäðàë äýýð õýðýãëýõ

õî¸ðûí õîîðîíä íàðèéí ÿëãàà áèé.

Äýëõèéí áàíê ÕÍÓ-ûí èäýâõèòýé

¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã çàñàãëàëûí

¿ç¿¿ëýëò àñóóëò òóñ á¿ðèéã “ä¿ðýì

æóðìûí äàãóó ÿâàãääàã” ýñâýë

“àìüäðàëä õýðýãëýãääýã” ãýæ ÿëãàí

àíãèëñàí áàéíà. Õýðýãëýã÷

¿éë÷èëãýýã õ¿ðãýõ, ýñâýë õ¿íèé

íººöèéí óäèðäëàãûí øèíý÷ëýë

õèéõýý ººðºº ñîíãîæ òîäîðõîéëíî.

Àðãà ç¿é àðãà÷èëàë, èæ á¿ðýí

¿ç¿¿ëýëòèéí õóâüä èõýýõýí ÿëãàà

áàéäàã.

Òºðèéí ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãà,

çàñãèéí ãàçðûí áîäëîãî

áîëîâðóóëàëòûã õýìæäýã àðãà

õýðýãñýë åðºíõèéäºº íýã çàãâàðòàé

áàéäàã.

¯éë÷èëãýý õ¿ðãýëò

Ãàðûí àâëàãàä ¿éë÷èëãýýã õ¿ðãýõ 3

òºëºâèéã õýìæäýã 4 àðãà õýðýãñëèéã

òàíèëöóóëæ áàéíà. Äýëõèéí áàíê

¿éë÷èëãýýã õ¿ðãýõ 4 õýìæýýñò

àíõààð÷ ñóäàëãààãàà õèéäýã. Ýíý 4

õýìæýýñ áîë ÷àíàð, öàã õýìíýëò,

íýâòðýõ áîëîìæ, ¿ð àøèã þì.

Ýäãýýðèéã òóõàéí áàéãóóëëàãàä

òîõèðóóëàí õèéæ áîëíî.

Åðºíõèéäºº òîîí ìýäýýëëèéã

¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýã ãàçðûí á¿ðòãýë

òýìäýãëýëýýñ àâ÷ áîëíî. Èðãýäèéí

¿íýëãýýíèé êàðò Åâðîïûí òºðèéí

çàõèðãààíû èíñòèòóò (EÒÇÈ)-ûí

ýíãèéí ¿íýëãýýíèé òîãòîëöîî íü

¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààã

õýìæäýã.

Ýõíèé õýðýãñýë èðãýäèéí ¿çýë

áîäëûã èõýâ÷ëýí àñóóõ çàìààð

òîäîðõîéëäîí áîë ñ¿¿ëèéíõ íü

¿éë÷ë¿¿ëýã÷èéí ñýòãýë õàíàìæèéí

àñóóäëààð ñàíàë áîäëûã íü

èëýðõèéëýõ ìåíåæìåíòèéã

øààðäàíà. Õàðèí Àíãëèä èðãýäýä

¿ç¿¿ëýõ ¿éë÷èëãýýã ººðºº ¿íýëýõ

àðãà õýðýãñýë íü ÿìàð ¿éë÷èëãýý

¿ç¿¿ëæ áàéãààä áóñ, õàðèí

¿éë÷èëãýý õýðõýí õ¿ð÷ áàéãààä

ãîëëîí àíõààðäàãààðàà äýýðõ 2

õýðýãñýëýýñ ÿëãààòàé.

¯éë÷èëãýýã ñàéæðóóëàõàä

àíõààðëàà òºâëºð¿¿ëíý. Ýíý àðãà

õýðýãñýë ¿éë÷ë¿¿ëýã÷ ñýòãýë

õàíãàëóóí áàéãàà ýñýõèéã



òîäîðõîéëæ, ò¿¿í äýýð åðºíõèéäºº

ñóóðèëäàã. Äýýðõè ¿íýëãýýíèé àðãà

õýðýãñëèéã äàíãààð íü ýñâýë

õîñëóóëàí õýðýãëýâýë òºðèéí

¿éë÷èëãýýíèé åðºíõèé ä¿ð çóðãèéã

ãàðãàõàä òóñòàé.

Òºðèéí àëáàíû õ¿íèé íººöèéí

óäèðäëàãà (ÕÍÓ)

ÕÍÓ-ûí øèíý÷ëýëèéã ¿íýëæ

õýìæèõäýý õýðýãëýã÷ íèëýýä õ¿íä

ñîíãîëò õèéõ øààðäëàãàòàé áîëäîã.

Ãàðûí àâëàãàä íèéò åñºí

¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë îðñîí

áàéãàà. Íýã íü (Äýëõèéí áàíêíû

ÕÍÓ-ûí õàðèóöëàãàòàé çàñàãëàëûí

øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò)

áîëîâñðóóëàëòûí øàòàíäàà ÿâæ

áàéãàà. ÅÒÇÈ, MSH, Òåõàñ ìóæ óëñ

çýðýã ãàçðóóäûí áîëîâñðóóëñàí

á¿õèé ë ¿éë àæèëëàãààã õàìàðñàí

áîäëîãî, ÿâöûã õýìæäýã. Ò¿¿í÷ëýí

MSH–ûí õýðýãñýë òóõàéí

áàéãóóëëàãûí àæèëòíóóäûí

óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàõ óð

÷àäâàð, ÷àäàâõèéã øàëãàæ

òîãòîîäîã. Ýäãýýð õýðýãñýë

ººðñäèéí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã

ñàéí àæèëòàé õóâèéí ñàëáàðûí

àðãà òóðøëàãààñ àâñàí áºãººä

òºðèéí áàéãóóëàãóóäàä õýðýãëýâýë

çîõèëòîé.

Ýäãýýð àðãà õýðýãñýë çîðèëòîò

áàãàæ õýðýãñëýýñ ÕÍ-èéí àðãà

òóðøëàãûã èæ á¿ðýí òàéëáàðëàñàí

áàéäàã. Òºðèéí áîëîí õóâèéí

õýâøëèéí ÕÍ-èéí õóâüä çàðèì íýã

îíöëîõ ÿëãàà áèé.

Ýõíèé ÿëãàà íü òºðèéí àëáàíû ÕÍ-

èéí àñóóäàë Òºðèéí àëáàíû òóõàé

õóóëèíä çàõèðàãäàíà. Ýíý õóóëü á¿õ

òºðèéí àëáàíä àæèëëàæ áàéãàà

àëáàí õààã÷äûí ¿íäñýí çàð÷èì

íºõöºëèéã òîäîðõîéëæ áàéäàã.

Ìºí òóñëàõ ÷àíàðûí òîãòîîë

òîãòîîìæ, ä¿ðýì æóðìóóä îðäîã.

Õî¸ð äàõü ÿëãàà íü òºðèéí àëáàí

õààã÷äûí ¸ñ ñóðòàõóóí, áèåý àâ÷

ÿâàõ áàéäàë, ¿íýí÷ øóäàðãà

õºäºëìºðëºõ çýðýã øààðäëàãà

õàíãàõ ó÷èðòàé.

Ýöñèéí áºãººä îíöãîé ÿëãàà íü

òºðèéí àëáàíä ýëñ¿¿ëýõýä àâúÿàñ

÷àäâàðûã ãîë áîëãîäîã ÷, àëáàí

òóøààëòíóóä ýðõ ìýäëýý óðâóóëàí

àøèãëàõ, òàë çàñàõ ýñâýë óëñ òºðèéí

àøèã õîíæîî õàðæ òîìèëãîî õèéæ

áîëîõ ó÷ðààñ ¿¿íèéã áàéíãà õÿíàõ

øààðäëàãà ãàðäàã. ªíäºð àëáàí

òóøààëòíû áèåý äààñàí õÿíàëòûã

òºðèéí àëáàíû õîðîî, ýñâýë

Îìáóäñìàíû àëáà ã¿éöýòãýæ

ïàðëàìåíòýä ìýäýýëæ áàéäàã. Ìºí

ø¿¿õýä àñóóäëàà øèéä¿¿ëýõèéã

õ¿ñ÷ áàéãàà õóâü èðãýäýä õóóëü ç¿éí

õºø¿¿ðãèéã õàíãàæ ºãäºã.

Òºðèéí àëáàíû ÕÍÓ-ûí ºâºðìºö

îíöëîã øèíæ ÷àíàðûã

òîäîðõîéëñîí ¿íýëãýýíèé 3 àðãà

õýðýãñýë áèé. Ýäãýýð íü Äýëõèéí

áàíêíû áîëîâñðóóëñàí ÅÕ-íû

Òºðèéí àëáàíû ¿íýëãýýíèé ìàòðèêñ,

SIGMA-èéí õÿíàí øàëãàëò,

ìåíåæìåíòèéí ñèñòåìèéí ñóóðü

¿ç¿¿ëýëò, Àçèéí õºãæëèéí áàíêíààñ

áîëîâñðóóëñàí Çàñàãëàëûã ¿íýëýõ

àðãà÷èëàë çýðýã þì.

Ýíý á¿ãä õóóëèéí õ¿ðýýíä òºðèéí

¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëæ áàéãàà

áàéãóóëëàãóóäûí óäèðäàãà, çîõèîí

áàéãóóëàëò, òºðèéí àëáàí õààã÷äûí



ã¿éöýòãýæ áóé àæèë ¿¿ðýãò

àíõààðàë õàíäóóëäàã. Ò¿¿í÷ëýí

äýýðõ ¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë

ÕÍÓ-ûí ¿íäñýí áîäëîãî, ä¿ðýì

æóðàì õàìàðíà. Ýäãýýð àðãà

õýðýãñýë øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòýýð ñàéí

áºãººä Äýëõèéí áàíêíààñ

áîëîâñðóóëñàí àðãà÷èëàë õàìãèéí

èæ á¿ðýí õýðýãñýë ìàðãààíã¿é ìºí.

Äýëõèéí áàíêíààñ áîëîâñðóóëæ áóé

õàðèóöëàãàòàé çàñàãëàëûí øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëò íü òºðèéí àëáàíû

óäèðäëàãûã ñàéæðóóëàõàä ÅÕ-íû

áîëîâñðóóëñàí àðãà õýðýãñëèéí

ñàéæðóóëñàí õóâèëáàð þì.


óäèðäëàãà (ÓÑÑÓ)


óäèðäëàãà (ÓÑÑÓ)-ä àøèãëàäàã

îëîí òºðëèéí àðãà õýðýãñýë

¿ç¿¿ëýëòèéí õóâüä íýã èõ

ººð÷ëºëòã¿é. ÓÑÑÓ-ûí öàð õ¿ðýý

áîë òºñºë, íÿãòëàí áîäîõ òîî

á¿ðòãýë, ñóäàëãàà, õóóëü

òîãòîîìæèéã õàìàðäàã. Óëñûí

çàðäàë ñàíõ¿¿ãèéí õàðèóöëàãà

(ÓÇÑÕ)-àðãà õýðýãñýë íü îëîí

óëñûí áàéãóóëëàãóóäûí

êîíñîðèöèóìààñ äýìæñýí ñàéí

ñóäëàãäñàí àðãà÷ëàë áºãººä 6

õýìæýýñ, 31 íàðèéí øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëòòýé, õºãæèæ áàéãàà îðîí

òºäèéã¿é õºãæèíã¿é îðîíä ÷

òîõèîëääîã àñóóäëûã òóñãàæ èæ

á¿ðýí õèéãäñýí.

ÅÒÇÈ–ûí áîëîâñðóóëñàí ýíãèéí

¿íýëãýýíèé òîãòîëöîî íü (Ý¯Ò)

äàëàéöààðàà èæ á¿ðýí õýðýãñýë

áîëîâ÷ á¿õýë ñèñòåìèéã áóñ çºâõºí

áàéãóóëëàãûí òýðã¿¿í òóðøëàãûã

¿íýëæ ãàðãàõ çîðèóëàëòòàé. Ýíý

õî¸ð àðãà õýðýãñëèéã áîëîìæèò

õýðýãëýã÷äýä çºâëºìæ áîëãîæ

áàéíà. Í¯ÁÕÕ-èéí ÊÎÍÒÀÊÒ

õýðýãñýë íü àñóóëò õàðèóëòàíä

òóëãóóðëàñàí íàðèéâ÷èëñàí àðãà

õýðýãñëýë áºãººä ñàíõ¿¿ãèéí

ìýðãýæèëòí¿¿ä àøèãëàâàë èë¿¿

çîõèìæòîé.

Íýýëòòýé òºñâèéí èíäåêñ (ÍÒÈ) íü

òºñâèéí èë òîä áàéäëûã ¿íýëäýã

èë¿¿ òåõíèêèéí òàëûí õýðýãñëýëèéã

òóñãàñàí ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ

þì.

Ýíý íü òºñâèéí áàðèìò áè÷ãèéã

àøèãëàæ áîëîõ ºíäºð àëáàí

òóøààëòíû òºñâèéí ñàíàë, 59 îðíû

òºñâèéí ¿éë àæèëëàãààíû

ìýäýýëëèéã àãóóëíà.

Íýýëòòýé òºñâèéí èíäåêñ Óëñûí

ñàëáàðûí çàðäàë ñàíõ¿¿ãèéí

õàðèóöëàãûí õýìæèæ ãàðãàñàí

òºñâèéí ÿâöûí îëîí ýëåìåíò á¿õèé

¿ç¿¿ëýëòòýé. Ýíý íºõöºëä òóõàéí

ïðîöåññûí èðãýíèé íèéãýìä õ¿ðãýæ

áàéãàà ìýäýýëýë óòãà òºãºëäºð

áîëîõûã áàòàëãààæóóëäàã.

Çàñãèéí ãàçðûí áîäëîãî

áîëîâñðóóëàëò

Áîäëîãî áîëîâñðóóëàëòûã

¿íýëãýýíèé àðãà÷èëàë á¿ãä àäèë

òºñòýé ìýäýýëýë á¿õèé ñàíàë

àñóóëãûí õóóäàñ áàéäàã. Áîäëîãî

áîëîâñðóóëàõ ¿éë ÿâöàä ãîëëîí

àíõààðäàã áà òîäîðõîé õýìæýýíä

òýäãýýðèéí ÷àäàìæ, ÷àäàâõèéã

øàëãàäàã. Ýäãýýðýýñ SIGMA-èéí

áîëîâñðóóëñàí ñàíàë àñóóëãûí

õóóäàñ íü èë¿¿ ºðãºí õýðýãëýãäýæ,



îëîí íèéòýä õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí

¿íýëãýýíèé àðãà÷èëàë þì.

Ýíý íü äàðààõü ç¿éëä ¿íýëãýý õèéíý.

¯¿íä: à) Çàñãèéí ãàçðûí ñòðàòåãè

áîäëîãûã ñàëáàðûí áîäëîãîòîé

çîõèöóóëñàí áàéãàà ýñýõ, á)

áîäëîãûã õýðõýí áîëîâñðóóëäàã, â)

ÿàìä õîîðîíäûí çºâëºëäººí, ã)

øèéäâýð ãàðãàõ ÷àäâàð, ò¿¿íèé ¿ð

ºãººæ, ä) ÿàìäûí ò¿âøèíä áîäëîãî

áîëîâñðóóëàõ, õýëýëöýõ ÷àäâàð

çýðýã îðíî. Ý¯Ò íü çàñãèéí ãàçðûí

áîäëîãûã ¿íýëýõýýñ èë¿¿òýé òºðèéí

áàéãóóëëàãûí öààøèä òºëºâ,

ñòðàòåãè áîäëîãîä ¿íýëãýý

ºãäãººðºº áóñàä õýðýãñýëýýñ

ÿëãààòàé.

Ìàíëàéëàë

Ìàíëàéëëûã ä¿ãíýäýã õî¸ð

õýðýãñëýë õî¸óëàà óäèðäàõ àæèëòíû

óð ÷àäâàð, çàí òºëºâèéã ¿íýëæ

ä¿ãíýäýã. Èíãýõäýý óð ÷àäâàðûã

àðàé ººð ìàÿãààð ¿íýëíý. Ýíãèéí

¿íýëãýýíèé òîãòîëöîîíû

“÷àäàâõèéí ¿íýëýìæ” ¿íýëãýýíèé

àðãà õýðýãñëýýñ ÿëãààòàé ç¿éë íü

îðîëöîã÷ òàëóóä õèéãýýä óëñ

òºð÷äèéí õîîðîíäûí õàðüöààã

¿íýëäýã.

1.7 Ýäãýýð ¿íýëãýýíèé íîðìàòèâ

¿íäýñ íü þó âý?

Çàñàãëàëûã ¿íýëýõ ¿íýëãýý íü

ò¿¿íèé ãîë çàð÷ìóóä (èë òîä áàéäàë,

õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ ÷àäâàð,

èäýâõèòýé îðîëöîî, øóäàðãà

áàéäàë) àìüäðàëä õýðõýí õýðýãæèæ

áàéãààã ãîëëîí àíõààð÷ ä¿ãíýäýã.

Òºðèéí çàõèðãààíû ã¿éöýòãýëèéí

¿ð ä¿íã ¿íýëäýã ¿íýëãýýíèé àðãà

õýðýãñë¿¿ä íü ýñðýãýýð ¿çýë áîäëûã

ä¿ãíýæ öýãíýõ íºõöëèéã òîäîðõîé

õýìæýýíä á¿äãýð¿¿ëäýã çàð÷ìûã

áóñ, õàðèí àðãà òóðøëàãàä ò¿ëõ¿¿

àíõààð÷ ¿íýëãýý õèéõèéã ýðìýëçäýã.

Ò¿¿í÷ëýí ýäãýýð õýðýãñýë íü èë¿¿

ñàéí òºðèéí çàõèðãààíû áîäëîãûí

çîðèëãóóäûã (ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ,

õ¿éñèéí ýðõ òýãø áàéäëûã õàíãàõ

ãýõ ìýò) ¿íýëýõäýý òºâèéã ñàõèñàí

áàéð ñóóðèéã áàðèìòàëíà.

Óëñûí ñàëáàðûí ñàíõ¿¿ãèéíóäèðäëàãà, Çàñãèéí ãàçðûí áîäëîãîáîëîâñðóóëàëòûã ¿íýëýõýäõýðýãëýãääýã øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéãíýãòãýñýí õýðýãñë¿¿ä á¿õ íèéòýäõ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí áàéäàã.

Åð íü ¿íýëãýýíèé ñýäýâ÷èëñýí

ñàëáàð òóñ á¿ðèéã òºãñ ñàéí ¿íýëãýý

ºãºõ øèëäýã öîãö ¿ç¿¿ëýëò áàéíà

óó? ÓÑÑÓ ¿íýëãýýíèé àðãà÷èëàë

õàíäèâëàã÷ áàéãóóëëàãààñ

áîëîâñðóóëñàí á¿õ îðîíä àäèë

õýìæýýíä ¿íýëãýý õèéõ ÷àäâàðòàé

óëñûí ñàëáàðûí ñàíõ¿¿ãèéí

óäèðäëàãûã ¿íýëæ ä¿ãíýäýã, íàðèéí

øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòòýé ¿íýëãýýíèé

àðãà÷èëàë áîëñíîîðîî

ãàéõàìøèãòàé. Ýíý àðãà÷èëàëûã

îëîí îðîíä àìæèëòòàé õýðýãëýæ

áàéíà. ¯¿íýýñ ãàäíà ÝÇÕÀÕÁ/

SIGMA-ûí áîëîâñðóóëñàí áîäëîãî

áîëîâñðóóëàëòûí ¿íýëãýýíèé

àðãà÷èëàë ñòàíäàðòûí õóâüä

Åâðîïûí îðíóóä òºäèéã¿é îëîí

óëñûí õýìæýýíä õ¿÷èí òºãºëäºð

áºãººä ÅÕ-ä íýãäýõèéã ãîðèëîã÷

óëñ îðíóóäàä àíõ çîðèóëàí

áîëîâñðóóëñàí þì.

Ýäãýýð ¿íýëãýýíèé àðãà÷èëëûí ýíý

ñòàòóñûã îëæ àâñàí íýã ãîë



øàëòãààí áîë õýðýãëýõýä õÿëáàð,

íèéòýýð õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí

ñòàíäàðòàä íèéöñýí íàðèéí

øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòòýé çýðýã áàéäàëä

îðøèíî. ÝÇÕÀÕÁ/SIGMA-ûí

áîëîâñðóóëñàí áîäëîãî,

áîëîâñðóóëàëòûã ¿íýëäýã àðãà

õýðýãñëèéí íýã îíöëîã íü ÿìàð

ñòàíäàðòààð ¿íýëãýý õèéõ

íàðèéâ÷èëñàí æîð ãàðãàæ ºãäºãã¿é.

Æèøýý íü íýã ñòàíäàðò “ÿàìä

õîîðîíäûí ¿ð àøèãòàé õàìòûí

àæèëëàãàà íü ....ìýäýýëýë ñîëèëöîõ

àðãà çàìààð ÿâàãäàõ ¸ñòîé” ãýæ

¿çäýã. Ãýâ÷ ýíä ýíý õàìòûí

àæèëëàãààã íàéäâàðòàé

õýðýãæ¿¿ëýõýä ÷óõàì ÿìàð

ìåõàíèçì àøèãëàõ, ýñâýë ìýäýýëýë

ñîëèëöîõîä ìýäýýëëèéí ÿìàð

õýðýãñýë àøèãëàõ çýðãèéã òóñãàæ

ºãººã¿é þì.

Á¿õ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéãíýãòãýñýí íèéòëýã èæ á¿ðäýëèéãèëýðõèéëñýí òºðèéí àëáàíû õ¿íèéíººöèéí óäèðäëàãûí ¿íýëãýýíèéàðãà÷èëëûí àäèë õýìæýýíèé¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñëýë áàéõã¿é.

Îëîí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò á¿õèé

¿íýëãýýíèé òºðºë á¿ðèéí àðãà÷èëàë

áàéãàà ÷, òýäãýýðèéí á¿õ ñàéí øèíæ

÷àíàðûã àãóóëñàí íèéòëýã àðãà

õýðýãñëèéã îäîîõîíäîî ÿìàð ÷

áàéãóóëëàãà áîëîâñðóóëààã¿é

áàéíà. ßíç á¿ðèéí øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëò áàéãàà íü òýäãýýðèéã

áîëîâñðóóëñàí ÿíç á¿ðèéí

õ¿ì¿¿ñèéí áîëîâñðóóëñàí øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëò áàéãààòàé õîëáîîòîé.

Õ¿íèé íººöèéí óäèðäëàãûí

øèíý÷ëýëèéã ¿ë òîîìñîðëîñîí

ãàçàð æèíõýíý õ¿÷èí òºãºëäºð

øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã àøèãëàõàä

ò¿âýãòýé. Èéìä õýðýãëýã÷ òóõàéí

¿íýëãýýíèé ñýäýâ÷èëñýí ñàëáàðò

¿íýëãýýíèé àðãà÷èëëûã òîõèðóóëàí

àøèãëàõ øààðäëàãàòàé áºãººä

àðãà÷èëëûí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòýä

ãîëëîí àíõààðàõ õýðýãòýé.

1.8 ̄ íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë¿¿ä

øèëäýã çàñàãëàëûí çàð÷ìóóäûã

èëýðõèéëæ ÷àääàã óó?

Õýäèéãýýð èéìýðõ¿¿ çàð÷ìóóä

òîäîðõîé áóñ áàéäàã ÷ òýäãýýðèéã

çàðèì ºâºðìºö øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëò¿¿ä ººðòºº òóñãàñàí

áàéäàã. Æèøýý íü: “èë òîä, õºíãºí

øóóðõàé áàéäàë”-ûí çàð÷ìóóä íü

ÿíç á¿ðèéí ¿íýëãýýíèé àðãà

õýðýãñëýëä íýãäýí îðñîí áàéäãèéã

áèä òîãòîîñîí. Õàéðöàã 2-ò

¿íýëãýýíèé àðãà÷èëàë äàõü èë òîä,

õºíãºí øóóðõàé áàéäëûí

çàð÷ìóóäûã æèøýýãýýð õàðóóëàâ.

Õàéðöàã 2.

ÈË ÒÎÄ, ÕºÍÃºÍ ØÓÓÐÕÀÉ ÁÀÉÄËÛÍ

ÇÀÐ÷ÌÓÓÄÛÍ ÆÈØÝÝ

Çàñàãëàëûí ¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë(ÀÕÁ-íààñ áîëîâñðóóëñàí)-Îëîí íèéò áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ,

õóóëü òîãòîîìæ ãàðãàõ ¿éë

àæèëëàãààíä îðîëöîõ

- Òºðèéí àëáàí õààã÷äûã ñîíãîí

øàëãàðóóëàõàä èë òîä áàéäëûã õàíãàæ

áàéãàà ýñýõ

-Òºñºâ çîõèîõäîî èðãýíèé íèéãìèéí

õýðýãöýý øààðäëàãûã òóñãàæ ÷àäàæ

áàéãàà ýñýõ

-Õýâë¿¿ëæ íèéòýëñýí òºñºâ îëîí

íèéòýä õ¿ð÷ ÷àäàæ áàéãàà ýñýõ

¯éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã òîäîðõîéëîõººðèéí ¿íýëãýý(Òºðèéí ¿éë÷èëãýý, ÈÁ)



èðãýíèé íèéãìèéí õîîðîíäûí

äîòîîä àæèëëàãààíä àíõààðäàã. Ýíä

áàñ íýã çàð÷èì áàéäàã íü “èë òîä

áàéõ” çàð÷èì þì.

“Èë òîä áàéõ” çàð÷èì çàñãèéí

ãàçðûí òºñºâ, õ¿íèé íººöèéí

óäèðäëàãûí ¿éë àæèëëàãàà (ñîíãîí

øàëãàðóóëàõ, óðàìøóóëàë, ñàõèëãà

áàò)-ã õàìàðäàã.

1.9 ÒÇÀÃ-èéí ¿íýëãýýíèé àðãà

õýðýãñëýë çàñãèéí ãàçðûí

áîäëîãûí îíöãîé çîðèëãóóäàä

õýðõýí àíõààðàë õàíäóóëäàã âý?

Í¯ÁÕÕ-èéí á¿õ òºðëèéí

çàñàãëàëûã äýìæèõ ãîë áàéð ñóóðü

áîë ýìýãòýé÷¿¿ä, ÿäóó÷óóä, ýìçýã

á¿ëãèéí ýðõ, àøèã ñîíèðõîë,

õýðýãöýýã õàíãàõàä ñàíàà òàâüäàãò

îðøèíî.

Òºðèéí çàõèðãààíû ã¿éöýòãýëèéí

¿ð ä¿íãèéí ¿íýëãýý ýäãýýð õ¿÷èí

ç¿éëñèéã àãóóëäàã óó?

Òºðèéí ¿éë÷èëãýýã õ¿ðãýõ ãýäýã

¿íýëãýýíèé ñýäýâ÷èëñýí ñàëáàðò

çîðèóëñàí ìàíàé ãàðûí àâëàãàä

òóñãàñàí ¿íýëãýýíèé àðãà÷èëëóóä

ýìçýã á¿ëýã, áîëîìæ ìóóòàé õ¿ì¿¿ñ,

ýìýãòýé÷¿¿äýä íèëýýä àíõààðàë

õàíäóóëíà, òóõàéëáàë,

- Èðãýäèéí ¿íýëãýýíèé êàðò íü

ÿäóó÷óóä, ýìýãòýé÷¿¿äýýñ á¿ðäñýí

ÿíç á¿ðèéí á¿ëã¿¿äýä õóâààãäñàí

õ¿ì¿¿ñò òºðèéí ¿éë÷èëãýý õýðõýí

õ¿ð÷ áàéãàà òàëààð òýäíèé ñàíàë

áîäîë, îéëãîëòûã òóñãàäàã.

- Äýëõèéí áàíêíû áîëîâñðóóëñàí

òîîí ¿éë÷èëãýýã õ¿ðãýõ ñóäàëãàà

áîë òºðèéí ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàð,

-Ìýäýýëýë, ò¿¿íä íýâòðýõ: Çîõèõ

ñóâãààð íÿãò íàðèéí, èæ á¿ðýí

ìýäýýëýë õýðýãëýã÷ ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äýä

õ¿ð÷ áàéãàà ýñýõ,

-¯éë÷ë¿¿ëýã÷äýý õýðõýí òîäîðõîéëæ,

õýðõýí òºëºâëºäºã.

Óëñûí çàðëàãà, ñàíõ¿¿ãèéí õàðèóöëàãûíòîãòîëöîî (Äýëõèéí áàíê, IMD, EC,DFID, SPA)

- Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí

ñàíõ¿¿ãèéí õàðèëöààíû èë òîä áàéäàë

- Ñàíõ¿¿ãèéí ãîë ìýäýýëýëä îëîí

íèéò íýâòýð÷ áàéãàà áàéäàë

Åâðîïûí Õîëáîîíû òºðèéí àëáàíûõ¿íèé íººöèéí óäèðäëàãûí ¿íýëãýýíèéìàòðèêñ (Äýëõèéí áàíê áîëîâñðóóëñàí)

- Èðãýä õóóëèéí äàãóó ñàíàë

ãîìäëîî áàðàãäóóëàõ

- Òºðèéí ¿éë÷èëãýýíèé áîäëîãûã

õýðýãëýõ íºõöëèéã õàíãàñàí õÿíàëò

øàëãàëò áàéãàà ýñýõ

- Òýãø ºðñºëäººíèéã õàíãàõóéö

îëîí íèéòèéí çàð ñóðòàë÷èëãàà

- Òºðèéí àëáàí õààã÷äûí ººðñäèéí

àæèë ¿¿ðãèéí ¿ç¿¿ëýëòýä íýâòðýõ

áîëîìæ

- Èë òîä, ¿íýí÷ øóäàðãà, áàéäàëä

òóëãóóðëàñàí ñàõèëãà áàòûí çàð÷ìóóä

Íýýëòòýé òºñâèéí èíäåêñ (Îëîí óëñûíòºñâèéí òºñºë)

- Á¿õýë á¿òýí õýðýãñëýë èðãýä

òºñâèéí ìýäýãäýëä õ¿ð÷ áàéãààã

õýìæèõ òîãòîîõ

“Õºíãºí øóóðõàé, ÷èðýãäýëã¿é

áàéõ” çàð÷èì ¿éë÷èëãýýíèé íýã ÷èã

õàíäëàãà ó÷ðààñ ¿éë÷èëãýýíèé

÷àíàðûã ¿íýëýõ øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëòèéí íýã áîëñîíä ãàéõàõ

ç¿éëã¿é. Ýíý íü çàñãèéí ãàçðûí

áîäëîãî áîëîâñðóóëàëòòàé áàñ

õîëáîîòîé.

¯íýëãýýíèé ýíý àðãà÷ëàëóóä

çàñãèéí ãàçðûí ãîë òîãëîã÷,



¿ð àøãèéã òîäîðõîéëîõ áà

ìýäýýëëèéã ¿éë÷èëãýý

õ¿ðòýã÷èäýýñ öóãëóóëäàã.

- ÈÁ-íû ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã

òîäîðõîéëîõ ººðèéí ¿íýëãýýíèé

àðãà õýðýãñëýë àëñëàãäñàí

á¿ëãèéí ýðýëò õýðýãöýýã

òîäîðõîéëîõ, ¿¿íòýé õîëáîîòîé

àñóóëòóóäûã áàãòààñàí áàéäàã.

¯íýëãýýíèé ¿íäñýí ñýäýâ áîëîõ

óëñûí ñàëáàðûí ÕÍÓ-ûí

øèíý÷ëýëò, óëñûí ñàëáàðûí

ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãûí øèíý÷ëýëò,

çàñãèéí ãàçðûí áîäëîãî

áîëîâñðóóëàëòûí ¿íýëãýý

òýäãýýðèéí äîòîîä àæèëëàãààíä

¿íýëãýý õèéäýã áîë òºðèéí

¿éë÷èëãýýã õ¿ðãýõ ñýäâèéí ¿íýëãýý

íü èðãýäýä øóóä õ¿ð÷ áàéãàà

¿éë÷èëãýýã ¿íýëæ öýãíýäýã.

Òýãýõýýð ¿íýëãýýíèé àðãà÷èëàë òóñ

òóñäàà ººð ººðèéí çîðèëãî,

çîðèóëàëòòàé. Õýðýãñëèéí øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëòèéã òîäîðõîé çîðèëòîò

á¿ëýã (ÿäóó÷óóä, ýìýãòýé÷¿¿ä ãýõ

ìýò)-ýýð áîëîâñðóóëñàí áàéäàã. Óëñ

îðíû ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ õºòºëáºð

Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäòàé

íýãäìýë áºãººä çàñãèéí ãàçðûí

ìýäýýëýë áàðèìòëàõûã õ¿ñäýã òýð

òýðã¿¿í çýðãèéí çîðèëòûã òóñãàæ

áàéäàã. Ýäãýýð çîðèëòîä õ¿ðýõýä

äàðààõ àëõàìóóäûã õèéõ íü ç¿éòýé.

¯¿íä:

• Àëõàì 1: Áîäëîãûí òîäîðõîé

çîðèëòûã òîìü¸îëîõ

• Àëõàì 2: Ýíý çîðèëòûã õàíãàõóéö

ýöñèéí ¿ð ä¿íãèéí ¿ç¿¿ëýëòèéã

òîäîðõîéëîõ

• Àëõàì 3: ¯ð àøãèéã õàíãàõ

òîäîðõîé øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã

áîëîâñðóóëàõ

• Àëõàì 4: Òºðèéí çàõèðãààíû

àæëûí ¿ð ä¿í ã¿éöýòãýëèéí

¿íýëãýý õèéõ

Øèíý÷ëýëèéí õºòºëáºðèéã

îäîîãèéí áîëîí ¿¿ñýí õ¿ëýýæ áóé

íºõöºëèéí äóíä ãàð÷ áàéãàà

çàâñàðûí íºõöºëä ò¿øèãëýí

áîëîâñðóóëàõ ¸ñòîé. Õàéðöàã-3-ò

òîäîðõîé øèíý÷ëýëèéí ãàðöûí

æèøýýã õàðóóëñàí.

Õàéðöàã 3

Á¿Õ ÍÈÉÒÈÉÍ Á¿ÐÝÍ ÁÓÑ ÁÎËÎÂÑÐÎË: ¿Ð

Ä¿ÍÃÈÉÍ ØÀËÃÓÓÐ ¿Ç¿¿ËÝËÒÈÉÍ ÆÈØÝÝ

Áîäëîãî áîëîâñðóóëàëò:- Ýëñýëò õàíãàëòã¿é áàéãààä àðãà

õýìæýý àâàõ áîëîâñðîëûí áîäëîãûã

áàòëàõ

Õ¿íèé íººöèéí óäèðäëàãà:-Àõëàõ áàãø íàðûí àæëûí ¿ç¿¿ëýëòèéã

øàëãàëòûí ä¿íãýýð áóñ ñóðàã÷èéí

ãàðãàñàí àìæèëòààð ä¿ãíýäýã.

- Õ¿¿õýä îëîíòîé ñóðãóóëü áàãø íàðûã

àæèëä àâäàã.

- Îõèä áàãà ýëñýæ áàéãàà áàãà

ñóðãóóëüä ýìýãòýé áàãø íàðûã ãîëëîí

àæèëëóóëäàã.

- Áàãø íàðûí àæèë õèéä¿¿ëýëò

Óëñûí ñàëáàðûí ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãà:- Àíõàí øàòíû áîëîâñðîëä óëñûí

òºñâèéã õºðºíãº õàíãàëòòàé

õóâààðèëàõ

- Íýã ñóðàã÷èä îíîãäîõ õóâüñàõ

çàðäëûã áóóðóóëàõ



1.10 ÒÇÀÃ-èéã ¿íýëýõ àðãà

õýðýãñëèéã õàì óòãààð àâ÷

¿çýõ íü

Òîõèðîõ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò ñîíãîõ íüøèíý÷ëýëèéí ò¿âøèíãýýñ õàìààðíà.

Äàéí ñàìóóíû äàðààõ, õºãæèæ

áàéãàà, äóíä îðëîãîòîé ãýñýí

ãóðâàí òºðëèéí îðíûã àâ÷ ¿çüå.

Òîäîðõîé øèíý÷ëýëèéí ñàëáàðò

õèéãäýæ áàéãàà àæëûí ò¿âøèí

òýäãýýð îðíû õºãæëèéí ò¿âøèíã

òîäîðõîéëæ áàéäàã. ¯íýëãýýíèé

àðãà õýðýãñýë çºâõºí õºãæèæ áàéãàà

îðíû îíöãîé øààðäëàãûã õàíãàõ

çîðèóëàëòààð áîëîâñðóóëàãääàã.

Ýäãýýð íü çºð÷èë, ìºðãºëäººíèé

äàðàà ¿åèéí õèéãýýä äóíä

îðëîãîòîé îðíóóäûí õóâüä

òîõèðîìæ ìóóòàé.

Çºð÷èë, ìºðãºëäººí áîëñîí îðíóóä

òºðèéí çàõèðãààíû ä¿ðýì æóðàì,

¿íäñýí òîãòîëöîîã óñòãàñàí áàéäàã

íü òóðøëàãààñ õàðàãääàã. ßëàíãóÿà

ñàíõ¿¿ãèéí àñóóäàë òýäíèé õóâüä

òóëãàìäñàí àñóóäàë áîëäîã. Äóíä

õóãàöààíû òºëºâëºëò, òºñâèéã ¿ð

àøèãòàé çàðöóóëàõ òóõàé àñóóëò à÷

õîëáîãäîë áàãàòàé. Ò¿¿í÷ëýí, äóíä

îðëîãîòîé öààøèä õºãæèíã¿é îðîí

áîëîõ ýðìýëçýëòýé îðîí íü òóñ îðíû

ÕÍ-èéí ¿éë ÿâö, îð÷èí ¿åèéí

òóðøëàãà òóñãàæ áàéãàà ýñýõèéã

ìýäýõèéã õ¿ñäýã. Èéì ó÷ðààñ

õýðýãëýã÷èä øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýý

ñîíãîõäîî òóõàéí ñýäâèéí

ñàëáàðûí áîëîìæèò ò¿âøèíä

õàìãèéí èõ ñàéí òîõèðîõûã ñîíãîõ

õýðýãòýé.

Øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò òóõàéí îðíûòºðèéí çàõèðãààíû óëàìæëàëòàéíèéöñýí áàéõ ¸ñòîé.

Óëñ îðíóóä õºãæëèéí ò¿âøíýýðýý

ÿëãààòàé òºäèéã¿é òºðèéí

çàõèðãààíû óëàìæëàëààðàà ººð

õîîðîíäîî õàðèëöàí àäèëã¿é

áàéäàã. Èéì ó÷ðààñ òóõàéí îðîíä

ñóäàëãàà, ¿íýëãýý ÿâóóëàõàä ò¿¿õýí

óëàìæëàë, õºãæëèéí áàéäàë

íºõöëººñ õàìààð÷ íèëýýä áýðõøýýë

ãàð÷ èðíý. ªíäºð õºãæèëòýé îðíû

õóâüä ÷ ÿëãààòàé ç¿éë áàãàã¿é

áàéäàã. Æèøýý íü: Àíãëî-ñàêñîíû

çàñàã çàõèðãààíû óëàìæëàëòàé

ÀÍÓ, Èõ áðèòàíè, Øèíý Çåëàíä

çýðýã óëñàä “òºðèéí øèíý

ìåíåæìåíò” øèíý÷ëýëèéí

àðãà÷èëàë íü èë¿¿ çîõèìæòîé

áàéäàã áîë Ãåðìàí, Ôðàíö çýðýã

Òºâ åâðîïûí îðíóóäàä òºðèéí

çàõèðãààíû çàãâàð íü “Ðåéõñòàã”õýëáýðòýé áºãººä çàðèì ýëåìåíò¿¿ä

íü ÿëãààòàé áàéäàã. Èéìä õýðýãëýã÷

íàð çàðèì íýã øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã

çºâ òîäîðõîéëîîã¿é áîë òýäãýýðèéí

àëü íýã áîëîìæèò òàëûã îëîõîä

íýýëòòýé áàéõ õýðýãòýé.

Øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã õÿíàõ,ñàéæðóóëàõ áîëîìæòîé, óÿí õàòàíáîëîâñðóóëáàë çîõèíî.

¯íýëãýýã àëü íýã îðîíä äàâòàí

õèéâýë òóõàéí îðíû øèíý÷ëýëèéí

¿éë ÿâö õýðõýí ºðíºæ áàéãààã

¿íýëæ ä¿ãíýõ áîëîëöîî îëãîíî. Ýíý

íü óëñûí ñàëáàðûí çàðäàë,

ñàíõ¿¿ãèéí õàðèóöëàãà /ÓÑÇÑÕ/-

ûã ¿íýëýõ ¿íýëãýýíèé àðãà÷èëëûí

ãîë çîðèëãî þì. Ó÷èð íü íàðèéí

øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä áàéí áàéí

ººð÷ëºãääºã¿é. ÓÑÇÑÕ ¿íýëãýýã

õî¸ð ýñâýë ãóðâàí æèë òóòàì äàâòàí



ÿâóóëàõ õýðýãòýé. Çàñãèéí ãàçðûí

øèíý÷ëýëèéí çîðèëãî òýð áîëãîí

ººð÷ëºãääºãã¿é ÷, ýíý íü 100%

õ¿÷èíòýé ä¿ãíýëò ãýõýä áàñ

ýðãýëçýýòýé. Øèíý÷ëýëèéí ÷èãëýë

ººð÷ëºãäººã¿é ÷ àðãà çàì íü öàã

òóòàì ººð÷ëºãäºæ áîëíî. Äýëõèéí

áàíê ýíý òàëààð îëîí æèøýý

òàíèëöóóëñàí áºãººä òóõàéí

çàñãèéí ãàçðûí ýõíèé æèëä

òºëºâëºæ áàéñàí õºòºëáºð

äàðààãèéí æèëä ººð÷ëºãäºæ áàéõ

æèøýýòýé. Íºõöºë áàéäàë

ººð÷ëºãäºõºä, ò¿¿íèéã äàãààä

íàðèéí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòýä

òîõèðóóëãà õèéæ áîëîâñðóóëàõ

õýðýãòýé. ªºðººð õýëáýë

øèíý÷ëýëòèéí òðàåêòîðè

ººð÷ëºãäºõºä ¿íýëãýýíèé

àðãà÷èëàë ìºí äàñàí çîõèöîõóéö

óÿí õàòàí áàéõ øààðäëàãàòàé.

1.11 Øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä îðö,

ãàðö, ÿâö, ¿ð ä¿íã õýìæäýã ¿¿?

Ýíý ãàðûí àâëàãà ÝÇÕÀÕÁ–ûí

õýðýãëýäýã àðãà÷èëëûã

áàðèìòàëäàã.

- Îðö ãýäýãò õºäºëìºð, õºðºíãº,

áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿é÷èëãýý.

(ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýýíèé

õóâüä ýì áýëäìýë, öàõèëãààí,

ýìíýëãèéí àæèëòíû çàðöóóëæ áóé

öàã çýðãèéã “îðö” ãýæ

òîäîðõîéëíî).

- Óëñûí ñàëáàðò ºðãºí õýðýãëýãääýã

äýã æóðàì, ìåíåæìåíò, á¿òöèéã

óëñûí ñàëáàðûí “ÿâö” ãýíý.

(íèéãìèéí ñàëáàð, îðîí íóòãèéí

ýìíýëýã êëèíèêèéí ñàíõ¿¿ãèéí

àóäèò õèéõ çýðãèéã ÿâö ãýíý)

- Ãàðö ãýäýãò óëñûí ñàëáàðûí

áàéãóóëëàãà äàõü ýöñèéí

õýðýãëýã÷èäýä õ¿ðãýæ áàéãàà

¿éë÷èëãýý îðíî. (æèøýý íü: ýð¿¿ë

ýíõ òºðñºí õ¿¿õäèéí òîî, àíõàí

øàòíû áîëîâñðîë ýçýìøèæ

áàéãàà ñóðàã÷äûí òîî ã.ì)

- ¯ð ä¿í ãýäýã íü ýäãýýð ¿éë÷èëãýý

ýöñèéí õýðýãëýã÷äýä õ¿ð÷ áàéãàà

áàéäàë, ¿ð íºëºº. (æèøýý: îðëîãî

íýìýãäñýí, ýõèéí ýíäýãäýë

áóóðñàí ã.ì)

Òºðèéí çàõèðãààíû øèíý÷ëýë áîë

ººð÷ëºëò øèíý÷ëýëèéí åðºíõèé

õºòºëáºðèéí õàìãèéí ºíäºð

ò¿âøèíèé çîðèëãîä õ¿ðýõ ¿éë

àæèëëàãààíû ¿ð ä¿í, ãàðöàä

õ¿ðýõýä ãîë íºëºº ¿ç¿¿ëäýã.

Øèíý÷ëýëò íü ¿éë ÿâöàä (á¿òýö,

÷àäâàð, àæèë õºäºëìºð ýðõëýõ ã.ì)

ººð÷ëºëò îðóóëñíààð ãàðö áàñ

ººð÷ëºãäºíº.

ÝÇÕÀÕÁ–ûí ãàðãàñàí “Çàñãèéí

ãàçðûã çýðâýñ õàðàõàä” ãàðûí

àâëàãàä îäîî ¿éë÷èëæ áàéãàà

ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ, ¿íýëãýýíèé

àðãà õýðýãñëýëä ãàðöûã

òîäîðõîéëäîã øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

áàéäàã ãýæ òýìäýãëýñýí áàéíà. Ýíý

ãàðûí àâëàãàä ¯éë÷èëãýýíèé

÷àíàðûã òîäîðõîéëîõ ººðèéí

¿íýëãýý, Óëñûí ñàëáàðûí çàðëàãûã

íàðèéâ÷ëàí õÿíàõ ñóäàëãàà,

Èðãýäèéí ¿íýëãýýíèé êàðò çýðýã

àðãà õýðýãñýë ãàðöûã òîäîðõîéëäîã

ãýæ ¿çñýí. Õàðèí Åâðîïûí òºðèéí

çàõèðãààíû èíäåêñèéí

áîëîâñðóóëñàí Ý¯Ò ¿íýëãýýíèé

àðãà õýðýãñëýë ãàðö, ¿ð ä¿íã

¿íýëãýýíèé íýã ýëåìåíò áîëãîí

¿íýëæ ãàðãàäàã. Ìýäýýëëèéí èõýíõè

ýõ ñóðâàëæ, àðãà÷ëàë ÿâöûã ¿íýëæ

ä¿ãíýäýã. Æèøýý íü: ÅÕ-íû íýâòðýõ

ìàòðèêñûí òºðèéí ¿éë÷èëãýýíèé

ìåíåæìåíòèéí á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã

íü:



1.Õóóëü ç¿éí áîëîí ̧ ñ ñóðòàõóóíû

¿íäýñ, ñóóðü

2. Áàéãóóëëàãûí òîãòîëöîî

3.Öàëèí õºëñíèé áîäëîãî,

ìåíåæìåíò

4.ÕÍÌ-ûí áîäëîãî, òóðøëàãà

(àæèëòàí ýëñ¿¿ëýõ, òýäíèé

ìýäëýã, óð ÷àäâàð ã.ì)

Ýöýñò íü ÿâöûí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò,

ãàðöûí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòýýñ

õàìãèéí àøèãòàé ÷, õýðýãëýõ

çîðèëãî çîðèëòîîñ õàìààðíà.

Ìýäýýëýë, îíîøëîãîî õèéõ,

õàðèëöàí ÿðèà ÿâóóëàõ çîðèëãîîð

àøèãëàõ øààðäëàãà áàéâàë òóõàéí

îíöëîõ øèíý÷ëýëèéí ÿâöûã

õýìæèæ áàéãàà ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

õàìãèéí àøèã òóñòàé áàéõ þì.

Ó÷èð íü òýäãýýð ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

õýðýãëýã÷äýä ÿã ÿìàð ç¿éëèéã

ñàéæðóóëàõ øààðäëàãàòàé ýñâýë þó

íü áîëîõã¿é áàéãààã òîäîðõîéëîí

ãàðãàæ èðíý. ¯¿íèéã õèéõèéí òóëä

øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä ÿâàãäàæ

áàéãàà ¿éë ÿâöûã, ìºí õóóëü

òîãòîîìæèä çààñàí ç¿éëñýä ¿íýëãýý

õèéõ ¸ñòîé. Õàéðöàã -4-ò æèøýýã

¿ç¿¿ëýâ.

Õàéðöàã 4

ÒºÐÈÉÍ ÀËÁÀÍÄ ÝÌÝÃÒÝÉ÷¿¿ÄÈÉÍ

ÎÐÎËÖÎÎÍÛ ØÀËÃÓÓÐ ¿Ç¿¿ËÝËÒÈÉÍ

ÆÈØÝÝ

Òºðèéí çàõèðãààíû øèíý÷ëýëèéíçîðèëãî:Ýìýãòýé÷¿¿äèéí òºëººëëèéã óäèðäàõ

àëáàí òóøààëä îðóóëàõ, òýäíèé

íèéãýìä ýçëýõ áàéð ñóóðèéã

äýýøë¿¿ëýõ.

Ãàðöûí ¿ç¿¿ëýëò:

Óäèðäàõ àëáàí òóøààëòíû äîòîð

ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýçëýõ õóâèéí æèí.

ßâöûí ¿ç¿¿ëýëò:

- Ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâü íýìðèéã

òîäîðõîéëäîã øèíý øàëãóóð áèé

áîëãîõ.

- Ýìýãòýé÷¿¿ä àæèëëàõ öàãàà ñîíãîõ

ýðõ á¿õèé õºäºëìºð ýðõëýëòèéí óÿí

õàòàí áîäëîãî.

- õ¿¿õýä õàðæ áàéãàà ýìýãòýé÷¿¿äýä

ãýð îðíûõ íü îéð îð÷èìä ÿìàð íýãýí

ñóðãàëòàíä õàìðàãäàõ òýãø

áîëîìæèéã õàíãàõ.

- Àæèë õàéæ áàéãàà ÷àäâàðëàã

ýìýãòýé÷¿¿äýä àæèëä îðîõ

áîëîìæèéã ºðãºæ¿¿ëýõ

ßâöûí ¿ç¿¿ëýëò íü “èäýâõèòýé” ¿éë

àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé çàñàãëàëûí

¿ç¿¿ëýëò ó÷ðààñ õýðýãëýã÷èä

ò¿¿íèéã áàéíãà øààðäàæ áàéäàã.

Ãàðöûí ¿ç¿¿ëýëò íü õÿíàëò øàëãàëò

õèéõ, õàðèóöëàãà òîîöîõ çîðèëãîîð

àøèãëàõàä õàìãèéí òîõèðîìæòîé

ó÷èð ýäãýýð ¿ç¿¿ëýëò õýðýãëýã÷äýä

òýäíèé õèéæ áàéãàà øèíý÷ëýë ÿìàð

¿ð ä¿íä õ¿ðñíèéã õàðóóëíà. Õ¿ññýí

¿ð ä¿íäýý õ¿ð÷ ÷àäààã¿é áîë ò¿¿íä

øààðäàãäàõ á¿õ ç¿éëèéã õàíãàæ

ºãäºã.

1.12 Òîîí áîëîí ÷àíàðûí

ìýäýýëëèéã õîñëóóëàõ

Åðºíõèéäºº Òºðèéí çàõèðãààíû

àæëûí ¿ð ä¿í, ã¿éöýòãýëèéí

¿íýëãýýíèé àðãà÷èëàë ìýäýýëëèéí

òàâàí ñóðâàëæààñ öóãëóóäàã. ̄ ¿íä:

ñóäàëãàà ÿâóóëàõ (ººðèéí ¿íýëãýý

ã.ì), õàðèëöàí ÿðèëöëàãà (õàðèëöàí

ÿðèà, ôîêóñ ãðóïï ã.ì),

õºíäëºíãèéí àæèãëàëò (Çàñãèéí

ãàçðûí îðäîíä áàéõäàà àæèãëàæ

îëæ ìýäñýí ìýäýý, ìýäýýëýë),

õºíäëºíãèéí áóñ àæèãëàëò

(àæèëòàí àæèë ¿¿ðãýý õýðõýí

ã¿éöýòãýæ áàéãààã òàíäàæ ìýäýõ),

òîîí ìýäýýëýë (ýìíýëãèéí ãàçðààñ



ºâ÷òºíä ¿ç¿¿ëñýí ¿éë÷èëãýýíèé

òîî), òîîí ìýäýýëëèéã öóãëóóëæ

áàéãàà àðãà õýðýãñýë, ìýäýýëëèéí ýõ

ñóðâàëæ íü áîäèò ìýäýýëëýýð á¿ðýí

õàíãàãäñàí áàéõ ¸ñòîé. Áîäèò

ìýäýýëýë ãýäýã áîë èðãýäèéí äóó

õîîëîé, ñàíàë áîäëûã áîäèò

áàéäëààð èëýðõèéëýõèéã õýëíý.

×àíàðûí ¿íýëãýýíèé îëîí àðâàí

àðãà÷èëàë (ÓÑÇÑÕ) îíîîãîîð

¿íýëãýý ãàðãàäàã. Ýíý íü òîäîðõîé

øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòýä îíîî ºã÷

òýäãýýðèéí íýãòãýí ä¿ãíýæ ¿íýëãýý

õèéõèéã õýëíý. ¯¿íèé òîä æèøýý

áîë Äýëõèéí áàíêíû õºäºëìºð

öàëèí õºëñíèé ìýäýýëëèéí ñàí þì.

Ãýâ÷ òóõàéí îðíû ýäèéí çàñàã÷äèéí

õóâüä çàñãèéí ãàçðûí ÕÍ-èéí

ìýäýýëëèéí ñèñòåìýýñ õºäºëìºð

ýðõëýã÷èéí òóõàé ñ¿¿ëèéí ¿åèéí

íàðèéâ÷èëñàí òîî ìýäýýã îëæ

àâàõàä ÿìàãò õ¿íäðýë ó÷èðäàã.

Ò¿¿í÷ëýí óëñ îðíóóäûã æèøèæ

õàðüöóóëàëò õèéõýä ýðñäýë èõòýé.

Ó÷èð íü òºðèéí àëáàíû îëîí ÿíçûí

íýð òîìú¸îã àøèãëàäàã. Èéìä

õýðýãëýã÷ òîîí ìýäýýëëèéã õýðõýí

öóãëóóëñàí ýñýõèéã òîäîðõîéëîõûí

òóëä ìàòåðèàëòàé íýëýýä ã¿íçãèé

òàíèëöàõ õýðýãòýé.

Òîîí ìýäýýëýë ÷àíàðûí ìýäýýëëýýñèë¿¿ íàðèéí íÿãò áàéäàãã¿é

Ìýäýýëëèéí èõýíõ ýõ ñóðâàëæ

(ÌÝÑ) àðãà õýðýãñýë íü ñýäýâ÷èëñýí

ñàëáàð á¿ðèéí ¿éë ÿâöûí

ººð÷ëºëòèéã õýìæèõýä ÷óõàë à÷

õîëáîãäîëòîé ÷àíàðûí ìýäýýëëýýñ

èõýýõýí õàìààðàëòàé áàéäàã. Çàðèì

àðãà õýðýãñëèéí õóâüä ÷àíàðûí

ìýäýýëýë íü òàéëáàð ºã¿¿ëëèéí

õýëáýðòýé áàéäàã áîë çàðèìûã íü

òîîí õýëáýðò øèëæ¿¿ëñýí áàéäàã.

Òîîí áà ÷àíàðûí ìýäýýëëèéí àëü

àëü íü Òºðèéí çàõèðãààíû àæëûí

¿ð ä¿í, ã¿éöýòãýëèéí á¿ðýëäýõ¿¿í

õýñãèéã õýìæèõýä øààðäëàãàòàé

áºãººä íýã íü íºãººãººñºº

äàâàìãàé áóñ. Òîîí ìýäýýëýë (ÒÌ)

òóõàéí ýõ ñóðâàëæààñ õàìààðàí

îíîâ÷òîé áóñ áàéõàä ÷àíàðûí

ìýäýýëýë (×Ì) èéì ýðñäýë áàãàòàé.

×àíàðûí ìýäýýëýë òîî áàðèìòààð

íîòëîãäñîí ìýäýýëëèéã ººðòºº

àãóóëäàã.

Çàñãèéí ãàçðûí ìýäýýëëèéí ñèñòåì

òóõàéí øààðäëàãàòàé ìýäýýëëèéã

áîëîâñðóóëààã¿é íºõöºëä ¿íýëãýýã

áîãèíî õóãàöààíä çîõèõ ò¿âøèíä

õèéõýä øààðäëàãàòàé òîîí

ìýäýýëëèéã öóãëóóëàõàä

õ¿íäðýëòýé.

ÒÇÀ¯ÄÃ-ã ¿íýëýõýä øààðäëàãàòàéõ¿÷èí òºãºëäºð ìýäýýëëèéã ãîëîðîëöîã÷ òàëóóäûí îéëãîëòîîðòºëººë¿¿ëíý.

¯éë÷èëãýý àâñàí ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äèéí

ñàíàà áîäîë, òºðèéí àëáàí õààã÷äûí

õ¿íèé íººöèéí ìåíåæìåíòèéí òóõàé

¿çýë áîäîë òóõàéí

Òºðèéí çàõèðãààíû ¿íýëãýýíèé

ñýäâèéí ñóë áà äàâóó òàëûí òàëààð

áîäèò ìýäýýëëèéã ºãíº. ßëàíãóÿà


ã¿éöýòãýëèéí òàëààðõ ¿çýë áîäîë

÷óõàë þì.



1.13 Ìýäýýëýë öóãëóóëàõ

õàìãèéí òîõèðîìæòîé àðãà

çàì þó âý?

Àðãà÷èëàë ãýäýãò ìýäýýëýë, òîî

áàðèìò öóãëóóëàõàä õýðýãëýãääýã

àðãà áàðèë, óð ÷àäâàð, ìºí

öóãëóóëñàí ìýäýýëëèéã çàäëàí

øèíæëýõ, òàéëàí ìýäýýã

õýðýãëýã÷äýä õ¿ðòýýõèéã õàìðóóëíà.

Õ¿ñíýãò 3-ò íýãòãýæ ãàðãàñíààð

ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ (ÌÝÑ)

¿íýëãýýíèé îëîí òºðëèéí àðãà

áàðèë, àðãà÷èëàë àøèãëàäàã áºãººä

õàìãèéí ò¿ãýýìýë íü: ñàíàë

àñóóëãûí ñóäàëãàà õèéõ, ÿðèëöëàãà

àâàõ, õýëýëö¿¿ëýã õèéõ, õàðèëöàí

ÿðèëöëàãà ÿâóóëàõ çýðãèéã îéëãîíî.

¯íýëãýýíèé èõýíõ àðãà õýðýãñýë õýä

õýäýí àðãûã õîñëóóëàí õýðýãëýäýã.

Òóõàéëáàë, òºðèéí àëáàíû

ñèñòåìèéí áàéãóóëëàãûí ¿íýëãýýíä

ñàíàë àñóóëãûã ñóäëàà÷

øèíæýý÷äèéí äóíä õýëýëö¿¿ëýã

çîõèîõòîé õîñëóóëàí õýðýãëýäýã.

Õàðèí ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæèéí

ñóäàëãàà ÿâóóëàõ, ñàíàë àñóóëãà

õî¸ðûã õîñëóóëàí õýðýãëýäýã. Öººí

òîîíû àðãà õýðýãñëèéã ººðèéí

¿íýëãýýíèé àðãà÷èëëûí õýëáýðýýð

áîëîâñðóóëñàí áàéíà. Îëîí àðãûã

íýãýí çýðýã õýðýãëýõèéí äàâóó òàë

áîë ÿíç á¿ðèéí ýõ ¿¿ñâýðýýñ ºðãºí

õ¿ðýýíèé ìýäýýëëèéã öóãëóóëàõ

áîëîöîî îëãîæ, ìýäýýëèéí áîäèò

áàéäëûã õàíãàäàã. Ãýâ÷ îëîí

àðãà÷èëëûã íýãýí çýðýã õýðýãëýõ íü

àæèëëàãàà, çàðäàë èõòýé áîëãîäîã.

Öóãëóóëñàí ìýäýýëëèéã

áîëîâñðóóëàõ ÷àäàâõè õàíãàëòã¿é

íºõöºëä Çàñãèéí ãàçàð èõ ñóäàëãàà

õèéõ øààðäëàãàã¿é. Òºðèéí àëáàí

õààã÷, èðãýäèéí äóíä äàëàéöòàé

ñóäàëãàà ÿâóóëàõ ñàéøààëòàé õýðýã

áîëîâ÷ áîëîâñðóóëæ áàéãàà

ãàçàðòàà ¿ð ä¿í, ¿ð àøèã ìóóòàé

áàéæ áîëíî. Çàðèì àðãà, àðãà÷èëàë

õîîðîíäîî çîõèöîë ñàéòàé.

Òóõàéëáàë, ýíãèéí ¿íýëãýýíèé

òîãòîëöîî àíõàí øàòíû ìýäýýëëèéã

öóãëóóëæ àøèãëàõ ÿâäàë òóõàéí

õýëýëö¿¿ëãèéí ñóóðü ìýäýýëëèéã

á¿ðä¿¿ëäýã íü àëèâààä ä¿í

øèíæèëãýý õèéõýä ÷óõàë àðãà÷èëàë

áîëäîã áà øèéäâýë çîõèõ àñóóäëûí

ó÷ðûã îëîõîä äýìòýé. Ýíý íü

ðåñïîíäåíòóóäààñ áîäèò ìýäýýëýë

àâàõ òîõèðîìæòîé àðãà áºãººä áàãà

õ¿÷èí ÷àðìàéëòààð ìýäýýëýë

öóãëóóëàõ áîëîìæ îëãîäîã þì.

Ñàíàë àñóóëãûí ñóäàëãààãààð

ìýäýýëýë öóãëóóëàõ íü

ðåñïîíäåíòûí ñàíàà áîäëûã

òîäîðõîéëîõîä ÷óõàë òºäèéã¿é

öààøäûí ñóäàëãààíä ¿íäýñ ñóóðü

áîëæ ºãäºã. Ò¿¿âýð íèéò õ¿í àìûã

òºëººëæ áóéã ìàãàäëàõ ¿¿äíýýñ

(ñòàíäàðò àëäààíû õóâüä) ñòàòèñòèê

øèíæèëãýý õèéõ øààðäëàãàòàé.

Õýðýãëýã÷ á¿ðýí õýìæýýíèé

ñòàòèñòèê ñóäàëãààã õèéæ,

áîëîâñðóóëàõ áîëîëöîî, ÷àäàâõè,

öàã õóãàöààã¿é áîë ãîë àñóóäëûí

ò¿ðãýâ÷èëñýí òîéì çóðàãëàë õèéõ

íýã ñîíãîëò áèé. Ýíý òîéì çóðàãëàë

¿íýëãýýíèé õ¿ðýýã á¿õýëä íü

õàìàðñàí õýäýí ãîë ìýäýýëýã÷ýýñ

øàòàëñàí ÿðèëöëàãà àâàõûã õýëæ

áàéíà. Ò¿ðãýâ÷èëñýí òîéì çóðàãëàë

áóñàä àðãûã àøèãëàí öààøèä

äýëãýð¿¿ëýí ñóäëàõ àñóóäëûã

òîäîðõîéëîõ ÷àäâàðòàé.

ªºðèéí ¿íýëãýý íü ýöñèéí øèéäâýðãýõýýñ èë¿¿òýé õýëýëö¿¿ëýã õèéõýäãîëëîí õýðýãëýãääýã.



Ðåñïîíäåíòóóäûã èäýâõèæ¿¿ëæ,

ñàíàë áîäëûã íü ÷ºëººòýé

èëýðõèéëýõýä ººðèéí ¿íýëãýýíèé

àðãà õýðýãñýë ñàéí àæèëëàäàã.

Èõýíõ õ¿ì¿¿ñ ººðèéãýý ø¿¿ìæëýõ

äóðã¿é íü îéëãîìæòîé. Áèäíèé ¿çýæ

áàéãààãààð ººðèéí ¿íýëãýýíèé

ìýäýýëýë ìàø ÷óõàë. Ó÷èð íü

ìýäýýëëèéã áîëîâñðóóëàã÷èä ¿ð ä¿í

ãàðàõàä áîäèòîé îðîëöäîã. Õàðèí

ìýäýýëëèéã àæèë ñàéæðóóëàõ,

õàðèóöëàãà òîîöîõ çîðèëãîîð

õýðýãëýãääýãã¿é. Õ¿ñíýãò 3-ûí

õàìãèéí ñ¿¿ëèéí áàãàíàíä

ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ, ¿íýëãýýíèé

ìýäýýëëèéã õàíãàã÷ ñóáúåêòèéã

õàðóóëñàí áàéíà.

¯íýëãýýíèé áàãò ãàäíà, äîòíûçºâëºõèéã òàòàí îðîëöóóëñíààð¿íýëãýýíèé àæëûí ÷àíàð ñàéæèðíà.

¯íýëãýýíèé îëîí àðãà õýðýãñýë áèå

äààñàí çºâëºõ, ñóäëàà÷, øèíæýý÷,

áàéãóóëëàãûí àæèëòíû ¿íýëãýý,

ä¿ãíýëòýýñ èõ õàìààðàëòàé áàéäàã.

¯¿íä õî¸ð øàëòãààí áàéíà:

1. Òýä ¿íýëãýýíä øèíæýý÷ýýð

àæèëëàäàã.

2. Òýäíèé ¿çýë áîäîë, ñàíàë íü

òºðèéí àëáàí õààã÷äûíõààñ

èë¿¿ áèå äààñàí øèíæòýé.

Õºíäëºíãèéí õ¿ì¿¿ñèéã

àæèëëóóëñíààð èë¿¿ íàðèéâ÷èëñàí

¿íýëãýý àâ÷ áîëîõ áîëîâ÷ çàðèì

çàñãèéí ãàçàð íàéäâàðòàé,

øààðäëàãà õàíãàñàí ãýæ ¿çäýãã¿é.

Èéì ó÷ðààñ îðîí íóòãèéí

øèíæýý÷èä òóõàéí íºõöºë, áîäèò

áàéäàëä îéð áàéäãèéí õóâüä

õºíäëºíãèéí øèíæýý÷äýýñ èë¿¿ ãýæ

¿çäýã. Òóõàéëáàë, Åâðîïûí

Õîëáîîíä íýð äýâøñýí îðíû õóâüä

Åâðîïûí Õîëáîîíä ãèø¿¿íýýð

ýëñýõ øàëãóóðûã õàíãàæ áàéãàà

ýñýõèéã ¿íýëýõ ¿íýëãýýíèé àæèëä

øèíýýð ýëñýí îðñîí ãèø¿¿í îðíû

øèíæýý÷äýýð õèéëãýõ íü èë¿¿ ¿ð

ä¿íòýé áàéâ. ªìíºõ Çàñãèéí ãàçàðò

àæèëëàæ áàéñàí øèíæýý÷ ÿìàð íýã

íºëººëºëä ºðòºõ ýðñäýëòýé.

¯íäýñíèé çºâëºõ çàñãèéí ãàçðûí

äàðàìò øàõàëòàíä îðîõã¿é ãýõ

áàòàëãàà áàéõã¿é. Èéìä õàìãèéí

çºâ ãàðö áîë ãàäààä, äîòîîäûí

çºâëºõèéã íýã áàã áîëãîí

àæèëëóóëàõ ÿâäàë þì.

Çàñãèéí ãàçðûí àæèëòíóóä¿íýëãýýíèé àæèëä ãîëëîõ ¿¿ðýãòýé.

Çàñãèéí ãàçðûí àæèëòíóóä

ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæèéã

áîëîâñðóóëàõàä áèå äààñàí

øèíæýý÷, õàíäèâëàã÷

áàéãóóëëàãûí àæèëòíààñ õýäèé

áàãà ÷ ãýñýí ÿìàð íýã õýìæýýãýýð

îðîëöîõ ¸ñòîé. Õàðèí ìýäýýëëèéã

áîëîâñðóóëàõàä òýäãýýðèéã îãò

àøèãëàäàãã¿é. Ýíý íü íýã òàëààñ

ãàéõìààð. Ó÷èð íü Çàñãèéí ãàçðûí

àæèëòíóóä òóõàéí àñóóäëûí õóâüä

õýäõýí äîëîî õîíîã àæèëëàõ

ãàäààäûí çºâëºõººñ õàâüã¿é èõ

ìýäëýã, ìýäýýëýëòýé. ¯íýíäýý

ãàäààäûí çºâëºõ¿¿ä ¿íýëãýýíèé

àæèëòàé õîëáîîòîé ìýäýýëýë

öóãëóóëàõäàà îðîí íóòãèéí çàñàã

çàõèðãààíû àæèëòàíòàé áàéíãà

õàðèëöàæ ìýäýýëëýý îëæ àâäàã.

¯íýëãýýíèé ýäãýýð àðãà õýðýãñëèéã

áîëîâñðóóëñàí Çàñãèéí ãàçðûí

àæèëòíóóä, áàéãóóëëàãà,

øèíæýý÷èä íü ìýäëýã ÷àäâàð

õàíãàëòã¿é ýñâýë èæ á¿ðýí ¿íýëãýý

õèéõýä õàíãàëòòàé öàã

çàðöóóëäàãã¿é ãýõ ¿çýë áàéäàã.

Àçààð ýíý õàíäëàãà ººð÷ëºãäºæ

áàéãàà. Ó÷èð íü Çàñãèéí ãàçðûí

àæèëòíóóäûã ¿íýëãýýíèé àæèëä



òàòàí îðîëöóóëäàã øèíý àðãà

õýðýãñëèéã áîëîâñðóóëæ áàéíà.

ÇÃ-ûí àæèëòàí, ãàäààäûíçºâëºõèéí õàìòðàí áîëîâñðóóëñàí¿íýëãýý íü òýíöâýðòýé ¿íýëãýýã áèéáîëãîõîä ìàø ÷óõàë à÷õîëáîãäîëòîé.

Õàìòûí ¿íýëãýý õî¸ð äàâóó òàëòàé.

¯¿íä:

1. Òýä ìàø ÷àíàðòàé ìýäýýëýë

öóãëóóëàõ áîëîìæòîé

2. Çàñãèéí ãàçðûí õ¿ëýýæ áóé ¿ð

ä¿íã ãàðãàõ ºãºõ ºðãºí áîëîìæ

òýäýíä áàéãàà.

Ìýäýýæ õàìòûí ¿íýëãýýíèé àìæèëò

Çàñãèéí ãàçðûí äîòîîä õ¿÷èí ç¿éëñ

óð ÷àäâàðààñ õàìààðíà. Ïðàêòèê

äýýð òóõàéí ¿¿ðýã çîðèëòûã á¿ðýí

áèåë¿¿ëýõýä ººðñäèéãºº á¿ðýí

çîðèóëæ ÷àäàõ òºðèéí àëáàí

õààã÷èéã îëîõîä áýðõøýýëòýé

áàéäàã. Çàðèì ìåíåæåð¿¿ä

÷àäâàðëàã àæèëòàíàà ººð àæèëä

äàé÷ëóóëàõ äóðã¿é. Ó÷èð íü òýäíèé

õýðýãöýý øààðäëàãà, õèéõ àæèë èõ.

Áàñ íýã àñóóäàë áîë çàðèì òºðèéí

àëáàí õààã÷ ººðñäèéí çèíäààíû

õàìòðàí àæèëëàõ õ¿ì¿¿ñ,

óäèðäëàãàà ¿íýëæ ä¿ãíýõýä

äóðàìæõàí õàíääàã. Ýíý àñóóäëûã

øèéäñýí íºõöºëä õàìòûí ¿íýëãýý

ìàø ñàéí áîëîõ òàëòàé. Ìºí

Çàñãèéí ãàçðûí äýìæëýãèéã àâ÷,

ãàäààäûí çºâëºõèéí ºãñºí

çºâëºìæèéã õ¿ëýýí àâ÷ àøèãëàõ

òàëäàà ÷ èë¿¿. Ñàÿõàí

Çèìáàáâåãèéí Çàñãèéí ãàçàð Óëñûí

ñàëáàðûí çàðëàãà, ñàíõ¿¿ãèéí

õàðèóöëàãûí ¿íýëãýýã èéì ìàÿãààð

ÿâóóëñàí. Ãýâ÷ ¿íýëãýýíèé èõýíõèéã

ãàäààäûí çºâëºõ¿¿ä ãîëëîí õèéñýí

áàéíà.

Ñî¸ëûí ÿëãààã äàâàí òóóëáàë 360õýìèéí ñàíàë àñóóëãûí õóóäàñ ÷óõàëàðãà÷èëàë ìºí.

Õàìòûí ¿íýëãýýíèé àðãààñ íýã

àëõàì èë¿¿ á¿õ îðîëöîã÷äèéí ¿çýë

ñàíàà áîäëûã òóñãàñàí 360 õýìèéí

ñàíàë õ¿ñýëòèéí àðãà÷èëàë áèé.

ÒÇÀ¯ÄÃ-èéí àëü íýã ñàëáàðûã

¿íýëãýýíä õàìðóóëàõààð ñîíãîæ

àâààä, 360 õýìèéí àðãà÷èëàë (çóðàã-

3) ñàéäóóä, ¿íäýñíèé áîëîí

ãàäààäûí øèíæýý÷èä, òºðèéí

àëáàí õààã÷, èðãýíèé íèéãìèéí

áàéãóóëëàãààð äàìæóóëàí

èðãýäèéí ñàíàë áîäëûã øóóä

òàíäàí ñóäëàõ àðãà÷èëàë þì.

Õýäèéãýýð ÀÕÁ-íû áîëîâñðóóëñàí

Îðîí íóòãèéí çàñàãëàëûí

¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë ¿¿íä

äºõºæ î÷èõ áîëîâ÷ ¿¿íýýñ ººð

¿íýëãýýíèé ÿìàð ÷ àðãà õýðýãñýë

èéì èðýýä¿éòýé áàéæ ÷àäààã¿é. 360

õýìèéí àñóóëò õàðèóëòûí

àðãà÷èëàë Çàñãèéí ãàçðûí áîäëîãî

áîëîâñðóóëàõ ¿éë ÿâöûã ¿íýëýõýä

òîõèðîìæòîé áºãººä òºðèéí

àëáàíû ìåíåæìåíòèéí ¿íýëãýýí

õèéõýä áàñ áîëîìæèéí àðãà÷èëàë

þì. Õàðèí Óëñûí ñàëáàðûí

ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãûí ¿íýëãýýíä

òîõèðîìæ ìóóòàé. Ó÷èð íü Óëñûí

ñàëáàðûí ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãûí

äîòîîä àæèëëàãàà áàéíãûí

õÿíàëòòàé ó÷ðààñ òºðèéí àëáàí

õààã÷, èðãýäýä òýð áîëãîí èë òîä

õàðàãääàãã¿é. Òóõàéí îðîëöîã÷äûí

ìýäëýã ÷àäâàð, äàäëàãà òóðøëàãààñ

õàìààðàí 360 õýìèéí àñóóëò

õàðèóëòûí àðãà èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé

áàéæ áîëíî.



Àâòîðèòàðè äýãëýìòýé Çàñãèéí

ãàçàð ø¿¿ìæëýëä ýìçýã õàíääàã

ó÷èð òºðèéí àëáàí õààã÷, èðãýäèéí

¿çýë áîäëûã õ¿÷èí òºãºëäºð, õóóëü

¸ñíû ãýæ ¿çäýãã¿é, õ¿ëýýæ àâàõäàà

äóðàìæõàí áàéäàã. Îëîí îðîíä

òºðèéí àëáàí õààã÷, èðãýä òýäíèé

õàðèóëòûí íóóöûã õàíãàæ ÷àäàõã¿é

ãýæ ¿çäãýýñ ñàíàà áîäëîî

èëýðõèéëýõýýñ àéäàã, áàñ õ¿ñäýãã¿é.

Ò¿¿ãýýð ÷ çîãñîõã¿é ¿çýë áîäëîî

èëýðõèéëñýí õ¿íèé íýðèéã

íóóöëàíà ãýæ áàòëààä íýìýðã¿é.

Çàðèì Çàñãèéí ãàçàð øèíæýý÷äèéí

¿çýë áîäëûã ¿ã¿éñãýæ, åðºíõèéäºº

õºíäëºíãèéí øèíæýý÷èéí ¿ãèéã

ñîíñîõ äóðã¿é, ººðèéãºº

ø¿¿ìæë¿¿ëýõ, ¿íýë¿¿ëýõýýñ àéäàã.

¯¿íèéã íü ¿íýëãýýíä îðóóë÷èõâèé

ãýæ ýìýýäýã. Èéìä ¿íýëãýýíèé

àæèëä ãàäààäûí èòãýëòýé,

÷àäâàðëàã øèíæýý÷äèéã îðîëöóóëæ

áàéõ íü ÷óõàë.

¯íýëãýýíèé ¿éë ÿâö îðîëöîã÷òàëóóäûí àíõ òîõèðñîí ¸ñîîðõèéãäâýë òàéëàí èëòãýëèéã õýíáîëîâñðóóëàõ íü òºäèéëºí à÷õîëáîãäîëòîé áèø.

¯íýëãýýíèé èõýíõè òàéëàí ìýäýý,

ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæèéã îëîí

óëñûí áàéãóóëëàãóóä

áîëîâñðóóëäàã. Èéì ó÷ðààñ ¿íýëãýý

õèéëãýæ áàéãàà Çàñãèéí ãàçðûí

òóõàé ìýäýýëýë òóõàéí

áàéãóóëëàãûí ¿çýë ñàíààã òóñãàñàí

áàéíà õýìýýí áóöààõ áîëîìæ

íýýëòòýé. Ýíý íü ÿëàíãóÿà ¿íýëãýý

äóóññàíû äàðàà òóõàéí ìýäýýëëèéã

îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà ººðñäèéí

¿çýìæýýð ãóéâóóëñàí áàéõ

òîõèîëäîë áèøã¿é ãàð÷ áîëíî.

Õ¿ëýýí àâ÷ áóé Çàñãèéí ãàçàðòàé

õýëýëöýí çºâøèëöñºíèé ¿íäñýí äýýð

ãàðãàñàí òàéëàí ìýäýý íîòëîõ

áàðèìòàíä ñóóðèëñàí áàéäàã. ̄ íýí

Çóðàã 3. 360 õýìèéí ñàíàë àñóóëãûí õóóäàñ

Ñàéäóóä

Áîäëîãî

áîëîâñðóóëàëòûí

¿íýëãýý

Òºðèéí

àëáàí

õààã÷èäØèíæýý÷èä

Èðãýíèé

íèéãýì



õýðýãòýý ¿íýëãýýíèé àæèëä

îðîëöñîí Çàñãèéí ãàçðûí

àæèëòíóóä ìýäýý òàéëàíã îëîí

óëñûí áàéãóóëëàãààð ãàðãóóëàõûã

ýðõýìëýäýã. Ó÷èð íü Çàñãèéí

ãàçðûí äóòàãäàë äîãîëäëûã Çàñãèéí

ãàçðûí àæèëòàí ãàðãàæ äýëãýõýýñýý

ýìýýäýã áºãººä ¿¿íèéã îëîí óëñûí

áàéãóóëëàãóóä õèéëãýõ íü òýäíèé

õóâüä ýðñäýë áàãàòàéä òîîöäîã.

1.14 Óëñ îðíóóäûí õàðüöóóëàõ

íýãäñýí èíäåêñèéã àøèãëàõ íü

Ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ áîëîí

¿íýëãýýíèé îëîí àðâàí àðãà

õýðýãñýë òîäîðõîé öàã õóãàöààíä

ñòàíäàðò ¿ç¿¿ëýëòòýé æèøèæ ¿çýõ,

óëñ îðíóóäûã ººð õîîðîíä íü

õàðüöóóëñàí æèøèã ¿ç¿¿ëýëò ãàðãàõ

¿¿äíýýñ àøèãëàäàã. Çàðèì íýã

îíöãîé ¿ç¿¿ëýëòèéí õóâüä ¿íýëãýýã

õóâü çýðýãëýë, îíîîíû õýëáýðò

øèëæ¿¿ëýõýä íîöòîé àñóóäàë

¿¿ñäýãã¿é. Õýðýâ õóâü çýðýãëýëèéã

òîãòîîõäîî Àíãëèéí èðãýäýä

¿ç¿¿ëýõ ¿éë÷èëãýýã ¿íýëýõ ººðèéí

¿íýëãýýíèé àðãà÷èëëûã àøèãëàõàä

¿ç¿¿ëýëòèéã îíîîãîîð ãàðãàõ íü

ç¿éòýé. ¯íýëýëò ä¿í øèíæèëãýý

ãàðãàõ, õàðèëöàí ÿðèàíû õýëáýðýýð

õèéõ áîë îíîîíû ¿íýëãýý à÷

õîëáîãäîë áàãàòàé áîëíî.

Ðåéòèíã òîãòîîõ íü ÷óõàë áîëîâ÷ýðñäýëòýé.

Îíîîò ¿íýëãýý íü õýðýãëýã÷èéí

õóâüä îëîí õýìæýýñò ¿ç¿¿ëýëòèéã

õàðüöóóëàõàä òóñòàé. Ãýâ÷ îíîî

òîãòîîõ ¿íäýñ çàð÷ìûã îéëãîõîä

õ¿íäðýëòýé áàéäàã. Òóõàéëáàë,

Óëñûí ñàëáàðûí çàðëàãà,

ñàíõ¿¿ãèéí õàðèóöëàãà íü øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëò òóñ á¿ðèéí À, Á, Â, Ã-èéí

õîîðîíäîõ ÿëãààã ãàðãàõàä

òîäîðõîé çààâàð àøèãëàíà. Ýë

íºõöºëä áàðèìòàä òóëãóóðëàí

ðåéòèíã òîãòîîõûã øààðääàã. Ýíý

àæèë èë òîä áàéõ øààðäëàãàòàé

áºãººä Çàñãèéí ãàçàðò íîòëîõ

áàðèìòûã ñàéòàð øàëãàñíû ¿íäñýí

äýýð ñóóðèëàí ¿íýëãýý õèéëãýõ

áîëîìæèéã îëãîäîã. Òºðèéí

¿íýëãýýíèé ÷àäàâõèéã õÿíàõ àðãà

õýðýãñýë õýëòýñ, õýñã¿¿äèéã õÿíàí

øàëãàõàä øààðäëàãàòàé èæ á¿ðäýë

øàëãóóð àøèãëàäàã. Ò¿¿íèé

àðãà÷èëàë íü ¿íýëãýýíèé òàâàí

êàòåãîðè áîëîõ íàðèéí íÿãò áàéõ,

àæëûí áàéðàà ñàéí ñîíãîñîí, ¿éë

àæèëëàãààíû òàëáàð, ÿàðàëòàé

àæèëëàãààíû òàëáàð,

õàðèóöëàãàòàé áàéõ çýðãèéí

õîîðîíäûí ÿëãàà çààãèéã ãàðãàõ

òîäîðõîé çààâàð ºãíº. Ðåéòèíã

òîãòîîõ àðãà÷èëëûí íýã äóòàãäàë

áîë ¿íýëãýýíä îðîëöîã÷ òàëóóäûí

ýð÷ õ¿÷èéã ñàðíèóëàõ ÿâäàë þì.

Øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã îíîîãîîð

õýðõýí ä¿ãíýõèéã õýëýëöýõ,

øèéäýõýä öàã èõ çàðöóóëíà. Ýöýñò

íü ñóë òàëûí ìºí ÷àíàð íü þó âý?

Ñàéæðóóëàõ áîëîìæ áàéíà óó ãýäýã

äýýð îíöëîí àíõààðíà.



1.15 Ýçýìøëèéã õýðõýí

õºõè¿ëýí äýìæèõ âý?

Õýðýãëýã÷èä ¿íýëãýýíèé àæëûãáîëîâñðóóëàõàä îðîëöîõ õýðýãòýé.

Äàðààõ ãóðâàí õýñýãò õýðýãëýã÷èä

øààðäëàãàòàé ç¿éëèéí òàëààð

çààâàð ºãñºí áàéíà. ¯¿íä:

a) Çîðèëãîî áèåë¿¿ëýõýä

øààðäëàãàòàé, ò¿¿íèéã

õýðýãæ¿¿ëæ ÷àäàõ àðãà÷èëàëûã

ñîíãîõ

b) Øààðäëàãàòàé øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëòèéã ñîíãîæ àâàõ

c) Ýäãýýð øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòýýð

ìýäýýëýë öóãëóóëàõ àðãà÷èëàë,

àðãà ç¿éã áîëîâñðóóëàõ

¯íýëãýýíèé ¿éë ÿâöûã ýçýìøèõ íü

ýäãýýð øèéäâýðèéã ãàðãàõàä õýð èõ

õóâü íýìýð îðóóëæ ÷àäàõààñ

õàìààðíà. Îëîí óëñûí

áàéãóóëëàãóóä çàõèàëàã÷ Çàñãèéí

ãàçàð ýäãýýð ãóðâàí àñóóëòàíä çºâ

õàðèóëò ºãºõèéã ÷óõàë÷èëäàã. Ãýâ÷

ýçýìøèõýýñ èë¿¿òýé äàãàí ìºðäºõ

íü ãàðöààã¿é ¿ð ä¿íä õ¿ðãýäýã.

Òîîí ¿éë÷èëãýý õ¿ðãýõ ñóäàëãàà,

óëñûí ñàëáàðûí çàðäëûã õÿíàí

øàëãàõ ñóäàëãàà, èðãýäèéí

¿íýëãýýíèé êàðò çýðýã ¿íýëãýýíèé

àðãà÷èëàë òºðèéí òóõàéëñàí

¿éë÷èëãýýíèé ¿íýëãýýíèé

çîðèóëàëòòàé ó÷èð õýðýãëýã÷äèéí

îðîëöîîã øààðäàíà. Ýäãýýð

àðãà÷èëàë ÒÇÀ¯ÄÃ-èéí ¿íäñýí

ñýäâèéã ¿íýëýõ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã

õèéõ øààðäëàãà òàâüäàãã¿é.

Õýðýãëýã÷ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéí

áàãöàä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ

çýðãýýð òîäîðõîé õýìæýýãýýð ñàíàë

áîäëîî èëýðõèéëâýë çîõèíî.

Àðãà÷èëëûã òóõàéí íºõöºë áàéëäàëäíèéö¿¿ëýí òîõèðãîî õèéõøààðäëàãûí ¿¿äíýýñ îðîëöîî ìàø÷óõàë.

Çàñãèéí ãàçàð ÒÇÀ¯ÄÃ-èéí

öààøäûí õºãæëèéã õàíãàõ ä¿í

øèíæèëãýýíèé àæëûí íýã õýñýã

áîëãîí ¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñëèéã

àøèãëàæ áîëíî. Òóõàéí õýðýãñýëä

àøèãëàñàí àðãà áàðèë, õýìæ¿¿ðèéã

¿íýëãýýíèé òîäîðõîé çîðèëãîä

íèéö¿¿ëýí áîëîâñðóóëáàë çîõèíî.

Øèíý÷ëýëèéí õýðýãæèæ áóé

õºòºëáºðèéã õÿíàõ çîðèëãîîð

áîëîâñðóóëñàí ¿íýëãýýíèé àðãà

õýðýãñëèéã áîëîâñðóóëàõ àæèëä

çàñãèéí ãàçðûí îðîëöîî ìºí ÷óõàë.

Øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò íü çàñãèéí

ãàçðûí øèíý÷ëýëèéí ñòðàòåãèòýé

çîõèöñîí áàéõ ó÷èðòàé. ¯íýëãýý

ñòðàòåãèéí õ¿ðýýíä òîõèðñîí òóñãàé

õºòºëáºð, õ¿ðýõ çîðèëòîîñ óðãàí

ãàðàõ ¸ñòîé.

Õýðýãëýã÷èä ¿íýëãýýíèé àæèëä õóâüíýìýð îðóóëáàë çîõèíî.

Áîëîâñðóóëàõ ¿éë ÿâöàä õýðýãëýã÷

îðîëöîõ íü õ¿ëýýí çºâøººðºõ¿éö ¿ð

ä¿íä õ¿ðýõèéí õàìãèéí ñàéí

áàòàëãàà þì. Õýðýãëýã÷ ãóðàâäàõü

ýòãýýäýýð ¿íýëãýý õèéëãýñýí áîë

öóãëóóëñàí ìýäýýëýë ¿ã¿éñãýæ

áîëíî. ¯¿íýýñ ñýðãèéëýõ ¿¿äíýýñ

Çàñãèéí ãàçðûí àæèëòíóóäûã

ìýäýýëëèéã öóãëóóëàõ, ä¿í

øèíæèëãýý õèéõýä õàìðóóëàõ

õýðýãòýé. Òóõàéí ¿íýëãýýíä õóâü

íýìýð îðóóëáàë á¿ð ñàéí. Õ¿ì¿¿ñ

ººðñäèéí áîëîâñðóóëñàí

ìýäýýëëèéã òýð á¿ð ¿ã¿éñãýõã¿é.

Çºâõºí øèíæýý÷äèéí ¿çýë áîäëîîð

õèéñýí ¿íýëãýý õ¿ëýýí



çºâøººðºãäºæ, àæèëä òóñãàãäàõ

òàëäàà òààðóó.

¯íýëãýý õèéõ Çàñãèéí ãàçðûí÷àäàâõèéã óðò õóãàöààíä äýýøë¿¿ëýõøààðäëàãàòàé.

Çàñãèéí ãàçðóóä ÒÇÀ¯ÄÃ-èéí

òàëààðõ ãîë ìýäýýëëèéã

áîëîâñðóóëäàã ººðèéí ìýäýýëëèéí

ñèñòåìèéã áèé áîëãîõ ̧ ñòîé. Ýíý íü

òóñãàé ñóäàëãàà õèéõýä áàéíãà õýðýã

áîëíî. Òºðèéí àëáàí õààã÷ áîëîí

èðãýäèéí ñóäàëãàà ºðòºã, çàðäàë

èõòýé áàéæ áîëíî. Èéìä èðãýäýýñ

àâàõ ñóäàëãààã îéð îéðõîí ÿâóóëàõ

øààðäëàãàã¿é, òºðèéí àëáàí

õààã÷äààñ àâàõ ñóäàëãààã îíëàéíààð

àâáàë çàðäàë õýìíýõ ñàéí òàëòàé.

ÒÇÀ¯ÄÃ-èéí ¿íýëãýýíèé

÷àäàâõèéã äýýøë¿¿ëýõ àæèë ãàäíû

òóñëàëöààã¿éãýýð öàã èõ øààðäàíà.

Çàñãèéí ãàçðûí àæèëòíóóä

¿íýëãýýíèé õàìòàðñàí áàãò

òóðøëàãàòàé çºâëºõòýé õàìòðàí

àæèëëàõ ÿâäàë ÷óõàë áàéäàã.



Õ¿ñíýãò 3. ÒÇÀ¯ÄÃ-èéí ¯íýëãýýíèé õýðýãñýë, ìýäýýëëèéí

ýõ ñóðâàëæóóä

№

Боловсруулсан газар Үнэлгээний арга хэрэгсэл,

мэдээллийн эх сурвалжийн нэр Үнэлгээний сэдэв

Õэрэглэгч

Зорилго Àрга хэлбэр Õариуцагч

Үнэлгээний арга хэрэгсэл

1 Дэлхийн банк /ДБ/ Тоон үйлчилгээ үзүүлэх

судалгаа

Үйлчилгээ хүргэх, улсын салбарын санхүүгийн удирдлагын шинэчлэлийг мэдээлэхэд ашиглана

Засгийн газар Үйлчилгээний газар Хандивлагч

Оношлогоо Хяналт шалгалт

Авсан мэдээлэл Ярилцлага Судалгаа

ДБ-ны ажилтан, үйлчилгээний газрын ажилтан Захиалагчид

2 ДБ: Улсын салбарын зарлагыг нарийвчлан хянах судалгаа

Улсын салбарын санхүүгийн удирдлага, Нөөцийн зарлагын үр ашгийг шалгадаг

Засгийн газар Хандивлагч


Авсан мэдээлэл Ярилцлага Судалгаа

ДБ-ны ажилтан Үйлчилгээний газрын ажилтан, Захиалагчид

3 Олон нийттэй харилцах төв Иргэдийн үнэлгээний карт

Үйлчилгээ хүргэх Үйлчилгээ хүртэгчид үйлчилгээ үзүүлэгч нартай ярилцлага хийхэд хэрэглэгдэнэ

Засгийн газар Иргэний нийгэм Үйлчилгээний газар, Үйлчилгээ хүртэгчид

Онош, хяналт, харилцан яриа, хамтын шийдвэр,жишиг үзүүлэлт

Ярилцлага Фокус групп

Иргэний нийгэм Захиалагчид

4 Азийн хөгжлийн банк /АХБ/ Засаглалын үнэлгээ

Улсын салбарын санхүүгийн удирдлага, бодлого боловсруулалт, ТҮХ, Орон нутгийн засаглалыг үнэлнэ


Оношлогоо Харилцан яриа, хамтын шийдвэр, нөөц хуваарилах

Деск судалгаа газар дээр очиж үзэх,семинар ярилцлага

Хандивлагчийн ажилтан,Зөвлөхүүд Засгийн газар Орон нутгийн оролцогчид

5 Европын Төрийн захиргааны институт /ЕТЗИ/

Энгийн үнэлгээний тогтолцоо

Үйлчилгээ хүргэх, Улсын салбарын санхүүгийн удирдлага, Бодлого боловсруулалт, ТҮХ, Манлайлал: Төрийн бүх салбарт бүх сэдвээр ашиглаж болно

Засгийн газар Төрийн байгууллага

Оношлогоо Жишиг үзүүлэлт Харьцуулалт

Өөрийн үнэлгээний санал асуулга Хэлэлцүүлэг

Төрийн байгууллага Менежерүүд

6 Төрийн алба, ИБ Ур чадварын үнэлэмж

Манлайлал Манлайлал, ур чадварыг үнэлдэг

Засгийн газар Захиалагч/ үйлчилгээ хүртэгчид


Ярилцлага

Хөндлөнгийн шинжээчид, Менежерүүд

7 Төрийн үйлчилгээ, ИБ, Үйлчилгээний чанарыг

тодорхойлох өөрийн үнэлгээ

Үйлчилгээ хүргэх Үйлчилгээ үйлчлүүлэгчидэд хүрч байгааг үнэлдэг

Төрийн байгууллага

Онош, хяналт Жишиг үзүүлэлт Харьцуулалт

Өөрийн үнэлгээний санал асуулга

Үйлчилгээ үзүүлэгч газрын ажилтан

8 ДБ, IMD, EC, DFID, SPA: Улсын зарлага, санхүүгийн хариуцлагын тогтолцоо

Улсын салбарын санхүүгийн удирдлага, Төсвийн ил тод байдал, итгэл үнэмшилтэй байдлыг үнэлдэг


Хяналт Харилцан яриа,хамтын шийдвэр, жишиг үзүүлэлт

Ярилцлага Деск судалгаа Өөрийн үнэлгээний санал асуулга

Хандивлагчид Хөндлөнгийн зөвлөхүүд Засгийн газрын ажилтан

9 ДБНТХ: Төрийн албан хаагчийн судалгаа

Улсын салбарын санхүүгийн удирдлага, ТҮХ, Төрийн салбарын урамшууллын бүтэц

Засгийн газар

Оношлогоо хийх Судалгаа

Төрийн албан хаагчид

10 НҮБХХ: Ил тод байдал, хариуцлагын

тогтолцооны үнэлгээ

Улсын салбарын санхүүгийн удирдлага, хариуцлага, шударга ёсны тогтолцоог үнэлдэг


Оношлогоо хийх


Засгийн газрын ажилтан

11 ДБ, ЕХ-ны төрийн албаны ХНУ-ын үнэлгээний матрикс

Бодлого боловсруулалт, ТҮХ, ЕХ-нд элсэх, өрсөлдөх чадвараа хөгжүүлэх захиргааны чиглэлийг тодорхойлоход туслана


Оношлогоо хийх Хяналт шалгалт

Хэлэлцүүлэг Үнэлгээний санал асуулга

Дэлхийн банкны ажилтан Засгийн газрын ажилтан

12 SIGMA /ЭЗХАХБ & EХ/: Хяналт, удирдлагын

системийн суурь үзүүлэлт

Улсын салбарын санхүүгийн удирдлага, бодлого боловсруулах, ТҮХ, ЕХ-нд нэр дэвшигч орны үнэлгээнд хэрэглэгддэг

Европын хороо


Ярилцлага Деск судалгаа

SIGMA-ийн ажилтан, Засгийн газрын ажилтан Хандивлагчид

13 Техас муж улс: Хүний нөөцийн өөрийн үнэлгээний заавар

ТҮХ, Төрийн байгууллага, их дээд сургуулийн хүний нөөцийг үнэлэхэд хэрэглэнэ

Төрийн байгууллага Их сургуулиуд


Өөрийн үнэлгээний санал асуулга Деск судалгаа

Менежерүүд



14 Эрүүл мэндийн удирдлагын ухаан. ХНУ-ын үнэлгээний

аргачлал

ТҮХ, ТББ, эрззл мэндийн салбарын байгууллагын ХНУ-ыг үнэлдэг

Төрийн байгууллага ТББ


Деск судалгаа Өөрийн үнэлгээний санал асуулга Хэлэлцүүлэг

Менежерүүд

15 Америк дундын хөгжлийн банк /АДХБ/ Төрийн албаны системийг үнэлэх аналитик тогтолцоо

ТҮХ Америк дундын хөгжлийн банк /АДХБ/-ны хүрээний орнуудын төрийн албаны системийг үнэлэх

Хандивлагч Судлаачид

Оношлогоо хийх Харьцуулалт

Ярилцлага, Деск судалгаа Өөрийн үнэлгээний санал асуулга Шинжээчийн зөвлөл

Хөндлөнгийн шинжээчид Байгууллагын ажилтан Төрийн албан хаагчид

16 Хамтын нөхөрлөлийн ХЭГ: Жендерийн төсөв төлөвлөлт: мэргэжилтний гарын авлага

Улсын салбарын санхүүгийн удирдлага, Төсвийн жендерийн хандлагыг үнэлнэ

Засгийн газар Иргэний нийгэм

Хяналт шалгалт

Деск судалгаа Улсын төсөв Үндэсний статистик

Засгийн газрын ажилтан Гэрийн ажилтнууд ТББ

17 Олон улсын төсвийн төсөл: Нээлттэй төсвийн санаачилга

Улсын салбарын санхүүгийн удирдлага,Төсвийн ил тод байдал, хариуцлагыг тооцох засгийн газрын ажил үүргийг үнэлдэг

Иргэний нийгэм Иргэд Хууль тогтоогчид

Онош,харилцан яриа,хамтын шийдвэр Харьцуулалт

Деск судалгаа

Орон нутгийн шинжээчид

18 ДБ: ХНУ, хариуцлагатай засаглалын шалгуур

үзүүлэлтүүд

ТҮХ, “Хууль тогтоомж”, “амьдралын арга туршлага” дахь шинэчлэлийг үнэлдэг




Хандивлагчийн ажилтан,Засгийн газрын ажилтан

19 ДБ: Орлого бүрдэлтийн удирлага, зохион байгуу-лалт,

оношлогооны тогтолцоо

Улсын салбарын санхүүгийн удирдлага, Орлого бүрдэлтийн удирлага, зохион байгуулалтын системийн иж бүрэн оношлогоо


Оношлогоо хийх


Засгийн газрын ажилтан

Мэдээллийн эх сурвалжууд

20 ЭЗХАХБ

Засаглалыг зэрвэс харахад Үйлчилгээ хүргэх, Улсын салбарын санхүүгийн удирдлага, бодлого

Засгийн газар Дадлагажигч мэргэжилтэнүүд

Хяналт Харилцан ярилцлага Харьцуулалт

Судалгаа Деск судалгаа

OECD-ын ажилтан OECD-ийн гишүүн улсууд

21 Бертельсман шинэчлэл-ийн индекс /БШИ/

ТҮХ, Манлайлал: Чөлөөт 30 зах зээлд “гүйцэтгэх ур чадвар”, “гүйцэтгэх хариуцлагыг” үнэлдэг


Онош, хяналт Жишиг үзүүлэлт


Дотоод гадаадын шинжээчид

22 ДБ: Засгийн газрын ажил эрхлэлт, цалин хөлсний

үндэсний мэдээ

ТҮХ, 200 гаруй орны төрийн салбарын хөдөлмөр эрхлэлт, цалин хөлсний мэдээллийн сан

Засгийн газар Хандивлагч Судлаачид

Хяналт шалгалт Харьцуулалт


Дэлхийн банкны ажилтан

23 IMD “Дэлхийн өрсөлдөөн” жил

тутмын эмхэтгэл

Улсын салбарын санхүүгийн удирдлага,бодлого боловсруулах 55 орны үйлдвэрийн өрсөлдөх чадварын хүчин зүйлсийг үнэлнэ

Засгийн газар Хандивлагч Хөрөнгө оруулагчид



Тэргүүлэгч эрдэмтэд IMD-ийн ажилтан

24 ДБ:Засаглалын асуудлууд, засгийн газрын үр өгөөж

Үйлчилгээ хүргэх, Бодлого боловсруулалт, ТҮХ, Төрийн албаны чанар, хүртээмжийг үнэлдэг 35 мэдээ, тоо баримт



Судалгаа

Компаниуд Бизнесмен Шинжээч Гэрийн ажилтан

25 ДБ: /ТОББҮ/. Шалгуур 13: Төсөв төлөвлөлт, санхүүгийн удирдлагын чанар, шалгуур 15:

Төрийн захиргааны чанар

Үйлчилгээ хүргэх, Улсын салбарын санхүүгийн удирдлагаБодлого боловсруулах, ТҮХ, IND-ийн орнуудын бодлогын чанарыг үнэлдэг



Санал асуулгын хуудас

Дэлхийн банкны орон нутгийн багууд

26 Глобаль Интегрити Шударга байдлын үзүүлэлтүүд

Улсын салбарын санхүүгийн удирдлага,Бодлого боловсруулах, ТҮХ, Манлайлал: авлигатай тэмцэх механизмын үр өгөөж, иргэд нэвтрэх боломжийг үнэлдэг


Оношлогоо Жишиг үзүүлэлт Харьцуулалт

Санал асуулгын хуудас

Үндэсний шинжээчид Үндэсний сэтгүүлчид



Òýðã¿¿í òóðøëàãà:

Çàñãèéí ãàçàðò çîðèóëñàí

óäèðäàìæ

Ýíýõ¿¿ óäèðäàìæèéã çàñãèéí

ãàçðóóä áîëîí çàñãèéí ãàçàðòàé

õàìòðàí àæèëëàæ áóé îðîëöîã÷

òàëóóäàä çîðèóëàâ.

Ýõëýõäýý ñàíàõ ç¿éëñ:- Õýðýãëýõ àðãà÷èëàëàà ñîíãîõ,

ýñâýë ººðºº áîëîâñðóóëàõ áîë

þóíû ºìíº çîðèëãîî òîäîðõîé

áîëãîõ õýðýãòýé.

- Îíîøëîãîî, õàðèëöàí ÿðèëöàãà

õèéõ çîðèóëàëòààð ¿íýëãýýíèé

àðãà÷ëàë õàéæ áàéãàà áîë

òóõàéí àðãà÷èëàë ñîíãîñîí

ñýäýâò òîõèðñîí ýñýõèéã ñàéòàð

õÿíàæ ¿çýõ

- Õýðýâ øèíý÷ëýëèéí õýðýãæèæ

áóé õºòºëáºðò ¿íýëãýý ºãºõ áîë

ººðºº àðãà÷èëëàà

áîëîâñðóóëàõûã çºâëºæ áàéíà.

ªºðèéí ¿çýë ñàíààã òîäîðõîé

áîëãîæ ñòðàòåãèà òîäîðõîéëæ,

ãîë ç¿éëñèéã áàãòààñàí ººðèéí

øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã

áîëîâñðóóë.

- Ãàíö àðãà÷ëàë ñîíãîõ áóñ, îëîí

àðãà÷èëëûí äàâóó òàëûã

õîñëóóëæ õýðýãëý.

- Òîõèðóóëàí àøèãëàæ áîëîõ

àðãà÷èëàë áîëîâñðóóëàõ ãýæ

áàéãàà áîë ìºðäºæ áóé

àðãà÷èëëûí øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëòèéã íÿãòëàí ¿çýæ

õýðýãã¿éã íü îðõèæ,

øààðäëàãàòàéã íü àâ. Ñîíãîæ

àâñàí îðîí íóòãèéí õîëáîãäîë

á¿õèé øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã

õàìðóóë.

Õýìæèëòýíä àíõààðàëòºâëºð¿¿ëýõ:

1.¯éë ÿâöûí ººð÷ëºëòºä

àíõààðàë õàíäóóëíà. ßâöûí

äóíä ãàðö, çàâñðûí ¿ð ä¿íã

àíõààð. Øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã

¿éë÷èëãýý õ¿ðãýõýýñ õýò çàéòàé

ãàðãàæ áîëîõã¿é.

2.¯éë ÿâöûí ººð÷ëºëòèéã àâ÷

¿çýõäýý ãîë õ¿÷èí ç¿éëñýä

àíõààðàë õàíäóóë. Á¿ãäèéã

õýìæèæ, öýãíýõ øààðäëàãàã¿é.

3.Ä¿í øèíæèëãýý õèéõäýý

ººð÷èëæ ÷àäàõ ç¿éëèéã ë

õýìæèæ öýãíý. Èéìä èäýâõèòýé

øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò (Ø¯)-èéã

òîäîðõîéë. Òàíû õ¿ñýí õ¿ëýýæ

áàéãàà ¿ð ä¿íä ¸ñ òºäèé

õîëáîîòîé ¿éë ÿâöàä õýò ã¿í

îðîõ õýðýãã¿é. Ãîë ç¿éëýýñ

õàðàà á¿¿ ñàëãà.

4.ªºðèéí áîëîâñðóóëñàí

¿ç¿¿ëýëòèéí èæ á¿ðäýëä á¿ðýí

èòãýëòýé áàéõ õýðýãòýé. ªºðºº

íîðìàòèâ áàéð ñóóðèí äýýð áàò

çîãñîæ áàéãààäàà èòãýëòýý áàé!

ªºðººð íóóö õýëýëö¿¿ëýã õèéæ

áàéíà õýìýýí ñýðäýãäýæ áîëíî.

5.ÒÇÀ¯ÄÃ-èéí ¿íýëãýýíä

÷àíàðûí ìýäýýëýë òîîí

ìýäýýëëýýñ èë¿¿ àøèãòàé áàéæ

áîëîõ õàíäëàãàòàé. ×àíàðûí

ìýäýýëëèéã äýìæèõ ¿¿äíýýñ

òîîí ìýäýýëëèéã àøèãëàæ

áîëíî. Áóðóó çºð¿¿ õýìæýý

òàíûã òººðºãä¿¿ëæ áîëíî.

6.ÒÇÀ¯ÄÃ-èéã ñàéæðóóëàõ

áîäëîãî òàíü òóóøòàé áîë æèë

á¿ð ÷èãëýëèéã ººð÷èëæ áîëíî.

¯éë àæèëëàãààíû ººð÷ëºëòòýé

çîõèöîæ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòýý

óÿí õàòàí áàéëãà.

Á¯ËÝÃ 2



7.Øèíý÷ëýëèéí õºòºëáºðèéí

ÿâöûí ò¿âøèíã òîäîðõîéë.

¯íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë

õýðýãæèæ áóé øèíý÷ëýëèéí

òóëãàìäñàí àñóóäëûã õýìæèõýä

çîðèóëàãäâàë çîõèíî. Àëñ

èðýýä¿éä õàìààðàëòàé ç¿éë

õèéõýýñ çàéëñõèé.

8.Øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã òàíû

áîëîí ðåñïîíäåíòûí õóâüä

îéëãîìæòîé ¿ã õýëëýãýýð

èëýðõèéëæ, àðãà÷èëëûã

áîëîâñðóóëàã÷äûí íýð òîìú¸îã

ñîõðîîð á¿¿ äàãàí äàâò.

9.Ìýäýýëëèéã àøèãëàí ººð÷ëºëò

õèéõ áîëîìæèéã äýýä çýðãýýð

àøèãëàõûí òóëä ¿íýëãýýã õèéõ

îíîâ÷òîé öàã õóãàöààã ñîíãî.

Çàñãèéí ãàçðûí òºñâèéí ¿éë

ÿâö, õóàíëèòàé õýìæèëòýý

çîõèöóóëàõ íü õàìãèéí ñàéí

òóðøëàãà áîëíî.

Àðãà ç¿é:- Áýëýí áîäèò ìýäýýëýëä

òóëãóóðëàí ýõë¿¿ë. Õèéñâýð

ìýäýýëýëä íàéäàõ õýðýããã¿é.

- Áîãèíî õóãàöààíä îëîí

îðîëöîã÷èéí ¿çýë áîäëûã

õàìðóóëàõ ¿¿äíýýñ ñàíàë

àñóóëãûí ñóäàëãàà õèé.

Òýãýõäýý, òºðèéí àëáàí õààã÷,

èðãýäýýñ àâñàí ñóäàëãàà õ¿÷èí

òºãºëäºð, íàðèéí íÿãò ìýäýýëýë

àãóóëñàí ýñýõèéã òîäîðõîéë.

a)Ðåñïîíäåíò íóóöëàë, íýðýý

ãàðãàõã¿é áàéõûã õ¿ñýæ áîëíî.

b) Îëîí îðîíä õ¿ì¿¿ñ óäèðäëàãàà

ø¿¿ìæëýõýýñ çàéëñõèéäýã.

- Ôîêóñ ãðóïïûí ÿðèëöëàãûí

ìºðººð öóãëóóëñàí ìýäýýëëèéã

áîëîâñðóóëæ, ãàðñàí ¿ð ä¿íä

òàéëáàð õèéæ, øèéäëèéí ýðýë

õàéãóóëûã ýõë¿¿ëíý.

-Óëàìæëàëò ñóäàëãàà

áîëîâñðóóëàõ, õýðýãæ¿¿ëæ

çîõèîí áàéãóóëàõàä çàðäàë

èõòýé. Èéìä õÿìä òºñºð, õóðäàí

øóóðõàé, ÷èðýãäýë áàãàòàé

òîéì ñóäàëãàà õèéæ áîëíî.

Ãýõäýý áóñàä àðãûã õýðýãëýæ

îëæ àâñàí ìýäýýëëýý õ¿÷èí

òºãºëäºð áîëãî.

- ªºðèéí ¿íýëãýýã ¿ë ìàðãàõ

øèéäâýð áóñ, õàðèí õýëýëö¿¿ëýã

ýõë¿¿ëýõýä òóñëàõ áàéäëààð

õýðýãëýõ íü ç¿éòýé.

- Îíîî òàâèõ, ¿íýëýìæ ãàðãàõàä

õ¿÷ýý òºâëºð¿¿ëýõýýñ çàéëñõèé!

Îíîîíîîñ àÿíäàà ãàðàõ

¿íäýñëýë íü òàíû ñàéæðóóëàõûã

õ¿ñýí õ¿ëýýæ áóé ç¿éëèéã

ãàðãààä ºãíº.

Òîî áàðèìò, ìýäýýëëèéí ýõ ¿¿ñâýð:

- Õóâèéí àøèã ñîíèðõëûã

òýðã¿¿íä òàâèëã¿é äóíä áîëîí

äîîä òóøààëûí òºðèéí àëáàí

õààã÷äûã ñèñòåìèéã íü ¿íýëýõýä

òàòàí îðîëöóóëàõ;

- Çàñãèéí ãàçðûí àæèëòàí, çºâëºõ,

áàéãóóëëàãûí àæèëòíóóäûí

õýðýãæ¿¿ëæ áóé õàìòûí

¿íýëãýýã õ¿ëýýí àâàõ.

¯íýëãýýíèé áèå äààñàí

àæèëòíóóäààñ ñàéí ìýäýýëýë

àâàõàä äîòîîä, ãàäààäûí

çºâëºõ¿¿äèéã íýã áàã áîëãîí

àæèëëóóëàõ;

- ªºðèéí àëáàí õààã÷, èðãýäýýñ

ñàíàë àâàõûã õ¿ñýýä òýäíèé

àñóóñàí ç¿éëä òîäîðõîé õàðèó

ºã÷ ÷àäàìã¿é áîë õèéãýýã¿é íü

äýýð.

- Ðåñïîíäåíò ¿íýëãýýíèé ñýäâèéí

òàëààð ÿìàð ÷ îéëãîëòã¿é, ýñâýë

ñîíèðõîëã¿é áîë ýíý òàëààð

õºíäºõ õýðýãã¿é. 360 õýìèéí



àñóóëò õàðèóëò áîëîëöîîíû ä¿ð

çóðàã ãàðãàæ ÷àäíà.

Òîãòâîðòîé áàéäàë áà ýçýìøèë

- ÒÇÀ¯ÄÃ, õýðýãæèæ áóé

øèíý÷ëýëèéí õºòºëáºðèéã

õÿíàõ çîðèëãîîð ¿íýëãýýíèé

àðãà÷èëàëûã Çàñãèéí ãàçàð

ýçýìøèõ íü ÷óõàë. Ó÷èð íü

çàñãèéí ãàçàð òýäãýýð øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã øèíý÷ëýëèéí

ñòðàòåãèäýý òóñãàæ áîëíî.

-¯íýëãýýíèé àðãà÷èëàë

áîëîâñðóóëàõ, õýðýãæ¿¿ëýõýä

Çàñãèéí ãàçðûã õàìðóóëàõ,

- Øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò, àðãà÷èëàë

ýçýìøèëèéã áóé áîëãîõîä ÷óõàë

õ¿÷èí ç¿éëñ áîëäîã. Áîäèò

ìýäýýëëèéã ýçýìøèõ íü ÷óõàë

áîëîâ÷ áîëîâñðóóëàõ ¿éë

àæèëëàãààíä îðîëöîõ íü ¿¿íýýñ

äóòóóã¿é à÷ õîëáîãäîëòîé áàéæ

áîëíî.

-Ìýäýýëëèéí ñèñòåìèéí

÷àäàâõèéã ñàéæðóóëàõ ÿâäàë

òóí ÷óõàë. Õºíäëºíãèéí

¿íýëãýýíèé íýã àñóóäàë áîë òîî

ìýäýýã òóõàéí îðîíä àâàõ

áîëîìæã¿é áàéäàãò îðøèíî.



Äîð äóðäñàí 4 êýéñ ñóäàëãààíû

æèøýýí äýýð çàðèì òýðã¿¿í

òóðøëàãûã òóõàéí íºõöºëä õýðõýí

õýðýãëýñýí òóõàé ãàðãàâ.

Êýéñ ñóäàëãàà 1: Çàñãèéí ãàçðûí

áîäëîãî áîëîâñðóóëàã÷äàä

çîðèóëñàí 360 õýìèéí ñàíàë

àñóóëãûí àðãà õýðýãñýë.

Ëàìèí óëñ òºð øèíæëýõ óõààíûäîêòîð, ïðîôåññîð áºãººä íàñààðààáîëîâñðîëûí ñàëáàðò àæèëëàñàí.

Òºðèéí àëáàíû çºâëºë /ÒÀÇ/-ººñ

ò¿¿íèéã çàñãèéí ãàçðûí áîäëîãî

áîëîâñðóóëàõ ¿éë ÿâöûí äàâóó áà

ñóë òàëûã îíîøèëîõ ¿íýëãýýíèé

àðãà÷èëàë áîëîâñðóóëæ ºãºõ

çàõèàëãà ºãñºí áàéíà. ÒÀÇ-èéí

äàðãà, Çàñãèéí ãàçðûí Õýðýã ýðõëýõ

ãàçðûí äàðãûí àæëûã õàâñðàí

õèéäýã áºãººä 2 õîíîã òóòìûí

àæëûí òàéëàíãèéí ÷àíàð ìóó, àæèë

äîãîëäîæ áàéãàà òàëààð

Åðºíõèéëºã÷ººñ çýìëýë õ¿ðòñýí.

Çàñãèéí ãàçàð àæèë òààðóó áàéëàà.

Öàã õóãàöàà áàãà áàéñíààñ

øèéäâýðèéã ÿàðàâ÷ëàí ãàðãàæ.

Çàðèì øèéäâýðèéí òºñëèéã õóðàëä

äàõèí îðóóëàõûí ºìíº ñàéí

íÿãòëàõ õýðýãòýé õýìýýí

áîëîâñðóóëñàí ÿàìäàä íü áóöààæýý.

Ëàìèí ÒÀÇ-èéí àëáàíû äàðãàòàé

óóëçàæ àæëàà ýõëýõýýð áîëîâ.

Þóíû ºìíº Åðºíõèéëºã÷èéí þóã

õ¿ñýí õ¿ëýýæ áàéãààã ìýäýõèéã

õ¿ñëýý. Ò¿¿íèé òýðã¿¿ëñýí Çàñãèéí

ãàçàð àñóóäëûã õóðäàí øèéäýõ àðãà

õàéæ áàéíà óó? Ýñâýë óäààí

õóãàöààíû òîãòâîðòîé øèéäýë

õ¿ëýýæ áàéíà óó? Åðºíõèéëºã÷

õóðäàí øèéäýë õ¿ëýýæ áàéãàà,

òýðýýð ºíãºðñºí æèë ñîíãîãäñîí

áºãººä á¿ðýí ýðõèéíõýý õóãàöààíä

¿éë÷èëæ ÷àäàõ øèéäýë õ¿ëýýæ

áàéíà ãýæ äàðãà õýëýâ. ßðèàíû

äóíäóóð Åðºíõèéëºã÷èéã îðîí

íóòàãò èõ ñàíàë àâñàí ìºí

áîëîâñðîë, ýð¿¿ë ìýíäèéí

¿éë÷èëãýýã ñàéæðóóëàõ àìëàëò

ò¿¿íèé íàì ºãñºí áîëîõûã Ëàìèíä

äàðãà äóðäëàà. Àç áîëîõîä Ëàìèí

ñàÿõàí Í¯ÁÕÕ-ººñ ãàðãàäàã


ã¿éöýòãýëèéã õýìæèõ ¿íýëãýýíèé

ãàðûí àâàëãûã îëæ óíøæýý.

Áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ ¿éë ÿâöûã

õýìæäýã ¿íýëãýýíèé àðãà÷èëàë

áàéäãèéã îëæ ìýäñýí áàéíà. Ëàìèí

çàñãèéí ãàçðûí øèíý÷ëýëèéí ¿éë

ÿâöûí òàëààð ñàíàë áîäëîî ýíãèéí

èðãýä èëýðõèéëýõ öîðûí ãàíö

áîëîìæ îëãîäîã 360 õýìèéí ñàíàë

àñóóëãûí ñîíèðõîëòîé

àðãà÷èëàëòàé òàíèëöàæ áàéñíàà

ñàíàâ. Áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ ¿éë

ÿâöûí òàëààð 4 ýõ ñóðâàëæààñ ¿çýë

áîäëûã îëæ ìýäýõ íü ç¿éòýé þì

áàéíà ãýæ òýð ¿çýâ.

Ýíý äºðâºí òºðëèéí ýõ ñóðâàëæ áîë

ñàéäóóä, èðãýä, òºðèéí àëáàí

õààã÷èä, ãàäíû øèíæýý÷èä þì. Ýíý

á¿õýí õàíãàëòòàé ãýæ ¿¿? Õýðýã

ýðõëýõ ãàçàð ÿàìäààñ ãàðñàí

ñàíàëûã Çàñãèéí ãàçðûí áîäëîãî

øèéäâýðò òóñàõûí ºìíº õÿíàæ

íÿãòëàõ ÷èã ¿¿ðýãòýé. Ýíý ¿éë

ÿâöûí õóâüä þó íü áîëîõã¿é áàéãàà

òàëààð òýäýíä ººðèéí ãýñýí ñàíàë

áîäîë áàéãàà ãýäýãò Ëàìèí

ýðãýëçýõã¿é áàéëàà. Ãýòýë äàðãà ýíý

Á¯ËÝÃ 3 : ÊÝÉÑ ÑÓÄÀËÃÀÀ



òóõàé ÿðèëã¿é îðõèñîí íü ñîíèí

áàéëàà. Ëàìèí äàðãà ðóó óòàñäàæ,

Õýðýã ýðõëýõ ãàçðûí àæèëòíóóäòàé

óóëçàõ ñàíàë òàâèâ. Ãýâ÷ äàðãà:

öàãèéí ãàðç, óäèðäàõ àæèëòíóóä

ÿìàð ÷ àøèãã¿é õ¿íä ñóðòàëòíóóä

áàéãàà þì ãýâ. Ëàìèí àñóóäëûã

øèéäýõýä õ¿íä ñóðòàëòàé äàðãà

íàðòàé óóëçàõ íü ç¿éòýé ãýæ áîäîâ.

Ãýâ÷ ýíý íü òèéì ÷ àìàðã¿é áîëæ

òààðàâ. Ëàìèí òºðèéí àëáà óðüä

ºìíº õàøèæ áàéñàíã¿é. Òºðèéí

àëáàí õààã÷èä àëèâàà ººð÷ëºëò,

øèíý÷ëýëòèéã õààí áîîãäóóëäàã

ãýæ ¿çäýã. Íýãýíò Õýðýã ýðõëýõ

ãàçðûí õ¿íä ñóðòàëòíóóä àñóóäëûí

ãîë ýçýä òóë òýäíýýñ øèéäýë îëîõ íü

ç¿éòýé ãýæ ¿çýâ. Òýðýýð ýõëýýä

SIGMA-èéí ñàíàë àñóóëãûí

õóóäñûã áýëòãýæ Õýðýã ýðõëýõ

ãàçðûí õýä õýäýí ãèø¿¿äýýñ

ÿðèëöëàãà àâàõààð øèéäýâ. Õýðýã

ýðõëýõ ãàçðûíõàí ººðñäèéãºº

õàìãààëààä áàéæ ìàãàäã¿é ãýæ

¿çñýí òóë ººðèéí ¿íýëãýýíèé

àðãà÷èëàë àøèãëàõààð øèéäýâ.

Ó÷èð íü òýä ººðñäèéíõºº òóõàé

ÿðüæ òàíèëöóóëàõ äóðòàé áàéæ

áîëíî ãýæ áîäëîî.

Èéíõ¿¿ ÒÀÇ-èéí äàðãàä ººðèéí

¿íýëãýýíèé õýðýãñëèéã ñóäàëãààíû

óðüä÷èëãàà àæèëä àøèãëàõ áîëñîí

òóõàéãàà õýëæ ò¿¿íèéã ÿòãàæ ÷àäàâ.

360 õýìèéí ñàíàë àñóóëãûí

àðãà÷ëàëûã áîëîâñðóóëàõûí ºìíº

õàðèóöñàí õýëòñèéí àæèëòíóóäòàé

ÿðèëöàõ íü ç¿éòýé ãýæ ¿çýâ. Õýðýã

ýðõëýõ ãàçðûí àæèëòíóóä ò¿¿íèéã

óðèàëãàõàí õ¿ëýýí àâ÷, àæëûí

à÷ààëàë èõ áàéäàã òóõàé ÿðèâ.

Òàíõèìûí õýëýëöýõ àñóóäàëä

Çàñãèéí ãàçðûí ñ¿¿ëèéí õóðëûí

ïðîòîêîëûã òóñãàõ ¸ñòîé áàéëàà.

Ãýâ÷ ÿàìäààñ îðóóëæ èðñýí ÷àíàð

ìóóòàé øèéäâýðèéí òºñëèéã

íÿãòëàí õÿíàõàä öàã ìàø øàõóó

áàéäàã. Ýõíèé ¿åä Õýðýã ýðõëýõ

ãàçðûí àæèëòíóóä áóðóóãàà áóñäàä

òîõîõ õàíäëàãàòàé ìýò õàðàãäàæ

áàéñàí ÷ ýöýñò íü á¿õ þì îëîí

ç¿éëýýñ õàìààðäàã íü îéëãîìæòîé

áîëëîî. Ýíä îëîí îðîëöîã÷ áàéãàà.

¯¿íä: ñàéäóóä, òºðèéí àëáàí

õààã÷èä, ÿàìäûí àæèëòíóóä ãì.

Èíãýýä Ëàìèí 360 õýìèéí ñàíàë

àñóóëãûí àðãà õýðýãñëèéã

õýðýãëýõýýð øèéäýæ, ýíý íü

õàìãèéí çºâ àðãà ãýäãèéã äàðãàä

îéëãóóëàâ.

Ëàìèíû äàðààãèéí àëõàì áîë

ñàéäóóä òºðèéí àëáàí õààã÷èä,

èðãýíèé íèéãýì, ãàäíû øèíæýý÷äýä

çîðèóëñàí äºðâºí àðãà÷ëàë

áîëîâñðóóëàõàä Õýðýã ýðõëýõ

ãàçðûí äýìæëýã àâàõ ÿâäàë áàéâ.

Òýä áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ

ºíººãèéí ¿éë ÿâöûã ò¿¿íýýñ èë¿¿

ñàéí ìýäýæ áàéãàà òóë ýíý ìàø

÷óõàë áàéëàà. Ýíý óäàà ò¿¿íä ÿìàð

íýã ñààä áýðõøýýë ãàðñàíã¿é. Õàðèí

÷ Õýðýã ýðõëýõ ãàçðûíõàí ò¿¿íèéã

“çîëèãò ãàðãàõ õ¿í”-èé ýðýëä ÿâàà

ãýæ îéëãîõîî áîëüæ ýõëýâ.

Õàðèëöàí ÿðèëöàæ, ôîêóñ á¿ëýã íü

ñàéä, òºðèéí àëáàí õààã÷, èðãýäèéí

õóâüä õàìãèéí ÷àíàðòàé àðãà ãýäýã

äýýð ñàíàë íýãäýâ. Ãàäíû

øèíæýý÷äèéí ñàíàà áîäëûã àâàõûí

òóëä òóõàéí îðîíä áàéãàà íü

SIGMA-ûí ñòàíäàðòààð ¿íýëãýý

õèéæ áàéñàí ãàäààäûí çºâëºõòýé

àæèëëàõààð øèéäýâ.

Ýöýñò íü Õýðýã ýðõëýõ ãàçðûí

àæèëòíóóä ñàéä, òºðèéí àëáàí

õààã÷, èðãýäýä çîðèóëñàí 3 àðãà

õýðýãñýë äýýð Ëàìèíòàé õàìòðàí

àæèëëàõààð áîëîâ. Õýðýã ýðõëýõ



ãàçðûí îíîøëîãîîíû àðãà÷èëàë

äýýð ººðºº àæèëëàõààð áîëæ,

àæèëòàí á¿ð áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ

¿éë ÿâöàä îðîëöîæ áàéñàí òºðèéí

àëáàí õààã÷äààñ ÿðèëöëàãà àâàõààð

áîëîâ. Ëàìèí ººðºº ñàéä íàðààñ

ÿðèëöëàãà àâíà. Ó÷èð íü òýä

àæèëòíóóääàà ÿðèëöëàãà ºãºõººñ

òàòãàëçàæ áîëîõ òàëòàé. Ýöñèéí

àñóóäàë áîë èðãýäýýñ õýí ìýäýýëýë

àâàõ âý? Òºðèéí àëáàí õààã÷èä

÷àäâàð ìóóòàé, èðãýäèéí èòãýëèéã

õ¿ëýýæ ÷àäààã¿é, èõýíõè íü òºðèéí

àëáàíä õàíãàëòã¿é àæèëëàñàí.

Èíãýýä òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà

èðãýäýä çîðèóëñàí ôîêóñ á¿ëýã

ÿâóóëàõ íü ç¿éòýé ãýæ ¿çýýä ò¿¿íòýé

Ëàìèí, Õýðýã ýðõëýõ ãàçðûí áàã

õàìòðàí àæèëëàõààð áîëîâ. Ôîêóñ

á¿ëýã áàéãóóëàõ àæëûã ÒÁÁ çîõèîí

áàéãóóëæ, ìàø ÷àíäëàí íóóöëàõààð

òîõèðîëöîâ.

Äàðàà íü Ëàìèí, Õýðýã ýðõëýõ

ãàçðûí äàðãûí õ¿ëýýí çºâøººðñºí

360 õýìèéí ñàíàë àñóóëãûã

õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí òºñºâ,

òºëºâëºãººã áýëòãýæ ýõëýâ.

¯éë÷èëãýýíèé ¿ð ä¿í íü äàðààõ

ä¿ãíýëòèéã ãàðãàëàà. ̄ ¿íä:

a) Èðãýä áîäëîãûí áàðèìò

áè÷ãèéí òºñºëä ñàíàë

áîäëîî íýìýðëýõ áîëîëöîî

áàãà

b) Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëä

îðóóëàõ èõýíõè

øèéäâýðèéí òºñºë

óäèðäëàãûí áîëîí çàñàã

çàõèðãààíû øèíæ ÷àíàðòàé

àñóóäàë áàéâ.

c) Ñàéäóóä ÷ áîäëîãî

áîëîâñðóóëàã÷ûí ñàíàëûã

ñóäàëæ, àíàëèç ä¿í

øèíæèëãýý õèéõ ÷àäâàðààð

äóòìàã áàéâ.

Áîëîâñðîëûí ìýäýýëýë áîäëîãî

áîëîâñðóóëàõ óäèðäëàãà

ìåíåæìåíòèéã ñàéæðóóëàõ, ¿¿íä

çîðèóëæ àõëàõ ìåíåæåð, ÿàìäûí

òºëºâëºëò õàðèóöñàí àæèëòíóóä

áîäëîãî çîõèöóóëàëòûí

ìåíåæìåíòýýð ñóðãàëò çîõèîí

áàéãóóëàõàä õ¿ðñýí áàéíà. Ýíý

òóõàé áàðèìò áè÷ãèéã Çàñãèéí

ãàçðûí øèíý÷èëñýí ãàðûí àâëàãàä

îðóóëñàí àæ.

ÊÝÉÑ ÑÓÄÀËÃÀÀ 2:

Àæèëòíû õàðüöààíû òàëààðõ

ñóäàëãàà áîëîâñðóóëàõ íü

×àðëüç õ¿íèé íººöèéíìåíåæìåíòýýð ìýðãýøñýí îëîíóëñûí çºâëºõ.

Õºãæèæ áóé îðíóóäàä òºðèéí

àëáàíû óäèðäëàãûí õºòºëáºð äýýð

àæèëëàñàí àðâèí òóðøëàãàòàé.

Í¯ÁÕÕ ò¿¿íòýé çàñãèéí ãàçðûí

õ¿íèé íººöèéí ìåíåæìåíòèéí

áîäëîãî, ¿éë ÿâöûí òàëààð òºðèéí

àëáàí õààã÷äûí ¿çýë áîäëûã

òîäîðõîéëîõ ñóäàëãàà áîëîâñðóóëæ

çîõèîí áàéãóóëàõ òóõàé ãýðýý

áàéãóóëñàí áàéíà. Áîëîâñîí õ¿÷íèé

õýëòñèéí äàðãà ñóäàëãàà ÿàðàëòàé

õèéõèéã õ¿ñýæ áàéëàà. Ó÷èð íü

òºðèéí çàõèðãààíû øèíý÷ëýëèéí

ñòðàòåãèéã øèíý÷ëýí

áîëîâñðóóëàõàä òºðèéí àëáàí

õààã÷äûí ¿çýë ñàíààã òóñãàõ

øààðäëàãàòàé áàéíà ãýñýí òºðèéí

àëáàíû õîëáîîäûí øàõàëò èõ

áàéëàà.

Áîëîâñîí õ¿÷íèé õýëòñèéí äàðãà

ñàíàë àñóóëãûí õóðäàí àøèãëàõ íü

õÿëáàð ãýæ ¿çýæ áàéãàà ÷ ×àðëüç



îëîí ÿíçûí áàéãóóëëàãàä

õýðýãëýñýí çàíøëûí õàðèëöààíû

ñóäàëãàà ÿâóóëàõûã çºâëºëºº. Ó÷èð

íü ñàíàë àñóóëãûí õóðäàí

áîëîâñðóóëàõ íü èõýíõè öàã õóãàöàà

øààðäàõààñ ãàäíà ìºíãº õºðºíãº

çàðàõ áîëíî. Òýðýýð ººð óëñàä

õýðýãëýæ áàéñàí ñàíàë àñóóëãûí

àñóóëòóóääàà ¿íäýñëýí õèéõèéã

çºâøººðñºí áàéíà. Áîëîâñîí

õ¿÷íèé õýëòýñèéí äàðãà ñàíàë

àñóóëãûí õóóäñûã ýõëýýä 2 àõëàõ

àæèëòàí äýýðýý òóðøèõ ñàíàë òàâèâ.

Òýð 2 íü ÿàìäûí ìýðãýæèëòí¿¿ä

òºðèéí àëáàíû õààã÷äûí òóõàé

èë¿¿ îéëãîëòòîé òóë ýíý àæèëä õóâü

íýìýð îðóóëíà ãýæ áîäîæ áàéâ.

Èíãýýä ÿàìíààñ 2 ìýðãýæèëòíèéã

áàãòàà îðóóëàõààð áîëîâ.

Ýõëýýä ×àðëüç õ¿íèé íººöèéí

ìåíåæìåíòèéí ºíººãèéí àðãà

òóðøëàãà, àæèëëàãààòàé òàíèëöàõ

¿¿äíýýñ Áîëîâñîí õ¿÷íèé õýëòñèéí

äàðãàòàé íèëýýä àæèëëàâ. Ìºí

òºðèéí àëáàíû õóóëü, õ¿íèé

íººöèéí áîäëîãî, òîãòîîë

øèéäâýðòýé òàíèëöàâ. Òýðýýð

áîëîâñîí õ¿÷íèé

ìýðãýæèëòí¿¿äòýé õýëýëö¿¿ëýã

õèéñýí íü ¿ð ä¿íãýý ºã÷, óðüä÷èëàí

ãàðãàñàí ñàíàë àñóóëãûí õóóäñàíä

íèëýýä íýìýëò ººð÷ëºëò õèéõ

øààðäëàãàòàé áîëñîí áàéíà.

Øèíýýð àñóóëò íýìæ, çàðèì

àñóóëòûã õàñàâ. Ò¿¿í÷ëýí áîëîâñîí

õ¿÷íèé õ¿ðýýíä õýðýãëýãääýã

òºðèéí àëáàí õààã÷äûí òàíèë ãîë

íýð òîìü¸îã îðóóëëàà. Èíãýýä ñàíàë

àñóóëãûí õóóäñûã ÿìàð ìàÿãààð

çîõèîí áàéãóóëæ òàðààõ, çàãâàðûã

õýðõýí õèéõýý áàãààðàà ÿðèëöàâ.

Ñóäàëãàà ÿâóóëàõ òàëààð ÿíç

á¿ðèéí ¿çýë áîäîë ãàðàâ. Çàðèì íü

ñàíàë àñóóëãûí õóóäñûí ÿàìäûí

áîëîâñîí õ¿÷íèé õýëòñýýð

äàìæóóëàí àæèëòíóóäàä òàðààí

òîäîðõîé õóãàöààíû äàðàà

áºãë¿¿ëýí õóðààæ àâàõ õýðýãòýé ãýæ

áàéõàä íºãºº õýñýã íü

ðåñïîíäåíòóóäûã õóðëûí çààëàíä

öóãëóóëæ ñàíàë àñóóëãûí õóóäñûã

áºãë¿¿ëýýä õóðààæ àâàõ íü ç¿éòýé

ãýæ ¿çýæ áàéâ. ×àðëüç ººðèéí

òóðøëàãàä ¿íäýñëýí 2 äàõü àðãûã

ñîíãîâ. Ó÷èð íü áîëîâñîí õ¿÷íèé

õýëòýñ ñàíàë àñóóëãûí çîðèëãûã

òàéëáàðëàõ òºäèéã¿é íóóöûã

õàäãàëàõ áîëîìæòîé ãýæ ¿çýâ. Ìºí

ñàíàë àñóóëãûã 100% áàòàëãààòàé

áºãë¿¿ëýõ áàéâ. Ýöýñò íü á¿ãä ýíý

àðãûã ñîíãîõ äýýð ñàíàë íýãäýâ.

Èíãýýä ×àðëüç ñàíàë àñóóëãûí

õóóäàñ àëü õèð îéëãîìæòîé

áîëñíûã õýä õýäýí òºðèéí àëáàí

õààã÷ äýýð òóðøèõààð áîëîâ. Íýã

ìýðãýæèëòýí ñàíàë àñóóëòûí

õóóäñûã òóðøèí ¿çýõýýñ ºìíº

òºðèéí àëáàíû çºâëºëèéí äàðãà

ò¿¿íèéã áàòëàõ õýðýãòýé ãýñýí ñàíàë

îðóóëàâ. ̄ ¿íòýé á¿ãä ñàíàë íèéëýâ.

Ñàíàë àñóóëãàä îðîëöîæ áàéãàà

õ¿ì¿¿ñò ñàíàë ñîëèëöîõ áîëîìæ

îëãîõ ¿¿äíýýñ õýëýëö¿¿ëãèéí

á¿ëýãòýé õàìòðóóëàõ íü ç¿éòýé ãýæ

×àðëüç ¿çýâ. Ýíý íü ñóäàëãààíû

òîîí ìýäýýëëèéã áàéíãûí

ìýäýýëýëòýé õîñëóóëàõ áîëîìæ

ºãíº. Èíãýýä Áîëîâñîí õ¿÷íèé

õýëòñèéí äàðãàä àðãà÷èëëàà

òàíèëöóóëæ, çºâøººð¿¿ëýâ. Ýöýñò

íü òºðèéí àëáàíû õîëáîîíû

äàðãàòàé óóëçàæ ñóäàëãààíû

àðãà÷èëëàà òàíèëöóóëàí ñàíàë

àñóóëãûí õóóäñàà ¿ç¿¿ëæ äýìæëýã

àâàõààð áîëîâ.



Ñóäàëãààãààð òºðèéí àëáàí

õààã÷èä ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ

áîëîëöîî ìóó, ìºðäºæ áóé

óðàìøóóëëûí ñèñòåì õàíãàëòã¿é

ãýñýí ä¿ð çóðàã ãàð÷ èðëýý.

Áîëîâñîí õ¿÷íèé õýëòñèéí äàðãà

ñóäàëãààíä òóëãóóðëàí àæèë

¿¿ðãèéí ìåíåæìåíòèéí ñèñòåìèéã

ñàéæðóóëàõ îðîëäëîãî õèéæ,

àæèëòíû óð ÷àäâàð, èäýâõè

ç¿òãýëèéã òîîöîõ óðàìøóóëëûí

øèíý áîäëîãî áîëîâñðóóëñàí

áàéíà. Ñóäàëãààã 2 æèë òóòàì

õèéñíýýð òºðèéí àëáàí õààã÷äûí

ñýòãýë õàíàìæèéí ò¿âøèí

äýýøèëñíèéã òîãòîîñîí áàéíà.

ÊÝÉÑ ÑÓÄÀËÃÀÀ 3:

Èðãýäèéí ¿íýëãýýíèé êàðò

Ñàðà óëñûí ýìíýëãèéí óäèðäàõçºâëºëèéí äàðãààð àæèëëàäàã.

Óäèðäàõ çºâëºëèéí ¿íäñýí ¿¿ðýã

áîë ¿éë÷ë¿¿ëýã÷ýýñ õóðààñàí

òºëáºð õóðààìæèéã õÿíàõ, àøèã

îðëîãî íü ýìíýëãèéí ¿éë

àæèëëàãààã ñàéæðóóëàõàä õýðõýí

çîðèóëàãäàæ áàéãààã õÿíàäàã. Ñàðà

ýíý òóøààëä 3 ñàðûí ºìíº

òîìèëîãäñîí. Íýã óäàà Ñàðàòàé

õºðø¿¿ä íü óóëçàæ, ýìíýëãèéí

àæëûí òàëààð ÿðèõààð èðæýý.

Òýðýýð ýìíýëãèéí àæèëòíóóä

ºâ÷òºíä õàéíãà õàíääàã,

õàðèóöëàãàã¿é, óäààí õ¿ëýýëãýäýã

ãýñýí ãîìäîë ãàðãàëàà. Íýã ýìãýí

õ¿ëýýëãèéí ñàíäàë äýýð õ¿ëýýñýýð

õàðâàæ íàñ áàðæýý. Íóòãèéí

èðãýäèéí òàâüæ áóé ñàíàë ãîìäëûí

òàëààð ýìíýëýã õàðèóöñàí àëáàíû

õ¿íòýé Ñàðà óóëçàâ. Ýõëýýä òýð

Ñàðàòàé óóëçàõ ñîíèðõîëã¿é

áàéëàà. Äàðàà íü ò¿¿íòýé óóëçàõûã

çºâøººðñºí ó÷èð íü Ñàðà

áîëîâñðîëòîé áºãººä íóòãèéí

õ¿ì¿¿ñòýé õàðüöóóëàõàä ýåëäýã õ¿í

àæ. Òýð Ñàðàä àæëûíõàà òóõàé

èíãýæ ÿðèâ. Àæëûí à÷ààëàë èõ, öàã

çàâ ìàø áàãà, ò¿¿íýýñ ãàäíà óäààí

õóãàöààãààð èë¿¿ öàãààð àæèëëàäàã

ãýâ. Èë¿¿ öàãààð àæèëëàñàí ÷

óðàìøóóëàë øàãíàë áàéäàãã¿é ãýæ

ýý. Ýìíýëãèéí àæèëòíóóä àæèëäàà

èðýõã¿é, ¿¿íòýé òýìöýõýä õ¿÷

õ¿ðäýãã¿é.

Íýã àñðàã÷èéí õàìààòàí

ýì÷ë¿¿ëýõäýý õýòèéäñýí ç¿éë

øààðäàæ áàéâ. Àñàðãààíû ñòàíäàðò

áîë óäèðäàõ çºâëºëèéí ãîë ¿¿ðýã

áóñ ãýæ òýð Ñàðàä õýëýâ. Çºâëºë

çºâõºí ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äýýñ îðñîí

îðëîãûã õýðõýí çàðöóóëàõûí òóëä

îðøèí òîãòíîäîã. Ñàðà óäèðäàõ

çºâëºëèéí õóðëûã çàðëàí

õóðàëäóóëàõààð øèéäýæ þó áîëæ

áàéãàà, ÿàãààä ãîìäîë èõ ãàð÷

áàéãàà òàëààð àâ÷ õýëýëöýõýýð

øèéäæýý. Ò¿¿íèé õàìààòàí Ýð¿¿ë

ìýíäèéí ÿàìàíä àæèëëàäàã. Ñàðà,

ñàíãèéí àæèëòàí õî¸ð íèéñëýë õîò

ðóó ÿàìíû øèíý ñàíàà÷èëàãûã

õàðèóöñàí àæèëòíààñ ñîíñîõîîð

ÿâñàí áàéíà. Ìºí áîëîâñðóóëæ áóé

¿éë÷èëãýýíèé øèíý ñòàíäàðòûã

òàíèëöóóëàõ òºëºâëºãººòýé áàéâ.

Øèíý ñòàíäàðòààð ýì÷ ºâ÷òºíã

õ¿ëýýæ àâàõàä õýð õóãàöàà øààðäàõ

¸ñòîé çýðãèéã òóñãàñàí áà ò¿¿íèéã

íýâòð¿¿ëáýë ýìíýëãèéí

àæèëòíóóäûí õàðèóöëàãûã

äýýøë¿¿ëýõýä íýìýð áîëíî ãýæ Ñàðà

¿çýæ áàéâ. Ãýâ÷ ÿàìíààñ òóñ

ñòàíäàðòûã áàòëàõàä áàãààð

áîäîõîä çóðãààí ñàð øààðäëàãàòàé

ãýæ ìýäýãäñýí áàéíà. Ñàðà áîëîí

ò¿¿íèé íóòãèéíõàí èéì óäààí



õóãàöààãààð õ¿ëýýæ ÷àäàõã¿é

áàéëàà.

Èíãýýä òºëºâëºëò õàðèóöñàí

àæèëòàí äýýð î÷âîë Èðãýäèéí

¿íýëãýýíèé êàðòûí ñýäâýýð Ýíýòõýãò

ñàÿõàí äîêòîðûí çýðýã õàìãààëæ

èðñýí èõ ñóðãóóëèéí áàãø òàíèë

çàëóó ðóóãàà ÿâóóëëàà.

Çàëóó ëåêòîðò Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÿàì

áîëîí ýìíýëãèéí àëáàíä îëîí

íèéòèéí ñàíàà áîäîë äýýð

ò¿øèãëýñýí ¿éë÷èëãýýíèé øèíý

ñòàíäàðò áîëîâñðóóëàõ òóðøèëò

õèéõèéã óðüæ áàéãàà òóõàé

ìýäýãäýâ. Ñàðà ëåêòîðòîé óóëçàõàä

òýðýýð ñóäàëãààíû áîëîâñðóóëàëòûã

¿íýã¿é õèéæ ºãºõèéã çºâøººðºâ.

Ó÷èð íü ñóäàëãààíû ä¿íã ýðäýì

øèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëýë áè÷èõäýý

àøèãëàõ çîðèëãîòîé áàéâ. Ãýòýë

ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðõýëñýí àæèëòàí

ñóäàëãàà õèéõèéã çºâøººðºõ áîëîâ

óó? Ëåêòîð Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÿàì

Ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðõýëñýí àæèëòàí

ðóó àëáàí òîîò õ¿ðã¿¿ëæ, ò¿¿íäýý

¯éë÷èëãýýíèé øèíý ñòàíäàðòûí

ñàíàà÷èëãûíõàà òàëààð áè÷èæ,

ò¿¿íèé ýìíýëãèéã îðîí íóòãèéí

èðãýäèéí õ¿ñýëòèéí äàãóó

òóðøèëòàä õàìðàãäàõ ñàíàë òàâèõ

íü ç¿éòýé ãýâ. Àëáàí òîîòîä ýíýõ¿¿

òóðøèëò ñóðãàëòûí çîðèóëàëòòàé

áîëîõûã òîäîðõîé äóðäàõ ¸ñòîé.

Èéì àëáàí òîîòûã òºëºâëºõºä

òîäîðõîé õóãàöàà øààðäàõ áîëîâ÷

ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðõýëñýí àæèëòàí

Ñàðàã äàõèí óóëçàõàä èõ ë

óðèàëãàõàí õ¿ëýýæ àâàâ. Òýðýýð ýíý

àæèëä ñàéí õàìòðàí àæèëëàâàë

äàðàà àëáàí òóøààë äýâøèõýä íü

íýìýð áîëíî õýìýýí ñýòãýæýý! Ñàðà

íóòãèéí èðãýäèéí óóëçàëò çîõèîí

áàéãóóëæ, äàðààãèéí àëõàìûã

òîäîðõîéëîõîîð øèéäýâ. Óóëçàëòàä

çàëóó ëåêòîð ÷ èðæ îðîëöîâ. ÁÇÕª/

ÄÎÕ-ä íýðâýãäñýí ãýð á¿ëä äýìæëýã

òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ çîðèëãîòîé íýãýí

ñàéí äóðûí áàéãóóëëàãà áàéäàã.

Ýíý áàéãóóëëàãà õ¿ì¿¿ñèéí ñàíàà

áîäëîî ÷ºëººòýé èëýðõèéëäýã

õàìãèéí èòãýëòýé ãàçàð þì.

Ñàðàãèéí óäèðäàõ çºâëºë, ëåêòîð,

èðãýíèé íèéãìèéí áàéãóóëëàãà

(ÈÍÁ)-ûí ãèø¿¿ä íèéëýýä ëåêòîð

Ýíýòõýãèéí òóðøëàãà äýýð ¿íäýñëýí

ñàíàë àñóóëãà áîëîâñðóóëàõààð

øèéäýâ. Õóðàë äýýð ðåñïîíäåíòûã

õýðõýí ñîíãîõîî ÿðèëöàæ, ÿäóó÷óóä,

îëîí õ¿¿õýäòýé ýìýãòýé÷¿¿äèéã

îðîëöóóëàõààð òîãòîâ. Ñóäàëãààíû

áàãèéíõàí òýäãýýð õ¿ì¿¿ñýýñ

ÿðèëöëàãà àâàõààð áîëæ òýä ÷

òàòãàëçñàíã¿é.

ßðèëöëàãàä îðîëöñîí õ¿ì¿¿ñèéí

íóóöëàëûã ÈÍÁ õàðèóöàõààð

áîëîâ. ßðèëöëàãà äóóññàíû äàðàà

ëåêòîð ÿðèëöëàãà àâñàí õ¿ì¿¿ñò

ÿðèëöëàãûí ¿ð ä¿íãýýð çàäëàí

øèíæèëãýý õèéõýä òóñëàõààð áîëîâ.

Ñàðà ëåêòîð õî¸ð ¿ð ä¿íã Ýð¿¿ë

ìýíäèéí ÿàìàíä áóñ ýð¿¿ë ìýíäèéí

ýðõýëñýí àæèëòàíä ºãºõººð

òîõèðîëöîâ. Ëåêòîð ÿàìàíä òóñãàé

òàéëàí ÿâóóëæ ýð¿¿ë ìýíäèéí

ýðõýëñýí àæèëòàí ñóäàëãààã õÿíàæ

¿çýâ. Äàðàà íü òàëóóäûí õîîðîíä

õóðàë õèéæ, ýìíýëýãèéí

àæèëòíóóäàä ñóäàëãààíû ä¿íã

òàíèëöóóëæ ñóäàëãààíû à÷

õîëáîãäîë íü àæèë ìóóòàé ýì÷,

ýìíýëãèéí àæèëòíûã øèéòãýõ áóñ,

õàðèí äóòàãäëûã àðèëãàõ, àæèë

ñàéæðóóëàõ ÿâäàë ãýäãèéã

îéëãóóëàâ. Õóðàë ¿ð ä¿íòýé áîëæ,



Ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðõýëñýí àæèëòàí

òóõàéí îðîí íóòãèéí ýìíýëãèéí

¿éë÷èëãýýã ñàéæðóóëàõàä

øààðäëàãàòàé àñóóäëûã øèéäýæ

ºãºõººð áîëîâ.

¯íýëãýýíèé êàðòíû áîëîâñðóóëñàí

ìàòåðèàëûã ýìíýëãèéí

¿éë÷èëãýýíèé ä¿ðìèéã øèíý÷ëýí

áîëîâñðóóëàõàä àøèãëàíà. Ñàðà

ëåêòîð õî¸ð Ýð¿¿ë ìýíäèéí

ýðõýëñýí àæèëòàíòàé ä¿ðìèéã

áîëîâñðóóëàõààð õàìòðàí

àæèëëàíà. ¯íýëãýýíèé êàðòíû

ìýäýýëëýýñ ä¿ðýìä òóñãàõ

¿éë÷èëãýýíèé ñòàíäàðòûí òºñëèéã

áîëîâñðóóëíà.

Òºñëèéã áîëîâñðóóëñíû äàðàà

õàðèóöñàí ãàçàð, ýìíýëãèéí

àæèëòíóóäûí õîîðîíä ñåìèíàð

çîõèîí áàéãóóëíà.

Ä¿ðýì ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äèéí ýðýëò

õýðýãöýýã õàíãàõ ñòàíäàðòûã

õýëýëöýíý. Ýíý ñòàíäàðò óëñûí íààä

çàõûí ñòàíäàðòûã õàíãàõ ó÷èðòàé.

¯íýëãýýíèé êàðòûí ñóäàëãààã æèë

òóòàì ÿâóóëàõ áºãººä ñòàíäàðò

øààðäëàãà õàíãàæ áàéãàà ýñýõèéã

áàéíãà õÿíàõ þì. Ñòàíäàðòàä àæèë

ýõëýõ öàã, òºëáºð õóðààìæ,

¿éë÷ë¿¿ëýã÷äèéí ãîìäîë ãàðãàõ

ìåõàíèçì, õàðèóöëàãûã òóñãàíà.

Ä¿ðìèéã ýìíýëýãèéí á¿ðòãýëèéí

õýñýãò ñàéí õàðàãäàõ ãàçàð

áàéðëóóëíà.

ÊÝÉÑ ÑÓÄÀËÃÀÀ 4 :

Òºðèéí çàõèðãààíû øèíý÷ëýëèéí

¿íäýñíèé ñòðàòåãèéã õÿíàõ

“X” îðíû Çàñãèéí ãàçàð òºðèéí

àëáàíû óäèðäëàãûí ñòðàòåãèéã

áýëòãýõ çîðèëãîîð íýã àæèëëàãàà

çîõèîí áàéãóóëñàí áàéíà. Òºðèéí

àëáàíû ÿàìíû áîëîí Õýðýã ýðõëýõ

ãàçðûí àæèëòíóóäààñ á¿ðäñýí áàã

¿¿íèéã ñàíàà÷èëæýý. Îíîøëîãîîíû

àæèëä åñºí ñàð çàðöóóëñàí áºãººä

ãàäíà äîòíû îëîí îðîëöîã÷ òàëòàé

çºâëºëäñºí áàéíà.

Ãýâ÷, õýðýãæ¿¿ëýõ íü õàìãèéí õýö¿¿

áîëîõûã òýä ñàéí óõàìñàðëààã¿é

áºãººä îäîî ÿã ýõëýõ ¸ñòîé áàéâ.

Ñòðàòåãèéí áàðèìò áè÷ãèéã òºðèéí

àëáàíû çºâëºëèéí òýðã¿¿í ñàéäàä

àëáàí ¸ñîîð õ¿ðã¿¿ëýõýä òýðýýð

¿¿íèéã ñóäëàõ çîðèëãîîð îðîí

òîîíû íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà

íàðààñ á¿ðäñýí öîìõîí äýä õîðîî

áàéãóóëàâ. Ýíý àëõàì õ¿í á¿ðèéã

ãàéõøðóóëàâ. Òºñëèéí áàãèéíõàí,

Òºðèéí àëáàíû ÿàìíû òºðèéí

íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà á¿ãä ñàéä

òàìãà äàðààä Çàñãèéí ãàçðûí

õóðàëä áàòëóóëàõààð îðóóëíà ãýæ

áîäîæ áàéñàí íü ýíä¿¿ðýë áîëæýý.

Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà

øèíý÷ëýëèéí áàéíãûí õîðîîíû

ñòðàòåãè õýðýãæèõ ýõíèé ¿å øàòàíä

óëèðàëä äîð õàÿæ íýã óäàà óóëçàõ

¸ñòîé ãýæ Òºðèéí àëáàíû ñàéäàä

ìýäýýëñýí áàéæ. Õàðèí ñàéä ýíý

õóðàë äýýð áèä þó õýëýëöýõ þì áý?

õýìýýí ººðººñºº àñóóæ áàéëàà.

Ýõíèé õóðàë äýýð äàðààãèéí

ñàíõ¿¿ãèéí àæèëä äýìæëýã àâàõ

øèíý÷ëýëèéí òóëãàìäñàí àñóóäëûã

õýëýëöýíý ãýæ òýð áîäîæ áàéâ. Ýíý



õóðëààð Çàñãèéí ãàçðûí æèëèéí

òºñâèéí ã¿éöýòãýëýýð çîõèöóóëàëò

õèéíý. Ýíä ìºí òºñâèéí

õóâààðèëàëòûã õýëýëöýõ ̧ ñòîé.

¯ëäñýí ãóðâàí õóðàë äýýð ÿìàð

àñóóäàë õýëýëöýõ þì áîë. Òýíä

õîðîî òºðèéí àëáàíû óäèðäëàãûí

òîìîîõîí àñóóäëûã øèéäýõ ¸ñòîé.

Òýãýýä äàðààãèéí ãóðâàí õóðàë äýýð

òºðèéí çàõèðãààíû àæëûí ¿ð ä¿í,

ã¿éöýòãýëèéí ñòðàòåãè, ¿éë ÿâöûí

õÿíàëò øèíæèëãýýíèé ä¿íã àâ÷

õýëýëöýõýýð òºëºâëºñºí áàéâ.

Õàðìñàëòàé íü ñòðàòåãèéí áàðèìò

áè÷ãèéã õÿíàæ ¿çýõýä óëèðàë

òóòìûí õóðàë äýýð áàéíãûí õîðîî

÷óõàìõ¿¿ þó õýëýëöýõ òóõàé ñàéí

îéëãîëò àâ÷ ÷àäñàíã¿é. Áàðèìò

áè÷èãò “Õÿíàëò øàëãàëò, ¿íýëãýý”ãýñýí õýñýã áàéâ. Ýíý íü àæëûí

ÿâöûí õÿíàëò ¿íýëãýý õèéãýýä

óëèðàë òóòìûí õÿíàëò øàëãàëòûã

äóðäñàí áàéíà.

Õàðèí øèíý÷ëýëèéí ÿâö,

íºëººëëèéã ¿íýëýõ øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëò áàéõã¿é áàéâ. Ýõíèé

õýñýãò ýðõýì çîðèëãûã ìàø

óÿíãàëàã ñàéõàí ãàðãàæ òàâüñàí

áîëîâ÷, õýò åðºíõèé, á¿äýã

òîìü¸îëîëòîé, õ¿ðñýí ýñýõèéã

òîäîðõîéëîõîä áýðõøýýëòýé áàéâ.

Çîðèëãóóä íü îëîí á¿ðýëäõ¿¿í õýñýã

(çàñãèéí ãàçðûí á¿òöèéã ººð÷ëºõ,

õ¿íèé íººöèéí óäèðäëàãûí

øèíý÷ëýë, öàëèí õºëñíèé

øèíýòãýë, òºðèéí àëáûã

ñàéæðóóëàõ)-òýé, õýò ºðãºí õ¿ðýýã

õàìàð÷ õýìæèõýä àìàðã¿é áîëæýý.

Áàðèìò áè÷ãèéí ñ¿¿ëèéí õýñýãò

á¿ðýëäýõ¿¿í òóñ á¿ðä õîëáîîòîé

¿éë àæèëëàãàà, çîðèëòûã òóñãàñàí

ºäºð òóòìûí ¿éë àæèëëàãààã

äýëãýðýíã¿é àæëûí òºëºâëºãºº

áîëãîí îðóóëæýý. Òýðýýð áàéíãûí

õîðîî ÿàãààä òºðèéí àëáàí

õààã÷äûí ã¿éöýòãýõ àæëûã

òîäîðõîéëîõ ¸ñòîé þì áý. ßàãààä

ÿàìäóóä ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äèéí ñýòãýë

õàíàìæèéã õýìæèõ ñóäàëãàà õèéõ

¸ñòîé þì áý õýìýýí ãàéõàæ áàéëàà.

Ìýäýýæ á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã òóñ

á¿ðèéã õàðèóöñàí ìåíåæåð¿¿ä òóñ

á¿ðäýý õàðèóöàõ ¸ñòîé. Õàìãèéí

÷óõàë ãýæ ¿çýæ áàéñàí çîðèëòóóä

îðõèãäîæ, ¿íýëýõýä õÿëáàð àæëûã

÷óõàëä òîîöñîí áàéõ æèøýýòýé.

Èíãýýä Í¯ÁÕÕ-èéí îðîí íóòãèéí

çàñàãëàëûí çºâëºõººñ òóñëàëöàà

àâàõààð øèéäýâ. Àç áîëîõîä çºâëºõ

ÒÇÀ¯ÄÃ-èéí òóõàé ñàéí ìýääýã,

¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýëèéí òàëààð

ñàéí îéëãîëòòîé íýãýí àæýý. Òýðýýð

çàñãèéí ãàçàðò òîõèðóóëàí

àøèãëàæ áîëîõ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò

áîëîâñðóóëàõ õýðýãòýé ãýæ çºâëºâ.

Òºñëèéí áàãò îëîí óëñûí çºâëºõ

íýãäýí îðñîíîîð àæèë èäýâõèòýé

ºðíºëºº. Òýä òºðèéí àëáàíû

¿íýëãýý õèéõ ñàëáàðûã òºðèéí

àëáàíû òîî õýìæýý, ÷àäâàð,

õàðèóöëàãà, óðàìøóóëàë ãýñýí 4

çîðèëãî áîëãîí õóâààæ ñàìáàðûí

õàìãèéí äýýä õýñýãò áè÷ëýý. Äàðàà

íü îëîí óëñûí çºâëºõ øèíý÷ëýëèéí

ñòðàòåãèéã òîäîðõîéëîõûã îðîí

íóòãèéí áàãò çºâëºâ. Ýõíèé ¿åä

íóòãèéí áàã á¿ðýëäõ¿¿í õýñýã òóñ

á¿ðä òîõèðñîí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã

òîäîðõîéëíî ãýæ áîäîæ áàéâ. Îðîí

íóòãèéí áàã óðàãø çàëóóðäàõ ÿìàð

íýã çàãâàð áîëîâñðóóëàõàä

øààðäëàãàòàé ìýäýýëýë öóãëóóëàõ

¸ñòîé ãýæ ¿çëýý. Ýíý àæèë á¿òýí

õî¸ð ºäºð øààðäàâ. Òýä á¿ä¿¿â÷

áîëîâñðóóëæ ò¿¿íäýý ÿìàð ìýäýýëýë

îðóóëàõ òóõàé õýëýëöýâ. Áàéíãûí



õîðîî óëèðàë òóòìûí õóðàë äýýð

øèíý÷ëýëèéí ãîë ãîë àñóóäëààð

ìýäýýëýë àâàõûã õ¿ñýõ íü

îéëãîìæòîé. Áàãèéí ñ¿¿ë÷èéí

àëõàì íü çàëóóð çàãâàðààñ ãàðàõ ¿ð

ä¿íãèéí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã

òîäîðõîéëîõ, ñóóðü ìýäýýëëèéã

öóãëóóëàõ àæèë áàéâ. ¯¿íèé äàðàà

ìýäýýëýë, òîî áàðèìòûã öóãëóóëàõ

àðãà çàìûã òîäîðõîéëîõ øààðäëàãà

ãàð÷ èðñýí. Øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò òóñ

á¿ðä ñóóðü ìýäýýëýë ãàðãàæ,

Òºðèéí àëáàíû ñàéäàä

òàíèëöóóëæýý. Øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò

òóñ á¿ðýýð ÿìàð àõèö äýâøèë

ãàðàõûã áàãèéí ãèø¿¿ä ñàéäàä

òàéëáàðëàæýý.

Øèíý÷ëýëèéí çîõèõ èíòåðâåíöè

õèéãäòýë ÿìàð íýã ¿ð ä¿íä õ¿ðýõ

àðãàã¿é. Øèíý÷ëýëèéí èíòåðâåíöè

á¿ðèéí àæèëëàãààíä òóëãóóðëàí

áàéíãûí õîðîî õýðýãæèëòèéí õî¸ð

äàõü æèëèéí ýöýñò ãàðàõ ¿ð ä¿íã

¿íýëæ ýõëýõ õýðýãòýé ãýæ áàãèéí

ãèø¿¿ä Òºðèéí àëáàíû ñàéäàä

çºâëºâ. Ýöýñò íü òºðèéí àëáàíû

ñàéä ñýòãýë õàíãàëóóí áàéëàà.

Áàéíãûí õîðîî øèíý÷ëýëèéí

èíòåðâåíöèéí ãîë àæèëëàãààã

óëèðàë òóòàì øàëãàõ ¸ñòîé ãýæ

¿çñýí áºãººä øèíý÷ëýëèéí ¿ð ä¿íã

æèë òóòàì àâ÷ õýëýëöýõ õýðýãòýé ãýæ

¿çýâ.



Êëåé Âåñêîò, Óëñûí ñàëáàðûí

ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãûí Äýëõèéí

áàíêíû äýìæëýã: Íºëººëëèéí

íîòîëãîî, ÿçãóóð ¿íäýñ, 2008 îí,

Äýëõèéí áàíê,

Íèåëñîí 2007 îí, Êèâèñ Êàóíò, 2007

îí, Òºðèéí àëáàíû õîðîî, 2007 îíû

12-ð ñàð,

Ëîíòè, Ç, Ì. Â¿¿äñ, 2008 îí,

Çàñàãëàëûã çýðâýñ õàðàõàä: Óëñûí

ñàëáàðûí ¿ð ºãººæòýé õîëáîîòîé

àñóóäàë, ìýäýý, òîî áàðèòìûã

öóãëóóëàõ, Òºðèéí çàñàãëàëûí

ñóäàëãàà, ¹ 7,

Âîóòåð Âàí Äîîðåí, Íèê Ìàííèíã,

Æàíà Ìàëèíñêà, Äèðê-Æàí Êðààí,

Ìèåêàòðèåí Øòåðê,

Ãýýðò Áàóêàåðò 2006 îí,

“Çàñàãëàëûã çýðâýñ õàðàõàä:”çîðèóëñàí õýìæ¿¿ðèéí ¿ð ä¿íãèéí

òóõàé. ÝÇÕÀÕÁ Òåõíèêèéí

ñóäàëãàà 2, Îêñôîðäûí Áîäëîãî

áîëîâñðóóëàõ ìåíåæìåíò,

Õºãæèæ áàéãàà îðíóóäàä óëñûí


ñèñòåìèéã ¿íýëýõ íü: Þó áîëæ

áàéíà, þó áîëîõã¿é áàéãàà òóõàé,

Òîâ÷ òýìäýãëýë 2008 îí,

Æàê Æàáåç, 2002 îí, Çàñàãëàëûí

øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã áàéäëûí

òóõàé. Øèëæèëòèéí ¿åèéí

îðíóóäààñ àâñàí ñóðãàìæ, Àçèéí

õºãæëèéí áàíê,

Äàíèåë Êàóôìåí, Ààðò Êðààè, 2007

îí, Çàñàãëàëûã õýìæèõ:

Ìýòãýëöýýíèé àñóóäëóóä, Äýëõèéí

áàíê,

Ñòèâåí âàí äåð Âàëëå, 2005,

Çàñàãëàëûí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéí

áþðîêðàò ÷àíàðûã ¿íýëýõ íü

Çàñàãëàëûí ñ¿ëæýý, 2008 îí,

Çàñàãëàëûã ¿íýëýõ õàíäèâûí àðãà:

Ýõ ìàòåðèàë, ÝÇÕÀÕÁ,

Òºðèéí çàõèðãààíû øèíæýý÷äûí

õîðîî, 2005 îí, òºðèéí çàõèðãààíû

çàð÷èì, ñóóðü ¿íäñèéã áîëîâñðóóëàõ

àðãà÷èëàë, àðãà ç¿é: áàéãóóëëàãûí

øàëãóóð äýýð ò¿øýãëýñýí

¿íýëãýýíèé æèøýý, Í¯Á-èéí ýäèéí

çàñàã, íèéãìèéí çºâëºë,

Êðèñòîôåð Ïîëèò, Ãååðò Áàóêàåðò,

2000 îí, Óëñûí ñàëáàðûí

óäèðäëàãûí øèíý÷ëýë:

Õàðüöóóëñàí ä¿í øèíæèëãýý, 2000

îí, Îêñôîðäûí Èõ ñóðãóóëèéí

õýâëýë, Í¯ÁÕÕ, Òºðèéí

çàõèðãààíû øèíý÷ëýëèéí òóõàé

òýìäýãëýë.

ÀØÈÃËÀÑÀÍ ÌÀÒÅÐÈÀË



ÝÕ ÑÓÐÂÀËÆÈÉÍ ËÀÂËÀÃÀÀ

Ãîë ç¿éëñ:

¯íýëãýý

Ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ

¯íýëãýý:

1. Òîîí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ ñóäàëãàà (Ò¯¯C)

2. Èðãýíèé ¿íýëãýýíèé êàðò

3. Ýíãèéí ¿íýëãýýíèé òîãòîëöîî

4. Çàñàãëàëûí ¿íýëãýý (Ç¯)

5. Óð ÷àäâàðèéí ¿íýëýìæ

6. Óëñûí ñàëáàðûí çàðëàãûã íàðèéâ÷ëàí õÿíàõ ñóäàëãàà (ÒÇÍÕ

ñóäàëãàà)

7. ¯éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã ¿íýëäýã ººðèéí ¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë

8. Àæèë ¿¿ðãèéã õýìæèõ ñóóðü ¿íäýñ (òºðèéí çàðäàë, ñàíõ¿¿ãèéí

õàðèóöëàãà- ÒÇÑÕ)

9. Òºðèéí àëáàí õààã÷äûí ñóäàëãàà

10. Èë òîä áàéäàë, õàðèóöëàãûí òîãòîëöîîíû ¿íýëãýý

11. Åâðîïûí Õîëáîîíû òºðèéí àëáàíû õ¿íèé íººöèéí óäèðäëàãûí

¿íýëãýýíèé ìàòðèêñ

12. Õÿíàëò áîëîí óäèðäëàãûí ñèñòåìèéí ñóóðü ¿ç¿¿ëýëò

13. Õ¿íèé íººöèéí ººðèéí ¿íýëãýýíèé çààâàð÷èëãàà

14. Õ¿íèé íººöèéí óäèðäëàãûã (ÕÍÓ) ¿íýëýõ àðãà õýðýãñýë

15. Òºðèéí àëáàíû ñèñòåìèéí ¿íýëãýýíèé àíàëèòèê òîãòîëöîî

16. Òºñâèéí òºëºâëºëò: æåíäåðèéí ìýäðýìæòýé òºñâèéã õýðýãæ¿¿ëýõ,

îéëãîæ àâàõ òóõàé çàõèàëàã÷ òàëä ºãºõ çààâàð÷èëãàà

17. ¯íäýñíèé øóäàðãà ¸ñíû òîãòîëöîî (¯Ø¨Ò)

18. Îðëîãî á¿ðä¿¿ëýõ àä õèéõ îíîøëîãîîíû òîãòîëöîî


1. Òóõàéí îðíû áîäëîãî, áàéãóóëëûí ¿íýëãýý (ÒÎÁÁ¯)

2. Çàñàãëàëûí àñóóäëóóä

3. “Äýëõèéí ºðñºëäººí” æèë òóòìûí ýìõýòãýë

4. Çàñàãëàëûã çýðâýñ õàðàõàä

5. Áåðòåëñìàíû øèíý÷ëýëèéí èíäåêñ (ÁØÈ)

6. Íýýëòòýé òºñâèéí ñàíàà÷èëãà

7. Çàñãèéí ãàçðûí àæèë ýðõëýëò, öàëèí õºëñíèé ¿íäýñíèé ìýäýýëýë

8. Øóäàðãà áàéäëûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä



¯íýëãýýíèé àðãà õýðýãñë¿¿ä

1.Òîâ÷ òàíèëöóóëãà

¯íýëãýýíèé àðãà õýðýãñëèéã ÿìàð

áàéãóóëëàãà õýçýý, õýðõýí

áîëîâñðóóëñàí, õýðõýí òóðøñàí,

õ¿÷èí òºãºëäºð áîëãîæ õýðýãëýæ

áàéñàí óëñ îðíû òóõàé òîâ÷

ìýäýýëýë.

2. Çîðèëãî

Òóõàéí áàéãóóëëàãûí

áîëîâñðóóëñàí ¿íýëãýýíèé àðãà

õýðýãñëèéí çîðèëãî, çîðèëò

3. ¯íýëãýýíèé ñýäýâ (ñàëáàð)

¯íýëãýýíèé àðãà õýðýãñëèéã

õýðýãëýõýä øààðäàãäàõ ñýäâ¿¿ä.

¯¿íä: ìàíëàéëàë, òºðèéí àëáàíû

óäèðäëàãà, óëñûí ñàëáàðûí

ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãà, áîäëîãî

áîëîâñðóóëàõ ñèñòåì, ¿éë÷èëãýý

õ¿ðãýõ çýðýã ñýäâ¿¿ä õàìààðàãäàíà.

4. Öóãëóóëæ áîëîâñðóóëñàí

ìýäýýëýë

Òóñãàé øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéí

æèøýý: Ìýäýýëýë öóãëóóëàõ àðãûí

ýëåìåíò¿¿ä

5. Àðãà ç¿é

Áîëîâñðóóëñàí ìýäýýëëèéí òºðºë

(òàéëàí ìýäýý, ñàíàë àñóóëãà,

ñóäàëãàà ã.ì) Ìýäýýëýë öóãëóóëñàí

àðãà õýëáýð, îíîîã òîîöîîëîí

áîäîõ, ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ,

õýðýãæèëòýíä õýí õýí îðîëöñîí ã.ì.

6. Äàâóóáà ñóë òàëóóä

Ìýäýýëýë öóãëóóëàõàä ¿íýëãýýíèé

àðãà õýðýãñëèéí ýåðýã, ñºðºã òàëóóä

øààðäëàãàòàé õ¿íèé íººö, çàðäàë,

õýðýãëýãäýõ áàéäàë, ãîë øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëò, îðîëöîî ã.ì.

7. Ìýäýýëýë îëæ àâàõ ýõ ñóðâàëæ

Âåá ñàéò, áóñàä ýõ ñóðâàëæ.


1. Çîðèëãî

Áîëîâñðóóëñàí áàéãóóëëàãûí ç¿ãýýñ

äýâø¿¿ëñýí ¿íýëãýýíèé àðãà÷ëàëûí

çîðèëãî. /óëñ îðíûã õàìðóóëíà/

2. ¯íýëãýýíèé ñýäýâ, áîëîâñðóóëñàí

ìýäýýëýë

¯íýëãýýíèé àðãà õýðýãñëèéã

õýðýãëýõýä øààðäàãäàõ ñýäâ¿¿ä.

¯¿íä: Ìàíëàéëàë, òºðèéí àëáàíû

óäèðäëàãà, óëñûí ñàëáàðûí

ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãà, áîäëîãî


õ¿ðãýõ çýðýã ñýäâ¿¿ä õàìààðàãäàíà.

Òóñãàé øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéí

æèøýý: Ìýäýýëýë öóãëóóëàõ

àðãóóäûí ýëåìåíò¿¿ä

3. Àðãà ç¿é

Øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéí òºðºë,

ìýäýýëýë öóãëóóëàõ àðãà õýëáýð,

ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæóóä

4. Ðåñïîíäåíòóóä

Ìýäýýëýë öóãëóóëàõàä îðîëöîæ

áàéãàà õ¿ì¿¿ñ

5.Õýðýãëýýíèé äàâòàìæ

Àíõ õýçýý áîëîâñðóóëñàí, äàâòàí

õýðýãëýñýí áàéäàë

6. Äàâóó áà ñóë òàëóóä

Ìýäýýëýë öóãëóóëàõàä ¿íýëãýýíèé

àðãà õýðýãñëèéí ýåðýã, ñºðºã òàëóóä,

øààðäëàãäàõ õ¿íèé íººö, çàðäàë,

õýðýãëýãäýõ áàéäàë, ãîë øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëò, æåíäåð, ÿäóóðëûí

àñóóäëûã òóñãàñàí ýñýõ, îðîëöîî ã.ì


Âåá ñàéò, áóñàä ýõ ñóðâàëæ.



1. Äýëõèéí áàíêíû áîëîâñðóóëñàí

òîîí ¿éë÷èëãýýã õ¿ðãýõ òóõàé

ñóäàëãàà (Ò¯ÕÑ)

1. Òàíèëöóóëãà

Îëîí îðîí àëèâàà òóëãàìäñàí

àñóóäëûã ¿ð ä¿íòýé, àìæèëòòàé

øèéäýõ ¿¿äíýýñ àñàð òîì

õºòºëáºðòýé áàéäàã. Òîîí

¿éë÷èëãýýã õàíãàõ ñóäàëãàà çàñãèéí

ãàçðûí ÷àäàâõèéã ¿íýëýõ òºðèéí

çàðëàãàä ä¿í øèíæèëãýý, ñóäàëãàà

õèéæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéã àíõàí

øàòíû ìýäýýëëýýð õàíãàõàä

òóñàëäàã.

Àíõíû ñóäàëãààã 2000 îíä Óãàíäà

óëñûí ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò

õèéñýí. Òóðøèëòûí ñóäàëãààã

Àôðèêò ãîëëîí ÿâóóëñàí. Àðãà

õýëáýðèéã ýð¿¿ë ìýíä, áîëîâñðîëûí

ñàëáàðò ººð îðîíä õýðýãëýñýí.

Ñóäàëãàà á¿ðèéã ïðàêòèê àìüäðàëä

òóðøèõ íü ÷àíàðûí ºíäºð ò¿âøèíä

õ¿ðãýõ ãîë ò¿ëõ¿¿ð áîëäîã.

2. Çîðèëãî

¯éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãà äàõü

óëñûí òºñâèéí çàðäëûí ¿ð àøèã,

óðàìøóóëàë áîëîí ¿éë÷èëãýýíèé

õýëáýðèéí òºðºë á¿ðèéí

õýìæýýñèéí ¿ð ºãººæèéã íÿãòëàí

øàëãàõ.

3.¯íýëãýýíèé ñýäýâ (ñàëáàð)

Ò¯ÕÑ íü ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàðûã

¿íýëäýã. Ýíý íü óëñûí ñàëáàðûí

çàðäëûí ìåíåæìåíòèéí øèíý÷ëýë,

¿éë÷èëãýý õ¿ðãýëòèéí øèíý÷ëýë,

óëñûí ñàëáàðûí çàðëàãûí ¿ð

àøãèéã äýýøë¿¿ëýõ, óëñûí

ñàëáàðûí øèíý÷ëýëä ä¿í

øèíæèëãýý õèéõýä õýðýãëýãääýã.

4. Ìýäýýëýë öóãëóóëæ


Ò¯ÕÑ íü òóõàéí îðîíä

çîðèóëàãäàí áîëîâñðóóëñàí áà

àñóóëò õàðèóëòûí õýëáýðýýð

ÿâóóëàõ ñóäàëãààíû 6 ãîë

ýëåìåíòèéã òîäîðõîéëñîí áàéäàã.

¯¿íä:

- Øèíæ áàéäàë: Õýìæýý, ýçýìøèë,

¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ öàã

õóãàöàà, õàìðàõ õ¿í àì,

ºðñºëäºõ ¿éë÷èëãýýíèé ãàçðóóä,

äýä á¿òöèéí áàéäàë, íèéãýì

àõóé áóñàä ¿éë÷èëãýý,

- Îðö: Ìºíãºí ºðòºã, ýñâýë òîîí

èëýðõèéëýë,

- Ãàðö: Ýì÷èëãýýíä õàìðàãäñàí

ºâ÷òºíèé òîî, ñóðãóóëüä ýëñýí

îðæ áàéãàà õ¿¿õä¿¿äèéí òîî,

æèëèéí ýöñèéí øàëãàëò ºãñºí

ñóðàã÷äûí òîî ã.ì.

- ×àíàð: Àæèëòíû çàí òºëºâ,

áàéäàë, ëàáîðàòîðèéí

øèíæèëãýý, áóñàä ¿éë÷èëãýý,

- Ñàíõ¿¿æèëò: Ñàíõ¿¿ãèéí ýõ

¿¿ñâýð, õýìæýý, ñàíõ¿¿ãèéí

òóñëàëöààíû òºðºë

- Áàéãóóëëàãûí ìåõàíèçì,

õàðèóöëàãà òîîöîõ: Õÿíàëò

øàëãàëò õèéñýí òóõàé ìýäýýëýë,

ìåíåæìåíòèéí á¿òýö, òàéëàí

èëòãýë, òàéëàí ìýäýý, àóäèò ã.ì.

5.Àðãà ç¿é

Òîîí ¿éë÷èëãýýã õàíãàõ ñóäàëãàà

áîë ¿éë÷èëãýýíèé ãàçðóóäàä

ÿâóóëäàã ñóäàëãàà þì. Ìýäýýëëèéã

ìåíåæåð, àæèëòàíòàé õàðèëöàí

ÿðèà õèéñíèé ¿íäñýí äýýð

¯ÍÝËÃÝÝÍÈÉ ÀÐÃÀ ÕÝÐÝÃÑË¯¯Ä



öóãëóóëäàã áºãººä ¿éë÷èëãýýíèé

ãàçðûí ººðñäèéíõ íü ìýäýýëëèéã

àøèãëàäàã. Ò¿¿í÷ëýí àøèã

õ¿ðòýã÷äýýñ ñóäàëãàà àâäàã.

Ñóäàëãààíû àñóóëò íü

áàéãóóëëàãûí øèíæ òºðõ, ¿ðã¿é

çàðäëûã áàãàñãàõ, ¿éë÷èëãýýíèé

÷àíàðûã äýýøë¿¿ëýõ çýðýã ç¿éëñòýé

õîëáîîòîé àñóóëò áàéäàã. Ãîë

îðîëöîã÷ òàë áîëîõ çàñãèéí ãàçðûí

áàéãóóëëàãà, õàíäèâëàã÷, èðãýíèé

íèéãìèéí áàéãóóëëàãóóä

áîëîâñðóóëàõ àæèëëàãààíä

õàìðàãäàíà.


Äàâóó òàë- Òóõàéí ¿éë÷èëãýýã õ¿ðãýæ

áàéãàà áàéäëûã ¿íýëäýã öîðûí

ãàíö ñóäàëãàà

- ¯íýëæ ä¿ãíýõýä ìýäýýëëèéã

àøèãëàíà.

- Õýðýãëýã÷äèéí õýðýãöýý,

øààðäëàãûã õàðãàëçàí ¿çýæ

ò¿¿íä òîõèðñîí ñóäàëãààã

áîëîâñðóóëíà.

Ñóë òàë- Ìýäýýëýë îëæ öóãëóóëàõàä èë¿¿

èõ çàðäàë, öàã õóãàöàà, õ¿÷

õºäºëìºð çàðöóóëäàã

- Áàéãóóëëàãóóä ãîë ìýäýýëëèéã

õàíãàõã¿é áàéæ áîëíî. Ó÷èð íü

òýä ººðñäºº òýð ìýäýýëëèéã

àøèãëàäàã.

- Á¿ðýí õýìæýýíèé Ò¯ÕÑ-ààã

ÿâóóëàõàä øààðäëàãàòàé

ìýäýýëýë íü îðîí á¿õýíä ÿíç

á¿ðèéí ñàëáàðò äóòàãäàëòàé

áàéæ áîëíî. Õàíãàëòòàé

ìýäýýëýë öóãëóóëæ ÷àäàõã¿é áîë

ñóäàëãààíû ÷àíàð ñºðãººð

íºëººëíº.

7. Ìýäýýëýë àâàõ ýõ ñóðâàëæóóä

(ãàðûí àâëàãûã àâàõ)Äàðààõ âåáñàéòóóäààñ çîõèõìýäýýëëèéã àâíà óó?http://www.go.worldbank.org/V68H7VFKG0; http://www.go.worldbank.org/1KIMS4I3K0http:// www.povlibrary.worldbank.org/files/12933_chapter9.pdf

2. Èðãýäèéí ¿íýëãýýíèé êàðò.

Îëîí íèéòòýé õàðèëöàõ òºâ

áîëîâñðóóëàâ. Ýíýòõýã óëñûí

Áàíãàëîð õîò.

1. Òîâ÷ ò¿¿õ, õàìðàõ õ¿ðýý, öàã

õóãàöàà, òóðøèëò, õ¿÷èí

òºãºëäºð áàéäàë.

Áàíãàëîð õîòûí õýñýã á¿ëýã õ¿ì¿¿ñ

õîòûí çàõèðãààíû ¿éë÷èëãýýíèé

÷àíàð áóóð÷ áóé òàëààð ñóäàëãàà

õèéõýýð øèéäýæ 1993 îíä

õýðýãëýã÷äèéí ñàíàë àñóóëãà àâ÷

ýõýëñýí áàéíà. ¯¿íä

¿éë÷ë¿¿ëýã÷äèéí ñýòãýë õàíàìæèéí

òàëààð õóâèéí ñàëáàðò ÿâóóëæ

áàéñàí ñóäàëãàà òýäíèé óðàì

çîðèãèéã ñýðãýýñýí áàéíà. Ñýòãýë

õàíàìæèéí òîî õýìæ¿¿ð, àâëèãûí

õýìæýý ÿìàð ò¿âøèíä áàéãàà

çýðãèéã õàðóóëñàí ìàòåðèàë

öóãëóóëàí Çàñãèéí ãàçàð áîëîí

èðãýäèéã øèíý÷ëýëä äàé÷ëàõ

íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëñýí. Òýð ¿åýñ

õîéø èðãýäèéí ¿íýëãýýíèé êàðòûã

Ýíýòõýãèéí îëîí õîòîä ò¿¿í÷ëýí

ãàäààäàä ÷ õýðýãëýæ ýõýëñýí áàéíà.

2006-2007 îíä Îëîí íèéòòýé

õàðèëöàõ òºâ èðãýíèé

¿éë÷èëãýýíèé êàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõ

ñîíèðõîëòîé õ¿ì¿¿ñò çîðèóëæ âåá

ñàéòààð äàìæóóëàí ººðºº ñóðàõ

îíëàéí-ñóðãàëò áîëîâñðóóëàí

çîõèîí áàéãóóëñàí áàéíà. Ýíý

ñóðãàëòûã ýõëýýä Ïàêèñòàí,



Ôèíëÿíäàä òóðøèæ ¿çñýí áàéíà.

Äàðàà íü äàõèí õÿíàí çàñâàðëààä

á¿õ íèéòèéí õýðýãöýýíä ãàðãàæýý.

2. Çîðèëãî

Òºðèéí ¿éë÷èëãýýã õ¿ðòäýã

õýðýãëýã÷äýýñ ñàíàë àñóóëãà àâàõ

çàìààð òºðèéí áàéãóóëëàãóóäûã

ñèñòåìòýé ìýäýýëëýýð õàíãàíà.

3. ¯íýëãýýíèé ñýäýâ

Èðãýäèéí ¿íýëãýýíèé êàðò íü

òºðèéí ¿éë÷èëãýýã õýðõýí õ¿ðãýæ

áàéãààã ¿íýëäýã. Èðãýäèéí

¿íýëãýýíèé êàðò òºðèéí ¿éë÷èëãýýã

ñàéæðóóëàõûí òóëä èðãýíèé

íèéãìèéí áàéãóóëëàãà, íóòãèéí

èðãýä çýðãèéã îðîí íóòãèéí çàñàã

çàõèðãààíû ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýã

ãàçðóóäòàé õàðèëöàí ÿðèà ÿâóóëàõ

¿íäñèéã òàâüæ ºãºõ çîðèëãîòîé.


ìýäýýëýë

Ãîë àñóóäëóóä íü ¿éë÷èëãýýíèé

÷àíàð, íàéäâàðòàé áàéäàë,

¿éë÷èëãýýíä õàìðàãäàæ áàéãàà

ýòãýýä, ¿éë÷èëãýý õ¿ðýã÷äýä òóëãàð÷

áàéãàà àñóóäàë, òýäãýýðèéã òºðèéí

¿éë÷èëãýýíèé ãàçðóóä õýðõýí

õºíãºí øóóðõàé ÷èðýãäýë áàãàòàé

øèéäýõ, ìºí ¿éë÷èëãýýíèé èë òîä

áàéäàë, ÷àíàðûí ñòàíäàðò, íîðì,

¿éë÷èëãýýã àâàõàä ãàðàõ óðüä÷èëàí

òîîöîîëîîã¿é çàðäàë çýðãèéã

õàìàðíà.

Æèøýý àñóóëò:- ¯éë÷èëãýýòýé õîëáîîòîé ÿìàð

íýã òºëáºð õèéõ øààðäëàãà ãàð÷

áàéñàí óó?

1.Òèéì (äàðààãèéí àñóóëòàíä

õàðèóë)

2.¯ã¿é (äàðààãèéí àñóóëòûã îðõè)

-Òà õýð õýìæýýíèé ìºíãº òºëñºí áý?

5. Àðãà ç¿é

Èðãýäèéí ¿íýëãýýíèé êàðò òºðèéí

¿éë÷èëãýýã ¿ç¿¿ëæ áàéãàà

ãàçðóóäààñ àâñàí ñàíàë àñóóëãûí

ñóäàëãàà þì. Ìýäýýë áàðèìòûã

õýðýãëýã÷òýé õàðèëöàí ÿðèëöëàãà

õèéõ çàìààð öóãëóóëíà. ¯ð ä¿íã

õýâëýí íèéòýëæ, ñýòãýë õàíàìæèéí

îíîîã òîîöîîëîí ¿éë÷èëãýýíèé

ïàðàìåòðèéã òîäîðõîéëäîã.

Èðãýääýý àíõàí øàòíû

õýëýëö¿¿ëãèéã ôîêóñ ãðóïï çîõèîí

áàéãóóëæ ÿâóóëäàã áºãººä ýíý íü

¿íýëãýýíèé êàðòûí çîðèëãûã

òîäîðõîéëæ, ñóäàëãààíû àðãà

õýðýãñëèéã áîëîâñðóóëàí ãàðãàõàä

òóñàëäàã.


Äàâóó òàë- Òóõàéí õýðýãëýã÷èäòýé õàðüöàà

òîãòîîæ àíõíû ìýäýýëëèéã

áàòòàé áîëãîæ ºãäºã.

- Õýðýãëýã÷èä ººðèéí õýðýãöýýíä

òîõèðñîí ñóäàëãàà

áîëîâñðóóëíà

- Õýðýãæèëòýä ãîë ¿¿ðýã

ã¿éöýòãýäýã èðãýäèéí ýçýìøèõ

íºõöëèéã íýìýãä¿¿ëíý

- Æåíäåðèéí áîëîí ÿäóóðëûã

áóóðóóëàõ àñóóäëûã õàìðóóëàí

áîëîâñðóóëæ áîëíî

Ñóë òàë- Òîîí àðãà÷èëàë, ñòàòèñòèêèéí

ä¿í øèíæèëãýýã øààðääàã.

Ãýâ÷ ýäãýýð íü òóõàéí

áàéãóóëëàãàä áàéõã¿é áàéæ

áîëíî.

- ¯çýë áîäëîî (ñîíãóóëü, õóðàë

öóãëààí, áóñàä àðãà çàìààð)

èëýðõèéëýõ àðãà õýðýãñýë áàãà

ýñâýë åðººñ áàéõã¿é. Òºðèéí

áàéãóóëëàãóóä èðãýäèéí ñàíàë



àñóóëãà àâàõ àæèëëàãàà õîâîð

çîõèîí áàéãóóëäàã.

- Õóâü õ¿ì¿¿ñ Çàñãèéí ãàçðûí

òàëààð ººðèéí ¿çýë áîäëîî

èëýðõèéëñíèé òºëºº

øèéòã¿¿ëýõýýñ ýìýýäýã.

Öóãëóóëñàí ìýäýýëëèéí

íàéäâàðòàé ýñýõ íü ãîë àñóóäàë.

7. Ìýäýýëýë îëæ àâàõ ýõ ñóðâàëæhttp://www.pacindia.org/issues/research

http://www.citizenreportcard.com

3. Ýíãèéí ¿íýëãýýíèé òîãòîëöîî.

Åâðîïûí Òºðèéí çàõèðãààíû

õ¿ðýýëýíãýýñ áîëîâñðóóëñàí


Ýíãèéí ¿íýëãýýíèé òîãòîëöîî íü

Òºðèéí çàõèðãàà õàðèóöñàí ÅÕ-íû

ñàéä íàðûí õàìòûí àæèëëàãààíû

¿ð ä¿íä áèé áîëñîí. Òóðøèëòûí

õóâèëáàðûã 2000 îíû 5 ñàðä

òàíèëöóóëæ, àíõíû õÿíàæ

çàñâàðëàñàí õóâèëáàðûã 2002 îíä

ãàðãàñàí. 2000-2005 îíû õîîðîíä

Åâðîïûí 900 ãàðóé òºðèéí

çàõèðãààä áàéãóóëëàãûíõàà ¿éë

àæèëëàãààã ñàéæðóóëàõààð ýíãèéí

¿íýëãýýíèé òîãòîëöîîã àøèãëàñàí.

Ìºí Åâðîïîîñ áóñàä îðíóóäàä

õýðýãëýñýí. Ýíãèéí ¿íýëãýýíèé

òîãòîëöîîã 2006 îíä øèíý÷èëæ

çàñâàðëàñàí.

2. Çîðèëãî

Àæèë ¿¿ðãýý ñàéæðóóëàõûí òóëä

óäèðäëàãûí òýðã¿¿íèé àðãà

áàðèëûã õýðýãëýäýã Åâðîïûí

îðíóóäûí òºðèéí áàéãóóëëàãàä

¿íýëãýý õèéõ çîðèëãîòîé.


Ýíãèéí ¿íýëãýýíèé òîãòîëöîî íü

ìàíëàéëàë, òºðèéí àëáàíû

ìåíåæìåíò, óëñûí ñàëáàðûí

ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãà, áîäëîãî,


õ¿ðãýëò çýðýã ñýäâýýð ¿íýëãýý

õèéäýã. ¯¿íèéã óëñûí õýâøëèéí

á¿õ ñàëáàðò (¿íäýñíèé õèéãýýä îðîí

íóòãèéí ò¿âøèíä) õýðýãëýãäýõýýð

áîëîâñðóóëñàí. Ìºí ÿíç á¿ðèéí

íºõöºë áàéäàëä àøèãëàæ áîëíî.

Øèíý÷ëýëèéí õºòºëáºð, òºðèéí

àëáàíû áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë

àæèëëàãààã ñàéæðóóëàõàä áàñ

àøèãëàæ áîëíî. Ò¿¿í÷ëýí

áàéãóóëëàãà, ò¿¿íèé òàñàã, õýëòýñò

õ¿ðòýë õýðýãëýæ áîëíî.


ìýäýýëýë

Øàëãóóð äàðààõ ç¿éëñèéã õàìàðíà.

¯¿íä:

- Ìàíëàéëàë áîë óäèðäàã÷èéí

ç¿ãýýñ áàéãóóëëàãûí

ìåíåæìåíòèéí ñèñòåìèéã

áîëîâñðóóëæ, ò¿¿íèéãýý

õýðýãæ¿¿ëæ, õÿíàí øàëãàæ

áàéõûã õýëíý. Ìºí àæèë

¿¿ðãèéí áèåëýëòèéã õÿíàí

øàëãàæ ¿ð ä¿í òîîöîæ áàéõûã

õýëíý.

- Ñòðàòåãè, òºëºâëºëò ãýäýã íü

áàéãóóëëàãà ººðèéí ýðõýì

çîðèëãî, ÷èã ¿¿ðãýý

áîëîâñðóóëàí òºëºâëºãººò

çîðèëò, õ¿ðýõ ¿ð ä¿íäýý

õºðâ¿¿ëýõèéã õýëíý.

- Àëáàí õààã÷èä ººð õîîðîíäîî

õàðèëöàí íººöèéã óäèðäàí

çîõèîí áàéãóóëíà.

- Ò¿íøëýë áà íººö ãýäýã íü òóõàéí

áàéãóóëëàãà ¿éë àæèëëàãààãàà

¿ð ä¿íòýé áîëãîõ, ñòðàòåãè

òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëæ



õýðýãæ¿¿ëýõèéí òóëä àæëàà

õýðõýí òºëºâëºæ, çîõèîí

áàéãóóëàõ, ÿëàíãóÿà èðãýä

¿éë÷ë¿¿ëýã÷èäòýé õýðõýí

õàìòðàí àæèëëàõûã õýëíý.

- ¯éë àæèëëàãàà áîë ñòðàòåãè

òºëºâëºãººãºº áîëîâñðóóëæ

õýðýãæ¿¿ëýõèéí òóëä

áàéãóóëëàãà ãîë ãîë àæëàà

ýðõëýí õºòëºõ, çîõèîí

áàéãóóëàõ, ñàéæðóóëàõûã õýëíý.

¯ð ä¿í òîîöîõ øàëãóóð õýìæ¿¿ð

äàðààõ ç¿éëèéã õàìàðíà. ¯¿íä:

-Èðãýä, õýðýãëýã÷èéã

áàðèìæààëñàí ¿ð ä¿í ãýäýã íü

áàéãóóëëàãà èðãýä, õýðýãëýã÷èä

÷àíàðòàé ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõèéí

õýìæ¿¿ð áîëäîã. Ìºí áàðàà,

¿éë÷èëãýýã èðãýä, õýðýãëýã÷äýä

¿ç¿¿ëýõ çîðèëãîî õàíãàæ

áàéãààã õýëíý.

- Àæèë÷äûí ¿ð ä¿í ãýäýã íü

òóõàéí áàéãóóëàãàä àæèëëàæ

áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéí àæèë ¿¿ðýã,

ìýäëýã ÷àäâàð, óðàì çîðèã,

àæëûí ñýòãýë õàíàìæèéí

ò¿âøíýýð õýìæèãäýíý.

- Íèéãìèéí ¿ð ä¿í íü îðîí

íóòãèéí, ¿íäýñíèé õèéãýýä îëîí

óëñûí íèéãýìëýãèéí ýðýëò

õýðýãöýý, øààäëàãà, õ¿ì¿¿ñèéí

õ¿ëýýëòèéã õýðõýí õàíãàæ

áàéãààã õýëíý.

- Ã¿éöýòãýëèéí ãîë ¿ð ä¿í ãýäýã íü

òóõàéí áàéãóóëëàãûí ÿíç

á¿ðèéí îðîëöîã÷ òàëóóä (ãàäààä

¿ð ä¿í)-ûí ýðýëò õýðýãöýýòýé

õîëáîîòîé ñòðàòåãè,

òºëºâëºëòèéí õóâüä õ¿ðñýí ¿ð

ä¿íã õýëíý. ¯¿íä

áàéãóóëëàãûíõàà ìåíåæìåíò,

¿éë àæèëëàãààã ñàéæðóóëàõàä

ãàðãàñàí ¿ð ä¿í (äîòîîä ¿ð ä¿í)-

ã äàâõàð õàìðóóëæ îéëãîíî.

Øàëãóóð õýìæ¿¿ð á¿ð äýä øàëãóóð

õýìæ¿¿ðò õóâààãäàíà. Òóõàéëáàë,

“õ¿ì¿¿ñ” ãýñýí äýä øàëãóóð íü:

- Ñòðàòåãè, òºëºâëºëòòýé

õàìààðóóëàí õ¿íèé íººöèéã èë

òîä òºëºâëºõ, óäèðäàõ,

÷àäàâõèæóóëàõ;

- Àæèëòíû ìýäëýã ÷àäâàðûã

òîäîðõîéëîí õºãæ¿¿ëýõ,

àøèãëàõ, áàéãóóëëàãûí áîëîí

õóâü õ¿íèé çîðèëãî çîðèëòûã

õîñëóóëàõ;

- Àæèëòàí, àëáàí õààã÷èäòàé èëýí

äàëàíã¿é õàðèëöàí ÿðèà

ºðí¿¿ëæ, òýäãýýðèéã ¿éë

àæèëëàãààíäàà òàòàí

îðîëöóóëàõ çýðãèéã õàìààðíà.

Äýä øàëãóóðóóä íü ¿ç¿¿ëýëòýýñ

á¿ðäýíý. Òýäãýýðèéí çàðèì íü

æåíäåðèéí ìýäðýìæòýé áàéäàã.

Æèøýý íü:

- Èðãýä õýðýãëýã÷äèéã

áàðèìæààëñàí ¿ð ä¿íãèéí

øàëãóóðò õ¿éñèéí òºëºâ á¿õèé

¿ç¿¿ëýëòèéã ñàíàë áîëãîäîã.

- Õàìòûí àæèëëàãàà, íººöèéí

øàëãóóð õýìæ¿¿ð òºñâèéí

áîëîí çàðäëûí òºëºâëºãºº

áîëîâñðóóëàõ øèíýëýã

ñèñòåìèéã íýâòð¿¿ëñýí

¿ç¿¿ëýëòýýñ á¿ðäýíý.

5. Àðãà ç¿é

Õàíãàëòòàé ¿ð ä¿íä õ¿ðýõèéí òóëä

òóõàéí áàéãóóëëàãûã çºâ

ìåíåæìåíòèéí á¿õ òàëûí àñóóäëûã

ýíãèéí ¿íýëãýýíèé òîãòîëöîî

òºëººëæ áàéäàã. Ýíý á¿õ

ýëåìåíòèéã 9 øàëãóóð (ýíý íü

äîòðîî áàñ äýä øàëãóóðóóäàä

õóâààãäàíà) ¿ç¿¿ëýëòýä õºðâ¿¿ëæ

àâ÷ ¿çíý. Ýõíèé 5 øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò

áàéãóóëëàãûí íºõöºë á¿ðä¿¿ëýõ

øèíæ òºëâèéã èëýðõèéëäýã.

Òóõàéëáàë, òóõàéí áàéãóóëëàãà þó



õèéäýã, õ¿ññýí ¿ð ä¿íäýý õ¿ðýõèéí

òóëä ÿìàð àæèë ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýõ

¸ñòîé ãì. Ñ¿¿ëèéí 4 øàëãóóð íü

èðãýä õýðýãëýã÷, íèéãýì, îëîí

íèéòòýé õàðüöàõ õàðüöààíä ÿìàð ¿ð

ä¿í ãàðñàí, ìºí ãîë àæèë ¿¿ðýã,

òýäãýýðèéí ã¿éöýòãýëèéã õýìæäýã.

¯íýëãýýíèé áàã ººðèéí àæèëëàäàã

áàéãóóëëàãàà ¿íýëíý. Òóõàéí

áàéãóëëàãûí òºëººëºë áîëñîí

¿íýëãýýíèé áàãèéí ãèø¿¿í á¿ð

àæëûíõàà òóðøëàãà, ìýäëýã

ìýäýýëýëäýý ò¿øèãëýí íàðèéí

¿íýëãýý ºãºõ ̧ ñòîé. Äàðàà íü áàãèéí

ãèø¿¿ä óóëçàæ áàéãóóëëàãûí äàâóó

òàë, ñàéæðóóëàõ ç¿éëñ, äýä øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëò òóñ á¿ðýýð ºãñºí îíîîãîî

õýëýëöýí òîõèðíî. Ñóäàëãààíä

çîðèóëñàí öàã õóãàöàà,

áàéãóóëëàãûí äàäëàãà òóðøëàãà,

àæèëëàñàí õóãàöàà çýðãýýñ

õàìààðàí õî¸ð àðãûí àëü íýãèéã

ñîíãîæ îíîî òîîëîõ àæëûã

ã¿éöýòãýíý.


Äàâóó òàë- Òóõàéí áàéãóóëëàãàä òîõèðñîí

øèíý÷ëýëèéí òºëºâëºãºº

áîëîâñðóóëàõàä òîõèðîìæòîé.

- Áàéãóóëëàãûí øèíý÷ëýë õýðõýí

õèéãäýæ áàéãàà òóõàé áîãèíî

õóãàöààíä ìýäýõ áîëîìæ

îëãîäîã, àøèãëàõàä õÿëáàð

çàãâàð þì.

- Õàðüöóóëàëò õèéõ ¿íäñýí

ýëåìåíò¿¿ä áàéãàà íºõöºëä

çàðèì íýã òîõèðóóëãà õèéõèéã

çºâëºìæ áîëãîæ áàéíà.

- Åâðîïûí îëîí õýëýýð àøèãëàõ

áîëîìæòîé.

- Äýä øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã ¿íýëýõ

àðãà çàìûã òóñãàñàí æåíäåðèéí

ìýäðýìæòýé æèøýý îðóóëæ

ºãñºí.

Ñóë òàë- Àðãà÷èëëûã îíëàéíààð

àøèãëàõûí òóëä ¿íýã¿é ÷

á¿ðòã¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé.

- Òóõàéí áàéãóóëëàãàä àíõ

íýâòð¿¿ëýõýä òóðøëàãàòàé

ìýðãýæèëòýí øààðäëàãàòàé

- ¯éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãºº

íü òóëãàìäñàí àñóóäëûí ó÷ðûã

îëîõîä áóñ ñóðãàëòàíä èë¿¿

àíõààðàë òºâëºð¿¿ëäýã.

- ßäóóðàëòàé õîëáîîòîé ìýäýýëýë

áàãà èéìä áàéãóóëëàãà ººðòºº

òîõèðóóëàí õýðýãëýõ øààðäëàãà

ãàðíà.

7. Ìýäýýëýë àâàõ ýõ ñóðâàëæhttp://www.eipa.eu/en/topics/show/

&tid=191

http://www.eipa.eu/files/File/CAF/

Brochure2006/English_2006.pdf

4.Àçèéí õºãæëèéí áàíê (ÀÕÁ)-ààñ

áîëîâñðóóëñàí Çàñàãëàëûí

¿íýëãýý (Ç¯), ÀÕÁ-íû òºðèéí

çàõèðãààíû ñàëáàðûí

ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãûí õýñýã.


ÀÕÁ-íû ãèø¿¿í îðíóóäûí

çàñàãëàëûí ÷àíàð ÿäóóðëûã

áóóðóóëàõ ãýñýí õàìãèéí ãîë

çîðèëãûã õýðýãæ¿¿ëýõ, ò¿¿íòýé

õîëáîîòîé ãîë ãîë ýðñäëýýñ õàìààð÷

áàéäàã. ÀÕÁ ãèø¿¿í îðíóóäûíõàà

çàñàãëàëûí ìýäýýëëèéã áàéíãà

öóãëóóëäàã. 1995 îíä çàñàãëàëûí

àëáàí ¸ñíû áîäëîãî áàòëàãäñàíààñ

õîéø çàñàãëàëûí íºõöºë áàéäàë,

òóëãàìäñàí àñóóäëûí òàëààð

ñèñòåìòýé ñóäàëãàà õèéõ øààðäëàãà

ãàð÷ èðñýí áºãººä çàñàãëàëûí ¿éë

àæèëëàãàà íèëýýä “çýðýã äýâøñýí”áàéíà.



Ç¯ íü 1997 îíîîñ õîéø îëîí

õýëáýðýýð õèéãäñýí. 2002 îíä àðãà

áàðèëàà ýðãýí õàðæ, ¿íýëãýý õèéñýí.

Èíãýýä Ç¯-ã õàëàõã¿éãýýð ò¿¿íä

íèéöýõ¿éö çàñàãëàëûí ä¿í

øèíæèëãýýã öààøèä õèéõ íü ç¿éòýé

ãýñýí çºâëºìæ ãàðãàñàí. 2003 îíîîñ

õîéø Àçèéí îðíóóäàä çîðèóëàí 10

òàéëàí ñóäàëãàà ãàðãàñàí áºãººä

áóñäûã íü äîòîîäûí õýðýãöýýíäýý

àøèãëàñàí.

2. Çîðèëãî

Ãèø¿¿í îðíóóäûí çàñàãëàëûí

÷àíàð ÷àíñààã ñèñòåìòýé ¿íýëýõ,

çàñàãëàëûí ÷àíàð, çýýë,

òóñëàìæèéí õýìæýýíèé õîîðîíäûí

óÿëäàà õîëáîîã áýõæ¿¿ëýõ.


Ç¯-íèé òºðèéí çàõèðãààíû õýñýã

áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ ñèñòåì,

òºðèéí àëáàíû ìåíåæìåíòèéí

¿íýëãýý õèéäýã. Óëñûí ñàëáàðûí

ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãûí õýñýã óëñûí

ñàëáàðûí ìåíåæìåíòèéã ¿íýëäýã.

Ýõýí ¿åäýý ÀÕÁ Ç¯-ã õýðýãëýäýã

áàéñàí. Çàñàãëàëûí ìýäýýëýë, ä¿í

øèíæèëãýýã ÿäóó õ¿ì¿¿ñò ¿ç¿¿ëæ

áóé çàñàãëàëûí ¿ð íºëººëëèéã

òîäîðõîéëîõîä àøèãëàæ áàéâ. Ìºí

çàñàãëàëûí ãîë ãîë àñóóäëààð

¿íýëãýý õèéñýí. Çàñãèéí ãàçàðòàé

áîäëîãûí ÷àíàðûí òàëààð

õàðèëöàí ÿðèà õèéõ, áóñàä

îðîëöîã÷ òàëóóä /õàíäèâëàã÷,

èðãýíèé íèéãìèéí áàéãóóëëàãà/-

òàé çàñàãëàëûí òàëààð õàìòðàí

òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõ, ìýäýýëýë

ñîëèëöîõ, îëîí íèéòèéí

õýëýëö¿¿ëýã çîõèîí áàéãóóëàõ

çàñàãëàëûí ¿íäñýí àñóóäëààð

õºòºëáºð áîëîâñðóóëàõ, ÀÕÁ-íû

ãèø¿¿í óëñ îðíóóäûí àâ÷ áóé çýýë,

òóñëàìæèéí ä¿í, á¿òöèéí òàëààð

øèéäâýð ãàðãàõ, òºñºë õºòºëáºð

áîëîí ñàëáàðûí çàñàãëàëûí îð÷èí

äàõü ýðñäýë, áîëîìæèéã

òîäîðõîéëîõ, ÿíç á¿ðèéí ò¿âøíèé

çàñàãëàëûí ñòàíäàðò, øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëòèéã áîëîâñðóóëàõ, òºðèéí

çàñàãëàë, õóâèéí õýâøèë, èðãýíèé

íèéãìèéí õîîðîíäîõ õàðèëöàà

õîëáîîã òîäîðõîéëîõ.


ìýäýýëýë

Òºðèéí çàõèðãààíû õýñãèéí

õ¿ðýýíä äàðààõ äýä õýñãèéã

õàìðóóëíà. ¯¿íä:

- Çàñãèéí ãàçðûí ñèñòåì: Áîäëîãî

áîëîâñðóóëàëò, õýðýãæèëòèéã

åðºíõèéä íü ¿íýëíý.

- Òºðèéí àëáà: òºðèéí àëáàíû

ñèñòåìèéí õóâüä ìºðäºæ

áàéãàà õóóëü òîãòîîìæèéí

õýðýãæèëòýä ¿íýëãýý õèéõ,

õ¿íèé íººöèéí ìåíåæìåíòýä

òºðèéí çàõèðãààíû íèéòýýð

õ¿ëýýí çºâøººðñºí àðãà

àæèëëàãààã ìºðäºæ áàéãàà

ýñýõèéã òîäîðõîéëîõ

- Îðîí íóòãèéí çàñàãëàë:

øààðäëàãàòàé õýìæýýíä

àæèëëàæ áàéãàà ýñýõ òàëààð

îðîí íóòãèéí çàñàã çàõèðãààíû

÷àäàâõèä ¿íýëãýý õèéõ


óäèðäëàãûí õýñýã äàðààõ äýä

õýñãèéã õàìðóóëíà. ¯¿íä:

- Îðëîãî çàõèðàí çàðöóóëàõ

- Óëñûí ñàëáàðûí çàðäëûí

óäèðäëàãà

- Óëñûí ñàëáàðûí íÿãòëàí áîäîõ

á¿ðòãýë, äîòîîä õÿíàëò

- Óëñûí ñàëáàðûí àóäèò

- Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí

ñàíõ¿¿ãèéí õàðüöàà

- Àâèëãàòàé òýìöýõ òàëààð àâñàí

òîäîðõîé àðãà õýìæýý



Äýä õýñýã òóñ á¿ð ÷èãë¿¿ëýõ

àñóóëòòàé òóõàéëáàë, “òºðèéí

àëáà” äýä õýñýã äàðààõ àñóóëòòàé

áàéíà. ¯¿íä:

- Òºðèéí àëáàí õààã÷äûí õóóëü

ìºðäºæ áàéãàà áàéäàë,

õàðèóöëàãûí òîîöîî

- Òºðèéí àëáàí õààã÷äûí

àëàã÷èëäàãã¿é, øóäàðãà áàéäàë

- Òºðèéí àëáà, õ¿íèé íººöèéí

ìåíåæìåíòèéí àñóóäàë

5. Àðãà ç¿é

Ç¯ íü õýäýí äýä õýñýãò õóâààãäàæ,

òýäãýýð íü ¿íýëãýý õèéõýä àøèãëàõ

÷èãë¿¿ëýõ àñóóëòòàé. Çàñàãëàëûí

øèíæèëãýýã õýðõýí áîëîâñðóóëæ,

çîõèîí áàéãóóëæ, ¿å øàòòàé

õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð òîãòñîí æóðàì

áàéõã¿é. Ç¯-íèé òîãòîëöîî Ç¯-íèé

ä¿í øèíæèëãýý õèéõ óäèðäàìæ

áîëäîã áà ò¿¿íèé ¿éë ÿâö, íîòëîõ

áàðèìò öóãëóóëàõ, íººö áîëîëöîî

çýðýãò õàìààðàõã¿é. ÀÕÁ-íû

àæèëòíóóä äàðààõ 3 àðãà õàíäëàãà

áîëîâñðóóëñàí áàéíà. ¯¿íä:

1. Òóõàéí îðíû çàñàãëàëûí áàðèìò

áè÷èãò óë ñóóðüòàé çàäëàí

øèíæèëãýý õèéñíèé ¿íäñýí äýýð

òîâ÷ òàéëàí áýëòãýæ áîãèíî

õóãàöààíû òîìèëîëòûí ÿâöàä

ãàðãàñàí þì.

2. Áàéãóóëëàãûí äîòîîä ñóäàëãààã

ãàçàð äýýð íü ã¿éöýòãýñýí.

ßðèëöëàãà àâàõ, çºâëºëäºõ àðãûã

àøèãëàñàí. ¯íäýñíèé áîëîí îëîí

óëñûí çºâëºõèéã ñîíãîæ

àæèëëóóëñàí.

3. Çàñãèéí ãàçàð áîëîí áóñàä

îðîëöîã÷ òàëóóäûã ä¿í øèíæèëãýý

õèéõ, áîëîâñðóóëàõ, ã¿éöýòãýõýä

îðîëöóóëæ, ñåìèíàð, çºâëºëãººí

íèëýýä çîõèîí áàéãóóëæ áàéâ.


Äàâóó òàë- Ñàéí òóðøèæ øàëãàñàí

¿íýëãýýíèé øèëäýã àðãà

- Òîîí ìýäýýëýëä ãîëëîí àíõààðñàí

íü çºâõºí “òîî” òºäèé áóñ á¿ðýí

îéëãîæ õ¿ëýýæ àâàõ áîëîìæ

îëãîíî.

- Àðãà÷èëàëûã òóõàéí íºõöºë

áàéäàëä òîõèðóóëæ õýðýãëýõ

áîëîëöîîòîé

Ñóë òàë- Õÿçãààðëàãäìàë òºñºâ öàð

õ¿ðýýòýé ¿éë àæèëëàãàà

ÿâóóëàõ, óë ñóóðüòàé ä¿ãíýëò

ãàðãàõàä ó÷èð äóòàãäàëòàé

- ÀÕÁ-íû ãàäíà îð÷èíä

õýðýãæèäýã.

- ÀÕÁ-íû ãèø¿¿í á¿õ îðíû õóâüä

ÿäóóðëûí ñóäàëãààã òóñàä íü

õèéõèéã çºâëºäºã.

- Ýíý àðãà æåíäåðèéí òàëààðõè

àñóóäëûã õàìðóóëàí

áîëîâðóóëæ áîëîõ áàéñàí ÷

æåíäåðèéí àñóóäëûã òîäîðõîé

òóñãààã¿é.


http://www.adb.org/Governance/

gov_cga.asp



5. Óð ÷àäâàðûí ¿íýëýìæ.

Èõ Áðèòàíèé Òºðèéí àëáàíû

ãàçàð


2005 îíû 10-ð ñàðä Èõ Áðèòàíèé

òºðèéí àëáûã ¿ð ºãººæòýé

áîëãîõîä íºëººëäºã óð ÷àäâàðûí

àñóóäëûã øèéäýõ çîðèëãîòîé

ýíýõ¿¿ õºòºëáºðèéã ñàíàà÷ëàí

ýõë¿¿ëñýí áàéíà. Õºòºëáºð òºðèéí

àëáàíû ºðãºí øèíý÷ëýëèéí íýã

õýñýã þì. Ñóäàëãààíû òàéëàíã 2006

îíû 7-ð ñàðä õýâë¿¿ëñýí. Ò¿¿íèé

õîéø 15 òàéëàí õýâëýí

íèéòë¿¿ëñýí.

2. Çîðèëãî

Àæèë ñàéæðóóëàõàä òóõàéí ãàçàð,

õýëòýñ õýðõýí äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ,

çîðèëòûã õàíãàäàã áîëîõûã

¿íýëýõýýð “óð ÷àäâàðûí ¿íýëýìæ”¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñëèéã

áîëîâñðóóëñàí.


Óð ÷àäâàðûã øàëãàõ ¿íýëãýýíèé

àðãà õýðýãñýë ìàíëàéëëûã ¿íýëäýã.

¯¿íèéã òºðèéí àëáà, õýëòýñ

ñàëáàðûí øèíý÷ëýëèéí òàëààð

òàíèí ìýäýõýä àøèãëàäàã áàéâ.

Îëîí íèéòèéí øàëãàëòûí òîéìûã

òºðèéí èíñòèòóöèéã èë¿¿ ñàéí

òàíèí ìýäýõ, ººð÷ëºëò õèéõ

çºâëºìæ áîëîâñðóóëàõ çîðèëãîîð

àøèãëàäàã.


ìýäýýëýë

Óð ÷àäâàðûã øàëãàõ ñóóðü ¿íäýñ

áîëñîí ÷àäàâõèéí çàãâàðûã

ìàíëàéëàë, ñòðàòåãè, ¿éë÷èëãýý

õ¿ðãýõ ãýñýí õýñýãò õóâààäàã. Õýñýã

òóñ á¿ð äýä õýñã¿¿äòýé. Òóõàéëáàë:

Ìàíëàéëàë:- ×èãëýë òîäîðõîéëîõ: Òºëºâëºëò

õýðõýí õèéãäýæ áàéíà.

- Óäèðäàí ìàíëàéëàã÷äûí ¿ëãýð

äóóðèàë óðàì çîðèã ºã÷

óäèðäàí ÷èãë¿¿ëæ áàéäàã

- ¯éë÷èëãýý õ¿ðãýõýä òýðã¿¿ëæ

áàéõ õàðèóöëàãûã òîãòîîõ

- Àæèëòíóóä õýðõýí àæèë ¿¿ðãýý

ñàéí ã¿éöýòãýõ óð ÷àäâàðûã

õºãæ¿¿ëýõ

Ñòðàòåãè:- Ãàðàõ ¿ð ä¿íä ãîëëîí àíõààðàõ

- Ñòðàòåãèéí ñîíãîëò õýðõýí

õèéãäýâ. ¯íäñýí ñîíãîëòûã

áàðèìòààð íîòëîõ

- Ò¿íø¿¿äòýé õèéõ õàìòûí

àæèëëàãààíû çîðèëãûã


¯éë÷èëãýý õ¿ðãýõ:- ¯éë÷èëãýý õ¿ðãýõ òºëºâëºëò,

íººöèéã áîëîâñðóóë;

- Àæèë ¿¿ðãèéí õóâààðèéã õýðõýí

òîäîðõîéëîõ:. òîäîðõîé ¿¿ðýã,

õàðèóöëàãà, áèçíåñ çàãâàðûã

áîëîâñðóóë;

- Ã¿éöýòãýëèéã õýðõýí ¿íýëæ

çîõèîí áàéãóóëàõ.

5. Àðãà ç¿é

Ñòàíäàðò çàãâàðûã óð ÷àäâàð

øàëãàõ ¿íýëãýýíèé áàã òºðèéí

àëáàíû óäèðäàõ òóøààëûí

àæèëòàí, õºíäëºíãèéí øèíæýý÷òýé

çºâøèëöºæ áîëîâñðóóëñàí. Óð

÷àäâàð øàëãàõ ýíýõ¿¿ ñòàíäàðò

çàãâàðûã àøèãëàæ ¿éë

àæèëëàãààãàà ÿâóóëäàã.

Õÿíàëò øàëãàëòûã õóâèéíáîëîí

òºðèéí ñàëáàðûí çîõèîí

áàéãóóëàã÷äààñ á¿ðäñýí áàã çàñãèéí

ãàçðûí ãàäíà õ¿ðýýíä ÿâóóëäàã. Óð



÷àäâàðûã øàëãàõ ¿íýëãýýíèé àðãà

õýðýãñëèéã òàéëàí, èëòãýë

õýëáýðýýð õèéíý. Ä¿ãíýëòèéã

íîòëîõ áàðèìò ò¿øèæ ãàðãàí

öóãëóóëñàí ìýäýýëëèéã

õºíäëºíãèéí øèíæýý÷òýé õàìòðàí

áîëîâñðóóëæ, õýëýëö¿¿ëãýýð

íÿãòëàí øàëãàäàã.


Äàâóó òàë:- Õºíäëºíãèéí õÿíàëò øàëãàëò

õèéõýä ñòàíäàðò àðãà÷ëàëûã

àøèãëàäàã.

- Òóðøëàãàòàé ìåíåæåð, òºðèéí

àëáàí õààã÷èä õýðýãëýõýä ìàø

õÿëáàð àðãà þì.

- ̄ íäñýí ã¿éöýòãýã÷ áîëîõ Çàñãèéí

ãàçàð õÿíàæ áàéäàã òóë

÷àíàðûí áàòàëãààòàé.

- Òºðèéí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýã ÿìàð

÷ áàéãóóëëàãàä àøèãëàæ áîëíî.

Ñóë òàë:- Èõ Áðèòàíèàñ ººð îðîíä

õýðýãëýõýä òîäîðõîé ººð÷ëºëò

õèéõèéã øààðäàíà

7. Ìýäýýëýë îëæ àâàõ ýõ ñóðâàëæhttp://www.civilservice.gov.uk/about/

accountability/capability/index.asp

6. Óëñûí ñàëáàðûí çàðëàãûã

õÿíàõ ñóäàëãàà (ÓÑÇÕÑ),

Äýëõèéí áàíê.


Çàñãèéí ãàçðûí íººö ¿éë÷èëãýýíèé

ñàëáàðò èðýõèéí ºìíº èõýâ÷ëýí

çàñãèéí ãàçðûí ñèñòåìèéí õýä õýäýí

áàéãóóëëàãà, äàðàà íü áàíêíû

ñèñòåìèéã äàìæèíà. Çàðëàãûí ¿éë

àæèëëàãààíä õ¿ëýýõ õàðèóöëàãà,

òºðèéí áîäèò çàðëàãûí ìýäýýëëèéã

õºãæèæ áàéãàà îðîíä àâàõàä

õ¿íäðýëòýé áàéäàã. Óëñûí

ñàëáàðûí çàðëàãûã õÿíàõ ñóäàëãàà

íü óëñûí ñàëáàðûí çàðäàë,

çàðëàãûí õÿíàí øàëãàõ ¿íýëãýýíèé

àðãà÷ëàë áºãººä àíõàí øàòàíä

õóâààðèëñàí ìºíãºí õºðºíãº

ýçýääýý õýðõýí õ¿ð÷ áàéãààã

òîäîðõîéëîõ ¿¿ðýãòýé. 1996 îíä

Óãàíäàä àíõíû ñóäàëãààã

áîëîâñðîëûí ñàëáàðò õèéñýí áàéíà.

Ò¿¿íýýñ õîéø ÓÑÇÕÑ-ã äýëõèéí óëñ

îðíóóäûí áîëîâñðîë, ýð¿¿ë

ìýíäèéí ñàëáàðò õýðýãëýñýýð èðñýí.

Ñóäàëãààã àìüäðàëä òóðøèæ ¿çýõ

íü ò¿¿íèé ¿ð ä¿íã õýìæèõ ãîë

ò¿ëõ¿¿ð áîëíî.

2.Çîðèëãî

Óëñûí ñàëáàðûí çàðëàãûí íèéãýìä

¿ç¿¿ëýõ ¿ð íºëººã ñóäàëæ ¿íýëãýý

ºãºõ

3.¯íýëãýýíèé ñýäýâ

ÓÑÇÕÑ íü óëñûí ñàëáàðûí

ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãûã ¿íýëäýã.

Óëñûí ñàëáàðûí çàðëàãûí

óäèðäëàãûí øèíý÷ëýëä çàäëàí

øèíæèëãýý õèéõ, òºñâèéí çàðäëûã

áóóðóóëæ, ¿ð àøãèéã äýýøë¿¿ëýõ,

óëñûí ñàëáàðûí øèíý÷ëýë õèéõ,

àâëèãûí ýñðýã òýìöýõ áîëîí



5. Àðãà ç¿é

ÓÑÇÌÑ ¿éë÷èëãýýíèé ãàçðóóäàä

ÿâóóëäàã ñóäàëãàà þì. Ìýäýýëëèéã

ìåíåæåð, àæèëòíóóäààñ õàðèëöàí

ÿðèà õèéõ çàìààð öóãëóóëäàã

áºãººä òóõàéí ¿éë÷èëãýýíèé

ãàçðûí ìýäýýëëèéã àøèãëàäàã. Ìºí

àøèã õ¿ðòýã÷äýýñ ñóäàëãàà àâäàã.

Ñóäàëãàà áàéãóóëëàãûí øèíæ òºðõ,

¿ðã¿é çàðäàëûã áàãàñãàõ,

¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã

äýýøë¿¿ëýõòýé õîëáîîòîé àñóóäëûã

õàìðàí õèéãäýíý. Ãîë îðîëöîã÷ òàë

áîëîõ çàñãèéí ãàçðûí áàéãóóëëàãà,

õàíäèâëàã÷, èðãýíèé íèéãìèéí

áàéãóóëëàãóóä íü áîëîâñðóóëàõ

àæèëëàãààíä õàìðàãäàíà.


Äàâóó òàë:- Õ¿íä ñóðòëûí îëîí øàò

äàìæëàãààð äàìæèõ ìºíãºí

õºðºíãèéí óðñãàëä çàäëàí

øèíæèëãýý õèéíý. Ýíý íü

íººöèéí óðñãàëä ñààä áîëæ

¿éë÷èëãýý õ¿ðãýõ øèíý÷ëýëèéã

õýðýãæ¿¿ëýõýä àøèãëàíà.

4. Ìýäýýëýë öóãëóóëæ


ÓÑÇÕÑ íü òóõàéí îðíû íºõöºë

áàéäàëä òîõèðóóëàí

áîëîâñðóóëñàí, ñàíàë àñóóëãûí

õóóäñàíä çîðèóëñàí 6 ãîë

ýëåìåíòèéã òîäîðõîéëñîí áàéäàã.

¯¿íä:

- Øèíæ áàéäàë: õýìæýý, ýçýìøèë,

¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ öàã

õóãàöàà, õàìðàõ ïîïóëÿöè,

ºðñºëäºõ ¿éë÷èëãýýíèé ãàçðóóä,

äýä á¿òýö, íèéãýì-àõóéí áîëîí

áóñàä ¿éë÷èëãýý,

- Îðö: Ìºíãºí ºðòºã, ýñâýë òîîí

èëýðõèéëýë

- Ãàðö: ýì÷èëãýýíä õàìðàãäñàí

ºâ÷òíèé òîî, ñóðãóóëüä ýëññýí

õ¿¿õäèéí òîî, æèëèéí ýöñèéí

øàëãàëò ºãñºí ñóðàã÷äûí òîî

ã.ì.

- ×àíàð: àæèëòíû çàí òºëºâ,

áàéäàë, ëàáîðàòîðèéí

øèíæèëãýý, áóñàä ¿éë÷èëãýý

- Ñàíõ¿¿æèëò: Ñàíõ¿¿ãèéí ýõ

¿¿ñâýð, õýìæýý, ñàíõ¿¿ãèéí

òóñëàëöààíû òºðºë ç¿éë

- Áàéãóóëëàãûí ìåõàíèçì,

õàðèóöëàãà òîîöîõ: õÿíàëò

øàëãàëò õèéñýí òóõàé ìýäýýëýë,

ìåíåæìåíòèéí á¿òýö, òàéëàí

ìýäýý, ñóäàëãàà, àóäèò ã.ì.

Àсуулт Нэгжж Багшийн сарын цалин хэд вэ? Мөнгөн тэмдэгт Цалингийн хэдэн хувь суутгагддаг вэ? Мөнгөн тэмдэгт Багш нарын цалинг хаанаас төлдөг вэ? 1-засгийн газар, 2-сургууль,

3-нутгийн иргэд, 4-бусад Цалин, үнэ өртөг газар бүрт харилцан адилгүй байдаг.Мэргэжилгүй ажилтны цагийн дундаж хөлс энэ газархэд вэ?

Мөнгөн тэмдэгт

Багш цалингаараа гэр орноо аваад явах бололцоотой юу?

1-тийм, 2-үгүй

Õ¿ñíýãò: 1. Áîëîâñðîëûí ñàëáàð äàõü ÓÑÇÕÑ-èéí æèøýý àñóóëò:



áàéãàà õ¿÷èí ç¿éëñ /ñàíõ¿¿,

àæèëòàí, òîíîã òºõººðºìæ ãì/-

èéã òîäîðõîéëîõîä òóñàëíà.

- ̄ éë÷èëãýý õ¿ðãýõ òîîí ìýäýýëýë

ñóáüåêòèâ õ¿÷èí ç¿éëñèéã

õÿçãààðëàíà.

- Õýðýãëýã÷èä ººðñäèéí õýðýãöýýíä

òîõèðîõ ñóäàëãààã áîëîâñðóóëæ

áîëíî.

- Æåíäåðèéí ìýäðýìæòýé,

ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ çîðèëãîòîé

áîëîâñðóóëæ áîëíî.

- Çîðèëãîäîî öàã, çàðäàë áàãàòàé

õ¿ðíý.

Ñóë òàë- Áàéãóóëëàãóóä ãîë ìýäýýëëèéã

îðõèãäóóëñàí áóþó îðóóëñàí

áàéæ áîëíî.

- Ìýäýýëýë õÿçãààðëàãäìàë áàéâàë

¿ð ä¿í ìóó ãàðäàã.

7. Ìýäýýëýë àâàõ ýõ ñóðâàëæ

http:()go.worldbank

http:()go.worldbank.org/

1KIMS4I3K0

http:()povlibrary.worldbank.org/

files/12933_chapter9.pdf

7. ¯éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã

òîäîðõîéëîõ ººðèéí ¿íýëãýý.

ÈÁÓÈÍÂÓ-ûí òºðèéí àëáàíû

ãàçàð /ÒÀÃ/ áîëîâñðóóëñàí.


Òºðèéí àëáàíû ãàçðààñ 2008 îíä

áîëîâñðóóëàí ãàðãàñàí

¯éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã

òîäîðõîéëîõ ººðèéí ¿íýëãýý íü

¿éë÷èëãýýíèé ñòàíäàðò, ÷àíàðûã

¿íýëäýã ¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë

þì. 2005-2006 îíä ¿éë÷èëãýýíèé

÷àíàð, ñýòãýëä õ¿ð÷ áóé ýñýõèéã

¿íýëýõ çîðèëãîîð áîëîâñðóóëñàí

¿íýëãýýíèé øèíý àðãà õýðýãñýë

áàéëàà. ¯¿íèéã Ìàðêèéí ä¿ðýì

áóþó õóó÷èí ñòàíäàðòûã õàëàõ

çîðèëãîîð áîëîâñðóóëñàí. Ýíý íü

áàéãóóëëàãûí äîòîîä õ¿ðýýíä

¿éë÷ë¿¿ëýã÷ õýðýãëýã÷äýä

¿éë÷èëãýý õýðõýí õ¿ð÷ áàéãààã

òîäîðõîéëîõ ïðàêòèê àðãà÷èëàë

áîëñîí. Ýíý õýðýãñëèéí ñóóðü ¿íäýñ

íü Èõ Áðèòàíèé òºðèéí

¿éë÷èëãýýíèé ñòàíäàðò þì.

2. Çîðèëãî

Òóõàéí áàéãóóëëàãûí ÷àíàðûã

¿íýëäýã õýðýãñýë þì. Ñàéæðóóëàõ

øààðäëàãàòàé ç¿éëèéã

òîäîðõîéëîõ, àõèö äýâøèë ãàðãàõ

àðãà çàìûã áîëîâñðóóëäàã.

3. ¯éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã


ªºðèéí ¿íýëãýý íü ¿éë÷èëãýýíèé

÷àíàðûã ¿íýëäýã õýðýãñýë. Ýíý íü

Èõ áðèòàíèé (ÈÁ) òºðèéí áîëîí

õóâèéí õýâøëèéí áàéãóóëëàãàä

çîðèóëæ áîëîâñðóóëñàí áºãººä

ñàéæðóóëàõ ñàëáàðûã

òîäîðõîéëäîã. Ìºí ¿éë÷èëãýýíèé

ñàëáàð ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äýä õ¿ðýõ øèíý

àðãà áàðèë íýâòð¿¿ëýõ, óð ÷àäâàðàà



äýýøë¿¿ëýõýä òóñëàäàã ¿íýëãýýíèé

àðãà õýðýãñýë þì.

4.Öóãëóóëæ áîëîâñðóóëñàí

ìýäýýëýë

¯éë÷ë¿¿ëýã÷äýä õ¿ðýõ

¿éë÷èëãýýíèé ¿íýëýìæ íü 5

øàëãóóð õýìæ¿¿ðò õóâààðèëàãäàíà.

Øàëãóóð õýìæ¿¿ð òóñ á¿ð äýä

øàëãóóðòàé, òýäãýýð íü ÿíç á¿ðèéí

ýëåìåíò¿¿äýä õóâààðèëàãääàã. 5

øàëãóóð õýìæ¿¿ðèéã äîð ¿ç¿¿ëýâ.

¯¿íä:

- ̄ éë÷ë¿¿ëýã÷òýé õàðüöàõ õàðüöàà:

¿éë÷ë¿¿ëýã÷äýý òîäîðõîéëîõ,

òýäýíòýé óõààëãààð çºâëºëäºõ

çàìààð ¿éë÷èëãýýíèéõýý ¿ð ä¿í,

ºãººæèéã àìæèëòòàé ä¿ãíýæ

òîãòîîõ;

- Áàéãóóëëàãûí ñî¸ë÷ áîëîâñîí

áàéäàë:

- ¯éë÷ë¿¿ëýã÷èä ìàø ñàéí õ¿ðäýã

¿éë÷èëãýýã áàéãóóëëàãûíõàà

õýìæýýíä òîãòîîõ;

- Ìýäýýëýëä íýâòðýõ áîëîìæ:

Õàìãèéí îéëãîìæòîé, íàðèéí

ìýäýýëëèéã ¿éë÷ë¿¿ëýã÷ íàðòàà

çîðèóëæ á¿õèé ë ñóâãèéã àøèãëàí

õ¿ðãýõ;

- ̄ éë÷èëãýýíèé íèéë¿¿ëýëò: Áèçíåñ

õýðõýí ýðõëýõ, ¿éë÷ë¿¿ëýã÷ íàðò

õ¿ð÷ áàéãàà áàéäàë, ¿¿ññýí

àñóóäëûã õýðõýí çîõèöóóëäàã;

- ¯éë÷èëãýýíèé ÷àíàð, öàã áàðèõ:

Àíõíû ¿éë÷èëãýýã ìàø øóóðõàé

õèéõ, öàãèéí õóâààðèéã

áàðèìòëàí ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã

çîõèõ õýìæýýíä ñàéæðóóëàõ,

¿éë÷èëãýýã öàã òóõàéä íü

Ýлемент Удирдамж Бид гүйцэтгэж байгаа ажил стандарт шаардлагыг хангаж, үйлчилгээний чанар, шуурхай байдлыг хянан шалгаад шаардлагатай арга хэмжээ авдаг

- Гүйцэтгэж байгаа ажил стандарт шаардлага, үйлчилгээний чанарыг хянан шалгахад зориулсан арга зам - Үйлчлүүлэгчийн эрэлт хэрэгцээг хангаагүй нөхцөлд цаг үеээ олсон шуурхай арга хэмжээ авах;

Бид үйлчилгээнийн чанар, шуурхай байдлын стандартыг хангаж, ажлынхаа үр дүн, гүйцэтгэлийг сурталчилна.

- Үйлчилгээний чанар, шуурхай байдлын стандартыг хангаж ажил үүргийг гүйцэтгэх - Үйлчилгээний талаар санал асуулга явуулах - “Гайхамшигт худалдан авагч”-ийн жишээг баримт түшин хамааралтай газар иш татах;

Бид үйлчилгээний чанар, шуурхай байдлын стандартыг хангаж, ажлынхаа үр дүн, гүйцэтгэлийг бусад байгууллагуудтай харьцуулна

- Жишиг үзүүлэлтийн тусламжтай авсан үйлчилгээний чанар, шуурхай байдалтай холбоотой үр дүн гүйцэтгэлийн мэдээ, баримтыгхарьцуулах;

Ýлемент Удирдамж

Бид хүрч үйлчилэхэд хүндрэлтэй, эмзэг бүлгийн хүмүүс, тэдний онцлог хэрэгцээ шаардлагыг хангахын тулд өөрийн үйлчилгээг зохицуулж явуулдаг.

- Хүрч үйлчлэхэд хүндрэлтэй, эмзэг бүлгийн хүмүүс, тэдний онцлог хэрэгцээ шаардлагыг хангахын тулд тэдний санаа бодлыг сонсож, зөвлөлдөх арга замууд;

- Та байнга уулзаж байдаггүй хүмүүсийн хэрэгцээг хэрхэн олж мэддэг тухай жишээ;



÷àíàðòàé õ¿ðãýõ ýëåìåíò,

óäèðäàìæèéã äîð ¿ç¿¿ëýâ.

5. Àðãà ç¿é

¯éë÷èëãýýíèé ¿íýëýìæèéí

ñòàíäàðò íü ¿íýëãýýíèé ñàíàë

àñóóëãûí õóóäàñ þì. Á¿ðýëäýõ¿¿í

õýñã¿¿ääýý ò¿øèãëýí íîòëîõ

áàðèìòûã öóãëóóëäàã áà îíîî íü 1-

4 ãýñýí õóâààðüòàé. ¯íýëãýý

õèéëãýæ áóé áàéãóóëëàãûí áàã, õóâü

õ¿ì¿¿ñ áàéãóóëëàãûí ººðèéí

ìýäýýëýëä ò¿øèãëýí ¿íýëãýý õèéäýã.


Äàâóó òàë- ªºðèéí ¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë

íü õ¿ëýýí çºâøººðñºí ñòàíäàðò

äýýð ñóóðèëíà.

- Òóõàéí áàéãóóëëàãàä òîõèðñîí

øèíý÷ëýëèéí òºëºâèéã

áîëîâñðóóëàõàä ìàø òîõèðîìæòîé

- Õÿìä òºñºð.

Ñóë òàë:- ªºðèéí ¿íýëãýý íü õèé

õººðºãäñºí ¿ð ä¿íã ãàðãàõ

áîëîìæ îëãîäîã.

- Îíëàéíààð àðãà÷èëëûã

àøèãëàõàä á¿ðòã¿¿ëýõ

øààðäëàãàòàé. Çºâõºí Èõ

áðèòàíèé áàéãóóëëàãóóä

á¿ðòã¿¿ëíý.

7. Ìýäýýëýë îëæ àâàõ ýõ ñóðâàëæhttp://www.cse.cabinetoffice.gov.uk/

welcomePage.do

http://www.cse.cabinetoffice.gov.uk/

UserFiles/

Customer_Service_Excellence_standard.pdf

8. Ã¿éöýòãýëèéã õýìæèõ

òîãòîëöîî (ÃÕÒ).


ñàíõ¿¿ãèéí õàðèóöëàãà

(ÓÑÇÑÕ)

1.Òîâ÷ òàíèëöóóëãà


ñàíõ¿¿ãèéí õàðèóöëàãà õºòºëáºð íü

2005 îíû 6-ð ñàðä “ÓÑÑÓ-ûí

øèíý÷ëýëèéã äýìæèõ àðãà÷èëëûã

áîëîâñðîíãóé áîëãîõ õºòºëáºð”-

èéí õ¿ðýýíä àæèë ã¿éöýòãýëèéã

õýìæèõ òîãòîëöîîã áîëîâñðóóëñàí.

Àíõíû òîãòîëöîîã òºñëèéí

áàéäëààð 24 îðîíä òóðøèæ, íÿãòëàí

øàëãàæ, ýöñèéí õóâèëáàðûã îëíû

õ¿ðòýýë áîëãîñîí.

Çºâëºëäºõ õóðàëäààíä ÓÑÇÑÕ–ûí

ò¿íø¿¿äýýñ øèíæýý÷, ìýðãýæëèéí

áàéãóóëëàãà, õàíäèâëàã÷ áîëîí

Àôðèêèéí 17 îðíû çàñãèéí ãàçðûí

àæèëòíóóä îðîëöñîí. 2006 îíä

“Ã¿éöýòãýëèéã õýìæèõ òîãòîëöîî”¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñëèéí

õýðýãëýýã õÿíàí øàëãàõ òóõàé

òàéëàí ãàðñàí. Ã¿éöýòãýëèéã

õýìæèõ òîãòîëöîîã ãàäíààñ çýýë

òóñëàìæ õ¿ëýýí àâäàã îðíóóäûã

¿íýëæ ä¿ãíýõ çîðèëãîîð àøèãëàäàã.

¯íýëãýýã ¿íäýñíèé áîëîí äîîä

ò¿âøèíä õèéæ áîëíî.

2. Çîðèëãî

ÓÑÑÓ-ûí ã¿éöýòãýëèéã õÿíàí

øàëãàæ, õýìæèæ ¿íýëäýã

ìýäýýëëèéí ñàíã áèé áîëãîõ çàìààð

óëñûí ñàëáàðûí ñàíõ¿¿ãèéí

óäèðäëàãûí ñèñòåì /ÓÑÑÓÑ/-èéã

áîëîâñðóóëæ ¿íýëýõ àæèëëàãààíä

õýðýãëýíý.




Ã¿éöýòãýëèéã õýìæèõ òîãòîëöîî

¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë íü óëñûí


¿íýëäýã. ¯¿íèéã àøèãëàõûí òóëä 3

àíãèä õóâààíà. ¯¿íä:

1. ÓÑÑÓ-ûí øèíýòãýëèéã õÿíàí

øàëãàõ,

2. Çàñãèéí ãàçðûí ÓÑÑÓ-ûí

õºòºëáºð öàð õ¿ðýý, íýí òýðã¿¿íèé

øààðäëàãûí òàëààð çàñãèéí ãàçàð,

õàíäèâëàã÷èéí õîîðîíä

õýëýëö¿¿ëýã çîõèîí áàéãóóëàõ,

3. Õàíäèâëàã÷äàä çýýëèéí ýðñäýë,

áóöàëòã¿é òóñëàìæèéí õºòºëáºð,

ÿëàíãóÿà òºñâèéã äýìæèõ

àæèëëàãààòàé õîëáîîòîé àñóóäëààð

ìýäýýëýë ºãºõ.


ìýäýýëýë


õýìýýõ ¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë

äàðààõ 4 ñàëáàðûí øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëòýýñ á¿ðääýã. ̄ ¿íä:

- Òºñâèéí ìàãàäëàí èòãýìæëýë

- Èë òîä áàéäàë, èæ á¿ðäýë

- Òºñâèéí öèêë

- Õàíäèâëàã÷èéí òóðøëàãà

Ýäãýýð ñàëáàðóóä ã¿éöýòãýëèéí

øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòýýñ òîãòîíî.

Òóõàéëáàë, “òºñâèéí ìàãàäëàí

èòãýìæëýë” ñàëáàð äàðààõ øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëòòýé áàéíà. ¯¿íä:

- Àíõíû áàòëàãäñàí òºñºâòýé

õàðüöóóëñàí íèéò çàðëàãà


õàðüöóóëñàí íèéò çàðëàãûí

á¿òýö


õàðüöóóëñàí íèéò îðëîãî

- Çàðëàãûí òºëáºðèéí õÿíàëò

5. Àðãà ç¿é


¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë íü ÓÑÑÓ-

ûí ã¿éöýòãýëèéí òàéëàí ìýäýý,

îëîí óëñûí ñòàíäàðò õàíãàñàí

íàðèéí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòýýñ

á¿ðäýíý. ¯¿íèéã òàéëàí ìýäýýëýë,

îíîî òîîëæ ä¿ãíýõýä õýðýãëýíý.

Ã¿éöýòãýëèéã õýìæèõ òîãòîëöîîã

Çàñãèéí ãàçàð äàíãààðàà,

õàíäèâëàã÷ äàíãààðàà ýñâýë

Çàñãèéí ãàçàð õàíäèâëàã÷

õàìòàðñàí õýëáýðýýð, ò¿¿í÷ëýí

õºíäëºíãèéí áàã õýðýãæ¿¿ëæ

áîëíî.

Àìüäðàëä èõýíõè ¿íýëãýý ò¿íø

Çàñãèéí ãàçðûí îðîëöîî,

õàíäèâëàã÷ áàéãóóëëàãà, îëîí

óëñûí çºâëºõèéã õàìðóóëäàã.

Èðãýíèé íèéãìèéíõýí îðîëöîõ íü

õîâîð. ¯íýëãýýíèé áàã åðºíõèéäºº

ýäèéí çàñàã÷, íÿãëàí áîäîã÷,

àóäèòûí øèíæýý÷, áàðàà ñóäëàë,

õàíãàìæèéí ìýðãýæèëòíýýñ

á¿ðäýíý. ¯íýëãýý õèéñýí çàñãèéí

ãàçàð, áàéãóóëëàãûí àæèëòíóóäòàé

õèéñýí õàðèëöàí ÿðèà, ÿðèëöëàãà

àâñíû äàðàà óðüä õèéñýí çàäëàí

øèíæëýõ àæëûí òàéëàíã

¿íýëãýý÷èä àíõàí øàòíû ìýäýýëýë

õýëáýðýýð àøèãëàíà. Òºðèéí áóñ

áàéãóóëëàãóóä /õóâèéí õýâøëèéí

ñàëáàð, èðãýíèé íèéãìèéí

áàéãóóëëàãà/ ¿íýëãýýíèé àæèëä

õàìðàãäàõ íü õîâîð áà çàðèì

¿íýëãýýíä õºíäëºíãèéí õÿíàëò

øàëãàëò õèéãäýíý.


Äàâóó òàë- ÓÑÑÓ-ûí ¿íýëãýý íü ñàéòàð

ñóäëàãäñàí àðãà, îëîí óëñûí

ñòàíäàðòààð õèéãäñýí.



- Îíîî ºãºõ áà áè÷ãèéí õýëáýðèéã

àøèãëàí òîîí ¿ç¿¿ëýëòýíä

òàéëáàð õèéõ áîëîìæòîé.

- Õÿçãààðäìàë óäèðäàìæ íü

õýðýãæèëòèéã óÿí õàòàí áîëãîõ

áîëîìæ îëãîíî.

Ñóë òàë:- ªðòºã çàðäàë ºíäºð (100,000 àì

äîëëàðààñ äýýø)

- Òîãòîëöîîíä ÈÍÁ-ûí îðîëöîî

áàãà

- ßäóóðëûã áóóðóóëàõ çîðèëãîòîé

÷ ÿäóóðëûí áîäëîãûí øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëò òóñãààã¿é.


http://www.pefa.org/index.php

9. Òºðèéí àæèëòíû ñóäàëãàà

(ÒÀÑ) Äýëõèéí áàíê-

Íèäåðëàíäûí ò¿íøëýëèéí

õºòºëáºð (ÄÁÍÒÕ)


1999-2001 îíä õèéãäñýí ä¿í

øèíæèëãýý, àíàëèçûí òîãòîëöîî íü

òºðèéí àëáàí õààã÷äààñ

áàéãóóëëàãûíõ íü ¿éë àæèëëàãààíû

òàëààðõ áîäîë ñàíààã òóñãàñàí îëîí

ñóäàëãààíä àøèãëàñàí.

Çàäëàí øèíæèëãýýíèé

òîãòîëöîîíû øààðäëàãà Äýëõèéí

áàíêíû ºíãºðñºí ñóðãàìæààñ ¿¿ñýí

ãàðñàí. 1980-1997 îíä áàðèìò

áè÷ãèéã áîëîâñðóóëàí áýëòãýæýý.

Áàíêíû òºðèéí àëáàíû

ìåíåæìåíòèéí èíòåðâåíöè (Ðåäõºíäëºíãèéí îðîëöîî) õèéñíýýñ

çºâõºí 1/3 íü àìæèëòòàé ä¿í

¿ç¿¿ëæýý. Òîãòîëöîîíû ãîë àãóóëãà

íü òºðèéí àæèëòàí òóõàéí

áàéãóóëëàãûí îð÷èíä àæèë ¿¿ðãýý

õýðõýí ã¿éöýòãýäýã áîëîõûã

¿íýëýõýä îðøèíî. Ñóäàëãààã

òºðèéí ñàëáàðò çîðèóëàí

áîëîâñðóóëñàí. 15 ñóäàëãààã äýëõèé

äàõèíàà õèéñýí áàéíà. Ñóäàëãàà òóñ

á¿ð àøèãëàãäàõààñ ºìíº äàõèí

òóðøèëòàíä îðñîí áàéäàã.

2. Çîðèëãî

Òºðèéí ñàëáàðûí äàâóó áîëîí ñóë

òàëûã èëð¿¿ëýí øèíý÷ëýëèéí ¿ð

ºãººæèéã òîäîðõîéëîõ.


ÄÁÍÒÕ-èéí ñóäàëãàà òºðèéí

àëáàíû óäèðäëàãà, óëñûí ñàëáàðûí


Òýäãýýðèéã õýðõýí àøèãëàõàä

¿íýëãýý ºãäºãã¿é, õàðèí òºðèéí

çàõèðãààíû øèíýòãýë õèéõ

ñîíèðõîëòîé ãàçðûã çîõèõ

ìýäýýëëýýð õàíãàäàã.


ìýäýýëýë

Ñóäàëãààíä ñàíàë àñóóëãûí õóóäàñ

õýðýãëýäýãã¿é, õàðèí øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëòèéã òóñ á¿ð 3 õýìæýýñòýé 2

õýñýãò õóâààæ àâ÷ ¿çíý.

Áàéãóóëëàãûí àæëûí îð÷èíã

õýìæäýã øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä:

- Óäèðäàõ ìàãàäëàë

- Áîäëîãûí ìàãàäëàë

- Íººöèéí õ¿ðýëöýõ¿éö áàéäàë

Ã¿éöýòãýëèéã õýìæäýã øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëò¿¿ä:

- ¯ð ä¿íã ãîëëîí àíõààðñàí

- Õàðèóöëàãûí òîãòîëöîî

- Àæèëòíû ¸ñ ñóðòàõóóí

ªìíºõ ¿åèéí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéí

çàðèì íýã æèøýýã äîð äóðäàâ.

Áàéãóóëëàãà ÿíç á¿ðèéí õ¿ì¿¿ñèéã

òºðºë á¿ðèéí øàëòãààíààð àæèëä

àâäàã.



Ñóäàëãàà àæèëä ýëñ¿¿ëýõ ÷èã

õàíäëàãûã èëð¿¿ëýõ çîðèëãîòîé.

Òàíàé áàéãóóëëàãà àæèëòàíã

äàðààõ ¿ç¿¿ëýëòýýð àæèëä àâäàã óó?

¯¿íä:

1. Îðîõäîî àæèë ¿¿ðãýý ñàéí

ã¿éöýòãýõ

2. Ìýäëýã áîëîâñðîë

3. Àæëûí øààðäëàãà õàíãàñàí

4. Õóâèéí õàðèëöàà õîëáîî

5. Óëñ òºðèéí õàðèëöàà õîëáîî

6. Ãýð á¿ëèéí áàéäàë

7. Áýëýã äóðñãàëûí ç¿éë ºãäºã

8. Òºðèéí äýýä áàéãóóëëàãàä

àæèëëàæ áàéñàí

9. Àëáàí òóøààëòíóóäòàé òàíèë

ýñýõ

Òºñâèéí ìåíåæìåíòèéí äàðààõ

òºëºâ òóñ á¿ðä ÷èã ¿¿ðýã õýðõýí

õýðýãæèäýã áîëîõûã òîäîðõîéëñîí

àëáàí ̧ ñíû áè÷ãýí óäèðäàìæ òàíàé

áàéãóóëëàãàä áèé þó?

Õýðýâ áàéãàà áîë á¿ðýí õýðýãæèäýã ¿¿?

Ýñâýë õýñýã÷ëýí õýðýãæèäýã ¿¿?

Îãò õýðýãæäýãã¿é þó?

1-4 ãýñýí áàëëààð ä¿ãíýæ õàðèóëò

ºãíº ¿¿?

1-”îãò áàéõã¿é” 4 ãýäýãò íü “òèéì,

á¿ðýí õýìæýýãýýð”- Òºñâèéí áýëòãýë àæèë

- Áàðàà, ¿éë÷èëãýý õóäàëäàí àâàõ

- Òºñâèéí ã¿éöýòãýë

- Æèëèéí ýöñèéí ñàíõ¿¿ãèéí

òàéëàí

Áîäèò ñàí òºëºâëºñíººñ áàãà

õýìæýýãýýð ýñâýë èõ õýìæýýãýýð

ÿëãààòàé þó?

1-áàãà õýìæýý

4- èõ õýìæýý

Çàðèì õ¿ì¿¿ñ ìýðãýøñýí áîëîâñîí

õ¿÷èí Êàðèáûí îðíîîñ, ÀÍÓ,

ÈÁÍÂÓ, Êàíàä çýðýã îðîíä

öàãàà÷ëàí òºðèéí àëáàíû

ìýðãýæëèéí ÷àäâàðëàã õ¿íèé

íººöèéã õîìñäóóëæ áàéíà ãýæ

¿çäýã, òàíàé áàéãóóëàãûí õóâüä ýíý

àëü õèð õ¿íä àñóóäàë ãýæ òà ¿çäýã

âý?

1. Ìàø õ¿íä

2. Õ¿íä

3. Òèéì ÷ õ¿íä áèø

4. Õ¿íä áèø

Òàíàé áàéãóóëëàãûí ñàéí àæèëòàé

õýäýí õ¿í øàãíàë óðàìøèëä

õàìðàãäààã¿é âý?

- Îëîí õ¿í

- Çàðèì íýã õ¿ì¿¿ñ

- Öººõºí

- Áàéõã¿é

5. Àðãà ç¿é

ÄÁÍÒÕ-èéí ñóäàëãàà òºðèéí

àæèëòàí, àëáàí õààã÷äûã ñóäëàíà.

Ñóäàëãàà àëáàí õààã÷äûí

õîîðîíäûí ÿëãàà, òóõàéí îðíû

îíöëîã íºõöëèéã òóñãàíà. Áîëèâè

óëñûí æèøýýí äýýð òºâ óäèðäëàãà,

òºâëºðñºí áóñ óäèðäëàãàòàé

áàéãóóëëàãóóä, á¿ñ íóòãèéí çàñàã

çàõèðãààíû àæèëòíóóäûã

ñóäàëãààíä õàìðóóëñàí.

Ñóäàëãààãààð òºðèéí àëáàí

õààã÷èä çºâëºõ¿¿äèéí õîîðîíä

ÿëãààòàé áîëîõ íü òîãòîîãäñîí.

Áàíãëàäåø óëñàä õèéñýí ñóäàëãàà

ÿàìä, áèå äààñàí êîðïîðàöèéí

àæèëòàí, ä¿¿ðãèéí àæèëòíóóäûí

õîîðîíäûí ÿëãààã ãàðãàæ èðñýí.

Äîðíîä Êàðèáûí îðíóóäàä

ìåíåæåð, äóíä ò¿âøíèé àëáàí

õààã÷, æèðèéí àëáàí õààã÷äûí

òóõàé ººð ººð îéëãîëò ãàð÷ áàéõ

æèøýýòýé. Ôîêóñ ãðóïï àñóóëò

õàðèóëòûí õóóäñûã óðüä÷èëæ ñàéí

òóðøèæ ¿çýõ õýðýãòýé. Õàðèóëòûã

òîîí õýëáýðò îðóóëæ ºãâºë øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëò òóñ á¿ðèéí ýöñèéí îíîîã

ãàðãàõàä õÿëáàð áîëíî.




Äàâóó òàë- Òºðèéí àëáàí õààã÷äûí

ñóäàëãàà òºðèéí ñàëáàðûí

á¿òýö, ¿éë àæèëëàãààã øàëãàõ

òýðã¿¿í òóðøëàãà çàãâàð áîëäîã

- ªðãºí áààç ñóóðü íü çàðèì

óäèðäàìæ, á¿òöèéã áèé áîëãîõ

¿¿äíýýñ òîõèðãîî õèéõ áîëîìæ

îëãîíî.

- Óäèðäàìæèä áàéõã¿é ÷ ÿäóóðàë,

æåíäåðèéí ìýäðýìæòýé áîëãîæ

òîõèðãîî õèéæ áîëíî.

Ñóë òàë:- Ñóäàëãààíû äèçàéíòàé

òàíèëöààã¿é òîìîîõîí

õýðýãæ¿¿ëýã÷äèéí õóâüä

õàíãàëòòàé óäèðäàìæ,

çààâàð÷èëãàà áàéõã¿é.

Àðãà÷èëàë èæ á¿ðýí õýäèé ÷

õýðýãëýõýä ò¿âýãòýé.

- Áîäèò áóñ ìýäýýëýë îðæ

áîëçîøã¿é. ßëàíãóÿà àâèëãà ¸ñ

ñóðòàõóóí, çàí òºëºâ, áàéäàë

çýðýãòýé õîëáîîòîé.

- 2001 îíîîñ àøèãëàæ, øèíý÷èëæ

áàéãààã¿é.

- Çîõèöîõ ÷àäâàð òààðóó.

7. Ìýäýýëýë îëæ àâàõ ýõ ñóðâàëæhttp://go.worldbank.org/7E2U3B2VC0

http://www1.worldbank.org/

publicsector/civilservice/wps2427.pdf.

10. Õàðèóöëàãûí òîãòîëöîî, èë

òîä áàéäëààð óëñ îðíûã ¿íýëýõ

(ÊÎÍÒÀÊÒ),

Í¯Á-ûí Õºãæëèéí Õºòºëáºð

(Í¯ÁÕÕ) áîëîâñðóóëñàí.


Îëîí óëñûí õàíäèâëàã÷äûí

íèéãýìëýãèéí äóíä á¿õ çàñàãëàëûí

ä¿ð çóðãèéã ¿íýëæ ãàðãàõ, òóõàéí

îðíû ñàíõ¿¿ãèéí á¿òöèéã ¿íýëýõ

èæ á¿ðýí ¿íýëãýýíèé àðãà÷ëàë

áîëîâñðóóëàõ øààðäëàãà ãàðñàí.

Èéíõ¿¿ Í¯ÁÕÕ ýíý ãàðûí àâëàãûã

2001 îíä õýâë¿¿ëñýí. ¯¿íèéã Í¯Á-

ûí á¿òöèéí áàéãóóëëàãóóä Äýëõèéí

áàíêòàé õàìòðàí áîëîâñðóóëñàí.

Ýíý íü òýðã¿¿í òóðøëàãà,

òóðøèëòàä ò¿øèãëýñýí ñàíàë

àñóóëãààð äàìæóóëàí îëîí íèéòèéí

ñàíàà áîäëûã òîäîðõîéëäîã

õ¿÷èðõýã, èæ á¿ðýí ¿íýëãýýíèé àðãà

õýðýãñýë áîëñîí.

2. Çîðèëãî

Òºðèéí óäèðäëàãà, àâëèãàòàé

òýìöýõ ñèñòåìèéã ¿íýëýõ ººðèéí

¿íýëãýý õèéõýä òóñàëíà.


ÊÎÍÒÀÊÒ óëñûí ñàëáàðûí

ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãûã ¿íýëæ

ä¿ãíýäýã. Ýíý íü óëñ îðíûõîî

ñàíõ¿¿ãèéí õàðèóöëàãûí

òîãòîëöîîíû äàâóó áà ñóë òàëóóä,

õýðýãöýý øààðäëàãà, òýðã¿¿ëýõ

àñóóäàë, øóäàðãà áàéäàë çýðãèéã

¿íýëäýã.

4. Áîëîâñðóóëæ, öóãëóóëñàí

ìýäýýëýë

ÊÎÍÒÀÊÒ äàðààõ ñàëáàðò

ñàíõ¿¿ãèéí õàðèóöëàãûí

òîãòîëöîîã ñàéæðóóëàõ ººðèéí

¿íýëãýý ÿâóóëàõàä çîðèóëñàí ñàíàë



àñóóëãûí õ¿ñíýãòýýð õàíãàäàã.

¯¿íä:

- Íÿ-áî á¿ðòãýëèéí äýä á¿òýö

- Ìýäýýëëèéí ìåíåæìåíò

- Òºñºâ, çàðëàãà

- Äîòîîä õÿíàëò, äîòîîä àóäèò

- Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí, ìýäýý

- Õºíäëºíãèéí àóäèò

- Îðëîãî á¿ðäýëò

- ªðèéí óäèðäëàãà

- Ãàäààäûí çýýë, òóñëàìæ,

òºñëèéí ìåíåæìåíò

- Õóäàëäàí àâàëò áîëîí

õºðºíãèéí ìåíåæìåíò

- Àâëèãûã õÿíàõ, ò¿¿íýýñ

óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àñóóäëûã

ñàéæðóóëàõ

- Óëñûí õýâøëèéí áýëýí

ìºíãºíèé ìåíåæìåíò

Ñàíàë àñóóëãûí õóóäàñíû çàðèì

àñóóëòûí æèøýý:

- Óëñûí õýâøëèéí íÿ-áî á¿ðòãýë,

àóäèòàä çîðèóëñàí õóóëü ç¿éí

öîãö ¿íäýñ áèé þó?

- Æèøýý íü: ¿íäñýí õóóëü,

ñàíõ¿¿ãèéí õóóëü (ñàíõ¿¿ãèéí

óäèðäëàãà, àóäèòûí õóóëü),

òºðèéí ñàíãèéí òóõàé, îðîí

íóòãèéí áàéãóóëëàãûí òóõàé

õóóëü òîãòîîìæ, Çàñãèéí ãàçðûí

ºðèéí òóõàé õóóëü ã.ì. áîëîâñðîë,

ýð¿¿ë ìýíä, ìýäýýëëèéí

òåõíîëîãè çýðýã ãîë ñàëáàðûí

ñàíõ¿¿ãèéí ä¿ðýì æóðàì

íèéãìèéí ñàëáàðò õèð òºñºâ

õóâààðèëàãääàã òóõàé?

- Äîòîîä õÿíàëòûã ñàéæðóóëàõ

çîõèñòîé áîäëîãî, ýðõ ç¿éí îð÷èí

- Îðëîãî á¿ðä¿¿ëýõ ÷èã ¿¿ðýã á¿õèé

áàéãóóëëàãûí ¿¿ðýã, õóóëü

òîãòîîìæèíä õàðèóöëàãà,

îðëîãûí òóõàé àëü õèð îíîâ÷òîé

áºãººä òîäîðõîé òóñãàñàí áý?

5. Àðãà ç¿é

ÊÎÍÒÀÊÒ ñàíàë àñóóëãûí õóóäàñ

á¿õèé óäèðäàìæààñ á¿ðäýíý.

¯¿íèéã çàñãèéí ãàçðóóä îíöãîé

íºõöºëä àøèãëàõ çîðèëãîîð

áîëîâñðóóëñàí áºãººä àëü íýã

õºòºëáºðèéí á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã

áîëîõã¿é. Ñàíàë àñóóëãûí õóóäñûã

¿íýëýõ çààâàð áàéääàãã¿é.


Äàâóó òàë- Ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãûã ¿íýëýõ

ºðãºí õ¿ðýýòýé ñàéòàð ñóäëàãäñàí

øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòòýé

- Õýðýãöýýíèé äàãóó àøèãëàæ

áîëîõ ãàðûí àâëàãà õýëáýðýýð

õèéãäñýí

Ñóë òàë- ¯ð ä¿íòýé àøèãëàõûí òóëä

íèëýýä òîõèðóóëãà õèéõ

øààðäëàãàòàé.

- Îëîí àñóóëò áîäèò áàéäëûã

õàíãàõûí òóëä ñóáüåêòèâ

ä¿ãíýëò õèéõèéã øààðäàíà.

- ßäóóðëûã áóóðóóëàõ, æåíäåðèéí

ìýäðýìæèéã áàãà çýðýã

õàìààðñàí.

7. Ìýäýýëýë îëæ àâàõ ñóðâàëæhttp://www.undp.org/governance/docs/

AC_guides_contact.htm.

http://www.undp.org/governance/docs/

AC_Guides_CONTACT2001.pdf



11. Åâðîïûí Õîëáîîíû Òºðèéí

àëáàíû õ¿íèé íººöèéí

óäèðäëàãûí ¿íýëãýýíèé ìàòðèêñ

(ÒÀÕÍÓ¯Ì), Äýëõèéí áàíê

áîëîâñðóóëñàí


Ýíý òàéëàí ñóäàëãàà áîë Äýëõèéí

áàíêíû çýýëäýã÷ áîëîõîä Åâðîïûí

Õîëáîî, Òºâ áîëîí Ç¿¿í Åâðîïûí

îðíóóäàä ¿ç¿¿ëñýí íºëººëëèéã

ñóäëàõ ¿¿äíýýñ Äýëõèéí áàíêíààñ

àâ÷ õýðãýæ¿¿ëñýí á¿ñ íóòãèéí

ñàíàà÷ëàãûí á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã þì.

Òàéëàí Ýñòîíè, Óíãàð, ×åõ óëñàä

õèéñýí ñóäàëãààíû ä¿íã òóñãàñàí.

Îëîí óëñûí òýðã¿¿í òóðøëàãûã

àøèãëàí áàéãóóëëàãûí

øèíý÷ëýëèéã ºâºðìºö áàéäëààð

¿íýëýõ ¿íýëãýýíèé ìàòðèêñèéí

àðãûã áîëîâñðóóëñàí.

Ñóäàëãàà Åâðîïûí õîëáîîíä ýëñýí

îðîõ îäîîãèéí çàñàã çàõèðãààíû

÷àäàâõè, òºñëèéí øààðäëàãûã

¿íýëýýä îð÷èí ¿åèéí ºðñºëäºõ¿éö

òºðèéí çàõèðãààíû ÷àäàâõèéã

äýëõèéí õýìæýýíä ¿íýëñýí.

Ñòàíäàðò õýì õýìæýýã ÝÇÕÀÕÁ-ûí

îðíóóäûí òºðèéí çàõèðãààíû

øèíæýý÷èä õýëýëöýæ òóðøèñàí.

Òàéëàí ñóäàëãààã 2000 îíä

õýâë¿¿ëñýí.

2. Çîðèëãî

ÅÕ-íä ýëñýí îðîõ, äýëõèéí

õýìæýýíä ºðñºëäºõ ÷àäâàðòàé

áàéõûí òóëä çàñàã çàõèðãààíû

÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ çîðèëãî á¿õèé

îðíóóäàä òóñëàõ


Ìàòðèêñ òºðèéí àëáàíû óäèðäëàãà,

áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ ñèñòåìèéã

¿íýëäýã. ÅÕ-íä íýð äýâøèã÷ îðíû

çàñãèéí ãàçàð, òºðèéí ñàëáàðûí

çîðèëãûã òîäîðõîéëîõîä òóñëàõ

çîðèóëàëòààð áîëîâñðóóëñàí.

4. Áîëîâñðóóëæ, öóãëóóëñàí

ìýäýýëýë

Ìàòðèêñûã õºãæèëòýé îðíû

òýðã¿¿íèé òºðèéí çàõèðãààòàé

õàìòðàí çîõèîñîí òóñãàé çîðèëãî,

õýìæýýñýýð àíãèëñàí çàñàã

çàõèðãààíû ãóðâàí ñàëáàð àñóóäàëä

õóâààæ ¿çäýã.

Òºðèéí àëáàíû õ¿íèé íººöèéíóäèðäëàãà- Õóóëü ç¿éí áîëîí ¸ñ ñóðòàõóóíû

òîãòîëöîî

- Áàéãóóëëàãûí òîãòîëöîî

- Õºäºëìºð ýðõëýëò, öàëèí õºëñíèé

áîäëîãî, ìåíåæìåíò

- Õ¿íèé íººöèéí ìåíåæìåíòèéí

áîäëîãî, àðãà òóðøëàãà

- Ñóðãàëò, ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ

- Ìåíåæìåíòèéí ñî¸ë, àðãà

òóðøëàãà

Áîäëîãî áîëîâñðóóëàëò áàçîõèöóóëàëò

- Áàéãóóëëàãûí áîäëîãî

çîõèöóóëàëò

- Áîäëîãûí ÿâö, æóðàì

- Õ¿íèé íººöèéí ÷àäàâõè

ÅÕ-ä ýëñýí îðîõ ìåíåæìåíò- ÅÕ-ä ýëñýí îðîõ ñòðàòåãè

- Áàéãóóëëàãûí çîõèöóóëàëò

- Ìåíåæìåíòèéí ¿éë àæèëëàãàà,

æóðàì

- Õ¿íèé íººöòýé õîëáîîòîé

àñóóäëóóä

Äýýð äóðäñàí ñàëáàð òóñ á¿ðä

òýðã¿¿í òóðøëàãà, ã¿éöýòãýëèéí

øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò, õàðüöóóëñàí



ìýäýýëýë, áóñàä ñàéí øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëòèéã òóñãàñàí

5. Àðãà ç¿é

Ìàòðèêñ õºíäëºíãèéí áîëîí

ººðèéí ¿íýëãýýíä õýðýãëýõýä

çîðèóëàãäñàí. Òóõàéí îðíû

¿íýëãýýã ã¿éöýòãýæ ä¿ãíýõäýý

ìàòðèêñèéí øàëãóóð á¿ðèéã àâ÷

¿çíý. Äýëõèéí áàíêíû àæèëòàí,

òóõàéí îðíû àëáàíû õ¿ì¿¿ñ áèå

äààæ áóþó õàìòðàí íýã áàã áîëîí

àæèë ¿¿ðãèéã ¿íýëíý. Øàëãóóð òóñ

á¿ðèéã 1-5 áàëëààð ä¿ãíýíý. Òóõàéí

àæèëààãààíä øààðäëàãàòàé

òàéëáàð áè÷èõ, òîîí ä¿ãíýëò ãàðãàõ

çýðãèéã õèéæ ã¿éöýòãýñýí áàéíà.


Äàâóó òàë- Òºðèéí ¿éë÷èãýýíèé ¿íýëãýý õèéõ

çîðèóëàëòààð ìàø ñàéí ñóäëàãäñàí,

ºðãºí õ¿ðýýíä àøèãëàæ áîëîõ

áîëîâ÷ çºâõºí ÅÕ-íä ýëñýí îðîõ

óëñàä õýðýãëýíý.

Ñóë òàë- Åâðîïûí îðíóóäàä çîðèóëæ

áîëîâñðóóëñàí, ñàéæðóóëààã¿é,

õÿíàæ çàñàõ øààðëàãàòàé.

- Åâðîïûí îðíóóäûí óëàìæëàëò

õóóëü òîãòîîìæèíä îíöëîí

àíõààðñàí

- Ìàòðèêñ íü ÿäóóðàë, æåíäåðèéí

àñóóäëûã õàìðààã¿é

7. Ìýäýýëýë îëæ àâàõ ñóðâàëæ

Òàéëàí ìýäýýã äàðààõ

âåáñàéòíààñ îëæ àâàõ áîëîìæòîé

http://www-wds.worldbank.org

12. Õÿíàëò, ìåíåæìåíòèéí ñóóðü

¿ç¿¿ëýëò. ÝÇÕÀÕÁ, ÅÕ-íû

õàìòàðñàí ñàíàà÷ëàãààð SIGMA


1.Òàíèëöóóëãà

Õÿíàëò, ìåíåæìåíòèéí ñóóðü

¿ç¿¿ëýëò ¿íýëãýýíèé àðãà

õýðýãñýëèéã Åâðîïûí Õîðîîíû

çàõèàëãààð òóñ Õîðîîíû óäèðäëàãà,

Åâðîïûí Àóäèòûí ø¿¿õòýé

õàìòðàí SIGMA áîëîâñðóóëñàí.

ÅÕ-íû øèíýýð ãàð÷ áàéãàà õóóëü

òîãòîîìæèä íèéö¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ

áàéíãà çàñàæ ñàéæðóóëàõ

øààðäëãàòàé áàéâ. Ãýâ÷ øèíý ñóóðü

ìýäýýëýë 1999 îíîîñ õîéø

õýâëýãäýæ ãàðààã¿é. Ñóóðü

¿ç¿¿ëýëò¿¿ä, ò¿¿íòýé õîëáîîòîé

àæèë ÅÕ-íû öàð õ¿ðýýã òýëýõ õ¿÷èí

÷àðìàéëòàíä èõýýõýí õóâü íýìýð

îðóóëñàí.

2. Çîðèëãî

Åâðîïûí Õîðîî íü ÅÕ-íû õ¿ðýýã

òýëýõýä ìýäýãäýõ¿éö õóâü íýìýð

îðóóëäàã ìåíåæìåíò, õÿíàëòûí òºâ

ñèñòåìèéã ¿íýëýõ ¿íýëãýýíèé ñóóðü

¿íäýñ áîëîõ çîðèëãîòîé.


Ñóóðü ¿ç¿¿ëýëò íü òºðèéí àëáàíû

ìåíåæìåíò, óëñûí ñàëáàðûí

ñàíõ¿¿ãèéí ìåíåæìåíò, áîäëîãî

áîëîâñðóóëàõ ñèñòåìèéã ¿íýëäýã.

4.Áîëîâñðóóëæ, öóãëóóëñàí

ìýäýýëýë

Õÿíàëò, ìåíåæìåíòèéí ñèñòåìèéí

ñóóðü ¿ç¿¿ëýëòèéã äîð æàãñààâ.

¯¿íä:

- Òºðèéí ñàëáàðûí ñàíõ¿¿ãèéí

õÿíàëò òàâèõ ñóóðü ¿ç¿¿ëýëò



- Òºðèéí áàðàà õóäàëäàí àâàõ


¿ç¿¿ëýëò

- Òºðèéí çàðëàãûí


¿ç¿¿ëýëò

- Òºðèéí ñàëáàðûí ãàäíà

àóäèòûí ñóóðü ¿ç¿¿ëýëò

- Òºðèéí àëáàíû ñóóðü ¿ç¿¿ëýëò

- Áîäëîãî áîëîâñðóóëàëò,

çîõèöóóëàëòûí ìåõàíèçìûí ñóóðü

¿ç¿¿ëýëò

Ýäãýýð íü àãóóëãûíõàà òºðºë,

õýëáýðèéí õóâüä îëîí òîîíû

àñóóëòààñ õ¿¿ðíýñýí õýëáýðò

øèëæñýí áàéíà. Òóõàéëáàë, ýðõ

ìýäýë, ÷àäâàðëàã, ¿ð ºãººæòýé

òºâëºðñºí çàñàã çàõèðãàà íü

äàðààõ ç¿éëñèéã õàíãàõ ó÷èðòàé.

¯¿íä:

- Çîõèöóóëàëò õèéõ

- Øèéäâýð ãàðãàõ öºì õýñýãò

çîõèõ ëîãèê äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ

- Øèéäâýðèéã òýìäýãëýí àâ÷ ¿ð

ä¿í òîîöîæ áàéõ

- Øèéäâýðèéí õýðýãæèëòèéã

õÿíàæ áàéõ

Òºðèéí áàðàà õóäàëäàí àâàõ

áîäëîãî áîëîâñðóóëæ, õýðýãæ¿¿ëýõ

÷èã ¿¿ðýã á¿õèé Òºðèéí

õàíãàìæèéí ãàçàð áàéãóóëàõ ýðõ

ç¿éí ¿íäýñ ñóóðü áîëäîã. Ýíý ãàçàð

àëü íýã ÿàìíû õàðüÿà, Åðºíõèé ñàéä

ýñâýë ñàéä íàðûí çºâëºë,

ïàðëàìåíòûí óäèðäëàãàí äîð

àæèëëàíà.

Òºñºâ, íÿ-áî á¿ðòãýëèéí

áàéãóóëëàãà áîäëîãûí øèíæèëãýý

õèéæ, õàðèóöëàãà òîîöîæ áàéäàã

ýíãèéí àíãèëàëä áàéõ ¸ñòîé.

Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí öàã ¿åý îëñîí,

íàéäâàðòàé, èæ á¿ðýí áàéõ

øààðäëàãàòàé. Õºðºíãº ìºíãº

çàðöóóëàõ áîäëîãûí ÷àíàð, ¿ð

àøãèéã ¿íýëäýã äýã æóðìûã òîãòîîõ

íü ÷óõàë áàéíà.

5. Àðãà ç¿é

Ñóóðü ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä íü ¿íýëãýýíèé

àðãà õýðýãñýë þì. Ýíý íü ñàíàë

àñóóëãà ýñâýë õ¿¿ðíýñýí õýëáýðýýð

áàéæ áîëíî. Òàéëàíã õ¿¿ðíýñýí

õýëáýðýýð ãàðãàæ àøèãëàäàã.

SIGMA-ãèéí àæèëòíóóä çàñãèéí

ãàçðûí áàéãóóëëàãààñ ÿðèëöëàãà

àâàõ, ÅÕ áîëîí áóñàä

õàíäèâëàã÷ààñ îëæ àâñàí ìýäýýëýë,

ãàäààä äîòîîäûí øèíæýý÷äèéí

õèéñýí ä¿í øèíæèëãýý, ÝÇÕÀÕÁ-

ûí áóñàä ñàëáàðò õóðèìòëóóëñàí

òóðøëàãà äýýð òóëãóóðëàí ¿íýëãýý

õèéäýã.


Äàâóó òàë- Ìýðãýæèëòí¿¿äèéí àøèãëàäàã

õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí ñòàíäàðò

-Ìýðãýæëèéí õ¿ì¿¿ñ

áîëîâñðóóëñàí, òºðèéí

çàõèðãààíû øèíý÷ëýëèéí

àñóóäëààð ºðãºí öàð õ¿ðýýòýé

òàéëáàð ãàðãàæ ºãäºã

- Òºðèéí ñàëáàðûã ¿íýëæ ä¿ãíýõ

íàðèéí ÷àíä ñòàíäàðò

òîãòîîñîí

- Íºõöºë áàéäëààñ õàìààðàí

ìîäóëèàð äèçàéíûã óÿí õàòàí

áàéäëààð õýðýãëýæ áîëíî.

Ñóë òàë- Çºâõºí ÅÕ-íû ãèø¿¿í îðíóóäûí

ä¿ðýì òîãòîîìæ, òýðã¿¿í

òóðøëàãà äýýð ò¿øýãëýí

ãàðãàñàí òóë áóñàä ãàçàð

õýðýãëýõýä òîõèðóóëãà õèéõ

øààðäëàãàòàé.



- Çàðèì ¿ç¿¿ëýëò ñóáúåêòèâ ó÷ðààñ

çààâàð, óäèðäàìæã¿é ¿íýëãýý

õèéõýä õ¿íäðýëòýé.

- Ýõíèé ¿åä øèíæýý÷äýýð

õýðýãæ¿¿ëýõýýñ çàñãèéí ãàçàð

çàéëñõèéõ íü ç¿éòýé

- Îðîëöîîíû àðãà áàéõã¿é


Òàéëàí ìýäýýã äàðààõ âåáñàéòíààñ

îëæ àâàõ áîëîìæòîé

http://www.oecd.org/dataoecd/57/32/

35007180.pdf

13. Õ¿íèé íººöèéí ººðèéí

¿íýëãýýíèé ãàðûí àâëàãà,

(ÕÍª¯ÃÀ), Òåõàñ ìóæ óëñàä



Àíõ 1998 îíä áîëîâñðóóëñàí. Õ¿íèéíººöèéí ººðèéí ¿íýëãýýíèé ãàðûíàâëàãà–ûí ñ¿¿ë÷èéí õóâèëáàðûã

Òåõàñ ìóæ óëñûí àóäèòûí

ìýðãýæèëòí¿¿ä áîëîâñðóóëñàí.

Àðãà÷èëëûã õ¿íèé íººöèéí

øàëãóóð, ìóæ, õîëáîîíû óëñûí

ä¿ðýì, áèçíåñèéí àðãà òóðøëàãûí

òàëààðõ ìýäýý, ìýäýýëëèéã

öóãëóóëàí, ä¿í øèíæèëãýý õèéæ

áîëîâñðóóëñàí. ¯¿íèéã Òåõàñ ìóæ

óëñûí èõ, äýýä ñóðãóóëèóä,

áàéãóóëëàãóóäàä çîðèóëàí õèéñýí.

2. Çîðèëãî


õÿíàëòûí ¿ð àøãèéí ¿íýëãýýíä

áàéãóóëëàãà, èõ äýýä ñóðãóóëüä

àëáàí ¸ñíû ãàðûí àâëàãà áîëãîí

ãàðãàñàí. Àæèë ñàéæðóóëàõàä

÷óõàë ãàðûí àâëàãà áîëñîí.


Õ¿íèé íººöèéí ººðèéí ¿íýëãýýíèé

ãàðûí àâëàãà òºðèéí àëáàíû

óäèðäëàãûã ¿íýëäýã. Òåõàñ ìóæ

óëñûí èõ, äýýä ñóðãóóëüä

áàéãóóëëàãûí õ¿íèé íººöèéí

óäèðäëàãûí äàâóó áîëîí ñóë òàëûã

òîäîðõîéëîõîä àøèãëàäàã.

4. Áîëîâñðóóëæ öóãëóóëñàí

ìýäýýëýë


ãàðûí àâëàãà íü òóñ á¿ð ñàíàë

àñóóëãûí õóóäàñòàé ººðèéí

¿íýëãýýíèé 6 çàãâàðò õóâààãääàã.

¯¿íä:

- Õ¿íèé íººöèéí óäèðäëàãûí

àðãà òóðøëàãà

- Àæèëä ñîíãîí øàëãàðóóëæ àâàõ

- Ñóðãàëò, ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýëò

-Íºõºí òºëáºð, öàëèí õºëñ,

óðàìøëóóëàë

- Àæèëòíû õàðüöààíû ñî¸ë

- Õºäºëìºð õàìãààëàë, ýð¿¿ë

ìýíä, àþóëã¿é àæèëëàãàà

Àñóóëòûí æèøýý:- Òàíàé áàéãóóëëàãàä àæèëòàí

ººð õýëòýñ, ñàëáàðò øèëæèí

àæèëëàõ ýñâýë äàðãà íü ººð

òèéø ÿâñàí áîë òýäãýýðèéã

çîõèöóóëäàã æóðàì, áîäëîãî

áèé þó? Õàðèóëò:

- òèéì- Òèéì , òºñºë ÿâàãäàæ áàéãàà- ¯ã¿é

- Òàíàé áàéãóóëëàãà àæèëëàæ

áàéãàà ýìýãòýé÷¿¿ä, öººíõ

¿íäýñòýí ÿñòíû òîîã ÿìàð

õóãàöààíä ìýäýýëäýã âý?

- Æèë á¿ðèéí 7 äàõü àæëûíºäðººñ õîéøã¿é



- Ñàíõ¿¿ãèéí æèë äóóñàõààñ 60ºäðèéí äîòîð

- Ñàíõ¿¿ãèéí æèë äóóñàõààñºìíº

- Õ¿ñýëò ãàðãàñíû äàãóó- Õýçýý ÷ ìýäýýëäýãã¿é

- Òàíàé áàéãóóëàãàä àæèëòàí

ýëñ¿¿ëýõ, ÷ºëºº ºãºõ, õàëàõàä

ìåíåæåð, äàðãà íàð õ¿íèé

íººöèéí àæèëòàí ýñâýë

äàðãàòàé çºâøèëöºõ ä¿ðýì

æóðàì áèé þó?

- Òèéì- ¯ã¿é

5. Àðãà ç¿é


ãàðûí àâëàãà íü ñàíàë àñóóëãûí

õýëáýðýýð õèéãäñýí áà îíëàéíààð

áºãëºæ, ¿íýëãýý àâ÷ áîëíî. Àñóóëò

á¿ðèéí îíîîã àâòîìàòààð òîîöîëîí

ãàðãàíà. Àñóóëòûã ¿íýë¿¿ëæ áóé

áàéãóóëëàãûí áàðèìò áè÷ãèéã

õÿíàæ ¿çñýíèé ¿íäñýí äýýð òóõàéí

áàéãóóëëàãûí õ¿íèé íººöèéí àðãà

òóðøëàãàä ò¿øèãëýí áîëîâñðóóëíà.

Àñóóëò õàðèóëòàä ººðèéí

áàéãóóëëàãûã ¿íýëýõ ñîíèðõîëòîé

ÿìàð ÷ õ¿í õàìðàãäàæ áîëíî. ¯ð

ä¿íã ä¿ãíýõýä òºâ áàéãóóëëàãà

îðîëöîõã¿é.


Äàâóó òàë- Õ¿íèé íººöèéí ñàíàë àñóóëãûã

îíëàéíààð òàâüñàí íü îëîí

íèéòýä èë òîä áàéíà. Òåõàñ ìóæ

óëñ, ÀÍÓ-ûí çàðèì õóóëèàñ

îðóóëñàí, èõýíõè àñóóëò

òîäîðõîé, îéëãîìæòîé.

- ßäóóðàë, æåíäåðòýé õîëáîîòîé

øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò îðñîí.

- Õÿçãààðëàãäìàë íººö õºðºíãº

øààðäàãääàã

Ñóë òàë- ªºðèéí ¿íýëãýý á¿õ íèéòýä

íýýëòòýé áàéãàà òóë ãóéâóóëñàí,

äºâèéëãºñºí ìýäýýëýë àãóóëæ

áîëíî.

- Îíîîã òîîöîí ãàðãàæ áàéãàà

àðãà÷èëàë îëîí íèéòýä èë òîä

- Àðãà÷èëàë íü òýðã¿¿í òóðøëàãà

äýýð ñóóðèëñàí ÷ øèíý ñàëáàðò

õýðýãëýõýä òîäîðõîé òîõèðóóëãà

õèéõ õýðýãòýé

- Àðãà òóðøëàãààñ èë¿¿ ä¿ðýì

æóðàì, òîãòîîëä ãîëëîí

àíõààðñàí àíõààðñàí.


http://www.hr.state.tx.us/apps/hrsag

14. Õ¿íèé íººöèéí óäèðäëàãà

(ÕÍÓ) ¿íýëýõ õýðýãñýë, “Ýð¿¿ë

ìýíäèéí óäèðäàõóéí óõààí”áîëîâñðóóëñàí.


Õ¿íèé íººöèéí óäèðäëàãûã ¿íýëýõ

õýðýãñëèéã “Ýð¿¿ë ìýíäèéí

óäèðëàãûí óõààí” õýìýýõ

áàéãóóëëàãà 1998 îíä ãýð á¿ë

òºëºâëºëòèéí óäèðäëàãûí õºãæèë

òºñëèéí õ¿ðýýíä áàéãóóëëàãûí

õºãæëèéí ñóóðü äýýð òóëãóóðëàí

áîëîâñðóóëñàí. Óãàíäà, Çàìáè,

Àëáàíè, Áîëèâè çýðýã îðíû ÒÁÁ

äýýð àíõ òóðøñàí.

2. Çîðèëãî

Áàéãóóëëàãûí õ¿íèé íººöèéí

óäèðäëàãà ÷àäàìæèéã

òîäîðõîéëäîã ¿íýëãýýíèé ãîë àðãà

õýðýãñýë þì. Ãàðñàí ¿ð ä¿íã

öààøäûí ñòðàòåãè, áîäëîãûã

ñàéæðóóëàõàä õýðýãëýæ áîëíî.





¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë íü òºðèéí

àëáàíû óäèðäëàãûã ¿íýëäýã. ÒÁÁ,

ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà õ¿íèé

íººöèéí óäèðäëàãûí ñòàòóñûã

¿íýëýõýä àøèãëàæ áîëíî.

Èíãýñíýýð öààøäûí ñòðàòåãè

áîäëîãîî áîëîâñðóóëàõàä òóñòàé.

4. Áîëîâñðóóëñàí ìýäýýëýë

Àðãà÷èëàëûã õ¿íèé íººöèéí

óäèðäëàãûí ñèñòåìèéí ãîë ÷èã

¿¿ðãèéí õ¿ðýýíä áîëîâñðóóëñàí.

¯¿íä :


÷àäàâõè


òºëºâëºëò

- Áîëîâñîí õ¿÷íèé áîäëîãî, àðãà

òóðøëàãà


ìýäýýëýë

- Ã¿éöýòãýëèéí ìåíåæìåíò, ñóðãàëò

Ýäãýýð çóðàã 4 ¿ç¿¿ëýëòèéí

øàòëàëààð ìàòðèêñ õýëáýðýýð

òîäîðõîéëñîí áàéäàã. Æèøýý íü,

õ¿íèé íººöèéí óäèðäëàãûí

÷àäâàðûã àâ÷ ¿çüå.

5. Àðãà ç¿é

ÕÍÓ-ûã ¿íýëýõ õýðýãñëèéã ñàíàë

àñóóëãà, àñóóëò õàðèóëò õýëáýðýýð

áîëîâñðóóëñàí áà æèøýýíä çààñàí

4 ¿å÷ëýëýýð õàðèóëò ºãºõ ̧ ñòîé. Ýíý

õýðýãñëèéã òóõàéí áàéãóóëëàãûí

õ¿íèé íººöèéí ìýäýýëýë, àæèë

¿¿ðãèéí õóâààðü, ñàíõ¿¿, öàëèí

õºëñíèé ìýäýýëýë, õîëáîãäîõ ä¿ðýì

æóðàì çýðýã áàðèìò áè÷ãèéã

áîëîâñðóóëàõòàé õàìò

ã¿éöýòãýõèéã çºâëºæ áàéíà. ÕÍÓ-

ûã ¿íýëýõ ýíý õýðýãñýëèéã

áàéãóóëëàãûí óäèðëàãà (ã¿éöýòãýõ

çàõèðàë) óäèðäàõ çºâëºëèéí áîëîí

áóñàä òºëººëºë/ ãàäíû çºâëºõòýé

õàìòðàí óäèðäàí õÿíàõ õýðýãòýé.

Çºâõºí äîòîîä óäèðäëàãà õÿíàæ áàñ

áîëíî. Á¿ãä õàìòðàí ÕÍÓ-ûí

á¿ðýëäýõ¿¿í á¿ðèéã çóðàãëàë,

á¿ä¿¿â÷ýýð ãàðãàí ¿íýëãýý ºã÷,

öààøèä ñàéæðóóëáàë çîõèõ

ñàëáàðûã òîäîðõîéëîí ò¿¿íèé

ìºðººð àâàõ àðãà õýìæýýíèé

òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëñàí.


Äàâóó òàë- Õýäèéãýýð ÒÁÁ, ýð¿¿ë ìýíäèéí

áàéãóóëëàãàä ãîëëîí àíõààðñàí

÷, õ¿íèé íººöèéí óäèðäëàãûí

¿íýëãýýíä ºðãºí õýðýãëýæ

áîëíî.

- Õàðèóëòûí òîäîðõîé ñîíãîëò íü

îíîî ºãºõ ñóáüåêòèâ òàëûã

áàãàñãàíà.

- Äýëãýðýíã¿é çààâðààð õàíãàñàí

íü õàðèóëòûí óòãûã îéëãîõîä

òóñòàé.


ХНУ, шинж байдлын хөгжлийн шат ХНУ-ын төсөв

Тухайн байгууллагад ХНУ эрхэлсэн ажилтнуудад зориулж хуваарилсан төсөв алга.

Тухайн байгууллагад ХНУ эрхэлсэн ажилтнуудад зориулж хуваарилсан төсөв бага зэрэг байна.

Тухайн байгууллагад ХНУ эрхэлсэн ажилтнуудад зориулж төсөв хуваарилсан, гэвч энэ нь байнгын найдвартай бус.

Тухайн байгууллагад ХНУ эрхэлсэн ажилтнуудад хуваарилсан төсөв найдвартай байнга хийгдэнэ. Жил бүр хянаж шалгаж хуваарилна.

ХНУ-ын албан хаагчид

ХНУ-ын ажил үүргийг хариуцах ажилтан байхгүй .

Байгууллагад ХНУ-ын ажил үүргийг хариуцсан ажилтан байгаа, гэвч тэдний ажлын туршлага хангалтгүй эсвэл өөр ажилүүрэг давхар гүйцэтгэдэг.

Тухай байгууллагад ХНУ-ын ажил үүргийг хариуцах туршлагатай мэргэжлийн ажилтан байгаа, гэвч

ердийн, ойр зуурын ажил төрөл гүйцэтгэдэг.

Байгууллагад ХНУ хариуцах туршлагатай, чадварлаг ажилтан бий, ажил үүргээ сайн гүйцэтгэж, байгууллагын урт хугацааны төлөвлөлтийн ажилд идэвхитэй оролцдог.



Ñóë òàë- Òóðøëàãààñ èë¿¿ ä¿ðýì æóðìûã

îíöãîéëîí àíõààðñàí

- ªºðèéí ¿íýëãýý, îëîí íèéòýä

íýýëòòýé îðõèñîí òóë ¿ð ä¿íã

ãóéâóóëæ áîëíî.

- ßäóóðàë, æåíäåðèéí àñóóäëûã

õàìðóóëààã¿é.


http://erc.msh.org/mainpage

15. Òºðèéí àëáàíû ñèñòåìèéã

¿íýëýõ àíàëèòèê òîãòîëöîî

(Ò¯Ñ¯ÀÒ). Àìåðèê äóíäûí

õºãæëèéí áàíê (ÀÄÕÁ)



Àìåðèêèéí äóíäûí õºãæëèéí áàíê

(ÀÄÕÁ)-íààñ áîëîâñðóóëñàí ýíýõ¿¿

Òºðèéí àëáàíû ñèñòåìèéã ¿íýëýõ

àíàëèòèê òîãòîëöîîíû àðãà÷èëëûã

ÀÄÕÁ-íû ¿éë àæèëëàãààíû

õ¿ðýýíèé îðíóóäûí ¿íäýñíèé

òºðèéí àëáàíû ñèñòåìèéã ¿íýëýõ

¿íäñýí ãàðûí àâëàãà áîëãîõ

çîðèëãîîð àøèãëàíà. Äýëõèéí

áàíê, ÝÇÕÀÕÁ áîëîí áóñàä òàéëàí

ñóäàëãààíä ò¿øèãëýñýí. Àíõ

ñóðãàëò, çºâëºëãºº ºãºõ ñàëáàðò

2002 îíä òóðøèæ áàéâ.

2. Çîðèëãî

¯íäýñíèé òºðèéí àëáàíû ñèñòåìä

ä¿í øèíæèëãýý õèéõ ¿¿ðãèéã

ã¿éöýòãýõ, ò¿¿íä çîðèóëæ àðãà ç¿éí

çààâàð÷èëãàà ºãºõ, ãàðûí àâëàãààð

õàíãàõ, ãàðñàí ä¿ãíýëòýíä

õàðüöóóëñàí ä¿í øèíæèëãýý,

îíîøëîãîî õèéõ ýíãèéí àðãà,

àðãà÷ëàëààð õàíãàõ, ÿíç á¿ðèéí

îðíû íºõöºë áàéäëûí òîäîðõîé

õ¿÷èí ç¿éëñèéã õàðüöóóëàõ áîëîìæ

îëãîäîã èíäåêñèéã àøèãëàí àðãà

ç¿éí õýìæèãäýõ¿¿íèé àðãà

õýðýãñëýýð õàíãàõ.


Òºðèéí àëáàíû óäèðäëàãûã

¿íýëäýã. Òºðèéí àëáàíû ñèñòåìèéã

ñóäëàæ, ä¿í øèíæèëãýý õèéäýã

õ¿ì¿¿ñò çîðèóëñàí. ßëàíãóÿà

ÀÄÕÁ-íû àæèëòíóóäàä

çîðèóëàãäñàí.


ìýäýýëýë

Òîãòîëöîî íü Õ¿íèé íººöèéí

óäèðäëàãûí ººð õîîðîíäîî

õîëáîîòîé 4 äýä ñèñòåìä õóâààäàã

áà ýäãýýð íü 3 áîñîî ò¿âøèíä

áàéðëàäàã.

- Äýýä ò¿âøèíä õ¿íèé íººöèéí

òºëºâëºëò îðíî. Ýíý íü ÕÍÓ-ûí

íýãäìýë ñèñòåìä îðäîã ç¿éëýýñ

á¿ðäýæ, õîëáîãäîõ á¿õ äýä

ñèñòåìèéí áîäëîãûã òîäîðõîéëîõ

áîëîìæ îëãîíî.

- Äóíä ò¿âøèíä õýâòýý õýìæýýñýýð

çîõèîí áàéãóóëñàí 5 äýä ñèñòåì

áàéäàã.

- Àæëûí õýñýã àæèë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýæ

áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéí øèíæ òºðõ,

ã¿éöýòãýõ ¿¿ðãèéí àãóóëãûã

òîìü¸îëæ ºãíº.

- Àæèë ýðõëýëòèéí ìåíåæìåíò

àæèëä àâàõ, øèëæèëò õºäºëãººí,

àæëààñ ãàðàõ çýðãèéã õàìàðíà.

-¯ð ä¿íã òîîöîõ ìåíåæìåíò

àæèëòíû õóâü íýìðèéã ¿íýëæ,

óðàìøóóëàí òºëºâëºæ áàéäàã.

- Íºõºí òºëáºðèéí ìåíåæìåíò íü

òºëáºð õºëñ õàðèóöíà.

- Õºãæëèéí ìåíåæìåíò õóâü õ¿ì¿¿ñ,

õýñãèéí ñóðãàëò, ìýðãýæèë

äýýøë¿¿ëýõèéã õàðèóöíà.

- Äîîä ò¿âøèíä õ¿íèé íººö,

íèéãìèéí õàðèëöààíû

ìåíåæìåíò áóñàä á¿õ äýä



ñèñòåìòýé õîëáîãäîíî. 7 äýä

ñèñòåì íü îëîí òîîíû ä¿ãíýæ

öýãíýõ îíîîã àãóóëæ áàéäàã. 1-5

áàëëààð ä¿ãíýíý. Çàðèì íýã

æèøýý äóðäúÿ:

- Õ¿íèé íººöèéí òºëºâëºëòèéí

õÿíàëò áîëîâñîí õ¿÷íèé àðãà

òóðøëàãûã òóõàéí áàéãóóëëàãûí

ñòðàòåãè áîäëîãîòîé óÿí õàòàí

çîõèöóóëàõ áîëîìæ îëãîíî.

- Àæëûí ¿¿ðãèéí õóâààðèéã

íàðèéí õèéæ, ÷èã ¿¿ðýã

õàðèóöëàãûí á¿òöèéã òîäîðõîé

òàéëáàðëàñàí. Àæèëòàí á¿ð ÿìàð

àæèë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ, ÿàæ õóâü

íýìýð îðóóëàõ òàëààð ñàéí

ìýääýã.

- Ñîíãîí øàëãàðóóëàã÷èä ºíäºð

ìýðãýæëèéí, àæëûí òóðøëàãàòàé

áàéõ. ̄ ¿ðýã äààëãàâðàà áèåë¿¿ëýõ

áèå äààæ àæèëëàõ.

- Àëáàí õààã÷äûí àæèë ¿¿ðýã

ã¿éöýòãýõ ñòàíäàðò, õýì õýìæýýíä

íèéö¿¿ëýí áàéãóóëëàãà ¿íýëýõ.

- Öàëèí õºëñíèé ñ¿ëæýýã ÷àäâàðëàã

àæèëòíûã òîãòîîí áàðèõ

óðàìøóóëàëòàé, áîëîëöîîíû

áàéëãàõ.

Æåíäåðèéí ìýäðýìæòýé îíöãîé

áàëëààð ä¿ãíýõ ìåõàíèçì òºðèéí

àëáàíä àâàõàä õ¿éñ, ÿñ ¿íäýñ, ãàðàë,

¿¿ñýë, ¸ñ çàíøëààñ ¿ë õàìààðàí

àëàã÷èëàõ ¿çëèéã áàðèìòëàõã¿é

áàéõ.

5. Àðãà ç¿é

Òºðèéí àëáàíû ñèñòåìèéã ¿íýëýõ

àíàëèòèê òîãòîëöîî íü òàéëàí

ìýäýýëýë, á¿ðýëäýõ¿¿í õýñãèéí

òîäîðõîéëîëò, ¿íýëãýýíèé øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëòèéí æàãñààëò çýðãýýñ

á¿ðäýíý. Ýöñèéí òàéëàí ìýäýý

èíäåêñ, äýä èíäåêñèéí òîîí ä¿í,

÷àíàðûí øèíæèëãýýòýé õîñëóóëñàí

áàéõ ̧ ñòîé. Ä¿í øèíæèëãýý, àíàëèç

õèéñýí íºõöºë áàéäàëä àðãà÷ëàëûã

õýðýãæ¿¿ëýã÷ òóõàé á¿ð çîõèöóóëàõ

õýðýãòýé. Ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæèä

áàéãóóëëàãûí äîòîîä ñóäàëãàà,

ìýäýýëëèéí ñàí, ãàäíà äîòíû

ñóäàëãàà, õàðèëöàí ÿðèëöëàãûí

ä¿í, øèíæýý÷äèéí õýëýëö¿¿ëýã,

ñàíàë àãóóëãà çýðýã îðäîã.


Äàâóó òàë- Îëîí õýìæýýñ á¿õèé àðãà÷èëëûã

ºðãºí õýðýãëýäýã

- Áàéãóóëëàãûí îíîøèëãîî

õèéõýä òîõèðîìæòîé ìèêðî

àíàëèç

- Õºíäëºíãèéí áîëîí ººðèéí

¿íýëãýýíä òîõèðîìæòîé

Ñóë òàë- Àðãà÷èëëûã õýðýãëýõýä õÿëáàð

áóñ, íèëýýä ò¿âýãòýé

- Øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã òóñãàéëàí

òîäîðõîéëîîã¿é øóäàðãà

¿íýëãýý ãàðãàõàä øààðäëàãàòàé

íýìýëò áàðèìò áè÷èã

õàíãàëòòàé áóñ

- Æåíäåðèéí ìýäðýìæ áàãà,

ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ àñóóäàë

òóñãàãäààã¿é.

7. Ìýäýýëýë îëæ àâàõ ñóðâàëæhttp://www.iadb.org/

IDBDocs.cfm?docnum=626933



16. Òºñâèéã æåíäåðèéí

ìýäðýìæòýé áîëãîõóé:

Æåíäåðèéí ìýäðýìæòýé òºñâèéã

îéëãîõ, õýðýãæ¿¿ëýõýä çîðèóëñàí

ìýðãýæèëòíèé ãàðûí àâëàãà.

Õàìòûí íºõºðëºëèéí õýðýã ýðõëýõ

ãàçàð áîëîâñðóóëàâ.


1995 îíîîñ ýõëýí æåíäåðèéí

ìýäðýìæòýé òºñâèéí àñóóäàë õ¿÷òýé

òàâèãäàõ áîëñîí.

Ìýðãýæèëòí¿¿äèéí õóâüä

æåíäåðèéí ìýäðýìæòýé òºñâèéí

òàëààð ìýäýýëýë õîìñ áàéëàà. 2003

îíä ýíý ãàðûí àâëàãà õýâëýãäñýí.


õýðõýí áîëîâñðóóëæ, õýðýãæ¿¿ëýõ

òóõàéä ñóóðü ìýäëýã îëãîõ ¿¿äíýýñ

ýíý ãàðûí àâëàãà õèéãäñýí. Ýíý íü

æåíäýðèéí ìýäðýìæòýé òºñâèéí ä¿í

øèíæèëãýý àíàëèç äýýð ñóóðèëñàí

þì.

2. Çîðèëãî


îðîí íóòãèéí íºõöºëä òîõèðóóëàí

áîëîâñðóóëàõàä ìýðãýæèëòí¿¿äýä

òóñëàíà. Ìºí áàéãàà òºñâèéí

æåíäåðèéí õàìààðëûã ¿íýëýõýä

íýìýðòýé.


Àíàëèòèê òîãòîëöîî óëñûí


¿íýëäýã. ¯¿íèéã áîäëîãî

áîëîâñðóóëàã÷èä, ºìãººëºã÷èä

æåíäåðèéí àñóóäëààð àøèãëàæ

áîëíî.


ìýäýýëýë

Îäîîãèéí òºñâèéí øèíæèëãýý

õèéõýä çîðèóëàí 5 àðãà÷èëëûã

àíàëèòèê òîãòîëöîî àøèãëàäàã. Òóñ

á¿ðä íü åðºíõèé òîäîðõîéëîëò ºã÷,

¿íýëãýý õèéõ àðãûã ñàíàë áîëãîñîí.

Äîð 5 àðãà÷èëëûã äóðüäàâ:

1. Ýðýãòýé, ýìýãòýé, îõèä

õºâã¿¿äèéí íºõöºë áàéäëûí

ñóäàëãàà

2. Áîëäîãèéí æåíäåðèéí

õàìààðàëä çàäëàí øèíæèëãýý

õèéõ

3. Òºñâèéí õóâààðèëàëòûã

¿íýëýõ

4. Òºðèéí ¿éë÷èëãýýã õ¿ðãýõ

çàðäëûí õÿíàëò øèíæèëãýý

5. Õ¿ðýõ ¿ð ä¿íä ¿íýëãýý ºãºõ

5. Àðãà ç¿é

Õýðýãñëèéí òºðºë, àðãà÷ëàë,

ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ, ðåñïîíäåíò,

áîëîâñðóóëàõàä îðîëöîõ

îðîëöîîíû õóâüä àíàëèòèê

òîãòîëöîîíä òîäîðõîéëîëò ºãäºã

ãàðûí àâëàãà, òîäîðõîé àðãà ç¿é

òóñãàãäàãã¿é. Ìýäýýëëèéí ýõ

ñóðâàëæ ãýäýãò ¿íäýñíèé ñòàòèñòèê,

ºðõèéí ñóäàëãàà, îðîí íóòãèéí

áîëîí îëîí óëñûí ÒÁÁ, îëîí óëñûí

æåíäåðèéí ìýäýýëýë, ¿íäýñíèé

áîäëîãî òºëºâëºëò, ¿íäýñíèé

òºñâèéí ýìõòãýë çýðãèéã

õàìðóóëíà.


Äàâóó òàë- Àðâèí òóðøëàãàä ò¿øèãëýí

òºñâèéí æåíäåðèéí

ìýäðýìæèéã õàíãàõ òóõàé èæ

á¿ðýí øàëãàëò õèéñýí

- Óÿí õàòàí òîãòîëöîî þó õèéõ

¸ñòîé âý? ãýæ äàâòàëã¿é ººðèéí

çààâðààð õàíãàñíààð òóõàéí

îðîí íóòãèéí íºõöºëä

òîõèðóóëæ çîõèöóóëàõ áîëîìæ

îëãîäîã.



- ßäóóðàë, æåíäåðèéí ìýäðýìæèéí

òóõàé àñóóäëûã õàìàðñàí.

Ñóë òàë- Ýíý íü àðãà÷èëàë áèø ãàðûí

àâëàãà

- Àðãà÷èëàë æåíäåðèéí òºñºâòýé

òàíèë áóñ õýðýãæ¿¿ëýã÷äèéã

òóñãàé ìýäýýëëýýð õàíãàëòòàé

õàíãàæ ÷àäàõã¿é áàéæ áîëíî.

7. Ìýäýýëýë îëæ àâàõ ýõ ñóðâàëæhttp://www.thecommonwealth.org

www.gender-budgets.org

17. ¯íäýñíèé øóäàðãà áàéäëûí

òîãòîëöîî.

Òðàíñïàðýíñè Èíòåðíåéøíë


¯íäýñíèé øóäàðãà áàéäëûí ÷èã

õàíäëàãûã Òðàíñïàðýíñè

Èíòåðíýéøíë àâëèãàòàé òýìöýõ

àðãà÷èëàûí á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã

áîëãîí áîëîâñðóóëñàí.

Òðàíñïàðýíñè Èíòåðíýéøíë-ûí

íîì õýâëýëä àíõ òîäîðõîéëæ,

ñ¿¿ëäýý ºðãºæèí òýëæ ¯íäýñíèé

øóäàðãà áàéäëûí ñóäàëãààíû àðãà

õýëáýð áîëñîí. 2000 îíîîñ õîéø

¯íäýñíèé øóäàðãà áàéäëûí 70

ãàðóé ñóäàëãààã äýëõèé äàõèíàà

ÿâóóëñàí áàéíà. 2008 îíä óëñ îðíû

òóõàé òàéëàí ìýäýýëýëä íèéöýõ

õýìæýýíèé îíîîãîîð ¿íýëýõ øèíý

àðãûã íýâòð¿¿ëíý.

2. Çîðèëãî

¯íäýñíèé øóäàðãà áàéäëûí îíîë,

ïðàêòèêèéã ¿íýëíý. ¯íäýñíèé

øóäàðãà áàéäàë íèéãýìä øóäàðãà

¸ñ, èë òîä áàéäàë, õàðèóöëàãûí

òîãòîëöîîã áèé áîëãîõ ÷èã ¿¿ðýã

á¿õèé ãîë áàéãóóëëàãà,

èíñòèòóöèéã õàìàðäàã.


¯íäýñíèé øóäàðãà áàéäàë íü

òºðèéí àëáàíû óäèðäëàãà,

ìàíëàéëëûã ¿íýëäýã. ¯íäýñíèé

øóäàðãà áàéäëûí õàìðàõ ñýäâèéí

õ¿ðýý ºðãºí, ñî¸ëûí îëîí ÿíç

áàéäàë, áîäëîãûí íºõöºë áàéäàëä

ýíý àðãà÷èëëûã áîëîâñðóóëæ áîëíî.

Ìºí ¯íäýñíèé øóäàðãà áàéäëûã

îëîí àðãààð õýðýãëýæ áîëíî. Ýõýí

¿åäýý çàñãèéí ãàçðûã ººð÷ëºõèéã

õ¿ñýã÷èä, òºðèéí áóñ îðîëöîã÷äîä

òýäíèé ººð÷ëºí áàéãóóëàëòàä

äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ çîðèëãîîð

àøèãëàæ áàéâ.


ìýäýýëýë

¯íäýñíèé øóäàðãà áàéäàë íü

åðºíõèéäºº äàðààõ áàéãóóëëàãààñ

á¿ðäýíý. ¯¿íä: ã¿éöýòãýõ, õóóëü

òîãòîîõ áàéãóóëëàãà, óëñ òºðèéí

íàì, ñàíõ¿¿ãèéí õîðîî, äýýä

àóäèòûí èíñòèòóöè ø¿¿õèéí

áàéãóóëëàãà, òºðèéí ¿éë÷èëãýýíèé

áàéãóóëëàãà, ø¿¿õèéí øèéäâýð

ã¿éöýòãýõ áàéãóóëëàãà, òºðèéí

ãýðýý áàéãóóëàõ ñèñòåì,

Îìáóäñìàí, àâëèãàòàé òýìöýõ

çàñãèéí ãàçðûí áàéãóóëëàãà, õýâëýë

ìýäýýëýë, èðãýíèé íèéãýì,

áèçíåñèéí ñàëáàð, áóñ íóòàã, îðîí

íóòãèéí çàñàã çàõèðãàà, îëîí óëñûí

áàéãóóëëàãà ýíý á¿õ 16 ñàëáàðûã

îðîí á¿ðèéí òàéëàí ìýäýýíä

õàìðóóëñàí áàéíà. Îíîî òîîöîõ

øèíý àðãà äýýð äóðüäñàí ãàçðóóäàä

õýðýãëýãäñýí áºãººä ¿¿íä çºâõºí

á¿ñ íóòàã, îðîí íóòãèéí çàñàã

çàõèðãàà ¿ë õàìààðíà.



Îíîî òîîöîõ çàðèì àñóóëòûí

æèøýý:

- Òºðèéí àëáàí õààã÷äûã èë òîä

áàéäëààð ñîíãîí øàëãàðóóëàõ

ïðîöåññ ÿìàð õýìæýýíä áàéíà

âý?

- Õóóëèéí äàãóó òºðèéí àëáàíû

¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîõ

èðãýäèéí îðîëöîî ÿìàð

õýìæýýíä áàéíà âý?

- Òºðèéí àëáàí õààã÷äûí áóðóó

õýðýãò õàðèóöëàãà òîîöäîã óó?

5. Àðãà ç¿é

¯íäýñíèé øóäàðãà áàéäëûí

ñóäàëãàà îíîî õàâñðóóëàí áè÷ãýýð

¿éëääýã òàéëàí ìýäýý áàéäàã.

Ìýäýýëëèéã ñóäàëãààíû àõëàõ

àæèëòàí öóãëóóëäàã áºãººä

òîäîðõîé øàëãàëòàä ¿íäýñíèé

øèíæýý÷ îðîëöîæ áîëäîã. Á¿õ

òàéëàí ìýäýýëýë, îíîîã

Òðàíñïàðýíñè Èíòåðíåéøíëûí

àæèëòíóóä õèéæ, òóõàéí îðíû ýðõ

á¿õèé áàéãóóëëàãààð õÿíóóëäàã. 1-

7 áàëëààð îíîî òîîëîõîä

òîõèðóóëàí àðãà÷èëëàà óÿí õàòàí

áàéëãàæ áîëíî.


Äàâóó òàë- Çàñàãëàëòàé õîëáîîòîé îëîí

òºðëèéí àñóóäëûã èæ á¿ðýí

ñóäàëñàí áàéäàë

- Òîäîðõîé ñýäâèéã á¿ðýí

õàìàðñàí øèíæýý÷äèéí

¿íýëãýýòýé òàíèëöàõ ìýäýýëýë

îëæ àâàõ àëü àëèíòàé íü

õàìòðàí àæèëëàäàã.

- Òóõàéí îðîíä îðîí íóòãèéí

øèíæýý÷äèéí õÿíàëòûí äîð

áîëîâñðóóëæ, Òðàíñïàðýíñè

Èíòåðíýéøíëûí òºâ íÿãòàëæ

øàëãàäàã.

- Àðãà÷èëàë îðîí íóòãèéí

íºõöºëä òîõèðóóëàõ áîëîìæòîé

áºãººä ñòàíäàðò á¿ðýëäýõ¿¿í

õýñýã íü õàðüöóóëàëò õèéõ

íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëæ ºãäºã.


Ñóë òàë- Øèíæýý÷èéí ¿íýëãýý çàðèì

íýã ñóáüåêòèâ òàëûã òóñãàäàã

- Õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà÷ëàë íü

ºðãºí õýìæýýíèé äàäëàãà

òóðøëàãà øààðääàã.

- Æåíäåðèéí ìýäðýìæ,

ÿäóóðëûí àñóóäàë òóñãàãäààã¿é.


http://www.transparency.org/

policy_research/nis.

18. Îðëîãî á¿ðäýëòèéí

óäèðäëàãà, çîõèîí

áàéãóóëàëòûí îíîøëîãîî.

Äýëõèéí áàíê (ÎÁÓÇÁÎ)


Ãààëü, òàòâàðûí óäèðäëàãûã

øèíý÷ëýõ 1990 îíû îðîëäëîãî

îðëîãî á¿ðä¿¿ëýõ ñèñòåìèéí ÷óõàë

á¿ðýëäýõ¿¿í õýñãèéã îðõèãäóóëñàí.

Ýíý øàëòãààíààð ñ¿¿ëèéí ¿åèéí

àæèëëàãàà àìæèëòã¿é áîëæ,

áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû

äîãîäëûã èëð¿¿ëýí ñàéæðóóëàõ ÿâö

óäààøèðñàí. Ýíý äóòàãäëûã

àðèëãàõ ¿¿äíýýñ ÎÁÓÇÁÎ-ã

áîëîâñðóóëæýý. Àíõíû õóâèëáàðûã

Ëàòâè, Áîëèâè, Êîëóìáèä

àøèãëàñàí. Õÿòàäàä ñóðãàëòûí

çîðèóëàëòààð 2000 îíä




2. Çîðèëãî

Îðëîãî á¿ðä¿¿ëýõ àæèëëàãààã

îíîøëîõ èæ á¿ðýí ñèñòåìèéã áèé

áîëãîõ çîðèëãîòîé.


ÎÁÓÇÁÎ íü óëñûí ñàëáàðûí


Ò¿¿íèéã îðëîãî á¿ðä¿¿ëýõ ñèñòåìä

ãàð÷ áàéãàà áàéíãûí äîãîëäîë

äóòàãäàëûã òîäîðõîéëîõ çîðèëãîîð

àøèãëàíà. Ýäãýýð äóòàãäàë ¿éë

àæèëëàãààã ¿ð àøèãã¿é áîëãîõîä

õ¿ðãýæ áàéãàà þì.


ìýäýýëýë

¯íýëãýý îðëîãî á¿ðäýëòýä

øèíæèëãýý õèéõ çîðèóëàëòòàé 8

òîãòîëöîîíä õóâààãääàã. Ýäãýýð íü

òóñ á¿ðèéí îíîøëîãîîíû

íàðèéâ÷èëñàí àñóóëòòàé. ̄ ¿íä: á¿ñ,

îð÷èí, íººö áîëîëöîî, ò¿¿õ,

ñòðàòåãè, øèëæèëòèéí ÿâö, ãàðö,

àñóóëò õàðèóëò ÿâóóëàõ ìåõàíèçì

çýðãèéã õàìðóóëíà. Îíîøëîãîîíû

àñóóëòûí çàðèì æèøýý äóðüäâàë:

- Òºñºâò íýìýëò çàðäàë ñóóëãàõ óëñ

òºðèéí øàõàëòààð îðëîãûí

çîðèëòûã õººðºãääºã ¿¿?

- Òàòâàðûí íýð òºðºë, ä¿í îðëîãî

á¿ðä¿¿ëýëòýä çàñãèéí ãàçàð

õ¿íäðýë ó÷ðóóëäàã óó?

- Òàòâàðààñ çàéëñõèéõ ýñâýë äàãàí

ìºðäºæ áàéãààã õÿíàäàã ¿ð

ä¿íòýé ñòðàòåãèéã îðëîãî

á¿ðä¿¿ëýõ áàéãóóëëàãûí

óäèðäëàãà áîëîâñðóóëæ ÷àäàæ

áàéíà óó?

- Ãàðöûã öàã òóõàéä íü

áîëîâñðóóëäàã óó?

5.Àðãà ç¿é

ÎÁÓÇÁÎ íü ¿íýëãýýã ñàíàë àñóóëãà

õýëáýðýýð ÿâóóëäàã. ¯íýëãýý íü

õýðõýí áîëîâñðóóëæ, õýðýãæ¿¿ëýõ,

¿ð ä¿í ÿìàð õýëáýðýýð ãàðãàæ èðýõ

òàëààð òîäîðõîé ä¿ðýì æóðàì

áàéõã¿é. Óã òîãòîëöîîã ÿíç á¿ðèéí

îðîëöîã÷ òàëûã õàìàðñàí õýñýãò

õýðýãëýíý.


Äàâóó òàë- Ñàéòàð ñóäëàãäñàí ñàíõ¿¿ãèéí

óäèðäëàãûí øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëòèéí äýëãýðýíã¿é

æàãñààëòòàé.

- Çààâàð÷èëãàà áàãà òóë óÿí õàòàí

áàéäëààð õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîëöîî

îëãîäîã.

- Õºíäëºíãèéí áîëîí ººðèéí

¿íýëãýý õèéõýä òîõèðîìæòîé.

Ñóë òàë-Çààâàð÷èëãàà áàãà òóë

òóðøëàãàã¿é õýðýãæ¿¿ëýã÷äýä

òîäîðõîé ¿ð ä¿í ºãäºãã¿é.

- Æåíäåðèéí ìýäðýìæ áàãàòàé.

- ßäóóðëûã áóóðóóëàõ çîðèëãîòîé

÷, ÿäóóðàëä ÷èãëýñýí øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëò áàéõã¿é.

7. Ìýäýýëýë îëæ àâàõ ýõ ñóðâàëæhttp://siteresources.worldbank.org/

INTTPA/Resources/

DiagnosticFramework.pdf



1.Òóõàéí îðíû áîäëîãî

áîëîâñðóóëàëò, áàéãóóëëûí

¿íýëãýý (ÒÎÁÁÁ¯), Äýëõèéí

áàíêíààñ áîëîâñðóóëñàí

Øàëãóóð 13: Òºñâèéí áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãûí ÷àíàð

Øàëãóóð 15: Òºðèéí çàõèðãààíû÷àíàð

1. Çîðèëãî

Îëîí óëñûí õºãæëèéí õîëáîîíû

ãèø¿¿í îðíóóäûí áàéãóóëëàãóóäûí

áîäëîãî áîëîâñðóóëàëòûí ÷àíàð,

òóõàéí îðíû ìýäýëä áàéãàà ãîë

ýëåìåíò¿¿äèéã òîäîðõîéëîõ

2. ¯íýëãýýíèé ñýäýâ,

áîëîâñðóóëñàí ìýäýýëýë:

Øàëãóóð 13: Òºñâèéí áîëîíñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãûí ÷àíàðÝíý øàëãóóð íü óëñûí ñàëáàðûí

ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãûí øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëòèéã õàíãàæ ºãäºã. Ìºí

äàðààõ ç¿éëñèéã ¿íýëíý. ¯¿íä :

à.Áîäëîãî òºëºâëºëòèéí ¿íäñýí

÷èãëýëèéã õàìàðñàí èæ á¿ðýí

òºñºâ;

á. Óðüä÷èëàí òîîöîæ, ñàéí

õÿíàëòàí äîð õýðýãæèõ òºñâèéã áóé

áîëãîõ ¿ð àøèãòàé ñàíõ¿¿ãèéí

óäèðäëàãà;

â. Öàã ¿åý îëñîí íàðèéí òîîöîîòîé

íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë, ñàíõ¿¿ãèéí

òàéëàí

Øàëãóóð 15 : Òºðèéí çàõèðãààíû÷àíàðÝíý øàëãóóð íü òºðèéí àëáàíû

óäèðäëàãà, áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ

ñèñòåì, òºðèéí ¿éë÷èëãýýã õ¿ðãýõ

øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòýýð õàíãàíà. Ýíý

íü äàðààõ ç¿éëñèéã ¿íýëäýã. ¯¿íä:

à.Áîäëîãî çîõèöóóëàëò, õºíãºí

øóóðõàé áàéäàë,

á.¯éë÷èëãýý õ¿ðãýõ, ¿éë

àæèëëàãààíû ¿ð ºãººæ,

â. Àâúÿàñ ÷àäâàð, ¸ñ ç¿é,

ã. Öàëèí õºëñíèé çîõèöóóëàëò

Øàëãóóðûí îíîî íü ýäãýýð

ðåéòèíãèéí äóíäàæòàé òýíöýíý.

Øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéí æèøýý:

Øàëãóóð 13 : Òºñºâ, ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãûí ÷àíàð

• Ãóðâàí ðåéòèíã-ä äàðààõ ç¿éëñ

áàãòàíà. ̄ ¿íä:

À. Áîäëîãî òîäîðõîé áîëîâ÷ òºñºâò

òóñãàãäààã¿é. Òºñâèéí õýòèéí

òºëºâ õàðãàäàõã¿é áàéíà. Òºñâèéã

çàðëàãà õàðèóöñàí ÿàìäòàé

çºâëºëäºæ áîëîâñðóóëñàí. Òºñâèéí

àíãèëàë çàñãèéí ãàçðûí ¿éë

àæèëëàãààíû åðºíõèé ä¿ð òºðõèéã

òóñãààã¿é. Ã¿éöýòãýõ áàéãóóëëàãûí

ìýäýëä áàéãàà ñàíãèéí èõýíõè

õýñãèéã òºñâèéí ãàäóóð ñóóëãàæ,

îëîí õàíäèâëàã÷èéí ¿éë àæèëëàãàà

òºñâººñ ãàäóóð ÿâàãäàæ áàéíà.

Á. Çàðëàãà òºñºâëºñºí õýìæýýíýýñ

20 ãàðóé õóâèàð õýòýðñýí áàéíà.

Òºñâèéã õÿíàí øàëãàõ ñèñòåì

øààðäëàãûí ò¿âøèíä àæèëëàõã¿é

áàéíà.

Â.Áàíêíû áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí

ã¿éëãýýã íÿãòëàí òîîöîî íèéëýõ

àæèëëàãàà ñàðûí äàðàà õèéãäýæ

ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÝÕ ÑÓÐÂÀËÆ



áàéíà. Æèëèéí òºñâèéí òàéëàí

óëèðàë òóòàì õèéãääýã ÷ ãàðãàæ

èðñýí òîî áàðèìò íü íÿãò íàðèéí

áóñ áàéíà. Òºñâèéí ã¿éöýòãýëèéã

áýëòãýõ àæèë õóãàöàà õîöîð÷ áàéíà.

/10 ñàðààñ èõ õóãàöààãààð/ Àóäèòûã

öàãàà îëñîí çîõèñòîé áàéäëààð

õèéõã¿é áàéíà. Òºñâèéí òàéëàí,

àóäèòûí ìýäýýëëèéí ìºðººð àðãà

õýìæýý àâààã¿é áàéíà.

Øàëãóóð 15: Òºðèéí çàõèðãààíû÷àíàðÐåéòèíãèéã äàðààõ 4 õýìæýýñýýð

èëýðõèéëíý. ̄ ¿íä:

À. Çàñàã çàõèðãààíû á¿òýö îëîí

õóâààãäñàí òàðõàé áóòàðõàé,

çîõèöóóëàõ ìåõàíèçì õ¿íä ñóðòëûí

ñîíèðõîëûã äàâàí òóóëàõ ÷àäâàð

ìóóòàé.

Á.Áèçíåñèéí àæèëëàãààã

õ¿íäð¿¿ëæ, îíöûí øààðäëàãàã¿é

õîéøëóóëàõàä õ¿ðãýäýã.

Â. Õ¿ì¿¿ñèéã àâúÿàñ ÷àäâàð õàðàí

àæèëä àâäàã ÷, çàðèì ñàëáàðò

¿¿íèéã îðõèãäóóëñàí. Õàõóóëèéã

çàðèì ãàçàð àâäàã ÷, çàñãèéí ãàçðûã

á¿õýëä íü õàìðààã¿é.

Ã. Òºðèéí àëáàí õààã÷äûí îðîí òîî

çîõèñòîé õýìæýýíýýñ õýòýðñýí

áºãººä òîãòâîðòîé áóñ áàéíà.

Öàëèí õºëñíèé ä¿í õýìæýýíýýñ

õýòýðñýí òóë íèéò çàñãèéí ãàçðûí

çàðëàãà ÿëàíãóÿà ýð¿¿ë ìýíä,

áîëîâñðîëûí ñàëáàðò èõýýð

íýìýãäñýí. ×àäâàðëàã àæèëòàíä

îëãîõ óðàìøóóëàë, öàëèí

õ¿ðýëöýõã¿éãýýñ òýäíèéã àëäàõ

õ¿íäðýë ãàðäàã.

3. Àðãà ç¿é:

Ñàíàë àñóóëãûí õóóäàñíû îíîîã

øèíæýý÷èéí ¿íýëãýýíýýñ õàìààðàí

òîãòîîíî. Õýìæýýñ á¿ðä ðåéòèíã

òîîöîõ áà øàëãóóð íü 6 áàëëààð

ä¿ãíýíý. Áàëë òóñ á¿ðèéã ººð

ººðèéí íºõöëººð òîäîðõîéëíî.

Øàëãóóðûí îíîî íü ýäãýýð

ðåéòèíãèéí äóíäàæ áàéíà.

4. Ðåñïîíäåíòóóä:

Äýëõèéí áàíêíû áàãóóä

5. Õýðýãëýýíèé äàâòàìæ:

Æèë òóòàì, õàìãèéí ñ¿¿ëä 2008

îíä ãàðñàí


Äàâóó òàë• Äýëãýðýíã¿é òàéëáàð ºãñºí íü

ºðãºí õ¿ðýýíä õàðüöóóëàëò õèéõ

áîëîìæ îëãîñîí

• Òîäîðõîé ðåéòèíãèéí óäèðäàìæ

çààâðààð ñóáúåêòèâ áàéäëûã

áàãàñãàñàí.

• Óðò õóãàöààíä ñóäàëãàà õèéõýä

ò¿¿õýí õàðüöóóëàëò õèéõ áîëîìæ

îëãîíî.

• Ýíãèéí èë òîä àðãà÷ëàë, îéëãîõîä

õÿëáàð áîëñîí.

Ñóë òàë•¯íýëãýýýã õºíäëºíãèéí øèíæýý÷

õèéñýí íü íèëýýí ø¿¿ìæëýëä

ºðòºõ ìàãàäëàëòàé

•Îðîëöîîíû àðãààð

áîëîâñðóóëààã¿é.

• ßíç á¿ðèéí ÷èã õàíäëàãûí

ðåéòèíã òóññàí, á¿õ ðåéòèíãèéã

õýâëýýã¿é ó÷ðààñ òîäîðõîé àðãà

õýìæýý àâàõ øèéäâýð ãàðãàõàä

àøèã áàãàòàé áîëñîí.

• ÒÎÁÁÁ¯-íèé øàëãóóð õ¿éñèéí

òýãø áàéäëûã õàìàðñàí áîë



øàëãóóð 13, øàëãóóð 15

æåíäåðèéí àñóóäëûã õàìðààã¿é.

• ÒÎÁÁÁ¯ íü ÿäóóðëûã

áóóðóóëàõàä ÷èãëýãäñýí áîë

øàëãóóð 13, øàëãóóð 15 íü

ÿäóóðëûí àñóóäëûã õàìðààã¿é.

7. Ìýäýýëýë îëæ àâàõ ýõ ñóðâàëæ:

http://go.worldbank.org/

F5531ZQHT0

2. Çàñàãëàëûí àñóóäëóóä,

Äýëõèéí áàíêíààñ


1. Çîðèëãî

212 îðíû íóòàã äýâñãýð äýýð ýäèéí

çàñãèéí õºãæëèéí ¿íäñýí ñóóðü

¿íäýñèéã õàíãàõ çàñàãëàëûã ¿íýëíý.


áîëîâñðóóëñàí ìýäýýëýë:

Ýíý çàñãèéí ãàçðûí ¿ð ºãººæèéí

øàëãóóð õýìæýýñ íü òºðèéí àëáàíû

óäèðäëàãà, áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ

ñèñòåì, òºðèéí ¿éë÷èëãýýã õ¿ðãýõ

øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã õàíãàæ ºãíº.

Ýíý íü òºðèéí ¿éë÷èëãýý, òºðèéí

àëáàíû ÷àíàð, ò¿¿íèé óëñ òºðèéí

äàðàìò øàõàëòààñ àíãèä áàéäàë,

áîäëîãî òºëºâëºëò, õýðýãæèëòèéí

÷àíàð, ýäãýýð áîäëîãîòîé

õàìààðàëòàé çàñãèéí ãàçðûí ¿¿ðýã

äààëãàâðûí ¿íýëýìæ.

Øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéí æèøýý:• Àôðîáàðîìåòðèéí ñóäàëãàà

äàðààõ àñóóëòûã áîëîâñðóóëñàí.

¯¿íä: Öàõèëãààí, óñ, óòàñ çýðýã

ç¿éëýýð ¿éë÷ë¿¿ëýõýä õèð

áýðõøýýëòýé âý, ýñâýë òºðñºíèé

ãýð÷èëãýý, æîëîîíû ¿íýìëýõ,

ïàñïîðò àâàõàä õèð õ¿íäðýëòýé

áàéäàã òóõàé àñóóëòûã îðóóëñàí.

• Áèçíåñèéí îð÷íû ýðñäýë ñóäàëãàà

¯éë àæèëëàãààíû ýðñäëèéí

èíäåêñýýñ õ¿íä ñóðòëûí ñààòëààñ

òîîí ìýäýýëýë àâñàí.

• Áåðòåëñìàí òðàíñôîðìàöèéí

èíäåêñ ìåíåæìåíò èíäåêñýýñ

çàñãèéí ãàçðûí ÷àäàâõè, íººö

ñàíãèéí ¿ð ºãººæèéí òàëààð

ìýäýýëýë àâñàí.

3. Àðãà ç¿é

Äýëõèéí 32 áàéãóóëëàãûí òóñä íü

áîëîâñðóóëñàí ìýäýýëëèéí 35 ýõ

¿¿ñâýðýýñ àâñàí çàñãèéí ãàçðûí ¿çýë

áîäëûã õýìæñýí îëîí çóóí õóâüñàõ

õýìæèãäýõ¿¿íèé íèéëáýð äýýð

ñóóðèëæ îíîîã òîäîðõîéëäîã.

Àæèãëààã¿é êîìïîíåíò çàãâàð

õýìýýõ ñòàòèñòèê àðãà÷èëëûã íýã

á¿ð÷èëñýí õýìæèãäýõ¿¿íýýñ

íèéëáýð øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã

ãàðãàæ àâàõàä àøèãëàäàã. Íèéëáýð

øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò íü ìýäýýëëèéí

äóíäàæèéã ãàðãàõàä õýðýãëýãääýã

áºãººä ýíý íü ìýäýý, òîî áàðèìòûã

íàðèéâëàí ãàðãàäàã.


Øèíæýý÷èä, áèçíåñ ýðõýëäýã

õ¿ì¿¿ñ, ï¿¿ñ êîìïàíèóä.

5. Õýðýãëýýíèé äàâòàìæ

Æèë òóòàì, õàìãèéí ñ¿¿ëä 2008 îíä

ãàðãàñàí


Äàâóó òàë• Á¿ðýí òàéëáàðòàé ºðãºí öàð

õ¿ðýýòýé õàðüöóóëàëò õèéõ

áîëîìæ îëãîñîí.

• Ìýäýý, òîî áàðèìòûí ãóðâàëñàí

õîëáîîã íü ñóáúåêòèâ áàéäëûã

õÿçãààðëàäàã.



• Îëîí òîîíû øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëòèéí íèéëáýð ñòàòèñòèê

àëäààã áóóðóóëäàã.

• Ýíãèéí àðãà÷ëàë íü ò¿¿õýí

õàðüöóóëàëò õèéõ áîëîìæ

îëãîäîã.

Ñóë òàë• Íèéëáýð ðåéòèíã íü òîäîðõîé

àðãà õýìæýý àâàõ øèéäâýð

ãàðãàõàä àøèã áàãàòàé.

• Îðîëöîîíû àðãààð


• Æåíäåðèéí ìýäðýìæòýé áóñ.

•ßäóóðëûã áóóðóóëàõ çîðèëãîã¿é.

• Èæ á¿ðýí àðãà÷èëàë, îëîí òîîíû

ýõ ¿¿ñâýð íü îéëãîõîä õÿëáàð

áîëãîäîã.

7. Ìýäýýëýë îëæ àâàõ ýõ ñóðâàëæ:http://info.worldbank.org/governance/

wgi/index.asp

3. “Äýëõèéí ºðñºëäººí” æèë òóòìûí

ýìõòãýë, IMD-èéí Çàñãèéí ãàçðûí

¿ð àøèã òºñëººñ áîëîâñðóóëàâ.

1. Çîðèëãî

55 îðíû ¿éëäâýðèéí ºðñºëäºõ

÷àäâàðûí òîãòâîðòîé îð÷èíã

ñóäàëæ ä¿í øèíæèëãýý õèéõ.


áîëîâñðóóëñàí ìýäýýëýë

Ýíý íü áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ

ñèñòåì, óëñûí ñàëáàðûí ñàíõ¿¿ãèéí

óäèðäëàãûã øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòýýð

¿íýëäýã. ¯¿íä òºðèéí ñàíõ¿¿,

ñàíõ¿¿ãèéí áîäëîãî, áàéãóóëëàãûí

òîãòîëöîî, áèçíåñèéí ýðõ ç¿éí

îð÷èí, íèéãìèéí òîãòîëöîîã

¿íýëäýã øàëãóóð îðäîã.

Øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéí æèøýý:• Óëñûí ñàëáàðûí ñàíõ¿¿ãèéí

óäèðäëàãà äàðààãèéí 2 æèëä

ñàéæðàõ õàíäëàãàòàé áàéíà.

• Çàñãèéí ãàçðûí íèéò çàðäàë,

ÄÍÁ-íèé õóâèàð èëýðõèéëñýí

• Òàòâàðûí íèéò îðëîãî, ÄÍÁ-

íèé õóâèàð èëýðõèéëñýí.

• Çàñãèéí ãàçðûí øèéäâýð ¿ð

ä¿íòýé õýðýãæñýí.

•Òºðèéí àëáà óëñ òºðèéí

íºëººëëººñ àíãèä.

• Òºðèéí ñàëáàðûí ãýðýý

õýëýëöýýð ãàäààäûí ãýðýýëýã÷èäýä

èë¿¿ íýýëòòýé.

3. Àðãà ç¿é

Ðåéòèíã ñóäàëãààãààð öóãëóóëñàí

ìýäýýëýë, áîäèò ìýäýýëëèéí àëü

àëèíä ò¿øèãëýñýí. Çàñãèéí ãàçðûí

¿ð ä¿í ¿íýëãýýíèé àðãà õýðýãñýë íü

ãàíö øàëãóóðààñ òîãòñîí 5 äýä

õ¿÷èí ç¿éëýýñ á¿ðäñýí. Äýä õ¿÷èí

ç¿éë òóñ á¿ð àäèë æèíòýé.


Òýðã¿¿ëýõ ýðäýìòýä, IMD-èéí

àæèëòàí


Æèë òóòàì, õàìãèéí ñ¿¿ëä 2008 îíä

ãàðãàñàí.


Äàâóó òàë• Áîäèò ìýäýýëýë äýýð ãîëëîí

àíõààðñàí òóë ñóáúåêòèâ

áàéäëûã áàãàñãàñàí.

• Ýíãèéí àðãà÷èëàë, ò¿¿õýí

õàðüöóóëàëò õèéõ áîëîìæ

îëãîäîã.

• Äýä õ¿÷èí ç¿éë ýðõ òýãø áàéäàë,

æåíäåðèéí áîäëîãî,

ýìýãòýé÷¿¿ä òºðèéí ºíäºð

àëáàí òóøààë, ïàðëàìåíòàä



àæèëëàõ áîëîëöîîíû

øàëãóóðûã õàìàðäàã.

• Äýä õ¿÷èí ç¿éë çàñãèéí ãàçðûí

òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë, îðëîãî

õóâààðèëàõ øàëãóóð õàìààðäàã.

Ñóë òàë• Ìýäýý, òîî áàðèìò íèéòýä

íýýëòòýé áóñ,

• Íèéëáýð ðåéòèíã íü òîäîðõîé

àðãà õýìæýý àâàõ, øèéäâýð

ãàðãàõàä àøèã áàãàòàé,

•Îðîëöîîíû àðãààð


7. Ìýäýýëýë îëæ àâàõ ýõ ñóðâàëæhttp://www.imd.ch/research/

publications/wcy/index.cfm

4. Çàñàãëàëûã çýðâýñ õàðàõàä,

ÝÇÕÀÕÁ (Ýäèéí çàñãèéí

õàìòûí àæèëëàãàà, õºãæëèéí

áàéãóóëëàãà) áîëîâñðóóëñàí.

1. Çîðèëãî

ÝÇÕÀÕÁ-ûí ãèø¿¿í îðíóóäàä

òºðèéí ñàëáàðûí øèíý÷ëýëèéã

òºëºâëºõ, ¿íýëæ ä¿ãíýõýä

òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëäýã.



Áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ ñèñòåì,

òºðèéí àëáàíû óäèðäëàãà, óëñûí

ñàëáàðûí ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãà,

¿éë÷èëãýý õ¿ðãýõ çýðãèéí øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëòèéã õàíãàäàã. Ýíý íü

äàðààõ îðö, îðëîãî, óëñûí

ñàëáàðûí ¿éë ÿâö, ãàðö, ¿ð ä¿í,

øàõàëò ¿ç¿¿ëýõ çýðýã 6 õóâüñàõ

õýìæèãäýõ¿¿íýýñ á¿ðääýã.

Øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéí æèøýý:• Çàñãèéí ãàçðûí îðëîãûí á¿òýö

• Òºðèéí àëáàí õààã÷äàä çîðèóëñàí

çàðäëûí íºõºí òºëáºð

•Óäèðäàõ àëáàí òóøààëä

ýìýãòýé÷¿¿äèéã äýâø¿¿ëýõ

• Çàñàã çàõèðãààíû à÷ààëëûã

áàãàñãàõ, õÿíàõ

• Çàñãèéí ãàçàðò èòãýõ èòãýë

• Ñîíãóóëèéí äàâòàìæ

3. Àðãà ç¿é

Ñóäàëãàà, ìýäýýëëèéã ÝÇÕÀÕÁ,

IMD, Í¯Á öóãëóóëàõ áºãººä îíîî,

õýìæèãäýõ¿¿íã¿é òàíèëöóóëíà.


ÝÇÕÀÕÁ-ûí ãèø¿¿í îðíóóä,

ÝÇÕÀÕÁ-ûí àæèëòíóóä

5. Äàâòàìæ

Àíõ 2009 îíû ñ¿¿ë÷ýýð ãàðñàí,

öààøèä áàéíãà ñàéæðóóëñààð èðñýí


Äàâóó òàë• Óëñ õîîðîíäûí õàðüöóóëàëò

õèéõýä õÿëáàð

• Ìýäýý, òîî áàðèìòûã ðåéòèíã,

ñóáúåêòèâ òàéëáàðã¿éãýýð

òàíèëöóóëñàí.

•ÕÍÓ-ûí äýä àíãèëàë

ýìýãòýé÷¿¿ä òºðèéí àëáàíä

àæèëëàõ îðîëöîîã õàìàðäàã.

Ñóë òàë• Èõ õýìæýýíèé ìýäýýëýë ÿíç

á¿ðèéí ñîíèðõîëòîé õ¿ì¿¿ñò

òýãø õ¿ðýõýä õ¿íäðýëòýé.

• ßäóóðàë áóóðóóëàõ àñóóäàë

òóñãàãäààã¿é.

• Îðîëöîîíû õýëáýðèéã


7.Ìýäýýëýë îëæ àâàõ ýõ ñóðâàëæhttp://www.oecd.org/document/37/

0,3343,en_2649_33735_37688524_1_1_1_1,00.html



5. Áåðòåëñìàíû øèíý÷ëýëèéí

èíäåêñ. (ÁØÈ) Áåðòåëüñìàí

Ñèôòóíãèéí Óäèðäëàãûí

èíäåêñ.

1. Çîðèëãî

Õóâü áîäëîãî, òºðèéí àæèë

ã¿éöýòãýëèéã 30 ÷ºëººò çàõ çýýëèéí

àðä÷èëëûã ¿íýëäýã.



Óäèðäëàãûí èíäåêñ òºðèéí àëáàíû

óäèðäëàãà, ìàíëàéëàë çýðýã ñýäâýýð

øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã õàíãàæ ºãäºã.

Àðä÷èëàë, ÷ºëººò ýäèéí çàñãèéã ¿ð

ºãººæòýé áàéëãàõûí òóëä àëèâàà

ººð÷ëºëòèéã öàã òóõàéä íü õèéæ

ã¿éöýòãýõ çàñãèéí ãàçðûí ÷àäâàðûã

¿íýëäýã. Óäèðäëàãûí èíäåêñûí

àíõíû õýìæýýñ íü çàñãèéí ãàçðûí

äîòîîä äýã æóðàìä ä¿í øèíæèëãýý

õèéõ “ã¿éöýòãýõ ÷àäâàð” þì. Õî¸ð

äàõü õýìæýýñ íü “ã¿éöýòãýõ

õàðèóöëàãûí òîãòîëöîî”. Ýíý áîë

òîäîðõîé õýìæýýíä çàñãèéí ãàçðûí

ìýäýýëýë õàðèëöàà, “õîòî÷ íîõîéí”¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã îðîëöîã÷

òàëóóäàä ¿íýëãýý ºãäºã.

Øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéí æèøýý:•Ñòðàòåãè òºëºâëºëò çàñãèéí

ãàçðûí áîäëîãî áîëîâñðóóëàõàä

õèð íºëººòýé âý?

•Ñàíõ¿¿ãèéí òîãòîëöîîòîé

õàðüöóóëñàí æèë òóòìûí òºñºâ

•Çàñãèéí ãàçðûí ç¿ãýýñ

¿éëäâýð÷íèé ýâëýë, àæèë

ýðõëýã÷äèéí õîëáîî, òýðã¿¿ëýõ

áèçíåñèéí õîëáîîä, øàøíû

á¿ëýãëýë, íèéãìèéí ÿíç á¿ðèéí

á¿ëã¿¿äòýé áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ

òàëààð ÿìàð õýìæýýíä õýëýëöýæ

çºâøèëöäºã âý?

• Óëñ òºðèéí íºëººëëèéã òàíèí

ìýäýõ.

3. Àðãà ç¿é

Îíîîã ñàíàë àñóóëãûí õóóäàñ,

øèíæýý÷äèéí ¿íýëãýý, ¿çýë áîäëîî

èëýðõèéëñýí ñóäàëãàà ìýäýý, òîî

áàðèìò äýýð ¿íäýñëýí ãàðãàäàã.

Îíîîã 1-10 áàëëààð ä¿ãíýäýã.


Ãóðâàí øèíæýý÷, ýäèéí çàñàã÷,

äîòîîäûí øèíæýý÷.


Àíõ 2008 îíä ãàðñàí, æèëä õî¸ð

óäàà õýâëýãäýíý.


Äàâóó òàë• Ìýäýýëýë, òîî áàðèìò,

øèíæýý÷èéí ¿íýëãýýã

õîñëóóëàí ñóáúåêòèâ õàíäëàãà

áàãàòàé, äýëãýðýíã¿é

òàéëáàðòàé

• Óëñ õîîðîíä õàðüöóóëàõ

áîëîìæòîé.

• Ø¿¿ìæëýëýýñ ñýðãèéëýõ ¿¿äíýýñ

äîòîîäûí øèíæýý÷äèéã

õàìðóóëñàí.

Ñóë òàë• Ìýäýýëëèéã äàâõàðäóóëàõ

òàëòàé.

• ÁØÈ-èéí á¿ðýëäýõ¿¿í Ñòàòóñ

èíäåêñ æåíäåðòýé õîëáîãäîë

á¿õèé çàðèì øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëòèéã áàãòààäàã áîë

Ìåíåæìåíòèéí èíäåêñ

æåíäåðèéí ìýäðýìæã¿é.

• Çàðèì Ñòàòóñ èíäåêñ ÿäóóðàëòàé

õîëáîîòîé øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã

áàãòààäàã áîë Ìåíåæìåíòèéí

èíäåêñ ÿäóóðëûí àñóóäàë

îðóóëààã¿é





7. Ìýäýýëýë àâàõ ýõ ñóðâàëæ:http://www.bertelsmann-stiftung.de/cps/

rde/xchg/SID-0A000F0A-CDD6FB92/

bst_engl/hs.xsl/prj_52957_53423.htm

6. Íýýëòòýé òºñâèéí ñàíàà÷èëãà.

Îëîí óëñûí òºñâèéí òºñºë

1. Çîðèëãî

59 îðíû çàñãèéí ãàçðûí àæèë

ã¿éöýòãýë, òºñâèéí èë òîä áàéäëûã

õàðèóöëàãûí òîãòîëöîîòîé

óÿëäóóëàõàä øààðäëàãàòàé

ìýäýýëëýýð èðãýä, õóóëü òîãòîîã÷èä

èðãýíèé íèéãìèéí òºëººëëèéã

õàíãàõ.



Íýýëòòýé òºñâèéí ñàíàà÷ëàãà óëñûí


øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòýýð õàíãàäàã. Ýíý

íü àñóóäëûã ãóðâàí õýñýãò õóâààæ

àâ÷ ¿çäýã. ̄ ¿íä:

Õýñýã íýã: Òºñâèéí áàðèìò

áè÷ãèéí îëäîö

• Õ¿ñíýãò 1. Ñàíàë àñóóëãûí

õóóäàñ áîëîâñðóóëàõàä àøèãëàõ

òºñâèéí áàðèìò áè÷èã

• Õ¿ñíýãò 2. Òºñâèéí ¿íäñýí

áàðèìò áè÷èãòýé èíòåðíåòýýð

òàíèëöàõ;

• Õ¿ñíýãò 3. Ã¿éöýòãýõ

áàéãóóëëàãûí ñàíàëòàé

õîëáîîòîé áàðèìò áè÷ãèéã

òàðààæ ºãºõ;

• Õ¿ñíýãò 4. Òºñºâ, áóñàä òàéëàíã

òàðààæ ºãºõ;

Õýñýã õî¸ð: Ã¿éöýòãýõ

áàéãóóëëàãûí òºñâèéí ñàíàë.

• Òºñâèéí æèëèéí áîëîí äàðàà

äàðààãèéí æèëèéí òºñâèéí

òîîöîî;

• Òºñâèéí æèëèéí ºìíºõ æèëèéí

òîîöîî;

• Èæ á¿ðýí áàéäàë;

• Òºñâèéí ã¿éöýòãýëèéí õÿíàëò

øèíæèëãýý;

• Òºñâèéí øèíæèëãýý, õÿíàëò

øàëãàëòàíä çîðèóëñàí íýìýëò

ìýäýýëýë.

Õýñýã ãóðàâ: Òºñâèéí ¿éë ÿâö

• Ã¿éöýòãýõ áàéãóóëëàãà [Ðåä:

Çàñãèéí ãàçàð]-ûí òºñâèéí

òîìú¸îëîë;

• Òºñâèéã ÓÈÕ-ààð õóóëü÷ëàí

áàòëàõ;

• Ã¿éöýòãýõ áàéãóóëëàãûí

òºñâèéí ã¿éöýòãýë;

• Ã¿éöýòãýõ áàéãóóëëàãà, àóäèòûí

äýýä áàéãóóëëàãûí æèëèéí

ýöñèéí òàéëàí.

Øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéí æèøýý:• Ã¿éöýòãýõ áàéãóóëëàãûí òºñºâ,

ýñâýë òºñâèéí áàðèìò áè÷èãò

òóõàéí òºñâèéí æèëèéí

áîäëîãûí ìýäýýëëèéã

òàíèëöóóëäàã, ¿¿íèé äîòîð ÿäóó

õ¿í àì àøèã òóñ õ¿ðòäýã ýñýõ

• Ã¿éöýòãýõ áàéãóóëëàãûí òºñºâ,


òóõàéí òºñâèéí æèëèéí

òºñâèéí èë¿¿äýë ñàíã

òàíèëöóóëäàã óó?

• Ã¿éöýòãýõ áàéãóóëëàãûí òºñºâ,


ñàíàë áîëãîñîí òºñºâ çàñãèéí

ãàçðûí áîäëîãî, çàñàã

çàõèðãààíû íýãæòýé õýðõýí

õîëáîîòîéã òàéëáàðëàäàã óó?



3. Àðãà ç¿é

Íýýëòòýé òºñâèéí ñàíàà÷èëãà íü

122 ÿíç á¿ðèéí ñîíãîëòòîé ñàíàë

àñóóëãûí õóóäñààñ á¿ðäýíý.

Àñóóëòóóä íü òºâ áàéãóóëëàãûí

îëîí íèéòýä ãàðãàæ òàâüñàí

ìýäýýëëèéã ¿íýëäýã. Èõýíõè íü

õóóëü ä¿ðìýíä çààñíààñ èë¿¿òýé

àìüäðàëä õýðýãæèõ ç¿éëèéã àñóóñàí

àñóóëò áàéíà. Á¿õ àñóóëòûã

àíçààðàõàä õÿëáàð, äàâòàìæòàé

¿éë ÿâäëûã õàìðàõûã çîðüæ

áîëîâñðóóëñàí. Ñàíàë àñóóëãàä

õàðèóëæ áàéãàà ñóäëàà÷,

ø¿¿ìæëýã÷èä ººðñäèéí õàðèóëòàä

íîòëîõ áàðèìò ãàðãàæ ºãíº.

Ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæèä òºñâèéí

áàðèìò áè÷èã, õóóëü òîãòîîìæ

çýðýã òºðèéí áóñàä ìýäýýëýë,

òºðèéí äýýä àëáàí òóøààëòíû îëîí

íèéòýä õèéñýí ìýäýãäýë, òºðèéí

àæèëòíóóä, ìýäëýã ìýäýýëýë á¿õèé

áóñàä ýòãýýäòýé õèéñýí õàëç

ÿðèëöëàãà çýðýã áàãòàíà.


Íýýëòòýé òºñâèéí ñàíàà÷èëàãûí

àñóóëòûã áîëîâñðóóëñàí ñóäëàà÷èä

íü çàñãèéí ãàçðûí áóñ

áàéãóóëëàãûí, ñóäàëãàà

øèíæèëãýýíèé àæèëòíóóä áàéíà.

Îëîí óëñûí òºñâèéí òºñëèéí

àæèëòíóóä ñàíàë àñóóëãûí õóóäàñ

òóñ á¿ðèéã ä¿ãíýæ, ò¿¿íèéã íÿãòëàí

øàëãàæ, ñóäëàà÷èäòàé èõýíõ

òîõèîëäîëä õýäýí ñàðûí òóðø

õýëýëöñýí. ¯¿íèé äàðàà ñàíàë

àñóóëãûã íýðèéã íóóöàëñàí 2 ¿íäñýí

õÿíàã÷ààð äàõèí õÿíóóëñàí áàéíà.


2006 îíä õýâëýãäñýí. Äàâòàí õèéõ

òºëºâëºãºº áàéõã¿é.


Äàâóó òàë• Òýðã¿¿í òóðøëàãàä ò¿øýãëýí

òºñâèéí èë òîä áàéäëûã õàíãàæ,

ºðãºí õ¿ðýýíä ñàéòàð

áîëîâñðóóëæ ãàðãàñàí ñóäàëãàà

• Îëîí íèéòýä èë òàâüñàí ñàíàë

àñóóëãà íü ñîíèðõñîí

áàéãóóëëàãààð õèéãäýæ áîëíî.

• Ýíãèéí àðãà÷èëàë,

õýðýãæ¿¿ëýõýä õÿëáàð áîëãîæ

áàéíà.

• Òîãòâîðòîé ìýäýýëýë íü

ñóáúåêòèâ õàíäëàãûã

áóóðóóëíà.

• Èðãýíèé íèéãìèéí äýìæëýã

àâñàí òóë èðãýäèéí îðîëöîîã

õàíãàæ áàéíà.

• ßäóóðëûí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã

õàìàðñàí.

Ñóë òàë• Èë òîä áàéäàëä ãîëëîí àíõààð÷,

÷àíàð, ¿ð ºãººæ ãýñýí àñóóäëûã

îðõèãäóóëñàí.

• Æåíäåðèéí ìýäðýìæ áàéõã¿é.

7. Ìýäýýëýë îëæ àâàõ ýõ

ñóðâàëæ:

http://www.openbudgetindex.org.



7. Çàñãèéí ãàçðûí àæèë

ýðõëýëò, öàëèí õºëñíèé

¿íäýñíèé ìýäýýëýë Äýëõèéí

áàíê.

1. Çîðèëãî

200 ãàðóé îðîíä óëñûí ñàëáàðûí

àæèë ýðõëýëò, öàëèí õºëñíèé

òàëààð õàðüöóóëñàí, ñèñòåìòýé

ìýäýýëëýýð õàíãàõ çîðèëãîòîé.



Ìýäýý, òîî áàðèìò íü òºðèéí

àëáàíû óäèðäëàãûí øàëãóóð

¿ç¿¿ëýëòèéã ãàðãàäàã. Àæèë

ýðõëýëòèéí ìýäýý, òîî áàðèìò íèéò

òºðèéí àëáàíû àæèë ýðõëýëò,

òºðèéí ºì÷èéí ¿éëäâýð, åðºíõèé

çàñãèéí ãàçðûí õîëáîãäîëòîé

ìýäýýëëèéã àãóóëæ áàéäàã. Öàëèí

õºëñíèé ìýäýý, òîî áàðèìò íü òºâ

çàñãèéí ãàçðûí öàëèí õºëñ, òºðèéí

áàéãóóëëàãûí äóíäàæ öàëèí íýã

õ¿íä íîãäîõ ÄÍÁ-íèé õàðüöàà, òºâ

çàñãèéí ãàçðûí äîîä, äýýä öàëèí

õºëñíèé õàðüöàà, öàëèíãèéí

äóíäàæ, ¿éëäâýð ¿éë÷èëãýýíèé

ãàçðûí äóíäàæ öàëèí, ñàíõ¿¿ãèéí

ñåêòîðûí äóíäàæ öàëèí, õóâèéí

õýâøëèéí äóíäàæ öàëèíòàé

õàðüöóóëñàí òîî ìýäýýã àãóóëíà.

3. Àðãà ç¿é

Áîäèò ìýäýý, òîî áàðèìò íü

ìýäýýëëèéí ñàí õýëáýðýýð

õàäãàëàãääàã.


Äýëõèéí áàíêíû àæèëòàí



Áàéíãûí áóñ, õàìãèéí ñ¿¿ëä 2000

îíä ãàðãàñàí


Äàâóó òàë• Óëñûí ñàëáàðûí àæèë ýðõëýëò,

öàëèí õºëñíèé òàëààð

õàðüöóóëñàí ñèñòåìòýé

ìýäýýëýë.

• Õºäºëìºð ýðõëýëò, öàëèí

õºëñíèé òàëààðõè ìýäýýëýë íü

öààøèä òýäãýýðò øèíæèëãýý

õèéõ àðãà çàìûã çààæ ºãäºã.

• Áîäèò ìýäýý, òîî áàðèìò íü

ñóáúåêòèâ õàíäëàãûã

õÿçãààðëàíà.

Ñóë òàë• Îëîí óëñûí ò¿âøèíä ãàðãàñàí

èæèë òºñòýé ìýäýý, òîî áàðèìò

á¿ðýí àäèëòãàí õàðüöóóëàõ

áîëîìæã¿é áºãººä áóñàä

ìýäýýëëèéí õàìò áîëãîîìæòîé

àøèãëàõ íü ç¿éòýé.

• Çàñãèéí ãàçðûí õºäºëìºð

ýðõëýëòèéí òàëààð íàðèéí

¿íýëãýý õèéõýä õ¿íäðýëòýé

áºãººä çàðèì ìýäýý, òîî áàðèìò

ýðãýëçýýòýé.

• Óëñ, óëñûí ýäèéí çàñàã÷èä ìàø

îëîí ìýäýý, òîî áàðèòìûã

øèíý÷èëñýí.

7.Ìýäýýëýë îëæ àâàõ ýõ ñóðâàëæ

http://go.worldbank.org/IJ9DCHUVK0



8. Øóäàðãà áàéäëûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä.

Ãëîáàë Èíòåãðèòè.

1. Çîðèëãî

Îëîí îðíû àâëèãàòàé òýìöýõ ãîë

õºø¿¿ðýã, ìåõàíèçìûã èðãýä õýðõýí

õýðýãëýæ áàéãàà áîëîí ò¿¿íèé ¿ð

ä¿íã ¿íýëýõ çîðèëãîòîé.



Øóäàðãà áàéäëûí ¿ç¿¿ëýëò òºðèéí

àëáàíû óäèðäëàãà, áîäëîãî

òºëºâëºëòèéí ñèñòåì, óëñûí

ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãà, ìàíëàéëëûã

¿íýëýõ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã ãàðãàæ

ºãäºã. Øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò íü òîîí

ìýäýýëýë, àâëèãàòàé òýìöýõ

ìåõàíèçìûí øèíæèëãýý ñóäàëãàà,

õóóëü õýðýãæ¿¿ëýõ, çàñãèéí ãàçðûí

õàðèóöëàãûí òîãòîëöîîã õàìàðäàã.

2007 îíä øóäàðãà áàéäëûí

¿ç¿¿ëýëòèéã çàñàãëàëûí 6 êàòåãîðè,

23 äýä êàòåãîðèò õóâààñàí.

Òóõàéëáàë,

Çàñãèéí ãàçðûí õàðèöóëàãûí

òîîöîî

• Ã¿éöýòãýõ áàéãóóëëàãûí

õàðèóöëàãûí òîãòîëöîî

• Õóóëü òîãòîîõ

áàéãóóëëàãóóäûí õàðèóöëàãûí

òîãòîëöîî

• Ø¿¿õ áàéãóóëëàãûí

õàðèóöëàãûí òîãòîëöîî

• Òºñâèéí çàðöóóëàëò

Çàñàã çàõèðãàà, òºðèéí àëáà

• Òºðèéí àëáàíû õóóëü

òîãòîîìæ

• Äóòàãäàë èëð¿¿ëýõ àðãà õýìæýý

• Áàðàà, ¿éë÷èëãýý õóäàëäàí

àâàëò

• Õóâü÷ëàë

Øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéí àñóóëòûíæèøýý:• Õóóëü òîãòîîõ àæèëëàãààã óëñûí

òºñâººñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëäýã ¿¿?

• Óëñûí òºñºâ áîëîâñðóóëàõ ¿éë

ÿâöàä èðãýä îðîëöäîã óó?

• Òºðèéí àëáàíû, ò¿¿íèé äîòîð

óäèðäàõ áîëîí ìýðãýæëèéí

àæèëòàíä çîðèóëñàí ¿íäýñíèé

õýìæýýíèé ä¿ðýì æóðàì áàéäàã óó?

3. Àðãà ç¿é

Ñàíàë àñóóëãûã ¿íýëæ áàéãàà

øèíæýý÷èéí ¿íýëãýýíä ñóóðèëæ

îíîî òîîöíî. Øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò òóñ

á¿ðèéí îíîîã äýä êàòåãîðè äîòîð íü

äóíäàæëàíà. Òóõàéí îðíû ýöñèéí

¿íýëãýýã îíîîíû ä¿íãýýð äàðààõ 5

á¿ëýãò õóâààíà. ¯¿íä: Ìàø ñàéí

(90+), ñàéí (80+), äóíä çýðýã (70+),

ñóë (60+), ìàø ñóë (60-ààñ áàãà) ãýõ

ìýò.


Îðîí òóñ á¿ðèéã äàðààõ àæèëòíààñ

á¿ðäñýí áàã ¿íýëäýã. ¯¿íä:

òýðã¿¿ëýõ òàéëàãíàã÷ òàéëàí èëòãýë

áýëòãýäýã. Òýðã¿¿ëýõ ýðäýì

øèíæèëãýýíèé àæèëòàí, 3- 5 õÿíàí

øàëãàã÷ (äîòîîäûí áîëîí

õºíäëºíãèéí øèíæýý÷èéã

õàìðóóëíà)-èéí ãàðãàñàí øóäàðãà

áàéäëûí ¿ç¿¿ëýëòèéã ãàðãàæ àâàõ

àíõàí øàòíû îíîîã ãàðãàäàã.


2004 îíä àíõ ãàðñàí. 2006 îíîîñ

æèë òóòàì ãàð÷ áàéíà.


Äàâóó òàë• Çàñàãëàëòàé õîëáîîòîé îëîí

òîîíû àñóóäëûã õàìàðñàí.

• Òàéëàí èëòãýë íü îíîîíû òàëààð

òàéëáàð ºãºõ áîëîëöîî îëãîäîã.



• Ìýäýý áàðèìòûã äîòîîääîî

áîëîâñðóóëàõ ¿¿äíýýñ äîòîîäûí

øèíæýý÷äèéã õàìðóóëñàí.

• Óëñ õîîðîíä õàðüöóóëàõàä

õÿëáàð áàéäëààð


• ßäóóðëûí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã

áàãòààñàí.

Ñóë òàë• Øèíæýý÷èéí ¿íýëãýý çàðèì íýã

ñóáúåêòèâ õàíäëàãà áèé

áîëãîäîã.

• Æåíäåðèéí ìýäðýìæ

õÿçãààðëàãäìàë.


áîëîâñðóóëàãäààã¿é.


http://report.globalintegrity.org/

globalIndex.cfm

Education

User’s Guide to Measuring Public Administration Performance (in Mongolian)