POJMOVNIK GOTIČKE ARHITEKTURE I UMETNOSTI

Krstasti svod-nastaje presecanjem dveju poluobličastih svodova jednake veličine pod pravim uglom

Krstasto-rebrasti svod-ovom krstastom svodu su dodata rebra zbog čvrste konstrukcije i ukrasa. U gotici se javlja četvororedni i šestoredni svod, dok se u Engleskoj javlja lepezati svod

Arhivolta- oblikovana traka koja uokviruje luk portala ili takvih traka koje uokviruju lunetu, često ukrašena skulpturama.

Arkade- niz lukova koje podupiru stubovi, kada su priljubljene uz zid formiraju slepe arkade

Bočni brod- prolaz za vernike koji ide paraleleno sa glavnim brodom rim. Ili hriš. bazilike, odvojen od nje arkadama ili kolonadom. Obično po jedan sa svake strane glavnog broda(trobrodna bazilika) ili po dva-spoljašnji I unutrašnji petobrodna bazilika

Bočni potisak- bočni potisak koji potiče od težine luka, svoda, i kupole, a kojem se treba suprostaviti na tački najačeg delovanja-bilo nekom masom zida ili nosača

Kontrafore –istaknuti nosač –luk sagrađen uz spoljašnji zid, obično postavljen da se suprostavi bočnom potisku

Deambulatorijum- prekriveno šetalište-u bazilici polukružni prolaz oko apside. U klaustru- šetalište sa stubovima ili svodovima oko otvorenog dvorišta

Dovratnik- vertikalna strana otvora vrata. U romaničkim I gotičkim crkvama dovratnici I doprozornici često se izvijaju ka spoljašnjoj strani, čime ostavljaju širi prostor za skulptoralne ukrase.

Dvoranska crkva- bazilika u kojoj su glavni i bočni brodovi iste visine. Taj tip crkve razvilo je romaničko graditeljstvo.

Fasada- glavno pročelje crkve, obično je trospratno sa tri portala na prvom spratu, rozetom i prozorima na drugom i dva zvonika

Galerija- drugi spratni prostor smešten iznad bočnog broda crkve, a ispod zida sa prozorima ili u crkvi sa četvorodelnim zidom ispod triforijuma, a iznadarkada glavnog broda koje podupiru sa otvorene strane

Hodočasnički hor-celina u romaničkoj crkvi koja se sastoji od apside, deambulatorijuma i zrakastih kapela, u gotici ovaj prostor više nema zidove i postaje jedinstven prostor

Kamena čipka- na gotičkim prozorima: u ranijij fazi izgledalo je kao da su prozori probijeni kroz puni kamen. Kasnije preovladava staklo, a prozorima su dodati tanki stubići I elementi nalik kamenoj mreži. Slični ukrasi izvedeni su na zidovima, svetilištima, pročeljima, etc.

Kapela- privatni ili sporedni prostor za molitvu. Prostor za molitvu unutar crkve, često uglednih porodica posvećeni nekom svetitelju

Klauster-mesto izdvajanja vernika u osamu, npr. Manastir. Pravougaono dvorište uz crkvu ili manastir, uokvireno natkrivljenim šetalištem, tremom sa arkadama. Služi za odmor, čitanje, meditaciju, etc.

Konzola-kameni, drveni, ili metalni podupiračkoji strči iz zida ima ravnu gornju površinukako bi mogao da nosi težinu skulpture, venca, grede. Donji deo je obično profilisan

Kripta- u crkvi: nadsvođeni deo ispod hora crkve

Luneta-polukružna ili prelomljena površina zida, npr. Ispod svoda ili iznad vrata I prozora. Po pravilu se nalazi iznad portala srednjovekovne crkve I naziva se timpanon

Majesta (maesta) ital. reč za «veličanstvo» koja se u 14 i15. veku upotrebljavala za likovni prikaz Bogorodice sa detetom na prestolu okružena nebeskom svitom anđela i svetaca

Mesečni radovi- različita zbivanja, poljoprivredni radovi koji se obavljaju u određenom mesecu u godini; obično 12 prizora i figura koji ih predstavljaju ponekad prizore prate znaci zodijaka (rukopisi, portali)

Minijatura-jedna od ilustracija u iluminiranom rukopisu. Vrlo mala slika, naročito portret u slonovači, staklu ili metalu (ista reprodukcija)

Molitvenik-sadrži molitve za sedam kanonskih doba za molitvu tokom dana u rimokatoličkoj crkvi-jutrenje, večernje, liturgije za mesne svece, ponekad I crkveni kalendar. Često su bile oslikane za osobe na višem položaju po kojima ponekad dobijaju ime-naziv (molitvenik vojvode de Berija-ista reprodukcija)

Oltarska slika- slika ili um. delo smešteno iznad ili iza oltara, može da se sastoji od daske ili tri-triptih, ili više-politiptih, sa uglavljenim krilima oslikanim sa obe strane.

Pijeta-ital. reč za milosrđe i pobožnost. Prizor Bogorodice koja tuguje nad mrtvim telom Hristovim. Prizor koji prikazuje trenutak nakon Raspeća, naziva se Oplakivanje

Pilaser- ravni vertikalni element-pravougaonog preseka-koji strči iz zidne površine I obično ima stopu, stablo, kapitel

Poprečni brod-transept- poprečni krak bazilike, postavljen pod pravim uglom u odnosu na glavni brodkoji obično deli prostor za vernike od hora I apside

Portal-kameni okvir vrata, obično monumentalan, s bogatom skulptoralnom dekoracijom

Psaltir-knjiga psalma u Starom zavetu koja se pripisuje kralju Davidu

Trimo- središnji stub velikih vrata na koji se oslanja nadvratnik kao u romaničkim I gotičkim portalima, često je ukrašen reljefima ili skulpturama

Rebro-vitki istaknuti lučni element koji podupire svod, bilo poprečno ili unakrsno, pa tako deli površinu na odsečke. U poznogotičkoj arhitekturi njegova namena je dekorativna

Rozeta-veliki okrugli prozor sa kamenom čipkom I vitražima koji se često postavlja na pročeljima I na krajevima bočnog broda gotičkih stubova

Sakristija-prostor blizu oltara ili mala građevina u kojoj se ostavlja posuđe I odeća potrebna za službu božiju

Triforijum-deo zida glavnog broda iznad arkada, a ispod zida sa prozorima –laterne. Često se sastoji od slepih arkada I tri

otvora u svakom polju. Kada postoji galerija dobijamo četvorodelno visinsko rasčlanjavanje glavnog broda

Fijala-mala konstrukcija na vrhu tornja, stuba, kontrafora, čest na gotičkim građevinama

Timpanon-luneta- površina između grede I luka vrata ili prozora-često ispunjena reljefom, vidi luneta.

Napomena: Pojmovnik je autorski rad i može se koristiti samo kao priručnik u nastavi istorije umetnosti

Art2You