Terapia systemowa

Terapia systemowa. Terapia rodzin. Praca z rodziną dysfunkcyjną

Spis treści

1. Czym jest terapia systemowa

2. Definicja rodziny

3. Zastosowanie terapii systemowej w resocjalizacji

4. Zastosowanie rysunku w systemowej terapii rodzin

5. Paradoks w psychoterapii rodzinnej

Geneza i istota podejścia systemowego

Stany Zjednoczone, przełom lat 40 i 50 XX wieku, pod wpływem zmian kulturowych,

Zwrócenie uwagi na znaczenie więzi społecznych w rozwoju zaburzeń i ich leczeniu,

Przesunięcie zainteresowań z jednostki zaburzonej na interakcje społeczne, w które jest ona uwikłana,

Podejście systemowe różni się całkowicie od pozostałych.

W terapii systemowej to rodzina, а nie osoba przejawia zaburzenia funkcjonowania.

Terapia systemowa posiada charakter dyrektywny,

Jest krótkoterminowa, zorientowana na rozwiązanie aktualnie zgłaszanego przez rodzinę problemu,

Celem terapii jest zmiana systemu, a nie zmiana człowieka określanego mianem „zaburzonego”,

Wyróżnia się dwie główne szkoły psychoterapii: komunikacyjną i strukturalną.

Przedstawiciele:

Gregory Bateson, Jay Haley, Paul Watzlawick, Salvedore Minuchin, Mara Selvini-Palazzoli, Ivan Boszormenyi-Nagy i

Wirginia Satir

Główne założenia teoretyczne: Założenie o relacji część – całość, Założenie o przyczynowości, Założenie o stałości i zmianie, Założenia o komunikacji, O sprzężeniu zwrotnym.

Spis treści






Rodzina jako system Rodzina - to grupa bezpośrednio spokrewnionych ze sobą osób,

której dorośli członkowie przyjmują odpowiedzialność za opiekę nad dziećmi

Więzy rodzinne - to związki ustanowione między jednostkami poprzez małżeństwo lub pokrewieństwo (matki, ojcowie, rodzeństwo, potomstwo, itd.)

System rodzinny – to zasady, komunikacja i hierarchia

Cele rodziny

Rodzina ma do zrealizowania dwa główne cele :

zaspokojenie potrzeb członków rodziny,

realizowanie zadań społecznych, np. urodzenie i wychowanie dzieci, przekazanie wzorców kulturowych.

Rodzina Rodzinaprawidłowo dysfunkcyjnafunkcjonująca

Spis treści1. Czym jest terapia systemowa





Czynniki zaburzające prawidłowe funkcjonowanie rodziny

Zaburzenia struktury rodziny zaburzenia w pełnieniu ról w rodzinie i zaburzenia granic między podsystemami

Zaburzenia komunikacji w rodzinie podwójne wiązane, zjawisko „pseudowzajemności”, zakłócenia porozumienia się wynikające z odmiennych sposobów porządkowania napływających informacji

Zaburzenia związane z zasadami regulującymi funkcjonowanie rodziny jako systemu zasady zagrażające utrzymaniu homeostazy systemu rodzinnego, np. lojalność rodzinna lub zakłócenie spójności opartej na zasadzie ustrukturowanego porządku

Zadania terapeuty w terapii rodzinnej

wyróżnienie podsystemów rodzinnych, poznanie rodziny w celu wyjaśnienia zaburzeń

funkcjonowania systemu rodzinnego, określenie zasad terapeutycznych, wejście, „dołączenie” do rzeczywistości danej rodziny, zidentyfikowanie granic, położenie nacisku na mocne strony rodziny, rozpoznanie istniejących konfliktów, skoncentrowanie się na komplementarnych wzorcach

funkcjonowania.

Oczekiwane zmiany zmiana struktury rodziny, poprzez:

* wyznaczenie wyraźnych granic między podsystemami,

* zlikwidowanie patologicznych triad,

* adekwatne pełnienie ról w rodzinie,

* zwiększenie lub zmniejszenie spójności rodzinnej w zależności czy jej poziom jest nadmierny lub niewystarczający.

Oczekiwane zmiany c.d.

zmiany w zakresie zasad regulujących funkcjonowanie systemu i komunikację między członkami rodziny

za pomocą terapii nastawionej na rozwiązywanie problemów

Oczekiwane zmiany c.d.

zamiany w zakresie relacji emocjonalnych między członkami

zróżnicowanie Ja, czyli zdolność członka rodziny do obiektywnego myślenia o problemach emocjonalnych rodziny poprzez proces detriangulacji czy proces separacji

Metody terapii

Podejście komunikacyjne wg Watzlawicka i współpracowników - szkoła z Pal Alto,

Podejście strukturalne Salvadora Minuchina,

Podejście strategiczne Selvini-Palazzoli – szkoła Mediolańska

Podejście komunikacyjne

Podejście wyróżniło cztery główne aksjomatydotyczące komunikacji:

Każde zachowanie jest komunikatem - nie można się nie komunikować, tak jak nie można nie zachowywać się.

W każdej komunikacji odbywa się definiowanie relacji jej uczestników - we wszystkich komunikatach można wyróżnić dwa poziomy: treściowy i relacyjny.

Podejście komunikacyjne c.d. W nieprzerwanej sekwencji zdarzeń zachodzących w

interakcji społecznej jej uczestnicy mają skłonność do dostrzegania tylko pewnych zdarzeń - w rzeczywistości każde zdarzenie jest równocześnie bodźcem (dla następnego), reakcją (na poprzednie) i wzmocnieniem (dla poprzedniego) – przebiega na zasadzie sprzężenia zwrotnego (dodatniego lub ujemnego).

Zachowania w interakcjach społecznych są: symetryczne lub komplementarne - symetria oznacza, że związek jest skupiony na minimalizowaniu różnic, opiera się na równości. Uczestnicy komunikacji naśladują się wzajemnie.

Terapia w szkole komunikacyjnej

charakter dyrektywny,

zmiana patogennych wzorców komunikowania się,

posługiwanie się językiem performatywnym, który zachęca pacjenta do działania,

stosowanie interwencji paradoksalnej,

cel terapii powinien być jasno określony, a przebieg tak zaplanowany.

Terapia strukturalna Salvadora Minuchina

Życie psychiczne jednostki jest uzależnione od środowiska, w którym żyje,

Najważniejszą grupą społeczną dla jednostki jest jej rodzina. Organizacja i struktura rodziny określa zachowania oraz intrapsychiczne procesy zachodzące u członków systemu rodzinnego,

Gdy terapeuta pracuje z pacjentem lub jego rodziną, jego zachowanie staje się częścią kontekstu społecznego.

Cechy dysfunkcjonalnej rodziny wg Minuchina:

Sztywna, nieadekwatna struktura rodziny,

Zaburzenie granic między subsystemami rodziny: granice zatarte lub sztywne granice.

Terapia szkoły strukturalnej

charakter dyrektywny, terapeuta jest liderem systemu terapeutycznego, zmiana struktury rodziny, zdefiniowanie relacji określających tożsamość,

indywidualność jednostki oraz wyznaczanie lub otwieranie granic,

ukształtowanie nowych wzorców transakcyjnych, Trzy etapy procesu zmian w terapii:

1. Terapeuta włącza się w rodzinę z pozycji lidera,2. Ocenia jej strukturę,3. Tworzy warunki pozwalające na przekształcenie tejstruktury.

Terapia strategiczna Selvini-Palazzoli – szkoła Mediolańska

Prowadzona głównie z rodzinami pacjentów psychotycznych i anorektycznych,

Za źródło zaburzeń uznaje się specyficznie ukształtowane w danej rodzinie reguły określające transakcje komunikacyjne,

Poszczególni członkowie rodziny są traktowani jak części składowe, elementy obwodu interakcji, żaden element nie posiada jednostronnego wpływu na innych członków rodziny i na rodzinę jako całość,

Wykrycie fundamentalnej reguły, według której przebiega to oddziaływanie w rodzinie jest w psychoterapii strategicznej podstawowym problemem, gdyż kluczowym celem jest zmiana tej reguły.

Terapia szkoły strategicznej

ma charakter dyrektywny i krótkoterminowy,

nastawiona na rozwiązanie konkretnego problemu zgłaszanego przez rodzinę,

technika konotacji – oznaczanie wszystkich zjawisk zachodzących w rodzinie i właściwości członków rodziny,

technika interwencji paradoksalnej – zakłada, że pacjent przeciwstawi się zaleceniu i porzuci swój symptom.

Techniki terapeutyczne Terapeuta ocenia dotychczasową patologię rodziny,

patologię jej struktury, zasad i wzorców komunikowania się,

Ocena hipoteza technika

Nastawione są one na: zmianę dotychczasowych patologicznych właściwości

struktury rodziny, zmianę sposobu rozwiązywania problemów rodziny zmianę relacji emocjonalnych

Techniki przeformułowanie

pytania cyrkularne

pytania reflektujące

odtwarzanie interakcji rodzinnych

techniki mające na celu zmianę struktury rodziny

techniki paradoksalne

wgląd, analiza genogramów, psychoedukacja

Techniki c.d. Przeformułowanie podkreślenie pozytywnych

aspektów objawów czy patologii, ich pozytywnej roli w utrzymywaniu systemu rodzinnego,

Pytania cyrkularne pytania o relacje w rodzinie, pytania o przyszłość, pozwalają znaleźć sposoby na rozwiązywanie aktualnych problemów,

Pytania reflektujące uzyskanie zmian w systemie przekonań rodzinnych, identyfikacja zachowań, zdarzeń i wzorców niekorzystnych dla rodziny.

Techniki c.d. Odtwarzanie interakcji rodzinnych uświadomienie

rodzinie co w jej interakcjach jest najbardziej dysfunkcyjne, wprowadzenie nowych, sposobów interakcji czy komunikowania się,

techniki mające na celu zmianę struktury rodziny jasne określenie granic i zaburzanie równowagi rodzinnej,

techniki paradoksalne zalecenie wykonania lub zaprzestania wykonywania określonych zachowań.

Techniki c.d. Wgląd, analiza genogramów, psychoedukacja

wprowadzenie zmian w relacjach emocjonalnych między członkami rodziny

* wgląd - zrozumienie przyczyn zaburzeń funkcjonowania rodziny,

* analiza genogramów - zrozumienie międzypokoleniowych przekazów wpływających na aktualne funkcjonowanie rodziny dysfunkcyjnej,

* psychoedukacja - pomoc w zmniejszeniu poziomu wyrażanych emocji i dostarczenie informacji o chorobie, jej przyczynach, sposobach leczenia.

Spis treści1. Czym jest terapia systemowa





Rysunek w psychoterapii rodzinnej

Technika niewerbalna ułatwia ominięcie strategii obronnych i sprzyja swobodniejszej ekspresji,

Korzyści płynące z zastosowania rysunku:* zebranie nowych informacji o rodzinie,* określenie celów przyszłej interwencji,* przerwanie nieadekwatnych sposób komunikowania się,* zidentyfikowanie negatywnie wpływających na rodzinę przymierzy (diady, triady)* zacieśnienie związków,* skłonienie do wyrażania uczuć.

Co rysunki „mówią” o rodzinie?

Kto jest asertywny, kto pasywny, kto jest inicjatorem, kto się podporządkowuje,

Rozpoznają przymierza i koalicje,

Ujawniają konflikty,

Zdradzają sekrety rodzinne,

Ujawniają tendencje destrukcyjne,

Brak zaufania do terapeuty (innych osób)

Terapia małżeńska5 korzyści płynących z zastosowania rysunku w sesjachmałżeńskich (H. Wadeson):

1. konieczność wspólnego wykonania zadania2. spontaniczność treści ujawniających się w rysunkach podważa

dawne założenia czy przekonania, do których dotychczas małżeństwo było mocno przywiązane

3. przestrzenna ekspresja rysunku, która symbolicznie odzwierciedla przestrzeń życiową pary

4. trwałość – rysunek to obiekt, który się bada i wykorzystuje do zrozumienia problemu

5. wspólne przeżywanie przyjemności

Trzy główne instrukcje rysowania pomocne w terapii par

1. Wspólny obrazek,

2. Abstrakcyjne dzieło symbolizujące związek,

3. Autoportret Ćwiczenie pozwala określić kto dominuje w związku,

jaki charakter mają zachodzące konflikty, jaki jest stopień intymności między partnerami

Rysunek męża

Rysunek żony

Element wprowadzony przez męża

Postać wprowadzona przez żonę

Terapia całej rodziny Konieczne do przeprowadzenia terapii duży pokój, stół,

krzesła, przybory do rysowania, Krzesła ustawione w półkolu, Zaangażowanie – wszyscy członkowie rodziny (jeśli to

możliwe), uczestnictwo dzieci nawet w wieku 3-4 lat!, Czas trwania: od 1,5h do 2h, Zdolności plastyczne nie są poddawane ocenie, Prowadzący – stanowczy, ale okazujący wsparcie i

szacunek, Prowadzący prosi o zatytułowanie i podpisanie rysunków,

zaznaczenie daty wykonania.

Modele postępowania

Model psychodynamiczny wg Kwiatkowskiej

Model psychodynamiczny wg Rubin

Podejście Landgarten

Model psychodynamiczny wg. Kwiatkowskiej

Wykonanie przez badanych 6 różnych rysunków:1. Temat dowolny2. Portret rodziny z uwzględnieniem autora3. Abstrakcyjny portret rodziny4. Rysowanie „gryzmołów”5. Wspólne „gryzmoły”6. Znów temat dowolny

Seria 6 rysunków od początku daje rodzinie większą swobodę ekspresji; ćwiczenia ramion i bazgranie uwalniają od napięcia, а członkowie rodziny potrafią zdobyć się na większą tolerancję na stres

Rysunek córki

Rysunek matki

Duże oko potrzeba kontroli

Falista linia pośrodku rozłam rodziny

Ciemniejsze tło, wyraźniejsze postaci osoby dominujące

Środkowa postać przecięta na pół przeciągana raz na jedną, raz na drugą stronę

Model psychodynamiczny wg Rubin

Uwzględnia tylko 3 główne zadania

1. Indywidualne „bazgroły”,

2. Portret rodzinny (abstrakcyjny lub realistyczny),

3. Wspólne malowidło ścienne.

Podejście Landgarten

Zadania artystyczne skierowane na rozwiązywanieproblemów

1. Narysowanie własnych inicjałów w jak największym wymiarze,

2. Wspólne rysowanie na jednej kartce papieru zakaz rozmów, każdy ma inny kolor flamastra, aby było wiadomo kto ile i co narysował.

Litera A domGęsty dym tłumione uczucie silnej złości

Mocne zaznaczenie cegieł próba kontroli gniewu

Łączenie sztuki ze strategiczną terapią rodzinną

połączenie metody strategicznej terapii rodzinnej z technikami terapii sztuką – Sobol,

połączenie sposobu wykorzystywania rysunków Sobol z podejściem Haley’a.

Sobol

Wykorzystanie twórczości pacjentów do:- wyłaniania metaforycznych informacji,- przekształcania hierarchii i przymierzy rodzinnych,- ułatwienia autoanalizy.

Trzy zasady terapeuty posługującego się sztuką:1. zdobycie metaforycznych informacji, które mogą być

wykorzystane przy planowaniu interwencji, 2. wprowadzenie zadań, które będą podważać hierarchiczny

układ lub rodzinne koalicje,3. udzielenie pomocy w wyrażaniu siebie przez rysunek.

Haley Podejście Haley’a dotyczy wstępnego wywiadu w celach

diagnostycznych.

Według Haleya wywiad składa się z 4 etapów:1. stadium socjalne czy powitalne – tworzenie serdecznej,

dającej poczucie bezpieczeństwa atmosfery przez terapeutę, 2. stadium problemu – rozpoznanie przez rodzinę kwestii

wymagających bezpośredniej interwencji, 3. faza interakcyjna – członkowie rodziny nawiązują

komunikację,4. etap ustanawiania celów – terapeuta prosi rodzinę o

wyznaczenie kierunku zmiany terapeutycznej.

Spis treści






Terapia paradoksalna Paradoks (gr. parádoksos – nieoczekiwany,

nieprawdopodobny) – twierdzenie logiczne prowadzące do zaskakujących lub sprzecznych wniosków.

W logice wyróżnia się trzy typy paradoksu:1) antynomia 2) antynomia semantyczna, czyli paradoksalna definicja 3) paradoks pragmatyczny – stanowi podstawę psychoterapii

paradoksalnej. Wg Andolfi „I tak, jeśli komunikat stanowi definicję danej osoby, to człowiek tak zdefiniowany jest tą osoba tylko wtedy, jeśli nią nie jest, a nie jest jeśli nią jest”. Terapia paradoksalna opiera się zatem na założeniu, że pacjent ulegnie zmianie dzięki temu, że nie będzie się zmieniać.

Fisher, Anderson i Jones wyróżniają trzy typy interwencji paradoksalnej:

1. Przeformułowanie – nadawanie objawowi nowego znaczenia,

2. Eskalacja – wywołanie kryzysu,

3. Przekierowanie – zmiana jakiejś właściwościwystępowania objawu.

Przebieg interwencji paradoksalnej

Zdefiniowanie konkretnego problemu,

Zdefiniowanie mechanizmu podtrzymującego problem,

Określenie historii problemu,

Ustalenie celów,

Zastosowanie dwóch procedur: uczenia pacjenta nowych umiejętności oraz wyznaczania mu zadań domowych.

Pięć zasad interwencji paradoksalnej

1. Nowe objawy powinny otrzymać pozytywną etykietę; przeformułowanie konotacji.

2. Należy ustalić związek pomiędzy objawem a innymi członkami systemu.

3. Należy odwrócić wektor objawu. 4. Należy przepisać paradoksalną interwencję i powtarzać ją w

trakcie procesu terapeutycznego, aby nie dopuścić do nawrotu. 5. Paradoksalna interwencja powinna zmuszać pacjenta, by w

takiej czy innej formie wykonali zadanie.

Wzorce transakcji rodzinnych wymagające interwencji paradoksalnej

wg L’Abade i Weeks’a Jawna walka i kłótnie,

Niechęć do współpracy w rodzinie i wykonywania wyznaczonych zadań,

Trwanie przy tych samych wzorcach pomimo różnych interwencji terapeutycznych,

Podzielenie i rywalizacja,

Dyskwalifikacje.

Sytuacje, w których interwencja paradoksalna może nie przynieść

pożądanych rezultatów pacjenci, którzy nie biorą aktywnego udziału w procesie

terapeutycznym lub wykazują niewielkie zaangażowanie ego, socjopata, paranoik, osoba o zachowaniach destrukcyjnych, sytuacje kryzysowe lub niestabilne (Rohrbaugh), rodziny chaotyczne, rodziny infantylne, rodziny impulsywne,

rodziny, które projektują odpowiedzialność na innych i akceptują interwencje bez sprzeciwu (Fisher).

Dziękuję za uwagę

Dagmara Lec

Bibliografia J. Cz. Czabała, Czynniki leczące w psychoterapii, PWN, Warszawa 2002.

K. Drat-Ruszczak, E. Drążkowska-Zielińska, Podręcznik pomagania. Podstawy pomocy psychologicznej. Szkoły i kierunki psychoterapii, Wyd. SWPS, Warszawa 2005.

A. Giddens, Socjologia, PWN, Warszawa 2004.

L. Grzesiuk (red.), Psychoterapia-szkoły, zjawiska, techniki i specyficzne problemy, PWN, Warszawa 2000.

L. Grzesiuk (red.), Psychoterapia. Teoria, Eneteia, Warszawa 2005.

L. L’Abate, G.R. Weeks, Paradoks w psychoterapii, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2000.

G. D. Oster, P. Gould, Rysunek w psychoterapii, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1999.

Education

Terapia systemowa