PROJEKT

LENDA:KIMITEMA:NDIKIMI I ELEMENTEVE KIMIKE NE ORGANIZMIN E NJERIUT .

Trupi i njeriut perbehet nga 13 elemente kimike baze.

Ato ndahen ne kete menyre:1-65% oksigjen2-18% karbon3-10% hidrogjen4-3% azot5-1,6% kalcium6-1% fosfor7-0,35% kalium8-0,15% klor9-0,15% natrium10-0,05% magnez11-0,25% squfur12-0,008% hekur13-0,00004% jod.

Elementet e gr.1A jane shume te rendesishem ne dieten e njeriut sepse ato formojne perberje, te cilat

jane te pranishme ne organizem ne formen e tretesirave jonike.Te gjitha jonet mbajne ngarkesa

elektrike, keshtu ato jane tretesira elektolitike mjaft te mira.Dy jonet me te rendesishme qe gjenden ne trupin

e njeriut jane jonet K+ dhe Na+.Perqendrimet jonormale elektrolitike ne serumet e gjakut mund te ndikojne ne shfaqjen e semundjeve te ndryshme.

Kaliumi (K)

Është elementi më i bollshëm në qelizë. Trupi përmban rreth 250 miligramë kalium. Qeliza luan

një rol të rëndësishëm në reagimet energjike, sintezën e proteinave, si dhe në ruajtjen e ekuilibrit të acideve në trup. Megjithëse është e nevojshme

ekzistenca e kaliumit në regjimin ushqimor, informacioni lidhur me nevojën e sasisë minimale të tij është i paktë. Por studimet shkencore tregojnë se ushqimet bimore janë të pasura me këtë element.

Natriumi (Na)

Është elementi më i bollshëm në likuidin (lëngun) e jashtëm të

qelizave. Si një elektrolit në likuidet jashtë qelizës, natriumi ndihmon në ruajtjen e presionit osmotik jashtë membranës së qelizës dhe ka një ndikim të njëjtë si kaliumi brenda

qelizës për ruajtjen natyrale të balancës së ujit. Nevoja ditore për të

është llogaritur nga 3 në 7 gr.

Hekuri (Fe)

Është metali (element) më i bollshëm i trupit dhe përbën rreth 0.004 për qind të peshës trupore. Në mënyrë të natyrshme,

sasia e tij varion nga 3 në 5 gr. Por edhe kjo është e ndryshueshme, sepse varet nga

mosha, gjinia, madhësia, shëndeti dhe sasia e rezervuar e tij në trup. Në të vërtetë,

hekuri është një lëndë me ngjyrë gjaku që transporton oksigjen të mjaftueshëm për frymëmarrje dhe gaz karbonik (dioksid

karboni) nga qelizat në mushkëri. Çdo ditë, trupi ynë me anë të ushqimit përfiton 10

deri 30 miligramë hekur.

Kalciumi (Ca)Është një element mineral që përbën 1.5 deri në 2 për qind të peshës së

trupit te personat e rritur. Nga kjo sasi, 99 për qind e kalciumit gjendet në

kocka dhe te dhëmbët.Magneziumi (Mg)

Në momentet e lindjes, në trupin e njeriut ndodhet 0.5 gr, ndërsa në

moshë të rritur në trup ai ka një sasi 21–28 gr, ku 50-60 për qind ndodhet

në kocka dhe roli kryesor i tij është në qelizat nervore për të lehtësuar

funksionimin e tyre.

Sulfuri (S)

Përbën 0.25 për qind të peshës trupore të njeriut dhe ndodhet në çdo qelizë të trupit të njeriut. Më tepër ndodhet në flokë, lëkurë dhe thonj. Sulfuri vepron si një element antihelmues, duke u përzier me përbërësit helmues dhe i

shndërron ata në të padëmshëm apo i eliminon plotësisht.

Jodi (I)

Në organizëm ndodhet rreth 15–23 miligramë jod ose jodi përbën 0.00004 për qind të peshës

trupore të njeriut. Ai ndodhet në të gjitha qelizat e trupit, por 70–80 për qind e sasisë së

jodit ndodhet në gjëndrat e tiroideve. Kjo lëndë është pjesërisht në formën e hormoneve të

trioksinës që sintetizohet nga gjëndra e tiroideve dhe luan një rol të rëndësishëm në

forcimin dhe metabolizmin e trupit.

Magnezi (Mn)Është shumë i nevojshëm për skeletin dhe gjymtyrët. Ai gjendet në sasinë e më tepër se 10 miligramëve në trupin e njeriut dhe

kryesisht ndodhet në kocka, mëlçi dhe veshka.

Bakri (Cu)Njihet si pjesa më e rëndësishme e shumë

enzimave. Luan një rol mjaft të rëndësishëm në pengimin e pakësimit të

sasisë së gjakut në trup. Fëmijët kanë nevojë jetike për këtë përbërës, i cili

ndodhet në sasi të konsiderueshme te produkti i qumështit.

Molekula e ujit (H2O) 

Uji ne qelize gjendet ne dy forma i lidhur dhe i lire. Rolet e ujit jane te shumta dhe te rendesishme per organizmin e te gjitha gjallesave. Uji luan rol si nje tretes i mire, menjanon materialet

e demshme, mbron qelizen nga temperaturat e larta dhe gjithashtu luan rol ne rigjallerim. Ai eshte lengu ne te cilin

zhvillohen te gjitha veprimtarite qelizore.Shume lengje ne trupin e njeriut kane ne bazen e tyre ujin. Si p.sh.gjaku, i cili i shperndan ushqimin qelizave, lengu amniotik

ne te cilin jetojme te zhytur nente muaj para se te lindim. Lengu sinovial qe lubrifikon artikulacione te skeletit, urina me ane te se ciles nxjerrim jashte lendet e mbetura, djersa, lengu perikardiak, qe gjendet ne shtresen e perikardit (membrana qe

mbeshtjell zemren), lengu truno-shpinor qe mbron sistemin nervor, peshtyma qe ndihmon ne tretjen e ushqimit ne goje.

Kriperat minerale.

Pervec ujit, rol te madh ne jeten e qelizes luajne edhe kriperat minerale.Mungesa apo sasia e tepert e tyre

mund te ndikojne ne crregullime teproceseve te jetes po ashtu mund te shkaktojne edhe vdekjen e

qelizes.Sasisa e kriperave minerale nuk eshte e njejte ne te gjithe organizmat ese gjalles, p.sh., ne guackat e butakeve ka shume kripera te kalciumitdhe ne kurrizin

e njeriut ka shume kripera kalciumi, kripera tenatriumit etj.

Karbohidratet. 

Jane komponime te karbonit me hidrogjenin dhe oksigjenin qe gjenden ne raportin 1:2:1. Formula e tyre eshte ( H2O )n . Karbohidratet luajne rol nje rol te rendesishem ne perberjen e acideve

nukleike (dezoksiribozadhe riboza ) . Karbohidratet ose ndryshe sheqernat, ndahen

ne tri grupe :Monosakaride, Disakaride dhe Polisakaride. Gjithashtu si rol kryesor

teshqernave duhet theksojme se ato jane rezerve energjie (amidoni),perberes te

rendesishem strukturor te qelizave (celuloza), jane burime energjie etj.

Monosakaridet 

Monosakaride (H2O)n jane sheqernat me te thjeshta, perbehen ngaatome te karbonit te vendosura ne nje

zinxhir linear qe ne nje mjedis ujor zakonisht mbyllet ne formen e nje unaze dhe nuk mund te zberthehen ne

karbohidrate te tjera me te thjeshta. Ne varesi te numrit te atomeve monosakaridet mund te jene: TRIOZA,

TETROZA, PENTOZA, HEKSOZA.Pentoza (me pese atome karboni) prej pentozave rendesine me te madhee kane riboza dhe dezoksiriboza. Heksoza (me gjashte atome

karboni)C6H12O6, veme ne dukje glukozen dhe fruktozen dhe galaktoza.Glukoza eshte shume e

rendesishme per njeriun, ne cdo mililiter tegjakut tone duhet te kete 1mg glukoze, n.q.s sasia e glukozes qe ushqen trurin ne gjak zbret poshte, atehere organizmi

ndodhet ne nje situat epatologjike, e cila quhet hipoglicemi.

Disakaridet 

 Disakaridet formohen me bashkimin e dy molekulave monosakarike,formula e

pergjithshme e tyre eshte C12H22O11. nder disakaridet me te njohura kemi: Sakaroza, sheqeri qe perdorim per te ngrene dhe perbehet nga glukoza dhe fruktoza, laktoza (sheqeri i qumeshtit), formohet nga glukoza dhe galaktoza,

gjithashtu dallojme edhe maltozen, e cila formohet nga bashkimi i dy molekulave

glukoze.

Polisakaridet

 Polisakariset pergjithesisht nuk jane te tretshme ne uje. Ato formohen nga mijera

molekula te monosakarideve te lidhura bashke. Polisakaridetme te rendesishme jane:Celuloza, perbehet nga me shume se 10000

njesi glukoze, formon murete qelizave te bimeve. Si peshe celuloza perben 97% te te gjithe lendes se gjalle dhe eshte molekula

organike me e perhapur ne toke. Celuloza nuk perben bazen ushqimore per njeriun dhe per

shume kafshe, pasi eshte praktikisht e patretshme.

Proteinat Jane makro molekula te cilat kryesisht perbehen nga

elementet e karbonit, hidrogjenit, oksigjenit, azotit si dhe rralle here edhe prej sulfurit. Proteinat jane baza

kryesore e qelizave. Ato jo vetem qe i japin qelizave nje strukture, por jane edhe makina molekulare, ku bejne

transportimin e materieve, pompojne jonet, I katalizojne reaksionet kimike si dhe i njohin materiet sinjalizues.

 

Sa proteina duhet te permbaje dieta jone.

Nevojat ditore varen nga pesha : llogaritet 0.8-0.9 gr per 1 kilogram te peshes ne dite, me ndryshime ne baze te rendesise

se aktivitetit muskulor.

Pesha juaj Proteina gjate dites (faktori 1.8g/kg/dite)

45kg 81 gr ne dite50kg 90 gr ne dite55kg 99 gr ne dite

60kg 108 gr ne dite65kg 117 gr ne dite70kg 126 gr ne dite75kg 135 gr ne dite80kg 144 gr ne dite85kg 153 gr ne dite90kg 162 gr ne dite

KURIOZITET

Ne trupin e njeriut, perveç ujit, ndodhen edhe shume lende te tjera.

Nje njeri me trup normal permban aq yndyre sa per te prodhuar shtate

kallepe sapuni, sheqer aq sa per te mbushur nje kavanoz, kripe sa per te mbushur gjashte kripore, karbon sa

per te prodhuar 9000 lapsa plumbi,fosfor sa per te prodhuar 2200

fije shkrepese, hekur sa per te bere njegozhde 25 mm, nje luge squfur dhe

30 gram metale te tjera.

PUNOI:ALBORA RRAJA KEJSI SPAHO

KLASA:10D