Agnieszka Mazur

Kamila Miedzińska

“Człowiek potrzebuje gniazda utkanego z miłości, ciepła i serdeczności gniazda utkanego z więzi wiary, nadziei i miłości.Dopiero te więzi, łącząc osoby, czynią rodzinę realną rodziną.”

(Jan Paweł II, 1987)

Więź rodzinna rozumiana jest jako kompleks sił przyciągających członków rodziny nawzajem do siebie i wiążących ich ze sobą. Siły te wynikają ze związku małżeńskiego, świadomości związków genetycznych, przeżyć emocjonalnych, współdziałania, postaw wobec tych samych wartości i zdarzeń, a także wobec uwarunkowań społeczno - kulturowych i gospodarczych w jakich żyje dana rodzina.

Składniki więzi rodzinnej…

• poczucie odpowiedzialności za osoby z rodziny,

• wspólne zabezpieczenie warunków bytowych,

• troska o zdrowie bliskich, stwarzanie warunków do osiągnięcia sukcesów w samodzielnym życiu,

• uczucie miłości i serdeczności,• wzajemna ocena osób w rodzinie,• przyjmowanie wzorców osobowych

od osób znaczących.

“Wszystkie ludzkie potrzeby zaspokajane są przez uczucia społeczne, zwłaszcza przez uczucie miłości…”

(E. Fromm)

Komunikacja w rodzinie• Komunikacja interpersonalna dokonuje się na ogół na tle przebiegających

między ludźmi procesów interakcyjnych, co zachodzi przede wszystkim w rodzinie.

• Rodzina jest środowiskiem, w którym szczególnie trudno wyróżnić przejawy “czystej” komunikacji między jej członkami.

• Przejawy rodzinnej komunikacji charakteryzują się swoistością, która związana jest z następującymi właściwościami:

a) są one “wtopione” w serie stale zachodzących, niezwykle zróżnicowanych interakcji przebiegających najpierw w małżeństwie, a potem – w miarę rozwoju rodziny – na różnych poziomach funkcjonowania systemu rodzinnego.

b) stałą bliskością fizyczną i psychiczną członków rodziny,c) członkowie rodziny posiadają zdolność odczytywania komunikatów

przekazywanych na drodze bezsłownej,

• Nie ma jednoznacznie dobrego lub złego sposobu komunikowania się, każdy rodzaj komunikacji może spełniać pożyteczną rolę, o ile stosowany jest w odpowiednich warunkach, czyli wtedy, gdy jest potrzebny, właściwie rozumiany i oczekiwany.

W rodzinie mamy do czynienia z trzema rodzajami relacji:

• Między dorosłymi członkami rodziny, • Między rodzicami i dziećmi,• Między dziećmi.

Komunikacja w małżeństwie

Komunikowanie się jest “klejem” małżeństwa, stałym procesem tworzenia kooperacji i budowania obrazu samego siebie i partnera, modyfikacji norm współżycia, oczekiwań, rytuałów rodzinnych itd.

Znaczenie właściwego porozumiewania się wzrasta w miarę trwania związku.

Odsłanianie się…Jednym z istotnych efektów komunikacji jest proceswzajemnej penetracji psychicznej, czyli odsłanianie się, odzwierciedlające zarówno zaufanie do siebie, jak i odczuwaną intymność. Owe odsłanianie się dotyczy 8 różnych obszarów współżycia:

1. Emocjonalność2. Otwartość3. Wyrażanie wspólnoty4. Rozwiązywanie konfliktów5. Komunikowanie seksualne6. Pozostawianie autonomii7. Dopasowanie wzajemne8. Tożsamość małżeńska

Funkcje “odsłaniania się”

Oprócz funkcji pogłębiania zaangażowania w podtrzymywanie istniejącego związku, pełni ono istotną funkcję terapeutyczną – możliwość ujawnienia swojego “ja” drugiej osobie i uzyskanie od niej wsparcia emocjonalnego jest jednym z warunków utrzymania dobrej kondycji psychicznej. Odsłanianie się daje również szanse na lepsze zrozumienie samego siebie, weryfikację społeczną przekonań na swój temat i pogłębienie zrozumienia partnera.

Mowa intymna…

Szczególny aspekt intymności i dopasowania wyraża się w powstaniu unikatowego języka, fraz i słów znanych tylko danej parze osób i tylko przez nie używanych. Mowa intymna zdaje się pełnić funkcje podobne do gwary w danych środowiskach – pozwala podkreślic tożsamość społeczną, identyfikację wzajemną w kręgu osób znających dane wyrażenia, bądź niekonwencjonalne konotacje przypisane konwencjonalnym słowom.

Idiomy intymne:• Pieszczotliwe pseudonimy – “kotek”, “bzik”, “książę”, “żaba” – wyrażające ciepło i

intymność.

• Idiomy werbalne i sekwencje niewerbalne, wyrażające miłość i przywiązanie, aprobatę, substytuty wyznania “kocham”, np. “sztama pełna”.

• Określenia osób znajomych, krewnych, przyjaciół, takie jak: “gruby”, “rudy”, “aniołek”, “pies”.

• Krytykowanie – gesty i zwroty oznaczające postawę i ocenę nagatywną, potępiającą jakieś zachowanie, porównania z osobami gorszymi pod danym względem, np. “no cały Wiluś…”

• Wyrażanie prośby- rutynowe, powtarzające się prośby można skodyfikować w postaci stałych idiomów lub aktów niewerbalnych.

• Idiomy seksualne i eufemizmy erotyczne- wyrażenia zastępujące konwencjonalne terminy związane z życiem płciowym.

• Inwitacje seksualne- propozycje kontaktu płciowego wyrażone w sposób pośredni, metaforyczny, np. “chodźmy na spacerek” .

• Złośliwe przytyki – wyrażenia mające dokuczyć partnerowi, nawiązujące do znanych obu małżonkom wydarzeń, czy cech ocenianych negatywnie u partnera.

Wyrażanie krytykiBez względu na to jak bardzo kochają się małżonkowie od czasu do czasu muszą znaleźć się w sytuacji wymagajacej wyrażenia krytyki, niezgody, protestu, niezadowolenia. Krytykę można wyrażać za pomocą trzech kanałów: werbalnego, niewerbalnego i wokalnego. Badania wykazały, że preferowane jest wysyłanie przekazów negatywnych w niespójny sposób, tj. zawartej w słowach negatywnej treści towarzyszy z reguły pozytywny wyraz twarzy, uśmiech, który zdaje się pełnić funckję łagodzenia, zastepuję niejako tekst “denerwuję mnie to co robisz, ale wiesz, że zależy mi na Tobie i naszym współżyciu”.

Komunikacja między rodzicami a dziećmi

Małe dziecko całkowicie uzależnione od rodziców dostosowuje się do ich wymagań, oczekiwań, sposobu komunikowania się. Zapewnia mu to zaspokojenie podstawowych potrzeb fizycznych i psychicznych. Dzieci przejmują od rodziców ich sposób komunikowania się, traktują rodziców jako model własnego zachowania. Po dłuższym czasie stosowania określonego wzoru komunikacji następuje jego internalizacja.

Rozmowa z dzieckiem…

Rozmawianie z dziećmi to sztuka jedyna w swoim rodzaju, rządząca się własnymi regułami i własnym sensem. Wypowiedzi dzieci rzadko są proste, przekaz bywa zakodowany i wymaga odszyfrowania.

Sztuka porozumiewania się polega na : słuchaniu, ekspresji słownej i wspólnym rozwiązywaniu problemów.

SŁUCHANIE

Dziecko ma potrzebę otwartego wyrażania ważnych dla niego uczuć i pragnień. Nie można im zaprzeczać, zawstydzać dziecka, wypytywać go ani w żaden sposób mu grozić. Dzieci nie można również ignorować. Jeśli nie zostaną wysłuchane, ich uczucia nie znikną - zostaną stłumione, wprowadzą w psychice dziecka zamęt lub zaczną przejawiać się w formie wściekłości. W procesie aktywnego słuchania najważniejsza jest empatia. Dzieci często nie potrafią wyrazić swoich uczuć, zadaniem rodziców jest właściwe zidentyfikowanie uczuć dziecka.

EKSPRESJA

Wyróżnia się kilka podstawowych zasad skutecznej ekspresji wkontakcie z dzieckiem:

- precyzja- należy jak najprecyzyjniej komunikować to, czego chcemy i co czujemy. Dzieci potrzebują wyraźnie określonych granic, wyznaczających przestrzeń, w której mogą bezpiecznie i swobodnie funkcjonować. Powinny też znać naturalne konsekwencje wynikające z przekroczenia tych granic. Również pochwały powinny być precyzyjne (mówiące dokładnie co się podoba i dlaczego).

- natychmiastowa informacja- dzieci należy nagradzać lub karać zaraz po danym wydarzeniu, bowiem im dłużej czeka się z wyrażeniem reakcji, tym mniejszy będzie ona miała wpływ na zachowanie dziecka.

- nie należy osądzać- ze wszystkich komunikatów skierowanych do dziecko powinno wynikać, że jest ono osobą kochaną, ponieważ oskarżanie, obrażanie i sarkazm dają dziecku do zrozumienia, że nie tylko jego zachowanie jest nie w porządku, ale również ono samo.

- spójność komunikatów – niespójne komunikaty wprowadzają chaos, ważne jest egzekwowanie ustalonych wcześniej zasad.

- odsłanianie się- wtajemniczenie dziecka w niektóre uczucia i potrzeby rodziców sprawia, że stają się dla dziecka kimś realnym, prawdziwą osobą, wówczas granice jakie wyznaczają nabierają sensu dla dziecka.

WSPÓLNE ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

Celem wspólnego, konsekwentnego stosowania odpowiednich technik rozwiązywania problemów jest odkrycie takiego wyjścia, które wszyscy zainteresowani będą mogli zaakceptować. Ważne jest aby rodzice rzeczywiście byli gotowi współpracować ze swoimi dziećmi, oraz aby potrafili przekonać je o swojej szczerości.Podstawą skutecznego porozumiewania się jest wytworzenie atmosfery zaufania, partnerstwa, poszanowania każdego z rozmówców.

Edukacja seksualna dzieci• W edukacji seksualnej należy przezwyciężyć pokusę informowania o

zbyt wielu rzeczach naraz. Nie ma żadnego powodu, aby nie odpowiadać szczerze na pytania dziecka dotyczące seksu, ale odpowiedzi nie powinny zamieniać się w “wykład z dziedziny położnictwa”,

• Właściwy wiek, aby poinformować dziecko o sprawach seksu zaczyna się wtedy, gdy zadaje ono pytania,

• Od wczesnego dzieciństwa dzieci powinny poznawać właściwe nazwy i funkcje swoich organów oraz anatomiczne różnice między płciami, odpowiadając na pytania nie powinno się odwoływać do roślin lub zwierzątek,

• Na pytanie “skąd się biorą dzieci?” nie wolno odpowiadać, że przynosi je doktor albo bocian, że bierze się je ze szpitala, supermarketu, czy magazynu wysyłkowego. Nim udzieli się odpowiedzi pomocne jest wysłuchanie teorii dziecka na temat stworzenia i narodzin, wyjaśnienie powinno opierać się na faktach, ale nie musi zawierać zbyt szczegółowych informacji.

Komunikacja między rodzeństwem

Relacja pomiędzy każdą dwójką rodzeństwa obejmuje cztery fazy:

• Inicjacji

• Podtrzymania

• Schyłku

• Zakończenia

Faza inicjacji

Stadium pierwsze dzieciństwa i adolescencji.

Rodzeństwa dostarczają sobie towarzystwa i społecznego wsparcia.

Od rodzeństwa starszego oczekuje się

podejmowania przekazanej im

odpowiedzialności za rodzeństwo

młodsze, świadczenia bezpośrednich

usług i dostarczania sobie zasobów.

Faza podtrzymania

Okres wczesnej i średniej dorosłości. Rodzeństwo nadal dostarcza sobie towarzystwa i wsparcia emocjonalnego. Mogą dostarczać sobie pomocy i usług bezpośrednich, takich jak pomoc w chorobie czy pożyczanie pieniędzy. W średniej dorosłości rodzeństwo

współpracuje również w opiece

nad starszymi rodzicami oraz

działa wspólnie przy likwidacji

domu rodzinnego i podziale

własności po śmierci rodziców.

Faza schyłku

Wiek podeszły.

Rodzeństwo nadal zapewnia sobie towarzystwo i wsparcie emocjonalne. Intensywność tej relacji może się zwiększyć wraz z potrzebą rekompensowania utraty innych członków rodziny i przyjaciół. Rodzeństwo dostarcza sobie wspólnych wspomnień i percepcyjnej ważności dla siebie nawzajem. Rodzeństwo może też pomagać sobie nawzajem w problemach codziennych związanych ze starzeniem się i swoją śmiertelnością

Faza zakończenia

Zamierzone zakończenie relacji między rodzeństwem jest rzadkie, zachodzi na ogół w przypadku poważnego nadużycia zaufania czy oczekiwania drugiego. Dla większości par rodzeństwa relacja kończy się nagle ze śmiercią jednego albo stopniowo wraz z pogarszającymi się funkcjami organizmu każdego z nich pod koniec życia.

Stosunki między rodzeństwem uzależnione są od wieku rodzeństwa, płci, wzajemnych relacji między rodzicami. Im stosunki między rodzicami są bardziej pozytywne, tym relacje między rodzeństwem bardziej prawidłowe. Układy między rodzeństwem mogą też mieć wpływ na przyszłą postawę życiową, stosunek do partnerów przeciwnej płci. Jeśli między rodzeństwem przeważają układy korzystne, wytwarzają się dobre stosunki rodzinne typu: przywiązanie do rodzeństwa, chęć bawienia i dzielenia się z nim oraz pomagania rodzeństwu. Złe układy przyczyniają się do niekorzystnych stosunków w rodzinie charakteryzujących się: agresywnością, niechęcią, obojętnością i ignorancją rodzeństwa.

Zaburzenia procesu porozumiewania się w rodzinie

“Rodzina, która nie potrafi się porozumiewać, jest jak garnek do gotowania pod ciśnieniem. Wszyscy pełni są niewyrażonych emocji, gotowych w każdej chwili wybuchnąć. W takiej rodzinie zagrożone są zwłaszcza dzieci.“

Zasady ograniczające ekspresję są przyczyną nieprawidłowości w komunikowaniu się. Jeżeli nie możemy bezpośrednio wyrażać swoich myśli, uczuć i potrzeb – musimy:

• zaprzeczać swojemu doświadczeniu • usuwać z jego opisu pewne aspekty• wyrażać te aspekty w sposób zastępczy • lub komunikować je niespójnie.

Zaprzeczenie

Jeżeli boimy się coś wyrazić, zaprzeczamy temu. Swoich potrzeb i uczuć możemy się wyprzeć w dwojaki sposób: otwarty i skryty. Otwarte wyparcie objawia się wyrażeniami typu “nie obchodzi mnie to”, “nie ma problemu”, “wszystko w porządku”. Skryte wypieranie można rozpoznać dzięki następującym sygnałom: wzruszanie ramionami, mówienie monotonnym głosem, wycofywanie się z kontaktu.

Usunięcia

Usunięcie ma miejsce wtedy, gdy nie wypowiadamy pewnych części komunikatu, zwłaszcza tych, które dotyczą naszych myśli i potrzeb. Unikamy w ten sposób precyzowania, kogo bądź jakich okoliczności dotyczy nasza wypowiedź.

Przykład: “Na naszej ulicy otworzyli nową

restaurację francuską”, czyli “Może wyjdziemy dzisiaj wieczorem?”

Ekspresja zastępcza

Uczucia muszą być czasami wyrażone a ekspresja zastępcza pozwala to zrobić w

sytuacji bezpieczniejszej lub wobec osoby, z która czujemy się bezpieczniej. Ekspresja zastępcza to wyrażanie uczuć pośrednio.

Przykład: szef skrytykował cię w pracy. Jesteś zły, więc zarzucasz swojej żonie niegospodarność.

Komunikaty niespójne

Mają miejsce wówczas, gdy postawa, wyraz twarzy, ton głosu i tempo mówienia nie odzwierciedlają treści wypowiedzi. Jeżeli komunikaty są niespójne, członkowie rodziny zmuszeni są zdecydować, które znaczenie jest prawdziwe. Muszą domyślać się intencji drugiej osoby. Niespójne komunikaty są źródłem większości rodzinnych patologii.

Z doświadczenia i obserwacji wynika, iż konflikty z członkami rodziny są o wiele bardziej dotkliwe niż z innymi ludźmi. Rozczarowanie i zawód to uczucia, które w tym wypadku utrzymują się najdłużej, podczas gdy w innych związkach interpersonalnych występują tylko na początku konfliktu. Najczęściej konflikty w rodzinie kończą się uczuciem żalu, bezsilności, ale i ulgi. Bezsilność i żal wiążą się z brakiem satysfakcjonującego rozwiązania konfliktu, a pomyślne zakończenie przynosi jego uczestnikom ulgę.

Bibliografia

• Haim G. Ginott, “Między rodzicami a dziećmi”, Media Rodzina of Poznań, Poznań 1998

• D. Raś, B. Kosek-Nita “Kontakty z ludźmi innymi jako problem wychowania, opieki i resocjalizacji”, UŚ Katowice 2007

• Z. Nęcki “Komunikacja międzyludzka”, Kraków 1996

• B. Harwas- Napierała, “Komunikacja interpersonalna w rodzinie”, UAM 2008