OSNOVNE STRUKTURE STANOVNIŠTVA SVETA

Za stanovništvo sveta nisu važni samo njegov broj i gustina naseljenosti na Zemlji. Važan je i sastav, struktura tog stanovništva, jer se na osnovu nje utvrđuje kvalitet. Od starosne strukture, nivoa obrazovanja i životnog standarda zavisi sposobnost ljudi u procesu proizvodnje.

Biološki, stanovništvo se razlikuje po polu i starosti. Biološka struktura stanovništva u neposrednoj je vezi sa rađanjem, trajanjem života i umiranjem. Jedan od vidova poremećaja ove strukture jeste odnos u brojnom stanju muškog i ženskog stanovništva.

Osim po polu, stanovništvo se razlikuje po starosti. Lica mlađa od 19 godina nisu privredno aktivna, ali predstavljaju podmladak- buduće stanovništvo. Srednja kategorija od 20 do 65 godina je radno sposobna i aktivna.Lica starija od 65 godina uglavnom predstavljaju izdržavano stanovništvo. Najveći procenat stanovništva ispod 20 godina imaju zemlje u Africi, jugozapadnoj Aziji i Latinskoj Americi. Najviše starog stanovništva imaju one zemlje koje imaju nizak prirodni priraštaj i duži životni vek.

Socio-ekonomska struktura je takođe različita. Tokom istorije nastala su, kao rezultat društvene podele rada, posebna zanimanja i ona su se sve više razgranavala. Prvobitno su ljudi bili sakupljači plodova, lovci i ribari. Docnije se javljaju stočari i zemljoradnici, a zatim rudari, trgovci, industrijski radnici, kulturni, prosvetni i javni delatnici. Danas postoje zanimanja za koja se ranije nije znalo (programer, dizajner, tehnolog...).

Za zaposleno stanovništvo kažemo da je aktivno, a ono koje ne radi izdržavano. Podela stanovništva po zanimanju, koja se često naziva socio-ekonomska struktura, održava privrednu strukturu i stepen razvijenosti ekonomije. Visokorazvijene zemlje imaju malo aktivnog stanovništva zaposlenog u poljoprivredi. Većina radi u industriji, trgovini, saobraćaju i drugim uslužnim delatnostima. Nerazvijene zemlje međutim imaju visok procenat aktivnog stanovništva koje radi u poljoprivredi.

Etnička struktura sveta je složena. Na osnovu razlike u boji kože, visine, obliku lobanje, boji kose itd. Stanovništvo se deli na tri osnovne rase: belu (evropoidnu), žutu (mongoloidnu) i crnu (negroidnu). Rasna podvojenost (diskriminacija) ljudi još nije svuda otklonjena. Bela rasa preovlađuje u Evropi, Angloamerici i Australiji. Čini oko 42% svetskog stanovništva. Žuta rasa preovlađuje u istočnoj Aziji i čini 36% svetskog stanovništva, dok stanovništvo crne rase preovlađuje u tropskoj Africi (7,5% svetskog stanovništva). Postoje i mešovite rase koje preovlađuju u Latinskoj Americi, Africi, jugoistočnoj Aziji i Okeaniji. One čine oko 15% stanovništva sveta.

Na osnovu zajedničkog jezika, teritorije, ekonomskog života i duhovne bliskosti stvorile su se tokom istorije zajednice ljudi koje nazivamo narodima. Najbrojniji su Kinezi, Amerikanci, Rusi i Indusi. Narodi srodnog porekla imaju slične jezike. To je slučaj sa slovenskim narodima (Rusi, Ukrajinci, Belorusi, Poljaci, Česi, Slovaci, Bugari, Srbi i drugi). Germansku jezičku osnovu imaju Englezi, Holanđani, Nemci i skandinavski narodi, a romansku Španci, Portugalci, Francuzi, Italijani i Rumuni. Od oko 900 naroda samo jedna trećina ima više od milion stanovnika. Danas se u svetu govori više od 2700 jezika. Najviše se proširio i najviše je u upotrebi engleski jezik. Ostali rasprostranjeni jezici su: španski, francuski, nemački, portugalski, ruski, kineski, italijanski i arapski.

Stanovništvo sveta podeljeno je i u verskom pogledu. HrišćanstvoHrišćanstvo (katolici, protestanti, pravoslavni) ispoveda približno milijardu ljudi (18%), pretežno u Evropi, Americi i Australiji. Islam ispoveda 1.200.000.000 ljudi (22%), uglavnom u severnoj Africi, jugozapadnoj i jugoistočnoj Aziji. Na tlu Azije učvrstile su se religije: hinduizam (10%), budizam (6%), konfučijanstvo (5%), šintuizam. U tropskoj Africi zadržale su se stare religije animizam i totemizam. Oko 20% stanovništva sveta ne pripada nijednoj religiji (ateisti).

Kulturološke razlike- U vezi sa dosadašnjim društveno-istorijskim razvitkom, napredak na polju obrazovanja, nauke i tehnike nije bio svuda isti. Kultura je određena procentom pismenog stanovništva, brojem škola i učenika , naučnih ustanova i knjiga, umetničkih dela i pristupačnošću svega toga većini stanovnika.

Razlike u kulturno-obrazovnom nivou stanovništva u svetu su velike. To najbolje ilustruje procenat ljudi starijih od 15 godina koji ne znaju da čitaju i pišu. On je u Africi oko 55% (Alžir 35%, Egipat 45%, Nigerija 35%). U Aziji se procenat nepismenih kreće oko 35% (Kina 9%, Indija 35%, Indonezija 15%, Bangladeš i Pakistan 60%). U Latinskoj Americi procenat nepismenih je manji od 20% (Argentina 3%, Brazil 16%, Meksiko 9%). Najpovoljnija situacija je u Evropi, Angloamerici i Australiji, gde je nepismenih zanemarljivo malo.

Dok nerazvijene zemlje oskudevaju u srednjem stručnom, a posebno visokostručnom kadru, u visokorazvijenim zemljama kocentrišu se kadrovi sa najvišim obrazovanjem. Najviše naučnih radnika i inženjera radi u SAD, Rusiji, Japanu i Zapadnoj Evropi. Međutim, mnogi evropski stručnjaci otišli su na rad u Ameriku zbog boljih zarada i povoljnijih uslova rada. Stoga su nova američka tehnologija i produktivnost rada u znatnoj meri zasluga doseljenih evropskih stručnjaka.

Američku tehnologiju sustižu i u nekim domenima prestižu japanski stručnjaci. Tehnička civilizacija i robotistika uticali su na nagli porast broja tehničara i robota koji zamenjuju čoveka. Na visok nivo podignuta je i zdravstvena služba.Broj lekara u odnosu na broj stanovnika povoljniji je u visokorazvijenim regionima sveta. Sve to ima uticaja i na životni standard stanovništva koji se u svetu veoma razlikuje. Poseban značaj u novije vreme dobija informatika. Zahvaljujući naučno-tehničkom progresu koji donose radio, televizija, telefon, telegraf, ekranizovani kompjuter, menjaju se uslovi života, vesti i poruke se lako i brzo prenose iz jednog dela sveta u drugi, svet, iako razbijen povezuje se u jedniu celinu.

1. Kako se po biološkoj strukturi razlikuje stanovništvo i šta predstavlja socio-ekonomska struktura stanovništva?

Biološki, stanovništvo se razlikuje po polu i starosti. Po polu može biti muško i žensko. Po starosti deli se u tri kategorije: neaktivno (mlađi od 19 god.), aktivno (od 20 do 65 god.) i izdržavano (preko 65 godina).Socio-ekonomska struktura predstavlja podelu stanovništva po zanimanju.

2. Na koje rase se deli stanovništvo sveta i gde one preovlađuju?

Stanovništvo se deli na belu žutu i crnu rasu. Bela rasa preovlađuje u Evropi, Angloamerici i Australiji, žuta u Aziji, a crna u Africi.

3. Koji narodi su najbrojniji, koji jezik se najviše koristi u svetu i koji su najrasprostranjeniji jezici na svetu?

Najbrojniji su Kinezi, Amerikanci, Rusi i Indusi. U svetu se najviše koristi engleski jezik. Najrasprostranjeniji jezici su: španski, francuski, nemački, portugalski, ruski, kineski, italijanski i arapski.

4. Koje su dve najveće religije u svetu i čime je određena kultura?

Najveće religije u svetu su hrišćanstvo i islam. Kultura je određena procentom pismenog stanovništva, brojem škola i učenika, naučnih ustanova i knjiga, umetničkih dela i pristupačnošću svega toga većini stanovnika.

5. U čemu se ogledaju razlike u kulturno-obrazovnom nivou stanovništva i koje zemlje imaju najviše obrazovanje u svetu?

Razlike se ogledaju u broju nepismenog stanovništva starijeg od 15 godina koji iznosi: u Africi- 55%, u Aziji- 35% i u Latinskoj Americi- 20%. Najmanje nepismenog stanovništva ima u Evropi, Angloamerici i Australiji. Najviše obrazovanje u svetu imaju SAD, Rusija, Japan i zemlje Zapadne Evrope.

6. Na šta je uticala tehnička civilizacija i gde je ona zastupljena?

Tehnička civilizacija i robotika uticali su na nagli porast broja tehničara i robota koji zamenjuju čoveka. To naročito važi za Japan, SAD i zapadno-evroposke zemlje.

Đorđe OlujićNevena StojšićVladimir SkokinRebeka DaniDanijel KuzmaAdela PopovTijana Nikšić

II4