Syndrom chorego budynku – jak unikać?

Objawy i przyczyny powstawania syndromu chorego budynku

Wpływ syndromu chorego budynku na zdrowie człowieka i budynek

Jak unikać możliwości powstawania syndromu chorego budynku

Wydanie 1/2015

31.12.2015

www.eko-blog.pl www.vaillant.pl

2

Komfort cieplny w budynku – czy to wystarcza

mieszkańcom i użytkownikom budynków?

Mówiąc o komforcie mieszkańców domów lub

użytkowników np. budynków biurowych, ma się

na najczęściej na myśli komfort cieplny, czyli

optymalny dla samopoczucia człowieka poziom

temperatury oraz ruch powietrza.

Komfort cieplny jest zagadnieniem stosunkowo

dobrze znanym i opisanym – wiadomo jakie

warunki cieplne powinny być stworzone

w pomieszczeniu, aby człowiek miał odczucie

neutralne (ani „za gorąco”, ani „za zimno”).

Jednak na samopoczucie człowieka

przebywającego w pomieszczeniu zamkniętym

wpływ wywiera jeszcze szereg innych czynników,

które są o tyle istotne, że jak wynika z ogólnych

danych statystycznych, w pomieszczeniach

zamkniętych (dom, praca, nauka, inne czynności)

większość ludzi spędza około 80% czasu.

80%

3

Temperatura oraz prędkość przepływu powietrza wewnętrznego to jedne z podstawowych

czynników decydujących o poziomie komfortu cieplnego. Znaczny wpływ odgrywa także

temperatura powierzchni wewnętrznych przegród , a także aktywność fizyczna i ubiór.

Kryteria dla spełnienia warunków wysokiego

komfortu cieplnego

wysoki

średni

przeciętny

dyskomfort

Źródło: „Thermische Behaglichkeit im Niedrigenergiehaus”, Deutsche Energie-Agentur GmbH (dena) 2007)

Przykładowa ocena komfortu

cieplnego w pomieszczeniu

o powierzchni 20 m2, w domu

niskoenergetycznym: jedna

ściana zewnętrzna z oknem

o powierzchni 3 m2, ogrzewanie

grzejnikowe, ograniczona

do minimum ilość powietrza

wentylacyjnego.

Komfort cieplny w przykładowym pomieszczeniu jest oceniony na wysokim poziomie,

jednak nie gwarantuje to dobrego samopoczucia osób przebywających wewnątrz, w dłuższej

perspektywie czasu. Pojęcie komfortu cieplnego nie uwzględnia kwestii jakości powietrza,

która odgrywa tu nie tylko znaczenie dla poziomu samopoczucia, ale przede wszystkim

wpływa na zdrowie człowieka, ale także na stan techniczny budynku.

4

W latach 70-tych XX wieku zaczęto

zauważać w Stanach Zjednoczonych,

że dolegliwości zgłaszane przez

pracowników nowych budynków

biurowych mają związek z nowymi

standardami budownictwa.

Nie zdawano sobie początkowo

sprawy z niekorzystnego oddziaływania

np. sztucznych materiałów

wykończeniowych, ograniczonej

wentylacji (szczelne okna), urządzeń

biurowych, a także nadmiernej liczby

osób w pomieszczeniach itp. na zdrowie

i samopoczucie człowieka.

Problemy „chorego budynku” zaczęto

zauważać w innych krajach, również

w nowych budynkach mieszkalnych.

Szczególnie lata 90-t XX wieku znacznie

rozpowszechniły to zagadnienie…

Lata 70-te XX wieku – pierwsze zauważone

syndromy chorego budynku

5

Światowa Organizacja Zdrowia WHO w 1982 roku

uznała Syndrom chorego budynku (ang. Sick Buildings

Syndrome, SBS) za zdefiniowany problem zagrażający

zdrowiu człowieka.

Problem SBS dotyczy wielu rodzajów budynków,

głównie jednak tych, gdzie czas przebywania osób jest

długi, w szczególności – obiekty biurowe i mieszkalne.

Obecnie uważa się, że nawet 30% pracowników

biurowych uskarża się na objawy wynikające

z „chorego budynku”. Syndrom SBS może z kolei

dotyczyć nawet ponad połowa budynków biurowych.

Narażone są szczególnie budynki budowane od lat

60-tych do 90-tych, gdy świadomość istnienia

syndromu SBS była niska, gdy zaczęto szerzej

stosować nowe materiały wykończeniowe, wzrosła

ilość sprzętu biurowego, liczba pracowników

przypadająca na powierzchnię użytkową, a ze względu

na oszczędności zmniejszano rozmiary i wydajność

instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych.

Syndrom chorego budynku (SBS)

- zdefiniowany problem zdrowotny

6

Główne czynniki powstawania syndromu

chorego budynku SBS

Materiały budowlane

syntetyczne

Brak świeżego

powietrza

Ograniczona cyrkulacja

powietrza

Dym, roztocza

Rozpuszczalniki

i metale ciężkie z farb

Sztuczne materiały

wykończeniowe,

wykładziny, dywany, itd.

Bakterie (WC,

zwierzęta domowe)

Spalanie gazu ziemnego

Grzyby i pleśń

Tlenek węgla

Rozróżnia się szereg czynników wpływających na jakość powietrza wewnętrznego

i w konsekwencji na zdrowie człowieka. Powstawanie syndromu chorego budynku jest

w głównej mierze „zasługą” problemów z wietrzeniem pomieszczeń i nadmiernej emisji

zanieczyszczeń przez elementy wyposażenia i wykończenia wnętrza budynku.

Hałas i wibracje

7

Objawy zdrowotne wynikające z przebywania

w budynku z syndromem SBS

Dolegliwości u przebywających w „chorym budynku” osób mają zarówno charakter

typowo alergiczny (np. zapalenie śluzówek, astma oskrzelowa, przewlekłe zapalenia

gardła, krtani i oskrzeli), jak i związany z samopoczuciem (np. bóle i zawroty głowy,

migreny, rozdrażnienie, zaburzenia koncentracji, nienaturalne zmęczenie, znaczny spadek

nastroju). Do tego dochodzą takie objawy jak podrażnienie błon śluzowych, oczu, nosa,

gardła, a także objawy skórne.

Niekorzystny wpływ „chorego budynku” prowadzić może

także do powstawania lub wzmożonego rozwoju wielu

przewlekłych chorób. Kluczowe znaczenie dla ochrony

zdrowia człowieka odgrywa jakość powietrza.

Jednym ze wskaźników świadczących o poziomie jakości

powietrza w pomieszczeniu zamkniętym jest zawartość

dwutlenku węgla CO2.

8

Graniczne wartości CO2 w powietrzu

i objawy złej jakości powietrza

0 1 2 3 4 Czas (godz.)

2500

2000

1500

1000

500

0

Stę

że

nie

CO

2 (

pp

m)

Świeże powietrze

Wentylacja mechaniczna

Zamknięte okna

przyjemnie, komfortowo

uciążliwie,

dyskomfort

brak koncentracji

bóle głowy

Źródło: HEA Fachverband für Energie-Marketing und –Anwendung e.V. beim VDEW.

W teorii wentylacji przyjęto tzw. wskaźnik Pettenkofera (Max Joseph von Pettenkofer,

niem. lekarz i higienista, 1819-1901). W ramach swoich badań Pettenkofer określił maksymalną

akceptowalną ze względów higienicznych wartość CO2 w powietrzu na 1000 ppm.

W praktyce w pomieszczeniu mieszkalnym z zamkniętym oknem taka zawartość CO2

może się pojawić po ok. 1,5÷2,0 h.

1000 ppm

9

Jak nie dopuścić do występowania syndromu

chorego budynku SBS?

10

Eliminacja ryzyka występowania SBS

– zapotrzebowanie tlenu organizmu ludzkiego

W zależności od aktywności fizycznej, organizm ludzki potrzebuje od 15 do 50 litrów tlenu

w ciągu godziny. W ciągu dnia, 4-osobowa rodzina potrzebuje od 2 do 3 tysięcy m3

świeżego powietrza. Prawidłowa ilość tlenu w powietrzu powinna wynosić 20%, a nie mniej

niż 19,5%. Często przy ograniczonej wentylacji użytkowanych długotrwale pomieszczeń

(np. sypialnia), zawartość tlenu obniża się nawet do 17% (!), co w wysokim stopniu zagraża

zdrowiu ludzkiemu.

15÷50 dm3/h

02

2.000÷3.000 m3/dzień

11

Eliminacja ryzyka występowania SBS

– odpowiednie wietrzenie pomieszczeń

Jednym z najbardziej istotnych czynników obniżających ryzyko powstawania syndromu

SBS jest odpowiednia wentylacja pomieszczeń – ilość powietrza świeżego, ale także

sposób jego rozprowadzania wewnątrz pomieszczenia.

Wietrzenie pomieszczenia ze względów higienicznych powinno być prowadzone przez

4 do 30 min. na każde 2 godziny, w zależności od temperatury zewnętrznej. Przykładowo

zimą (miesiące XII, I, II) czas otwarcia okna powinien wynosić ok. 4÷6 min w ciągu 2 godzin:

4÷6 min.

XII, I, II 8÷10 min.

III, XI

12÷15 min.

IV, X

16÷20 min.

V, VIII 25÷30 min.

VI, VII, VIII

Należy zaznaczyć, że odpowiednie wietrzenie pomieszczeń przy pomocy wentylacji

naturalnej jest trudne do realizacji i niesie ze sobą zwykle zwiększenie kosztów ogrzewania

budynku i obniżenie komfortu cieplnego. Standardem w budynkach energooszczędnych

jest wentylacja mechaniczna z odzyskiem ciepła, która zapewnia pełną kontrolę ilości

dostarczanego do budynku powietrza przy niskich kosztach eksploatacji.

12

Eliminacja ryzyka występowania SBS

– czystość układu wentylacji i klimatyzacji

Szczególnego znaczenia nabiera zachowanie

czystości układów wentylacji i klimatyzacji. Połączone

oddziaływanie ciepła, wilgotności i zanieczyszczeń

może powodować rozwój groźnych dla zdrowia

bakterii, pleśni i grzybów. Mogą one powodować

zarówno krótkotrwałe infekcje jak i być źródłem

rozwoju dłuższych chorób. Popularną bakterią jest

np. bakteria legionelli odpowiedzialna za objawy takie

jak przy przeziębieniu i grypie. Może ona także

prowadzić do zapalenia płuc i zagrażać poważnie

życiu człowieka.

Czyszczenie kanałów wentylacyjnych może być

prowadzone na sucho bądź na mokro – chemicznie

lub parą wodną. Prawo budowlane w Polsce określa

częstotliwość kontroli stanu przewodów powietrza

na okres od 1 do 4 lat, a już nawilżaczy od 0,5

do 1 roku. Jest to zależne od wymaganej klasy

czystości pomieszczenia.

Konieczna jest także okresowa wymiana filtrów,

a także czyszczenie klimatyzatorów ściennych itp..

13

Eliminacja ryzyka występowania SBS

– usuwanie nadmiernej wilgoci z budynku

Wysokie znaczenie dla zapewnienia warunków „zdrowego

budynku” odgrywa odpowiedni poziom wilgotności w jego

wnętrzu. Przeciętne użytkowanie domu przez 4-osobową

rodzinę powoduje wytwarzanie około 1015 litrów wody

dziennie (m.in. oddychanie, rośliny, gotowanie, pranie).

4-osobowa rodzina:

10÷15 dm3/d 1÷3%

97÷99%

Ściany budynku wbrew niektórym opiniom nie „oddychają” – zapewniają odprowadzanie

jedynie około 13% wilgoci na zewnątrz budynku. Niemal cała wilgoć musi być usuwana

z budynku przez wentylację, najkorzystniej – wentylację mechaniczną z odzyskiem ciepła

pracującą non-stop. Jeśli jej zastosowanie jest niemożliwe, pozostaje stosowanie np.

pracujących okresowo wentylatorów wyciągowych lub dbanie o właściwe wietrzenie

pomieszczeń przy pomocy otwierania okiem, nawiewników itd.

14

Eliminacja ryzyka występowania SBS

– usuwanie źródeł zapachów i zanieczyszczeń

Zapachy emitowane np. z elementów wyposażenia

wnętrza, poza samym odczuciem dyskomfortu mogą

świadczyć o obecności zanieczyszczeń chemicznych.

Stosowany w wielu wykładzinach czy dywanach

polichlorek winylu (PCW) może stanowić źródło emisji

toksycznych związków, w szczególności – ftalanu, który

wpływa negatywnie m.in. na układ hormonalny.

Wykładziny obecnie produkowane podlegają normom

emisji lotnych związków organicznych (VOC), w tym

ftalanów. Korzystają także z rozwiązań ułatwiających

utrzymanie powierzchni w czystości (np. warstwa

poliuretanu PUR) i zabezpieczających przed emisją

szkodliwych związków z ich powierzchni.

Farby są coraz częściej odznaczane

etykietą „Ecolabel” w celu potwierdzenia,

że zawierają minimalną ilość lotnych

związków organicznych (VOC) i nie

zawierają metali ciężkich.

15

W budynkach wznoszonych kilkadziesiąt lat temu,

nie było znane pojęcie „syndromu chorego budynku”

Wynikało to m.in. z takich cech tych budynków, jak:

Stare budynki – dlaczego bez niekorzystnych

objawów „chorego budynku”?

o duże kubatury pomieszczeń

o nieszczelna stolarka okienna

o tradycyjne naturalne materiały budowlane

Odrębną kwestią pozostaje kwestia poziomu

komfortu cieplnego wewnątrz starego budynku oraz

kosztów jego ogrzewania. Ze względu na brak lub

niski standard izolacji cieplnej przegród, okien itd.,

koszty ogrzewania budynku były wysokie.

Na wysokie koszty ogrzewania wpływały także

zwiększone straty ciepła wynikające z wentylacji

pomieszczeń (nieszczelne okna, wentylacja

grawitacyjna, duża kubatura pomieszczeń, itd.)

16

Budowane według obecnych standardów budynki niskoenergetyczne (np. standard NF40)

lub pasywne, zapewniają wysoki poziom komfortu cieplnego i jednocześnie są budynkami

„zdrowymi” ze względu na zastosowane rozwiązania. Standardem w tego typu budynkach

jest przede wszystkim zastosowanie wentylacji mechanicznej (rekuperacja).

Budynki niskoenergetyczne i pasywne

– energooszczędne i zdrowe

Wysoki standard izolacyjności

przegród eliminuje mostki cieplne

i ryzyko wykraplania wilgoci

Wentylacja mechaniczna zapewnia

wymaganą ilość świeżego powietrza,

usuwa nadmiar wilgoci z wnętrza

i wymusza cyrkulację powietrza

w pomieszczeniach mieszkalnych

Pompa ciepła lub kocioł z komorą

zamkniętą spalania, nie wymaga

do pracy powietrza wewnętrznego

Chłodzenie

Ogrzewanie

Energia odnawialna

Kotły gazowe

Kotły olejowe

Pompy ciepła

Kolektory słoneczne

Systemy wentylacji

www.eko-blog.pl www.vaillant.pl