Ruimte creëren voor burgerinitiatief

Emilie Van Daele

Algemene doelstellingen

• Je denkt na over hoe je je (vanuit je organisatie) ten aanzien van burgerinitiatieven verhoudt

• Je beschikt over enkele handvaten om met burgerinitiatieven in gesprek te gaan en hun noden te concretiseren

• Je ontwikkelt handelingsopties om burgerinitiatieven te ondersteunen

• Je hebt zicht op de implicaties van deze manier van werken voor de ‘organisatie van de organisatie’

0. De context

1. Wat zijn burgerinitiatieven en waarom ons ertoe verhouden?

2. Hoe burgerinitiatief ondersteunen?

a. In gesprek met burgerinitiatieven

b. Hoe concreet ondersteunen?

c. Hoe organiseer je dit binnen je organisatie?

Inhoud van deze presentatie

0. De context van deze workshop

De context van dit verhaal

Innovatietraject:

• Maatschappelijk innoveren binnen onze sector op begrip brengen

• Innoverende praktijken beschrijven en belichten

• Ontwikkelen van verschillende hefbomen (o.a. Burgerinitiatief versterken - te downloaden)

Maatschappelijke innovatie?

De hefboom Burgerinitiatieven versterken

De verbonden organisatie:

• Sensitief voor/inspelen op maatschappelijke trends en tendensen

• Je bewegen in een netwerk van partners en organisaties

• Werken van onderuit

Van onderuit?• Verbinding met doelgroepen, gebruikers, deelnemers,

leden, cursisten, activisten; maar ook met burgers en autonome burgerinitiatieven.

• Klassieke productvernieuwing: gebruikers en consumenten als informanten.

• Gebruikers als coproducent: gebruikers ≠ louter informanten; ze veranderen zelf mee het ‘product’ omdat ze er deel van uitmaken: mede-eigenaars, dragers, uitdragers, doeners, coproducenten…

Ruimte voor burgerinitiatiefAnalogie tussen ‘aanbod’ en ‘product’:

• Wij gaan geen producten/aanbod ontwikkelen waarbij de deelnemers slechts informanten zijn

• We gaan in dialoog met burgers: waar zijn ze mee bezig en waar we kunnen ondersteunen?

• Hoe kunnen wij burgers/groepen/initiatieven mogelijkheden en ruimte bieden om zelf betekenis te geven aan en betekenis te construeren in de samenleving.

• Hoe kunnen wij mee die ‘mountainbike’ mogelijk maken?

Wat is ‘zelf betekenis geven’?Zelf betekenis geven en betekenis construeren? Alternatieve antwoorden formuleren, andere oplossingen zoeken, experimenteren, zelf de toekomst vormgeven…

Voorbeelden:

• Zelf betekenis geven aan wonen

• Zelf betekenis geven aan mobiliteit

• Zelf betekenis geven aan gastvrijheid

• Zelf betekenis geven aan rechtvaardigheid

• Zelf betekenis kunnen geven aan open ruimte

• …

Zelf betekenis geven aan wonen

• Niet via de geijkte kanalen, patronen die de huidige samenleving ons te bieden heeft

• Burgers organiseren zichzelf omdat die patronen en kanalen niet goed passen, geven zelf betekenis aan hoe zij willen wonen

• Sinds 2000 Vzw Samenhuizen (wonen met meer-waarde): faciliteert, schaalt op en tracht verandering in beleid te

realiseren.

Zelf betekenis geven aan mobiliteit

• De fietsende mens die zijn ‘betekenis’ wil uitdragen.

• AYAY: collectief van Brusselaars die stadsfrustraties omzetten in speelse, creatieve interventies. Ze inspireren elkaar en verleiden anderen om zelf in gang te schieten.

Zelf betekenis geven aan mobiliteit

Fiets van Troje:

• 25 burgers steken de koppen bij elkaar om hun droombeelden voor het Gent van morgen te bespreken.

• Ze reiken allerlei oplossingen aan d.m.v. allerlei kleine icoonprojecten en veranderen zo van binnenuit de stad.

Zelf betekenis geven aan gastvrijheid

• Individuen/burgers, groepen, verenigingen, gemeenten, bedrijven kunnen zelf betekenis geven aan gastvrijheid.

• Vluchtelingenwerk geeft verschillende initiatieven een kans, maken ze zichtbaar, reiken een prijs uit op de Gastvrije Awardshow.

Zelf betekenis geven aan rechtvaardigheid?

De pedojager

• Burgers die het recht in eigen handen nemen om pedofielen in de val lokken.

Syriëstrijders

• Burgers die zelf de wapens opnemen en gaan strijden in de burgeroorlog

Waarom zijn burgerinitiatieven potentieel innoverend?

• Initiatieven vanuit de leefwereld van burgers, vanuit concrete uitdagingen in de lokale leefomgeving

• Burgers kennen de geschiedenis, context, identiteit/eigenheid van een omgeving; tacit knowledge i.p.v. formele kennis; burgers als ‘betrokken deskundigen’

• Intrinsieke motivatie en passie, gedrevenheid, “Dit moet gebeuren!”

INDIGNEZ

VOUS!

Waarom zijn burgerinitiatieven potentieel innoverend?

• Niet gebonden aan instituties, overheden, sectoren en dit stelt hen in staat om onconventionele oplossingen te bedenken, creatiever te zijn; onverwachte allianties

• Burgerinitiatieven zijn vaak breder van opzet dan sectorale overheidsprogramma’s; burgers hebben een integrale kijk.

• Niet gedreven door winst, geen patenten, maar kennis delen (cf. Leadbeater: de knutselaar-fietsers).

• Niets moet, vrijwillig, meer ruimte voor het experiment

Wat is de rol van sociaal-culturele organisaties?

Innoverende burgerinitiatieven

Maatschappelijke innovatie (veranderende spelregels)

Rol sociaal-culturele organisatie?

1. Wat zijn burgerinitiatieven en waarom ons ertoe verhouden?

Wat zijn burgerinitiatieven?

In je team/organisatie:

• Bepaal samen wat jullie verstaan onder burgerinitiatief (wat zijn belangrijke kenmerken, afbakeningen…?)

Burgerinitiatief?

• ‘Initiatief’ van de ‘burger’

• Buiten de sfeer van gevestigde organisaties

• Burgers initiëren en organiseren zelf

• Gericht op verbetering van de eigen leefomgeving of aspecten uit de ruimere samenleving

• ≠ participatieprojecten (organisatie initieert en burgers worden betrokken

Burgerinitiatief?Belangrijke kenmerken:

• Eigenaarschap

• Autonomie

• Intrinsieke motivatie

• Samenhang met de leefwereld

• Informeel karakter

• Concreet

• …

Waarom je verhouden t.a.v. burgerinitiatieven?

• Controverse in Nederland (Tonkens versus Rotmans). Zie: www.socialevraagstukken.nl

• De participatiesamenleving. ‘Doe het zelf’ of ‘Trek uw plan’?

• Artikel “Het gelijk van de bakfietsburger” (Over welke burger hebben we het? Welke burgerinitiatieven zijn (a)sociaal? Opkomst van een nieuw soort paternalisme. De bakfietsburger heeft een sterk netwerk…).

Waarom je verhouden t.a.v. burgerinitiatieven?

Individueel:

• Op welke van de burgerinitiatieven zou jij als organisatie ingaan als er een ondersteuningsvraag zou zijn?

• Waarom wel? Waarom niet? Wat is het kader van waaruit je beslist? Wat zijn de selectiecriteria?

In team:

• Bespreek samen die selectiecriteria.• Wat zijn de selectiecriteria die jullie hanteren?• Wat zijn de vragen of kwesties waar je op botst?

Wat zijn mogelijke selectiecriteria?• Missie en visie van de ORG (=organisatie)

• Beleidskeuzes van de ORG

• De doelgroep waar de ORG mee wil werken

• Zorgen voor een mix van kleuren in de BI

• De financiële ruimte/wat is de financiële vraag?

• Wat hebben we als ORG te bieden

• Is er een win-win (voor ORG en BI)?

• Zijn de verwachtingen aan beide kanten duidelijk?

• Is het BI of de ondersteuningsvraag tijdelijk; kunnen we het op termijn loslaten?

• De waarden van het BI (=burgerinitiatief)

• De doelstellingen van het BI

• De vraag van het BI (wat willen ze eigenlijk?)

• Overstijgt het BI het persoonlijke belang?

• De gedragenheid van/binnen het BI

• Welk netwerk heeft het BI?

• Potentiele groei van het BI (b.v. Bovenlokaal)

• Bereidheid tot actie van het BI

• De levensfase van het BI

2. Hoe burgerinitiatief ondersteunen?

Stel: Ja we gaan dit doen!

Een leer- en handelingsproces1. Scherpstellen: In team scherpstellen wat BI zijn, welke je wil ondersteunen en waarom

5. Organisatie van de organisatie:In team bekijken wat de implicaties zijn op organisatorisch vlak

2. Kennismaken en verzamelen:In gesprek gaan met BI en informatie verzamelen

3. Engageren en verhouden:In team bepalen wat je voor welke BI kan betekenen

4. Samen handelen:Ondersteunen van, samen dingen doen met BI

a. In gesprek met burgerinitiatieven

Het gesprek

Het gesprek:

1. Bespreek samen de huidige situatie van het burgerinitiatief

2. Verbeeld samen de toekomst

3. Ga na wat er nodig is om dat toekomstbeeld te realiseren

Het gesprek: de huidige situatie

Breng de huidige situatie van het burgerinitiatief in kaart. Vragen die je hierbij kan stellen zijn:

• Wie of wat is het initiatief?

• Waaruit bestaat het initiatief?

• Hoe is het ontstaan?

• Wat was de aanleiding?

• Wat is de doelstelling?

• Wat doen jullie nu?

• Hoe doen jullie het?

• Wie trekt het?

• Wie is op het initiatief betrokken?

• Met wie werk je samen, wie ondersteunt mee en op welke manier?

• …

Het gesprek: de toekomst verbeelden

• Breng het gedroomde toekomstbeeld van het burgerinitiatief in kaart.

• Wat wil het initiatief in de toekomst (nog) realiseren. Waar wil je binnen 5 jaar staan?

• Droom eens onbeperkt, onbegrensd.

Het gesprek: wat is er nodig?

• Wat is nodig om van de huidige situatie naar de gedroomde situatie te evolueren?

• Maak gebruik van de Kandoe-cirkel en de kaartenset:

– Willen wij die droom verwezenlijken dan willen we sterker worden op in... . Ieder mag 5 x schuiven

– Bespreek samen het resultaat en lijst samen op wat nodig is om de droom te realiseren

– De kaartjes zijn hier een hulpmiddel om uit te klaren waar een BI nood aan heeft.

Het gesprek: wat is er nodig?

Enkele voorbeelden:

• Wij willen een sterker en meer divers netwerk

• Wij willen ons initiatief opschalen, breder zichtbaar maken

• Wij willen meer in publieke ruimtes en in het publieke debat verschijnen

Aandachtspunten en randvoorwaarden

• Het gaat om een kennismakingsgesprek

• Maak in dit gesprek ook het eigen leer- en zoekproces van je organisatie duidelijk

• Doe geen valse beloften, wees transparant.

• Zwengel niets aan dat je zelf gerealiseerd wil zien!

• Dit gesprek kan reeds een ondersteuning zijn! (Maar besef ook dat de return voor je gesprekspartners misschien nul is).

Opmerking over de kaartensetBurgerinitiatieven

• Je kan de inhoud van de kaartenset aanpassen naar eigen aanvoelen, afhankelijk van de doelstelling, afhankelijk van de doelgroep (je zou er zelfs beelden van kunnen maken)!

• Je kan de kaartenset gebruiken om de huidige situatie van het burgerinitiatief te verkennen, of de toekomst samen te verbeelden, of de noden te detecteren… . Maak een keuze en stel de beginvraag scherp!

b. Hoe concreet ondersteunen?

Hoe spelen wij onze rol dan concreet?

Hoe gaan we burgerinitiatieven ondersteunen?

• De kwaliteit van de publieke ruimte versterken

• De kwaliteit van de interacties en praktijken in die publieke ruimte ondersteunen en versterken

Twee mogelijke strategieën:

• Interventiefocus op de ruimte rondom: de structurele kwaliteit en inrichting van (publieke) ruimtes verbeteren (de kwaliteit van de publieke ruimte zal de uitingen van burgerschapspraktijken bepalen)

• Interventiefocus op de burger/burgerinitiatief: het versterken van competenties van burgers en burgerinitiatieven

Interventiefocus op de burger/groep

• Vaak gebeurt het dat het individu/groep zich aanpast aan zijn of haar omgeving.

• Maar ook het omgekeerde valt voor, wanneer het individu/groep de omgeving aanpast aan zijn of haar behoefte.

Wat zijn opties voor het professionele handelen?

• Het aanleren van veranderings-, aanpassingen- en onderhandelingsstrategieën en competenties. We ‘leren’ mensen hoe ze betekenis kunnen verlenen aan de ruimte rondom hen, hoe ze die ruimte kunnen veranderen…

Interventiefocus op de ruimte rondom de

burger/groep

• De structuur en kwaliteit van de (publieke) ruimte, de mogelijkheden en beperkingen ervan bepalen in grote mate of mensen zelf betekenis mogen en kunnen geven en zullen dus de uitingen van burgerschap bepalen.

• Naast wat mensen ‘kunnen’, nl. de competenties tot betekenisverlening, is de mate waarin mensen ‘mogen’ interpreteren en ‘mogen’ betekenis geven belangrijk

Wat zijn hier opties voor het professioneel handelen?

• Ruimtes creëren binnen het bestaande die mensen toelaten zelf betekenis te verlenen;

• Ruimtes waarin mensen reeds betekenis verlenen uitvergroten, vieren, stimuleren, zichtbaar maken, goede voorbeelden opschalen… .

• Gebrek aan ruimte aanklagen…

Ruimte creëren• Kan je ruimtes creëren, stimuleren (en/of continueren) waar

partners allerhande elkaar kunnen ontmoeten?

• Mogelijke formats:

Summits of lerende netwerken rond maatschappelijke vraagstukken waar alle van ver of dicht betrokken stakeholders samen kunnen verzinnen hoe ze zelf initiatieven kunnen ontwikkelen.

Pitchingsessies waar iedereen met een goed idee dit kan komen presenteren aan een breed veld van potentiële partners

Innovatielabs waar ideeën in co-creatie met anderen kunnen ontwikkelen tot een sterk plan

Ruimtes zichtbaar maken• Kan je ruimtes waar betekenis wordt gecreëerd zichtbaar

maken, uitvergroten, zodat anderen er weer verder op kunnen borduren?

• Voorbeelden:

Repair café: opschalen van het initiatief, uitdragen en zichtbaar maken op een breed niveau (Netwerk Bewust Verbruik).

Gebrek aan ruimte aanklagen• Kan je het gebrek aan ruimte om betekenis te mogen

geven aanklagen?

• Voorbeeld:

Liga voor Mensenrechten in samenwerking met De Wakkere Burger: Bepaal mee het GAS-beleid in uw stad of gemeente.

Interventiefocus op de burger/groep

Ondersteunen van de burgers/burgerinitiatieven

• Aanleren van veranderings-, aanpassingen- en onderhandelingsstrategieën en competenties.

• Ruimte en middelen bieden

• Netwerk vergroten

• Ondersteunen met kennis en expertise…

• …

Wat heb je te bieden?• Ben je een aantrekkelijke en/of noodzakelijke partner?

• Beschik je over deskundigheid? Kan je groepsprocessen begeleiden (mensen uitdagen, het gevoel geven dat er iets kan veranderen, een succeservaring geven, inspelen op talenten, verbinden…)

• Heb je specifieke expertise of ken je anderen in je netwerk die expertise hebben? Goede voorbeelden…

• Welke middelen kan je inzetten? Ben je een partner die middelen weet te ontsluiten (zowel financieel, als logistiek, ondersteunend, communicatiekanalen…)

• Beschik je over een vitaal netwerk dat verbindingen kan leggen? Weet je waar men bij wie voor wat terecht kan? Ben je een goede

koppelaar?

Ondersteuningsmogelijkheden

Individueel:

• Bekijk de lijst ‘Mogelijke ondersteuningsmogelijkheden’

• Denk aan het burgerinitiatief waarmee je in gesprek ging.

• Kies 2 à 3 ondersteuningsmogelijkheden die jij verder zou uitwerken voor dit burgerinitiatief.

In team:

• Bespreek dit samen en werk enkele

ondersteuningsmogelijkheden concreet uit.

c. Hoe organiseer je dit binnen je organisatie?

Wat heb je nodig?

• Wat heb je (als organisatie en als professional) nodig om deze ondersteuningsrol te realiseren (competenties, netwerk, partners…)?

• Waar ga je dit halen? Bij wie ga je dit halen?

Wat zijn de implicaties op organisatieniveau?

• Wat betekent het ondersteunen van burgerinitiatieven voor de ‘organisatie van je organisatie’.

• Stelt deze andere manier van werken de bestaande structuur en cultuur binnen je organisatie in vraag (andere planningslogica, andere vormen van ondersteuning voor je teamleden, een nieuwe manier van leidinggeven, rapporteren, meer ruimte om uit te wisselen, te oefenen…)?

• Wil je als organisatie op een duurzame manier burgerinitiatieven ondersteunen, dan zal je deze elementen in kaart moeten brengen, omgaan met deze veranderingen, dingen moeten herzien.

Ondersteunend materiaal

Drieluik: “Verstaan, vertellen, versterken” (mogelijkheid om aan te kopen)

Online:

• Hefboom “Burgerinitiatieven versterken”

• Kaartenset “Burgerinitiatieven”

• Lijst “Mogelijke ondersteuningsmogelijkheden”